NATO w XXI wieku

Spis treci
4-5 Reagowanie na nowe zagroenia w dziedzinie bezpieczestwa Pocztki Sojuszu 6-7

8-9

Zakoczenie zimnej wojny

10-11

Metody funkcjonowania Sojuszu

12-13

Budowanie bezpieczestwa poprzez partnerstwo

14-15

Rozszerzanie NATO

16-17

NATO na Bakanach

18

Szersza dziaalno NATO

19

Stosunki transatlantyckie

20-21

Przeksztacanie Sojuszu

22-23

Spojrzenie w przyszo

Sojusz

Pnocnoatlantycki

Organizacja Traktatu Pnocnoatlantyckiego (NATO) uosabia transatlantyck wi, ktra czy Europ i Ameryk Pnocn w unikalny Sojusz zapewniajcy obron i bezpieczestwo. Podstawowym i niezmiennym celem NATO, wyraonym w Traktacie Pnocnoatlantyckim, jest strzeenie wolnoci i bezpieczestwa wszystkich pastw czonkowskich, za pomoc rodkw politycznych i wojskowych. Dlatego te, od zaoenia Sojuszu w 1949 roku, zapewnia on obron zbiorow pastw czonkowskich. Jest take niezwykle wanym forum umoliwiajcym prowadzenie konsultacji w kwestiach bezpieczestwa, zgodnie z zainteresowaniami pastw czonkowskich. Sojusz jest rwnie bardzo istotnym filarem pokoju i stabilnoci w obszarze euroatlantyckim. Po zakoczeniu zimnej wojny Sojusz przyj na siebie nowe, fundamentalne zadania, w tym - w imi bezpieczestwa - budowanie partnerstwa z pastwami demokratycznymi w caej Europie, w regionie Kaukazu i w Azji rodkowej. W odpowiedzi na przemiany zachodzce w caym rodowisku bezpieczestwa, Sojusz przyj na siebie dodatkowe zobowizania. Zdecydowa si, midzy innymi, reagowa zarwno na destabilizacje spowodowane kryzysami regionalnymi i etnicznymi w Europie, jak i na zagroenia emanujce spoza obszaru euroatlantyckiego. Obecnie Sojusz jest zaangaowany w coraz szerszy zakres dziaa majcych promowa wspprac z Rosj, Ukrain i innymi pastwami spoza NATO. Sojusz stara si rwnie aktywnie konfrontowa si z wyzwaniami w dziedzinie bezpieczestwa w XXI wieku, takimi jak zagroenia stwarzane przez midzynarodowy terroryzm i proliferacj broni masowego raenia. Po to, aby nadal efektywnie broni i promowa bezpieczestwo w tych nowych i szybko zmieniajcych si warunkach, Sojusz nieustannie si przeksztaca, a transformacja ta dotyczy wszystkich jego aspektw, a wic: nowych misji, nowych czonkw, nowych zdolnoci, nowych partnerstw i nowych sposobw dziaania.

Reagowanie
na nowe w

zagroenia dziedzinie bezpieczestwa

Ataki terrorystyczne na Stany Zjednoczone z 11 wrzenia 2001 roku - podczas ktrych pasaerskie samoloty liniowe zostay uyte jako bro masowego raenia - uwiadomiy zmiany, jakie zaszy w rodowisku bezpieczestwa od koca zimnej wojny oraz podatno nowoczesnego spoeczestwa na nowe zagroenia dla bezpieczestwa. Reakcj byo pierwsze w historii powoanie si przez Sojusznikw na Artyku 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego, mwicy o obronie zbiorowej NATO. W krytycznym momencie udzielono w ten sposb politycznego i praktycznego wsparcia Stanom Zjednoczonym. Ponadto, od tego czasu pastwa czonkowskie NATO nie tylko wspieraj Stany Zjednoczone w ich reakcji na ataki terrorystyczne, ale rwnie wzmacniaj zdolno NATO do zmagania si z zagroeniem stwarzanym przez midzynarodowy terroryzm.

Nie umniejszajc faktu, e wydarzenia z 11 wrzenia 2001 roku byy wielkim szokiem dla Sojuszu, ju kilka lat wczeniej NATO zaczo dostosowywa swoj kultur dziaania tak, aby przygotowa j do zmieniajcego si rodowiska bezpieczestwa. W 1999 roku Sojusznicy uzgodnili now Koncepcj Strategiczn. Dokument ten okrela zagroenia dla bezpieczestwa dotyczce NATO oraz metody jakimi Sojusz stara si im sprosta. Koncepcja Strategiczna opisuje zagroenia dla bezpieczestwa jako wielokierunkowe i czsto trudne do przewidzenia. Szczegln uwag powica niebezpieczestwu zwizanemu z proliferacj broni masowego raenia i rodkw jej przenoszenia. Jasno stwierdza rwnie, e interesy Sojuszu w dziedzinie bezpieczestwa mog by podwaone przez inne zagroenia o szerszym charakterze, takie jak: akty terroryzmu, sabota, zorganizowana przestpczo, a take zakcenia przepywu ywotnych rodkw. Aby stawi czoa tym zagroeniom, Sojusz podj seri inicjatyw zmierzajcych do poprawy swoich zdolnoci obronnych oraz wzmocnienia wsppracy, zarwno w gronie swoich pastw czonkowskich, jak i w kontaktach z pastwami partnerskimi i innymi organizacjami midzynarodowymi. Naley do nich Inicjatywa Zdolnoci Obronnych (DCI) - priorytetowy program wprowadzony w 1999 roku w celu unowoczenienia zdolnoci wojskowych w odpowiedzi na nowe warunki bezpieczestwa; powoanie w 2000 roku Centrum Broni Masowego Raenia, dziki ktremu pastwa czonkowskie NATO dziel si informacjami o zagroeniach zwizanych z broni masowego raenia oraz szukaj sposobw koordynowania
wiczenie reakcji na atak chemiczny

NATO

XXI

WIEKU

miay take uczestniczy w pniejszej operacji utrzymania pokoju, w ramach Midzynarodowych Si Wspierajcych Bezpieczestwo (ISAF) stacjonujcych w Kabulu. Ponadto, na prob pastw odgrywajcych aktywn rol w tej operacji oraz po to, aby zapewni jej kontynuacj, NATO przejo odpowiedzialno za kierowanie ISAF oraz analizuje moliwoci podjcia podobnych operacji poza obszarem euroatlantyckim. Chocia pastwa czonkowskie NATO czasami nie zgadzay si ze sob co do najwaciwszych sposobw reagowania na nowe zagroenia dla bezpieczestwa, wszyscy Sojusznicy uznaj, e wyzwania te mog mie rdo poza obszarem euroatlantyckim i nie mog by samodzielnie pokonane przez jedn organizacj. Nie mona te w tej dziedzinie polega na strukturach obronnych przeznaczonych do zmagania si z konwencjonalnymi konfliktami zbrojnymi. Poza wspprac z innymi kompetentnymi organizacjami, Sojusz musi zatem dostosowa si do nowych, odmiennych wyzwa. W rezultacie, NATO odeszo od koncepcji geograficznie zdefiniowanego Sojuszu i uznao, e zagroenia dla bezpieczestwa nie s ju ograniczone w kategoriach miejsca i moliwoci ich przewidzenia. Sojusz jest przygotowany do reagowania na zagroenia kiedykolwiek i gdziekolwiek si one pojawi. Ponadto, w celu tworzenia bardziej bezpiecznego rodowiska, NATO buduje coraz silniejsze powizania z organizacjami midzynarodowymi, w tym z: Uni Europejsk, Organizacj Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie, Organizacj Narodw Zjednoczonych, a nawet ze wiatow Organizacj Zdrowia oraz z pastwami, ktre nie s czonkami Sojuszu, w tym z Rosj, Ukrain i pastwami partnerskimi zarwno w obszarze euroatlantyckim, jak i w szerszym regionie Morza rdziemnego.

Posiedzenie Rady Pnocnoatlantyckiej podczas

Szczytu Sojuszu w Pradze.

najwaciwszych reakcji; a take rozwj Europejskiej Tosamoci Bezpieczestwa i Obrony w ramach Sojuszu, majcej umoliwi europejskim pastwom czonkowskim podjcie wikszej odpowiedzialnoci za kwestie bezpieczestwa i obrony. Ataki terrorystyczne z 11 wrzenia 2001 roku wzmocniy aktualno tych wysikw. W ich nastpstwie NATO rozpoczo wszechstronny przegld swoich dziaa i procedur roboczych. Kulminacj tych wysikw byo wypracowanie pakietu reform, inicjatyw i programw przyjtych przez przywdcw NATO podczas Szczytu Sojuszu w Pradze w listopadzie 2002 roku. W tym samym czasie 14 pastw czonkowskich NATO rozmiecio swoje siy w Afganistanie, wspierajc kierowan przez USA operacj przeciwko Al-Kaidzie - ugrupowaniu terrorystycznemu odpowiedzialnemu za wspomniane ataki - oraz udzielajcemu jej gociny reimowi talibw. Rozmieszczane siy

Pocztki Sojuszu
NATO
W

XXI

WIEKU

Po zakoczeniu II wojny wiatowej Europa Wschodnia i Zachodnia zostay od siebie oddzielone ideologicznymi i politycznymi barierami zimnej wojny. Europa Wschodnia znalaza si w strefie dominacji Zwizku Radzieckiego. W 1949 roku 12 pastw z obu stron Atlantyku utworzyo Organizacj Traktatu Pnocnoatlantyckiego, aby przeciwdziaa grobie rozszerzenia dominacji Zwizku Radzieckiego poza Europ Wschodni, na inne czci kontynentu. W latach 1947-1952 Plan Marshalla zaoferowa rodki finansowe niezbdne do ustabilizowania gospodarki pastw Europy Zachodniej. Rol NATO jako Sojuszu politycznego i wojskowego stao si zagwarantowanie wsplnej obrony przed jakkolwiek form agresji oraz utrzymanie bezpiecznych warunkw niezbdnych dla rozwoju demokracji i wzrostu gospodarczego. Jak powiedzia wczesny Prezydent Stanw Zjednoczonych Harry S. Truman, Plan Marshalla i NATO byy dwiema powkami tego samego orzecha. Czonkowie-zaoyciele NATO: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Wochy oraz Stany Zjednoczone zobowizay si do wzajemnej obrony w przypadku militarnej agresji przeciwko ktremukolwiek z tych pastw. Poprzez powizanie Ameryki Pnocnej z systemem obronnym Europy Zachodniej, Sojusz zademonstrowa, e wszelkie prby stosowania przymusu politycznego lub wojskowego wobec pastw Europy Zachodniej, skocz si porak. Jednoczenie, celem byo doprowadzenie do stopniowej integracji i wzajemnego uzalenienia polityki obronnej poszczeglnych pastw czonkowskich.
Podzielona Europa Pocisk z czasw zimnej wojny

We wczesnych latach pidziesitych wydarzenia, ktrych kulminacj bya wojna koreaska, zdaway si potwierdza obawy pastw zachodnich o ekspansyjne ambicje Zwizku Radzieckiego. W zwizku z tym, pastwa NATO zwikszyy swoje wysiki zmierzajce do rozbudowy struktur wojskowych niezbdnych do wypeniania ich zobowizania w dziedzinie obrony zbiorowej. Obecno si pnocnoamerykaskich w Europie, utrzymywana na yczenie rzdw europejskich, pomoga zniechci Zwizek Radziecki do myli, e agresja mogaby odnie sukces. Ponadto, z upywem czasu kolejne pastwa staway si czonkami Sojuszu. W 1952 roku do NATO przystpiy Grecja oraz Turcja, trzy lata pniej przyjto Republik Federaln Niemiec, a w 1982 roku - Hiszpani. Sojusz pastw Europy Zachodniej oraz Ameryki Pnocnej nie tylko wsplnie broni ich niepodlegoci, lecz rwnie umoliwi osignicie niespotykanego dotd poziomu stabilnoci. Bezpieczestwo zapewnione przez NATO zostao okrelone jako tlen dobrobytu, ktry umoliwi europejsk wspprac i integracj gospodarcz. Na pocztku lat dziewidziesitych Sojusz przyczyni si rwnie do zakoczenia zimnej wojny i zwizanego z ni podziau Europy.

Posiedzenie Rady Pnocnoatlantyckiej w Paryu Podpisanie Traktatu Pnocnoatlantyckiego

Zakoczenie zimnej wojny

Podczas zimnej wojny rola i cele NATO byy w jasny sposb zdefiniowane poprzez istnienie zagroenia ze strony Zwizku Radzieckiego. Na pocztku lat dziewidziesitych, zgodnie z naleganiami niedawno wyzwolonych pastw Europy Wschodniej, Ukad Warszawski zosta rozwizany, a Zwizek Radziecki upad. Zdaniem niektrych komentatorw, po znikniciu tradycyjnych przeciwnikw, usunita zostaa potrzeba istnienia NATO, a przysze wydatki i inwestycje w siy zbrojne mona byo zdecydowanie ograniczy. W obliczu rozpadu Zwizku Radzieckiego wiele pastw czonkowskich NATO znacznie zmniejszyo swoje wydatki na obronno, niektre nawet o 25 procent. Jednak nadzieje na dalsze umacnianie si pokoju okazay si nieuzasadnionym optymizmem. Wkrtce okazao si, e zakoczenie zimnej wojny by moe usuno grob inwazji wojskowej, a jednak w niektrych rejonach Europy destabilizacja wzrosa. W byej Jugosawii oraz w niektrych regionach byego Zwizku Radzieckiego pojawiy si konflikty regionalne, bardzo czsto podsycane przez napicia etniczne i groce rozprzestrzenieniem. Pastwa NATO szybko doszy do wniosku, e ich zaangaowanie w utrzymanie systemu wsplnej obrony i wsppracy w ramach Sojuszu bdzie w dalszym cigu najlepsz gwarancj bezpieczestwa. Ponadto, pomimo e wizja inwazji zbrojnej staa si mao prawdopodobna, nowe formy wsppracy politycznej i militarnej byy potrzebne do utrzymania pokoju i stabilnoci

Burzenie Muru Berliskiego

NATO

XXI

WIEKU

w Europie oraz do zapobieenia eskalacji napi regionalnych po zakoczeniu zimnej wojny. Konieczne byo take przeprowadzenie znaczcych reform wewntrznych, niezbdnych do dostosowania struktur wojskowych i potencjaw do sprostania nowym zadaniom, takim jak zarzdzanie kryzysowe oraz operacje utrzymania i wspierania pokoju, przy jednoczesnym zapewnieniu cigej zdolnoci do wypeniania ich podstawowej roli w zakresie obrony. W odpowiedzi na nowe wyzwania dla bezpieczestwa, NATO w ewolucyjny sposb odeszo od dominujcego modelu cile powizanego Sojuszu, ktrego zadaniem byo zapewnienie obrony swoim czonkom, zwracajc si ku partnerstwu z innymi pastwami i bliskiej wsppracy w szerokiej dziedzinie bezpieczestwa.

Monitorowanie konfliktw regionalnych wczesny Sekretarz Generalny NATO Manfred

Wrner podczas spotkania z Prezydentem ZSRR Michaiem Gorbaczowem

funkcjonowania

Metody

Sojuszu

Jedn z podstawowych przyczyn trwaoci Sojuszu jest proces podejmowania decyzji polegajcy na wypracowywaniu konsensusu. Oznacza to, e wszystkie decyzje musz by podjte jednomylnie. W rezultacie, przed podjciem wanej decyzji czsto potrzebne s dugie konsultacje i dyskusje. Pomimo e system ten moe wydawa si zewntrznemu obserwatorowi powolny i ociay, ma on dwie bardzo wane zalety. Po pierwsze, szanowana jest niepodlego i suwerenno kadego pastwa czonkowskiego. Po drugie, podjciu kadej decyzji towarzyszy pene poparcie ze strony wszystkich pastw czonkowskich oraz ich zobowizanie do wprowadzenia jej w ycie. Najwyszym organem decyzyjnym NATO jest Rada Pnocnoatlantycka, w ktrej kade pastwo czonkowskie jest reprezentowane przez staych przedstawicieli w randze ambasadorw, wspomaganych przez

Przygotowania do startu Posiedzenie Rady Pnocnoatlantyckiej

NATO

XXI

WIEKU

przedstawicielstwa narodowe skadajce si z personelu dyplomatycznego i doradcw wojskowych. Rada zbiera si na szczeblu ambasadorw przynajmniej raz w tygodniu, a zwykle czciej. Ponadto regularnie odbywaj si spotkania Rady na szczeblu ministerialnym - w gronie ministrw spraw zagranicznych lub ministrw obrony - oraz, co pewien czas, na szczeblu przywdcw pastw i rzdw. Na czele NATO stoi Sekretarz Generalny, ktry jest wybierany na okoo cztery lata. Jest nim wysokiej rangi midzynarodowy m stanu pochodzcy z jednego z pastw czonkowskich. Sekretarz Generalny przewodniczy zebraniom Rady Pnocnoatlantyckiej i innych wanych organw NATO oraz wspiera uzyskiwanie konsensusu w gronie pastw czonkowskich. W zarzdzaniu codziennymi pracami Sojuszu Sekretarz Generalny jest wspierany przez midzynarodowy personel ekspertw i urzdnikw pochodzcych ze wszystkich pastw czonkowskich NATO. NATO nie ma wasnych niezalenych si zbrojnych. Wikszo si dostpnych dla NATO pozostaje pod penym dowdztwem i kontrol narodow do momentu, gdy zostan one przydzielone przez dane pastwo czonkowskie do wykonania zada w szerokim zakresie, od zapewniania wsplnego bezpieczestwa, po nowe zadania, takie jak operacje utrzymania i wspierania pokoju. Polityczne i wojskowe struktury NATO stwarzaj warunki do dugoterminowego planowania, niezbdnego do umoliwienia narodowym siom wykonywania tych zada. Zapewniaj rwnie rozwizania organizacyjne konieczne do wsplnego dowodzenia, kontroli, szkolenia i prowadzenia wicze.
Budowanie mostw Hiszpaski pilot

11

Budowanie

partnerstwo

bezpieczestwa poprzez

Podzia Europy w okresie zimnej wojny w duej mierze wynika z problemw, jakie narosy na skutek ideologicznego, politycznego i militarnego antagonizmu pomidzy Wschodem i Zachodem. Od czasu dramatycznych przemian, ktre doprowadziy do zakoczenia zimnej wojny, NATO podjo szereg inicjatyw zmierzajcych do wzmocnienia bezpieczestwa i stabilnoci przez ustanowienie instytucji dialogu, budowy zaufania i wsppracy z byymi przeciwnikami oraz z innymi pastwami w Europie, a take w przylegajcym do szerszym regionie rdziemnomorskim. Jednym z pierwszych krokw w tym kierunku byo ustanowienie w 1991 roku Pnocnoatlantyckiej Rady Wsppracy (NACC). Po zmianie nazwy na Rad Partnerstwa Euroatlantyckiego (EAPC), staa si ona gwnym forum do konsultacji i wsppracy pomidzy NATO i pastwami partnerskimi w regionie euroatlantyckim. W 1994 roku NATO wprowadzio inicjatyw znan jako Partnerstwo dla Pokoju (PdP). Jest to program majcy na celu wspomaganie restrukturyzacji si zbrojnych pastw partnerskich, tak aby mogy one odgrywa waciw rol w spoeczestwach demokratycznych i bra udzia w operacjach pokojowych kierowanych przez NATO. Partnerstwo, dopasowane do indywidualnych potrzeb kadego z pastw, oferuje moliwo praktycznej wsppracy w wielu rnych dziedzinach. Pozwala uczestnikom wybiera z programu tak wiele, albo tak mao jak potrzeba, zgodnie z ich wasnymi wymogami
Przystpowanie do Partnerstwa dla Pokoju Punkt kontrolny

NATO
bezpieczestwa. Zakres programu obejmuje m.in. wiczenia i warsztaty wojskowe oraz seminaria i kursy szkoleniowe. Szczeglny nacisk kadzie si na stworzenie bardziej przejrzystych si zbrojnych, podlegych stosownym mechanizmom demokratycznego nadzoru i kontroli. Dowiadczenia zdobyte w ramach Partnerstwa dla Pokoju znacznie przyczyniy si do wsppracy pomidzy pastwami delegujcymi jednostki do si pokojowych, takich jak Siy Stabilizacyjne w Boni i Hercegowinie (SFOR) oraz Midzynarodowe Siy Pokojowe w Kosowie (KFOR). W 1995 roku NATO nawizao Dialog rdziemnomorski z szecioma pastwami w szerszym regionie rdziemnomorskim: Egiptem, Izraelem, Jordani, Marokiem, Mauretani i Tunezj. W 2000 roku do Dialogu przystpia rwnie Algieria. Celem tego programu jest przyczynianie si do dobrych kontaktw i lepszego wzajemnego zrozumienia z pastwami w regionie Morza rdziemnego oraz promowanie regionalnego bezpieczestwa i stabilnoci. W ramach programu uczestnicy z pastw Dialogu s zapraszani do udziau w kursach prowadzonych w Szkole NATO w Oberammergau (Niemcy) oraz w Akademii Obrony NATO w Rzymie.

XXI

WIEKU

W 1997 roku NATO i Rosja oraz NATO i Ukraina przeniosy swoj wspprac dwustronn na bardziej formalny grunt. Staa Wsplna Rada NATO-Rosja (PJC) oraz Komisja NATO-Ukraina zostay powoane jako struktury uatwiajce regularne konsultacje i dyskusje w kwestiach obronnoci. Do tematw rozpatrywanych na tych spotkaniach nale m.in.: utrzymywanie pokoju na Bakanach, zarzdzanie kryzysowe i nieproliferacja broni masowego raenia, konwersja systemw obronnych, ochrona rodowiska oraz planowanie cywilne w sytuacji zagroenia. W 2002 roku pastwa czonkowskie Sojuszu i Rosja nawizay gbsze i blisze stosunki, powoujc do ycia Rad NATO-Rosja, ktra zastpia Sta Wspln Rad (PJC). Byo to znacznie wicej ni zmiana nazwy; stosunki zostay ustanowione na zupenie nowych zasadach. Temu nowemu forum, w ktrym wszystkie pastwa uczestnicz jako rwni partnerzy, przewodniczy Sekretarz Generalny NATO. Ustalono, e kluczowymi obszarami wsppracy bd: walka z terroryzmem, zarzdzanie kryzysowe i nieproliferacja broni masowego raenia. Podobnie jak w przypadku Rady Pnocnoatlantyckiej, decyzje Rady NATO-Rosja s podejmowane na podstawie konsensusu.

Dyskusje w Radzie Partnerstwa Euroatlantyckiego

(EAPC)

13

Rozszerzanie

NATO

Poczynajc od wczesnych lat dziewidziesitych, liczne pastwa Europy Wschodniej doszy do wniosku, e ich przyszym interesom bezpieczestwa najlepiej przysuy si wstpienie do NATO oraz wyraziy zamiar ubiegania si o czonkostwo. Trzy bye pastwa partnerskie - Polska, Republika Czeska i Wgry - w marcu 1999 roku stay si czonkami NATO, zwikszajc liczb pastw czonkowskich do 19. Na Szczycie Sojuszu w Pradze, w listopadzie 2002 roku siedem kolejnych pastw - Bugaria, Estonia, Litwa, otwa, Rumunia, Sowacja i Sowenia - zostao zaproszonych do rozpoczcia negocjacji czonkowskich. Pastwa te formalnie przystpiy do Sojuszu pod koniec marca 2004 roku.

NATO

XXI

WIEKU

Podobnie jak inni aspirujcy do NATO, siedmiu nowych czonkw skorzystao z Planu Dziaa na rzecz Czonkostwa (MAP), ktry zosta wprowadzony w 1999 roku, aby pomc zainteresowanym pastwom partnerskim w przygotowaniach do czonkostwa. Plan oferuje pastwom aspirujcym praktyczne doradztwo i ukierunkowane wsparcie. Z drugiej strony, oczekuje si, e pastwa aspirujce wypeni okrelone kryteria polityczne, takie jak: pokojowe rozwizywanie sporw terytorialnych, poszanowanie dla procedur demokratycznych i rzdw prawa oraz demokratyczna kontrola nad siami zbrojnymi. Uczestnictwo w MAP w adnym razie nie gwarantuje przyszego czonkostwa w Sojuszu, ale pomaga pastwom dostosowa siy zbrojne oraz przygotowa je do wypeniania zobowiza i ponoszenia odpowiedzialnoci zwizanych z ewentualnym czonkostwem.

Przywdcy NATO i wczesny Sekretarz Generalny Nowi Sojusznicy bior udzia w dziaaniach pokojowych

Javier Solana podczas Szczytu Waszyngtoskiego

Rzdy pastw Sojuszu jasno stwierdziy, e rozszerzenie NATO nie jest celem samym w sobie, ale jest rodkiem do dalszego poszerzania strefy natowskiego bezpieczestwa oraz do tworzenia zjednoczonej i stabilnej Europy. Proces rozszerzania oddala grob konfliktw, poniewa sama perspektywa czonkostwa jest dla pastw aspirujcych zacht do rozwizywania sporw z ssiadami oraz posuwania reform i demokratyzacji. Poza tym, nowi czonkowie powinni nie tylko cieszy si korzyciami z czonkostwa, ale take musz by w stanie wnosi wkad do oglnego bezpieczestwa pastw czonkowskich. Innymi sowy, musz by zarwno twrcami, jak i konsumentami bezpieczestwa.

Ceremonia wniesienia na maszt flag nowych pastw

czonkowskich NATO

Podpisanie protokow akcesyjnych

15

na

NATO Bakanach

Bezporednio po rozpadzie byej Jugosawii, Sojusz skoncentrowa wiele uwagi i energii w regionie Bakanw. NATO trzy razy przeprowadzio interwencje wojskowe, aby zakoczy konflikt lub odwrci jego grob - w Boni i Hercegowinie (1995), w Kosowie (1999) i w byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii* (2001). Obecnie Sojusz prowadzi dwie operacje pokojowe: Si Stabilizacyjnych w Boni i Hercegowinie (SFOR) oraz Midzynarodowych Si Pokojowych w Kosowie (KFOR) w tej poudniowoserbskiej prowincji. Obie operacje maj na celu zagwarantowanie bezpiecznych warunkw, w ktrych wszyscy obywatele, bez wzgldu na ich pochodzenie etniczne, bd mogli y w pokoju, a demokracja zacznie kiekowa - dziki midzynarodowej pomocy. Siy pokojowe NATO przybyy do Boni i Hercegowiny w grudniu 1995 roku, a do Kosowa

w czerwcu 1999 roku, wraz z onierzami z wielu pastw partnerskich, w tym Rosji i Ukrainy. W obu regionach NATO byo mocno zaangaowane w kampanie na rzecz zakoczenia dziaa wojennych prowadzonych na szerok skal. W sierpniu i wrzeniu 1995 roku pastwa NATO prowadziy w Boni i Hercegowinie operacje powietrzne przeciwko siom Serbw boniackich. Akcja ta przyczynia si do zmiany rwnowagi si pomidzy obiema stronami konfliktu i zmusia dowdztwo Serbw boniackich do zaakceptowania ukadu pokojowego, ktry zosta wynegocjowany w Dayton, w stanie Ohio (USA). Siy SFOR dysponuj mandatem ONZ nie tylko do utrzymywania pokoju w Boni i Hercegowinie, ale take - tam, gdzie to konieczne - do wprowadzania pokoju si. W miar poprawy bezpieczestwa, redukowana jest liczba jednostek stacjonujcych w Boni i Hercegowinie. Jednoczenie, zmienia si charakter ich dziaa. Obecnie SFOR pomaga uchodcom i osobom przesiedlonym powrci do domu oraz poszukuje przestpcw wojennych, aby odda ich w rce wymiaru sprawiedliwoci. SFOR przyczynia si rwnie do reformy boniackich si zbrojnych - ktre byy podzielone pod koniec konfliktu na trzy wrogie wobec siebie armie oparte na podziaach etnicznych (Muzumanw boniackich, Chorwatw i Serbw) - aby unikn jakiejkolwiek perspektywy wznowienia konfliktu. Interwencja wojskowa NATO w Kosowie nastpia po ponad rocznym okresie eskalacji przemocy, narastania groby rozszerzenia konfliktu w caym regionie oraz powtarzajcych si przypadkach naruszania przez Belgrad rezolucji Rady Bezpieczestwa, wzywajcych do zaprzestania represji wobec albaskiej ludnoci w Kosowie, prowadzonych przez rzd jugosowiaski. W marcu 1999 roku Sojusz zdecydowa si przeprowadzi kampani powietrzn przeciwko wojskowym i paramilitarnym strukturom jugosowiaskiego rzdu, odpowiedzialnym za te represje. Decyzja zostaa podjta po wyczerpaniu wszystkich
Pieszy patrol w Kosowie

NATO

XXI

WIEKU

Francuski onierz si pokojowych

w Sarajewie

innych opcji i po kolejnym niepowodzeniu rozmw pokojowych zmierzajcych do pokonania nieprzejednanej postawy Belgradu. Wobec niezdolnoci Rady Bezpieczestwa ONZ do powzicia dziaa, ktre zapewniyby przestrzeganie wydanych rezolucji, pastwa NATO stwierdziy, e jedynym rodkiem prowadzcym do przerwania katastrofy humanitarnej i przywrcenia stabilizacji w regionie jest podjcie dziaa zbrojnych. Operacja powietrzna NATO trwaa 78 dni. Pomimo gorcych sporw politycznych na temat interwencji Sojuszu, skutkiem dziaa byo osignicie fundamentalnych warunkw niezbdnych do rozpoczcia odbudowy, takich jak: zakoczenie dziaa zbrojnych przez wszystkie strony konfliktu; wycofanie z Kosowa armii jugosowiaskiej, policji serbskiej oraz si paramilitarnych; stworzenie warunkw do ustanowienia obecnoci midzynarodowych si pokojowych w Kosowie; porozumienie w sprawie bezwarunkowego i bezpiecznego powrotu uchodcw i osb przesiedlonych; a take uzyskanie od wszystkich stron zapewnienia o woli podjcia wysikw majcych doprowadzi do osignicia porozumienia pokojowego w Kosowie.

Mandat si KFOR wywodzi si zarwno z wojskowo-technicznego porozumienia podpisanego przez NATO i dowdcw jugosowiaskich oraz z rezolucji 1244 Rady Bezpieczestwa ONZ z czerwca 1999 roku. Siy KFOR odpowiadaj zatem za powstrzymywanie odradzajcych si przejaww wrogoci, ustanowienie bezpiecznych warunkw oraz rozbrojenie Kosowskiej Armii Wyzwolenia. Ponadto, siy kierowane przez NATO wspomagaj midzynarodowe wysiki humanitarne i wsppracuj z Tymczasow Misj Administracyjn ONZ w Kosowie (UNMIK) nad stworzeniem stabilnych warunkw do przyszego rozwoju tej prowincji. Interwencja NATO w byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii* w sierpniu 2001 roku zostaa przeprowadzona na prob prezydenta tego pastwa o rozbrojenie ugrupowa reprezentujcych mniejszo albask, ktrych dziaania groziy bezpieczestwu i stabilnoci pastwa. Interwencja poprzedzona bya zawarciem politycznej ugody pomidzy przedstawicielami ludnoci albaskiej w tym kraju a rzdem, wynegocjowanej przez specjalnych wysannikw rnych organizacji midzynarodowych - w tym NATO - oraz przedstawicieli Stanw Zjednoczonych. Okoo 3500 onierzy NATO zebrao w cigu 30-dniowej misji niemal 4000 sztuk uzbrojenia. Ta akcja oraz ograniczona pniejsza obecno NATO pomoga odwrci grob wojny domowej oraz przygotowa podstawy do pojednania i odbudowy w tym pastwie. Na prob Skopje, jednostki NATO pozostay w byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii*, zapewniajc ochron obserwatorom z Unii Europejskiej oraz Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie a do koca marca 2003 roku, kiedy operacja ta zostaa przejta przez Uni Europejsk.
* Turcja uznaje Republik Macedonii pod jej konstytucyjn nazw

17

Szersza dziaalno NATO

Uwaga mediw powicana NATO w nieuchronny sposb koncentruje si na dziaaniach dyplomatycznych na wysokim szczeblu, szczytach Sojuszu i operacjach wojskowych. Jednak znaczna cz dziaa Sojuszu odbywa si z daleka od blasku jupiterw. Na co dzie NATO zaangaowane jest w cay szereg projektw, ktre maj udoskonala rodowisko bezpieczestwa w Europie. Do dziaa tych nale: wspomaganie reform wschodnioeuropejskich si zbrojnych, tworzenie programw przeszkalania byych oficerw i przygotowywania ich do ycia poza sub wojskow, a take pomoc w rozminowywaniu i likwidowaniu przestarzaych skadw amunicji. Ponadto, NATO aktywnie wspiera koordynacj pomocy humanitarnej. W 1999 roku Sojusz otworzy Euroatlantycki Orodek Koordynacji Reagowania w przypadku Katastrof (EADRCC), dziki czemu jest w stanie kierowa pomoc w razie katastrof zarwno naturalnych, jak i spowodowanych dziaalnoci czowieka. Na przykad w 1999 roku NATO byo bardzo zaangaowane w koordynacj dostaw pomocy dla uchodcw z Kosowa. Latem 2002 roku Sojusz zapewni pomoc ofiarom powodzi i trzsie ziemi w wielu pastwach, w tym w Europie rodkowej. W 2003 roku Turcja uzyskaa od NATO pomoc w przygotowaniu obrony cywilnej do ochrony ludnoci w przypadku ataku z uyciem broni masowego raenia podczas wojny w Iraku. NATO ma take Program Naukowy, ktry wspiera wspprac w dziedzinie cywilnych nauk cisych pomidzy naukowcami z pastw czonkowskich i partnerskich NATO. Co roku okoo 10 tysicy naukowcw uczestniczy w rny sposb w imprezach i projektach wspieranych przez ten program - midzy innymi w inicjatywach majcych wzmocni sieci komputerowe i upowszechni internet w rodowiskach naukowcw w regionie Kaukazu i Azji rodkowej. Ponadto, w zwizku z przewartociowaniem priorytetw po atakach terrorystycznych z 11 wrzenia 2001 roku, program skania si coraz bardziej do wspierania wsppracy podejmowanej w ramach projektw zwizanych z obron przeciwko terroryzmowi i przeciwdziaaniem zagroeniom wspczesnego spoeczestwa.
Przygotowania na wypadek sytuacji zagroenia
cywilnego NATO

NATO

XXI

WIEKU

Badania na Morzu Czarnym finansowane przez

Stosunki
Reuters

transatlantyckie

ewoluoway, odzwierciedlajc nowe warunki. W zwizku z tym, e podzia polityczny Europy przeszed do historii, a Unia Europejska zacza tworzy wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa, Europa stopniowo staje si bardziej znaczcym podmiotem stosunkw midzynarodowych. Dziki temu pod koniec marca 2003 roku Unia Europejska przeja od NATO operacj w byej Jugosowiaskiej Republice Macedonii*. Zobowizanie, jakie wszyscy Sojusznicy skadaj sobie wzajemnie, stajc si czonkami NATO, w szczeglny sposb wyraone w Artykule 5 Traktatu Pnocnoatlantyckiego - to jest przyrzeczenie wzajemnej obrony w przypadku agresji na ktrekolwiek z pastw czonkowskich - w pierwotnym zamierzeniu miao zobowiza Ameryk Pnocn do obrony Europy Zachodniej. Ostatecznie jednak Artyku 5 zosta po raz pierwszy w historii NATO przywoany w odpowiedzi na ataki terrorystyczne przeciwko Stanom Zjednoczonym z 11 wrzenia 2001 roku. Od tej pory europejscy Sojusznicy i Kanada staraj si - w miar swoich moliwoci - pomaga Stanom Zjednoczonym i realizowa swoje zadania w walce z terroryzmem. Obecnie, zrzeszeni w NATO Sojusznicy europejscy i pnocnoamerykascy tworz szerok, transatlantyck wsplnot obejmujc swoim zainteresowaniem kwestie polityczne, ekonomiczne i zwizane z bezpieczestwem. Jest to wsplnota oparta na wspzalenoci oraz wsplnych wartociach i interesach. Chocia rnice si stanowiska poszczeglnych pastw oznaczaj, e Sojusz nie zawsze bdzie zachowywa zgodno opinii co do dziaa, ktre naley podj we wsplnym interesie, celem NATO jest uatwianie konsultacji i dyskusji w gronie swych czonkw, tak aby konsensus by osigany ilekro jest to moliwe. Pastwa czonkowskie NATO wspdziaaj zatem ze sob, realizujc wci rosncy program dziaa, obejmujcy tak rnorodne zagadnienia, jak zaprowadzanie pokoju w Europie Poudniowo-Wschodniej i stabilizacja nowych demokracji, a po zapobieganie rozprzestrzenianiu si broni masowego raenia.
19
* Turcja uznaje Republik Macedonii pod jej konstytucyjn nazw

Sekretarz Generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer i

Sekretarz Stanu USA Colin Powell

Stosunki pomidzy Ameryk Pnocn i Europ s kluczowym elementem Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. W cigu lat charakter tych stosunkw - jak w kadym konstruktywnym zwizku - mia swoje wzloty i upadki oraz ewoluowa w odpowiedzi na zmieniajce si warunki zewntrzne. Po zakoczeniu II wojny wiatowej gospodarka europejska znajdowaa si w stanie kryzysu, co powodowao, e europejscy czonkowie NATO byli w duym stopniu uzalenieni od Stanw Zjednoczonych. Prezydent Truman oraz inni politycy amerykascy w czasach powstawania NATO zamierzali nie tylko przyczyni si do stworzenia prosperujcego i demokratycznego partnera europejskiego, ale rwnie prbowali wesprze budow takiej struktury, ktra suyaby zapewnieniu prawomocnych interesw bezpieczestwa Ameryki Pnocnej. Ponadto, przywdztwo amerykaskie w tamtym okresie dziaao jako ekonomiczny i militarny katalizator dla odbudowy Europy, umoliwiajc przepyw europejskiej energii twrczej w kierunku odbudowy i pojednania, co ostatecznie doprowadzio do powstania Unii Europejskiej. W midzyczasie, w miar jak Europa stawaa si coraz silniejsza i bardziej zjednoczona, stosunki z Ameryk

Przeksztacanie

Sojuszu

W miar jak zmienia si rodowisko, take Sojusz musi sam siebie przeksztaca, aby zachowa skuteczno. Konieczne jest znalezienie nowej rwnowagi pomidzy wypenianiem tradycyjnych misji skoncentrowanych na Europie oraz zmaganiem si z nowymi globalnymi zagroeniami. Sojusz musi take pozyska nowe zdolnoci wojskowe, aby wypenia swoje nowe zadania. Midzy innymi, niezbdna jest zdolno do szybkiego i elastycznego reagowania na nowe wyzwania. We wszystkich tych dziedzinach Szczyt Sojuszu w Pradze uruchomi proces przeksztace majcych zapewni zdolno NATO do skutecznego mierzenia si z wyzwaniami dla bezpieczestwa w XXI wieku rwnie skutecznie, jak w ubiegym stuleciu. Rola NATO w dziedzinie zwalczania terroryzmu zostaa ponownie zdefiniowana w Pradze, co wizao si z wypracowaniem koncepcji wojskowej dotyczcej przeciwdziaania terroryzmowi oraz okreleniem specyficznych zdolnoci niezbdnych do realizacji tej nowej misji, a take uzgodnieniem Planu Dziaa Partnerstwa przeciw Terroryzmowi i wyraeniem woli wspierania wysikw wsplnoty midzynarodowej. Te posunicia stay si podstaw pniejszych dziaa, takich jak przejcie odpowiedzialnoci za ISAF w Afganistanie oraz wspieranie Polski w zarzdzaniu stref w Iraku. Podczas Szczytu Sojuszu w Pradze Sojusznicy podjli konkretne zobowizania do poprawy zdolnoci w obszarach kluczowych dla nowoczesnych operacji wojskowych. W peni wdroone, Praskie Zobowizanie w dziedzinie Zdolnoci czterokrotnie zwikszy w Europie liczb duych samolotw przeznaczonych do transportowania jednostek wojskowych; spowoduje powstanie flotylli samolotw zdolnych do pobierania paliwa podczas lotu; sprawi,

Siy ISAF obserwuj sytuacj w Kabulu Inauguracja Dowdztwa Si Sojuszniczych NATO

ds. Transformacji

NATO

XXI

WIEKU

w Stanach Zjednoczonych, z przedstawicielstwem w Europie. To drugie dowdztwo bdzie odpowiedzialne za cig transformacj zdolnoci wojskowych Sojuszu. Od marca 2004 roku NATO ma 26 czonkw. Jednak do niedawna metody dziaania tej organizacji pozostaway w duej mierze niezmienione w stosunku do tych, ktre zostay wypracowane na pocztku lat pidziesitych dla Sojuszu skupiajcego 12 czonkw. Pastwa czonkowskie doszy do wniosku, e skuteczne dziaanie w nowym rodowisku strategicznym wymaga wikszej elastycznoci i zredukowania struktur biurokratycznych. Rwnie w tej dziedzinie, Szczyt Sojuszu w Pradze rozpocz zdecydowane posunicia. Liczba komitetw - uprzednio 467 - zostaa zredukowana o 30 procent. Wicej decyzji bdzie podejmowanych przez komitety podlege, co da Radzie Pnocnoatlantyckiej wicej swobody i umoliwi skoncentrowanie si na kwestiach strategicznych, przy jednoczesnym zachowaniu caociowej odpowiedzialnoci za proces podejmowania decyzji w Sojuszu. Usprawniono rwnie procedury spotka ministerialnych, tak aby wygospodarowa wicej czasu na rzeczowe wymiany pogldw. Z czasem, te zmiany maj doprowadzi do stworzenia bardziej nowoczesnej i skutecznie dziaajcej struktury w ramach Sojuszu. Liczne reformy, inicjatywy i programy uzgodnione w Pradze bd przez najblisze kilka lat podstaw dziaa Sojuszu, a w centrum uwagi bd realistyczne i osigalne rodki oraz posunicia wspmierne do potrzeby zagwarantowania bezpieczestwa terytorium, ludnoci i si pastw czonkowskich NATO w obliczu wszystkich zagroe i wyzwa.
21

Pobieranie paliwa w trakcie lotu

e wikszo gotowych do rozmieszczenia jednostek NATO utrzymujcych wysokie poziomy gotowoci bdzie wyposaona w rodki obrony chemicznej, radiologicznej, biologicznej i nuklearnej; a take o okoo 40 procent zwikszy nienalece do USA zapasy precyzyjnie naprowadzanej amunicji przenoszonej drog powietrzn. Jednoczenie, Sojusznicy zgodzili si powoa do ycia technologicznie zaawansowane Siy Odpowiedzi NATO, zdolne do szybkiego przemieszczenia gdziekolwiek bd potrzebne i majce peni rol katalizatora w zakresie ukierunkowywania i promowania udoskonale w obrbie zdolnoci wojskowych Sojuszu, a take przyczyniania si do ich cigej transformacji. Ponadto, pastwa czonkowskie Sojuszu przyjy oglny zarys nowej, odchudzonej i bardziej efektywnej struktury dowodzenia wojskowego. W przyszoci NATO bdzie miao dowdztwo strategiczne ds. operacji z kwater w Belgii oraz dowdztwo strategiczne ds. transformacji ulokowane

Spojrzenie
w

przyszo

W pierwszej dekadzie XXI wieku wyranie wida, e NATO znacznie ewoluowao w porwnaniu z Sojuszem na rzecz bezpieczestwa stworzonym w 1949 roku. W cigu ponad 50 lat istnienia Sojuszu, zarwno on sam, jak i szerszy, zewntrzny wiat rozwiny si w sposb niemoliwy do przewidzenia przez zaoycieli NATO. Rwnie NATO rni si od instytucji, ktra przez cztery dekady zimnej wojny bronia Europy Zachodniej, a nawet od tego Sojuszu, ktry w latach dziewidziesitych czuwa nad przemianami w Europie po zakoczeniu zimnej wojny. W zwizku z integrowaniem nowych pastw czonkowskich, niezbdny jest proces cigej adaptacji, ktry umoliwi uwzgldnienie interesw wikszej liczby czonkw, bez podwaania zdolnoci Sojuszu do podejmowania decyzji na czas. Co wicej, w miar ewolucji rodowiska strategicznego, tempo przemian w Sojuszu bdzie musiao si zwikszy, aby sprosta nowym zagroeniom. Podczas gdy zmienia si charakter zagroe stojcych przed pastwami czonkowskimi oraz metody wykorzystywane przez NATO do ich pokonywania, podstawowe zaoenia wsppracy w ramach Sojuszu pozostaj wierne zasadom Traktatu Pnocnoatlantyckiego. NATO gwarantuje transatlantycki politycznowojskowy mechanizm pokonujcy wyzwania dla bezpieczestwa, wicy ze sob interesy Europy i Ameryki Pnocnej, a take rwnowacy interesy poszczeglnych pastw czonkowskich.

wiczenia na morzu

NATO

XXI

WIEKU

Trwajca obecnie transformacja NATO jest czci procesu, ktry ma wzmocni bezpieczestwo pastw czonkowskich Sojuszu oraz przysz stabilno i dobrobyt caego obszaru euroatlantyckiego. Od Szczytu Sojuszu w Pradze pastwa czonkowskie zintensyfikoway wysiki majce dostosowa NATO do wspczesnych wyzwa, a s nimi: obrona wsplnych wartoci, takich jak: poszanowanie demokracji i praw czowieka; walka z midzynarodowym terroryzmem i zagroeniem stwarzanym przez proliferacj broni masowego raenia; budowa wsplnych rodkw bezpieczestwa we wsppracy z Rosj i Ukrain; dalszy rozwj fundamentw bliskiej wsppracy z innymi pastwami partnerskimi; a take - gdy wyczerpane zostan inne rodki - podejmowanie efektywnych dziaa w zakresie zarzdzania kryzysowego oraz niedopuszczanie do tego, aby skutki kryzysu rozlay si poza granice objtego nim terytorium i zagroziy szerszej stabilnoci. Jest to wszechstronna misja, ktrej realizacja zaley od wsparcia i pomocy opinii publicznej, ktra - zarwno w pastwach czonkowskich, jak i partnerskich Sojuszu - odmwi akceptacji polityki konfliktu i wykae si determinacj w budowaniu bezpieczestwa opartego na zrozumieniu i wsppracy, dla dobra przyszych pokole.

Sekretarz Generalny NATO Jaap de Hoop Scheffer Nowe horyzonty

23

NATO Public Diplomacy Division / Division Diplomatie publique de lOTAN 1110 Brussels / Bruxelles Belgium / Belgique Web site: www.nato.int Site web: www.otan.nato.int E-mail: natodoc@hq.nato.int

NATO21POL0304

NATO - 2004
Niniejsza broszura zostaa przygotowana w celu przedstawienia zainteresowanym odbiorcom zwizego wprowadzenia do zagadnie zwizanych z NATO. Dalsze informacje o NATO mona znale na stronie internetowej NATO pod adresem: www.nato.int