GEOINFORMACIONI SISTEMI

- SEMINARSKI RAD -

PROFESOR: Prof. dr Miro Govedarica

STUDENT: Rajka Kerkez 02/08

ASISTENT: Ivana orevi

BANJA LUKA, 2012.

1 SADRAJ:

1. 2. 3.

UVOD .................................................................................................................................. 2 GIS....................................................................................................................................... 3 VIRTUELNI ATLASI ........................................................................................................ 4 3.1. Google Earth ................................................................................................................. 5 3.2. 3D Warehouse ............................................................................................................... 7 3.3. Google SketchUp ........................................................................................................... 8 Proces postupka izrade DSM-a u Google-ovim alatima ........................................................ 9 4. ArcGIS .............................................................................................................................. 12 Kreiranje karte u ArcMap alatu softverskog paketa ArcGIS. ............................................... 12 5. PANORAMA............................................................................................................. 15 6. ArcGIS Explorer Online................................................................................................... 17 7. OSNOVE HTML-a ........................................................................................................... 19 7.1. Komande HTML-a korienje za izradu poetne strane web prezentacije ...................... 20 8. ZAKLJUAK ................................................................................................................... 22

Seminarski rad iz GIS-a

1. UVOD
Dananje savremeno doba u kojem vai: Vrijeme je novac trai brz protok informacija. To podrazumjeva i omoguavanje brzog pristupa poloajnim podacima .Sve je to lake postii nakon to je Zemlja postala vidljiva iz orbite (satelitski snimci). GIS karta omoguava kombinovanje vie slojeva informacija, odnosno interaktivni rad. Digitalna karta kreirana u GIS-u, slino papirnoj, ima odgovarajue oznake za objekte kao to su: take ili krugovi koji predstavljaju objekte kao to su gradovi; linije koje predstavljaju objekte kao to su putevi; a malim povrinama mogu biti predstavljeni objekti kao to su jezera. Ove informacije dolaze iz baze podataka i prikazane su samo ako korisnik izabere da se prikau. Baza podataka pohranjuje lokaciju take, duinu puta ili koliku povrinu u kvadratnim kilometrima zauzima jezero. Svaka informacija na karti smjeta sa na neki od slojeva i korisnik je po potrebi ukljuuje i iskljuuje, npr. jedan sloj moe predstavljati sve puteve u nekoj oblasti, a drugi moe prikazati sva naselja, itd. GIS omoguuje izbor informacija koje je neophodno prikazati u zavisnosti od cilja koji je potrebno postii. Tako ininjeri, planeri i analitiari koriste GIS za bre i efikasnije izvravanje svojih svakodnevnih aktivnosti. Ove aktivnosti se razlikuju zavisno od primjene i postavljenih ciljeva, ali sve su bazirane na sljedeim mogunostima GIS-a: kartiranje poloaja, koliina, gustina i promjena, te pronalaenja ta je unutar, a ta u neposrednoj blizini objekta posmatranja.

Seminarski rad iz GIS-a

2. GIS
GIS je organizovan skup raunarske opreme, programa i postupaka koji su osmiljeni tako da omogue snimanje, editovanje, upravljanje, rukovanje, analizu, modeliranje i prikaz podataka sa prostornom referencom, a u cilju reavanja sloenih problema u planiranju i upravljanju. GIS je integrisani sistem koji ima viestruku ulogu u geografskoj nauci, ali i izvan nje: predstavlja skup digitalnih i interaktivnih karata; raunarski alat za reavanje geografskih problema; prostorni sistem koji podrava proces odluivanja; sistem za distribuciju geografskih informacija; alat za analiziranje veza i odnosa meu geografskim informacijama, koji se inae ne bi mogli lako uoiti. GIS je promjenio geografsku orijentaciju od deskriptivne i informativne ka problemskoj. Ovaj alat je zato bitan u procesu donoenja odluka i rjeavanju geografski postavljenih problema u realnom okruenju. Najvaniji segment GIS-a jeste geografska informacija. Ona podrazumijeva i postojanje prostorne, vremenske i atributske komponente. Svaka od ovih komponenti se moe mijenjati, od ega zavisi nain i izbor analize, kao i uvanje i prezentovanje samih informacija. Daleko je vanije gdje se potrebne geografske informacije mogu pronai, kako se moe procjeniti njihov kvalitet (tanost) i kako se mogu upotrijebiti za razliite vrste analiza i zakljuivanja. U zavisnosti od toga u koju svrhu se kreira i upotrebljava GIS, zavisi i nivo informacija koje su potrebne. GIS daje mogunost da se prostorni podaci koji se odnose na objekte definisanog oblika i lokacije direktno poveu sa atributnim alfanumerikim podacima. Svaki GIS projekat podrazumeva nekoliko takozvanih slojeva ili tipova odlika koji sadre prostorne podatke o razliitim temama. Slojevi se mogu poslagati proizvoljnim redosledom u zavisnosti od toga ta tano treba prikazati. Svaki sloj je povezan sa sopstvenom tablicom atributa, odnosno sa svojom bazom podataka. Birajui jedan ili vie objekata na datom sloju, mogue je vriti pregled i pripadajuih alfanumerikih podataka koji tada postaju vidljivi. GIS omoguava da se istovremeno koriste informacije iz razliitih nivoa, odnosno omoguava veoma efikasno kombinovanje optih i specifinih znanja vezanih za konkretne predmete i pojave.

Seminarski rad iz GIS-a

3. VIRTUELNI ATLASI
Virtuelni atlas ili globus je 3D softverski alat zasnovan na mrenim tehnologijama (Internet-u) koji prikazuje modele geografskih podataka na sfernoj predstavi Zemlje. Virtuelni atlas omoguava prikaz razliitih Zemljinih karakteristika kao to su: Geografske karakteristike Zemlje (prikaz povrine Zemlje) Ljudske tvorevine (putevi i graevine) Apstrakcija demografskih karakteristika (na primjer populacija) Postoje dva osnovna tipa virtuelnih atlasa koji su bazirani na sledeim arhitekturama: Desktop GIS Klijent/server internet GIS Desktop rjeenja za GIS postavljena su na personalnim raunarima na radnom mestu. esto su ti sistemi specijalizovani za odreene aplikacije, pri emu podravaju osnovne GIS funkcije. Naelno su jednostavni za upotrebu i zahtjevaju skromnu obuku. esto se koriste kao samostalna radna mesta ili u mrei kada koriste zajedniku bazu podataka. Klijent/Server predstavlja sistem u ijem se sreditu nalazi snaan serverski raunar koji takozvanim "klijentima" prua odgovore na poslane zahtjeve. Klijent aplikacija je prilagoena za interakciju sa korisnicima, dok serverski dio obezbjeuje centralizovanu funkcionalnost za veliki broj korisnika. Klijent-raunari se najee koriste kao terminali pa u tom sluaju mogu samo da prosleuju upite serveru od kojeg dobijaju odgovore u obliku ekranskih prikaza. Cio proces obrade podataka odvija se na serveru. Google Earth i Google Map spadaju u kategoriju WebGIS softvera, tanije WebGIS klijenata - programa koji su zavisni u radu, najee u pogledu zavisnosti podataka od servera.

Slika 1.

Povezanost GIS-a sa pojedinim strukama

Seminarski rad iz GIS-a

5 Mape - poznatije pod imenom Earth Viewer predstavljaju : javni sistem koji se oslanja na internet, a koji korisniku daje mogunost da pregleda osnovni set prostornih podataka sainjenih na osnovu aero i satelitskih snimaka obino se koriste za privatne potrebe, ali i u domenu turizma, prodaje nepokretnosti, ili osiguranja nude i mogunost implementacije sopstvenih podataka Poto su za Google Earth osnovne usluge besplatne, postao je i najpopularniji servis tipa Earth Viewer. Google Earth korisniku stavlja na raspolaganje set globalnih snimaka visoke rezolucije koji se redovno auriraju. Interfejs kojim se pristupa ovom servisu je jednostavan za upotrebu ak i poetnicima pa ne zahteva nikakvu obuku. Trodimenzionalni prikaz Zemljine kugle moe se okretati u bilo kom pravcu, potom uveavati i smanjivati ili obiljeiti sopstvenim markerima. Daljim uveanjem prikaza, prelazi se sa satelitskih na aero-fotografije ako iste postoje (veinom se odnose na gradove). Postoje i dodatne funkcije kojima korisnik moe da uoblii svoje podatke sa prostornim reperima i da ih onda prikae na odgovarajui grafiki nain. Mogu se sauvati i ponovo koristiti sve vrste sopstvenih podataka.

3.1. Google Earth

Google Earth je virtuelni globus, mapa, program koji sadri geografske informacije. Google Earth mapira zemljinu sferu koristei metode superimpozicije, stavljanjem novih slojeva digitalnih fotografija preko ve postojeih, da bi se prikrili efekti same konture Zemljinog modela. Google Earth je alat koji omoguava korisnicima da : Istrauju geografske lokacije Pregledaju objekte u 3D prikazu Pregledaju izdvojene sadraje Kreiraju interaktivne projekte koji ukljuuju, slike, tekst, video i zvuk.

Slika 2.

Izgled okruenja Google Earth-a

Seminarski rad iz GIS-a

6 Fotografije koje se koriste u ovom procesu su satelitski snimci ili snimci iz aviona. Google-ovi tehniari ih pohranjuju u svoje map servere, referencirajui ih stvarnim takama na Zemljinoj sferi korienjem datuma. Ova tehnika se takoe koristi u kartografiji za dobijanje topografskih mapa, superimpozicijom mree linija, kontura ili nekih drugih linearnih, ili teksturnih obiljeja sa aero fotografija. Google Earth je trenutno dostupan u tri razliite verzije: Google Earth - besplatna verzija sa ogranienim funkcionalnostima, Google Earth Pro - namenjen za komercijalnu upotrebu sa cenom od $400 dolara za godinu dana korienja, Google Earth Enterprise Solutions namenjen za direktnu primenu prilagoenih baza podataka. Keyhole Markup Language (KML) je XML (Extensible Markup Language) bazirani jezik za opis trodimenzionalnih geoprostornih podataka i njihov prikaz u aplikativnim programima. KML je prije svega razvijan za Google Earth. Google Earth ima ogromnu bibliotekom podataka, informacijskih taaka i slojeva koji mogu biti prikazani na mapi. Svi ovi podaci se dostavljaju klijentu u obliku fajlova koji koriste KML standarde. Ovaj specijalizovani tip XMLa omoguava da se organizuju i kreiraju take, rute i mnoge druge informacije. Format podataka nije pretjerano zahtjevan za shvatiti niti generisati. Google Earth ima ugraene metode koje itaju kodirane podatke direktno iz strukture KML fajla. Rad u Google Earth-u podrazumijeva definisanje novog projekta koji se kreira klikom na Add u meniju ili sa preicom (Ctrl+Shift+N) i pojavljuje se u prostoru My spaces.Pri uvanju novog projekta, on se konvertuje u .KMZ fajl koji predstavlja kompresovani KML fajl. Google Earth daje mogunost prikaza i obiljeavanja mjesta, povrina od interesa. Pri obiljeavanju nekog mjesta moe se promjeniti naziv, nain prikazivanja markera i boje teksta koja opisuje marker, dok kod poligona osim naziva mijenja se i njegova providnost da bi se stekao uvid o kakvom se objektu radi.

Slika 3.

Obiljeene iode (lijevo), poligon (desno)

Crtanjem linije u Google Earth-u se otvara prozor u koji se upisuje naziv linije i mjesto, a postoji i mogunost izmjene boje i providnosti linije. Seminarski rad iz GIS-a

7 Google Earth po nekim svojim parametrima moe odrediti najbolju rutu (put) izmeu dva proizvoljno izabrana mjesta. U kartici Directions treba upisati eljenu rutu (npr. ZagrebBeograd). Google Earth sam iscrta rutu sa obavetenjima o promjenama pravca tokom rute, koju je mogue i snimiti.

Slika 4.

Iscrtana linija (lijevo) i ruta (desno) u Google Earth-u

Google Earth daje mogunost postavljanja fotografija. Postavljanje fotografija se moe vriti pomou servisa Panoramio ili programa Picasa koja je u vlasnitvu samog Googla. Dodavanje fotografija pomou Picasa programa se vri geotagovanjem postojeih fotografija na raunaru pomou opcije Tools-->Geotag-->Geotag With Google Earth. Za dodavanje pomou programa Panoramio potrebno je otvoriti novi nalog za Panoramio i postaviti eljene slike. Zatim sliku otvoriti i iskopirati njenu adresu u Description u polje Add Image na Properties markiranih taaka. Video se dodaje npr. sa Youtube-a desnim klikom na video i odabirom Copy embed html koji zatim kopiramo na kartici Properties eljenog objekta u polje Add Link . Klikom na odreene iode prikazuju se pridrueni materijali.

Slika 5.

Pridruena fotografija (lijevo) i video (desno)

3.2. 3D Warehouse
3D Warehouse objedinjuje korisnike programa Google Earth i Google Sketchup i u kojoj se mogu nai 3D objekti u formatima *.kmz i *.skp. Ovu bazu korisnikih modela mogue je koristiti preko oficijalne web prezentacije (http://sketchup.google.com/) ili iz sadraja programa Google Sketchup.

Seminarski rad iz GIS-a

8 Format fajla napravljenog u softverskom alatu Google SketchUp je *.skp, a formati fajla za specifian tip podataka kojima manipulie Google Earth su *.kml ili *.kmz. uva se u okviru projekta jednostavnim prevlaenjem u folder.

Slika 6.

3D objekat preuzet iz baze 3D Warehuose

3.3. Google SketchUp

Google SketchUp je program namjenjen za kreiranje i izmjenu 3D objekata, dok je za prikaz takvih modela i objekata zaduen virtuelni atlas Google Earth 3D interaktivni pretraiva Zemaljske kugle. Aplikacija Google SketchUp ima mnogo prednosti u odnosu na ostale aplikacije jer omoguuje kratko vrijeme modelovanja i brzo vrijeme ovladavanja alatom, jednostavnost procesa modelovanja, uitavanje razliitih vrsta formata fajlova. Google SketchUp je softverski alat za vizuelizaciju, koji pomou velikog broja mogunosti zadovoljava potrebe veine korisnika uz veoma pojednostavljen korisniki interfejs. Google SketchUp je dostupan u obliku personalne ili profesionalne verzije, koje se mogu preuzeti sa oficijelne web prezentacije. elja kompanije Google je da ljude priblii iskustvu virtuelnog obilaska itave zemaljske kugle, tj. da svoje mape uini trodimenzionalnim. Format fajla napravljenog u softverskom alatu Google SketchUp je *.skp. DEM (Digital Elevation Model) je termin koji se koristi za oznaavanje digitalnog modela terena koji sadri samo informaciju o visinama. DSM (Digital Surface Model) je digitalni model terena koji u sebi sadri i trajne vjetake objekte, vegetaciju i sl. Podaci potrebni za generisanje DSM-a se grubo mogu podijeliti u podatke koji ine kartografsku osnovu, tematske i metapodatke, i komponente povrinskog modela (3D objekti) koji se dobijaju akvizicijom ili modelovanjem. Prikupljanje osnovnih prostornih podataka sa terena, tj. premjer, moe se vriti: primjenom klasinog geodetskog premjera primjenom GPS premjera primjenom daljinske detekcije

Seminarski rad iz GIS-a

9 Proces postupka izrade DSM-a u Google-ovim alatima 1. Uitavanje digitalnog modela terena u Google Sketchup, 2. Izrada 3D modela u programskom alatu Google Sketchup na osnovu dostupnih podataka 3. Konvertovanje *.skp 3D modela (bez modela terena) u *.kmz fajl i ubacivanje snimljenog KMZ formata modela u programski alat Google Earth radi provere korektnosti modela, 4. Publikovanje modela na 3D Warehouse. Pri pokretanju Google Sketchup-a preporuljivo je odabrati Simple Template Meters prilikom modelovanja u Google Sketchup-u. Za uitavanje modela terena potrebno je odabrati opciju Add Location u toolbar-u. Nakon pozicioniranja na odgovarajue podruje i poveanja prikaza istog izabrati opciju Select Region->Grab .

Slika 7.

Uitavanje modela terena

Opcija Toggle Terrain se ukljuuje radi provjere da li je DEM pravilno preuzet i da li ima informaciju o sve 3 prostorne koordinate, pa se nakon provjere iskljui. Koordinatni poetak je u jednom od uglova objekta, a koordinatne ose odgovaraju gabaritima objekta koji se modeluje, a postavljaju se korienjem alata Axes.

Slika 8.

Pravilno postavljene ose

Postupak izrade modela nekog objekta zapoinje iscrtavanjem osnove objekta, nakon ega se korienjem push-pull alata ta osnova izvlai na gore, kako bi objekat dobio svoju visinu. Opcioni detalji koji uslonjavaju model, prozori ili vrata na objektu se iscrtavaju kao pravougaonici na povrinama zidova, koji se upotrebom alata push-pull mogu ''utisnuti'' unutar zidova ili ''izvui'' napolje. Seminarski rad iz GIS-a

10 Google SketchUp daje korisniku korisne informacije o tome gde su krajnje takezelenom bojom i srednja taka linije-plava boja, o tome kada je kursor na liniji ili izvan nje, da li je linija paralelna sa nekom od koordintnih osa (npr. ukoliko linija koja se eli nacrtati postane crvene boje, onda je ona paralelna osi koja je predstavljena crvenom bojom -analogno za plavu i zelenu boju) ili je paralelna sa nekom od iscrtanih linija objekta (tada je ljubiasta), kao i o tome da li je nacrtani kvadrat zaista kvadrat ili pravougaonik. U setu alata postoji i mjerna traka, kojom je mogue precizno izmjeriti dimenzije kreiranog modela, postaviti konstrukcione linije preko kojih se mogu crtati elementi ili vriti reskaliranje kreiranog objekta. Google SketchUp nudi razliite varijante prikazivanja modela od klasinog popunjenog modela, preko rentgenskog pogleda u kojem su stranice objekta providne, do ianog modela kod kojeg su prikazane samo konture objekta. Ukoliko nije mogue napraviti fotografiju dijela objekta koja prestavlja jednu cjelinu, tada se prilikom slikanja objekta pravi to vie slika ravnomjerno se kreui oko cijelog objekta. Objekat se slika iz mnogo uglova da bi se spajanjem takvih fotografija predstavila jedna cjelina. Zavrni dio modelovanja objekta predstavlja dodjeljivanje materijala stranama kreiranog objekta. U nove materijale mogu se dodati fotografije objekta u Materials prozoru ime se dobija vea realistinost modela. Nova tekstura se postavlja na eljenu povrinu izborom alata Paint Bucket i klikom na tu povrinu. Mogue je mijenjati lokaciju i dimenzije teksture. Prilikom prevlaenja ioda u uglove modela, bitan je redoslijed postavljanja ioda (crvena, zelena, plava, uta respektivno).

Slika 9.

Postavljanje slike kao teksture na objekat

Ukoliko model uitan na scenu ne lijee realno na teren, potrebno je izvriti pomjeranje po z osi i/ili produiti temelje samog objekta. Mogue je koristiti Plug-in Sandbox i opciju Stamp, koja doputa izmjenu uitanog DEM-a u odnosu na modelovani objekat. Izborom opcije Window->Preferences i ekiranjem opcije Sandbox Tools u odijeljku Extensions se ukljuuje opcija Sandbox. Glavni alat Sandbox palete, From Contours, generie povrinu izmeu selektovanih ivica, koja nakon kreiranja automatski bude predstavljena kao grupa, odnosno blok. Da bi se DEM koji je uitan iz Google Earth-a mogao mijenjati, potrebno je desnim klikom (na DEM) izabrati opciju Unlock, a potom takoe desnim klikom (na DEM) izabrati opciju Explode. Opcija Toogle Terrain treba da bude ukljuena prilikom izmene DEM-a. Konvertovanje *.skp fajla u *.kmz fajl format se vri u alatu Google SketchUp izborom opcije File->Export->3D model. Da bi se model uspeno postavio na Warehouse, veliina modela treba da bude manja od 10Mb. Preporuka je da model bude sainjen od manje od 500 poligona i strana. Procedura postavljanja modela zahtieva popunjavanje formulara koji se dobija kada se u Google Sketchupu izabere opcija File->3D Warehouse->Share model, ili na linku http://sketchup.google.com/3dwarehouse/ izborom opcije Upload. Korisnik u toku ovog procesa Seminarski rad iz GIS-a

11 mora da poseduje nalog na Google mail-u. U polju Oznake, kao kljune rei navesti UNS i gitisns. Da bi se 3D model publikovao u Google Earth-u, potrebno je da se ispuni uslov, i da je model prethodno postavljen na Warehouse, a nakon toga da bude prihvaen od strane administratora Google Earth-a kao model koji je korektno izmodelovan i postavljen na pravu lokaciju (po sve 3 koordinate) po uslovima koje trebaju da se ispune. I ovime korisnici ukljuivanjem opcije 3D Buildings iz Layers panel-a imali mogunost pregleda objekta

Slika 10. Izgled 3D modela u Google Earth-u

Seminarski rad iz GIS-a

12

4. ArcGIS
ArcGIS je sistem softverskih proizvoda koji omoguava kreiranje, izmjenu, uitavanje, prikaz, analizu i publikovanje geografskih informacija kao i upite nad tim podacima i njihovo dalje plasiranje za upotrebu u desktop ili web aplikacijama, na terenu pomou mobilnih ureaja. ArcGIS je integrisana zbirka GIS softverskih proizvoda za izgradnju kompletnog GIS-a. Zajedno sa geoprostornom bazom podataka prua alate za stvaranje inteligentnih GIS. Cilj ArcGIS-a je pomo pri donoenju odluka, bez obzira da li je potrebno izvriti prostornu analizu podataka, upravljati velikom koliinom prostornih podataka ili proizvesti karte. ArcGIS pomae prilikom: Upravljanja podacima, Planiranja i analiza (vremenske prognoze, analize rizika), Operacija kao to su: nadgledanje, praenje, akvizicija podataka na terenu. Osnovna tehnologija ArcGIS-a je paket integrisanih aplikacija: ArcMap, ArcCatalog i ArcToolbox. Kooperativnom upotrebom ove 3 aplikacije korisnici mogu kreirati mape i upite nad podacima, analizirati prostorne relacije,mijenjati oblike i atribute objekata i upravljati podacima. ArcCatalog-om se mogu vriti pretrage, pregledi (podataka ili atributa), organizovati, distribuirati, upravljati i dokumentovati GIS podaci koji se uvaju na lokalnim raunarima ili serverima dostupnim na mrei. ArcToolbox je sastavni alat u ArcCatalog i ArcMap. Prua okruenje za obavljanje operacija geoprocesiranja (izmena, izdvajanje podataka) ArcMap omoguava : korisniku da kreira i prikae karte, da formira razliite tipove upita i obavlja razliite prostorne analize kvalitetnu tampu (pripremu za tampu kartografskog materijala i tampu karata na papiru) lak prelaz od pregledanja karata do izmene njihovih prostornih karakteristika. Kreiranje karte u ArcMap alatu softverskog paketa ArcGIS. Karta e prikazivati naselja u Srbiji koja se nalaze u zonama moguih poplava, sa zonom plavljenja od 2.5 km od ose korita.Pokree se ArcGIS - ArcMap i bira opcija izrade nove mape (A new empty map).U okviru programa ArcGis podaci razliitih formata (dwg, dgn, dxf, shp, mdb, tif i dr.) se uitavaju pomou komande Add data. Ulazni podaci: drava Srbija (os_drzava.shp) sloj rijeka Evrope (waterways.shp) naselja (os_naselja) Rijeke su prikazane za cijelu Evropu, a za potrebe izrade karte plavnih naselja u Srbiji, potrebno je dobiti shp. file reka o okviru dravne granice Srbije. To se moe uraditi: preko Seminarski rad iz GIS-a

13 Arctoolbox ili pomou padajueg menija u ArcMap-a korienjem opcije intersection (presijek layer-a). Preko Arctoolbox putanja je slijedea: Analysis tools/overlay/intersect, zatim se zadaju ulazni podaci, kao i naziv i putanja do izlaznog fajla (rijeke_Srbije). Preko padajueg menija u ArcMap- u, putanja je sledea: selection/selection by location i selektuju se eljeni podaci i izabere opcija intersect. Zatim je potrebno da u kartici Selection desnim klikom na selektovan sloj odabere create new layer from selected featurtes i u kartici display e se pojaviti novi sloj samo sa rijekama u Srbiji. Sledei korak je kreiranje zone plavljenja tih rijeka u irini od 2.5 km od ose korita tih vodotoka. Postupak je sledei: ArcToolbox/Analysis Tools/Proximity/Buffer, zatim se zadaju ulazni podaci (rijeke_Srbije), ime izlaznog fajla (plavno_podrucje) jedinica mjere (npr. km, i unese se irina Buffera 2.5). Kao rezultat se dobija bafer pojas oko reka u irini od 2.5 km.

Slika 11. Layer rijeke_Srbije (lijevo) i plavno_podrucje (desno)

Da bi se buffer zona predstavila jednim poligonom (ne serijom poligona) koristi se opcija Dissolve (Arc Toolbox/Data Management Tools/Generalization/Dissolve). Kreiranje naselja koja se nalaze u zoni plavljenja rijeka se vri odabirom funkcije Intersect na ArcToolbox/Analysis Tools/Overlay/Intersect, gdje se kao rezultat-presjek prikazuju samo ona naselja (ili delovi naselja) koja se nalaze u zoni plavljenja rijeka. Izrada karte koja pored grafikog prikaza treba da ima i opis karte (vanokvirni sadraj karte: legenda, razmjernik, autor i sl.). Dobijeni sadraj moe da se prikae kao mapa u Layout View. Poziva se iz glavnog menija View/Layout View poto su odabrani i podeeni svi slojevi koji e se prikazivati. Na kartici Change Layout su sadrani okviri za tampu (Select Template) ili se moe pozvati Template koji je predhodno spremljen i snimljen kao mxt fajl. Kada se odabere odgovarajui okvir karte, dodaje se opis karte iz padajueg menija insert kartice gdje se vri odabir elemenata koji se dodaju u opis karte: naslov karte, legendu karte, oznaku pravca seevera, grafiku i numeriku razmeru, slike, itd.

Seminarski rad iz GIS-a

14 U okviru karte je neophodno dodati legendu selektovanjem slojeva koji treba da budu prikazani u legendi u eljenom broju kolona. Legendu u okviru mape je mogue su naknadno podeavati njenim ponovnim selektovanjem. Dodavanje jo jednog okvira (npr. za vei zoom) vri se pozivanjem Insert/Data Frame iz glavnog menija. U New Data Frame se kopira sadraj iz prvog frame-a koji se eli prikazati, izvre se sva podeavanja kao u predhodnom postupku. Za prikazivanje naziva naselja koja su u kritinoj zoni plavljenja podeavanja se vre u Properties, kartica Labels. Selektuje se naziv iz kolone (Naziv_1 u polju Label Field), te se u okviru Scale Range izvre potrebna podeavanja u kojoj razmjeri e se prikazivati nazivi naselja u kritinoj zoni. Karta je spremna za tampanje njenim uvanjem u PDF formatu.

Slika 12. Konaan izgled dinamike karte

Seminarski rad iz GIS-a

15

5.

PANORAMA

Virtualne etnje su vrlo mlad medij koji posljednjih nekoliko godina doivio ogromnu ekspanziju u svijetu marketinga, a pogotovo na Internetu. Virtualne etnje sastoje od dva ili vie scena (3 0 panoramske fotografije). Svaka scena se sastoji od velikog broja visokokvalitetnih fotografija spojenih u 3-D prostoru. Panorama predstavlja irokougaoni pogled ili prikaz fizikog prostora nebitno da li se radi o slikarstvu, crteu, fotografiji, filmu ili trodimenzionalnom modelu. Panoramski prikaz slike obuhvata 3 0 po irini i 0 po visini i daje utisak da panoramu gledate iznutra iz sredita lokacije. Na ovaj nain, posjetitelji imaju mogunost kretanja kroz prostor u svim smjerovima pomou mia. Kretanje kroz scenu stvara osjeaj virtualne prisutnosti. Virtualne etnje za prezentaciju nairoko koriste hoteli, javne ustanove, restorani, nekretnine, trgovci, arhitekti, fitness centri, obrazovne ustanove, turistike organizacije i drugih koji ele na inovativan nain pokazati svoj prostor. Ova tehnologija omoguuje kompaniji atraktivnu i dinaminu prezentaciju to se ne moe postii tradicionalnim fotografijama. Panorama 3 0 se moe uraditi pomou programa: Photoshop AutoStitch PTGui U svim ovim programima potrebno fotografisati 3 0 sa minimalnim preklopom od 30%. Photoshop Selektovati File->Automate->Photomerge. Dodati slike. "Layout" postaviti na Spherical. Selektovati "Auto" i "Geometric Distortion Correction" ukoliko se koriste soiva tipa fish eye. Kad se zavri obrada, selektovati Layer, zatim Flatten Image. Koristiti alat za isjecanje da se uklone loi ili transparentni pikseli na krajevim panorame. Izabrati 3D, zatim New Shape From Layer, i izabrati Spherical. Kad se zavri obrada, selektovati Layer, zatim Flatten Image. AutoStitch Autostitch uradi skoro sve sam. Samo ga je potrebno pokrenuti i dodati fotografije ostavljajui osnovna podeavanja, osim rezolucije koju treba poveati na 50% da bi se dobio kvalitetniji rezultat. Program procesira slike kako bi naao ivice izmeu slika, a rezultat je slika pano.jpg u istom direktorijumu gdje su se nalazile i poetne slike. PTGui Razvijen je kao Graphical User Interface for Panorama Tools. PTGui je panoramski software za povezivanje vie slika u panoramsku sliku (Windows and Mac OSX). Ima neogranien output (mogu se povezati stotine slika i kreirati gigapixel panorama).

Seminarski rad iz GIS-a

16

Slika 13. iroka slika pano.jpg

Pano2QVTR Nakon dobijanja iroke slike njena transformacija u video se vri pomou programa Pano2QVTR (free i pro verzija). Ovako napravljen video ima opciju umanjivanja i uveavanja. Za izlaz se koristi engine QuickPlayer. Pokrene se novi projekat. Postoji mnogo opcija kao to su dodavanje zvuka i sl. Za dobijanje osnovnog videa dovoljno je ostaviti ista podeavanja, jedino se povea veliina prozora sa 400x300 na 00x 00 px.

Seminarski rad iz GIS-a

17

6. ArcGIS Explorer Online

Da bi se kreirala nova, posebna tematska karta u ovoj aplikaciji potrebno je prvo izabrati neku, ve napravljenu kartu, kao podlogu Basemap, npr. Bing Maps Hybrid. Za kreiranje sadraja pre iscrtavanja sadraja neophodno je kliknuti na ikonicu Edit. Kao kod veine programa u kojima se vri editovanje nekog sadraja mogue je izvriti kreiranje slojeva, koji olakavaju analizu sadraja.

Slika 14. Prikaz prozora Layers

Mogue je importovanje i shape fajlova (koji mora biti u zip formatu) i obiljeavanje odreene lokacije od veeg znaaja. Unos shp fajlova vri se kada se u prozoru Add content izabere import-shape file, a obiljeavanje mjesta od znaaja iodama ikonicom Add Features, nakon ega je potrebno izabrati ikonu i postaviti je na odreeno mjesto. U okviru kartice Edit Pop-up vri se povezivanje slika (Image URL), video zapisa ili web site-a (Insert Hiperlink).

Slika 15. Korisnika karta (importovani shp fajl rijeka Francuske, granice Francuske i Pariz)

Seminarski rad iz GIS-a

18 ArcGis aplikacija omoguava korisniku izvravanje odreenih upita nad kartom, na koje isti moe dobiti korisne i tane odgovore, tj. podatke o pojavi koja ga zanima, a u vezi je sa ve napravljenom kartom (ukoliko je upit postavljen na zadovoljavajui nain). Upiti se postavljaju naredbom Queries-Add New, nakon ega se u novootvoreni prozor unose filteri za podatke koje je potrebno da Arc GIS Explorer Online izdvoji i, kao takve, prikae. U ovom primjeru vre se upiti nad European Urban Atlas-om: 1. Evropski gradovi sa populacijom od 2mil-10mil stanovnika, 2. Evropski gradovi ije ime sadri veliko slovo M i ima od 500.000-2,000.000 st., 3. Gradske oblasti sa povrinom od 30.000-50.000 ha.

Slika 16. Postavljanje jednog od upita

Slika 17. Rjeenje upita

Nakon kreiranja interaktivne mape mogue je uraditi prezentaciju u okviru explorer.arcgis.com. U okviru kartice Presentation postoji paleta alatki, koristei njih vri se dodavanje ili brisanje slajdova, kreiranje naslova svakog slajda, zakljuavanje slajda, editovanje Featur-a i sl. Seminarski rad iz GIS-a

19

7. OSNOVE HTML-a
HTML je skraenica od Hyper Text Markup Language. HyperText (u prevodu hipertekst) je tekst koji sadri isprepletene hiperveze izmeu relevantnih rijei, a postupak pravljenja hiperteksta se naziva hipertekstovanje. HTML je jednostavan za upotrebu i lako se ui, to je jedan od razloga njegove opte prihvaenosti i popularnosti, a i besplatan je i dostupan svima. Prikaz hipertekst dokumenta omoguuje web browser. Glavni zadatak HTML jezika jeste uputiti web browser kako prikazati hipertext dokument. Pri tome se nastoji da taj dokument izgleda jednako bez obzira o kom je web browser-u, raunaru i operativnom sustavu rije. HTML nije programski jezik i slui samo za opis hipertekstualnih dokumenata. HTML datoteke su zapravo obine tekstualne datoteke, eksenzija im je .html ili .htm. Osnovni element svake stranice su znakovi (tags) koji opisuju kako e se neto prikazati u web browseru. Veze unutar HTML dokumenata povezuju dokumente u ureenu hijerarhijsku strukturu i time odreuju nain na koji posjetioci doivljavaju sadraj stranica. Medjutim ako elimo da stranica sadri linkove, tabele, slike, i dizajnerske elemente koji su standard za internet strane, kao to su navigacijski dugmii i slino, onda je neophodno savladati HTML jezik kako bi se sve to moglo napraviti. Svaka HTML internet stranica se sastoji od tagova. Poetak taga je logiki znak manje "< " a kraj taga je logiki znak vee " > ". Unutar taga se smjeta ime taga i atributi taga. Ime taga definie o kom tagu se radi, a atributi definiu ponaanje i nain prikaza oznaenog dijela teksta ili dokumenta. Pomou tagova se odreeni dio teksta ili dokumenta odvaja od ostatka i na njega se primjenjuju pravila definisana samim tagom. Postoje elementi HTML-a koji se sastoje samo od jednog taga, ali postoji i veliki broj elemenata koji se sastoji od dva taga. Oni koji se sastoje od dva taga imaju poetni i krajnji tag. Poetni i krajnji tag se razlikuju po tome to krajnji ima kosu crtu " / " ispred imena taga a poetni nema. Izmedju poetnog i krajnjeg taga se nalazi tekst ili dokument na koji se primenjuju pravila koja definie taj tag i njegovi atributi. Svaka HTML internet strana mora poeti sa tagom <HTML>. Ovaj tag ima i krajnji tag i on je </HTML>. Sve izmedju ta dva taga je HTML dokument, i svaki browser zna pomou tih tagova granicu HTML dokumenta. U svakom HTML dokumentu mora se nai i par HEAD tagova. Ono to se smjeta unutar HEAD tagova nije direktno vidljivo posjetiocima stranice preko browser-a. Tu se smetaju META tagovi koji opisuju dokument, govori ko je autor, koje su kljune rei na stranici, opis stranice za pretraivae i tako dalje. Ali tu se smjeta i naslov web stranice koji je vidljiv u jeziku browser-a kad se strana otvori. Postoji jedan problem sa srpskim slovima kao to su .Ova slova su vidljiva pri izradi HTML ali kad se HTML stranica prebaci na host i preuzme je browser on ne zna srpska slova. Kako bi definisali srpska slova unutar HEAD taga kao meta tag mora se staviti: <meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=utf-8"/> Glavni dio HTML dokumenta koji je vidljiv posjetiocima stranice u browser-u se nalazi izmeu BODY tagova.

Seminarski rad iz GIS-a

20

7.1. Komande HTML-a korienje za izradu poetne strane web prezentacije

<title>GEOINFORMACIONI SISTEMI</title> - naslov stranice <BODY BGCOLOR="#99CCFF" > - Boja pozadine strane i boja teksta (fontova) na HTML strani pisane u heksadecimalnim kod obliku. <P ALIGN="CENTER"> - poravnanje teksta na sredini ekrana <P ALIGN="CENTER"><FONT SIZE="3" COLOR="#E80C0C">Profesor: <A HREF="mailto:miro@uns.ac.rs"><blink> Prof.&nbsp;Dr&nbsp; Miro &nbsp;Govedarica</blink></A> <BR> <P ALIGN="CENTER"><FONT SIZE="3" COLOR="#E80C0C">Asistenti: <A HREF="mailto:ivanadjordjevic@uns.ac.rs"> MSc Ivana orevi</A> <BR> </center> -Tekst je poravnat na sredinu strane, a ubaena je oznaka (&nbsp) koja prikazuje jedno (1) prazno polje u redu. Tag A HREF oznaava da e ime profesora Govedarice i asistentice orevi biti link koji e voditi na njihove e-mail adrese. Klikom se otvara dijalog box za slanje mail-a. Kombo box-ovi slue za laku navigaciju kroz web strane. U osnovi ovaj kod omoguava da se iz padajueg menija odabere eljena stranica u novom prozoru. Za predstavljanje Google Earth gloubs u HTML treba ispisati sledei kod u skripti dokumeta: <script type="text/javascript"> var ge; google.load("earth", "1"); function init() { google.earth.createInstance('map3d', initCB, failureCB);} function initCB(instance) { ge = instance; ge.getWindow().setVisibility(true); ge.getNavigationControl().setVisibility(ge.VISIBILITY_AUTO); ge.getLayerRoot().enableLayerById(ge.LAYER_BORDERS, true); ge.getLayerRoot().enableLayerById(ge.LAYER_ROADS, true); var link = ge.createLink(''); var href = '1.kmz' link.setHref(href); var networkLink = ge.createNetworkLink(''); networkLink.set(link, true, true); ge.getFeatures().appendChild(networkLink);} function failureCB(errorCode) {} google.setOnLoadCallback(init); </script> Kod kojim e se pozvati prethodno napisana skripta glasi: <center> <div id="map3d" style="height: 300px; width: 500px;"></div> </center> Pozivanje se vri u <BODY> dijelu dokumenta. Linija koda koja poziva skriptu e takoe sadrati i veliinu pretstave globusa.

Seminarski rad iz GIS-a

21 Html stranicu je mogue uraditi u bilo kom tekst editoru, ova stranica je uraena u NodPad-u i u sebi sadri integrisan Google Earth. Napravljen je link koji otvara web stranicu AGF-a i linkovi za mail profesora, asistenta i studenta. Pored ovih linkova napravljeni su i linkovi koji otvaraju KMZ/KML fajl na Google Earth-u, kao i linkovi za napravljenu panoramu 360 koja se moe pogledati u QuickTime Player-u.

Slika 18. Izgled poetne stranice u browseru

Seminarski rad iz GIS-a

22

8. ZAKLJUAK
U ovom seminarskom je prikazano koliko je jednostavno prikupiti i objaviti podatke u Google Earth-u, iako je to jedan od najjaih virtualnih atlasa koji su do sada napravljeni. Mogunosti koje prua Google Earth su skoro pa neograniene. Mogue je postavljenje panorama u *.mov formatu koje su napravljene pomou open source programa. Jedan od bitnih programa vezan za Google Earth je SketchUp koji se bavi modelovanjem 3D objekata. SketchUp zajedno sa Google Earthom omoguava pravljenje baze koja e se sigurno nai na budiim mobilnim platformama, tako da e korisnik moi da traeni objekat vidi u 3 dimenzije. A sve ovo se moe objediniti u jednu web prezentaciju, koja e korisnicima omoguiti lake koritenje svih ovih alata. Dakle ovaj seminarski sadri i dobar dio osnova HTML-a koji je veoma pristupaan i lagan za koritenje.

Seminarski rad iz GIS-a