Cesarz Franciszek Jzef I i Sissi

Druga poowa XIX w. do koca I wojny wiatowej to bardzo dramatyczny okres w historii Europy: waliy si trony, cesarzowie i cesarzowe byli mordowani (cesarz Meksyku Maksymilian, cesarzowa Elbieta Bawarska, carowie Aleksander II i Mikoaj II) lub wysyani na karne wygnania jak ostatni cesarz Austrii, Karol I. mierteln ran Cesarstwu Rzymskiemu Narodu Niemieckiego, i to ju na pocztku tego wieku, zada Napoleon. Od roku 1806 zrzeczono si tego dumnego tytuu, od tej pory Habsburgowie nazywali si tylko cesarzami Austrii. Wiosna Ludw w 1848 r. o mao nie obalia tego cesarstwa. W tym czasie rzdzi nim czowiek ograniczony umysowo i chory, dobrotliwy Ferdynand I. W tych latach przewrotw, powsta i wojen dobro bya najmniej podan cech na dworze cesarskim, bya raczej wad, nie cnot. Zmuszono Ferdynanda by abdykowa tron na rzecz swego brata Franciszka Karola, ten z kolei zrzek si tytuu na rzecz swego osiemnastoletniego syna Franciszka. Ten zaistnia na tronie jako Franz Joseph I w roku 1848, czyli w roku wybuchu Wiosny Ludw. Rzdzi Austri 68 lat. Jego pastwo byo przeogromne. W oficjalnym tytule cesarskim naliczyem 51 ziem ktrych by wadc - nie wszystkie zostay jednak wymienione w tym pompatycznym tytule, te mniejsze i mniej wane ukryte zostay pod etc.. Ruchy wolnociowe, nawet rewolucje wybuchay w wikszoci posiadoci cesarskich w czasie obejmowania tronu przez wspomnianego osiemnastolatka. Jego generaowie, jak synny Radetzky, tumili je si, rewolucj wgiersk na prob cesarza zadawi car Mikoaj I. Trzeba te byo robi rne odstpstwa konstytucyjne i prawne jak pozwalanie na miejscowe parlamenty, wiksze uczestnictwo nie-Austyjakw w yciu politycznym cesarstwa. Cesarz do szybko upora si z problemami mniejszych krajw mu podlegych, odebra im przywileje nadane w czasie Wiosny Ludw, sta si z powrotem wadc absolutnym, tak jak jego poprzednicy. Jednym z pierwszych niekorzystnych dla cesarstwa ruchw politycznych modego cesarza bya okupacja Modawii i Wooszczyzny gdy Rosja bya osabiona i wyczerpana wojn krymsk w 1854 r. Car Aleksander II przekona si e cesarz to faszywy przyjaciel. Niedugo ywi do niego uraz, bo zabia go bomba rzucona mu pod nogi przez polskiego terroryst, ale jego dwaj nastpcy pamitali o tym i warto si zastanowi czy jednym z powodw wybuchu I wojny wiatowej nie naley szuka w tej okupacji austyjackiej. Pozostay kopoty z najwikszym pastwem satelitarnym, z Wgrami. Odoy ich rozwizanie na pniej, teraz trzeba byo si

oeni i postara si o nastpc tronu. O to zadbaa jego matka Zofia Bawarska z rodu Wittelsbach. Na przestrzeni kilku wiekw rd ten by dostawc on na dwory cesarskie, krlewskie i ksice, bo statystyki wskazyway, e w wiecie ksiniczek europejskich te kobiety s najbardziej zdolne do rodzenia dzieci, a w tym najbardziej podanych - chopcw. Synowie tego rodu na przestrzeni wielu wiekw byli przez jaki czas wadcami Szwecji, Danii, Wgier, Czech, Bawarii, Palatynatu Reskiego, Niemiec. Po prostu rd ten przez rzadkie przypadki zawierania maestw z krewnymi by biologicznie zdrowy. Gdy si bardzo rozrs nawet maestwa w dalszych biologicznie rodzinach w ramach rodu nie stwarzay zagroe genetycznych. Matka Franza Josepha znalaza on dla syna oczywicie w swym rodzie. Wytypowaa najstarsz z crek ksicia Maksymiliana Bawarskiego czowieka z bocznej rodziny Wittelsbach i Ludwiki Wittelsbach pochodzcej z linii krlewskiej. Spodzili oni razem 5 synw i 5 crek. To by skarb rodzinny lepszy od zota. Wszyscy chyba wyszli za m czy oenili si z osobami z rodzin rzdzcych Europ, byy to jednak nieszczliwe maestwa. Rodzon siostr Ludwiki Wittelsbach bya wspomniana Zofia, matka modego cesarza. Helena najstarsza z crek Maksymiliana i Ludwiki chyba od dnia narodzin przeznaczona bya przez siostry na on Franza, syna Zofii. Poniewa Franz mia realne szanse zostania cesarzem Helen poddano od najmodszych lat treningowi na przysz cesarzow. To bya intensywna nauka, dbanie o urod, a przede wszystkim nauka etykiety dworskiej, a to by najbardziej skomplikowany przedmiot nauczania - trzeba byo przyswoi sobie tysice konwenansw i manier, by potem godnie reprezentowa pozycj cesarzowej. Rwnoczenie tworzono legendy nie tylko o umiejtnociach Heleny, ale jej niespotykanej urodzie; uznano j za najpikniejsz i najmdrzejsz z dziesiciorga dzieci ksicia. Jej urod i mdro zamia jej modsza siostra, ale o tym pniej. To intensywne zajcie si Helen byo gratk dla reszty rodzestwa. Owszem, trzeby byo si uczy, ale nikt zbytnio zbytnio nie pilnowa. Faktyczn szko ycia dla nich byo obcowanie z przyrod, rozmowy i podgldanie dostojnych goci na zamku rodzinnym w Possenhofen. Gdy obie mamy uznay e dzieci ich s na tyle dorose, e trzeba je wyda za siebie, wybray si z nimi do znanego kurortu, by modzie moga si pozna. Do mamy i siostry Heleny zwanej w rodzinie Nene, docza si maa chopczyca Sissi. Mody cesarz zamiast w Helenie zakochuje si wanie w niej, ta si broni przed mioci, bo nie chce skrzywdzi swej siostry, no ale serce nie suga... Poniewa ten obrt sprawy zasadniczo nie krzyowa planw obu mam, godz si na t zamian. Sissi w czasie zalubin i lubu to jeszcze na wp dziecko, miaa tylko 16 lat, ale szybko przepotwarza si w liczn i mdr dziewczyn. Wie o tej niesamowitej mioci od pierwszego wejrzenia oblatuje nie tylko Austri ale i dwory europejskie. Na uroczysto lubn

przybywaj tumy notabli. Cay Wiede wyleg na ulice, gdy Sissi w oszklonej karocy, ozdobionej jeszcze przez Rubensa, tryumfalnie zjawia si na progu paacu Schoenbrunn, gdzie czeka na ni jej kochany w otoczeniu najwaniejszych figur w kraju. Ta tryumfalna i spektakularna uroczysto lubna jest czsto porwnywana do widowiskowego lubu Diany z synem krlewskim Karolem. ale ten kto porwnuje Dian z Sissy myli si. Moe urod byy zblione - byy to dwie pikne kobiety ale tu si koczy ich podobiestwo. Diana nie dorasta do kolan Sissi gdy chodzi o charakter, przekonania, autentyczn dobro wobec biednych, postaw moraln, odczuciu pikna w naturze i sztuce. Cesarzowa bya cae ycie wierna swemu mowi, mimo e w jej czasach nie byo chyba mczyzny ktry widzc j nie poda by jej. Jej uroda bya spektakularna, wychwalali j nie tylko mczyni, ale i kobiety, nawet te, ktrym to byo nie w smak. Na dworach europejskich podziwiano j z wyjtkiem dworu angielskiego, gdzie uroda Sissi nie bya dostrzeona przez krlow Wiktori. Pewnie uznaa siebie za najpikniejsz kobiet wiata, a to e miaa troch abi buzi nie przeszkadzao jej - moe spodziewaa si e to zostanie skorygowane, gdy ksi z bajki j pocauje, ale ani nikt z bajki, ani ze wiata realnego nie rwa si do wypenienia tego zadania. Jeden z premierw Francji bardzo krtka i troch szowinistycznie wypowiada si o jej urodzie. Mwi, e jest tak pikna, e wydaje mu si by Francusk. Z dziesitek innych wypowiedzi znanych osobistoci wiata przytocz tylko jedn wypowied szacha perskiego: To najbardziej czarujca ze wszystkich znanych mi kobiet. Co za godno! Co za miech! Co za dobro! Jeli tu wrc to tylko po to, by j jeszcze raz ujrze. Ostatecznie opinia publiczna w sprawie Sissi-Diana przesdzia werdykt na stron Sissi. Cigle si ni interesuje. Powstaj filmy, seriale, sztuki teatralne, powieci, biografie o niej, mimo e od jej mierci upyno ponad sto lat, gdy natomiast pikna Diana szybko odchodzi z pamici ludzkiej, ju faktycznie zaszuflatkowana jako krtki epizod najnowszej historii. Cesarz nie mia atwego ycia. Zaraz po wyciszeniu buntw i rewolucji w swym cesarstwie na jego pnocnych terytoriach zacza wyrasta potga, ktra na przestrzeni kilkudziesiciu lat staa si jednym z powodw sprowadzenia potnego i przestronnego cesarstwa austyjackiego do rozmiarw maego kraju. Po upadku Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego jego czonkowie zawizali Zwizek Niemiecki. Przewodniczyo temu zwizkowi cesarstwo Austrii, cho Austyjacy nie byli przecie Niemcami, czy ich z mieszkacami pastewek niemieckich tylko wsplny jzyk. Ruch jednoci zacz si w Ksistwie Pruskim. By to kraj doskonale zarzdzany z potn nowoczesn jak na owe czasy armi. Ksistwo stao si krlestwem i zadao od Austrii, by zrzeka si przewodnictwa w Zwizku

Niemieckim. Trzeba byo przegranej wojny z Prusami, by cesarz austryjacki zrozumia, e ju nie on rozdaje karty w Europie. Widzc do szybki i znaczny drena swej wadzy i autotrytetu za namow swej ony rozwizuje problem wgierski, koronuje siebie i cesarzow na krla i krlow tego pastwa dajc Wgrom prawie kompletn niezaleno pastwow, wprowadza i w Austrii i na Wgrzech podobny system rzdw oddaj du cz swej wadzy obu parlamentom. Sam pozostaje tylko symboliczn gow krlestwa wgierskiego. Do nazwy cesarstwa austryjaciego doczepione jest od tej pory sowa Krlestwo Wgierskie, lub w skrcie po prostu nowy twr nazywa si Austro-Wgrami. Po przegranej wojnie z Prusami Zwizek Niemiecki zostaje rozwizany, powstaje potniejszy Zwizek PnocnoNiemiecki z ktrego wyania si pastwo niemieckie, co prawda jeszcze bez dwu terytoriw katolickich: Bawarii i Wirtenbergii i kilku niemieckich kantonw szwajcarskich no i bez Austrii. Otto Bismark najeda Francj bdc protektorem wspomnianych dwch krain, upokarza j, nie tylko przejmuje obie do Reichu, ale zabiera Francji Alzacj i Lotaryngi jako zapat za swj trud wojenny. Byo to w r. 1871. Krl Prus Wilhelm I Hohenzolern staje si cesarzem Niemiec, a Bismark kanclerzem tego nowego pastwa. My Polacy patrzymy na Bismarka jak na czarn owc, bo gnbi Wielkopolan, prbowa ich zgermanizowa. W rzeczywistoci z puntu widzenia niepolskiego to jeden z najgenialniejszych dyplomatw wszech czasw w Europie, rwny zasugami Cisnerosowi, kardynaowi Richelieu czy Talleyrandowi. W jednym z podziaw Europy midzy mocarstwa Franciszek Jzef otrzyma BonI i Hercegowin, kraje biedne, sabo zaludnione. W r. 1914 Cesarstwo Austro-Wgierskie dokonuje aneksji tych terenw, cesarz wysya tam nastpc tronu, bratanka arcyksicia Franciszka Ferdynanda. Ten ginie w zamachu w Sarajewie, co jest bezporedni przyczyn I wojny wiatowej. Austro-Wgry I Niemcy staj w szranki z carsk Rosj wspieran przez Angli, Francj i Stany Zjednoczone.To bya straszna wojna, w okopach bardziej od chorb ni od kul i od gazw bojowych ginie kilka milionw ludzi. Obie strony konfliktu potrzebuj wieego misa armatniego, wic Austro-Wgry i Niemcy robi ukon w stron Polakw: Aktem 5 Listopada (1916 r) reaktywuj Krlestwo Polskie, chocia nikt nie zgasza si na krla, deklarujc e oba kraje z radoci ujrz w swych granicach wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego, szczliwego i wasnym narodowym yciem cieszcego si pastwa. Poza t deklaracj pastwa opiekucze niewiele zrobiy by Polska zaistniaa, byo to jednak wane wydarzenie, bo rozwizay rce polskim patriotom, by wasnorcznie zadba o reaktywizacj Polski. Car Mikoaj II wyda podobn deklaracj o stworzeniu Pastwa Polskiego, ale pod czujnym okiem caratu. Akt 5 Listopada by ostatnim aktem, ktry Franciszek Jzef podpisa przed mierci. Od roku 1916 do koca wojny przez dwa lata rzdzi Austri ostatni jej cesarz Habsburg, wnuk brata Franciszka

Jzefa, Karol I. By to prawdopodobnie prawy czowiek. Zwycizcy zesali go karnie razem z rodzin na Mader, gdzie schorowany, na wyspie o klimacie bardzo wilgotnym i tropikalnym szybko umiera. By on ostatnim z 1343 bogosawionych wyniesionych na otarze przez Jana Pawa II. Matka polskiego papiea miaa wielki szacunek dla tego czowieka, dlatego chyba nadaa swemu synowi imi Karol. Szkoda, e schorowanemu i ju umierajcemu papieowi nie powiedziano, e Karol I sankcjonowa uycie gazw bojowych w czasie wojny, ktre zabiy ok.100 tysicy onierzy, przypuszczam, e mimo naciskw nie wynisby go chyba na otarze. Franciszek Jzef I rzdzi samodzielnie Austri i krajami od niej zalenymi przez 68 lat. To rekord w Europie, jeli jeszcze nie jest, powinien znale si w Ksidze rekordw Guinnessa. Byo to raczej niezbyt radosne rzdy. Do wczenie Franz Joseph zda sobie spraw, e koczy si era, e faktycznie jest grabarzem cesarstwa. Mia si wyrazi na dugo przed upadkiem cesarstwa e monarchia idzie na dno, ale przynajmniej z honorem. Gdzie on widzia element honoru w tym upadku na dno nie wiem. Cesarz nie mia te zbytnio wiele radoci w yciu osobistym i rodzinnym. Poznanie Sissi, miesice narzeczestwa i pierwsze lata maestwa to bya prawdziwa sielanka, nie trwaa jednak dugo. T sielank zakcia nieznona matka Zofia, ktra nie bdc cesarzow, ale tylko arcyksin, na dworze cesarskim bya alf i omeg. Tak jak duo wczeniej Ludwik XIV we Francji, bya fanatyczk rytuau dworskiego. Jej zoliwo wobec ony syna i wciskanie j w niesamowicie rozbudowanyrytua dworski zabiy w cesarzowej uczucie do ma, a nawet oddaliy j od dzieci, z wyjtkiem najmodszej crki Marii Walerii. Bya po prostu szykanowana. Cokolwiek zrobia czy powiedziaa byo zawsze le intepretowane przez Zofi. Wic najczciej milczaa przy stole i uroczystociach oficjalnych, co z kolei interpretowane byo jako wyraz arogancji. Zaraz po urodzeniu, zgodnie z ceremoniaem cesarskim, zabierano jej dzieci. Zabroniono jej ich widywa nawet miesicami, powoli jej zobojtniay. Ostatnia z crek Maria Waleria miaa tylko 5 lat gdy nieznona arcyksina Zofia wreszcie zmara; to pozwolio Sissy zaj si ni, braa j ze sob w swoje liczne wojae, faktycznie miay prawdziwe wizy matczyno-crczane. To jej zostao odebrane w stosunku do innych dzieci; zawsze miaa wyrzuty sumienia za brak tych wizw, ale to nie bya jej wina. Sissi czsto prosia ma o interwencj w sporze z teciow, ten zawsze trzyma stron mamy, by jak matka bez wyobrani, bez poczucia humoru, niewolnikiem konwenansw dworskich, zwolennikiem dyscypliny w wychowaniu swych dzieci. Dziki tej postawie byy one jeszcze bardziej emocjonalnie oddalone od niego ni od mamy. Chodzi tu o rednie potomstwo: Gizel i Rudolfa, bo najstarsza z rodzestwa Zofia (wiadomo po kim otrzymaa to imi!)

zmara majc dwa lata, a najmodsza, jak wspomniaem miaa normalne dziecistwo w otoczeniu mamy. W przeciwiestwie do ma Elbieta czyli Sissi, czwarte dziecko w rodzinie, miaa bardzo szczliwe dziecistwo bdc czonkini wielkiej kochajcej si rodziny. Ojca nie odstpowaa na krok, on j nauczy mioci i szacunku dla otaczajcej przyrody, dziki niemu kochaa konie i na ich grzbietach spdzia duo czasu. Bra j nawet na polowania; ona zakochana w przyrodzie nie strzelaa do zwierzt, niekiedy nawet gdy ojciec skada si do strzau kichaa, chrzkaa, robia jaki gwatowny ruch, by odstraszy i ocali zwierzaka. Dwr cesarski sta si od pocztku dla niej wizieniem. Wszechwadna Zofia z przyzwoleniem jej mamy traktowaa j jak uparciucha ktrego trzeba byo cigle karci. Dla osoby ktra dotychczas cae dnie spdzaa wrd natury poza domem, granie roli cesarzowej byo prawdziwym mczestwem. Ceremonia dworki skada si z tysicy przepisw. Trzeba byo wiedzie jak nisko komu trzeba si byo ukoni, czy umiechn si do niego ca buzi czy pgbkiem, dugo rkawic zalea od uroczystoci czy pozycji spoecznej goci z ktrymi si miao do czynienia. Rkawiczki musiay by zawsze nieno-biae, wymieniane codziennie, podobnie codziennie trzeba byo zakada nowe pantofle. Gdy na przyjciu Sissi raz signa po szkank piwa, fakt ten sta si po prostu afer pastwow. Po jej apartamentach cigle kto nieznany si krci, oczywicie take szpiedzy Zofii. By w tej atmosferze nie zwariowa zaja si, nie na pokaz, ale z dobroci swego wielkiego serca, udzielaniem pomocy ludziom biednym, chorym. Kiedy poprosia me, by przekaza pod jej opiek dom dla umysowo chorych, ten potraktowa t prob jako niesmaczny art. Uciekaa od konwenansw dworkich spdzajc godziny na grzbiecie konia - tego jej nie zabroniono, cho nie wolno si jej byo odzywa do stajennych. Robia dugie spacery. Gdy jej pozycja nieco okrzepa, a teciowa starzejc si zaja si bardziej dbaniem o swe zdrowie ni pilnowaniem niesfornej synowej, dostaa od cesarza na wasno zameczek Hofburg, gdzie instaluje sal gimnastyczn w ktrej na wiczeniach spdza kilka godzin dziennie. Bya do wysok kobiet, 172 cm. wzrostu, utrzymywaa wag w granicach 45 do 50 kg. Wstawaa o 5 rano, duo czasu powicaa na toalet i wiczenia fizyczne lub jazd konn. Jadaa raz dziennie wywar w misa, warzywa i niabia. Gdy dochodzia do granicy 50 kg. uprawiaa godwki. Dziki tym zabiegom staje si coraz pikniejsza i coraz powabniejsza. Jej wielk zasug polityczn byo wymuszenie cigym nagabywaniem na mu, by spraw Wgier rozwiza po jej myli i tak si stao. Wgry stay si wolne i prawie rwnym partnerem Austrii dziki niej. W swoim stylu z zapaem zabiera si do nauki wgierskiego. Studiuje tak intensywnie ten jzyk, e w do krtkim

czasie rozmawia nim biegle. Jej pierwsza podr razem z mem do Budapesztu nie bya szczliwa, umiera im w drodze dwuletnia crka Zofia. Wgrzy w poczynaniach pary cesarskiej podejrzewaj jaki manewr polityczny na ich niekorzy, s niemili dla cesarza i Sissi. Szybko si jednak przekonali, e Sissi jest wyjtkowo im oddana, e faktycznie jej zawdziczaj wolno. Pokochali j, oddali jej pikny barokowy zamek tu przy stolicy w miasteczku Godollo by j mie blisko siebie. Bywa tu czsto, to jej pocztkowo gwne miejsce ucieczki przed stchlizn dworu cesarskiego. W swoich otoczeniu wymienia suce i dwrki z Austriaczek na Wgierki, zaprzyjania si z kilkoma patriotami tego kraju. Jest do dnia swej mierci czynn opiekunk kraju, jego prawdziw krlow. Do wczenie, bo w roku 1860 nabawia si grulicy puc. Upadek z konia czyni j kalek, ale dziki swojemu uporowi i wiczeniom wychodzi z tego po kilku latach, ale sta pamitk po tym wydarzeniu zostaje artretyzm. Nie poddaje si. Szuka pomocy, jak to wtedy byo w zwyczaju, w uzdrowiskach, najpierw Madery, potem Grecji, a szczeglnie polubia wysp Korfu, tam nawet buduje swj paac. Decyduje si pozna jzyk grecki i przy jej pracowitoci i uporze poznaje i ten jzyk pynnie. Z mem niewiele ju j czy. Ten czowiek z dugimi wsiskami i bokobrodami postarzajcymi go znacznie, chwali si, e nigdy nie otworzy adnej ksiki. Pobi w tym nawet prezydenta Stanw Reagana, bo ten kilka ksiek otworzy, tylko adnej nie doczyta do koca. Ona zakochana w literaturze czyta Szekspira, kocha poezje Heinego, prbuje tworzy wasne wiersze w jego stylu; sama bardzo je sobie ceni, cho krytycy literaccy maj o nich inne zdanie: s dla nich naiwne, nieudolne stylistycznie, pompatyczne, emocjonalnie przesadne. Z dobroci serca lituje si nad swym mulkiem gdy ju zaprzestali poycia maeskiego, znajduje mu kochank Katharin Schratt. Pniej omielony tym darem ony cesarz radzi sobie sam w tych sprawach. Sissi w tym czasie bardzo zblia si do swego kuzyna krla Bawarii Ludwika II. To pikna, romantyczna, platoniczna mio. Oboje pasuj do siebie jak dwie powki jednej caoci. S romantyczni, oczytani, nienawidz konwenansw dworkich i w ogle polityki, kochaj muzyk, poezj, pisz wasne wiersze. Przeciwko Ludwikowi sprzysig si cay jego dwr, a szczeglnie jego nastpca tronu. Popenia samobjstwo. Dla Sissi by to absolutny szok. Niedugo potem przeywa jeszcze inny wikszy szok - jej jedyny syn Rudolf, nastpca tronu idzie w lady Ludwika. Rudolf od wczesnych lat modzieczych uywa ycia. Cesarz eni go z ksiniczk belgijsk, maj nawet crk, ale to maestwo szybko si rozpada. Jego jak wilka do lasu cignie do innych kobiet, zaraa on syfilisem a to wystarczajce powody do odejcia ony. Rudolf wpada w sza pijastwa, zaywania morfiny no i towarzystwa atwych dziewczt. Ale w jego yciu znalaza si jedna pikna, moda dziewczyna, ktra zakochaa si w Rudolfie jak

pensjonarka. Ten kupuje zameczek Mayerling, tam zamieszkuj, ale choroby mu bardzo ci, a na dodatek otrzyma od ojca nakaz pozbycia si kochanki. Rudolf by antytez ojca. Mia pogldy liberalne, przyjani si z republikanami, co u ojca tradycjonalisty i konserwatysty powodowao ataki szau. W przeciwiestwie do ojca by przeciwnikiem zblienia z cesarzem niemieckim. Nie chcia by podobny do ojca i nawet jego obfite wsy rosy w stron nieba, a nie do ziemi jak u ojca. Wiadomo e nie byo mioci midzy nimi. Czy Rudolf gra na nerwach ojca z czystej przekory, czy z gbokich wewntrznych wiatopogldowych rnic trudno jednoznacznie ustali. Po nakazie ojca by si rozsta z kochank postanawia si zastrzeli, mwi jej o tym. Ta go baga, by razem odeszli z tego wiata. Przystaje na jej prob, zabija najpierw j, potem siebie. T zakochan po uszy w ajdaku, morfinicie i syfiliku bya baronowa Maria Versera. To podwjne samobjstwo by szokiem w caej Europie. By ratowa honor cesarstwa Rudolfa trzeba byo pochowa godnie, jako nastpc tronu. Do papiea wysya si natychmiast poselstwo i argumentuje, e nastpca tronu popeni samobjstwo bdc psychicznie niestabilnym. Odby si huroczysty pogrzeb; kochank Rudolfa wywieziono gdzie daleko i bez adnego rozgosu pochowano i by jak najbardziej zatrze lady tego wydarzenia cesarz oddaje paacyk syna zakonowi. Dla Sissi ta mier to ju nie tylko szok, ale stay drczcy wyrzut sumienia, bo uwaaa, e to jej wina, e jej oddalenie od syna spowodowao jego mier. Wpada w skrajno podrowania po Europie. Bywa w Paryu, Londynie, Genewie, na Korfu i to wiele razy. Na dworze cesarskim przebywa dwa czy trzy miesice w roku, by speni swoje obowizki cesarzowej i krlowej ktre nie cierpiay zwoki i znowu ucieka jak najdalej od dworu. Umiera nagle w Genewie zamordowana przez terroryst i anarchist woskiego Luigi Lucheni 10 wrzenia 1898 r. w wieku 60 lat. Anarchistw w Europie w tym czasie byo wielu, nie bd zajmowa si ustalanie przyczyn tego wysypu. Oni zgadzili wczeniej cara Aleksandra II, dla nich zabicie osoby rzdzcej, nawet uczciwie speniajcej swoje obowizki, to najwikszy czyn bohaterski. Luigi zasadzi si na ksicia Orleanu Henryka, ale fizycznie nie mg si zbliy do niego. W pamitnikach pisanych w wizieniu wyznaje, e nie mia wyboru, poczu potrzeba zabijania, wic zabi. Wybiera wic mniejsze dobro, zamiast zabi Henryka wbija pilnik w serce cesarzowej. Ta umiera natychmiast, wypowiada przed mierci tylko jedno zdanie: Co si stao? Odpowiedzi ju nie usyszaa. (Sissi, Sisi, Cesarzowa Elbieta Bawarska, Cesarze Austrii, Franciszek Jzef I, Franz Joseph I, Arcyksi Rudolf, Wadysaw Pomaraski)