Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

1. WADY POCZE SPAWANYCH

A. Systematyka wad spoin wg PN-EN 26520 (PN-ISO 6520) Pknicia (E) Niecigo metalu spoiny lub strefy wpywu ciepa w postaci szczeliny
powstaej w wyniku dziaania napre. Mog powstawa jako pknicia gorce przy zakresie temperatur 1100 1350 C. Przyczyny: dua zawarto C oraz zanieczyszcze (S i P); dua prdko spawania; wysoki stan napre wasnych wywoany znaczn sztywnoci konstrukcji. Pknicia zimne powstaj w temperaturze poniej 300 C, powodowane s gwnie kruchoci tzw. wodorow. Pknicia lamelarne powstaj przewanie na wskutek odksztacania si blachy w kierunku gruboci, przy niskiej jej cigliwoci w tym kierunku. Grupa Nr 1 - Pknicia Symbol Nazwa Opis Pknicie usytuowane zasadniczo rwnolegle do osi spoiny Schemat

Ea

Pknicie podune

Eb

Pknicie poprzeczne

Pknicie usytuowane zasadniczo prostopadle do osi spoiny

Pknicia rozchodzce Pknicie promieniowe si promienicie od jednego punktu.

Ec E E

Pknicie w kraterze Grupa pkni wystpujcych oddzielnie Pknicie rozgazione

________________________________________________________________________________ -1Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________ Pustki (A) Przestrze w spoinie wypeniona gazem. Powstaj w wyniku gazotwrczych reakcji metalurgicznych. Wpyw na tworzenie pcherzy maj: zawilgocenie otuliny w elektrodach zasadowych; zanieczyszczenie spawanych krawdzi (rdza, farba, tuszcz); zbyt dua prdko stygnicia spoiny (mae natenie prdu, za dua prdko spawania). Grupa Nr 2 - Pustki Symbol Nazwa Opis Schemat

Aa

Pcherz gazowy

Pcherz gazowy o ksztacie w przyblieniu kulistym

Ab

Pcherz poduny

Duy pcherz o ksztacie innym ni kulisty

Ab

Pcherz kanalikowy

Rurkowy pcherz w metalu spoiny

Pcherze rwnomiernie rozproszone

Liczne pcherze gazowe rwnomiernie rozproszone Grupa pcherzy gazowych

Ad

Gniazdo pcherzy

Szereg pcherzy gazowych usytuowanych rwnolegle do acuch pcherzy osi spoiny

Por Wgbienie w kraterze

Pcherz gazowy wychodzcy na powierzchni Wgbienie na kocu ciegu nie usunite podczas wyk. ciegw.

________________________________________________________________________________ -2Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________ Wtrcenia stae obce ciaa pozostae w spoinie: ule, topnik lub obcy metal. Wpyw na tworzenie zaule maj: trudno topliwy i trudno usuwalny uel; niedokadne czyszczenie poszczeglnych ciegw; zbyt maa energia liniowa przy spawaniu.

Grupa Nr 3 Wtrcenia stae Symbol Nazwa Opis ule pozostae w spoinie: - liniowe - odosobnione - inne Topnik pozostay w spoinie. Wtrcenie tlenkw metali zatrzymane w spoinie podczas krzepnicia. Warstwy tlenkw metali mogce powsta w niektrych przypadkach (spawanie stopw aluminium). Czstka obcego metalu pozostaa w spoinie. Moe to by wolfram, mied lub inny metal. Schemat

Ba G J

Wtrcenie ula

Wtrcenie topnika

Wtrcenie tlenkw

Warstwa tlenku

Wtrcenie obcego metalu

________________________________________________________________________________ -3Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________ Przyklejenia i brak przetopu - brak poczenia pomidzy spoin i materiaem podstawowym lub pomidzy ciegami spoiny. Wpyw na ich tworzenie maj: zbyt maa energia liniowa; niewaciwa technika spawania (np. jednostronne pochylenie elektrody); obecno trudnotopliwych tlenkw na powierzchniach czonych. Grupa Nr 4 Przyklejenia i brak przetopu Symbol Nazwa Opis Rozrnia si przyklejenia midzyciegowe brzegowe i graniowe. Schemat

Ba

Przyklejenia

Brak przetopu

Brak stopienia brzegw materiau podstawowego (brak metalu w grani spoiny).

________________________________________________________________________________ -4Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________ Niezgodnoci spawalnicze dotyczce ksztatu niewaciwy ksztat powierzchni spoiny lub niewaciwa geometria zcza. Przyczyny powstania takich wad s rne, spord najczstszych mona wymieni: Nieumiejtno spawania; Spawanie w pozycjach przymusowych; Ze parametry spawania (natenie prdu, szybko przesuwu elektrody). Grupa Nr 5 Niezgodnoci spawalnicze dotyczce ksztatu Symbol Nazwa Opis Rowek przy brzegu (brzegach) lica spoiny, wzgldnie grani spowodowany spawaniem. Nadmierny wysoko spoiny od strony lica w zczu doczoowym. Schemat

Podtopienie

Nadmierny nadlew lica

Wyciek

Nadmiar metalu spoiny wystajcy z grani spoiny

Nadmierna wypuko Niewaciwy ksztat Nawis

Przesunicie brzegw Przepalenie Nadmierna asymetria spoiny pachwinowej

Pory ________________________________________________________________________________ -5Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

Inne niezgodnoci spawalnicze niezgodnoci nie mieszczce si w grupach od nr 1 do 5.

Grupa Nr 6 Niezgodnoci spawalnicze rne Symbol Nazwa Opis Miejscowe uszkodzenie spowodowane zajarzaniem uku. Schemat

lad zajarzenia

Czstki stopiwa Rozprysk rozpryskiwane w czasie spawania i przyklejajce si do materiau podstawowego. Czstki wolframu Rozprysk wolframu przeniesione z elektrody na powierzchni materiau rodzimego. Uszkodzenie powierzchni Naderwanie spowodowane powierzchni odamywaniem elementw przyspawanych tymczasowo. lady szlifowania lady dutowania Zmniejszenie gruboci Podszlifowanie metalu spowodowane przez nadmierne szlifowanie.

________________________________________________________________________________ -6Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

2. NIENISZCZCE METODY BADA POCZE SPAWANYCH

A. Ogldziny zewntrzne (kontrola wzrokowa)
Podstawowy sposb kontroli, obowizkowo stosowany przy wszelkiego rodzaju konstrukcjach. Kontrola polega na obserwacji wzrokowej i pomiarach spoin. Powinna by przeprowadzona w warsztacie, przed ewentualnymi badaniami defektoskopowymi i obejmowa: Sprawdzenie, czy wszystkie spoiny wykonano i prawidowo umiejscowiono; Ogldziny powierzchni i ksztatu; Pomiar gruboci spoin i dugoci spoin; Wykrycie wad powierzchniowych (np. podtopie, przyklejenia czy odpryskw).

Za pomoc obserwacji powierzchni zewntrznej spoin mona wykry: wady powierzchni i ksztatu (niewaciwe wymiary spoin, podtopienia, nierwnoci lica, kratery czy wypaczenia); braki przetopu i wycieki w spoinach czoowych jednostronnych; pknicia w spoinie lub strefie wpywu ciepa pewno wykrycia takich wad mona potwierdzi ogldzinami wadliwego odcinka przez lup lub badaniami penetracyjnymi. Do badania wymiarw spoin pachwinowych stosuje si spoinomierze (specjalne suwmiarki) uatwiajce kontrol gruboci spoin pachwinowych czy wysokoci nadlewu spoin czoowych. Do ogldzin wewntrznych powierzchni rur lub maych zbiornikw (np. obserwacja jakoci przetopu) mona stosowa endoskop.

________________________________________________________________________________ -7Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

B. Badania radiograficzne
Kontrola radiograficzna polega na wykonywaniu radiogramw (obrazw wykonanych na bonie fotograficznej) badanych zczy za pomoc promieni X (Roentgena) lub promieni , a nastpnie opisaniu zaobserwowanych na radiogramach wad. Zasada wykrywania wad (niecigoci) w badanych materiaach polega na zmianie natenia promieniowania po przejciu przez badany przedmiot, co powoduje zrnicowanie nawietlenia bony fotograficznej. Po wywoaniu bony wady wykrywa si je oceniajc zarejestrowany obraz. rdo promieni Materia z niecigociami

Bona Wielko natenia promieniowania na powierzchni bony Ocen wadliwoci spoin przeprowadzi mona nastpujcymi metodami: Przez porwnanie radiogramu spoiny z radiogramami wzorcowymi ujtymi w specjalnych atlasach; Przez bezporedni ocen wielkoci wad (w mm) i ich nasilenia (liczba wad lub ich sumarycznej dugoci na wybranym odcinku); Za pomoc ustalenia tzw. wadliwoci oglnej wyraonej w % ubytku przekroju poprzecznego spoiny wskutek wad; Na podstawie umownego opisu wad; Zalety metody radiograficznej: Metoda pozwala na wykrywanie wad wewntrznych; Bon mona przechowa jako utrwalony zapis jakoci zcza.

Przykadowe wady wykrywane metod radiograficzn ________________________________________________________________________________ -8Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

C. Badania ultradwikowe
Kontrola ultradwikowa stanowi bardzo czu metod wykrywania wad w metalu przez obserwacj przebiegu drga mechanicznych wielkiej czstotliwoci przechodzcych przez metal. Fal ultradwikow wprowadza si do badanego przedmiotu przez gowic (sond) i odpowiedni pyn sprzgajcy (wod, olej). Wszelkie niejednorodnoci badanego przedmiotu, jak pknicia, ule, pcherze odbijaj cz wizki fal ultradwikowych, ktra po powrocie do gowicy i ponownym przetworzeniu powoduje powstanie impulsu wietlnego na ekranie oscyloskopu (tzw. echo wady). Znajc geometri badanego zcza oraz charakterystyk danej gowicy mona na podstawie odlegoci impulsu echa wady od impulsu wejciowego ustali pooenie wady w rzeczywistoci.

Gowica ultradwikowa

Kabel

Ekran lampy oscyloskopu

W celu wykrycia pooenia wady i jej rodzaju (paska: pknicie, przyklejenie, brak przetopu czy przestrzenna: pcherze, ule) wykonuje si ruchy rwnolege i poprzeczne do osi spoiny a take obrotowe i orbitalne. W zalenoci od wielkoci wady (ubytek pola przekroju spoiny) i ich nasilenia (liczby wad na dugoci odcinka badanego) okrela si wadliwo badanego zcza. Zalety metody ultradwikowej: Metoda pozwala na wykrywanie wad wewntrznych; Brak dziaania szkodliwych dla zdrowia czynnikw (jak w metodzie radiograficznej promieniowania jonizujcego).

________________________________________________________________________________ -9Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

D. Badania penetracyjne
Badania penetracyjne opieraj si na wykorzystaniu zjawiska kapilarnoci, czyli wnikania cieczy w kapilary. Istotn rol odgrywa przy tym napicie powierzchniowe cieczy, zwilalno materiau oraz szeroko szczelin. Po wnikniciu penetrantu w szczelin jego nadmiar usuwa si, a cz, ktra jest w szczelinie wywabiana jest na powierzchni za pomoc wywoywacza. a) b)
penetrant

c)

d)

wywoywacz

Technika badania: Przygotowanie powierzchni (czyszczenie) - a) nanoszenie penetrantu - b) usuwanie penetrantu - c) wywoywanie i ogldziny d) Badania penetracyjne su do wykrywania: Pkni Przykleje Porowatoci Pcherzy kanalikowych (o ile wady te dochodz do powierzchni) Wad tego sposobu wykrywania jest to, e powierzchnia przedmiotu musi by do gadka, poniewa nierwnoci utrudniaj usunicie penetrantu, dajc tym samym mylne wskazania.

________________________________________________________________________________ -10Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

E. Badania magnetyczno-proszkowe
Badania magnetyczno proszkowe s tanim, prostym i pewnym sposobem wykrywania pkni powierzchniowych lub przy powierzchniowych, w przedmiotach ferromagnetycznych. Gdy wprowadzi si na powierzchni badanego przedmiotu sproszkowane ciao ferromagnetyczne, to po wzbudzeniu pola magnetycznego w badanym ciele, proszek skupi si nad wad. Jako proszek zaleca si mielony magnetyt. Przez zmieszanie proszku z odpowiednim barwnikiem otrzymuj si proszki kolorowe. a) b)

Przebieg linii si pola elektromagnetycznego oraz ukadanie si proszku przy wykrywaniu pkni: a) powierzchniowych, b) podpowierzchniowych.

Wzbudzanie pola magnetycznego w zczu doczoowym oraz teowym: 1) magnes lub elektromagnes, 2) linie si pola, 3) pknicie

________________________________________________________________________________ -11Temat 7: Wadliwo spoin.

Konstrukcje Metalowe Laboratorium ________________________________________________________________________________

F. Badania szczelnoci
Prba naft i kred Jedn stron spoiny pokrywa si farb kredow (rozpuszczalnik woda albo spirytus). Po wyschniciu farby drug stron spoiny naley obficie zwily naft (najlepiej o temp ok. 40C). Nafta przedostaje si przez nieszczelnoci na drug stron, zaciemniajc bia powok kredow. Pierwsze ogldziny spoiny po zwileniu naft powinny by przeprowadzone po 15 min. Drugie po 30 min, trzecie i ostatnie po 2 h. Prba wodna Otwarte zbiorniki niecinieniowe bada si przez nalanie do nich wody i obserwacje zewntrznej strony spoin. Przecieki i pocenie si wskazuj nieszczelno. Zbiorniki cinieniowe i rurocigi napenia si wod pod cinieniem (pompa toczca). Cinienie prbne wynosi najczciej 1.25 1.5 cinienia eksploatacyjnego i utrzymuje si go przez min. 15 min. Spadek wskaza manometru wskazuje na nieszczelno. Cinieniowa prba wodna jest rwnoczenie prb nonoci konstrukcji. Prba spronym powietrzem Zbiornik lub rurocig napenia si powietrzem pod cinienie wikszym od cinienia roboczego, jednak nie wywoujcych napre przekraczajcych 80% granicy plastycznoci materiau. Mierzc dokadnie cinienie w ukadzie na pocztku prby i przy kocu prby (po do dugim czasie, np. 24 h) mona z rnicy cinie wnioskowa o istnieniu nieszczelnoci. Lokalizacj nieszczelnoci zdradzaj baki mydlane powstajce po posmarowaniu spoiny wod mydlan. Prba podcinieniowa Spoin pokrywa si warstw wody mydlanej, do odcinka badanego przyciska si zabudowan z piciu stron komor (pyta grna szklana) i wytwarza si w niej podcinienie. Piercie gumowy osadzony na krawdziach uszczelnia komor nad badanym odcinkiem. Przez ew. nieszczelnoci badanej spoiny powietrze jest zasysane z zewntrz, co uwidacznia si powstaniem baniek mydlanych.
Przewd do pompy prniowej Przezroczysta pyta Pokrywa stalowa

Piercie gumowy

Prby przy uyciu amoniaku, freonu lub helu Zbiornik napenia si mieszank gazu i powietrza. Nieszczelnoci wykrywa si specjalnymi wykrywaczami. ________________________________________________________________________________ -12Temat 7: Wadliwo spoin.