You are on page 1of 32

Jzyk. Komunikacja. Wiedza. Misk: Prawo i ekonomika, 2006. S. 287317.

PROPOZYCJONALNY MODEL KATEGORII POJCIOWEJ


(na przykadzie semantycznej kategorii lku w jzyku polskim, rosyjskim i niemieckim)

1. Zaoenia propozycjonalnego modelu kategorii semantycznej W badaniach semantycznych poczynajc od lat 80. XX w. dominuje kierunek kognitywistyczny, u podstaw ktrego ley procedurowa oraz fenomenologiczna koncepcja znaczenia: po pierwsze, konceptualizacja danych dowiadczalnych opiera si na procesach analogowych (rozrnienie dwch rodzajw psychicznego przetwarzania informacji analogowego (analog) oraz liczbowego (digital), tj. umownego, w 1980 r. wprowadzi G. Bateson), w szczeglnoci na operacji rzutowania (mapping) informacji o jednej domenie poznawczej na inn domen; po drugie, domen rdow w operacjach rzutowania stanowi gwnie dowiadczenia sensoryczne, a przede wszystkim dotyczce ciaa czowieka. Za standardow uwaa si zapocztkowan w latach 80. XX w. przez amerykaskich badaczy G. Lakoffa oraz M. Johnsona teori metafor konceptualnych (Lakoff/Johnson 1980; Johnson 1987; Lakoff 1987). Podejcie fenomenologiczne uwaamy jednak za zbyt wskie, jednostronne. Odzwierciedla ono konceptualizacj obiektw w okrelonych warunkach spoecznych, komunikacyjnych oraz sytuacyjnych, a poza tym w stosunku do konceptualizacji propozycjonalnej ma charakter podrzdny stanowi jeden z moduw propozycjonalnych sieci semantycznych, ufundowanych na strukturach predykatowo-argumentowych.

288

Aleksander Kiklewicz

Prezentowany w niniejszym rozdziale opis STRACHU/LKU jako kategorii semantycznej opiera si na preferowanej przez autora koncepcji lingwistycznej, stanowicej syntez semantyki pozytywistycznej (opartej na logice modalnej i intensjonalnej, wywodzcej si z filozofii analitycznej) oraz semantyki fenomenologicznej, w szczeglnoci jej trzech wersji: 1) teorii metafor konceptualnych, 2) teorii prototypw oraz 3) teorii poziomw konceptualizacji. Kategoria semantyczna (domena pojciowa w terminologii kognitywizmu) skada si z kilku moduw i ma struktur hierarchiczn. W planie treci modu nadrzdny kategorii tworz m o d e l e p r o p o z y c j o n a l n e , czyli sieci semantyczne (o ich statusie bazowym p.: Anderson 2000; Bierwisch 1980; Kintsch 1974; Kintsch/van Dijk 1978; Christmann 1989; Sucharowski 1996 i in.), natomiast modu podrzdny stanowi m o d e l e r e a l i z a c y j n e dwch typw gramatyczne (kategorialno-gramatyczne, czyli eksplicytacyjne, w terminologii S. Karolaka) oraz leksykalne. W obrbie leksykalizacji predykatw i argumentw rozrniamy rodki eksplikacyjne (prymarne, bezporednie) oraz operacyjne (sekundarne, porednie, figuratywne). Te ostatnie, tworzce zakres metafory i metonimii, zaspokajaj potrzeb nominacji poszczeglnych subkategorii danej domeny. Jakkolwiek modele propozycjonalne stanowi rezultat analizy i strukturalizacji danych dowiadczalnych, to modele metaforyczne i metonimiczne zaopatruj je w rodki nominacji. Semantyka propozycjonalna odzwierciedla aspekt intensjonalny kategorii pojciowych, polega bowiem na reprezentacji typw sytuacyjnych, a take ogranicze dotyczcych podzbiorw poszczeglnych partycypantw (uczestnikw opisywanych w zdaniu sytuacji). Modele obrazowe dotycz innego ekstensjonalnego aspektu sieci semantycznych leksykalizacji znacze, konotujcych koncept bazowy. Przy uwzgldnieniu powyszych zaoe proponujemy nastpujcy oglny model teoretyczny kategorii semantycznej:

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

289

Modu 1: PODSTAWOWA STRUKTURA PROPOZYCJONALNA 1.1. Aspekt reprezentacyjny semantyczne struktury predykatowo-argumentowe, np. P (x, y), P (x, y, z), P (p, y), P (x, q), P (p, q) itp. 1.1.1. Struktury semantyczne konotowane przez koncept bazowy 1.1.2. Struktury semantyczne konotujce koncept bazowy 1.2. Aspekt konfiguracyjny selekcyjne cechy predykatw Modu 2: JZYKOWE STRUKTURY REALIZACYJNE (MANIFESTACYJNE) 2.1. Realizacja kategorialno-gramatyczna schematy strukturalne typu: V N N; V N N N; V N V N N; V V N N, N itd. 2.2. Realizacja leksykalno-semantyczna (leksykalizacja) 2.2.1. Wypenianie leksykalne struktur propozycjonalnych (referencyjne moliwe wiaty) oraz struktura prototypowa/stereotypowa kategorii pojciowej (spoeczno-kulturowa hierarchia moliwych wiatw) 2.2.2. Nominacja sekundarna konstytuantw 2.2.2.1. Nominacja metaforyczna 2.2.2.2. Nominacja metonimiczna Modu 3: STRUKTURA KATEGORII POJCIOWEJ JAKO POLA SEMANTYCZNEGO (podobiestwa, dystynkcje, implikacje)

W niniejszym rozdziale zaprezentujemy fragment opisu semantycznej kategorii STRACH/LK we wspczesnym jzyku polskim, rosyjskim i niemieckim, uwzgldniajc dwa moduy 1.1 oraz 2.2.

290

Aleksander Kiklewicz

2. Semantyka strachu: aspekt intensjonalny (propozycjonalny) Wyraenia jzykowe, zawierajce znaczenie strachu, z semantycznego punktu widzenia mona podzieli na dwie klasy: 1. wyraenia propozycjonalne autosemantyczne (jdrowe), w ktrych predykat strachu jest konstytuantem konotujcym, oraz 2. wyraenia propozycjonalne synsemantyczne (wewntrzne), w ktrych predykat strachu jest konotowany przez inne predykaty Por. egzemplifikacj:
Jan boi si, e pies go ugryzie Spojrzenie ojca wzbudzio w nim strach. , . Wir frchten, dass sie zweimal zur Kasse gebeten werden Unsere Angst ist vorbei.

2.1. Semantyka strachu w wyraeniach autosemantycznych Jzykowe wykadniki kategorii pojciowej STRACH/LK (niezalenie od ich realizacji gramatycznej w postaci czasownikw, rzeczownikw lub przymiotnikw) mona zinterpretowa jako predykaty terreologiczne drugiego rzdu. S na nich ufundowane propozycje dwumiejscowe dwch typw:
Pterr (x, q) = X ma strach przed sytuacj q Pterr (p, y) = Sytuacja q powoduje strach (stan strachu) y-a (1) (2)

Znaczenia argumentw konotowanych przez predykat terreologiczny mona okreli jako: a) eksperiencer (Jan) oraz b) efektor, czyli kauzator (Magda porzuci Jana). Formuy propozycjonalne (1) i (2) stanowi dwa typy profilowania inwariantnej struktury semantycznej. W wyraeniach pierwszego typu receptywnych wywietlany jest eksperiencer wanie on zajmuje miejsce pierwszego argumentu, a w strukturze powierzchniowej zdania pozycj podmiotu. W wyraeniach drugiego typu kauza-

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

291

tywnych na pierwszym planie, odwrotnie, jest efektor. Stosujc do semantyki strachu model skadni funkcjonalnej S. Kuno (1987), rnic t mona zinterpretowa za pomoc pojcia empatii (E symbol empatii, > symbol wikszego stopnia empatii):
Pterr (x, q) E (eksperiencer) > E (efektor) Pterr (p, y) E (efektor) > E (eksperiencer) (3) (4)

Jak pisze A. K. olkovskij (1995), czasowniki przestraszy oraz przestraszy si, podobnie jako kupi sprzeda, s konwersywne, a wic tworz tzw. diatezy. Struktury propozycjonalne ufundowane na predykatach kategorii STRACH/LK nale do tego samego typu, co wyraenia zawierajce predykaty sentymentalne typu CIESZY SI, MARTWI SI, PODZIWIA i w ogle nazwy stanw intensjonalnych typu CHCIE, UWAA, WIERZY, PRZYZWYCZAI SI itp. STRACH/LK stanowi kategori interpretacyjn, okrelajc negatywny stan psychiczny czowieka, wywoywany przez opisywan w wypowiedzeniu lub domnieman sytuacj referencyjn. Za antonim wyrazu strach autorzy Sownika synonimw jzyka rosyjskiego uwaaj rzeczownik nadzieja (Apresjan i in. 1997, 412), por.:
Jan boi si, e Magda go porzuci Jan ma nadziej, e Magda wrci do niego (nie porzuci go). , , ( ). Er frchtet, dass Inge ihn verlasst Er glaubt, dass Inge bei ihm bleibt (ihn nicht verlasst).

Antonimia owa dotyczy jednak tylko wyrae receptywnych. Co do wyrae kauzatywnych, struktury semantyczne, ufundowane na predykatach STRASZY oraz DAJE NADZIEJ, s odmienne, por.:
To, e Magda moe go porzuci, straszy Jana. To, e Magda wraca, daje Janowi nadziej, e znajdzie z ni porozumienie. ? To, e Magda wraca, daje Janowi nadziej.

292

Aleksander Kiklewicz

, , . , , , . ? , , . Das, dass Inge mich verlassen kann, erschrickt mich. Das, dass Inge bei mir bleibt, gibt mir Hoffnung, dass sie gesund wird. ? Das, dass Inge bei mir bleibt, gibt mir Hoffnung.

Pierwszemu zdaniu przyporzdkujemy struktur propozycjonaln (2), drugiemu za zdaniu inn struktur semantyczn:
P (p, y, r) = Sytuacja q powoduje, e y spodziewa si sytuacji r (5)

We wszystkich badanych jzykach wystpuje poza tym trzeci typ podstawowej struktury propozycjonalnej z predykatem terreologicznym, por. zdania:
Jan straszy ssiada kradzieami. Wierzyciele straszyli j sdem. Straszy diaba wod wicon. . . . Man erschrickt vor der beralterung unseres Volkes. Es erschrickt vor Fremden. Er erschrickt vor dieser finsteren Seite seiner Seele.

Wyraenia tego typu zawieraj struktur semantyczn:


Pterr (x, y, r) (6)

Jakkolwiek predykat terreologiczny w wyraeniach zawierajcych struktur propozycjonaln (2) ma znaczenie realne wskazuje na to fakt, i zdania ufundowane na strukturach propozycjonalnych (1) i (2) stanowi diatezy, por.:
Jan boi si rozmowy z ojcem Rozmowa z ojcem budzi lk Jana. .

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

293

Ich frchte, dass Inge mich verlassen kann Das, dass Inge mich verlassen kann, erschrickt mich.

to znaczenie predykatu terreologicznego w propozycji (6) jest potencjalne, a w szczeglnoci optatywne oraz deliberatywne. Np. zdanie Jan straszy ssiada kradzieami mona zinterpretowa: Jan chce, eby ssiad odczuwa strach przed kradzieami; Jan mwi do ssiada (sugeruje ssiadowi), e moe on zosta ofiar kradziey. W celu leksykalizacji predykatu w obu wspomnianych strukturach propozycjonalnych kauzatywnej oraz optatywno-deliberatywnej uywa si tego samego czasownika: straszy w jzyku polskim, w jzyku rosyjskim, erschrecken w jzyku niemieckim. Na dwuznaczno polskiego czasownika wskazuje m.in. Nowy sownik poprawnej polszczyzny (Markowski 1999): 1) wzbudza w kim strach, przeraa kogo; 2) grozi komu czym, szantaowa kogo. Wyraenia optatywno-delibaretywne, w odrnieniu od wyrae kauzatywnych, nie s rwnowane do wyrae receptywnych, por.:
Depresja crki przestraszya rodzicw Rodzice przestraszyli si depresji crki. Jan straszy ssiada inflacj, ale ssiad nie boi si inflacji.

2.2. Semantyka strachu w wyraeniach synsemantycznych W wyraeniach synsemantycznych predykat terreologiczny jest konotowany przez inne predykaty wyszego rzdu. Na uwag zasuguj przede wszystkim struktury propozycjonalne dwch typw, w ktrych predykat wyszego rzdu P stanowi charakterystyk strachu (subskrypt w symbolach qterr, rterr wskazuje na predykat terreologiczny): 1) propozycja terreologiczna wystpuje w pozycji pierwszego argumentu:

294

Aleksander Kiklewicz

tu:

P (pterr) P (Qterr (x, R...)) (7) P (pterr, q)) P (Qterr (x, R...), S...)) (8) 2) propozycja terreologiczna wystpuje w pozycji drugiego argumenP (p, qterr) P (Q..., (Rterr (x, S...))) P (x, qterr) P (x, (Qterr (x, R...))) (9) (10)

Struktury propozycjonalne jednomiejscowe typu (7) ufundowane s na predykatach STOPIE oraz STADIUM, a struktury propozycjonalne typu (8) i (9) na predykatach SKUTEK lub PRZYCZYNA:
STOPIE (pterr) STADIUM (pterr) PRZYCZYNA (pterr, q) SKUTEK (p, qterr) SKUTEK (pterr, q) PRZYCZYNA (p, qterr) (11) (12) (13) (14)

W strukturach typu (14) zakodowany jest symptom strachu (drugi argument w propozycjach skutkowych lub pierwszy argument w propozycjach przyczynowych). Strach jako przyczyna zmiany psychicznego, fizjologicznego lub fizycznego (motorycznego) stanu czowieka wyraany jest za pomoc rzeczownikw w mianowniku lub wyrae przyimkowo-mianownikowych: ze strachu, , vor/aus Angst/Furcht (w jzyku polskim wystpuje grupa nominalna ze strachu, ale nie jest odnotowana podobna konstrukcja z rzeczownikiem lk, co wskazuje na semantyczn rnice tych rzeczownikw):
Strach paraliuje czowieka. Ledwie ywy ze strachu. . . Die Angst schnrte ihm die Kehle zu. vor Angst wahnsinnig sein vor Furcht blass werden aus Furcht vor komplizierten Einzelverfahren die Motion ablehnen

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

295

Zakodowane w pamici jzykowej symptomy strachu stanowi baz implikacji semantycznych, ktrym badacze skonni s przypisywa status konstrukcji metonimicznych (jest to w zasadzie jedyny sposb figuratywnej nominacji strachu). Wyraenia tego typu zinterpretowa mona za pomoc logicznego lambda-operatora ():
( STRACH (PRZYCZYNA (STRACH, q))) (q STRACH)) (15)

Formua znaczy: Poniewa dla stanu strachu jest charakterystyczne, e jest on przyczyn stanu q, wic wystpowanie stanu q powoduje stan strachu. Wyraenia frazeologiczne konotujce semantyk strachu D. Dobrovolskij (1997, 180 i n.) traktuje jako idiomatyczne, por. w jzyku niemieckim:
jemandem stehen die Haare zu Berge jemandem werden die Knie weich

Implikacja (15) zwykle zawiera w sobie semantyk stopnia stan fizjologiczny czowieka rozpatrywany jest jako symptom wysokiego stopnia strachu przekonuj nas o tym przykady jzykowe typu Strach paraliuje czowieka i in., dajce si uoglni w nastpujcy sposb:
( STRACH (PRZYCZYNA (SILNY (STRACH), q))) (q STRACH)) (16)

W strukturach propozycjonalnych typu (14) przekazuje si informacj o dowiadczeniu strachu skutku wczeniejszych przey, dozna, wrae czowieka. We wszystkich rozpatrywanych jzykach s moliwoci realizacji tego znaczenia w formie zda prostych lub zoonych z junkcj temporatywn cigiem wydarze, por.:
Po tym wypadku z rowerem Jan zacz si ba kadego sprztu. . Nach diesem Vorfall mit dem Fahrrad hatte Jan Angst vor allen Gerten.

296

Aleksander Kiklewicz

Poza tym na dowiadczenie strachu wskazuj grupy nominalne z przyimkiem przez, z powodu w jzyku polskim, - w jzyku rosyjskim, durch w jzyku niemieckim, np.:
Przeze mnie Jan teraz boi si samochodw. Odczuwali strach z powodu tornado. - . [...] - (. 1998/30). - (. 1997/29). Angst durch Fehler in der Erziehung. Angst durch mangelndes Selbstvertrauen. Angst durch bedrohliche Probleme und Konflikte.

Jakkolwiek grupy wyrazowe przed czym/kim, -./-., vor jemandem zawieraj semantyk prospektywn (badacze twierdz, e uczucie strachu powodowane jest myl czowieka o stanach, ktre zajd w przyszoci (Apresjan i in. 1997, 406), por. te twierdzenie M. Kundery: rdo lku znajduje si w przyszoci, wic ten, kto nie myli o przyszoci, nie ma czego si ba), to grupy wyrazowe przez kogo, z powodu czego/kogo, - ./-., durch etwas wskazuj na retrospektyw strachu. Rnica ta rzutuje na waciwoci kombinatoryczne owych przyimkw, por.:
Angst vorm Tod *Angst durch Tod

Dowiadczenia strachu przekazywane s poza tym za pomoc mniej lub wicej obszernych fragmentw tekstu, por. urywek z bajki M. E. Saltykova-edrina:
, , , (. . .) ; , [...] , . , , ,

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

297

[...] ? ! , , , ! ( ).

Tre kauzatywna zakodowana jest take w strukturze propozycjonalnej wyrae autosemantycznych typu Pterr (p, y). Zdania
Jego zachowanie przestraszyo rodzicw. . Sein Betragen erschrickt die Eltern.

mona zinterpretowa jako: To, jak (w jaki sposb) on si zachowywa, spowodowao to, e rodzice boj si negatywnych konsekwencji jego zachowania. Obecno w treci wyrae tego typu kauzatywnego predykatu wyszego rzdu (czyli charakterystyki KAUZACJA) jest podstawowym czynnikiem, warunkujcym metaforyczny charakter nominacji przyczyny w wyraeniach typu budzi lk, napenia strachem itp. Struktury propozycjonalne typu (10) ufundowane s na predykacie ODDZIAYWANIE najczciej wyraana tu jest kontrola czowieka nad swoim stanem emocjonalnym. W zakresie semantyki oddziaywania we wszystkich opisywanych jzykach wystpuje szeroki zakres konstrukcji metaforycznych, opartych na schemacie kognitywnym STRACH TO WRG/RYWAL/INTRUZ (p. dalej), np.
pokona w sobie strach walczy ze strachem przeama strach Angst abbauen Angst ankmpfen Angst besiegen

298

Aleksander Kiklewicz

3. Nominacja strachu W zakresie jzykowej leksykalizacji strachu wykorzystywane s znaki trzech typw: symboliczne (umowne), analogowe oraz symptomatyczne. O ile znaki symboliczne realizuj nominacj w sposb eksplikacyjny, bezporedni formy leksykalne tego typu wystpuj w swoich znaczeniach podstawowych, to znaki analogowe i symptomatyczne realizuj nominacj w sposb operacyjny, poredni formy leksykalne tego typu wyraaj tzw. znaczenie przenone lub poza znaczeniem podstawowym zawieraj konotacje semantyczne. 3.1. Nominacja symboliczna Obiektem nominacji symbolicznej (umownej) s bezporednio predykaty strachu. Nazwy leksykalne to przede wszystkim czasowniki: ba si, obawia si, przestraszy si, nastraszy si, lka si, zlkn si, przelkn si, panikowa, stchrzy si, obawia si, niepokoi si, poszy si, trwoy si i in., a take derywacyjnie pokrewne z czasownikami wyrazy innych autosemantycznych czci mowy rzeczowniki, przymiotniki oraz przyswki: strach, przestrach, lk, obawa, boja, trwoga, bojaliwy, straszny, lkliwy, okropny, przeraajcy, makabryczny, strasznie, okropnie, upiornie, koszmarnie i in. Znaczenie terreologiczne stanowi ich tre prymarn, cho historycznie (etymologicznie) u podstaw nominacji lee mog procesy metaforyczne, jak np. w przypadku wyrazu strach, o ktrego pochodzeniu A. Vaillant pisa, e w jzykach sowiaskich wywodzi si z tego samego rdzenia historycznego, co wyrazy ros. (cierpie), (pasja) oraz (wyprnia si) (1950, 170; p. wyej). Motywacj tych wyrazw stanowi indoeuropejski temat *ser-, ktrego refleksem prasowiaskim jest: *sr-. Zgodnie z inn wersj (ernych 1993) u podstaw wyrazu strach ley rdze oglnosowiaski pochodzenia indoeuropejskiego: *(s)terg/treg. Por. niem. strack = prosty, streng = srogi, Schreck = strach. We-

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

299

dug ernycha sowiaski temat strach pochodzi z oglnosowiaskiego *strog, por. ros. , pol. srogi. Prymarne rodki leksykalne s szeroko stosowane take przy nominacji charakterystyk strachu, np. takich jak STOPIE lub STADIUM (p. rozdzia 2), por.:
Trener bardzo boi si o niego. Troch boj si o jej przyszo. Zacz ba si spotka z matk. Nadal boi si tych spotka. Przestaa ba si jego opowiada.

Szerokie stosowanie w zakresie nominacji strachu znakw prymarnych symbolicznych (dotyczy to take nominacji innych stanw psychicznych, por.: rado, smutek, al, tsknota, obraza itd.) koliduje z rozpowszechnionym we wspczesnej semantyce kognitywnej twierdzeniem, i stany psychiczne, zwaszcza emocjonalne nie poddaj si eksplikacji leksykalnej wyraane s natomiast w sposb figuratywny, na podstawie porwnywania do innych stanw rzeczy, przede wszystkich do dowiadcze fizjologicznych czowieka (Lakoff/Johnson 1980, 57 i n.; Apresjan/Apresjan 1993, 29). W tym duchu I. Nowakowska-Kempna (2000, 25 i n.) pisze, e przy konceptualizacji uczu najbardziej istotne s dowiadczenia ciaa. Poniewa, jak konstatuje, w procesach komunikacji wizualnej okoo 55% informacji dostarczaj dowiadczenia cielesne i tylko 8% komunikaty jzykowe, wic wiedza o wygldzie ciaa eksperiencera stanowi najwaniejszy czynnik modelowania kognitywnego stanw emocjonalnych czowieka. Odmienny, a mianowicie niemateforyczny sposb opisu uczu kultywowany jest w semantyce eksplikacyjnej. Tak wic w zaproponowanych przez A. Wierzbick (1999) definicjach niemieckich wyrazw Angst i Furcht nie s stosowane deskryptory metaforyczne ani metonimiczne (por. te: Iordanskaja/Meluk 1990, 335). W podobny, niefiguratywny sposb A. D. melev (2002, 92) tumaczy znaczenie rosyjskiego rzeczownika (smutek, t-

300

Aleksander Kiklewicz

sknota) = to, co czuje czowiek, ktry czego chce, ale nie wie dokadnie, czego, wie jednak, e nie jest to osigalne. 3.2. Nominacja symptomatyczna Wyraenia symptomatyczne stanowi baz implikacji semantycznych, ktrych istota polega na tym, e na podstawie stanw fizjologicznych czowieka mona sdzi o ich przyczynie stanie strachu, a take o innych jego charakterystykach, przede wszystkim o stopniu czy stadium (p. rozdzia 2.2). W sposb uoglniony podobne implikacje mona przedstawi nastpujco:
Wysoki stopie uczucia strachu powoduje stan fizjologiczny S czowieka Osoba x znajduje si w stanie fizjologicznym S Osoba x przeywa uczucie strachu; dowiadczenie strachu jest intensywne

D. Dobrovolskij (1997, 174 i n.) wymienia szereg okrelajcych strach wyrae idiomatycznych jzyka niemieckiego, wrd ktrych wystpuj przede wszystkim wyraenia symptomatyczne, np.:
zittern vor Angst vor Angst gelhmt sein vor Angst blass werden die Angst schnrte ihm die Kehle zu nicht atmen knnen vor Angst schaudern vor Angst

Przywoywane jako symptomy strachu stany fizjologiczne s najczciej hiperboliczne, co konotuje znaczenie wysokiego stopnia przeywanej emocji. Na t cech semantyczn wskazuj te rda leksykograficzne, por. definicje ze sownika Bba/Liberek 2003:
robi w portki (ze strachu) = bardzo si ba, by przestraszonym trz portkami (ze strachu) = bardzo si ba, by przestraszonym; kto si bardzo boi, jest przestraszony

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

301

W wyraeniach hiperbolicznych tego typu wystpuj te elementy semantyki metaforycznej porwnywanie symptomw strachu do wyobraonych, fikcyjnych stanw rzeczy (takich jak np. wi si ze strachu, zielony ze strachu). Por.:
X umiera ze strachu = Uczucie strachu jest tak silne, e powoduje stan bezwadu, ktry, jak si wydaje czowiekowi, jest podobny bd bliski do stanu mierci.

Rzeczownik strach w strukturze podobnych frazeologizmw jest fakultatywny. Sowniki (np. Bba/Liberek 2003) odnotowuj ten fakt, podajc grup wyrazow ze strachu w nawiasach, por. przykady: robi w portki i trz portkami. Wiele idiomatycznych implikatur wysokiego stopnia strachu nie zawiera rzeczownika strach:
mie dusz na ramieniu nie czu si na siach traci ducha () jemandem stehen die Haare zu Berge die Hosen voll haben kalte Fe bekommen

Jednake symptomy strachu nie zawsze s jednoznaczne. Usunicie rzeczownika strach nieraz powoduje zanik odpowiednich implikacji. Np. wyraenia
Ledwie ywy ze strachu Umiera ze strachu Narobi w portki ze strachu

implikuj wysoki stopie strachu, podczas gdy wyraeniom


Ledwie ywy Umiera Narobi w portki

302

Aleksander Kiklewicz

takiej interpretacji przyporzdkowa nie mona. A. Kara (2003, 30) pisze, e symptomy strachu wskazywa mog rwnie na inne stany, w szczeglnoci na bl. K. Waszakowa (2000, 630) zwraca uwag na to, e kolor zielony w przenonym zastosowaniu do czowieka oznacza moe rne stany psychiczne, fizjologiczne lub fizyczne: chorob, zo, zazdro, strach, modo, zimno i in. (podobnie zreszt jak inne kolory: blednie, czerwienie, sinie itp.). Stanowi to o tym, e warunkiem komunikacyjnego funkcjonowania frazeologizmw rozpatrywanego typu s rnego rodzaju wsparcia kontekstowe: wskazanie na oglny terreologiczny charakter opisywanej sytuacji, dowiadczenie strachu lub bezporednie zastosowanie leksykalnego wykadnika strachu w strukturze powierzchniowej zdania. Frazeologiczne implikatury strachu uywane s nieraz w znaczeniu przenonym metaforycznym. Np. frazeologizm
chowa gow w piasek

w odniesieniu do strusia stanowi wyraenie kompozycjonalne, zawierajce konotacj strachu, natomiast w odniesieniu do czowieka ma tre metaforyczn, opart na relacji podobiestwa:
W takich sytuacjach Jan zawsze chowa gow w piasek = W takich sytuacjach Jan zawsze zachowuje si tak, jak zachowuje si stru, ktry ze strachu chowa gow w piasek, tzn. w takich sytuacjach Jan zachowuje si, jak gdyby by przestraszony.

3.3. Nominacja analogowa (metaforyczna) Jakkolwiek leksykalizacji predykatu strachu dokonuje si w formie symbolicznej (przez przekazywanie znaczenia podstawowego) lub symptomatycznej (przez przekazywanie konotacji), to wyrae metaforycznych jako znakw analogowych uywa si wanie w celu nominacji charakterystyk strachu: STADIUM, STOPIE, ODDZIAYWANIE i KAUZACJA. U podstaw rozmaitych metaforycz-

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

303

nych nominacji charakterystyk strachu ley rejestr oglnych modeli (czy te schematw) kognitywnych (mentalnych), ktrych funkcja polega na programowaniu nominacji jzykowej (Gibbs/Matlock 1997, 213; Tabakowska 2001, 30). Np. seri wyrae metaforycznych walka ekonomiczna, wojna taryfowa, strategia marketingowa, pod podatkowym obstrzaem itp. przyporzdkowa mona metaforze konceptualnej DZIAANIA EKONOMICZNE TO WALKA ZBROJNA (Poowniak-Wawrzonek 2003). Zapocztkowana przez G. Lakoffa i M. Johnsona teoria metafory konceptualnej pozwala na przyporzdkowanie zawierajcych semantyk strachu metafor jzykowych zespoowi projekcji kognitywnych (mapping) typu STRACH TO OSOBA. Jedn z pierwszych takich eksplikacji strachu zaproponowa rosyjski matematyk i semiotyk V. A. Uspenskij (1979/1997, 150): strach to wroga istota ywa, podobna do olbrzymiego stawonoga, posiadajcego do oraz substancje paraliujce. Analizujc eksplikacje metafor konceptualnych w pracach kognitywistw, naley zwrci uwag przede wszystkim na fakt, i w adnym jzyku etnicznym nie istnieje jedyny sposb metaforycznej konceptualizacji strachu (a take innych emocji). Ponadto liczba rozpatrywanych projekcji metaforycznych, na ktrych bazuje nominacja charakterystyk strachu, jest bardzo wysoka. Tak wic w idiomatyce polskiej stosuje si kilkanacie metaforycznych modeli strachu. Jakkolwiek w zdaniu
Jest (yje) w strachu

kultywowany jest model STRACH TO POMIESZCZENIE, to w zdaniach


Opanowa (ogarn, wzi) go strach Strach dawi za gardo

strach jest prezentowany jako WRG/RYWAL. Inne reprezentacje tej samej emocji odnotowujemy w wyraeniach jzykowych:

304

Aleksander Kiklewicz

Poci si ze strachu = STRACH TO RDO ENERGII CIEPLNEJ. Na ludzi pad strach = STRACH TO DUY PRZEDMIOT. Naje si strachu = STRACH TO POSIEK itd.

Na bazie idiomatyki polskiej A. Kara (2003, 29 i n.) wyeksplikowaa cay szereg metafor konceptualnych strachu: STRACH TO SIA PORAAJCA CIAO; STRACH TO CHD; STRACH TO SUBSTANCJA NISZCZCA itd. Niestety mona mie zastrzeenia co do poprawnoci niektrych, zaproponowanych przez autork eksplikacji. Np. wyraenia
rozwia niepokj/obawy rozproszy obawy/lk strach oblecia x-a

bdnie s przyporzdkowane metaforze STRACH TO SUBSTANCJA LOTNA w rzeczywistoci realizowane s tu dwie inne projekcje metaforyczne: STRACH TO RZECZ oraz STRACH TO ISTOTA YWA. Z. Kvecses wyeksplikowa podobny rejestr metafor konceptualnych strachu w jzyku angielskim (1990, 70 i n.); w jzyku niemieckim zjawisko to zbada D. Dobrovolskij (1997, 187 i n.). Nie sposb jednak oprze si wraeniu, e liczba stosowanych modeli konceptualnych jest zbyt wysoka, a opisywany zgodnie z zasadami teorii Lakoffa/Johnsona koncept strachu (podobnie jak koncepty innych emocji) nie tworzy jednolitej, zwartej kategorii pojciowej. Powan wad wszystkich podobnych eksplikacji semantycznych jest to, e prezentuj one rejestry (listy) tzw. projekcji metaforycznych, nie uwzgldniaj ich specyfikacji semantycznej lub pragmatycznej. Kognitywici nie zastanawiaj si nad tym, jak podobne zespoy projekcji metaforycznych kookuruj w wiadomoci, wedug jakich zasad dokonuje si ich selekcji w aktach mowy (Apresjan/Apresjan 1993, 29). Mechaniczne nagromadzenie projekcji metaforycznych typu X TO Y jest sprzeczne z kognitywistycznym postulatem korzyci (Jkel 2003, 44; Taylor 2001, 187), gdy warunkuje nierozstrzygalny charakter konceptualnego systemu czowieka: z jednej strony, po-

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

305

jciu strachu nie mona przyporzdkowa jakiejkolwiek okrelonej, jednolitej treci; z drugiej za strony, nie jest jasne, jakie czynniki powoduj tak intensywny rozrzut schematw wyobraeniowych tego samego pojcia. Krytykujc ufundowan na teorii Lakoffa/Johnsona praktyk wyeksplikowania projekcji metaforycznych, V. J. Apresjan/J. D. Apresjan pisz, e metafory konceptualne w ujciu kognitywistycznym czsto maj charakter spekulatywny, gdy s oparte na pojedynczych faktach jzykowych. O wiele bardziej uzasadnione, jak uwaaj, s takie ekstrapolacje, ktre opieraj si na zjawiskach regularnych, a take s uwiadamiane przez uytkownikw jzyka. Za podstawowy model metaforyczny konceptualizacji strachu wspomniani autorzy uwaaj podobiestwo tej emocji do zimna (1993, 34):
Strach X-a przed Y-em (Kto czuje strach przed przyszoci) = nieprzyjemne poczucie, wywoane u X-a przez Y-a; takie poczucie ma si zawsze, kiedy kto postrzega lub wyobraa sobie co, co ocenia jako bardzo niebezpieczne dla siebie; dusza czowieka odczuwa co podobnego do tego, co si odczuwa, kiedy jest zimno; ciao reaguje na to podobnie jak reaguje na zimno; ten, ktry ma takie poczucie, chce zosta niewidoczny; jeli poczucie niebezpieczestwa bdzie wzrastao, X moe straci kontrol nad swym zachowaniem, zacz biec lub krzycze.

Podstawowe zaoenie preferowanej przez nas koncepcji semantycznej jest nastpujce: metaforyczne rzutowanie domeny rdowej na domen docelow realizuje si w okrelonych aspektach, dotyczy okrelonych podzbiorw waciwoci, a mianowicie charakterystyk kategorii bazowej (hasowej), ktrym w jej strukturze propozycjonalnej przysuguje status p r e d y k a t w w y s z e g o r z d u . Nominacja charakterystyk strachu (a take innych emocji) stanowi potrzeb, ktrej zaspokojenie ley u podstaw metaforycznej konceptualizacji tego stanu psychicznego, tzn. takiego wyobraenia o emocji, ktre oparte jest na istniejcej w konceptualnym systemie czowieka wiedzy o innych stanach. Me-

306

Aleksander Kiklewicz

taforyczna konceptualizacja strachu umoliwia zatem nominacj jego charakterystyk jako wartoci wyszego stopnia abstrakcji, co odpowiada wspomnianej wyej zasadzie korzyci. W sposb systematyczny modele metaforyczne strachu w jzyku polskim, rosyjskim i niemieckim zostay ujte w poniszej tabeli.
PRZYKAD MODEL METAFORYCZNY 1) STRACH TO OSOBA / ISTOTA YWA ASPEKT TOSAMOCI KAUZACJA JZYK POLSKI napdzi komu strachu(a) rodzi strach budzi strach JZYK ROSYJSKI -. -. -. -. -. -. JZYK NIEMIECKI jemandem Furcht einjagen bei jemandem Angst erwecken ins Gesicht der Furcht/Angst sehen Angst betuben die ngste kommen

ODDZIAYWANIE

nie zna strachu upi strach uspokaja obaw strach kogo zdj strach bierze kogo strach ogarnia kogo strach oblecia rodzi si strach budzi si obawa/lk niepokj wstaje niepokj spotyka kogo strach dotyka

STADIUM

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

307

kogo strach ucieka strach apie kogo lk dopada kogo STOPIE strach ma wielkie oczy obawa zera kogo obawa miota kim strach/lk ronie osacza kogo lkiem walczy ze strachem pokona strach/lk przezwyciy strach przemc strach podda si panice wygna strach uwolni si od niepokoju wyzwoli si od strachu ulega panice strach otacza kogo trwoga porywa kogo strach mczy kogo lk gnbi ko -. -. gegen Angst ankmpfen Angst besiegen Angst bewltigen Angst berwinden Angst unterdrcken -. . Angst isst jemanden Angst frisst jemanden Angst wchst

2) STRACH TO WRG/RYWAL /INTRUZ

KAUZACJA ODDZIAYWANIE

STADIUM

Furcht befiel ihn das Gefhl der Angst bdzieschleicht ihn Angst qult jemanden jemanden

STOPIE

308

Aleksander Kiklewicz

go strach drczy kogo strach tarmosi kogo strach chwyta kogo (za gardo) strach/obawa ciska gardo strach dawi kogo obawa/trwoga dobija kogo

-. -.

3) STRACH TO RZECZ

KAUZACJA

napenia strachem rozproszy obaw/lk przepeni trwog rozwia niepokj/obawy usuwa obaw pozby si strachu wyzby si strachu mie strach w sercu na ludzi pad strach blady strach pad na kogo strach/obawa tkwi w kim mie w sobie

-.

wrgt die Angst jemanden greift die Angst jemanden packt die Angst die Angst schrte im die Kehle zu Angst plagt jemanden lhmende Furcht ergriff jemanden lhmende Furcht berfiel jemanden lhmende Furcht packte jemanden Angst erzeugen Angst machen Furcht und Schrecken verbreiten

ODDZIAYWANIE

die Angst abbauen

STADIUM

es mit der Angst bekommen Angst bekommen

4) STRACH TO ISTOTA YWA WEWNTRZ CIA-

STADIUM

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

309

A CZOWIEKA

niepokj strach wkrada si do serca trwoga zapanowaa w sercu STOPIE strach ciska serce strach jey (podnosi) wosy na gowie strach/lk ronie w kim lodowacie te strachu trz si ze strachu dygota ze strachu dre ze strachu

jemandem sitzt die Angst im Nacken die Angst bindet jemandem die Zunge zittern vor Angst schaudern vor Angst schlottern vor Angst kalte Fe bekommen kalte Fe haben unter Zhneklappern

5) STRACH TO CHD

STOPIE

/ / /

310

Aleksander Kiklewicz

6) STRACH TO ZWIERZCHNIK/WADCA

STADIUM

strach panuje nad kim strach opanowuje kogo lk panoszy si gdzie lk wada kim

-. -.

Angst beherrscht Angst regiert

7) STRACH TO CHOROBA

KAUZACJA STOPIE umiera ze strachu strach paraliuje zamiera z trwogi nabawi si strachu ledwo ywy ze strachu

/ -.

vor Angst gelhmt sein vor Angst blass werden nicht Atmen knnen vor Angst jemandem werden die Knie weich das Herz schlgt jemandem bis zum Hals die ngste leiden Angst macht blind

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

311

8) STRACH TO SIA NADPRZYRODZONA

STOPIE

9) STRACH TO POSIEK 10) STRACH TO RDO ENERGII CIEPLNEJ 11) STRACH TO SUBSTANCJA LOTNA 12) STRACH TO MAKIJA

STOPIE STOPIE

sztywnie ze strachu/lku skamienie ze strachu/przeraenia ste ze strachu drtwie ze strachu naje si strachu poci si ze strachu wieje strachem strach owiewa wieje niepokj strach/niepokj maluje si na twarzy strach/niepokj odbija si na twarzy (na)robi w portki (ze strachu)

( )

STADIUM STADIUM

in tausend ngsten schweben

13) STRACH TO ZABURZENIE ODKOWE

STOPIE

( )

sich in die Hosen machen die Hosen voll haben jemandem geht der Arsch mit Grundeis jemandem

312

Aleksander Kiklewicz

14) STRACH TO ZABURZENIE NERWOWE

STOPIE

trz portkami (ze strachu) portki trzs si (ze strachu) wi si ze strachu oniemie z przeraenia

rutscht das Herz in die Hose jemandem stehen die Haare zu Berge vor Angst wahnsinnig sein aus Angst alles verschweigen

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

313

15) STRACH TO POMIESZCZENIE/POJEMNIK

KAUZACJA STADIUM

trzyma w strachu y w strachu

in Schrecken versetzen in Angst (Furcht) leben in Furcht halten in Angst geraten

16) STRACH TO ZIARNO 17) STRACH TO ORGANIZM 18) STRACH TO ZAGBIENIE

KAUZACJA STADIUM STADIUM

sia strach/niepokj/lk lk trawi kogo wpada w strach/lk

Cho w zakresie metaforycznej nominacji strachu w kadym z opisywanych jzykw wystpuj zjawiska specyficzne (np. polski frazeologizm naje si strachu, ktry prawdopodobnie nie ma strukturalnych odpowiednikw w idiomatyce rosyjskiej czy niemieckiej), to jednak wikszo wyodrbnionych projekcji metaforycznych znajduje swj w materiale wszystkich trzech jzykw. Wrd schematw wyobraeniowych wyranie dominuje porwnywanie strachu do czowieka lub do istoty ywej s to modele metaforyczne (1), (2), (4) i (6): w jzyku polskim odnotowalimy ufundowane na nich 53 jednostki frazeologicznych (58%), w jzyku rosyjskim 39 jednostek (36%), w jzyku niemieckim 28 jednostek (47%). Daje to podstaw, aby twierdzi, e w jzyku polskim, w porwnaniu z rosyjskim i niemieckim, ten model metaforyczny jest najbardziej rozpowszechniony. Drugim co do zasobu jednostek nominacji w jzyku polskim jest model metaforyczny STRACH TO RZECZ 10 jednostek (11%). W jzyku rosyjskim gradacja ta wyglda inaczej: STRACH TO CHOROBA 19 jednostek (18%); STRACH TO ZABURZENIE NERWOWE 19 jednostek (18%); STRACH TO CHD 10 jednostek (9%);

314

Aleksander Kiklewicz

STRACH TO RZECZ 6 jednostek (6%). W jzyku niemieckim drug pozycj co do frekwencji uycia zajmuj modele metaforyczne: STRACH TO CHOROBA 7 jednostek (12%), STRACH TO CHD 6 jednostek (10%), STRACH TO RZECZ 6 jednostek (10%). Poza tym w jzyku niemieckim zwraca na siebie uwag wikszy, w porwnaniu z jzykiem polskim i rosyjskim, stopie kultywowania metafory konceptualnej STRACH TO ZABURZENIE ODKOWE 4 jednostki (7%). Pozostae modele metaforyczne (w celu konceptualizacji strachu zastosowuj one pojcia abstrakcyjne lub substancje niepoliczalne) maj charakter bardzo nieregularny, a w przypadku takich schematw, jak STRACH TO ZIARNO czy STRACH TO ZAGBIENIE wrcz okazjonalny. Charakterystyki strachu take maj rne predyspozycje do nominacji figuratywnej. Wskazuje na to ranking charakterystyk ze wzgldu na liczb idiomw, w ktrych wystpuje metaforyczny sposb ich nominacji:

JZYK POLSKI STOPIE STADIUM ODDZIAYWANIE KAUZACJA 34 (37%) 33 (36%) 15 (16%) 10 (11%)

JZYK ROSYJSKI 62 (58%) 23 (21%) 13 (12%) 9 (9%)

JZYK NIEMIECKI 34 (58%) 11 (18%) 8 (14%) 6 (10%)

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

315

STOPIE Nominacja stopnia strachu stanowi potrzeb aktualizacji metafory kognitywnej w przypadku wikszoci projekcji konceptualnych. Najbardziej aktywnie w tym celu uywane s metafory konceptualne: STRACH TO WRG/RYWAL/INTRUZ; STRACH TO CHD; STRACH TO CHOROBA oraz STRACH TO ZABURZENIE NERWOWE. Dla niektrych modeli metaforycznych (np. STRACH TO CHD, STRACH TO CHOROBA, STRACH TO SIA NADPRZYRODZONA, STRACH TO POSIEK i in. w jzyku polskim) nominacja stopnia stanowi jedyn funkcj jzykow, wic mona twierdzi o specjalizacji tych modeli metaforycznych, polegajcej na reprezentacji semantyki stopnia (sugeruje to rwnie A. Kara 2003, 33). Poza tym znaczenie wysokiego stopnia strachu zakodowane jest w treci wielu wyrae frazeologicznych, zawierajcych charakterystyk STADIUM. Np.: strach ogarnia kogo, strach apie kogo, mie strach w sercu, strach panuje nad kim, lk panoszy si gdzie, lk wada kim, lk trawi kogo i in., a take wyrae przymiotnikoworzeczownikowych, ktrych nie uwzgldnilimy w tabeli: , , ( ), , , , i in. Zasuguje na uwag te fakt, e w rozpatrywanych jzykach wystpuje take odwrotny proces wykorzystanie znaczenia w celu konceptualizacji stopnia, por. niemieckie wyraenia:
furchtbar nett sich furchtbar blamieren sie interessieren uns nicht so furchtbar

316

Aleksander Kiklewicz

STADIUM Ta charakterystyka strachu jest realizowana za pomoc dziesiciu modeli kognitywnych, z tym, e wrd nich wyranie dominuje model STRACH TO OSOBA/ISTOTA YWA. Tylko STADIUM stanowi rodzaj nominacji przysugujcy niektrym modelom metaforycznym: STRACH TO ZWIERZCHNIK/WADCA; STRACH TO SUBSTANCJA LOTNA; STRACH TO MAKIJA; STRACH TO ORGANIZM; STRACH TO ZAGBIENIE i in. W treci wyrae frazeologicznych realizowane s trzy znaczenia tej charakterystyki: a) inchoatywne pocztek stanu, np.: strach bierze kogo, -., die ngste kommen; b) kontynualne trwanie stanu. np.: mie strach w sercu, , Angst beherrscht; c) ingresywne zakoczenie stanu, np.: strach ucieka, . ODDZIAYWANIE W zakresie semantyki oddziaywania najczciej kultywowana jest metafora konceptualna STRACH TO WRG/RYWAL/INTRUZ zawierajca w sobie ide walki. W wyraeniach jzykowych ufundowanych na tym rodzaju konceptualizacji strachu zwykle wystpuje obraz czowieka, dcego do kontroli nad wasnym stanem emocjonalnym, por.: upi strach, uspokaja obaw, walczy ze strachem, pokona strach/lk, przezwyciy strach, przemc strach/lk, podda si panice, wygna strach, uwolni si od niepokoju, wyzwoli si od strachu, usuwa obaw, pozby si strachu, wyzby si strachu. Wyraenie nie zna strachu oznacza wrodzon lub wywiczona przez czowieka odporno na strach. Wyraenie ulega panice, odwrotnie, wskazuje na brak takiej odpornoci.

Propozycjonalny model kategorii pojciowej (na przykadzie semantycznej kategorii lku)

317

KAUZACJA Kauzacja wystpuje w znaczeniu powodowanie strachu. Zwykle ta charakterystyka jest wyraana przy aktualizacji metafory konceptualnej STRACH TO RZECZ, a take metafory STRACH TO OSOBA/ISTOTA YWA. Nominacja dwch charakterystyk SYMPTOM oraz DOWIADCZENIE nie realizuje si metaforycznie, poniewa zarwno symptomy, jak i dowiadczenia wchodz w relacj naturalnej zbienoci ze stanem strachu strachu powoduj lub s przez niego powodowane. Stanowi one poza tym kategorie semantyczne, najczciej wskazujce na sytuacje fizyczne lub psychiczne, percypowane za pomoc tzw. pierwszego systemu sygnaowego, czyli systemu sensorycznego dlatego w tym zakresie semantyki strachu wystpuje eksplikacyjny typ nominacji. Na podstawie badania jzykowej konceptualizacji strachu stwierdzilimy, e istnieje zaleno midzy typem modelu metaforycznego a rang przysugujc w strukturze propozycjonalnej znaczeniu, ktrego nominacja stanowi potrzeb aktualizacji danego modelu metaforycznego. Z jednej strony, metafory konceptualne s przyporzdkowane okrelonym charakterystykom konceptu bazowego, stanowicym swego rodzaju obrazy motywacyjne ( ), o ktrych pisz V. J. Apresjan/J. D. Apresjan (1993, 30), np. w jzyku polskim metafora STRACH TO CHD przyporzdkowana jest charakterystyce STOPIE, metafora STRACH TO ZWIERZCHNIK/WADCA charakterystyce STADIUM itd. Z drugiej za strony, rne charakterystyki konceptu bazowego maj odmienne predyspozycje do zastosowania okrelonych metafor konceptualnych, por. w jzyku polskim:

318

Aleksander Kiklewicz

Model kognitywny STRACH TO RZECZ STRACH TO WRG/RYWAL/INTRUZ STRACH TO OSOBA/ISTOTA YWA STRACH TO WRG/RYWAL/INTRUZ STRACH TO OSOBA/ISTOTA YWA STRACH TO CHD STRACH TO CHOROBA STRACH TO SIA NADPRZYRODZONA

Charakterystyka strachu KAUZACJA ODDZIAYWANIE STADIUM STOPIE

Przyporzdkowanie modeli metaforycznych okrelonym charakterystykom kategorii bazowej (predykatom wyszego rzdu) w pewnym stopniu pokonuje semantyczn nierozstrzygalny charakter wikszoci stosowanych przez kognitywistw eksplikacji metafor konceptualnych. Przy tym ujciu, ktre zaproponowalimy w niniejszej pracy, projekcje metaforyczne otrzymuj funkcjonaln perspektyw s interpretowane w wietle potrzeb nominacji, ktre zaspokajaj.

You might also like