Eros kosmogoniczny.

Pojcie mioci - rozwaania wstpne

Ludwig Klages

Rozrnienia sowne i rozwaania jzykowe, dlaczego zamiast obcego wyrazu eros nie posugujemy si na przykad rodzimym sowem mio, musz poprzedzi analiz merytoryczn. Eros jako pojcie majce stanowi przedmiot niniejszych docieka snuje tylko jedn ni z przdziwa antycznej wiadomoci, cho przecie opiera si na prazjawiskach ycia Pelazgw. Z dwch najwaniejszych argumentw przemawiajcych przeciwko stosowaniu nazwy mio ju pierwszy wystarcza, by j cakowicie wykluczy: mamy na myli jej niesychan wieloznaczno. Nie roszczc sobie pretensji do wyczerpujcej i precyzyjnej klasyfikacji, zestawilimy kilka z najbardziej powszechnych poj mioci w przekonaniu, e w ten sposb uda nam si wykaza, i to jedno sowo oznacza nie tylko skrajnie rne, lecz nawet sprzeczne ze sob treci. Pominwszy cakowicie badania semantyczno-historyczne, oprzemy si wycznie na wspczesnej praktyce jzykowej, co przygotuje nam grunt dla rozwaa merytorycznych. Sowo mio w znaczeniu waciwoci duchowej uywane jest w zwrotach takich jak: czowiek niezdolny do mioci, kto, kto nie potrafi okaza mioci; w okreleniach miociwy, peen mioci, wart mioci, godzien mioci, niemiosierny, miosierny Bg, umiowany chleb, umiowana dusza, miy dugi dzie, mia dziewczyna; w rzeczownikach mionik, umiowanie porzdku, umiowanie cnoty, umiowanie prawdy, mio wasna, mio samego siebie. Stan trwaego lub przemijajcego upodobania do czego zwyklimy okrela uywajc zwrotw: lubi pi kaw, herbat, czekolad, jedzi drug klas, czyta przed zaniciem; a gdy upodobaniu towarzyszy pocig i zainteresowanie, podkrelamy je mioci do rzeczy, ktra moe odnosi si do wszelkich moliwych obiektw: umiowanie zawodu, ojczyzny, nauki, sztuki, przyrody, pikna, teatru: kto jest z zamiowania onierzem i tak dalej. Najwyszym stopniem tej gradacji byaby namitno. Ale mioci nazywana jest take mio chrzecijaska, wcznie z waciw jej caritas, ktra wprawdzie gwny akcent kadzie na powszechne bez wyjtkw poszanowanie czowieka, ale swj szczeglny charakter zawdzicza sugestii, e obiekt jej zainteresowania potrzebuje pomocy. W zalenoci od tego, ktra z tych dwch stron jest bardziej podkrelana, caritas oznacza albo zgodny z obowizkiem szacunek, albo zgodne z obowizkiem miosierdzie, zarazem jednak stanowi okrelenie odpowiednio uksztatowanego uczucia. Przykadami s: mio bliniego, mio czowieka, mio dla biednych, ewangelia mioci, dary mioci, miosierdzie, powinno mioci i tak dalej. Mio jako kierujca naszymi wyborami skonno serca, przy literalnym znaczeniu sowa skonno (inklinacja, grawitacja, pocig) oznaczana jest - inaczej ni mio do rzeczy, a take pojmowana zawsze jako wyrnik duchowej postawy mio czowieka - przez obcojzyczne miano sympatii. W zalenoci od rodzaju ulubionych obiektw rwnie skonnoci maj swe liczne odmiany. Skonno do okrelonych przedmiotw lub ich zewntrznych waciwoci i charakteru: mio do morza, gr, lasu, rwniny, gwiazd, chmur, wd, kwiatw, zwierzt (psw, kotw, koni, ptakw), kamieni, do poudnia, soca, wiosny, lata, jesieni i zimy, do okrelonych dwikw, barw, zapachw, do gry na flecie, konkretnego stylu architektonicznego, obrazw, 1

przedmiotw sztuki wszelkiego typu. Take przynajmniej jeden aspekt mioci do stron rodzinnych da si zaliczy do tego samego rodzaju, podczas gdy o drugim i waniejszym mowa bdzie dopiero dalej. Mio do czego nosi niewtpliwie znami upodobania w czym, a ono z kolei moe ustpi miejsca rwnie wyranym antypatiom, niekiedy wyosobnionym i spotgowanym do tzw. idiosynkrazji. Ponadto skonno do okrelonych ludzi lub zewntrznych ich czci i waciwoci. Take tutaj wystpuj liczne podrodzaje: mio przyjacielska, rodzicielska, do dzieci, do rodzestwa, do rodziny, koleeska, mio do przeoonego, wadcy, poddanych, narodu itd. Kada odmiana skonnoci ma swe wasne zabarwienie uczuciowe. I tak w mioci do wadcy pobrzmiewa silniej ton uwielbienia, a do poddanego lub narodu dominuje ton wspczucia. Mio siostrzana trudnymi do opisania waciwociami rni si od mioci przyjacielskiej, przyja mczyzn od przyjani kobiet, koleestwo z kolei od przyjani. Mio rodzicw do dzieci jest zupenie czym innym ni mio dzieci do rodzicw. Inaczej miuje czeladnik, inaczej mistrz mistrza, mwi w Jutrzence Nietzsche. Nie trzeba chyba nadmienia, e kada kierujca naszymi wyborami skonno serca zdolna jest da pocztek powinowactwu z wyboru, i dlatego wydaje si ona pierwotnym spoiwem midzy ludmi. Wszdzie tam, gdzie zwyka wsplnota interesw nie zerwaa jeszcze wszystkich naturalnych wizi, a nawet w obrbie grup interesw, wiadomo przynalenoci do szerszych lub wszych grup wynika z uczu sympatii. Wzmocnione si przyzwyczajenia rodzi si z sympatii naturalne przywizanie do rodziny, ojczystej ziemi, krgu towarzyszy pracy, a ponadto na niej zasadza si, bynajmniej nie tylko obyczajowy, patos staroytnego pojcia wiernoci. Mylilimy si, na przykad, uwaajc starogermask wierno msk czy scytyjsk wierno przyjacielowi i ich wymogi, dzi sprawiajce wraenie zbyt przesadnych, za wytwr jedynie szczeglnej obyczajowoci; nie potrafilimy dostrzec, e s wyrazem nacechowanego sympati nastawienia yciowego, ktre przerodzio si w trwa postaw. Ponadto, jak wspomniano, istnieje te mio do zewntrznych czci ciaa i waciwoci czowieka: do piknych lub wyjtkowych doni, stp, sylwetki, ksztatu karku, nosa, koloru wosw, zapachw. Upodobanie do wosw jasnych lub ciemnych, oczu niebieskich lub brzowych jest przecie powszechnie znane i stanowi jednoczenie wskazwk, e dyspozycje czowieka w tym wzgldzie karmi si czciowo waciwociami rasy. Gdy wreszcie zechcielibymy dokona rozrnienia skonnoci wedug stopnia, powstaby dowolnie podzielny szereg zaczynajcy si od zwykej skonnoci opartej na przyzwyczajeniu, a koczcy si na namitnym pocigu. Wrd wymienionych odmian nie ma ani jednej takiej, ktrej temperatura nie mogaby pozosta rwnie dobrze na poziomie letnioci, jak i podnie si do poziomu ciepa czy nawet aru! Podczas gdy we wszystkich dotychczas rozwaanych przypadkach mio bya wymienna ze skonnoci, teraz zajmiemy si wycznie takimi, gdzie sowo mio niezaprzeczalnie oznacza popd. Poniewa z pozoru wydawa si moe, e popd i skonno to jedno i to samo, najpierw omwimy wic odrbnoci obu tych zjawisk. Mona oczywicie sowo skonno rozumie tak szeroko, by oznaczao rwnie popd, a sowo popd ujmowa rwnie rozlegle, by oznaczao take skonno. Jednak nastpstwa afektu, nazywanego zamiennie popdem lub skonnoci, wykazuj dwie rne strony, z ktrych jedna daje si wytumaczy tylko uczuciem skonnoci, a druga wycznie przeyciem popdu. Cho bowiem skonno, dajca si zastpi synonimicznym okreleniem pocig, ju sam sw nazw nieodparcie obwieszcza stan przycigania osoby o danej skonnoci do wybranego obiektu, to jednak rwnie niewtpliwe jest to, e kada skonno moe zachowa zwyk posta niezmiennego stanu uczucia, nie sabnc z tego powodu i nie tracc na znaczeniu. Natomiast gdyby sia przycigania oddziaywa moga jeszcze na inny organ duszy, uczucie popdu do zespolenia nieodparcie wymusza na jego 2

podmiocie denia, ktrych nastpstwem rzeczywicie jest poczenie, gdy za nie jest ono moliwe, uczucie to przeywane jest wwczas jako mniejsze lub wiksze zakcenie. Wobec tego wyrniamy: waciwe skonnoci i waciwe popdy. Popd jest nadajcym kierunek wskazaniem, ktre nieuchronnie popdza od wewntrz; skonno to nadajce kierunek wskazanie, ktremu si ulega lub za ktrym si idzie, jeli tylko pozwalaj na to okolicznoci dodatkowe. (Naley zwrci uwag, e zwrot upada dziewczyna ocenia - i to wartociujco - tzw. faszywy krok jako skutek skonnoci, pocigu!) Wystarczy kilka przykadw, by wykaza, e z potocznych znacze wyuskane zostao samo jdro znaczeniowe. O ile wszelkie odmiany skonnoci okrelane s rwnie jako sympatie, to nazwa ta wydaje si nam za saba albo i zgoa niewaciwa dla oznaczenia prawdziwych popdw do zespolenia. Ponadto stopnie intensywnoci popdu charakteryzujemy mimo woli uywajc innych przymiotnikw ni przy okrelaniu sympatii. Rzadziej mwimy o gwatownych skonnociach ni o gwatownych popdach i nigdy nie wybieramy przymiotnika gboki, by wyrazi si popdu, podczas gdy wanie najtrafniej wedug naszego przekonania opisujemy natenie skonnoci, uywajc zwrotw gboka skonno, gboka sympatia. Mwimy o gwatownym popdzie, jeli chcemy podkreli w uczuciu to, dziki czemu jest ono przyczyn ruchu; mwimy natomiast o gbokiej skonnoci, jeli mamy na myli padhna, stan. Gdy na koniec wreszcie z antypati porwnamy odpowiedni negatywny popd, wwczas stanie si jasne, e popd powoduje dziaanie, antypatia za co najwyej zaniechanie. Czujc gbok antypati unikamy jej przedmiotu; dowiadczajc instynktu gwatownej nienawici, gniewu czy zawici, szukamy ich przedmiotu, by mu zaszkodzi. Mwi si: dza, instynkt zemsty, ale z pewnoci nie skonno do zemsty. Wyjaniwszy w pewnej mierze t rnic, wymienimy teraz trzy dajce si wyodrbni jzykowo rodzaje mioci instynktowej. 1. Popd do zespolenia w ogle Mio instynktowa jest zawsze popdem do zespolenia, a popd do zespolenia jest zawsze popdem do zespolenia fizycznego. Poniewa jednak dwie odrbne istoty nie s zdolne sta si jednoci fizyczn, wobec tego praform realizacji tego popdu wydaje si kady najwyszy stopie cielesnej bliskoci lub fizyczny dotyk, za ktrego doskonay wyraz w wielu narodach uwaa si symboliczny zarazem akt pocaunku. Idc dalej tym ladem w poszukiwaniu sensu tego typu mioci w sferze czuoci jako sferze wyrazu, natrafiamy na jej podstawow form - mio macierzysk. Przykad mioci macierzyskiej wykorzystamy do powtrnego nawietlenia istotnej rnicy midzy skonnoci i popdem. Mio matki do swych dzieci da si dokadnie odrni od jej sympatii do tego czy innego dziecka. Sympatia jest kwesti skonnoci, mio popdu. Sympatia zawsze dotyczy konkretnej jednostki i ma wiele wariantw uzalenionych od jej stopnia i charakteru: niejako nieosobowa mio macierzyska jednej matki nie jest do odrnienia od mioci innej matki, podobnie jak mio tej samej matki do dwojga dzieci. Tak jak kady popd ma w sobie co czysto zwierzcego, tak mio macierzyska odznacza si z pewnoci psychiczn gbi, ale nie osiga duchowych wyyn i waciwa jest matce zwierzcia tak samo jak czowieka. Owa obco ducha wyjania od razu, dlaczego matka nie dostrzega i nie uznaje we wasnym dziecku w gruncie rzeczy adnej innej wartoci pobudzajcej poza jego dziecic przynalenoci do niej. Do syna marnotrawnego, nawet gdyby miaa potpia jego postpowanie, bdzie jako matka nie mniej przywizana ni do syna-ideau. Nie musi by lepa na saboci swych dzieci: one w aden sposb nie dotykaj jej matczynego instynktu czuoci. Prawidowo ta nie stosuje si ju tak dokadnie do mioci ojca, ktry wanie jako ojciec swych dzieci 3

manifestuje kapryne skonnoci wobec nich! Tote susznie czyni jzyk, nie stawiajc u boku mioci macierzyskiej pokrewnej pod wzgldem istoty mioci ojcowskiej!2 (Nierzadko jednak zauwaalne instynktowe relacje midzy ojcem i crk nale do sfery pciowoci, ktrej do tej poty nie powicilimy ani sowa.) Przeciwko instynktowemu charakterowi mioci macierzyskiej nie przemawia rwnie i ta okoliczno, e osiga ona swj najwyszy wyraz w troszczeniu si o ukochan osob. Naley to bowiem do naturalnych konsekwencji popdu, ktry w przepenionym czuoci dotykaniu znajduje swoje spenienie; ale zgodnie z tym owa sporna troska dotyczy pierwotnie wycznie ciaa dziecka. Instynkt troski jako taki wystpuje rwnie po stronie ojca, ale jego celem nie jest dotyk ani fizyczna szczodro. Zrozumiemy, co oznacza wanie owa cielesna blisko w sferze mioci matczynej, jeli uprzytomnimy sobie, z jak si instynktowego oporu matka przeciwstawia si rozdzieleniu ze swoim dzieckiem. W obliczu matczynego blu rozki bledn cierpienia rozstajcych si przyjaci, rodzestwa, maonkw; nie dlatego, by ich wzajemna mio bya skromniejsza, lecz z tego powodu, e - pki nie zmieni si wskutek dugiego bycia razem - potrzebuje o wiele mniej cielesnej bliskoci swego obiektu ni matka bliskoci ciaa wasnego dziecka. Starochiskie pismo obrazkowe wyraa pojcie mioci, umieszczajc obok postaci kobiety wizerunek dziecka. Rozpoznawszy w mioci macierzyskiej popd do zespolenia w ogle, nie bdziemy si ju dziwi odnajdywaniu generalnie w czuoci rwnie elementu instynktu opieki. Jzyk nie wyksztaci wprawdzie dla niezliczonych odmian pozapciowego popdu do zespolenia rwnie wielu wyrae zoonych tego rodzaju, jak mio macierzyska3 na okrelenie jego podstawowego wariantu, ale ju choby w zwrocie czua mio pozwala zorientowa si, e przyjmuje czuo za istotny wyrnik mioci zmierzajcej do zespolenia. Najwiksze bogactwo przynalenych do tej sfery instynktw moemy znale w dziecistwie (przeciwiestwie macierzystwa); dziecica mio do zwierzt na przykad - zdecydowanie rna od przecitnej mioci, jak maj dla zwierzt doroli - w kadym przypadku od razu manifestuje si w gaskaniu, pieszczotach i pielgnowaniu ukochanego zwierzcia. Czua mio, ktr w obliczu jej instynktowej natury uprawnieni jestemy nazwa take potrzeb czuoci, towarzyszy czowiekowi, przybierajc rne stopnie, przez cae jego ycie, jest na og silniejsza u kobiet ni u mczyzn, u kadego osiga najwyszy wymiar w swoisty sposb i moe dotyczy wszelkich moliwych obiektw. I tak istnieje mio do futer, aksamitu, ptasich pir, pczniejcych poduszek, mikkich trawnikw, dywanw, ba, nawet do plastycznej gliny, dajcej si formowa ziemi mwic krtko, do rozmaitych ju to mikkich, ju to elastycznych przedmiotw, a ma ona swe wyczne rdo w potrzebie czuego dotyku. Co wicej, nawet upodobanie do kpieli w letniej wodzie (w staroytnoci ludowa namitno) w duej mierze w tym uczuciu ma swe korzenie. Jak wykazano ju na przykadzie dziecka, take na zamiowanie do okrelonych zwierzt (na przykad kotw) moe wpywa pulchna i mikka forma obiektu, std naley je cile odrnia od instynktowej mioci do zwierzt o charakterze znacznie bardziej przedmiotowym, o ktrej wspomnielimy wczeniej. Nie ulega wreszcie adnej wtpliwoci, e owa zupenie pierwotna mio do stron ojczystych, ktra w sytuacji rozki rodzi bolesn tsknot o intensywnoci niebezpiecznej (przynajmniej wrd ludw prymitywnych) dla ycia, ma swe rdo w popdzie, ktry zaspokoi moe jedynie fizyczna blisko domu i ogniska domowego. Livingstone jako pierwszy napisa, e mieszkacy znad rzeki Lualaba czsto umierali wkrtce po opuszczeniu swych stron rodzinnych, bo mieli zamane serca. U tych i wielu innych ludw prymitywnych szafowanie czuymi gestami w odniesieniu do rolin i drzew, narzdzi pracy czy broni jest nadal czym zwyczajnym. W dawnej Germanii mwiono drzewu dzie dobry i obwieszczano mu uroczycie mier pana domu. Niektrzy Afrykaczycy budzili dwikiem bbnw swe czna, a po odbytej wyprawie usypiali je znowu, nucc koysanki. 4

Na tym tle nietrudno zrozumie, e osoba cierpica z powodu tsknoty za domem moe nagle ozdrowie, jeli otrzyma jak fizyczn namiastk swych rodzinnych stron, na przykad upieczony tam bochenek chleba (przy czym niewtpliwie odgrywa tu rol take jego smak, ktrym zajmiemy si pniej). W innym rwnie wietle moe ukaza si nam teraz symboliczna zawarto mitu o Anteuszu, ktry traci sw si, gdy zostaje pozbawiony fizycznego kontaktu z Ziemi! Dotarszy tym samym ponownie - czc koniec z pocztkiem - do roztaczajcej ciepo macierzyskoci, tym razem jednak Ziemi, dostrzegamy od razu cise pokrewiestwo mioci czuej i mioci arliwej, i uprzedzajc tok dalszej analizy chcemy podkreli, e quasi-psychologia podejmuje si wywodzi czuo, arliwo, macierzysko, czyli popd do zespolenia w ogle, z popdu pciowego, co przyczynio si tylko do cakowitego zalepnicia i tak ju przytpionego wyczucia przez ludzi wiatych - istoty erosa. 2. Instynkt pochaniania O tym, jak nadzwyczajn rol odgrywa instynkt pochaniania w krlestwie erosa, przekonamy si pniej. W tym miejscu natomiast, skoro na razie omawiamy pojcie mioci, zajmiemy si kwesti, czy instynkt pochaniania znajduje wyraz w praktyce jzykowej, nawet jeeli zaakceptujemy pogld, i przyjmowanie staych i pynnych pokarmw moe by uwaane za zespolenie, ktre pod wzgldem arliwoci znacznie przewysza zwyky dotyk. Moliwo zaznawania przyjemnoci w jedzeniu i w piciu nie jest podwaana, tym samym wic mona byoby si zgodzi na moliwo mioci do pokarmw, mioci do napojw. Kady jednak z obu tych instynktw (gd bowiem i pragnienie to dwa odrbne rodzaje!) wykazuje ogromne bogactwo gatunkowe kaprynych skonnoci: i tak upodobanie do picia wody rni si od zamiowania do wina czy mleka, mio do bodeaux od mioci do wina reskiego bd tokaju. W tym miejscu nie zastanawiamy si jeszcze, na czym to polega, a jedynie zwracamy uwag, e rwnie rozkosz jedzenia i picia znajduje swe spenienie dopiero w pokniciu wywoujcego przyjemno obiektu. Po raz pierwszy zetknlimy si tutaj z takim rodzajem popdw, ktre nie tylko popychaj nas do wykonania ruchw, ale wrcz je wymuszaj i dlatego stanowi te najwaciwsze, bo nieprzezwycione potrzeby, ktrych poszczeglne stopnie nie nazywaj si pasj czy entuzjazmem, ale raczej dzami: dza jedzenia, dza picia. Lecz gdy ju kapryna natura instynktu pochaniania pozwoli zauway w nim, obok niezaprzeczalnego aspektu potrzeby, rwnie aspekt skonnoci, wwczas nie znajdzie si absolutnie nikt, kto nie byby zdolny przypomnie sobie tych szczeglnych uciech, tych nieporwnywalnych rozkoszy, jakich cho raz zazna przy jedzeniu czy piciu. Zaoywszy jednak, e w czynnoci jedzenia lub picia zawarte s rwnie zawsze cechy gatunkowe (jakociowe), bdziemy musieli przyzna racj, jeli nawet rozwaa bdziemy odczuwanie godu i pragnienia z punktu widzenia popdu do zespolenia w celu pochonicia i nawet jeli z ca stanowczoci odrzucimy prb wyprowadzenia aspektu potrzeby z instynktu odywiania si! Odywianie si jest rozpoznanym dopiero przez czowieka, a przeto tylko jemu wiadomym, skutkiem przyjmowania pokarmw, a nie czci skadow samego popdu! Mniemajc, e istot popdw, dajc si odkry jedynie poprzez ich przeycie, mona odczyta z zauwaalnych skutkw ich dziaania, zafaszowuje si, i to beznadziejnie, nauk o nich! O tym, e mdro yciowa staroytnych o wiele przewyszaa w tym wzgldzie nasz, wiadczy moe fakt, e ju tak dawny, cho cakowicie przypominajcy profesora myliciel jak Arystoteles okrela gd jako popd do zetknicia si z suchym, a pragnienie - z pynnym. 3. Popd seksualny lub sexus

O ile w poprzednim przypadku niezbdne byo specjalne objanienie ukazujce relacje pojciowe midzy mioci a popdem do pochaniania, to teraz, akurat odwrotnie, konieczna byaby szczegowa analiza dla udowodnienia, e mio oznacza jeszcze zupenie co innego ni popd pciowy - pod warunkiem, e zaczlibymy od tej strony zagadnienia! Aby sobie tego zaoszczdzi, umiecilimy popd pciowy na kocu. Przeto teraz wystarczy jedynie nadmieni, e nazwa mio niejednokrotnie zastpuje po prostu popd pciowy, a czasownik kocha si - jego zaspokojenie. Pod pojciem popd pciowy rozumie si dzisiaj dwupciowy popd do spkowania i na jego podstawie usiuje si zrozumie zarwno inne rodzaje popdu do spkowania, jak rwnie pozostae odmiany aktywnoci pciowej (ktre w porwnaniu z nim wszystkie staj si tzw. perwersjami), tote biorc pod uwag praktyk jzykow, do tego dziau mioci naleayby: mio homoseksualna, mio do chopcw, mio lesbijska, pciowa mio do zwierzt, onanizm; ponadto mio do zadawania blu (sadyzm) i mio do doznawania blu (masochizm); dalej mio do obnaania narzdw pciowych, czyli innymi sowy ekshibicjonizm ze swymi niezliczonymi odmianami i gatunkami; na koniec wreszcie kady rodzaj pciowej mioci do czci ludzkiego ciaa, jego wytworw oraz do przedmiotw uytkowych, co zwyko si okrela nietrafnym pojciem fetyszyzmu. Pniej, gdy wymaga tego bdzie nawietlenie pojcia erosa, wyjanimy, dlaczego nie wystarcza analiza oparta na dwupciowym popdzie do spkowania. Natomiast ju tutaj naley w odniesieniu do popdu pciowego podkreli to, co nadmienilimy wczeniej przy wyodrbnieniu godu i instynktu odywiania si: z gruntu bdne i z zaoenia faszywe jest nazywanie go popdem do rozmnaania si: Rozmnaanie si bowiem jest wprawdzie moliwym nastpstwem seksualnej aktywnoci, nie stanowi jednak celowej wizji w doznaniu pciowego podniecenia. Wie o tym nie zwierz, lecz wycznie czowiek. Stosownie do tego to nie zwierz w czowieku, majce przecie tylko instynkt pciowy, popychane jest do spkowania ze wzgldu na rozmnaanie; to raczej jego duch, nie majcy tego instynktu, towarzyszy aktywnoci instynktowej uzupeniajc j ide rozmnaania i zorientowanymi w tym kierunku pragnieniami. Oczywicie take pragnienie moe przyj form przypominajc popd, lecz wtedy jest ono, po pierwsze, czym zupenie innym ni popd pciowy, ktry na jego tle obnia si do poziomu zwykego rodka prowadzcego do celu, a ponadto w ogle pragnienie nie jest wwczas popdem, lecz interesem, ukierunkowaniem woli, instynktow spryn popdu o zrnicowanej indywidualnie istocie. I tak na przykad, mczyzna niekiedy podporzdkowuje swj popd pciowy interesowi utrzymania rodu, i to jest jego instynkt rozmnaania. Natomiast gdy kobieta pragnie dzieci, moe nawet caej gromadki, podporzdkowuje za kadym razem popd pciowy swemu instynktowi opiekuczemu, i taki jest jej instynkt rozmnaania: nie jest on zupenie w niczym podobny do mskich pragnie podtrzymania cigoci rodu! Przykad ten unaocznia, w jak ogromny popadamy absurd, mylc prawdziwe naturalne popdy z ludzkimi pragnieniami i usiujc wywie je z ich skutkw. Do wszelkich odmian mioci majcej charakter popdu odnosz si wszystkie rozrnienia dokonane przy omawianiu skonnoci: ich intensywniejsze odmiany nosz nazw albo namitnoci, albo - przy pogardliwej ocenie ich przedmiotu - dzy. W namitnoci miosnej tkwi trzy elementy: gbia skonnoci, gwatowno popdu i znana zarwno zwierztom, jak i pierwszym ludziom jedynie w zarodku wyczno wyboru. Jeli zaley nam na mocniejszym podkreleniu tylko gwatownoci popdu, mwimy o podaniu lub namitnoci: namitna mio, miosna namitno (ale ju w arliwoci zawarta jest te gbia). Gdy celem jest ponienie przedmiotu popdu, wwczas wybr pada na dz (die Sucht). I tak mio do gry zamienia si niebawem w namitno do gry lub w pasj, a wkrtce take w dz gry, mio do picia, w dz picia, mio do jedzenia, w dz jedzenia i podobnie: dz morfiny, dz opium i tak dalej. 6

Poniewa sowo Sucht pierwotnie oznaczao chorob, zaraz, tote duchowa podliwo wszelkiego rodzaju znajduje si w cisym zwizku z wystpnoci, z czego mona wysnu wniosek, e z kolei liczne nawyki miosne dadz si zakwalifikowa do gatunku wystpkw. Dotarszy do koca tego bynajmniej nie wyczerpujcego przegldu zastosowa sowa mio w dzisiejszym jzyku, uszeregujmy kilka wyliczonych poj mioci i sprbujmy unaoczni waciw im niezwyk rnorodno, opisujc ich prawdziwy sens bez uycia okrelenia zawierajcego sowo mio: materializm (mio do rzeczy) - samolubstwo (mio wasna) - poszanowanie czowieka (mio bliniego, mio wroga) - uwielbienie pikna (umiowanie pikna) - przyja (mio przyjaciela) - macierzysko (mio matczyna) - czuo (czua mio) - namitno (gwatowana mio) opilstwo (mio do picia) - popd pciowy (mio). Zdawszy sobie spraw z tego, e przez jedno i to samo sowo mona okreli m.in. egoizm - przyja - materializm - seksualizm - macierzysko, stanie si jasne, dlaczego nie rokuje nadziei postpowanie rozpoczynajce od analizy nazwy mio, a take dlaczego zwyciyo kryterium dyskwalifikujce ow partack metod, ktra - dajc si zwie jednemu sowu omiela si wywodzi wszelkie moliwe afekty i waciwoci, w odniesieniu do ktrych wyraz ten znajduje zastosowanie, z jednej jedynej cechy - wewntrznoci i do tego jeszcze z popdu, a na dodatek - z popdu pciowego! Orgie seksualne znane s nam zarwno z dawnej, jak zwaszcza i ze wspczesnej medycyny. Ale po naszych jzykowych wyjanieniach nikt ju nie da si skusi, eby bra je na tyle powanie, by walczy o spraw, o ktrej tu mowa: raczej zauway, e ten kontrowersyjny obiekt, tzw. mio, istnieje jedynie w pozornie jednolitej szerokiej sferze zastosowania nazwy, natomiast w ogle nie istnieje w rzeczywistoci! Z tego te wynika zarazem, na jakie niebezpieczestwo narazi si nauka, tzn. zwyke badanie faktw, jeli poniecha kontaktu z metafizyk, czyli badaniem istoty! W paru sowach przedstawiamy jeszcze drugi powd, ktry nie pozwala mwi o mioci zamiast o erosie. Wrd wszystkich wymienionych wyej znacze sowa mio nie ma mianowicie ani jednego, ktre miaoby swe rdo w znajomoci elementarnego erosa. Niewtpliwie ma on swj udzia w wicej ni jednym afekcie miosnym, aden z nich jednak nie mgby zaj jego miejsca. Z tysica znacze, jakie posiada dzisiaj sowo mio, nie jestemy w stanie wychwyci ani jednego, tosamego z pierwotnym erosem; tym samym wic rezygnacj z okrelenia mio mona uzna za wystarczajco uzasadnion. Przypisy 1 W jzyku niemieckim czasownik lubi i rzeczownik mio ma t sam posta fonetyczn - ich liebe: die Liebe (przyp. tlum.) 2 W jzyku niemieckim ilo ojcowskajako odrbne pojcie nie istnieje (przyp. tum.) 3 Mio macierzyska ma w jzyku niemieckim form zoenia Muttedlebe. Przeoya Elbieta Ptaszyska-Sadowska
Ludwig Klages (1872-1956), filozof niemiecki, reprezentant metafizyki biocentrycznej, twrca nauki o ekspresji. Gwne dzieo: Der Geist als Widersacher der Seele, 1929/32. Przedstawiamy fragment jego ksiki pt. Vom kosmogonischen Eros, 1922.