DOSSIER

PERPEKTYWICZNE WYDOBYCIE WGLOWODORW W KONTEKCIE DUGOOKRESOWEGO BEZPIECZESTWA ENERGETYCZNEGO RP

Tomasz Kijewski

WYKORZYSTANIE GAZU ZIEMNEGO I ROPY NAFTOWEJ PRZEWYSZAO W OSTATNICH LATACH POZIOM OBJTOCI NOWOODKRYWANYCH Z. ZAKADAJC, E GLOBALNY SPADEK ZAPOTRZEBOWANIA NA SUROWCE ENERGETYCZNE ODNOTOWYWANY OD POOWY 2008 ROKU JEST ZJAWISKIEM TYMCZASOWYM EKSPLORACJA NOWYCH ZASOBW WGLOWODORW BDZIE POSTPOWAA1.

Jeli powyszy scenariusz si sprawdzi, znaczenia mog nabra nie w peni wykorzystane pola naftowo-gazowe, ktrych eksploatacja bdzie uzaleniona od szeregu czynnikw politycznych, ekonomicznych oraz zwizanych z uwarunkowaniami bezpieczestwa regionalnego i wiatowego (np. zoa w Kazachstanie czy Iranie)2.

1) Wicej na temat aktualnych projektw naftowych i gazowych na wiecie: G. Moritis, Major upstream projects, Oil and Gas Journal, 09.06.2008, s. 54-70.; J. Chen, The world's largest untapped oil fields Foreign Policy, grudzie 2008. http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4562 2) J. Chen, op.cit.

199

Przegld wybranych pl naftowych i gazowych obrazuje skal i midzynarodowy charakter poszczeglnych projektw inwestycyjnych, w ktrych uczestnicz koncerny energetyczne z rnych czci wiata. Rozwj pierwszych 5 projektw (Sztokman, Sachalin II, North Field/South Pars, Kashagan, Delta Nigru) moe dugookresowo mie bezporedni zwizek z europejskim, w tym z polskim, bezpieczestwem energetycznym. Pola omwione w dalszej czci opracowania (Marcellus Shale, Ferdowsi/Mount/ Zageh, West Qurna, Carioca/Sugar Loaf, Chicontepec) pokazuj globalne kierunki i tendencje w zakresie poszukiwa i wydobycia nowych zasobw surowcowych. Ze wzgldu na fakt, e w wielu przypadkach nie byo moliwe precyzyjne okrelenie cakowitej pojemnoci danego zoa i jego czci moliwej do wydobycia przy obecnych uwarunkowaniach, podane wielkoci (w przypisach) maj charakter orientacyjny. Dane uzupeniono cakowitymi rezerwami danego surowca (ang. proved reserves)3, ktre znajduj si w dyspozycji poszczeglnych krajw4.
.

3) Dane na podstawie CIA World Factbook 2009. Rezerwy, ktre na podstawie analizy geologicznej zostay zdefiniowane jako opacalne do wydobycia (ang. commercially recoverable) ze znanych z oraz przy obecnych uwarunkowaniach ekonomicznych (ang. current economic conditions). W czci przypadkw, w skad rezerw wchodz take zasoby w postaci tzw. kondensatu (ang. condensate), ktry jest ciek form wglowodorw.
.

4) Szczeglnie w przypadku z trudno dostpnych (np. meksykaskie Chicontepec), przewanie nie jest moliwe wydobycie caego zasobu danego pola naftowego czy gazowego. Moe to by skutkiem czynnikw technologicznych (niedostateczny rozwj techniki grniczej) lub ekonomicznych (koszt wydobycia), ktre mog ograniczy dostp do zasobw nawet do poziomu 5-10 proc. zidentyfikowanych rezerw. W celu ujednolicenia i uatwienia porwnania potencjaw poszczeglnych z zlokalizowanych w rnych czciach wiata, w opracowaniu zastosowano kategori wydobywalnych zasobw (ang. extractable resources). W przypadku z przygotowywanych do penego rozwoju (Kashagan, Ferdowsi, South Pars, West Qurna, Carioca, Chicontepec) przyjto szacunkowo poziom 10 proc. objtoci, ktrej wydobycie z caoci zidentyfikowanych rezerw danego pola moe by technicznie moliwe i opacalne. Szacunkowe informacje w ww. zakresie zamieszczono w przypisach.

200
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

1. Sztokman (Rosja)5
pole Sztokman

Morze Barentsa Teriberka - miejsce ew. eksportu w formie gazu skroplonego LNG

Murmask

Norweg

ia

Szwecja
atyckie

Finlandia

Morze B

Rosja

Estonia

projektowany gazocig pnocny

--- moliwe gazocigi z pola Sztokman

istniejce rurocigi zoa wglowodorw moliwe lokalizacje terminali LNG

Sztokman Development AG, z siedzib w Szwajcarii (udziaowcy): 1. Gazprom (51 proc.) 2. Total (25 proc.) 3. Statoil Hydro (24 proc.)

rdo: Oprac. na podstawie http://benmuse.typepad.com/.a/6a00d8341d9cb353ef01053 56bdca7970c-800wi.

Zoe Sztokman jest umiejscowione w rosyjskiej czci Morza Barentsa, ok. 600 km na pnocny wschd od Murmaska. Przygotowanie do wydobycia surowcw energetycznych w tym regionie jest procesem skomplikowanym z uwagi na panujce tam warunki atmosferyczne

5) Sztokman 3,7 bln m gazu ziemnego (cakowite rosyjskie rezerwy gazowe: 44,6 bln m, naftowe: 79 mld baryek).
.

201

zblione do arktycznych6. W celu rozwoju pola, Gazprom porozumia si z francuskim Totalem7 i norweskim StatoilHydro, w wyniku czego w 2008 roku zawizano spk Shtokman Development AG. Jej siedziba mieci si w Szwajcarii. Strona rosyjska posiada 51 proc. udziaw, Total 25 proc., a Statoil8 24 proc9.
.

Wedug oficjalnych informacji, konstrukcja dwch platform wiertniczych sucych eksploatacji zoa Sztokman ma by ukoczona ok. 2011 roku, a oficjaln dat rozpoczcia produkcji jest nadal 2013 rok10. Szef Shtokman Development Jurij Komarow jest przekonany, e pocztkowa produkcja gazu zimnego (23,7 mld m) zostanie do 2020 roku potrojona i osignie wielko ponad 70 mld m w skali roku11. Niezalene od konsorcjum rda wskazuj jednak, e z powodu cyklicznych opnie uruchomienie produkcji gazu w rosyjskiej strefie Morza Barentsa moe okaza si moliwe dopiero ok. 2016 roku. Podjcie ostatecznych decyzji inwestycyjnych w ramach projektu Sztokman

6) Do zasilania platform wydobywczych, strona rosyjska planowaa wykorzysta niewielkie, pywajce elektrownie atomowe, co budzio sprzeciw organizacji ekologicznych. http://www.portalmorski.pl/caly_artykul.php?ida=8159 jskiej (m.in. w rozwj syberyjskiego pola naftowego Kharyaginsk). http://en.rian.ru/russia/20090527/155104652.html
.

7) Total jest zaangaowany w szereg innych projektw energetycznych na terenie Federacji Rosy.

8) StatoilHydro jest rwnie udziaowcem konsorcjum Skanled, ktre 29 kwietnia 2009 roku ogosio wstrzymanie projektu majcego zapewni nowe dostawy norweskiego gazu dla odbiorcw w UE, m.in. dla Polski (z Morza Pnocnego, i dalej z Danii planowanym gazocigiem Balic Pipe). 14663.htm 10) Rok 2013 mao realny dla pola Sztokman, Portal Morski, 26.01.2009. www.portalmorski.pl/caly_artykul.php11515?ida= 11) http://www.barentsobserver.com/shtokman-production-to-reach-71-billion-by-2020.4590977116321.html
.

9) http://www.total.com/en/press/press_releases/pr-2008/080221-gazprom-statoilhydro-shtokman_

202
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

miao si odby pod koniec 2009 roku, ale termin ten przesunito na pierwszy kwarta 2010 roku12. Prawdopodobnym powodem takiego kroku, jest niepewno zwizana z ksztatowaniem si popytu i cen bkitnego paliwa w okresie globalnego kryzysu gospodarczego13. Otwarta pozostaje przy tym kwestia lokalizacji ldowego centrum produkcyjnego. Rosjanie preferuj rejon Murmaska, natomiast zachodni partnerzy Shtokman Development AG sugeruj norweskie Hammerfest lub Kirkenes. 2. Kashagan (Kazachstan)14
KAZACHSTAN ROSJA
Zoe naftowe Kashagan
.

Pole Kashagan - udziaowcy na mocy porozumienia North Caspian Sea PSA zawartego do 2041 roku.
KazMunayGas

16.8%
UZBEKISTAN

7.64% 8.36%

GRUZJA
ARMENIA

Morze Kaspijskie

16.8%

16.8%

16.8%
TURKMENISTAN
Kazmunaigaz

16.8%
Kazachstan USA W. Brytania-Holandia Francja Wochy USA Japonia

AZERBEJDAN

ExxonMobil Shell Total ENI Conoco Inpex

200 mil

IRAN

200 km

rda: ENI, http://www.eni.it/en_IT/attachments/investor-relations/presentation/2008/ upstream-seminar-kashagan-update.pdf, http://s.wsj.net/public/resources/images/ NA-AO650_KASHAG_20071129193244.gif, http://www.oxfordenergy.org/pdfs/ NG25.pdf

12) http://www.barentsobserver.com/getting-ready-for-shtokman-development.4596965-116320. html 13) www.energyintel.com/DocumentDetail.asp?document_id=251378 14) Kashagan 3,8-4,5 mld baryek ropy naftowej (cakowite kazachskie rezerwy naftowe: 30 mld baryek, gazowe: 2,8 bln m).

203

Pole naftowe Kashagan jest jednym z najwikszych pojedynczych z naftowych na wiecie. Jego znaczenie mona porwna z odkrytym w 1968 roku North Slope-Prudhoe Bay na Alasce15. Zoa ropy naftowej w omawianym rejonie zostay sejsmicznie zidentyfikowane w latach 1993-1997 i od tego czasu trwaj prace przygotowujce pole do wydobycia surowcw. W przedsiwziciu uczestnicz przedsibiorstwa: ENI, ExxonMobil, Shell, Total i KazMunaiGaz (po 16,81 proc. udziaw), ConoccoPhillips (8 proc.) oraz japoski Inpex (7 proc.)16.
.

Z kazachskimi zasobami energetycznymi (m.in. pole Kashagan) pastwa zachodnie wi nadziej na alternatywne wobec OPEC i Rosji nowe rda dostaw ropy naftowej. Wydobycie miao si rozpocz w 2005 roku, ale w wyniku kolejnych opnie finalizacja inwestycji przesuna si w czasie na przeom lat 2013/201417. Przygotowanie do wydobycia zasobw ropononych na Morzu Kaspijskim jest utrudniane przez panujce tam niesprzyjajce warunki atmosferyczne (pokrywa lodowa i temperatura ok. -20C w okresie zimowym) oraz specyficzny skad chemiczny tamtejszej ropy naftowej (m.in. dua zawarto siarki).
.

W okresie globalnego kryzysu gospodarczego (trudno w kredytowaniu inwestycji) problemem zwizanym z projektem Kashagan moe by take dua skala przedsiwzicia. Pocztkowe koszty inwestycyjne zwizane z wydobyciem ropy naftowej z tego pola szacowano na kwot przekraczajc 34 mld USD18. Poza trudnymi do oszacowania skutkami

15) J. Chen, op.cit. 16) http://www.subsea.org/projects/listdetails.asp?ProjectID=11 17) Oxford Princeton Programme, Inc., 2008., http://www.oxfordprinceton.com/dib/dib.asp?article= 18846171&title=Kashagan+production+'will+commence+in+2013'&key=The+Natural+Gas+ Industry%2C+Professional+Training 18) Foreign Policy Association, 2007., http://centralasia.foreignpolicyblogs.com/2007/08/28/ kazakhstan-v-eni-showdown-kashagan
.

204
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

globalnego kryzysu ekonomicznego, warto odnotowa, e do opnienia inwestycji przyczyniy si take rekordowe ceny ropy naftowej w poowie 2008 roku. Osignicie przez rop ceny 140 USD za baryk spowodowao konieczno renegocjacji porozumie zawartych przez kazachski rzd z podwykonawcami19.
.

W 2008 roku strona kazachska doprowadzia do znacznego zwikszenia swojego udziau w przedsiwziciu (z 8,33 do 16,81 proc.) stajc si rwnoprawnym partnerem zachodnich koncernw energetycznych (uczestnictwo w kadym etapie projektu). Na 2009 rok zaplanowano zmian sposobu zarzdzania projektem. W miejsce wiodcej roli woskiego koncernu ENI (poprzez Agip KCO/ Agip Caspian Sea B.V.)20, wprowadzono rotacyjny system przewodnictwa poszczeglnych udziaowcw w nowo utworzonej spce North Caspian Operating Company B.V 21. Strategia energetyczna Kazachstanu wpisuje si w globaln tendencj do wczania si krajw-producentw w cay proces wydobycia, przerobu i dystrybucji nonikw energii (upstream, midstream, downstream).
.

19) J. Chen, op.cit. 20) http://www.agipkco.com/wps/wcm/connect/agip+kco/AgipKCO+EN/Home/About+Agip+KCO/ 21) http://www.energytoday.eu/articles/92999.php

205

3. Delta Nigru (Nigeria)22

Aktywno midzynarodowa w brany energetycznej Nigerii (obok nigeryjskiej Nigerian National Petroleum Corp.) - Sonatrach (konsorcjum - Gazocig Transsaharyjski) - Royal Dutch Shell - Chevron-Texaco - Total
HISZPANIA

AFRYKA
Zoa ropy Zoa gazu Rurocigi
MAROKO ALGIERIA

NIGERIA
TUNEZJA

NIGERIA

Zatoka Gwinejska

Port Harcourt

Delta Nigru pola naftowe i gazowe

Delta Nigru

Projektowany GAZOCIG TRANSSAHARYJSKI

25 mil

0 25 km

rda: http://www.csmonitor.com/2004/1001/csmimg/p6a.gif, http://www.theodora.com/pipelines/north_africa_pipelines_map.jpg

Wikszo zasobw energetycznych Nigerii jest zlokalizowana w regionie Delty Nigru, w ktrej mieci si 481 pl naftowych i 93 gazowe23. Z powodu niestabilnoci polityczno-wojskowej na omawianym obszarze (dziaalno antyrzdowych si Ruchu Wyzwolenia Delty Nigru), inwestycje energetyczne s utrudnione. W wyniku powtarzajcych si atakw na infrastruktur, zachodnie koncerny takie jak Shell, Chevron-Texaco, czy Total s czsto zmuszone znaczco ogranicza produkcj ropy naftowej24. Jeli chodzi o systemy do wydobycia i transportu gazu zimnego, nigeryjskie moliwoci s ogra-

22) Delta Nigru 2,7 bln m gazu i 3,4 mld baryek ropy (cakowite nigeryjskie rezerwy naftowe: 36,2 mld baryek, gazowe: 5,2 bln m). 23) http://www.nationmaster.com/encyclopedia/Niger-Delta-Field 24) www.allbusiness.com/mining/oil-gas-extraction-crude-petroleum-natural/494829-1.html

206
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

niczone. Istnieje terminal do eksportu LNG, ale znaczna cz uwalnianych wraz z produkcj ropy naftowej zasobw gazowych jest marnotrawiona25.
.

Koncepcja Gazocigu Transsaharyjskiego (ang. Trans-Saharan Gas Pipeline) jest rozwaana od lat 80. XX wieku, ale nie zostaa ona zrealizowana m.in. z powodu znacznych kosztw (ok. 12 mld USD) i trudnoci natury technicznej. Za pomoc liczcego 4300 km rurocigu bkitne paliwo mogoby by transportowane do wybrzey rdziemnomorskich, z opcj dostaw na rynki europejskie. Wsppracujca ze stron nigeryjsk Algieria posiada bardzo dobrze rozwinit infrastruktur do eksportu LNG (m.in. terminal Beni Saf). Z Algierii, nigeryjski gaz ziemny mgby by te transportowany podmorskim rurocigiem do Hiszpanii. W przypadku podjcia ostatecznej decyzji o realizacji, rurocig o przepustowoci 20-30 mld m gazu rocznie mgby zosta ukoczony ok. 2015 roku26. Realizacj przedsiwzicia s zainteresowane niektre kraje UE, ktre poszukuj alternatywnych kierunkw importu bkitnego paliwa27. Poza gwarancjami odbioru kilkudziesiciu mld m nigeryjskiego gazu, kraje czonkowskie Unii mog wesprze finansowo budow Gazocigu Transsaharyjskiego28.
.

25) Wedug oficjalnych danych Nigeryjskiej Narodowej Kompani Naftowej, 40 proc. wydobywanego rocznie gazu podlega spaleniu (eksperci Banku wiatowego oceniaj, e w skali globalnej Nigeria jest odpowiedzialna za ponad 12 proc. marnotrawionego w ww. sposb gazu ziemnego). http:// www.eia.doe.gov/cabs/Nigeria/NaturalGas.html 26) http://uk.reuters.com/article/governmentFilingsNews/idUKL238010020070924 27) Komisarz UE ds. energetycznych Andris Piebalgs we wrzeniu 2008 roku odby wizyt w Nigerii zapewniajc tamtejsze wadze o zainteresowaniu Unii importem gazu., http://www.eia.doe.gov/ cabs/Nigeria/NaturalGas.html
. .

28) Warto przy tym odnotowa, e afrykaskie wglowodory s przedmiotem zainteresowania szeregu zagranicznych firm, ktre kusz lokalne wadze obietnicami szeroko zakrojonych inwestycji. Jedn z takich firm jest Gazprom oferujcy wadzom w Abudy warte 2,5 mld USD projekty gazowe. W 2008 roku strony podpisay wstpne porozumienie w tej sprawie.

207

4. Sachalin II (Rosja)29
Sakhalin Energy Investment Company Ltd. (Sakhalin Energy) Gazprom-50 proc. plus 1 akcja, Shell-27,5 proc., Mitsul-12,5 proc. Mitsubishi-10 proc. ------------------------------------

Morze Ochockie
OCHA
Piltun-Astochskoje (PA)

Platforma PA-B

PILTUN PILTUN
Platforma PA-A

Sakhalin Energy dziaa na mocy porozumienia z wadzami Federacji Rosyjskiej (Production Sharing Agreement) zawartego w 1994 roku. Wydobycie ropy i gazu rozpoczo si na przeomie 2008/2009 roku

NOGLIKI

unskoje (LUN)

OCEAN SPOKOJNY
NYSZ
sie rurocigw gazowych (2 nitki) i naftowego do terminali eksportowych

NOGLIKI

Platforma LUN-A

SACHALIN
stacja kompresji gazu

ILJINSKI

Morze Ochockie
Terminal eksportowy LNG i naftowy
PRIGORODNOJE

JUNO-SACHALINSK

PRIGORODNOJE

Morze Japoskie

Terminal eksportu ropy

rdo: Oprac. na podstawie danych Petroleum Economist Word Energy Atlas 2007 i informacji konsorcjum kierowanego przez Gazprom, http://www.gazprom.com/eng/articles/article25792.shtml.

Nasila si rwnie aktywno Gazpromu w Algierii, gdzie od 2008 roku funkcjonuje przedstawicielstwo tej firmy. W styczniu 2009 roku Gazprom Netherlands B.V uzyskao prawa do wydobycia . wglowodorw w algierskim regionie El Assel (Berkine Basin)., EU Keen On Trans-Saharan Gas Pipeline, Business Monitor International Ltd, wrzesie 2008., http://www.oilandgasinsight.com/ file/69057/eu-keen-on-trans-saharan-gas-pipeline.html http://www.gazprom.ru/eng/news/2009/01/33737.shtml rezerwy naftowe: 79 mld baryek, gazowe: 44,6 bln m).
.

29) Sachalin II 1 mld baryek ropy naftowej oraz 0,5-2 bln m gazu ziemnego (cakowite rosyjskie

208
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

Projekt Sachalin II jest wyceniany na ponad 20 mld USD30 i stanowi jedn z najwikszych inwestycji zagranicznych w Rosji. Pola PiltunAstokhskoje i Lunskoje znajduj si w strefie przybrzenej, ok. 15 km na wschd od wyspy Sachalin. W zorganizowanym na potrzeby tego przedsiwzicia konsorcjum, uczestniczy Gazprom (rola dominujca) oraz Shell, Mitsui i Mitsubishi. Realizacja inwestycji Sachalin II jest nadzorowana przez utworzon w 1994 roku spk Sakhalin Energy Investment Company Ltd.
.

Pocztkowo, gwnym operatorem Sachalin II by brytyjsko-holenderski Royal Dutch Shell. W kwietniu 2007 roku Shell i japoscy udziaowcy spki Sachalin Energy w zwizku z zagroeniem wysokimi karami za zanieczyszczenie rodowiska zgodzili si na dominujc rol Gazpromu. Przekazanie kontroli nad projektem stronie rosyjskiej zagwarantowao Gazpromowi najsilniejsz pozycj (50 proc. plus 1 akcja). Zgodnie z nowym podziaem udziaw Shell uzyska 27,5 proc., Mitsui 12,5 proc. i Mitsubishi 10 proc.
.

Cay projekt (platformy wiertnicze, rurocigi, gazo- i naftoporty) znajduje si w bardzo zaawansowanym stadium rozwoju31. W grudniu 2008 roku uruchomiono caoroczn produkcj ropy naftowej (platforma Piltun-Astokhskoye-B), a 15 stycznia 2009 roku konsorcjum Sachalin Energy poinformowao o rozpoczciu wydobycia gazu ziemnego z platformy Lunskoye-A (LUN-A)32. Oficjalne otwarcie gazoportu LNG nastpio w lutym 2009 roku.
.

30) W czerwcu 2008 roku firma poinformowaa, e midzynarodowe konsorcjum bankw (m.in. Japan Bank for International Cooperation) zabezpieczyo na realizacje projektu 5,3 mld USD. watch.asp
.

31) N. Sharushkina, World Watch, Energy-intel, 20.02.2009.http://www.energyintel.com/world

.

209

5. North Field / South Pars (Katar, Iran)33

IRAN

South Pars

Aktywno zagranicznych podmiotw gospodarczych w Iranie i Katarze: Total (Francja) Eni (Wochy) Gazprom

North Field
granica morska midzy Katarem a Iranem

Royal Dutch Shell (Wielka Brytania/ Holandia) Respol (Hiszpania) Petronas (Malezja)

ZATOKA PERSKA

KATAR
naturalne zoa gazu zoa ropy zoa ropy i gazu

China National Petroleum Corporation Exxon Mobil (USA)

rdo: Oprac. na podstawie US EIA, http://www.eia.doe.gov/cabs/Qatar/NaturalGas. html.

32) Russia look to control world's gas prices, Miriam Elder in Yuzhno-Sakhalinsk, 27.12.2008, www.telegraph.co.uk/earth/energy/gas/3982543/Russia-look-to-control-worlds-gas-prices.html; Start of First Russian Offshore Gas Production, Sakhalin Energy., http://www.sakhalinenergy.com/ en/default.asp?p=channel&c=1&n=325 ru naftowe: 15,2 mld baryek, gazowe: 25,6 bln m; cakowite rezerwy Iranu naftowe: 138,4 mld baryek, gazowe: 26,8 bln m).
. .

33) North Field / South Pars ok. 5,3 bln m gazu i 5,6 mld baryek ropy (cakowite rezerwy Kata-

210
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

Pooone na pograniczu irasko-katarskim zoe wglowodorw (odkryte w 1976 roku) jest wykorzystywane niezalenie przez oba kraje. North Field znajduje si w eksploatacji od duszego czasu, ale z jego zasobami wie si nadzieje na szeciokrotne zwikszenie produkcji gazu ziemnego do 2012 roku34. Obecnie poziom wydobycia gazu z omawianego zoa wynosi ok. 73 mld m rocznie, ale moe zosta zwikszony do 200 mld m 35. Tak, jak w przypadku eksploatacji szeregu innych z w rejonie Zatoki Perskiej, przy wydobyciu surowcw energetycznych z North Field wsppracuj ze sob midzynarodowe grupy naftowe (m.in. ExxonMobil, Shell i Total36), ktre maj dowiadczenie w realizacji projektw infrastrukturalnych na du skal. Wikszo tych przedsiwzi, w ktrych zagraniczni inwestorzy wsppracuj z katarskim potentatem gazowym Qatargas, koncentruje si na obrocie skroplonym gazem ziemnym LNG.
.

Zasoby pola South Pars nale do najwikszych niewykorzystanych z gazu ziemnego na wiecie i stanowi znaczn cz cakowitych iraskich rezerw bkitnego paliwa. Projekt South Pars przewiduje 25 faz rozwoju, ktre maj by realizowane na przestrzeni ok. 20 lat przez inwestorw z rnych stron wiata. Za przedsiwzicie odpowiedzialna jest spka Pars Oil & Gas Company37. Oprcz pola gazowego South Pars (dzielonego z Katarem), w Iranie odkryto take perspektywiczne pola naftowe Azadegan i Dashte-Abadan. Zachodnie koncerny

34) W stosunku do wydobycia z 2005 roku, EIA., http://www.eia.doe.gov/cabs/Qatar/NaturalGas. html news/publish/article_25899.shtml en/medias/topic3546/Total_in_2008_Upstream.pdf
.

35) Iran develops South Pars gas field, Persian Journal, 11.07.2008., http://www.iranian.ws/iran_
.

36) Total jest obecny w katarskiej brany energetycznej od 1936 roku., http://www.total.com/static/
.

37) Koordynuje ona rwnie rozwj wydobycia wglowodorw z pl North Pars, Golshan i Ferdowsi w Zatoce Perskiej., http://www.oilvoice.com/n/POGC_Provides_South_Pars_Production_Update/ 21d6d4a4.aspx
.

211

zainteresowane surowcami energetycznymi Iranu (np. Royal Dutch Shell, Total czy hiszpaski Repsol) maj utrudnione moliwoci funkcjonowania38. Ma to zwizek z agresywn polityk Iranu (denie do uzyskania broni nuklearnej), ktra jest powodem sankcji gospodarczych i technologicznych popieranych przez Waszyngton39. Francuski Total, wraz z partnerami biznesowymi, zainwestowa w South Pars ok. 2 mld USD, ale pod koniec 2002 roku przekaza funkcj operatora iraskiej firmie South Pars Gas Company40.
.

W zwizku z niekorzystnymi uwarunkowaniami inwestycyjnymi dla firm zachodnich i globalnym osabieniem gospodarczym, Teheran zabiega o przyspieszenie wykorzystania swoich rezerw w oparciu o inne rda kapitau zagranicznego41. W 1998 roku zaoono specjaln stref ekonomiczn (Pars Special Economic Energy Zone), ktrej celem jest pobudzenie inwestycji energetycznych w regionie. W dziedzinie produkcji skroplonego gazu LNG perspektywiczna moe okaza si take wsppraca irasko-chiska (pod koniec 2008 roku prowadzono rozmowy z China National Petroleum Corporation)42. Teheraskie wadze rozwaaj rwnie kooperacj z takimi grupami jak Indian Oil Corporation czy Sinopec43. W rozwj iraskich zasobw od 1997 roku zaangaowana

38) Repsol, Shell renegotiating Iran gas deal, AFP 12.05. 2008., http://afp.google.com/article/ALeq , M5iIGkIuxbmjYcu2B04-BJ0CZTOdhQ 39) http://www.iranian.ws/iran_news/publish/article_25899.shtml w w midzynarodowym konsorcjum. nia funduszy na rozwj South Pars o wartoci ok. 1 mld euro.
.

40) Total zachowa jednak znaczny wpyw na rozwj South Pars poprzez posiadanie 40 proc. udzia.

41) W maju 2009 roku resort odpowiedzialny za sektor naftowy Iranu ogosi o zamiarze pozyska.

42) P Williams, China National Petroleum to take stake in South Pars field, 28.11.2008. http:// . 74.125.77.132/search?q=cache:JQEK4YhUbPgJ:www.meed.com/news/2008/11/china_national_ petroleum_to_take_stake_in_south_pars_field.html+south+pars+consortium+total+2008&hl= pl&ct=clnk&cd=2&gl=pl 43) http://www.eia.doe.gov/emeu/cabs/Iran/NaturalGas.html
. .

212
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

jest te strona rosyjska. W lutym 2008 roku Gazprom podpisa umow, ktra zakada inwestycje w sektor wydobywczy w Iranie, m.in. w rejonie pola South Pars (faza 2 i 3 projektu wsplnie z Totalem i malezyjskim Petronasem)44. 6. Marcellus Shale (USA)45 New York Michigan
.

Marcellus Shale
Indiana Ohio Pennsylvania Maryland New Jersey

tu en

cky
Virginia

Firmy z USA zainteresowane eksploatacj pola Marcellus Shale: Chesapeake Energy Atlas Energy Resources Cabot Oil&Gas Inwestycje w nowe zoe gazu ziemnego planuj te norweskie firmy StatoilHydro i Norse Energy
rdo: Oprac. na podstawie http://geology.com/articles/marcellus/marcellus-shaledepth-map.gif

44) Two or three South Pars Blocks in Iran developed by Gazprom, Natural Gas, 20.02.2008., http: //www.natural-gas.ch/2008/02/20/two-or-three-south-pars-blocks-in-iran-developed-by-gazprom/ 45) Marcellus Shale ok. 1,4 bln m gazu ziemnego (cakowite amerykaskie rezerwy gazowe: 5,9 bln m, naftowe: 20,9 mld baryek).
.

213

Pole Marcellus Shale jest zlokalizowane w pnocno-wschodniej czci Stanw Zjednoczonych. Moe ono stanowi znaczce wzmocnienie cakowitego potencjau gazowego USA, ktry ocenia si na prawie 6 bln m (2008)46. Znajdujce si na gbokoci ok. 2 km zoe, rozciga si w regionie pasma grskiego Appalachw na terenie kilku stanw (m.in. Nowego Jorku, Wirginii Zachodniej, Ohio, Pensylwanii). Wydobycie gazu ziemnego na omawianym obszarze staje si moliwe dziki postpom w rozwoju technologii grniczych (wymaga zastosowania technik horyzontalnych odwiertw)47.
.

Inwestycjami w nowo odkryte amerykaskie zoe s zainteresowane koncerny energetyczne z Norwegii. Chesapeake Energy, jedna z firm zaangaowanych w eksploatacj pola Marcellus, ogosia w listopadzie 2008 roku zamiar sprzedania prawie 1/3 udziaw w projekcie norweskiemu StatoilHydro (drugi po Gazpromie dostawca gazu do Europy). Aktywno w omawianym regionie USA wykazuje te inna firma z Norwegii Norse Energy. Zidentyfikowanie znaczcych zasobw gazu ziemnego Marcellus Shale wpisuje si w zapocztkowan w pnych latach 90. XX wieku seri odkry skalnych z gazowych w USA (Barnett Shale, Fayetteville, Haynesville, Woodford) i Kanadzie48. W zwizku z perspektyw nadwyek gazu ziemnego w Ameryce Pnocnej, pod znakiem zapytania moe stan realizacja kosztownych projektw LNG (gazu skroplonego) w regionie.
.

46) https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html#Econ 40&publication_id=5 48) B. Shook, Energy-intel, 18.02.2009., http://www.energyintel.com/worldwatch.asp

47) Energy-intel, http://www.energyintel.com/DocumentDetail.asp?Try=Yes&document_id=2514

.

214
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

7. Ferdowsi, Mount i Zageh (Iran)49

Iran
FERDOWSI, MOUNT, ZAGEH
zo So e uth Pa rs

Za

to

ka

Pe

rs

ka

Katar
rdo: Oprac. na podstawie http://www.petropars.com/tabid/59/Default.aspx.

Pola naftowe Ferdowsi, Mount i Zageh, ktre s ze sob poczone, zostay odkryte w 2003 roku w strefie wd terytorialnych Iranu, w Zatoce Perskiej (ok. 70 km od linii brzegowej w pobliu miasta portowego Bushehr). Najbardziej zasobne w wglowodory jest pole Ferdowsi, ktrego zidentyfikowan wielko ocenia si na ok. 30,6 mld baryek ropy naftowej (realne wydobycie bdzie zapewne na znacznie niszym poziomie). Eksploatacja pl Ferdowsi, Mount i Zageh moe wymaga bardzo powanych nakadw finansowych50. Pomimo, e proces eksploatacji iraskich zasobw bdzie czasochonny i kosztowny, zauwaalna

49) Ferdowsi, Mount i Zageh 3,8 mld baryek ropy naftowej (cakowite rezerwy Iranu naftowe: 138,4 mld baryek, gazowe: 26,8 bln m).
.

50) Wedug wypowiedzi z kwietnia 2008 roku ministra ds. ropy naftowej Iranu Gholama Nozariego, w cigu 15 lat rozwj potencjau naftowego kraju moe wymaga ogromnych rodkw rzdu 500 mld USD., www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4562
.

215

jest aktywno szeregu zainteresowanych nimi podmiotw51. Dziaania podejmuj m.in. malezyjskie firmy gazowe, ktre maj siln pozycj w midzynarodowym obrocie skroplonym gazem LNG. W grudniu 2007 roku strona iraska zawara porozumienie inwestycyjne o wartoci 16 mld USD dotyczce zasobw energetycznych pola Ferdowsi z SKS Oil & Gas International, ktra naley do Malaysian Petrofield Company52. W listopadzie 2008 roku doszo do podpisania trzech umw iraskomalezyjskich, na mocy ktrych malezyjska firma Petrofield uzyskaa dostp do iraskich zasobw naftowo-gazowych53. Wadze iraskie zagwarantoway udzia w przedsiwziciu krajowemu koncernowi naftowemu (ang. Iranian National Oil Company).
.

51) W 2004 roku Teheran zawar porozumienie ze stron japosk w sprawie rozwoju pola naftowego Azadegan (rezerwy ok. 26 mld baryek). Spotkao si to jednak z negatywn reakcj Waszyngtonu, ktry obawia si, e zyski z kontraktw handlowych (szacowane wwczas na 2 mld USD) dostarcz Teheranowi rodkw w celu przyspieszenia budowy broni nuklearnej oraz wsparcia antyzachodnich ugrupowa terrorystycznych. Japan, Iran sign key oil deal, 2004. www.chinadaily.com.cn/english/doc/2004-02/19/content_307397.htm 52) www.pogc.ir/FerdowsiGasField/tabid/157/Default.aspx 53) Iran-Malaysia sign cooperation agreements on oil and gas, Ghavanin, 12.11.2008. http://www.ghavanin.com/english/news/detail.asp?codeclass=453&id=31547&codelanguage=2

216
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

8 . West Qurna (Irak)54

Zainteresowanie rozwojem zasobw energetycznych Iraku wykazyway m.in.:
.

Majnun
Nahr Umar

IRAN

W. Qurna Ar Rumaylah

Chevron (USA)
Az Zubayr Khawr az Zubayr

ru (za roci mk g ni IPS ty) A

IRAK

Total (Francja)
Khawr al Amaya (zamknite) Min al Bakr (zamknite)

ukoil (Rosja) ConocoPhilips (USA)

Kuwejt

Zatoka Perska

Arabia Saudyjska

rdo: Oprac. na podstawie Global Security, http://www.globalsecurity.org/military/ world/iraq/images/iraq oilfields-map.gif.

Zidentyfikowan wielko pooonego w poudniowo-wschodniej czci kraju pola szacuje si na 6-21 mld baryek ropy naftowej (przyjte szacunkowo 10 proc. wydobywanej objtoci to 0,6-2,1 mld baryek). Obecnie West Qurna jest wykorzystywane na poziomie tylko ok. 100 tys. baryek dziennie, ale potencja pola jest znacznie wikszy. Zakada si, e przy odpowiednich inwestycjach, moliwe jest osignicie dziennego wydobycia na poziomie ok. 600 tys. baryek ropy dziennie55.
.

54) West Qurna 0,6-2,1 mld baryek ropy naftowej (cakowite irackie rezerwy naftowe: 115 mld baryek, gazowe: 3,1 bln m).
.

55) ukoil roci sobie prawo do irackiego pola West Qurna, co uzasadnia porozumieniem, rzekomo podpisanym jeszcze przez Saddama Hussein'a w 1997 roku. Obecny iracki rzd mia zastrzeenia odnonie prawomocnoci umowy, na ktr powouje si strona rosyjska. Sugerowano, e zawarta umowa bya niekorzystna i zostaa anulowana przez przywdc Iraku na krtko przed utrat przez niego wadzy. W 2008 roku strony powoay grup robocz, ktra miaa doprowadzi do rewizji porozumie. Wypowiedzi przedstawicieli irackiego parlamentu w maju 2009 roku wskazuj, e pomimo prowadzenia rozmw z Totalem i Chevronem koncesja na rozwj pola West Qurna moe

217

Problemem zwizanym z peniejszym wykorzystaniem irackich surowcw energetycznych56 s dugotrwae zaniedbania inwestycyjne oraz zdewastowana infrastruktura (wojny, dugotrwae sankcje). Eksploatacji z surowcowych Iraku nie sprzyja te sytuacja w obszarze bezpieczestwa wewntrznego, pomimo znaczcej poprawy w tym zakresie w ostatnim czasie57. Nadziej na przyspieszenie procesw inwestycyjnych w iracki sektor wydobywczy, moe stanowi ustawowe uregulowanie statusu i warunkw wydobycia krajowych zasobw surowcowych. Regulacje prawne w powyszym zakresie s jednak przedmiotem nieporozumie na irackiej scenie politycznej (zakres wpywu irackich przedsibiorstw naftowych na produkcj i generowane zyski).
.

zosta ostatecznie przyznana ukoilowi. Moe si do tego przyczyni obietnica wadz Federacji Rosyjskiej anulowania 12 mld USD dugu Iraku. Strona rosyjska jest rwnie bardzo aktywna w zakresie energetyki w innych czciach wiata (Boliwia, Wenezuela)., http://en.rian.ru/business/ 20090518/155036100.html, http://www.energia.gr/article_en.asp?art_id=20268
. .

56) W maju 2009 roku pojawia si informacja, e wgierski MOL i austriacki OMV kupiy po 10 proc. udziaw firmy Pearl Petroleum Company, ktra ma prawa do z gazu w kurdyjskim regionie Iraku. Wydobywany tam gaz ziemny moe w przyszoci zasili gazocig Nabucco, ktry jest wany w kontekcie dywersyfikacyjnych planw UE., http://www.cire.pl/item,40217,1.html, http://www.omv.com/portal/01/com ciele sektora energetycznego (np. prba zamachu na wiceministra ds. ropy pod koniec 2008 roku). Iraqi deputy oil minister escapes attempt on life. Oil & Gas Journal, 10.11.2008, s. 5.
. .

57) W Iraku powtarzaj si ataki terrorystyczne, ktrych celem s wysoko postawieni przedstawi-

218
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

9. Carioca / Sugar Loaf (Brazylia)58

Zainteresowanie wykorzystaniem nowych z wglowodorw w Brazylii wykazuj m.in.: Total (Francja) British Gas Petrogal-Galp Energia (Portugalia) Devon Energy Corporation (USA) przy kluczowym udziale firm brazylijskich (np. Petrobrasu).

BRAZYLIA

POLE CARIOCA

OCEAN ATLANTYCKI

rdo: Oprac. na podstawie Energy Tribune, http://www.energytribune. com/live.com/live_images/tupi_map_feb_08.gif. Potencja odkrytego pod koniec 2007 roku pola Carioca w wodach Oceanu Atlantyckiego znaczco zmienia midzynarodow pozycj energetyczn Brazylii, ktra do tego czasu dysponowaa potwierdzonymi zidentyfikowanymi rezerwami szacowanymi na 12,2 mld baryek ropy naftowej. Obecnie Brazylia znajduje si na 24 miejscu pod wzgldem

58) Carioca Sugar Loaf 3,3 mld baryek ropy naftowej (cakowite brazylijskie rezerwy naftowe: 12,1 mld baryek, gazowe: 0,3 bln m).

219

produkcji tego surowca. Z wypowiedzi brazylijskiego prezydenta Luiza Luli da Silvy wynika, e kraj ten rozwaa moliwo przystpienia do OPEC, w czym niewtpliwie pomogoby zwikszenie krajowego wydobycia ropy. W przypadku uruchomienia wydobycia z nowo odkrytych z, przemys naftowy Brazylii stanie przed perspektyw skoku rozwojowego, co moe doprowadzi do przystpienia tego kraju do OPEC. W kwietniu 2008 roku brazylijski potentat naftowy Petrobras zakontraktowa prace przygotowawcze do wydobycia w rejonie pl Carioca, a take Tupi, Guar i Iara. Pierwszy etap przewiduje si na 2011 rok59. Z uwagi na trudno w eksploatacji pl naftowych znajdujcych si pod dnem oceanicznym (na gbokoci ok. 3-4 km), rozwj pola Carioca moe zaj nawet ponad dekad i bdzie przedsiwziciem ryzykownym ekonomicznie.
.

59) BG Group., http://www.bg-group.com/OurBusiness/WhereWeOperate/Pages/Brazil.aspx

220
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

10. Chicontepec (Meksyk)60

MEKSYK
Ocean Spokojny

prognozowane wydobycie w tysicach baryek dziennie

Midzynarodowa wsppraca Meksyku w sektorze energetycznym: Shell (rafineria w Teksasie razem z Pemexem) Petrobras (pola naftowe w Zatoce Meksykaskiej) Schlumberger Ltd. Fluor Corporation Halliburton (odwierty typu onshore)

Produkcja ropy
w barykach dziennie, w milionach

Eksport ropy
w barykach dziennie, w milionach

3.33

3.26

3.08

1.81

1.79

1.68
07

05

06

07

05

06

rdo: Wall Street Journal, http://online.wsj.com/public/resources/images/NA-AH703_ MEXOIL_20060208202012.gif.

Strategia rozwoju trudnodostpnych zasobw energetycznych jest spowodowana faktem, e wadze meksykaskie staraj si pilnie powstrzyma bardzo znaczcy spadek wydobycia ropy naftowej, ktry siga 10 proc. rocznie61. Sytuacja ta moe

60) Chicontepec 1,9 mld baryek ropy naftowej (cakowite meksykaskie rezerwy naftowe: 11,6 mld baryek, gazowe: 0,4 bln m). new-Chicontepec-wells-29379.html?obj=Search&Keyword=lynch.
.

61) GL Group., http://www.glgroup.com/News/Long-shot-for-Pemex-to-reduce-overall-decline-from-

221

doprowadzi do wikszego otwarcia si Meksyku na zagraniczne inwestycje w sektorze poszukiwawczo-wydobywczym. Sprawa ma tym wiksze znaczenie, e meksykaskie przedsibiorstwo naftowe Petroleos de Mexico (Pemex) dostarcza ok. 40 proc. wpyww do budetu pastwa62. Wydobycie ropy naftowej z pola Chicontepec, chocia zostao ono odkryte jeszcze w 1926 roku, przez dziesiciolecia byo bardzo ograniczone z powodu skomplikowanej natury tego zoa. Rozwj technologii grniczych oraz rosnce do 2008 roku ceny ropy na wiatowych rynkach wzmogy zainteresowanie nawet trudnodostpnymi zasobami energetycznymi Meksyku. Zmniejszajce si wydobycie z najwikszego meksykaskiego pola Cantarell skania rzd do uruchomienia produkcji w nowych rejonach (projekty Ku-Maloob-Zaap, Crudo Ligero Marino).
.

Dotychczas udao si wykorzysta tylko niewielki procent potencjau Chicontepec. Do 2021 roku Pemex planuje zwikszy produkcj z ok. 30 tys. do ponad 550 tys. baryek dziennie. Jednak, w zwizku z ograniczeniami technologicznymi, zakada si e bdzie mona wykorzysta poniej 10 proc. zasobw pola Chicontepec63. Pemex planowa, e do koca 2008 roku uda si uzyska dostp do nowych zasobw naftowych z rejonu Chicontepec, ale opnienia w kontraktowaniu odwiertw przesuny przedsiwzicie na 2009 rok.
.

62) http://mexidata.info/id1838.html 63) http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4562

222
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

PODSUMOWANIE
1. Wnioski dotyczce bezporednio bezpieczestwa energetycznego pastw europejskich Rozwj instalacji do eksportu LNG wiadczy o zainteresowaniu Federacji Rosyjskiej umocnieniem pozycji take w tej formie przesyu gazu ziemnego. Projekt Sachalin II jest istotny, poniewa umoliwia rosyjskim firmom uruchomienie nowego kanau sucego sprzeday gazu zimnego poprzez transport gazu skroplonego LNG drog morsk. Obrt gazem ziemnym w postaci skroplonej stanowi obecnie ok. 10 proc. cakowitego handlu wiatowego tym surowcem. Po uruchomieniu pola Sachalin II wielko ta wzrasta do 15 proc. Otwarcie pierwszego rosyjskiego gazoportu LNG w lutym 2009 roku ma na celu eksport bkitnego paliwa do Azji (wikszo z 50 transportw zaplanowanych na 2009 roku ma trafi do Japonii). Jednak strona rosyjska take kontynuuje prace nad budow zdolnoci dostarczania gazu ziemnego drog morsk dla pastw strefy euroatlantyckiej (Europa, USA). Moliwoci takie ma zapewni system do eksportu LNG Sztokman, ktry ma by oficjalnie ukoczony w 2013 roku. W powyszym kontekcie, warto odnotowa te zapowiedzi Gazpromu z pocztku 2009 roku o ponownym rozwaeniu budowy fabryki LNG w Primorsku nad Morzem Batyckim (koo Petersburga)64.
. .

64) Zapowiedzi te zbiegy si w czasie z kryzysem gazowym Ukraina-Rosja oraz negocjowaniem przez Polsk kontraktu na dostawy LNG z Kataru. Pojawiy si jednoczenie informacje sugerujce, e gaz skroplony dla Polski moe by w przyszoci dostarczany do winoujcia wanie z rosyjskiego gazoportu LNG w Primorsku (na zasadzie porozumienia swapowego ze stron katarsk).

223

W przypadku powodzenia kolejnych inwestycji w infrastruktur do eksportu gazu drog morsk, midzynarodowa pozycja Federacji Rosyjskiej moe ulec wzmocnieniu. Dywersyfikacja rynkw zbytu bkitnego paliwa ley w interesie Moskwy. Obecnie Rosja jest uzaleniona do sprzeday znacznej czci tego surowca do Europy za porednictwem rurocigw. Otwarcie perspektywy eksportu morskiego LNG na rynki europejskie i wiatowe pozwolioby stronie rosyjskiej bardziej elastycznie ksztatowa swoj polityk energetyczn, a z jej pomoc, take polityk zagraniczn. Jednak w czasie globalnego spowolnienia gospodarczego, Gazprom moe mie problem z finansowaniem kosztownych inwestycji LNG. Gazocig Transsaharyjski (Nigeria-Algieria-UE) mgby zwikszy realn dywersyfikacj (rde surowcw, a nie samych tras przesyu) w Unii Europejskiej. W sytuacji wzrastajcego zagroenia dostaw paliwa gazowego z Rosji do Europy, byoby to korzystne dla europejskiego bezpieczestwa energetycznego. Problemem mog okaza si kwestie techniczne oraz skuteczne zabezpieczenie przebiegajcej przez pustynne terytoria instalacji o dugoci ponad 4 km. Prawdopodobiestwo sabotowania infrastruktury energetycznej na linii Nigeria Algieria jest znaczce w kontekcie obserwowanej obecnie aktywnoci bojownikw z Delty Nigru, ktra destrukcyjnie wpywa na funkcjonowanie w regionie szeregu firm (m.in. z kapitaem zachodnim).
.

Projekt Gazocigu Transsaharyjskiego jest skomplikowanym przedsiwziciem, w ktrym ogniskuj si interesy Nigerii, Algierii oraz poszczeglnych krajw europejskich. Niewykluczone, e w dugoterminowej perspektywie Polska, ktra planuje sprowadzanie bkitnego paliwa drog morsk, mogaby by

224
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

porednio beneficjentem Gazocigu Transsaharyjskiego (np. poprzez obnienie ceny katarskiego gazu LNG za pomoc porozumie typu SWAP65 i dostaw afrykaskiego skroplonego gazu z pooonej bliej Algierii).
.

W przypadku powrotu wiatowej koniunktury gospodarczej, rozwj nowych z gazu ziemnego (np. w Katarze czy Iranie) moe by szans na zabezpieczenie odpowiedniego poziomu gazu skroplonego, ktry przed kryzysem stanowi towar deficytowy. Obecnie, z uwagi na globalne spowolnienie gospodarcze i spadek zapotrzebowania na energi (m.in. na gaz ziemny), na rynku gazu skroplonego odnotowuje si nadprodukcj. Perspektywy eksploatacji ogromnych zasobw gazowych wzmacniaj pozycj Teheranu w zawizanym w 2008 roku, wsplnie z Katarem i Rosj, kartelu gazowym (tzw. Big gas troika). Powysza grupa pastw posiada najwiksze globalne rezerwy bkitnego paliwa, ale dotychczasowa wsppraca w ramach kartelu nie wydaje si mie powanych konsekwencji dla rynkw wiatowych. Katar od wielu lat stara si pozostawa stosunkowo niezaleny zarwno od wpyww rosyjskich firm energetycznych, jak i tych z kapitaem zachodnim.
.

65) Kontrakt SWAP stanowi rodzaj umowy zawieranej pomidzy dwoma lub wicej stronami, ktre zobowizuj si, e w przyszoci wymieni si patnociami wedle zdefiniowanych regu. Kontrakt towarowy typu SWAP oparty jest na cenie okrelonego towaru, np. ropy naftowej, energii elektrycznej czy te gazu ziemnego. Koncerny gazownicze podpisuj umowy tego typu, by np. zaoszczdzi na kosztach transportu.

225

Z punktu widzenia bezpieczestwa obszaru euroazjatyckiego, istotne mog by uwarunkowania zwizane z wydobyciem surowcw energetycznych z rejonu Morza Kaspijskiego. Praktycznie wszystkie pastwa regionu (m.in. Iran, Rosja, Kazachstan, Azerbejdan) posiadaj plany zwikszenia wydobycia surowcw energetycznych, a kierunki ich eksportu s ograniczone. Rozbienoci odnonie wyznaczonych w tym regionie granic i stref wpyww, mog dodatkowo stanowi czynnik wzmagajcy napicia pomidzy poszczeglnymi krajami.
.

2. Wnioski dotyczce globalnych tendencji w zakresie wydobycia nowych zasobw surowcowych Dugookresowo, wydobycie surowcw z trudnodostpnych pl naftowych i gazowych bdzie miao wpyw na zaspokojenie popytu na rop naftow i gaz ziemny. W zwizku z wyczerpywaniem si wiatowych zasobw energetycznych (zjawisko tzw. oil/gas peak) oraz mocno skoncentrowan grup pastw-eksporterw, dostp do nowych, niewykorzystywanych obecnie z surowcw energetycznych bdzie nabiera coraz wikszego znaczenia. Zakadajc, e rozwj technik grniczych bdzie postpowa, wykorzystanie ogromnego potencjau niektrych z (np. South Pars), moe okaza si wykonalne w duszej perspektywie. Zmniejszenie zapotrzebowania na paliwa (globalny kryzys ekonomiczny) powoduje spadek cen ropy naftowej, a w konsekwencji take powizanych z nimi cen gazu). W rezultacie, skutkuje to osabieniem tempa realizacji nowych projektw gwarantujcych sprostanie dugookresowemu popytowi na te nieodnawialne noniki energii. Nie mona

226
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11

wykluczy wic, e ewentualne utrudnienia w finansowaniu niezbdnych inwestycji w sektorze naftowo-paliwowym doprowadz w rezultacie do niedoborw na rynkach okrelonych surowcw energetycznych.
.

Skala i tempo wydobycia wglowodorw z nowych z bd uzalenione od kondycji finansowej firm sektora naftowo-gazowego. Jest prawdopodobne, e w wyniku spadku cen ropy naftowej zagroony bdzie szereg projektw inwestycyjnych, planowanych w celu utrzymania poziomu wydobycia odpowiadajcego popytowi. Wadze koncernw energetycznych s na etapie szacowywania nowych uwarunkowa inwestycyjnych, ktre pojawiy si w drugiej poowie 2008 roku, w zwizku z kryzysem gospodarczym i spadkiem cen ropy naftowej. Midzynarodowe firmy z brany energetycznej odnotowuj znaczny spadek wpyww. W czwartym kwartale 2008 roku dochody szeregu koncernw byy znacznie nisze ni w analogicznym okresie 2007 roku (np. BP o 37 proc., Chevron o 42 proc.)66.
.

Z powodu trudnoci w kredytowaniu inwestycji energetycznych, nasileniu moe ulec tendencja do czenia si firm z poszczeglnych krajw w transnarodowe koncerny i rozmaite konsorcja. Skala i stopie skomplikowania przedsiwzi majcych na celu wydobycie ropy i gazu z trudnodostpnych z bd dodatkowo wzmaga powyszy proces (podzia ryzyka inwestycyjnego, dostp do technologii). Wraz z umoliwieniem inwestycji zagranicznych, pastwa posiadajce znaczne rezerwy energetyczne, bd si staray zagwarantowa krajowym firmom rwnorzdn rol w danych projektach (lub nawet dominujc, jak Gazprom w przypadku Sachalin II).
.

66) Szacunki bazujce na cenie ropy wynoszcej ok. 55 USD za baryk. Threat to oil inwestment from falling price of crude, Financial Times, 13.01.2009.
.

227

Zauwaalne jest zwikszone zainteresowanie pastw posiadajcych zasoby surowcw energetycznych penowymiarowym udziaem w poszczeglnych etapach projektw: w wydobyciu (upstream), przetwarzaniu (midstream) i dystrybucji (downstream). Jest to bardziej opacalne ekonomicznie ze wzgldu na wysz cen surowca przetworzonego (np. benzyny, gazu LNG, LPG, itd.).
.

Sankcje hamujce inwestycje w Iranie, chocia zasadne, mog grozi zdominowaniem tamtejszej brany naftowej przez inwestorw z krajw, ktrych wadze prezentuj niechtny stosunek do demokracji zachodnich (np. kapita chiski czy rosyjski). Do eksploatacji iraskich z konieczne s szeroko zakrojone inwestycje, ktre nie mog by wykonane bez zaangaowania kapitau zagranicznego. Teheran, stara si wzmocni swoj polityczn i militarn rol w regionie i nie ma wtpliwoci, e nie zawaha si uy swoich rezerw surowcowych w celach politycznych.
.

228
BEZPIECZESTWO NARODOWE III - 2009/11