Zeliwo

Podstawy nauki o materiaach
Struktura i wasnoci eliw

Copyright by L.A. Dobrzaski, IMIiB, Gliwice 2006
Podstawy nauki o materiaach Cele bada

Celami tej pracy byy: analiza struktury wybranych eliw wymienionych w normach: PN-EN 1560-1564:2000 oraz PN-EN 12513:2003 opisanie ich wasnoci oraz moliwych zastosowa przygotowanie materiaw dydaktycznych zwizanych z powyszym tematem

Podstawy nauki o materiaach Zakres bada

Zakres bada obejmowa obserwacje metalograficzne wybranych grup eliw. Analiza ta ma form zebrania i podsumowania materiaw zwizanych z tematem pracy

Podstawy nauki o materiaach Metodyka bada

przygotowanie zgadw metalograficznych obserwacja struktur na mikroskopie wietlnym przygotowanie pomocy dydaktycznych w tym prezentacji oraz filmw

Podstawy nauki o materiaach Wstp

Przypuszcza si, e odkrycie elaza nastpio nawet ok. 7000 r. p.n.e., a pierwszymi posiadaczami wiedzy na temat technik odlewania elaza byli Chiczycy. W pocztkach trzeciego stulecia przed nasz er elazo w Chinach byo ju materiaem powszechnie wybieranym do produkcji wikszoci narzdzi i ostrzy broni. Dowodem na ich wysoko rozwinit wiedz w tej dziedzinie jest zachowany do naszych czasw olbrzymi pomnik lwa, odlany w 974 r. n.e.


Uycie elaza rozprzestrzenia si na ca Europ midzy 500 a 400 r. p.n.e. wraz z cywilizacj Celtw. Cho ekspansj rozwoju eliwa maj ju za sob, a inynierowie materiaowi skupiaj si obecnie na takich materiaach, jak polimery czy rne grupy kompozytw, to eliwo jest wci materiaem odlewniczym najczciej stosowanym w budowie maszyn, co zawdzicza swym charakterystycznym wasnociom wynikajcym z duej zawartoci wgla.

Podstawy nauki o materiaach Wykres czasowy

pocztek n.e. Chiczycy stworzyli odlew lwa, ok. 5 m d. i 6 m wys.
7000
500-400
300
953
przypuszczalne odkrycie elaza w Chinach elazo jest powszechnie uywane do produkcji narzdzi i ostrzy broni uycie elaza rozprzestrzenia si na ca Europ wraz z cywilizacj Celtw
Podstawy nauki o materiaach Charakterystyka eliwa

eliwo to stop elaza z wglem, zawierajcy jako skadnik podstawowy, co najmniej 24 % wgla (C) oraz inne pierwiastki stopowe jak Si, Mn, P, S, Ni, Cr, Cu, Mo i inne. Struktura eliwa jest gwnym czynnikiem okrelajcym jego wasnoci. Jej rodzaj jest wynikiem oddziaywania wielu czynnikw m.in. skadu chemicznego, warunkw topnienia, odlewania, krzepnicia i stygnicia odleww oraz warunkw obrbki cieplnej.

Podstawy nauki o materiaach Podzia eliwa

eliwa dzieli si na: niestopowe (zwane wczeniej wglowymi) stopowe

W zalenoci od postaci, w jakiej wystpuje wgiel, rozrnia si eliwa: szare (wgiel wystpuje w postaci grafitu), biae (wgiel jest zwizany w cementycie), poowiczne (wystpuje cementyt i grafit).

Podstawy nauki o materiaach Oznaczenie eliwa na podstawie symboli
EN-GJS-400-15
Przedrostek ENoznacza, e materia jest znormalizowany G oznacza materia odlewany J oznacza eliwo Posta grafitu; S grafit kulkowy
Wyduenie, tu: 15%
Wytrzymao na rozciganie; tu: 400 MPa

Podstawy nauki o materiaach Klasyfikacja grafitu

Ilo i posta grafitu ma powany wpyw na wasnoci eliwa, skadnik ten jest widoczny na nietrawionym szlifie w postaci pasemek o rnej wielkoci i ksztacie oraz w postaci punktw. Grafit jest bardzo mikki, a jego wytrzymao jest bliska zeru. Jego obecno jest podstawow cech struktury eliwa szarego, i sferoidalnego oraz niestopowego i niskostopowego.

Podstawy nauki o materiaach Ksztat wydziele grafitu w eliwie:

grafit patkowy grafit zwinity grafit zwichrzony grafit rozgaziony grafit gwiazdkowy grafit lub wgiel arzenia postrzpiony grafit lub wgiel arzenia zwarty grafit lub wgiel arzenia kulkowy

Podstawy nauki o materiaach Ksztat wydziele grafitu:

A grafit iglasty B grafit patkowy C grafit zwinity D grafit rozwichrzony E grafit rozgaziony F grafit gwiazdkowy G grafit lub wgiel arzenia postrzpiony H grafit lub wgiel arzenia zwarty I grafit lub wgiel arzenia kulkowy
Podstawy nauki o materiaach Wpyw zawartoci grafitu w eliwie na jego wasnoci

Grafit powoduje: zmniejszenie skurczu odlewniczego eliwa polepszenie obrabialnoci polepszenie skrawalnoci tumienie drga zwikszenie wasnoci lizgowych zwikszenie wytrzymaoci zmczeniowej


Zawarto grafitu wywouje take powstawanie wasnoci, ktre pogarszaj jako eliwa: dziaa jako karb wewntrzny, powodujc niecigoci osnowy metalicznej, skutkiem czego zmniejsza wytrzymao na rozciganie powoduje zanik plastycznoci eliwa jego wyduenie przy prbie rozcigania jest w efekcie rwne zeru

Podstawy nauki o materiaach Skadniki uatwiajce i utrudniajce grafityzacj wg N.G. Girszowicza

Skadniki uatwiajce grafityzacj Skadnik obojtny Skadniki utrudniajce grafityzacj
Al C Ti Ni
Cu P Co Zr
Ni
W Mn Mo S Cr
V Te Mg Ce B

Podstawy nauki o materiaach Czynniki wpywajce na struktur eliwa

Struktura eliwa w odlewie nie zaley tylko od skadu chemicznego czy te wzajemnych oddziaywa podstawowych parametrw krystalizacji, ale rwnie od: czynnikw technologicznych czynnikw decydujcych o stanie ciekego eliwa
fizykochemicznym


Do czynnikw technologicznych zaliczamy: temperatur zalewania eliwa rodzaj, temperatur, materia i jako formy grubo cianek odlewu konstrukcj odlewu


Do czynnikw fizykochemicznych, oprcz skadu chemicznego nale takie czynniki metalurgiczne jak: temperatura przegrzania czas wytrzymywania ciekego podwyszonej temperaturze materiay wsadowe obrbka ciekego metalu warunki wytopu
eliwa

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci odlewnicze eliwa

Do wasnoci odlewniczych zalicza si: lejno skurcz odlewniczy skonno eliwa do tworzenia jam skurczowych w odlewach skonno eliwa do zabiele skonno do powstawania napre odlewniczych w odlewach wraliwo eliwa na grubo cianki odlewu
Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa
Roztapianie wsadu w piecu ukowym

ciganie ula

Przenoszenie kadzi i przygotowanie stanowiska do wpustu wsadu

Przenoszenie kadzi za pomoc suwnicy

Spust eliwa do kadzi

Podjazd kadzi do formy


Zalewanie formy
uel ktry jest na powierzchni jest przytrzymywany eby nie wpyn do formy

Podstawy nauki o materiaach eliwa szare

eliwem szarym nazywa si eliwo, w ktrym cz wgla wystpuje pod postaci woln, czyli grafitu, przy czym ilo wgla nie przekracza iloci wgla w perlicie.


Wgiel cakowity (Cc) zawarty w eliwie szarym wystpuje w dwch postaciach: jako wgiel niezwizany (grafit Cgr) jako wgiel zwizany (Czw)
Zatem Cc = Cgr + Czw. Zawarto w eliwie szarym Czw moe wynosi do ok. 0,8%


eliwo szare moe mie osnow: perlityczn perlityczno ferrytyczn ferrytyczno perlityczn ferrytyczn

Podstawy nauki o materiaach Struktura osnowy

Przy zawartoci Czw 0,8% eliwo szare ma perlityczn struktur osnowy, jeli Czw 0, to Cc Cgr i struktura osnowy bdzie ferrytyczna. Przy zawartoci wgla zwizanego wikszej od zera, a mniejszej od jego zawartoci w perlicie, osnowa metaliczna bdzie ferrytyczno-perlityczna.

Podstawy nauki o materiaach Klasyfikacja eliwa szarego niestopowego

eliwa szare niestopowe (wglowe) dzielimy na: eliwo szare zwyke, eliwo modyfikowane eliwo sferoidalne

Podstawy nauki o materiaach eliwo szare zwyke

eliwo szare ferrytyczne charakteryzuje si nisk wytrzymaoci, sab odpornoci na zuycie cierne oraz dobr skrawalnoci. Twardo i wytrzymao eliwa szarego zwiksza si w miar zwikszania udziau perlitu w strukturze. eliwo szare wg PN-EN 1561:2000 klasyfikuje si wedug: wytrzymaoci na rozciganie twardoci
Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa szarego

Zalety: dobra obrabialno doba lejno dobra skrawalno dua zdolno tumienia drga dua stao wymiarw bardzo dobre wasnoci odlewnicze niski koszt wytwarzania

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa szarego

Wady: stosunkowo niewielka wytrzymao niewielka plastyczno maa odporno na cieranie maa odporno na korozj w chemicznych
orodkach

Podstawy nauki o materiaach eliwo modyfikowane

Modyfikowanie jest podstawowym zabiegiem w procesie wytwarzania wysokojakociowego eliwa szarego. W skad tego zabiegu wchodz: dobr i przygotowanie eliwa wyjciowego oraz modyfikatorw wprowadzenie modyfikatorw do ciekego eliwa wyjciowego odlewanie eliwa modyfikowanego kontrola procesu modyfikacji
eliwo modyfikowane, podobnie jak eliwo szare zwyke, wykazuje bardzo niskie wasnoci plastyczne. Najkorzystniejsze wasnoci ma eliwo modyfikowane o osnowie perlitycznej. Jego wytrzymao na rozciganie Rm moe wynosi 300400 Mpa, to te najczciej modyfikacj stosuje si do eliw szarych o podwyszonej wytrzymaoci.

Podstawy nauki o materiaach eliwo sferoidalne

eliwo sferoidalne w odrnieniu od pozostaych grup eliw szarych posiada bardzo dobre wasnoci wytrzymaociowe i plastyczne oraz przejawia znacznie mniejsz skonno do koncentracji napre, dziki kulistej postaci grafitu.

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa sferoidalnego

Zalety: bardzo dobre wasnoci wytrzymaociowe bardzo dobre wasnoci plastyczne mniejsza skonno do koncentracji napre dobra lejno (lepsza ni eliwa szarego) wysoka udarno do dua wytrzymao zmczeniowa dobra szczelno dua odporno na wysokie cinienia
Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa sferoidalnego

Wady: dua skonno do powstawania napre wasnych i jam skurczowych w odlewach maa przewodno cieplna duy koszt produkcji

Podstawy nauki o materiaach eliwo biae

eliwo biae jest eliwem niezawierajcym grafitu, w ktrym cay wgiel wystpuje w postaci zwizanej. Przeom tego eliwa jest biay std ta nazwa. Struktur eliwa biaego stanowi przemieniony i ewentualnie steadyt. ledeburyt

Podstawy nauki o materiaach eliwo poowiczne

eliwo poowiczne posiada struktur stanowic mieszanin typow zarwno dla eliw biaych jak i szarych. Jego struktur stanowi perlit, ledeburyt przemieniony, cementyt, grafit oraz steadyt. eliwa poowiczne podobnie jak eliwa biae nie znajduj bezporedniego zastosowania.

Podstawy nauki o materiaach eliwo cigliwe

eliwo cigliwe otrzymuje si z eliwa biaego w wyniku wyarzania grafityzujcego. eliwo to charakteryzuje si dobrymi wasnociami zarwno wytrzymaociowymi jak i plastycznymi. W zalenoci od parametrw procesu technologicznego eliwo cigliwe dzielimy na: eliwo cigliwe biae (odwglone) eliwo cigliwe czarne (nieodwglone)

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa cigliwego biaego

Zalety: dobra szczelno i odporno na wysokie cinienie bardzo dobra skrawalno odporno na dziaanie czynnikw korozyjnych nadaje si do spawania

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa cigliwego biaego

Wady: niskie wasnoci mechaniczne maa odporno na cieranie ograniczona moliwo wykonywania odleww o wikszej gruboci cianki

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci eliwa cigliwego czarnego

Zalety: dobre wasnoci wytrzymaociowe wysokie wasnoci plastyczne dua odporno na obcienia dynamiczne dobra skrawalno jednorodna struktura w caym przekroju odlewu szczelno i odporno na wysokie cinienia odporno na dziaanie czynnikw korozyjnych jednakowa twardo w caym przekroju niezalenie od gruboci cianki odlewu
Podstawy nauki o materiaach Klasyfikacja eliw stopowych

eliwem stopowym okrela si eliwo zawierajce specjalnie wprowadzone skadniki stopowe (rwnie podwyszone zawartoci takich skadnikw jak Si, Mn, P czy S), powodujce zmian jego waciwoci lub skadnikw strukturalnych (osnowy metalicznej)


Pierwiastki dodawane do eliw maj na celu polepszenie wasnoci uytkowych w tym: zwikszenie odpornoci na cieranie zwikszenie wasnoci mechanicznych polepszenie wasnoci fizycznych np. magnetycznych lub elektrycznych polepszenie odpornoci na dziaanie korozji elektrochemicznej polepszenie odpornoci na dziaanie korozji gazowej o podwyszonej temperaturze

Wyrniamy eliwa stopowe: aluminiowe chromowe krzemowe manganowe miedziowe molibdenowe niklowe tytanowe wanadowe oraz ich poczenia
Podstawy nauki o materiaach eliwa o podwyszonej odpornoci na cieranie

Odporno eliwa na cieranie jest zwikszana przez dodatki stopowe, ktre powoduj: wzrost twardoci osnowy, zmian iloci, postaci, wymiarw i rozmieszczenia wydziele grafitu cakowite wyeliminowanie tego skadnika strukturalnego (tylko w niektrych gatunkach)

Podstawy nauki o materiaach eliwa stopowe aroodporne i arowytrzymae

Niestopowe eliwo szare odznacza si niewielk aroodpornoci, ktr mona polepszy poprzez wprowadzenie dodatkw stopowych. Korzystny wpyw maj Si oraz Cr. Nikiel polepsza arowytrzymao oraz plastyczno eliwa, natomiast sabiej od Si i Cr podnosi odporno na utlenianie. arowytrzymao ulega powikszeniu przez dodatek Mo.

Podstawy nauki o materiaach eliwa stopowe odporne na korozj

Zarwno eliwo stopowe jak i niestopowe, wykazuje wiksz odporno na korozj ni stale bd staliwa niestopowe. Polepszanie odpornoci na korozj powoduj pierwiastki stopowe, z ktrych najintensywniej dziaaj Si, Cr oraz Ni, w mniejszym stopniu natomiast Mn i Cu.

Podstawy nauki o materiaach Struktura eliw

Struktura eliwa jest gwnym czynnikiem okrelajcym jego wasnoci. Jej rodzaj jest wynikiem oddziaywania wielu czynnikw m.in. skadu chemicznego, warunkw topnienia, odlewania, krzepnicia i stygnicia odleww jak rwnie warunkw obrbki cieplnej.


Schemat struktur eliwa: a) biaego b) poowicznego
cementyt grafit
a
perlit

Schemat struktur eliwa: a) szarego perlitycznego b) szarego ferrytyczno - perlitycznego
grafit ferryt
a
perlit

Schemat struktur eliwa: a) szarego ferrytycznego
grafit ferryt
b) cigliwego
wgiel arzenia


Schemat struktury eliwa sferoidalnego
grafit sferoidalny
perlit

Podstawy nauki o materiaach Wykres strukturalny dla eliw wg N.G. Girszowicza

5,0 4,5 P perlit C cementyt G grafit Ce rwnowanik wgla I eliwo biae IIa eliwo poowiczne II eliwo szare perlityczne IIb eliwo szare ferrytyczno-perlityczne III eliwo szare ferrytyczne
stenie wgla (%)
4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6
Si + log d
Podstawy nauki o materiaach Struktury badanych materiaw

Wybrane struktury eliw niestopowych wg PN-EN 1561:2000
grafit patkowy
grafit patkowy
ferryt perlit eliwo szare EN-GJL 300, powikszenie 100x, obserwacja w wietle spolaryzowanym eliwo szare EN-GJL 300, powikszenie 100x, obserwacja w wietle spolaryzowanym, trawiona nitalem


eliwo szare EN-GJL 300, powikszenie 200x, obserwacja w polu jasnym
eliwo szare EN-GJL 300, powikszenie 200x, obserwacja w wietle spolaryzowanym


eliwo sferoidalne ENGJS-500-7, powikszenie 100x, obserwacja w polu jasnym
eliwo sferoidalne ENGJS-500-7, powikszenie 100x, obserwacja w wietle spolaryzowanym


grafit kulkowy ferryt perlit eliwo sferoidalne ENGJS-500-7, powikszenie 200x, obserwacja w polu jasnym eliwo sferoidalne ENGJS-500-7, powikszenie 200x, obserwacja w wietle spolaryzowanym grafit kulkowy ferryt perlit





Podstawy nauki o materiaach Wnioski

1. Struktura eliwa jest gwnym czynnikiem okrelajcym jego wasnoci. Rodzaj struktury jest wynikiem oddziaywania wielu czynnikw takich jak: skad chemiczny, warunki obrbki cieplnej, warunki topnienia, odlewania, krzepnicia oraz stygnicia odleww.

Podstawy nauki o materiaach Wnioski

2. Mimo wielu istniejcych na rynku materiaw konstrukcyjnych, eliwo jest materiaem najczciej stosowanym w budowie maszyn. Rozpowszechnienie w przemyle zawdzicza gwnie dziki dobrym wasnociom wytrzymaociowym, dobrej skrawalnoci, niskiej temperaturze topnienia oraz wzgldnie niskim kosztom produkcji.


Zeliwo

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zeliwo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Podstawy nauki o materiaach

Struktura i wasnoci eliw

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Cele bada

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Zakres bada

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Metodyka bada

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Wstp

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Wykres czasowy

Podstawy nauki o materiaach Charakterystyka eliwa

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Podzia eliwa

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Oznaczenie eliwa na podstawie symboli

Wyduenie, tu: 15%

Wytrzymao na rozciganie; tu: 400 MPa

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Klasyfikacja grafitu

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Ksztat wydziele grafitu w eliwie:

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Ksztat wydziele grafitu:

Podstawy nauki o materiaach Wpyw zawartoci grafitu w eliwie na jego wasnoci

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Skadniki uatwiajce i utrudniajce grafityzacj wg N.G. Girszowicza

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Czynniki wpywajce na struktur eliwa

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Wasnoci odlewnicze eliwa

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Roztapianie wsadu w piecu ukowym

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Przenoszenie kadzi i przygotowanie stanowiska do wpustu wsadu

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Przenoszenie kadzi za pomoc suwnicy

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Spust eliwa do kadzi

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Podjazd kadzi do formy

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach Proces wytapiania eliwa

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach eliwa szare

Struktura i wasnoci eliw

Podstawy nauki o materiaach