TAJNE KOMPLETY

ROSYJSKA RULETKA W ZIELONEJ GRZE

CZASOPISMO STUDENCKIE NR 1/09 KOO NAUKOWE HISTORYKW STUDENTW

Redakcja: Koo Naukowe Historykw Studentw UZ Redaktor naczelny: Krzysztof Olszak Korekta i opieka naukowa: dr Marceli Tureczek Wydawnictwo: Koo Naukowe Historykw Studentw UZ

Wszelkie prawa autorskie s zastrzeone. Kopiowanie, modyfikowanie oraz transmitowanie elektronicznie lub w inny sposb, powielanie, wykorzystywanie i dystrybucja zawartych tu materiaw dozwolona jest wycznie za zgod redakcji i autorw poszczeglnych publikacji. Korzystanie z informacji dostpnych w Tajnych Kompletach moe si odbywa wycznie w sposb zgodny z prawem.

WSTP

Koo Naukowe Historykw Studentw reaktywuje studenckie czasopismo Tajne Komplety, ale tym razem w formie elektronicznej. Publikowane bdzie na oficjalnej stronie internetowej naszego koa: www.knhs.ih.uz.zgora.pl, a aktualne informacje dotyczce nowych numerw Tajnych Kompletw bd wywieszone w gablocie Koa Naukowego Historykw Studentw na parterze (za palmiarni, frontalnie do windy) w budynku A-16 na Campusie B Uniwersytetu Zielonogrskiego przy al. Wojska Polskiego 69 w Zielonej Grze. Pierwszy numer powicony jest problematyce Rosji w historiografii polskiej w kontekcie niedawno odbytej konferencji studenckiej, zorganizowanej przez Koo Naukowe Historykw Studentw pt. Rosja w dziejach Europy i wiata. Publikujemy w formie artykuw referaty studentw prelegentw z tego spotkania. Byo to innowacyjne przedsiwzicie naszego koa, ktre zainicjowao szersz dyskusj nad wizerunkiem Rosji w Polsce, jej histori i relacjami polsko rosyjskimi. W naszym przekonaniu, tego typu imprezy poszerzajce wiedz i wiadomo nad Rosj, walcz skutecznie z obiegowymi stereotypami dotyczcymi Rosjan i ich pastwa. To jest niezwykle wane, jeli nie chcemy by traktowani, jako Polska, za kraj rusofobiczny. W kontekcie historii Rosji i Europy rodkowo-Wschodniej oraz zbliajcej si rocznicy wojny polsko rosyjskiej na pocztku XVII wieku przeprowadzilimy rwnie rozmow z pani profesor Mari Barbar Piechowiak-Topolsk.

Zapraszam do lektury! red. nacz. Krzysztof Olszak

Z okazji 400 rocznicy wojny polsko rosyjskiej na pocztku XVII wieku przeprowadzilimy wywiad-rozmow z pani profesor Mari Barbar Piechowiak-Topolsk* w ramach akcji informacyjnej Pamitajmy na okrgo portalu historia.org.pl oraz zielonogrskich studentw historii. Pani Profesor bardzo spodobaa si akcja upamitniania okrgych i wanych rocznic. Poprosia jednak, aby ucili wicej informacji. Zwaszcza o zapomnianym, a za to bardzo wanym dokumencie poselstwa Lwa Sapiehy, ktry wiadczy o nowoczesnoci i potdze Rzeczpospolitej. Rozmowa zbiega si z obron pracy doktorskiej Pana Piotra Szpaczyskiego pt. Habsburgowie w imperialnych deniach Zygmunta III wobec Szwecji i Rosji w latach 1587-1618. Std zakomunikowane, niektre hasa przez Pani Profesor bd uzupenione i rozszerzone przez Pana Piotra. Omiel si w imieniu redakcji portalu historia.org.pl i studenckiego czasopisma historycznego Tajne Komplety wyrazi nadziej, e ta praca doktorska trafi wkrtce do ksigar.

Jaka bya rola Zygmunta III w wojnie polsko rosyjskiej 1609 roku?

Habsburgowie pertraktowali z Turcj, a to Zygmunt III nie chcia walki z Turcj. To niesamowite jak wielka polityka w tym okresie wpywaa wanie na formowanie si przyszego ksztatu Europy rodkowo-Wschodnie. Mianowicie, wtedy rozgryway si nie tylko losy Rosji, ale rozgryway si losy Europy rodkowo-Wschodniej, kto kogo przewemie czy Jagiellonowie Habsburgw, czy Habsburgowie Jagiellonw. I Habsburgowie maczali palce w komisykbyccie Rzeczpospolitej, czyli Zygmunta krla Szwecji i Rzeczpospolitej z Karolem cay czas i maczali palce w stosunkach wanie Rzeczpospolitej z Rosj. No i oczywicie cay czas majc na uwadze zabezpieczenie si sobie od Turcji, poniewa Rzeczpospolita, bdc zwizana zreszt stosunkami maeskimi, jednak bya przeciwko wojnie z Turcj. Mam cytat wanie w pracy Pana Piotra Szpaczyskiego, jak posowie rosyjscy w Wilnie oskaraj Zygmunta III o to, e by przyjacielem Turcji. Rzeczywicie jednoznacznie nie wypowiadano si za chci przystpienia do wojny z Turcj.

Czy ukad szwedzko-moskiewski, czy te wizienie polskich winiw w Moskwie by wystarczajcym cassus belli, by cakowicie przekona szlacht do krlewskiego planu? Jakie znaczenie miaa wwczas propaganda krla?

Przypomn jeszcze, e sawne poselstwo Lwa Sapiehy, ktre powinno si znale na tej stronie, uchwalio po drugim pobycie od 1600 do 1602, czyli prawie dwa lata w Moskwie. Rezultatem tego byo 20 lat uzyskania tego pokoju. Najwaniejsz rzecz by waciwie fakt unii od 1598 roku (Zygmunt III i jego otoczenie a nie Zamoyscy). Mylano o unii Sowian Wschodnich z Rosj. To poselstwo zaczyna takie dwa punkty, ktre liczyy tysic dwiecie osb, porozmieszczanych w trudnych warunkach i strzeonych jak dziedzice w Moskwie, eby si nie kontaktowali z innymi przedstawicielami pastw. To ono pojechao wanie w sprawie unii, gdzie znajduj si dwa punkty w jej sprawie. Take rola Zygmunta III mona powiedzie, e bya jako ma stanu. On po prostu postpowa jako m stanu. Trudno to nazwa, e bya to wola Rzeczpospolitej, poniewa za jego panowania skadaa si z kilku obozw przeciwstawnych z sawnym rokoszem. Ja wanie najbardziej podziwiam Pana Piotra, jak pisa t prac, e umia oddzieli: to co zawsze pokazuje si jako gos oglny mwic Rzeczpospolita to, Rzeczpospolita tamto, ale my nie wiemy czy to sejm, czy to senat, czy to krl, a on potrafi to oddzieli i wanie wychodzi na tle wojny polsko rosyjskiej, Zygmunta III jako ma stanu mimo wszystko. A druga rzecz to naprawd jest zastanawiajca, to nie z czym on si musia zmaga, tzn. z szlacht ktra podejrzewaa go o umocnienie wadzy (i susznie zreszt). Jako m stanu widzia, e jeli nie umocni wadzy krlewskiej, to nie przeprowadzi swoich wielkich planw odzyskania tronu szwedzkiego czy stworzenie rozlegego imperium z Rosj wcznie z Szwecj. Zwrc uwag na fakt zmagania si z opieszaym paceniem podatkw na prowadzenie wojny. Przez to nie byo pienidzy na bardziej skuteczn wojn z Karolem w Szwecji. Przez niepacenie pienidzy nie mona te byo prowadzi wojny z Rosj. Zygmunt III mia swoje plany. Musia nawet zmaga si z najbliszym otoczeniem, zwaszcza z Janem Zamoyskim, ktry na audiencji w 1604 roku u krla stwierdzi, e nie moe oficjalnie w imieniu Rzeczpospolitej wystpi w obronie Dymitra Samozwaca, ale moe prywatnie.

Czy w Dywilnie naleao si skupi na 1) kwestii objcia tronu moskiewskiego przez Wadysawa IV czy 2) zdobyciu jak najwikszej iloci ziem dla Rzeczpospolitej?

Kandydatur Wadysawa IV Zygmunt III pozwoli wystawi prywatnie kiewskiemu, kiedy ten szed na Moskw ju wczeniej, bo krl ruszy na Smolesk, co wiemy. Do czego zmierzam? Ruszy na Smolesk te opieszale, bo w marcu podj decyzj, a w kocu wrzenia wyruszy z 15 tysicami i nie mia pienidzy. To by waciwie fakt. O nim si mwi, e fanatyk, e opanowany przez jezuitw, e katolik i nie rozumie itd. Kiedy twierdz, e jest niedoceniany, tylko e mia konflikt z szlacht, ktra oskaraa go o umacnianie wadzy, to rzeczywicie bya to jaka intryga. Cay rokosz by wanie intryg przeciwnikw krla, ktrzy nie chcieli paci pienidzy na te wszystkie przypuszczenie. Oczywicie to jest daleko idce przypuszczenie. Czy Pan wie ile pienidzy Rzeczpospolita bya winna uwizionym w garnizonie Polakom? Okoo 3 miliony. Zawizano konfederacj i gdyby nie odsiecz Chodkiewicza z trzytysiczn jazd, ktry zrobi wyom, i przekona przez swoich posw, to obrocy ju by si poddali. Nie temu pospolitemu ruszeniu. Podobnie byo jak Wadysaw IV ruszy pierwszy raz na Moskw po poddaniu si Smoleska i te zwleka. A potem znw w 1618 przed pokojem w Dywilnie. Niech Pan sobie wyobrazi, e mu si poowa wojska zbuntowaa z powodu braku pienidzy. To s ogromne odlegoci. Stefan Batory, kiedy ruszy na wschodni granic, co opisa Stefan Poecki, co kady powinien zna, gdzie przedstawia o wiele lepsz sytuacj finansow Rzeczpospolitej, jeli chodzi o finansowanie wojsk Stefana Batorego i Jana Zamoyskiego. Dlatego, e dziaali zgodnie. A Zamoyski prawdopodobnie umia wyzyska te pienidze. Tutaj nie mia kto pomc krlowi, eby na tych kolejnych sejmach uchwalono te pienidze.

Jeeli byy takie problemy finansowe, to jakim cudem zwyciali?

Chodzi o to, e dwadziecia dwa miesice trwao oblenie Smoleska przez doborowe wojska, a miao trwa dziesi miesicy. A to byo bardzo wane w tamtym okresie. Wadysaw IV ju wczeniej wyruszy. Nie chc udowadnia tutaj tezy, e Zygmunt III z powodu praw wszystkich, majc za plecami wci Habsburgw, ktrzy cigle kontaktowali si cay czas z Rosj, a Rosjanie z cesarzem. Nie chc udowadnia, e ktra z tych frakcji bya waniejsza. Chc tylko powiedzie, e Zygmunt III by wielkim mem stanu i dziaa wedle ustalonego planu, ale czas ktry potrzebny by mu na zwalczenie rokoszu, a potem na zdobywanie pienidzy, potem na krtsze oblenie Smoleska, to e nie poszed po zdobyciu Smoleska na Moskw. Musia wrci do Warszawy na sejm. Nie eby przyj honory, ktre byy szerokim echem odbite w Europie tylko po to aby si wyspowiada, e wyda tyle pienidzy i potrzebuje nastpnych. Trzeba wzi to pod uwag. To s sprawy zasadnicze.

o tym si powszechnie nie mwi

To jest tak, e o Zygmuncie III mwi si zwykle stereotypowo. Praca Pana Piotra powstaa wanie, eby z tymi stereotypami walczy. Nie by krl adnym fanatykiem! To by umys cisy. Prosz spojrze choby na jego zainteresowania!

Czy ta praca bdzie opublikowana?

Wanie, ja bym bardzo chciaa. Tylko, problem polega na tym, e praca jest zbyt obszerna. Ona liczy 700 stron.

Czy I Samozwaniec by podobny do prawdziwego carewicza Dymitra? Skd brao si tak wielkie "nagromadzenie" Samozwacw w tamtym okresie w Rosji?

Musz powiedzie, e pierwszy Samozwaniec by z pochodzenia wybitnym czowiekiem, podobno z rodu Borysa Gorunowa. Mia uatwion spraw, poniewa, jak wiadomo, car jest dla Rosjan witoci. A to by kto taki chytry, pokrtny i niezwykle zdolny w intrygach wielkorzdca sawo witego i prawowitego Fiodora, ktrym rzdzi jak kukiek. Krci na wszystkie strony i to si ludziom nie podobao. Zwaywszy jeszcze na siln rol arystokracji poniewa nie udao si Iwanowi IV zlikwidowa cakowicie wszechwadzy Szujskich i innych podobnych im arystokratw. Oni mieli jeszcze prawo starszestwa jako Rurykowicze z XIII wieku. To oni byli gwn deus ex machina. A to jest taka wanie niedoceniona rola Szujskich w obaleniu Borysa Godunowa, ktra jest nie do przecenienia dla samej Rosji. To wanie Szujscy doprowadzili do obalenia Godunowa. To oni wydali wyrok na jego szesnastoletniego syna i on, ktr uduszono. I to oni przyjli Samozwaca z wojskiem polskim na Kremlu. Tego te si nie wie. A to wszystko robili dla dobra Rosji. Wiedzieli, e Samozwaniec Dymitr mia takie poparcie wrd ludu, jako ten podobny, bo by podobny. Nie byo przecie rodkw masowego przekazu a doskonale wiedzieli i syszeli, e jeli teraz nie popr Dymitra Samozwaca to po prostu ju nigdy w yciu nie odegraj adnej roli w Rosji. Dlatego te uznali rol Dymitra, publicznie odegnali si od tego wszystkiego i dlatego przyjli godnie Samozwaca.

Kim by ten Samozwaniec?

By czowiekiem wg rde niezwykle zdolnym. To jest zdumiewajce. On nie mg si tego nauczy. W 1602 roku wyldowa w Kijowie. Wanie w tym najsawniejszym pieczerskim klasztorze. Stamtd wanie uda si na dwr Ostrowskich, ktrzy go nie chcieli, poniewa byli zdroworozsdkowi, wic podrzucili go Winiowieckim. A oni go przyjli, ale zastanawiajce jest co innego. Zygmunt III, przypomniao mi si, dlatego tak mwiam o nim jak o mu stanu, najpierw rozesa list do senatorw, pytajc si: Co mylicie o tym Dymitrze ktry si pojawi na ziemiach wschodnich naszego pastwa?. Tak postpuje m stanu, a nie jak jaki czowiek optany ide zaprowadzenia katolicyzmu. A propos: w poselstwie Lwa Sapiehy byo zapisane, e jak bdzie jeden krl, ktry poczy te dwa pastwa w 1600 roku, to bdzie tolerancja religijna dla katolikw i prawosawnych. A to byo poselstwo za zgod Zygmunta III.

zdumiewajce, e nie jest znane to poselstwo

No wic wanie. Ja tylko sygnalizuj, rzucajc pewnymi hasami. Natomiast jeszcze chciaam powiedzie o tym pierwszym Dymitrze. Jest to zdumiewajce e ten czowiek by tak nieprawdopodobnie pro-zachodni i tego nie mg si nauczy. Jeli on si nauczy tego od 1602 do 1604, to by to najzdolniejszy czowiek na wiecie. Przebywajc najpierw na ziemiach wschodnich, gdzie bya kultura odmienna ni w Rosji, a nastpnie w Krakowie itd. Jeeli on w Moskwie po raz pierwszy i ostatni dokona rzeczy, ktra nigdy nie miaa miejsca prawowiernym pastwie. Koronowa na caryc kobiet. Tego nigdy ani przedtem ani nigdy potem nie byo. eby ona, bo jako caryca, to tak, przechodzia po prostu jako kolejna caryca na koronacji w cerkwi. Ale tutaj na Kremlu odbya si uroczysta koronacja.

czyli przebija swoimi zdolnociami Piotra I?

Tak! Wyglda na to, e to by czowiek, moe to jest daleko posunite sformuowanie, ale jak na owe czasy tak pro-zachodni, e jak sysz Michotepew to rzeczywicie w to wtpi.

gdyby wic mia takie moliwoci jak Piotr I to on byby nazwany wielkim

Tak, ale nie ma sensu takie porwnanie, bo czasy byy inne. Piotr I od samego pitka przez dwanacie lat y swobodnie pod piecz ojca, ktry wiedzia, e bez zdobyczy Zachodu nigdy

Rosja nie bdzie jakim liczcym si pastwem. Piotr I od samego dziecka przesika tymi wpywami zachodnimi, a o nim si mwi, e by tak dugo w klasztorze. Dymitr jako kilkunastoletni modzieniec podrowa po rnych dworach przez dwa lata i tak si nauczy tego wszystkiego. Przecie prowadzi stosunki pro-zachodnie, czyli polskie. Ju nie mwi o tym, e zabawy na wzr polski, ale mwi o reformach rzdowych, o formach pisemnych, o listach do wadcw europejskich itd. To wszystko miao charakter polski i pro-zachodni. Co wykorzystali Szujscy przeciwko niemu oraz fakt, e zgodzi si na przybycie Maryny, bo ona braa lub per proculum w Krakowie. Zawar go kardyna Bernard Maciejowski. Udzieli lubu w Krakowie Dymitrowi i Marynie, ale Dymitra nie byo, bo to by lub procula, Kardyna by od samego pocztku nastawiony religijnie. Koci zawsze dy od koca XVI wieku, umacniajc swoj pozycj, aby katolicyzm doszed do Oceanu Spokojnego. Na lubie tym by obecny nawet krl Zygmunt III, ale nie o tym chciaam mwi. Chciaam mwi, e Dymitr upojony tymi tryumfami, w uznaniu go tak w Krakowie i w ogle w Europie, pozwoli na przybicie z Maryn piciu tysicy zbrojnych. I to wanie Szujscy wykorzystali przeciwko niemu. Przypomnijmy, e po koronacji bya tylko dziesi dni caryc. Bo po dziesiciu dniach nastpia noc dugich noy, jak to nazwano, czyli rozsiekanie Dymitra. Bardzo ciekawe jest te, e ciao Dymitra wystrzelono w stron Rzeczpospolitej. I wtedy Szujscy dali dowd, e cay czas znali plany Rzeczpospolitej. Std tak wane jest to poselstwo Lwa Sapiehy z 1600. Umawiamy si wic tak, jak zgadza si nasza nauka historyczna, e Smuta zaczo si w chwili zamordowania Dymitra Samozwaca, tego ktry nam tak imponuje, a wojna rozpocza si z inicjatywy Zygmunta III, ktry wanie w tym momencie przesta by krlem Szwecji, wic po raz pierwszy zdobywa si na akt, e sam wanie decyduje o tej wojnie, nie czeka na decyzj sejmu.

Czy to co dzisiaj si uprawia w Rosji odnonie Wielkiej Smuty, to jest wynik propagandy Szujskich?

Tak, to wanie jest pokosie dziaalnoci Szujskich, ktrzy wiedzieli tak jak Iwan IV e Rosja jest krajem odrbnym od innych, i to jest problemem Rosji, w tym wielu filozofw, jak mj ulubiony Wodzimierz Woodiow. Tragedi Rosji byo wanie to rozdarcie. Chciano za wszelk cen utrzyma swoj odrbno kulturow, poniewa to czynio lepszymi, poprzez prawowierno i prawosawie, bardziej uduchowione od katolicyzmu, a jednoczenie zaadaptowa zdobycze Zachodu, ktre prowadziy do nowoczesnoci i modernizacji kraju. Nie mona byo z nich korzysta. Niewiele si o wojnie polsko - rosyjskiej mwio podczas powstania

kozackiego. Wtedy Piotr I powiedzia, jeszcze nie po pokoju andruszowskim, kiedy otrzymaa te wschodnie ziemie ruskie: no to ja teraz sprowadz cudzoziemcw, poniewa oni musz nauczy nas lepszego produkowania i rnych rzeczy i musimy to prawosawie przerwa. To mylenie charakteryzuje Rosj cay czas w tych sowach take w XIX wieku.

A jak to si przekada na kontakt z kultur, w kontekcie pojcia dyfuzji kultur? Jak wygldaa styczno kultury polsko-litewskiej z rosyjsk?

Jestem specjalistk od procesw dyfuzji kulturowych, czyli procesu mieszania si kultur i tworzenia si nowych wartoci synkretycznych, ktre bior troszk z starej kultury dla nowej kultury, poniewa cae spoeczestwo w Wielkim Ksistwie Litewskim i na ziemiach ruskich Korony miao wartoci synkretyczne, ktre mia na przykad koci greckokatolicki. Tu chodzi pewnie o myl czerpania z kultury zachodniej, czyli gwnie polskiej. To byli gwnie protestanci w Wielkim Ksistwie Litewskim itd. Takiego zrnicowania na terenach Rosji nie mogo by.

A Dymitr?

Dymitr by kim takim. To wynik wanie takiej kultury jzykowej, jak reprezentowa, ale jak to w Rosji, to byo ciko, prawda? Wracajc do pojcia mieszania si kultur. W odniesieniu do dziaalnoci Dymitra bya to dziaalno raczej widowiskowa, tzn. taka ktra

rozbysa i nie wiele z niej pozostao, ale co z niej przetrwao. Ten cay okres dziaalnoci pisudczykw, ktra bya grabiecza, jaka ona by nie bya, tj. postpowanie Polakw w Moskwie, ktre byo bardzo le ocenione przez pamitnikarzy. Wanie Matkiewicz pisze o tym pobycie w Moskwie e wraz z Polakami przybyli take Rusini i oni czuli si lepsi od tamtych, brali ich ony, zabierali im wszystko bo czuli si nie wiadomo jak. Wic bardzo duo wrogw sobie narobili. Dlatego dziaalno Dymitra bya tylko krtkotrwaym rozbyskiem.

czyli prawd jest w tym rosyjskim filmie 1612 zachowanie si tego hetmana, ktrego gra Micha ebrowski?

Tak. My Polacy, ktrzy staramy si na t histori patrze tak, jak to widzimy. A wspczesna literatura jest bardzo szeroka dotyczca tej wojny 1609 roku.

Czy Polacy mog si wstydzi swojego zachowania w Rosji w okresie Wielkiej Smuty?

My si w ogle nie powinnimy wypowiada. Jakbymy my si czuli gdyby np. na Wawel przysza wielotysiczna armia z ktrej zostao tam 1500 zbrojnych, okupowali go dwa lata, latali po Krakowie, gwacili ony, zabierali jako kochanki i zabierali pienidze? No, jakbymy si czuli? Na tym tle dziaalno Zygmunta III jest jako ma stanu, jaka bya konsekwentna... On wiedzia, e po utracie Szwecji, jak nie zdobdzie Smoleska, to utraci autorytet nawet w Rzeczpospolitej. Powici karier swojego syna Wadysawa, bo gdyby odstpi spod Smoleska i poszed na Moskw, ocaliby Wadysawa na tronie. A jednak dla niego byo waniejsze zdobycie Smoleska. To byy wrota do Moskwy (utrata dwadziecia lat wczeniej to bya wielka tragedia dla pastwa). Zdobycie go oznaczao, e Moskwa nadal moe by nasza. Pokutuj stereotypy, e Wadysaw IV pad ofiar swojego ojca, e nie chcia przyj prawosawia, e Zygmunt III zwleka itd. Po pierwsze nie byo pienidzy na wypraw Wadysawa IV, po drugie mia tam strasznie duo przeciwnikw w Moskwie. Zygmunt III cigle mwi, e wyle odsiecz jak si sytuacja uspokoi, e zmiana wyznania naley do niego. Tak mwiby zwolennik jezuitw? A o tym wiadcz rda.

Tak, jak niegdy Herodot podzieli wiat na cywilizacj (Hellada) i barbarzystwo (Persj) i w kontekcie historii Rzeczpospolitej w XVII wieku czy tak nie jest podobnie w myleniu polskiego spoeczestwa? Polska ostoj cywilizacji Rosja Wschodem, barbarzystwem? Czy to nie pokutuje do dzisiaj, jeli w ogle jest?

Ja po prostu myl, e ludzie Rosj ju si nie zajmuj z powodu krzywd doznanych przez komunizm ten problem by ostrzejszy. Dzisiaj pytanie jest takie: czy w ogle pamitaj wojn z Rosj 1609 roku, czy pamitaj, co Batory robi pod Pskowem, e jego akcja zatrzasna Rosji okno na Zachd. Oni by powiedzieli, e nie, e ich w ogle to nie interesuje. To wanie si dzieje, kiedy doznajemy krzywd od Rosji. Podczas zaborw, cywilizacja na ziemiach wschodnich, litewskich, ruskich, cakiem si rozpyna, niestety, ale Rosja na tym zyskaa, poniewa si rozwina (po zaborach ziem wschodnich Rzeczpospolitej, przyp. K.O.). Mwi o tych szkodach, ktre si rozpyny w XIX wieku. Gdyby nie pozytywistyczny wysiek polskiej literatury, to rzeczywicie niewiele bymy dzisiaj mieli. Natomiast normalnie dzisiaj Polakw to nie interesuje.

nawet w polskiej edukacji historycznej tych pozytywnych wtkw historycznych dot. Rosji nie ma

No nie ma. A czy Pan je widzi? Bo mam Pana za obiektywnego, widzi je Pan?

mona ich si doszuka, ale chyba przewaaj negatywne

Trzeba byoby szuka na si, a ja odpowiedziaabym jak mj kolega, ale literatura rosyjska, ale te wspaniae osignicia. No rzeczywicie, jest opera rosyjska ja jestem tak wielbicielk opery rosyjskiej. Faktycznie mona powiedzie, e do kultury wiatowej wnieli wiele, ale osobicie jeszcze doo Rosjanom na koniec, chocia twierdz e maj prawo do odmiennej drogi do demokracji niech im bdzie. Oni ukradli Ukraicom najbardziej wartociowych ludzi znanych na wiecie ktrych okrelili swoimi - twrcw muzyki, opery, tak samo Biaorusinw. Obiektywny kto powie, e Biaorusini te zabrali Moniuszk, Kociuszk i innych, ale to byo inne zjawisko. W przypadku Rosji to byo drenie najbardziej wartociowych nacji wszelkimi siami dla okrelonych celw.

tak, ukradli te z redniowiecza kijowskiego ksicia Wodzimierza Monomacha

Tak! Wszystko i przez to Ukraicom serdecznie wspczuj, bo oni s naprawd tutaj w cikiej sytuacji. Rosja w ogle nie chce uzna tego potencjau jaki im zabraa.

Czy jest moliwy do zrealizowania projekt wsplnego, polsko-rosyjskiego podrcznika do historii?

Jeeli nie ma na razie wsplnego podrcznika polsko-litewskiego, ani polsko-biaoruskiego, ani polsko-ukraiskiego, to w jakiej odlegoci moe by wsplny podrcznik polskorosyjski?

Piotr Szpaczyski: Marzenie citej gowy!

Nawet nie citej gowy, ale po prostu to jest dosy odlege.

ale moliwe?

Moliwe. Zjednoczona Europa powinna dy do tego, aby byo wicej wyznacznikw wsplnie uzgadnianych. Przypomn, e 40 lat uzgadniano podrcznik polsko-niemiecki, to prosz sobie wyobrazi ile bdzie potrzeba czasu na polsko-rosyjski?

Dzikuj.

Rozmawia Krzysztof Olszak

*Prof. zw. dr hab. Maria Barbara Piechowiak-Topolska, wiceprezes zarzdu wiatowej Rady Bada nad Poloni PAN oraz Polskiego Towarzystwa Historycznego, w roku 2004 otrzymaa nagrod Ministra nauki, jest autork i redaktork wielu opracowa naukowych, m.in. Czytelnik i ksika w Wielkim Ksistwie Litewskim w dobie renesansu i baroku (Wrocaw 1984) i Spoeczestwo i kultura w Wielkim Ksistwie Litewskim od XV do XVIII w. (Pozna-Zielona Gra 2003).

Rosja w dziejach Europy i wiata: oglnopolska konferencja studentw historii w Zielonej Grze - relacja

Pod koniec kwietnia studenci z Krakowa, Torunia i Zielonej Gry dyskutowali na Uniwersytecie Zielonogrskim nad rnymi wicymi problemami zwizanymi z histori Rosji, Jej wizerunkiem w polskiej wiadomoci i historiografii, a take rnymi relacjami z pastwami wiata, w tym z Polsk. Gorce dyskusje wzbudziy rozmowy dotyczce historii ZSRR i rewolucji proletariatu. Konferencj studentw otworzy dr Marceli Tureczek, a funkcje moderatora peni Pawe uczak. Konferencja przebiegaa w miar sprawnie, mimo gorcych dyskusji. Wiele cennych uwag w toku dyskusji wnieli pracownicy naukowi Uniwersytetu Zielonogrskiego: dr Jarosaw Dudek, dr Marceli Tureczek oraz dr Andrzej Gillmeister.

1. Pawe Dbek (UJ) Zota Orda i jej panowanie nad Rusi 2. Pawe Zawadewicz (UMK) Rosja na terenie Azji rodkowej i Wschodniej na przeomie XX i XXI wieku 3. Maciej Siwicki (UZ) Oglny zarys wychowania dziecka przyszego wadcy dynastii Romanoww w XVIII wieku 4. Pawe uczak (UZ) Rewolucja Padziernikowa i jej znaczenie 5. Krzysztof Michaowicz (UZ) Aspekty spoeczne podczas dziaa obronnych wojsk radzieckich na przykadzie historii obrony Moskwy i Stalingradu 6. Krzysztof Olszak (UZ) Obraz Rosji w polskiej edukacji historycznej

Prelegenci i dyskutanci doszli do zgodnych wnioskw, e wiedza i wiadomo dotyczca historii Rosji jest niezadowalajco niska, pena stereotypw, ktre s powizane z aktualnymi sympatiami i antypatiami tak politykw, jak i ogu spoeczestwa. Polska polityka historyczna tymczasem wzmacnia te problemy, ktre nie wspieraj choby dobrym relacjom polsko rosyjskim. Wiedza o wspczesnej Rosji wrd Polakw i Polek zamyka si na Moskwie i Kremlu, o czym przekonalimy si przy artykule Pawa Zawadewicza. Take wci budz pejoratywne odczucia problemy zwizane z komunizmem, rewolucj rosyjsk i ZSRR, o czym przekonuje nas Pawe uczak. Tymczasem u Pawa Dbka, Maka Siwickiego i Krzysztofa Michaowicza poruszone zostay zaniedbane przez polsk historiografi aspekty spoeczne dotyczce historii Rosji, a artyku Krzysztofa Olszaka utwierdzi w przekonaniu, e Polska jest faktycznie krajem rusofobicznym na podstawie analizy podstaw programowych.

Wystpienia, ktre publikujemy w postaci artykuw s jednak przyczynkiem do bliszego przyjrzenia si historii Rosji i obszaru Europy rodkowej i Wschodniej. Uwaamy, e nasza konferencja studencka spenia swoj rol zainteresowania suchaczy bliszemu i lepszemu przyjrzeniu si historii Rosji i Rusi oraz lepsze jej zrozumienie. Niestety mimo ogromnej sympatii i chci ze strony Pawa Zawadewicza nie udao si otrzyma artykuu. Prelegent porusza si w swoich rozwaaniach w krgu regionu Uzbekistanu, Turkmenistanu, Azerbejdanu, Tadykistanu, Kirgistanu, Afganistanu i Kazachstanu w kontekcie polityki wielkomocarstwowej Rosji na przeomie XX i XXI wieku. Przybliy nam przesanki jakim si kieruj dyrygenci na Kremlu w swoich decyzjach, dziki czemu zrozumielimy kontekst wojny gruzisko-rosyjskiej. De facto w toku dyskusji konflikt z jesieni 2008 roku budzi gorce emocje. Zwykle postrzegamy Rosj poprzez pryzmat jej stosunkw z Uni Europejsk i Stanami Zjednoczonymi, zapominajc, e jest gwn aort caej pnocnej Azji i wci jednym z gwnych decydentw w tej czci wiata. Nie mniej bardzo liczymy na to, e Pan Pawe przele swj artyku i opublikujemy go w nastpnym numerze naszego czasopisma.

Zapraszam do lektury materiaw pokonferencyjnych! red. nacz. Krzysztof Olszak

Zota Orda i jej panowanie na Rusi

Pawe Dbek

Podbj Rusi przez Mongow: Wstp

Wiek XIII jest przeomowy dla historii znacznej czci zamieszkaego wiata. Wie si to z pojawieniem si na arenie dziejowej jednej postaci Temudyna. Czowiek ten przeszed do historii pod imieniem-tytuem Czyngis-chan. Urodzi si prawdopodobnie w 1262 r. (inne moliwoci to 1255 i 1267 r.). W 1206 r. zjednoczy rozproszone plemiona koczownicze wschodniej czci stepw euroazjatyckich. Na czele tych plemion podbi znaczn cz Pastwa Durdenw, znajdujcego si na pnocy Chin. W 1219 r. przedsiwzi wielk wypraw na zachd przeciw pastwu Chorezm. W czasie tej wyprawy wysa odzia pocigowy za pokonanym wadc Chorezmu Muhammedem, ktry to oddzia dosta nastpnie zadanie przejcia Kaukazu i wykonania rekonesansu stepw nadczarnomorskich i nadkaspijskich. Wiek XIII jest take przeomowy dla dziejw Rusi. Rozpdzona przez Czyngis-chana stepowa machina wojenna, mimo jego mierci w 1227 r. zmiadya i podporzdkowaa pod koniec lat trzydziestych rozdrobnion i skcon Ru. Na 240 lat spora cz Rusi, zmienna w okrelonych latach znalaza si pod cikim panowaniem stepowych najedcw. Przez cay ten okres jarzmo to przechodzio przeobraenia. Z pocztku bardzo mocne i okrutne, w miar spadku siy najedcw oraz wzrostu potgi Moskwy stawao si ju tylko ograniczone do formalnoci i daniny. Jednak jarzmo to odegrao wielk rol zarwno w sferze politycznej jak i w psychice Rusi, a pniej Rosji.

Preludium: Mongoowie

Pastwa stepowe maj bardzo dug tradycj. Ich specyfika polega na tym, e s bardzo nietrwae. Powstaj bardzo szybko i bardzo szybko upadaj. Ich powstanie i rozwj uzaleniony jest zwykle od bardzo wybitnej jednostki, ktra stoi na ich czele. Tak wybitn jednostk by bez wtpienia Czyngis-chan. Podstaw potgi jego pastwa bya organizacja wojskowa. Armia ta bya oparta na surowej i bezwzgldnej dyscyplinie. Najmniejszy przejaw nieposuszestwa karano przewanie mierci. Sub wojskow penili wszyscy mczyni zdolni do noszenia broni. W armii mongolskiej obowizywa podzia dziesitny. Najmniejsz

jednostk organizacyjn by odzia dziesiciu ludzi. Wysz odzia stu wojownikw. Jeszcze wyej sta mingan skadajcy si z tysica zbrojnych, najwysz jednostk organizacyjn by tumen, skadajcy si z dziesiciu tysicy wojownikw. Gwn czci wojska mongolskiego bya konnica potrafica zarwno atakowa jak i pozorowa ucieczk. Wojownicy mongolscy odznaczali si wytrwaoci, potrafili dugo nie je, spa w siodle lub na goej ziemi, znosi skrajne temperatury, obej si dugo bez wody. Mongoowie potrafili zapoycza od innych ludw potrzebne umiejtnoci. I tak w czasie kampanii w Chinach nauczyli si zdobywa i oblega miasta, umiejtnoci wczeniej im nieznanej, poniewa na stepach nie ma miast. Mongolski sposb walki odznacza si wielk bezwzgldnoci. Armia mongolska znaczya swj pochd zgliszczami, zburzonymi miastami oraz bardzo czsto mordowaniem caej populacji danego miasta lub uprowadzeniem jej w niewol w celu pomocy w dalszych dziaaniach wojennych. Taki sposb prowadzenia wojny paraliowa przeciwnika. W toku zaborczych wypraw wodzowie stepowi zdobyli ogromne dowiadczenie i stali si mistrzami sztuki wojennej, ktrym aden wdz ruski nie mg dorwna. Najwybitniejszymi z nich byli prawdopodobnie Debe i Sudebej. I oni to wykonali pierwsze rozpoznawcze uderzenie na Ru.1

Ru przed najazdem mongolskim

Po mierci Jarosawa Mdrego w 1054 r. Ru zostaa podzielona na wiele ksistw, w ktrych panowali jego potomkowie. Pocztkowo utrzymywaa si jeszcze zwierzchno wielkiego ksicia nad pozostaymi czciami pastwa. Jednak w toku walk domowych Ru rozpada si na wiele ksistw dzielnicowych. W chwili nadejcia Mongow na Rusi istniay nastpujce ksistwa dzielnicowe: nowogrodzkie, wodzimiersko-suzdalskie, czernichowskie, perejasawskie, kijowskie, turowsko-piskie, poockie, smoleskie, wodzimiersko-woyskie, halickie i riazaskie. Armia ruska nie miaa ju tej zdolnoci bojowej, co za czasw Jarosawa Mdrego. Bya zoona z druyn ksicych oraz z pospolitego ruszenia. Pospolite ruszenie wystpowao w sytuacji szczeglnego zagroenia, natomiast walki midzy dzielnicami prowadzone byy siami druyn ksicych. Jeli chodzi o uzbrojenie armia, a w szczeglnoci druyny ksice byy dobrze wyposaone i nie ustpoway pod tym wzgldem Mongoom. Jedynym man-

L. Bazylow, Historia Rosji, Tom 1,Warszawa 1983, str. 124-126; J. Maro, Legnica 1241, Warszawa 1996, str. 49-61; P. Jackson, Mongoowie i Zachd, Warszawa 2007, str. 67-87; W. Chrzanowski, Henryk II Pobony. Najazd Mongolski na Polsk 1241 r., Krakw 2001, str. 9-18.

kamentem byo mae rozpowszechnienie broni miotajcej to znaczy ukw i kuszy, ktre zostanie nadrobione po bolesnych klskach w starciu z Mongoami. Rusowie natomiast ustpowali Mongoom pod wzgldem dyscypliny, organizacji, taktyki, ruchliwoci i manewrowoci, kunsztu bojowego oraz dowiadczenia dowdcw.2

Kaka 1223

Latem 1220 r. Czyngis-chan wysa w pocig za szachem Chorezmu odzia na czele z Debe i Sudebejem, ktry jednak nie zdoa zapa szacha (zmar w grudniu 1220 roku). Odzia ten prowadzi pocig wzdu poudniowych wybrzey Morza Kaspijskiego. Po mierci szacha prowadzi on dziaania wojenne na obszarze pnocno-zachodniej Persji, Azerbejdanu oraz Gruzji. W 1222 r. odzia ten przekroczy Kaukaz i znalaz si na rwninach pomidzy Morzem Czarnym a Kaspijskim. Tutaj rozpocz walki z plemionami Alanw, Lezginw, Osetycw, Czerkiesw oraz tureckich z pochodzenia Kumanw (Poowcy, Kipczacy). Plemiona te byy podobnie jak Mongoowie koczownikami. Poniewa plemiona te miay podobn jak najedcy taktyk walki pierwsze starcie byo nierozstrzygnite. Wodzowie mongolscy wwczas posali posw i pornili przeciwnikw powoujc si na braterstwo w stosunku do Kumanw i utrzymujc, e s podobnie jak Poowcy Turkami. Mongoowie rozgromili, wic najpierw plemiona pnocnokaukaskie, a potem Poowcw, ktrzy wycofali si na pnoc. Kumanowie zostali jeszcze kilka razy pokonani na stepach na pnoc od Morza Czarnego. Nastpnie Mongoowie spustoszyli czciowo Krym i przezimowali w dole Dniepru. Chan Kumanw Kotjan zwrci si tymczasem o pomoc na Ru. Mia po temu powody, poniewa by ziciem ksicia halickiego Mcisawa Udaego. Do walki stanli ostatecznie ksita z nastpujcych dzielnic: halickiej, kijowskiej, czernichowskiej, smoleskiej i woyskiej. Wojsk natomiast nie przysa potny ksi wodzimiersko-suzdalski Jerzy II. Koncentracja wojsk nastpia niedaleko Kijowa i stamtd wojska pomaszeroway na poudnie wzdu Dniepru. Dowdcy wojsk mongolskich Debe i Sudebej uciekli si do podstpu i wysali posw, ktrzy owiadczyli, e Mongoowie nie s wrogo nastawieni do Rusw, a jedynie do Poowcw. Podstp nie uda si, a posowie mongolscy zostali zamordowani. Dla Mongow by to czyn najgorszy z moliwych wymagajcy zemsty. Po kilku dniach Mongoowie wysali kolejne poselstwo. Tym razem puszczono je wolno, ale rwnie ono nie odnioso skutku. Wyprawa trwaa wic dalej, a Rusowie rozprawili si z odziaem rozpoznawczym

L. Podhorodecki, Czyngis-chan, Warszawa 1991, str. 171-173.

Mongow. Jednak wojska ruskie byy tym sposobem coraz dalej wcigane w stepy z dala od wasnego zaplecza. Z powodu cigego cofania si Mongow Rusowie zaczli lekceway najedcw. 31 Maja 1223 r. nad rzek Kak koalicja spotkaa gwne siy Mongow. Wojska mongolskie stay po poudniowej stronie rzeki, natomiast wojska koalicji po pnocnej. Wojska stepowe liczyy od 25 do 30 tys. wojownikw, a odziay rusko-kumaskie od 30 do 40 tys. zbrojnych. W dowdztwie ruskim powsta spr midzy ksiciem halickim, ktry chcia przekroczenia rzeki i uderzenia na wroga natychmiast, a ksiciem kijowskim, ktry chcia wyczekiwa i zmusi Mongow do przeprawy przez Kak, a nastpnie wyda bitw na pozycji przez siebie wybranej. Narada wojenna nie dosza do skutku. aden z dwch rywalizujcych ze sob ksit nie zdoa narzuci swojej woli pozostaym. Po naradzie ksita halicki, woyski i czernichowski wraz ze swoimi druynami przekroczyli rzek i wydali bitw Mongoom. Do walki ruszyli rwnie Kumanie, natomiast ksi kijowski pozosta na swoich pozycjach w obozie za rzek. Rusowie zaczli powoli przewaa, jednak Mongoowie widzc to natarli obwodem na zmczonych ju walk Kumanw, ktrzy rzucili si do ucieczki wpadajc na Rusw i mieszajc ich szeregi. To przesdzio o wyniku walki. Cz wojsk mongolskich ruszya w pocig, druga cz natomiast otoczya obz wojsk kijowskich. Po krtkim obleniu Mongoowie zaproponowali wypuszczenie Rusw za okupem. Obleni nie majcy zapasw ywnoci przystali na t propozycj. Jednak, gdy tylko Rusowie opucili swj obz zostali wymordowani przez Mongow. Po bitwie Mongoowie podeszli pod Nowogrd Siewierski pustoszc po drodze wsie i miasteczka. Nastpnie jednak Debe i Sudebej zawrcili w stepy. Uderzyli nastpnie na Bugarw nadwoaskich (Kamskich). Jednak Bugarzy byli Turkami, a ich sposb walki podobny by do sposobu walki Mongow. Doznawszy duych strat w zasadzkach przygotowanych przez Bugarw Mongoowie wycofali si na wschd do swoich siedzib. Wyprawa ta miaa charakter czysto rozpoznawczy. Miaa ona zebra informacj i powrci do kwatery gwnej w Mongolii3

Podbj Rusi Pnocno-Wschodniej

W 1227 r. z areny dziejowej zszed Czyngis-chan. Podzieli on swoje wielkie pastwo midzy czterech synw z pierwszej ony. Tereny najbardziej na zachd wysunite oraz tereny, ktre miano dopiero podbi w Europie Wschodniej otrzyma najstarszy syn Duczi. Jed-

L. Podhorodecki, op. cit, str. 166-179.

nak syn ten zmar w niewyjanionych okolicznociach kilka miesicy przed mierci twrcy imperium. Jego nastpc zosta jego syn Batu-chan. W 1229 roku Mongoowie przeprowadzili may rekonesans, ktry dotar do rzeki Jaik, ktra bya graniczn rzek Bugarw Kamskich. Wtedy take ujarzmiono cz Powoa. W 1235 r. w Mongolii zebra si kurutaj, czyli uroczysty zjazd rodziny panujcej i arystokracji w celu nakrelenia dalszych kierunkw ekspansji. Byo to tu po cakowitym podboju Pastwa Durdenw w pnocnych Chinach w 1234 r. W zwizku z tym podjto decyzj zorganizowania wielkiej wyprawy na zachd w celu ujarzmienia zamieszkujcych tam ludw. Wodzem wyprawy mianowano Batu-chana dziedzica i syna Ducziego. Jako praw rk dano mu dowiadczonego i znajcego Wschodni Europ Sudebeja. W wyprawie uczestniczyli take czonkowie rodziny panujcej. W Mongolii pozosta jedynie Wielki Chan Ugedej (z powodu choroby). Koncentracja si imperium nastpia nad grnym Irtyszem na wiosn 1236 r. Liczebno si Batu-chana rnie jest oceniana. W starszej historiografii siy te ocenia si na od 120 do 140 tys. Nowsza historiografia redukuje je do nawet 50 tys. Ofensyw rozpoczto jesieni 1236 r. Na wschd od Wogi Batu-chan podzieli armi. Cz skierowa na pnoc na Bugari Kamsk. Natomiast gwne siy zajy si ujarzmianiem Kumanw na stepach nadwoaskich. Na wiosn 1237 roku stepy byy ju podbite a do granic Rusi, wic jesieni tego roku przysza kolej i na ni. Najpierw atak poszed na najbardziej wysunit na poudniowy-wschd dzielnic Rusi ksistwo riazaskie. Mongoowie zadali daniny. Na to otrzymali odpowied: Gdy nas nie stanie wszystko bdzie wasze. Riaza zwrci si o pomoc do ksistwa wodzimierskiego. Jednak wadca tego ksistwa Jerzy nie spieszy z pomoc i wobec szybkoci wojsk inwazyjnych nie zdy z pomoc Riazaniowi. Take inni ssiedzi nie pomogli ksistwu, poniewa wczeniej nie uczestniczyo ono w wyprawie, ktra zakoczya si klsk nad Kak. W poowie grudnia Riaza zosta opasany przez odziay stepowe. 21 grudnia po szeciu dniach obrony Riaza pad. Ksi riazaski Jerzy Igorowicz zosta zabity. Po zdobyciu miasta nastpia rze mieszkacw, a nastpnie okrutne spustoszenie caej ziemi riazaskiej. Nastpnym celem ataku byo ksistwo wodzimierskie. Zrczni stratedzy mongolscy nie zaatakowali jednak wprost Wodzimierza, lecz najpierw uderzyli na Koomn i Moskw. Manewr ten odci jedno z najsilniejszych ksistw od reszty Rusi. Pod Koomn armia Batuchana spotkaa spnion odsiecz wodzimiersk dla Riazania i rozbia j. Nastpnie 15 stycznia 1238 r. zdobyto Moskw i ruszono na Wodzimierz. 7 lutego po czterech dniach oblenia stolica ksistwa pada pod ciosami najedcw. Ksicia Wodzimierskiego nie byo w miecie. Organizowa on w tym czasie armie na pnocy ksistwa. W krtkim czasie najed-

cy zdobyli prawie ca ziemi wodzimiersk. 4 marca rozegraa si bitwa nad rzek Sit zakoczona otoczeniem i pogromem wojsk ksicia wodzimierskiego Jerzego oraz mierci jego samego. Nastpnym celem ofensywy bya ziemia nowogrodzka. 5 marca jeden z oddziaw mongolskich zdoby Torek w ziemi nowogrodzkiej. Caa armia ruszya na Nowogrd Wielki w poowie marca. Wydawao si, e los Nowogrodu jest przesdzony. Jednak wiosenne roztopy oraz bagniste tereny oddzielajce t ziemie od poudnia spowodoway odwrt napastnikw na pocztku kwietnia. Ponadto ksi nowogrodzki Aleksander Newski zobowiza si paci danin. Idc na poudnie oddziay mongolskie spustoszyy ziemie smolesk i weszy do ziemi czernichowskiej. W tej to dzielnicy na siedem tygodni zatrzyma najedcw may grd Kozielsk, ktry zosta ostatecznie zdobyty i zrwnany z ziemi. Los mieszkacw by podobny jak w innych stawiajcych opr miastach. W poowie roku zwyciska armia wycofaa si w step. Wojska mongolskie wycofay si na stepy z wielu powodw. Po pierwsze zrealizowano zasadniczy cel kampanii to jest podbj Rusi Pnocnej. Ponadto trzeba byo uzupeni straty, a ludziom i koniom da odpoczynek. Prcz tego w rodzinie panujcej wybuch spr o pierwszestwo. Syn wielkiego chana Gujuk pokci si z Batu-chanem o pierwszestwo w wypiciu toastu. Wane byo take to, e na tyach armii wybuch bunt Poowcw.4

Atak na Ru Poudniow

Ru Poudniowa bya militarnie duo sabsza od Rusi Pnocno-Wschodniej. Zim 1239 r. Batu-chan skierowa cz wojska na tereny pnocno-wschodnie. Wojska te zajy ziemie mordwisk i spustoszyy Ru a do Klamy. Gwne siy uderzyy jednak na Ru poudniow. Najpierw na wiosn 1239 r. pad Perejasaw, a nastpnie 18 padziernika Czernihw. Nastpny atak nastpi zim 1240 r. Dowodzcy jednym z oddziaw Mongke-chan, wnuk Czyngis-chana podszed pod Kijw. Widzc wielko i wspaniao miasta postanowi go ocali i wysa posw z daniem posuszestwa. Kijowianie jednak zamordowali posw, czym wydali na siebie wyrok. Nie do na tym ksi kijowski uciek na Wgry, a w miecie zaczy si spory o wadz. Gwne siy Batu-chana podeszy pod miasto na przeomie listopada i grudnia. 6 grudnia miasto zostao zdobyte, najedcy zgotowali mieszkacom rze. Miasto zostao ograbione i spalone. Dawna stolica Rusi zostaa powanie zniszczona. Nastpnym celem ataku bya ziemia woyska i halicka. Mongoowie zdobyli tam Halicz i WodziB. Grekow, A. Jakubowski, Zota Orda i jej upadek, Warszawa 1953, str. 170-174; L. Podhorodecki, op. cit., str. 193-196.
4

mierz Woyski, a take pozostae grody i strasznie j spustoszyli. Ksi Daniel Halicki uciek na Wgry. Poniewa cz Kumanw oraz liczni ksita ruscy uciekli na Wgry celem ataku stao si teraz to pastwo. Odzia pomocniczy wyprawy na Wgry spustoszy ksistwa piastowskie w Polsce, aby nie mogy one udzieli pomocy Wgrom. Kampania na Wgrzech zakoczya si sukcesem jednak mier wielkiego chana Ugedeja w grudniu 1241 r. i wynike z tego komplikacje zwizane z walk o najwysz godno w imperium skoniy Batu-chana do wycofania si z Wgier i zaoenia swej siedziby na stepach nadkaspijskich. W czasie odwrotu z Wgier w lecie 1242 r. najedcy spustoszyli ziemie poudniowo-ruskie wzdu Bugu. Straszliwy ten najazd zabobonni ludzie redniowiecza uznali za dopust Boy za grzechy.5

Zakoczenie

Podbj mongolski przynis Rusi w wikszoci negatywne skutki. Same dziaania wojenne spowodoway po pierwsze wielkie wyludnienie. Mongoowie stosowali na wielk skale rzezie w zdobytych miastach i wioskach. Miasta i wsie zdobyte przez Mongow byy palone. Wiele miast nigdy nie odbudowano po najedzie. Konsekwencj najazdu byo uzalenienie Rusi od wadcw mongolskich. Wadcy poszczeglnych ksistw zostali zobowizani do wiadczenia daniny na rzecz wadcy Zotej Ordy. Oczywicie danina nie bya pobierana ze skarbca ksit, ktry po najedzie by raczej pusty, lecz bya pobierana od ludnoci. Spowodowao to, i wadca pomagajcy poborcom mongolskim w zebraniu daniny by czsto znienawidzony przez swoich poddanych. Uciskana przez Mongow i wasnych wadcw ludno zrywaa si czsto do powsta, ktre powodoway kolejne najazdy i kolejne zniszczenia. Ale wadza mongolska po raz pierwszy od dawna zjednoczya prawie ca Ru. Co prawda bya to jedno pod panowaniem mongolskim, ale wrd ksit zacza wita myl, e wyzwolenie z okrutnej niewoli jest moliwe tylko wsplnymi siami caej Rusi.

Bibliografia 1. Bazylow L., Historia Rosji, Tom 1, Warszawa 1983. 2. Chrzanowski W., Henryk II Pobony. Najazd Mongolski na Polsk 1241 r., Krakw 2001. 3. Grekow B., Jakubowski A., Zota Orda i jej upadek, Warszawa 1953. 4. Jackson P., Mongoowie i Zachd, Warszawa 2007.

B. Grekow, A. Jakubowski, op. cit., str. 196-197.

5. Maro, Legnica 1241, Warszawa 1996. 6. Podhorodecki L., Czyngis-chan, Warszawa 1991.

Oglny zarys wychowania dziecka przyszego wadcy w dynastii Romanoww w XVIII wieku Maciej Siwicki

Jeli rady moje rozwieje wiatr, a ty nie zechcesz robi tego, czego ja sobie ycz, przestan uwaa ci za swego syna. Bd prosi Boga, by ukara ci na tym i tamtym wiecie.1 Ten zwrot skierowany przez Piotra I do swojego syna Aleksego bardzo dobitnie przedstawia charakter, wrcz model wychowania na rosyjskim dworze. Wielowiekowej potgi Rosji naley nie tylko upatrywa przez czynniki polityczne, militarne, ekonomiczne ale take przez to jdro jakim bya carska rodzina z caym jej bagaem nakazw, zakazw w zakresie wychowania swoich potomkw. Na przestrzeni wiekw wadza krla nad poddanymi i wadza ojca nad dziemi byy tej samej natury. Porzdek ten uznawano za co zupenie naturalnego. Krl i ojciec zdawali spraw ze swych rzdw jedynie przed Bogiem. Oboje zasadniczo dziaali w interesie swej rodziny, choby miao to oznacza najwiksze nieszczcie dla ich poddanych czy dzieci.2 W rodzinach monarszych nowoytnej Europy byo regu, e poprawne relacje midzy rodzicami a dziemi byy zachwiane, gdy przed mioci rodzicielsk staway twarde zasady dynastii. Krlewskie dzieci nie miay duej swobody w myleniu, nawet w najdrobniejszych sprawach zawsze byy z gry ukierunkowywane wol rodzicw czy opiekunw. Ojciec krl spogldajc na swoje dziecko widzia w nim bardziej nie swojego syna czy crk, ale nastpc, przyszego wadc. Przytoczony przeze mnie fragment wypowiedzi Piotra Wielkiego do syna odznacza si du nienawici, takie i te byy relacje pomidzy nimi. Carewicz Aleksy pochodzi ze zwizku Piotra z niekochan przez niego Eudoksj opuchin. Dziecistwo jego praktycznie nie doznao uczucia macierzyskiego, gdy konflikty cara z Eudoksj pozbawiy go kontaktu z matk.3 ,,Ojciec i syn byli bardzo niepodobni do siebie. (...) Aleksy umia wiele, swobodnie wada kilkoma jzykami, to jednak za ojcem nie nada. Razia go jego gruboskrno i brutalne postpowanie z najbliszym otoczeniem. (...) Podczas jednej z ich nielicznych wsplnych podry w 1704 r. do wieo zdobytej Narwy, car do syna powiedzia, e aby on zazna w yciu wiele radoci, to musi we wszystkim go naladowa i kocha wszystko to co suy poytkowi i sawie kraju4. Trzeba przyzna, e Piotr I zadba o edukacj syna. wiadczy o tym moe wysanie go w 1709 r. za granic, w celu lepszego opanowania francuskiego i niemieckiego oraz by Aleksy zapozna si ze sztuk budowy fortyfikacji. Oprcz wielu nauczycieli, najwikszy wpyw na carewicza mia Jakub Ignatiew duchowny, ktry

otwarcie krytykowa reformy Piotra I. To on opowiada modemu Aleksemu o rzeczach, ktre na dworze pomijano milczeniem, m.in. o krwawym zwalczaniu przez cara przeciwnikw politycznych.5 Piotr Wielki wiele czasu z synem nie spdza z racji obowizkw, jednak jego wytyczne realizowaa wzgldem Aleksego, siostra Natalia. To ona informowaa brata o wszystkich poczynaniach carewicza.6 Ingerencja cara w ycie syna bya widoczna z kadej strony, to ojciec doprowadzi go pod przymusem do maestwa z Zofi Charlott, ksiniczk brunszwick. Piotr I dostrzega krytyk syna do sposobu sprawowania przez siebie wadzy. Std nasilay si naciski na Aleksego, majce w przyszoci uczyni z niego wiernego kontynuatora ojca. Momentem przeomowym bya ucieczka z Rosji w 1716 r. Aleksego do cesarza Karola VI do Wiednia. Po przeszo rocznym pobycie za granic, dziki podstpnym namow carskiego agenta Piotra Tostoja, marnotrawny syn powrci do ojca.7 Ten czyn jak si okazao, kosztowa carewicza ycie. Po przybyciu do Rosji odbyo si ledztwo, pocztkowo Aleksy nie chcia wyda swoich wsptowarzyszy ucieczki. Zosta pozbawiony dziedziczenia tronu. Piotr I w swoim manifecie wydanym na t okoliczno stwierdzi, e za ten czyn Aleksy powinien ponie mier, ale mu przebacza. Jednak do koca procesu mia przebywa w twierdzy Pietropawowskiej. Car mocno zabiega o uczciwy proces i kar dla syna. Trybuna w skadzie generalicji, senatorw wyda 24 VI 1718 r. wyrok na Aleksego, skazujc go na mier. Jeszcze przed zapadniciem wyroku torturowano go w celu uzyskania informacji o autorach tej ucieczki. Piotr I wiedzia o mkach syna w twierdzy, jednak nic nie uczyni, aby temu zaprzesta. W wyniku ran Aleksy zmar.8 Brak mskiego potomka by olbrzymim problemem i zmartwieniem dla kadego monarchy. Bezdzietno za bya rodzinn tragedi. Adopcja w takich przypadkach dawaa szans, na przeduenie dynastii. Dynastii Romanoww, te w XVIII w. grozio brak cigoci. W 1742 roku crka Piotra Wielkiego, bezdzietna Elbieta przygotowaa testament, zmierzajcy do zapewnienia cigoci rodziny Romanoww. Na swojego nastpc wyznaczya, urodzonego w 1728 r. Piotra Ulryka, syna nieyjcej ju jej siostry Anny, ksinej holsztyskiej.9 Zaraz po tej decyzji, nastpia swego rodzaju adopcja wwczas czternastoletniego chopca. By on przygotowywany do objcia tronu szwedzkiego, jednak ciotka Elbieta sprowadzia go do Rosji i poddaa gruntownej edukacji, majcej na celu uczyni z niego przyszego wielkiego cara. Jego nowa edukacja rozpocza si od zmiany wyznania. Dotychczas by wychowywany wedug zasad luteranizmu, teraz usiowano go przekona do prawosawia. Jego duchowym opiekunem zosta ojciec Symeon, mia on z Piotrem ogromne kopoty, gdy modzieniec by niechtny na przyjcie nowego obrzdku, niczego te nie chcia si nauczy.

Jego ciotka staraa si ze wszystkich si zaszczepi w nim mio do kultury rosyjskiej i samej Rosji, nauk jzyka powierzya wielu preceptorom, jednak ci widzc obojtno Piotra szybko rezygnowali z bezskutecznych wysikw. Ostatecznie przyszy car przeszed na prawosawie, jednak zawsze z tej wiary kpi. To Elbieta bya rwnie autork maestwa Piotra z Zofi August, pniejsz caryc Katarzyn II. Piotr zanim zosta carem, ju zdy si narazi dla rosyjskiego dworu. Otwarcie nienawidzi wszystkiego co rosyjskie.10 Mia odwag rwnie gosi swoje sympatie dla Fryderyka Wielkiego, dla wszystkiego co niemieckie.11 Zwizek Piotra i Katarzyny by cigym pasmem rozgrywek na tle politycznym, to maestwo Gsiorowski scharakteryzowa jako dwie partie: Piotra i Katarzyny, ktre walczyy o carski tron. Partie te rzucay przeciw sobie rne hasa majce oczernia stron przeciwn, to podwaano ojcostwo Piotra wzgldem maego Pawa, zarzucano niewierno Katarzynie.12 Sojusz z 1757 r. Rosji i Austrii przeciwko Prusom znacznie skomplikowa kwesti dziedzicznoci imperium rosyjskiego. Ciko chora cesarzowa Elbieta obawiajc si mierci, planowaa zmieni swoj decyzj w sprawie nastpstwa tronu. Widzc ogromn sympati w pruskie wzorce Piotra, za t jego lep mio do Prus, ktrych osobicie nienawidzia, chciaa na nowego swojego nastpc powoa Pawa syna Piotra.13 Walka pomidzy maonkami i ich stronnikami o sched po Elbiecie trwaa dugie lata, ostatecznie po mierci cesarzowej w 1762 r. na rosyjskim tronie zasiad Piotr jako Piotr III. Nie opakiwa swojej poprzedniczki, co wicej by tak przepeniony radoci z powodu jej mierci, e wyda uroczysty obiad, natychmiast rwnie przerwa wojn przeciwko Fryderykowi Wielkiemu.14 Rzdy Piotra III nie trway dugo, jeszcze tego samego roku w wyniku zamachu stanu, zorganizowanego przez Gwardi Cesarsk, zosta obalony, a dziedzictwo po nim na dugie lata przeja jego ona Katarzyna II. Warto przeledzi same relacje Elbiety Piotrownej z pniejsz Katarzyn II, gdy o tych zatargach pomidzy teciow i synow w XVIII w. byo do gono nawet na arenie midzynarodowej. A u podstaw tego sporu leaa m.in. kwestia wychowania syna Katarzyny, wspomnianego ju wczeniej Pawa. Pocztek ich znajomoci stanowia gra pozorw, dobrze odtwarzay wasne role. Dla maestwa Piotra i Katarzyny cesarzowa bya gotowa uczyni sporo, chodzio bowiem o przysze losy dynastii Romanoww. Katarzyna te nie pozostawaa duna, godzc si na kade warunki cesarzowej widziaa w tym moliwo zostania w przyszoci caryc. Miaa jeszcze dodatkowy dar, potrafia zjednywa sobie ludzi.15 Imperatorowa wyrniaa Katarzyn na kadym kroku, chcc j przywiza do siebie, obdarowywaa j klejnotami, sukniami wartymi setki tysice rubli.16 Po zawarciu maestwa z Piotrem, pozycja Katarzyny bardziej si wzmocnia na rosyjskim dworze. Zarwno wycho-

wanie odebrane w domu, zwaszcza wpywy matki Joanny, oraz atmosfera panujca w Petersburgu i Moskwie, gdzie cieray si ze sob interesy koterii powizanych zazwyczaj z obcymi dworami, odbiy si na postpowaniu Katarzyny.17 Nie osiadaa na laurach, wiedziaa dobrze, e musiaa urodzi przyszego potomka Romanoww. W przeciwnym razie jej maestwo mogoby si skoczy, a ona sama zostaaby usunita z dworu. Piotr zaniedbywa j w zwizku, mimo obaw przed teciow, potajemnie zacza widywa si z hrabi Sergiuszem Satykowem.18 Po usilnych staraniach, przypaconymi dwoma poronieniami, Katarzyna w roku 1754 daa Rosji nastpc tronu. Od tego czasu maski Katarzyny i Elbiety opady, wyoniy si na wiato dzienne prawdziwe ich charaktery. Caryca Elbieta rozkazaa zaraz po porodzie zabra akuszerce dziecko. Katarzyn dopiero po przeszo trzech godzinach przeniesiono na przecielone ko, gdzie moga odpocz. Przyjcie na wiat syna jak podaje Wadysaw A. Serczyk zmienio zasadniczo pooenie Katarzyny na dworze. Wykonaa swoje zadanie i przestaa by potrzebna, takim postpowaniem ze strony cesarzowej bardzo rozczarowaa si na niej.19 Elbiecie nie przeszkadzao wtpliwe pochodzenie wnuka, wielu historykw stwierdza, e ojcem Pawa by wspomniany wczeniej Satykow, ale i s tacy historycy, ktrzy podwaaj jego ojcostwo i snuj teorie, e Pawe by podstawionym dzieckiem Elbiety, bo ta wwczas podobno bya przy nadziei.20 Pomijajc czyim dokadnie dzieckiem by Pawe, po piciu dniach od narodzin ,,wielki ksi Pawe Piotrowicz zosta ochrzczony. Elbieta wybraa mu imi Pawe, na pamitk pierwszego dziecka Piotra Wielkiego. Stolica z tej okazji witowaa. Katarzyna swoje dziecko ujrzaa dopiero po 40 dniach od narodzin. Pawa umylnie separowano od matki. Piotr w stosunku do dziecka nie przejawia adnego zainteresowania, swj czas w caoci powica wojsku.21 Elbieta wychowywaa Pawa w swoich prywatnych apartamentach. Nie rozstawaa si z nim a do swojej mierci. Towarzyszy jej na wszystkich uroczystociach, przyjciach co wicej jak podaje Gsiorowski bywa on i rwnie na najwyuzdaszych maskaradach monarchini. Istniej rozbienoci pomidzy historykami, co do samego podejcia Katarzyny do Pawa. Gsiorowski twierdzi, e ona przygldaa si temu co z dzieckiem wyprawia teciowa i nie prbowaa przeamywa muru, ktrym j oddzielono od wasnego syna. Uczucia macierzyskie ani razu nie zabiy w niej ywiej, bya matk uznan syna, nastpcy tronu i spenia to, czego od niej dano i moga znw wrci do intryg i kochankw.22 Potwierdza to Wadysaw A. Serczyk, wspominajc, e ju po niecaym roku od urodzenia Pawa, Katarzyna nie przejawiaa adnych uczu do syna, a zwizaa si z Lwem Naryszkinem. Wwczas ju nie dbaa o pozory (miaa jeszcze kolejne dzieci m.in. crk Ann prawdopodobnie ze Stanisawem Poniatowskim23, ktr te wychowywaa Elbieta) i odwaniej prezentowaa swoje cele

zniewalajc swoim wdzikiem politykw i dyplomatw. Zarysowywaa plany zagarnicia wadzy w przypadku mierci Elbiety. Bya dna wadzy, a nie macierzystwa. atwo jednoczc wok siebie ludzi, otoczya nimi carow, przez to wiedziaa o kadych posuniciach teciowej.24 Jej szerokie kontakty intymno polityczne ostatecznie spowodoway, e po dugich trudach osigna swj zasadniczy cel, jakim by carski tron. O uczuciach na rosyjskim dworze nie mogo by mowy, nienawi kierowaa Elbiet kiedy ta odbieraa dziecko Katarzynie. Tego samego dowiadczy Pawe, braku mioci macierzyskiej od matki Katarzyny, ktra nie podja walki o niego, a zaja si wyszymi w jej mniemaniu - celami politycznymi. Nienawi w rodzinie Romanoww wyrzdzia wielkie spustoszenie. Siaa strach, rozpacz i uomno psychiczn wielu jej czonkom, a gwnie dzieciom. Nienawi niszczya te charakter moralny czowieka, temu odpowiadao zachowanie cesarzowej Elbiety gdy ta pocztkowo przymilaa si swojej synowej Katarzynie, by pniej z premedytacj odebra jej dziecko. Na carskim dworze termin rodzicielstwo by synonimem stworzenia ze swojego dziecka, wiernej kopii osoby rodzica - wadcy. Jednak jak powysze przykady pokazay te kopie byy nie zawsze doskonae.

Przypisy:
1 2

W. A. Serczyk, Piotr I Wielki, Wrocaw 1997, s. 226. J. L. Flandrin, Historia rodziny, Warszawa 1998, s. 5 6. 3 J. P. Duffy, V. L. Ricci, Carowie, Krakw 1999, s. 183. 4 W. A. Serczyk, op. cit., s. 226. 5 Ibidem, s. 226 227. 6 Z. Wjcik, Dzieje Rosji 1533 1801, Warszawa 1971, s. 280. 7 J. P. Duffy, V. L. Ricci, op. cit., s. 203. 8 W. A. Serczyk, op. cit., s. 232 234. 9 W. A. Serczyk, Katarzyna II, Londyn 1995, s. 15 16. 10 J. P. Duffy, V. L. Ricci, op. cit., s. 216. 11 W. Gsiorowski, Krlobjcy, d 1989, s. 51. 12 Ibidem, s. 50. 13 W. A. Serczyk, op. cit., s. 87.
14 15

J. P. Duffy, V. L. Ricci, op. cit., s. 216. W. A. Serczyk, Katarzyna II, Londyn 1995, s. 37. 16 Ibidem, s. 40. 17 W. A. Serczyk, Kultura rosyjska XVIII wieku, Wrocaw 1984, s. 178. 18 J. P. Duffy, V. L. Ricci, op. cit., s. 219. 19 W. A. Serczyk, Katarzyna..., s. 71 72.
20 21

W. Gsiorowski, Krlobjcy, d 1989, s. 48. W. A. Serczyk, Katarzyna..., s. 72 73.

22 23

W. Gsiorowski, op. cit., s. 48 49. Pniejszy krl Polski Stanisaw August Poniatowski. 24 W. A. Serczyk, Katarzyna..., s. 82 83.

Bibliografia: J. P. Duffy, V. L. Ricci, Carowie, Krakw 1999 J. L. Flandrin, Historia rodziny, Warszawa 1998 W. Gsiorowski, Krlobjcy, d 1989 W. A. Serczyk, Kultura rosyjska XVIII wieku, Wrocaw 1984 W. A. Serczyk, Katarzyna II, Londyn 1995 W. A. Serczyk, Piotr I Wielki, Wrocaw 1997 Z. Wjcik, Dzieje Rosji 1533-1801, Warszawa 1971

Rewolucja Padziernikowa i jej znaczenie

Pawe uczak

Rewolucja Padziernikowa z 25/26 padziernika 1917 bya wydarzeniem, ktre diametralnie zmienio oblicze Rosji i Europy rodkowo-Wschodniej. Rosja carska staa si pastwem dyktatury proletariatu. Wadz objli bolszewicy i lewicowi eserowcy, cho ci ostatni raczej symbolicznie. Znaczenie rewolucji jest o tyle znaczca, o ile rozpatruje si j w aspekcie politycznym i spoeczno-kulturowym. Pierwszy akcentuje nam zmiany w strukturze administracyjnej pastwa, nie tylko biurokracji, ale w szczeglnoci wobec prowadzonej polityki. Rzd Tymczasowy by w zasadzie kontynuatorem polityki carskiego samodzierawia, mimo aresztowania cara i oddania realnej wadzy w rce rzdu i Konstytuanty. Nie byo mowy np. o wprowadzeniu jakiejkolwiek konstytucji na wzr zachodni co np. uczynili bolszewicy 1 lipca 1918 roku, wprowadzajc np. rwnouprawnienie kobiet. Gwoli przypomnienia: polska konstytucja uchwalona zostaa dopiero w listopadzie tego roku. Obok takich zmian mamy jeszcze problem wojny. Pamitajmy, i komunici, gdy po kwerendzie rdowej dzie Marksa i Lenina, mog stwierdzi, i bolszewicy w tamtym okresie nie byli aparatczykami typu stalinistw, ale faktycznymi czonkami Midzynarodwki Komunistycznej. wiatowy ruch komunistyczny skada si z wielu stronnictw i frakcji od samego swojego pocztku. Wystarczy sign do czerwonej ksieczki Mao Tse-tunga czy Zasad komunizmu F. Engelsa, czy wreszcie do tekstw Lenina dotyczcych struktury partii. Bolszewicy wyraali pierwotnie w kadym bd razie, e wielka wojna jest bezsensownym konfliktem zafundowanym przez imperializm XIX-wieczny i jako taka musi by jak najszybciej zakoczona. Nie musz przekonywa, e nie byo w tej tezie nic bdnego. Lenin dogbniej potraktowa spraw wojen w dziele W walce przeciwko wojnie imperialistycznej. Rosja bya krajem zacofanym gospodarczo, poniewa wpyway na ten fakt oddalenia od Europy poprzez geografi i polityk wadcw oraz swoisty hermetyzm kulturowy. Sowo to wydaje nam si jednak nazbyt dyskusyjne. W kocu mona stwierdzi, e Rosja nie ya w idylli oddalenia od wszelkich krgw kulturowych, ale naley rozumie tu, i Rosja jako taka zawsze bya i jest do tej pory konglomeratem wielu kultur czy spoiwem, ktry ten konglomerat trzyma w ryzach. W. Lenin wspomina w jednym z jego dzie o wiadomoci Wielkorusw wanie t ju wspomnian wielkorusk wiadomo i poczucie wyjtkowoci. Temat jest nazbyt szeroki, dlatego ograniczyem si tylko do zakomunikowania o nim w tym artykule.

Lenin i komunici dali drog awansu spoecznego tym warstwom spoecznym, ktre nigdy w carskim pastwie nie dostayby si do jakichkolwiek stanowisk. Nawet edukacja bya mocno ograniczona. 100 milionw obywateli (w tym kontekcie rewolucja socjalistyczna miaa rzeczywicie charakter rewolucyjny w aspektach spoecznych, gdy zwikszya si populacja penoprawnych obywateli) wyedukowa bez funduszy przy archaicznej gospodarce byo zadaniem niezwykle trudnym. Kultura zmienia si o tyle, o ile spoeczestwo radzieckie zaczo dostrzega rdze komunizmu, ktrym jest wg sw Lenina rozrnienie. Internacjonalizm Lenina by jednoznaczny, Rosja to rodek a celem jest wiat, klasa robotnicza to nonik rewolucji ktrej docelowym zadaniem jest zaprowadzenie na caym wiecie komunizmu, czyli nawet nie systemu politycznego bo to byo by wielkim naduyciem, gdy komunizm mia by sposobem na ycie. Trudno jest jednak wytumaczy kultur rewolucyjn osobie, ktra w rewolucji widzi jedynie terror i chaos. Wyjanienie takim suchaczom jest niezwykle niewykonalnym zadaniem. Styk midzy sam rewolucj a kultur pojmowany jest przez takie osoby jako akty bezmiaru wandalizmu, niszczenia dbr kultury, podobnie jak miao to miejsce podczas ikonoklazmu czy Wielkiej Rewolucji Francuskiej, gdzie z jednej strony kalwinici niszczyli podczas rewolucji niderlandzkiej obrazy i figury ukazujce wg nich katolickie bawochwalstwo a z drugiej branie odwetu na pamitkach ancien regimeu oczywicie przy powszechnym aplauzie motochu. Dla tych ludzi byo to naturalne i zrozumiae, stary porzdek znika w rewolucyjnym zamcie i zastpowa go nowy, w mniemaniu mas rewolucyjnych, lepszy porzdek, bo tworzony dla nich przez nich samych a nie dla nich przez wadc czy arystokracj. Pamitajmy, e to swoiste niszczenie czy dewastowanie dziedzictwa kulturowego krzyowao si z monumentalnymi projektami post-rewolucyjnymi: wielkie ulice, wspaniae place, pomniki i gmachy obecnego Parya czy Moskwy. Miao to by materialnym odzwierciedleniem rewolucyjnej, czasem wydaje si, niespenionej wizji pikna marmuru i granitu, wiecznotrwaej stolicy szczcia, godnej ludzi wolnych i rwnych. Rewolucja, jako akt przemocy czy nowo powstajcej kultury, jest histori dla dorosych. Staje si swoistym wesoym karnawaem, mimo e w istocie jest witem uciskanych. Pozwala ludziom uciskanym i skrzywdzonym odczu przynajmniej na moment poczucie wolnoci i oswobodzenia, nadziej na lepsze i godniejsze ycie. Rewolucja wbrew powszechnym opiniom jest wielkim dramatem historii, znaczonym krwi i przepenionym cierpieniem. Mona nie wtrowa za Heglem o wszechogarniajcym nieszczciu ludzkim w historii, jednak przyzna trzeba, i wszelki postp ludzki opacany by niemal zawsze wysok cen.

Czym jest w internacjonalizm? Internacjonalizm jest spoecznym ogldem na spraw wspistnienia narodw, to kosmopolityzm w najdorodniejszym wydaniu. To idea jak powinny kierowa si narody i pojedyncze jednostki spoeczestwa w celu ujednolicenia charakteru wzajemnego bytowania na ziemi. W skrcie internacjonalista to osoba nie utosamiajca si zbyt gboko z jakimkolwiek spoeczestwem, narodem, rasom czy zajmowanym terytorium, to osoba, ktrej celem jest denie do poczenia si z caoci. Nard ktry jest narodem internacjonalistycznym charakteryzuje si oddaniem sprawie rozwijania wzajemnych midzynarodowych relacji, przeamywania barier, walki z ksenofobi (wrogi stosunek do tego co obce), rasizmem, faszyzmem i innymi przejawami nietolerancji w celu budowania jednej wsplnej przyszoci. Komunici takimi wanie kierowali si przesankami dokonujc rewolucji. Chcieli pooy kres bezprawiu, zakoczy wojn, zakoczy gd, wprowadzi rwnouprawnienie oraz zmodernizowa cay kraj. W rzeczywistoci rewolucja socjalistyczna to nie by moment szturmu Paacu Zimowego 25/26 padziernika. Jak za kadym razem wczytuj si w literatur dotyczc rewolucji socjalistycznej, odkrywam co nowego i tak tutaj w jaki sposb dokonaem ciekawego odkrycia znanego pewnie W. Leninowi, Noc z 25 na 26 padziernika to apogeum i zarazem zwieczenie walki. Mimo, e w szturmie na Paac Zimowy bray udzia oddziay onierskie i marynarze, to w rzeczywistoci by to wyraz emancypacji interesw proletariatu (tj. robotnikw i chopw), o ktre walczyli bolszewicy. W. Lenin wyrni trzy zasadnicze etapy rewolucji rosyjskich. Pierwszym bya rewolucja buruazyjna, tj. przejcie wadzy przez nie bezporednio masy ludowe ale w istocie buruazj o wiadomoci lewicowej, i tak te si stao w lutym 1917. Drugi moment to rewolucja demokratyczna, czyli przejcie caej ziemi w rce mas, ludzi chopw. 27 padziernika przedstawiciele buruazyjnych k rzdzcych utworzyli Rzd Tymczasowy z Lwowem na czele i w tym samym niemal momencie na prowincji doszo do masowych wystpie chopskich wobec swych niedawnych panw, ktrzy przestali mie ju oparcie w aparacie represji carskiego samowadztwa, a Rzd Tymczasowy nie posiada jeszcze w peni realnej wadzy. Do tego dosza jeszcze kwestia rad robotniczych i onierskich. Trzeci etap, a zarazem ostateczny to rewolucja socjalistyczna, czyli ucielenienie i ujednolicenie walki oglnoklasowej proletariatu. Rewolucja socjalistyczna bya procesem niezwykle rozlegym w czasie a nie jednostkowym. Nie skaniabym si dlatego do tezy, e bolszewicy wyolbrzymili sam moment rewolucji. Pytam si, gdzie i w ktrym miejscu jest wspomniane e to wanie, ten moment, noc z 25 na 26 by rewolucj. Nawet w zakamanej Historii WKP(b) Stalina jest wyranie napisane: powstanie zbrojne w Piotrogrodzie zwyciyo, a w Historii Powszechnej z 1973 roku

pod redakcj PAN ZSRR czytamy, e w tym wanie momencie zwyciya Wielka Socjalistyczna Rewolucja, czyli ta rewolucja, ktra zwyciya w tym waciwym momencie. Kierujc si jeszcze innymi tezami, mona byoby doj, w moim odczuciu bdnych, wnioskw, e nawet II wojna wiatowa bya tym momentem zdobycia Berlina przez Armi Czerwon, tote przecie w ksikach spotyka si stwierdzenie, e zdobycie Berlina to zakoczyo wojn 1939 roku. Skutkami Rewolucji Padziernikowej wreszcie byo zatem m.in.: Utworzenie Rosyjskiej Republiki Radzieckiej (II Oglno-rosyjski Zjazd Rad 25 padziernika), Uchwalenie Dekretu o pokoju i ziemi (26 padziernika).

Bolszewicy dali w dekrecie natychmiastowego zakoczenia wojny, honorowania prawa narodw do samostanowienia oraz niedania od nikogo jakiejkolwiek kontrybucji, szczeglnie chodzi tu o prawo o kontrybucji, ktre zignoroway mocarstwa zachodnie, co doprowadzio min. do II wojny wiatowej. W. Lenin domaga si take rwnego potraktowania wszystkich narodowoci bez wyjtku i umoliwienia im samostanowienia narodowego i pastwowego bez wyjtku, co uderzao to w system kolonialny. Ogoszono nacjonalizacj wszelkiej wasnoci ziemskiej bez odszkodowania. W praktyce wszelka wasno obszarnicza, cay inwentarz gospodarczy zwierzta i narzdzia wraz z zabudowaniami przesza do dyspozycji gminnych komitetw rolnych i Rad Delegatw Chopskich. Dekret znosi wieczycie te prawo wasnoci ziemskiej. 10 listopada wydano dekret o zniesieniu przywilejw stanowych oraz o rwnouprawnieniu wszystkich obywateli bez wzgldu na stan majtkowy, pe czy narodowo, czego wyrazem bya nastpnie konstytucja radziecka z lipca 1918 roku (a dla przypomnienia w Europie kobiety mogy gosowa dopiero w czerwcu 1906 w Finlandii). 20 stycznia 1918 roku dekretem o religii dokonano rozdziau kocioa od pastwa, a 2 grudnia zawarto rozejm z Niemcami, aby 3 marca tego roku podpisa pokj brzeski umoliwiajcy min. pniejsze formowanie si pastwa polskiego.

Bibliografia: Baszkiewicz J., Wolno, rwno, wasno, Warszawa 1981. Historia Wszechzwizkowej Komunistycznej Partii (bolszewikw)-krtki kurs, pod red. Komisji KC WKP(b), Warszawa 1950. Historia powszechna, Akademia Nauk ZSRR, t. 8, Warszawa 1973. Bazylow L., Historia nowoytnej kultury rosyjskiej, Warszawa 1986. Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, Dziea wybrane, t. 1, Warszawa 1949. Zizek S., Rewolucja u bram, Pisma Lenina z roku 1917, Krakw 2006. Wyjtki z dzie przewodniczcego Mao Tse-tunga (Czerwona Ksieczka), Wrocaw 2005. Reed J., Dziesi dni ktre wstrzsny wiatem, Warszawa 1956.

Aspekty spoeczne podczas dziaa obronnych wojsk radzieckich na przykadzie historii obrony Moskwy i Stalingradu

Krzysztof Michaowicz

Bitwa o Moskw

Niemiecki plan Barbarossa przewidywa zajcie bardzo wanego szlaku komunikacyjnego i orodka przemysowego jakim bya Moskwa. 2 padziernika Niemcy rozpoczli operacje ,,Tajfun majc na celu zdobycie sowieckiej stolicy. Grupa armii ,,rodek otoczya Rosjan pod Wiam i Braskiem, wina tej klski leaa po stronie Budionnego i Koniewa, osobista interwencja ukowa u Stalina uradowaa ich los6. Gdy Niemcy szli w kierunku Moskwy, w stolicy radzieckiej zaczynay si prace przygotowawcze do obrony. Transportowano studentw, kobiety w miejsca, gdzie budowano fortyfikacje czy ewakuowano artystw w gb kraju. Z Moskwy w stron zachodniej granicy pocigay pocigi ze studentami do kopania roww. Anatolij Czerniejew gdy wyjecha na kopanie roww, a jego babcia z tego powodu wybucha paczem. Wysadzono ich w szczerym polu czterdzieci kilometrw od Rosawla, kopali tam rowy o gbokoci trzy metrw. Pniej tym rowem zajli si onierze i postawili tam druty kolczaste. Przed Moskw zaczto ju fortyfikowa drogi dojazdowe. Tysice ochotnikw w stolicy wstpowao do wojska, dziewczta przygotowyway drzewo na opa w podmoskiewskich lasach. Trzystu ochotnikw z jednej fabryki zgosio si na ochotnika do Dywizji Krasnopriesnienskiej, ich miejsce zajy kobiety Radzieckiego Czerwonego Krzya. Kawdia Leonowa w technikum nauczya si pierwszej pomocy i obrony przeciwlotniczej. Pracowaa w fabryce Triochgorce, na dwunastogodzinnych zmianach, robotnicy w tej fabryce dostawali le wypieczony chleb i popalon kasz. Inna Rosjanka pracujca w tej samej fabryce. Lidia Robel bya tam elektrykiem, co niedziele braa udzia w konserwacji maszyn tak aby na poniedziaek byy ju gotowe7. Odziay rosyjskie ktre wychodziy z okrenia byli poddawani filtracji w celu poszukiwania tajnych agentw. Egzekucje w szeregach armii czerwonej narastay coraz bardziej, rozstrzeliwano dezerterw i panikarzy, karano surowo oficerw jak si wycofywali wbrew rozkazom. Wszystko to powodowao e zwykli onierze zastanawiali si czy armia rzeczywicie jest przesiknita zdrad i czy naley ufa oficerom, ktrzy mieli ich za nikogo. Morale byy bardzo niskie, cae oddziay dezerteroway a oficerowie nie
6 7

D.R. Marples, Historia ZSRR. Od rewolucji a do rozpadu, Wrocaw 2006, s. 176. R. Braithwaite, Moskwa 1941. Najwiksza bitwa II wojny wiatowej, Krakw 2008, s. 155.

byli w stanie poradzi sobie w najprostszych warunkach bojowych. onierze z rozbitych oddziaw byli czsto uwaani za dezerterw i albo byli rozstrzeliwani albo wysyani do karnych kompanii. Oficerom skazanym za to samo odbierano szyldy i degradowano, ale mogli je odzyska wykazujc si na polach walk. Jesieni 1941 roku sytuacja staa si tak krytyczna, tak wrzao e Stalin w rozkazie nr 391 z 4 padziernika 1941 roku zakaza uywania wyzwisk i przemocy fizycznej w stosunku do onierzy. Represje miay by tylko uywane w ostatecznoci i dopuszczane w przypadku bezporedniego nieposuszestwa8. Ponad czterystu tysicom wyroki zawieszono i przeniesiono ich do jednostek karnych, gdzie miertelno w bya wysoka. 135 tysicy onierzy rozstrzelano Liczba ta odpowiada trzynastu dywizjom piechoty. W Moskwie prowadzono przygotowania to obrony, moskiewski wojskowy system obrony powietrznej (POW) prowadzi szkolenia, a jego dowdc by Pumpur. Zastpi go pniej gen. Gromadin. Moskiewsk miejsk obron powietrzn wprowadzono w stan gotowoci, publiczne i miejskie miay zosta zaciemnione, wszystkie schrony przeciwlotnicze miay by doprowadzone do uytecznoci. Autobusy i tramwaje miay w czasie bombardowania zatrzymywa si i wypuszcza pasaerw, a pocigi metra miay zatrzymywa si na najbliszej stacjach na wypadek zbombardowania elektrowni. W fabrykach, blokach mieszkalnych i biurach szkolono stranikw ktrzy mieli obsugiwa schrony. W blokach mieszkalnych lokatorzy mieli wycza kuchenki naftowe i gazowe, a administratorzy zakrca gaz. Przestrzeganie tych wymogw pilnowaa milicja i lokalne dowdztwo obrony powietrznej. W odlegoci stu dwudziestu kilometrw od miasta umieszczono szeset myliwcw z czego byy to maszyny nowego typu. Gwnych drg do Moskwy strzego okoo osiemdziesit tysicy rednich dzia przeciwlotniczych. Byy one tak ustawione przez rozmieszczone szperacze, aby w nocy wskazywa artylerzystom i myliwcom cele na niebie. Nad miastem pojawiy si zapory przeciwlotnicze w postaci balonw zaporowych, na dachach rozmieszczano karabiny maszynowe z obserwatorami z obrony cywilnej i urzdzenia do nasuchiwania. Moskwa bya bardzo trudnym miastem do obronny przeciwlotniczej poniewa 70% budynkw mieszkalnych bya z drewna9. Niemcy przyjli inn strategi walki powietrznej nad Moskw ni wczeniej nad Londynem. Niemieckie ataki nad Angli byy wymierzone w ludno cywiln. na froncie wschodnim, a Luftwaffe skupiaa ataki na cele strategiczne: jak wzy komunikacji np. nad Moskw. Niemcy nie odnieli zwycistwa, cho mimo to mieli o wiele lepiej wyszkolonych pilotw.
8 9

Ibidem. s.190. Ibidem. s.215.

Nad Angli odnosili sukcesy a nad Moskw -ju nie. Spowodowane to byo zmian taktyki i przygotowaniami obronnymi Armii Czerwonej. Rosjanie mieli o wiele wicej dzia wokoo i w Moskwie, gdy Brytyjczycy tymczasem na caym obszarze Wyspy. Przestrzeni powietrznej bronio w samej Wielkiej Brytanii 800 myliwcw, a Rosjanie mieli do obrony samej Moskwy 600 myliwcw. W dodatku, niemieckie lotniska by z dala od frontu i znajdoway si na powierzchni trawiastej, a na naloty na Londyn Niemcy uywali francuskich lotnisk utwardzonych. W obronie Moskwy od lipca 1941 do stycznia 1942 roku udzia wzio udzia 2 tys. myliwcw10. Drugiego padziernika rozpocza si operacja ,,Tajfun. Armia Czerwona zostaa zaatakowana przez pi dywizji pancernych, tj.: pi tysicy czogw. Rosjanie przyjli wroga zmasowanym ogniem artyleryjskim i atakiem piechoty, posiadali szerok sie roww przeciw czogowych, umocnionych gniazd karabinw maszynowych i dugich pl minowych. Na front moskiewski kierowano sformowane bataliony robotnicze, ktrych miertelno bya bardzo wysoka11. W Moskwie panowa zamt, zamykano fabryki, zwalniano robotnikw, dyrektorzy fabryk uciekali, robotnicy fabryk ich zatrzymywali i kazali zostawa, niektrzy byli linczowani12. Stalin kaza wprowadzi stan oblenia w miecie, na ulice wyszo wojsko i milicja, panika wrd mieszkacw ustaa, ewakuacja fabryk i mieszkacw przebiegaa spokojnie, na nowo otwarto sklepy i piekarnia. W listopadzie byy ju godowe trzy nowe linie fortyfikacji: wzdu obwodnicy kolejowej i dawnych umocnie Piercienia Sadowego i Piercienia Bulwarw, wjazdy do miasta byy zabarykadowane workami z piaskiem i pancernymi tarczami z wskimi przejazdami na samochody. Budynki na rogu ulic byy najeone kabinami przeciwpancernymi i maszynowymi, tramwaje przewoziy onierzy, autobusy komunikacji miejskiej miay suy jako ambulanse. Zbliaa si rocznica rewolucji, zastanawiano si czy zorganizowa defilad. Generaowie byli przeciwni temu pomysowi, ale dowdcy si politycznych twierdzili inaczej. Biuro polityczne uwaao, e Moskwa posiadaa du liczb dzia przeciwlotniczych i myliwcw. Zaczto przygotowania do defilady, cigano czogi, oddziay piechoty i kawalerii, ktre zaraz po przemarszu na Placu Czerwonym kieroway si natychmiast na front. Defilada zacza si dwie godziny wczeniej ni we poprzednich latach dla ewentualnego zmylenia wywiadu niemieckiego. O godzinie defilady wiedziao tylko kilka osb, onierze, ktrzy szli na defilad, nie wiedzieli, e id na defilad. Mwiono im po prostu, e id na drobny przegld. Defi-

10 11

Ibidem. s.237. Biuro Informacyjne Stanw Zjednoczonych. Druga wojna wiatowa, Lublin 1990. 12 R. Braithwaite, Moskwa 1941. Najwiksza bitwa II wojny wiatowej, Krakw 2008, s.279.

lada bya wielkim i znaczcym aktem propagandy reimu stalinowskiego. Miaa na celu umocni i przekona nard, e Wielka Rosja nie zostaa pokonana przez Hitlera. W czasie defilady J. Stalin wygosi przemwienie, ktre okrelao charakter jego polityki na najblisz przyszo. Defilada bya przygotowywana w tajemnicy. Nawet ekipa filmowa, ktra co roku j rejestrowaa na tamie, nie zostaa powiadomiona, o ktrej rozpocznie si uroczysto, std kamerzyci zjawili si na godzin dziesit jak co roku, a gdy dodarli na Plac Czerwony byo ju po defiladzie. Na drodze do Moskwy trway zacite walki: z jednego batalionu czogu zostao kilka lekkich T 60 i jeden KW oraz garstka piechoty. Otrzymali rozkaz zaatakowania niemieckich czogw stacjonujcych w wiosce niedaleko nich. Niemcy mieli przewag, ale mimo to element zaskoczenia by po stronie Rosjan, ktrym udao si zniszczy osiem czogw wroga. Nastpnie cigali wroga dopki starczyo im paliwa. Stalin po upewnieniu si, e Japoczycy nie planuj ataku na Dalekim Wschodzie wyda rozkaz cignicia posikw z du iloci sprztu, w biaych maskujcych kombinezonach, poruszajcych si na nartach. Ze wschodu cigny nieustannie pocigi. Niemcy podejmowali kolejne prby przebicia si do miasta, ale przeprowadzona przez ukowa 5 grudnia kontrofensywa doprowadzia do odwrotu wojsk niemieckich. Armia rodek zostaa odepchnita na odlego od 100 do 250 km13.

Bitwa o Stalingrad

Po przegranej bitwie o Moskw, wojska hitlerowskie skieroway si w stron Kaukazu w celu przejcia ropononych z. Zoa te byy bardzo potrzebne Wermachtowi w celu zaopatrzenia dywizji pancernych w rop. Tym bardziej trzeba byo je zdoby poniewa linie zaopatrzenia bardzo si wyduyy co powodowao e doktryna wojny byskawicznej tracia impet, dlatego e bardzo dugie linie byy dodatkowo naraone na ataki partyzanckie, ktre wystpoway w postaci wysadzania pocigw i torw kolejowych w powietrze. Na drodze po rop stao miasto noszce imi Stalina, Stalingrad. Hitler zapragn zdoby to miasto za wszelk cen, poniewa mogo gwarantowa presti i swobod psychiczn i wysokie morale dla wojsk walczcych na froncie wschodnim. Poza tym Stalingrad by bardzo wanym orodkiem produkujcym bro dla Armii Czerwonej utrata jego byaby wielk strat dla radzieckiego kolosa. Poza tym Hitler miaby osobist satysfakcj nad Stalinem. Zdobycie miasta

13

D.R. Marples, Historia ZSRR. Od rewolucji a do rozpadu, Wrocaw 2006, s. 179.

powierzono 6 armii gen. Friedrichowi Wilhelmowi Paulusowi. Bitwa stalingradzka trwaa od 21 sierpnia 1942 r. a do lutego 1943 r. 21 sierpnia 1942 roku piechota niemiecka pod dowdztwem generaa von Seydlitza przekroczya Don i zacza budowa umocniony przyczek, nastpnie zaczy kierowa si w stron miasta noszcego imi Stalina14. Pierwszy nalot na Stalingrad mia miejsce 23 sierpnia 1942 r. Powietrzne ataki na Stalingrad byy najbardziej intensywniejszymi operacjami Luftwaffe na froncie wschodnim. Wedug szacowanych danych w cigu pierwszych tygodni nalotw na Stalingrad z 600 000 mieszkacw zgino 40 000. Ludno cywilna wpada w panik. Mieszkacy prbowali przedosta si na wschodni brzeg miasta, ale to im si nie udawao, poniewa na rozkaz Stalina, NKWD miao rekwirowa wszystkie rzeczne statki i promy, oraz nie przepuszcza mieszkacw na drugi brzeg. Miao to na celu zaprowadzenie porzdku w miecie i mobilizacj psychiczn czerwonoarmistw, jak rwnie milicji do zdeterminowanej obrony miasta. Z chwil gdy Junkersy i Sztukasy 4 Floty powietrznej barona Wolframa von Richthofena bombardoway miasto, oddziay przednie 16 dywizji pancernej docieray do miasta, z ktrego byy witane z dzia przeciwlotniczych, ktre obsugiway mode ochotniczki15. Stalin na wie e Niemcy doszli do Wogi zakaza minowa fabryki i ewakuowa maszyny, poniewa to w przeciwnym razie mogoby oznacza, e miasto si poddaje. Rada Wojenna natychmiast zacza rozwiesza plakaty propagandowe dotyczce oblenia. Robotnicy ktrzy nie pracowali przy broni bezporedniego uycia zostali wcieleni do ,,specjalnych brygad milicji pod dowdztwem pk. Sarajewa z 10 dywizji NKWD. Rozdawano bro, ktra miaa suy na cztery osoby: studenci z politechniki stalingradzkiej pooonej obok fabryki traktorw kopali rowy przeciwczogowe i okopy pod cigym ostrzaem Niemcw. Personel ich uczelni pomaga w utworzeniu batalionw niszczycielskich, ktre byy zalkami lokalnej obrony. Jeden z profesorw by nawet dowdc kompanii, a komisarzem batalionu moda kobieta z fabryki traktorw przerobionej na wytwrnie T-34. Z tej fabryki niepomalowane sowieckie, niezawodne czogi wyjeday na stalingradzki front. 24 sierpnia do obrony Stalingradu zostay skierowane puki sowieckiej floty powietrznej. Radzieckie ,,jaki nie radziy sobie z ,,Me 109, ktre byy o wiele zwrotniejsze, a myliwce bombardujce typu ,,Szturmowik nie mogy si odgoni od dowiadczonych asw Luftwaffe, ktrzy zdobywali swe szlify w bitwie o Angli. Niemieckie lotnictwo miao due pole manewru nad Stalingradem a spowodowane to byo tym e dua liczba samolotw bya na pocztku wojny skierowana do obronny Moskwy. Ludno cywilna bya systematycznie
14 15

A. Beevor, Stalingrad, Krakw 2008, s. 121. Ibidem. s.127.

przez naloty pozbawiana dachu nad gow, duo ludzi gino, dopiero po duym nalocie 25 sierpnia 1942 roku, wydano zezwolono na przewoenie mieszkacw statkami rzecznymi na drug stron rzeki16. Jeden z dowdcw radzieckich stwierdzi, e wyposaenie onierza musi si skada z rcznego karabinu maszynowego, snajperskiego i granatu. Rosjanie tworzyli do walki w miecie omioosobowe oddziay, ktre posuway si za T-34. Oddziay te bardzo dobrze sprawdzay si w walce na maej przestrzeni. Granaty byy trzymane cigle w godowoci. Bardzo skuteczn broni w ruinach stalingradzkiej twierdzy byy miotacze ognia, bardzo dobrze sprawdzay si przy oczyszczaniu kanaw i nie dostpnych punktw oporu. Kady rodzaj wojska posiada swoj taktyk. Obrona przeciwlotnicza usprawnia swoj taktyk dziaania. Sztukasy nadlatyway na odlego 1200 1500 m a nastpnie przechylay si, aby z rykiem syren wej w lot nurkowy pod ktem siedemdziesiciu stopni i wyj z nurkowania na okoo 600 m. Artyleria przeciwlotnicza kada ogie kurtynowy aby strawi samolot w punkcie schodzenia to nurkowania albo z punktu wychodzenia z niego17. Niemieckim onierzom daway si we znaki radzieckie U-2. Byy to samoloty dwupatowe, niedue, suyy do atakw nocnych i przerzucania oficerw cznikowych na pole walki bd do ldowania na terenach okupowanych. onierze niemieccy okrelali je mianem ,,maszyn do szycia. Kiedy U-2 zbliay si do celu, pilot wycza silnik i lotem lizgowym przelatywa nad celem. Te mae nie pozorne samolociki miay kilka innych jeszcze przezwisk, najbardziej znane to ,,podoficer dyurny, ,,ekspres do kawy, ,,pnocny bombowiec, ,,kolejowa wrona. Sowieci nie uywali artylerii do ostrzeliwania niemieckich linii. Dziaa odzyway si do rozbicia niemieckich oddziaw szykujcych si do uderzenia bd do niszczenia systemw cznoci18. Spowodowane to byo prawdopodobnie tym, aby lotnictwo niemieckie nie namierzao tyche stanowisk, a to dlatego by radzieckie lotnictwo nie byo w stanie systematycznie przeciwstawia si samolotom Luftwaffe i da im odpowiedni oson. Nadesza jesie 1942 roku, dowdztwo niemieckie szykowao si do uderzenia na fabryczn dzielnice miasta. 27 wrzenia Wermacht przypuci ofensyw na sowieckie wybrzuszenie, ktre powstao na zachd od Wogi. Rosjanie ten rejon mieli dobrze ufortyfikowany, charakteryzujcy si du liczb zapr czogowych, oraz polami minowymi rozcigajcymi si przed fabryk Barikady, Lazur, fabryk traktorw i zakadami Krasnyj Oktiabr. Dramatyczne sceny rozgryway si na osiedlu robotniczym Barikady, niemiecki sierant zanotowa: ,,Rosyjskie kobiety, ktre wyszy z domw z tobokami i nastpnie usioway si

16 17

Ibidem s.131. Ibidem s.179. 18 Ibidem s. 177.

schroni przed pociskami niemieckimi zostay ostrzelane od tyu z karabinw maszynowych przez Rosjan19. Dowdc sowieckiej 62 armii, ktra stawiaa opr 6 armii Paulas, w pierwszych fazach bitwy by gen. lejtn. Anton opatin, ktry by kiedy kawalerzyst w armii konnej Budionnego. By dowdc samodzielnym i krytycznie nastawionym do wielu narzucanych mu odgrnie decyzji, uwaajc je za niewykonalne. Dowodzi wczeniej 37 armi, ktra w 1941 r. zmusia pierwsz armi pancern gen. Kleista do opuszczenia Rostowa. opatin wnioskowa wczeniej o wycofanie 62 armii na wschodni brzeg Donu, jednak nic to nie skutkowao, poniewa 6 sierpnia rozwizano pierwsz armi pancern a jej sztab wykorzystano do formowania frontu Poudniowo-Wschodniego, a jej 131 i 399 dywizje piechoty jak rwnie 23 i 28 korpus pancerny wczono do 62 armii. Decyzja ta spowodowaa, e 62 armia rozlaa si na linii 90 km frontu na uku Donu20. Po niekorzystnych wynikach bitwy na uku Doskim kwatera gwna Armii Czerwonej w dyrektywie z 9 sierpnia, podporzdkowaa Front Stalingradzki gen. Jeremience dowdcy Frontu Poudniowo - Wschodniego21. Do Stalingradu zbliaa si 6 armia. Wadze podjy decyzje o ewakuacji byda, wywoono zboe, cukier, zapasy surowcw, ywnoci, cenne maszyny. Niemcy atakowali statki rzeczne i barki ktre przewoziy zaopatrzenie i onierzy na drugi brzeg. Z powrotem zabieray rannych onierzy. Przerzucanie ludzi i sprztu przez Wog byo bardzo nie bezpieczne, sztukasy cigle ostrzeliway kutry rzeczne, gino wiele ludzi Jeli kto prbowa wyskoczy z barki, to by natychmiast zabijany przez oficera z NKWD, ktry czuwa nad dostarczeniem onierzy na drugi brzeg. Piechota to natarcia w Stalingradzie walczya w specyficzny sposb. Na dwch bd czterech onierzy przypada jeden karabin. Jak gin jeden to drugi mia bra karabin potem trzeci i czwarty, i tak dalej. Odwrotu nie mieli adnego, przed nimi Niemcy z karabinami a za nimi NKWD ze swoimi wprost w nich wycelowanymi. Jak piechota nacierajca si cofaa to natychmiast bya przez nich ostrzeliwana. Kady budynek by zamieniany w ufortyfikowan twierdz i bunkier. onierze, znajdujcy si w tych bunkrach, byli czsto w nich odcici przez kilka dni, bez lekw poywienia i z ma iloci amunicji. Czsto strzelali do znajdujcych si tam rur w celu zdobycia kilku kropel wody. Do wysunitych punktw oporu, jeli byo to moliwe, dostarczane byo jedzenie. cznik, ktry szed z poywieniem, nie mia atwo: jeli czoga si z pojemnikiem z zup a odamek lub pocisk uszkodzi pojemnik, to caa zupa wylewaa si na niego, a do punktu obrony doczogiwa si z resztkami zupy.

19 20

Cyt. za: A. Beevor, op. cit. s. 187. T. Konecki, Stalingrad, Warszawa 2003, s. 86. 21 Ibidem s. 91.

W Stalingradzie nie byo ustalonych wyranie linii frontu i obrony. Kady punkt oporu by od siebie oddalony nie wicej ni kilkaset metrw, punkty dowodzenia znajdoway si czsto na linii ognia. Pukownik Timofiej Naumowicz Wiszniewski, dowdca dywizji artylerii w 62 Armii, ktry znajdowa si w jednym z takich punktw napisa kiedy w licie: ,,Kiedy wychodziem z bunkra, wszdzie dookoa syszaem strzay z karabinw maszynowych. Czasem miaem wraenie, e bylimy otoczeni przez Niemcw. Niemiecki czog podjecha pod same drzwi bunkra i swym kadubem zablokowa nam jedyne wejcie. Mam znieksztacon twarz i w oczach kobiet bd obecnie najndzniejsz kreatur. Wiszniewski i jego ludzie wykopali wyjcie na jar, wtedy on zosta ciko ranny. Niemieccy onierze w odrnieniu od swoich oficerw te nie mieli atwo. Podczas gdy oficerowie siedzieli sobie w betonowych bunkrach, ktre mogy by jedynie zniszczone przez bezporednie trafienie pocisku artyleryjskiego, suchali sobie rcznie nakrcane patefony i popijali francuskie wino i koniak. Tymczasem piechurzy siedzieli w okopach i wystawiajc powoli i w sposb ostrony, uwaajc na radzieckich snajperw pokroju Wasilija Zajcewa, gowy krzyczeli w stron rosyjskich linii: ,,Hej, Rus, bul.-bul, zdawajsia, czyli: poddaj si Rusku albo koniec z Tob22. Rosyjscy onierze byli bardzo pomysowi: jeden z onierzy zbudowa wasn armatk przeciwlotnicz i zestrzeli ni trzy sztukasy. W okopach natomiast przerabiali uski artyleryjskie na lampy naftowe z kawakami szmatek na knot, a z karabinowych na zapalniczki. Sowieci w okopach cigle absorbowali przydzia mocnego tytoniu zwanego machork bd jego brak. Koneserzy dowodzili, e do zwijania machorki w grube nieksztatne papierosy nie powinno si uywa adnego delikatnego papieru, tylko gazet, ktrych farba drukarska miaa podnosi ich smak. Jeden z onierzy rzek raz do swojego kolegi: ,,zezwala si na palenie podczas akcji, natomiast nie zezwala si na nietrafianie do celu. Nie trafisz tylko raz i nigdy nie zapalisz. onierzom ponadto naleao si 100gram dziennego przydziau wdki. To jednak ich nie satysfakcjonowao i pili spirytus chirurgiczny oraz pyn przeciw zamarzaniu, ktry by przecedzany przez filtry z wgla aktywowanego z masek przeciwgazowych. Pijc taki alkohol onierze si truli i mieli silne ble gowy23. Rosyjskie sanitariuszki bardzo dobrze wykonyway swe zadania. Gala Korolewa wyniosa z pola walki ponad stu onierzy, Natalia Kaczniewska w jednym dniu wyniosa ponad dwudziestu rannych. Oby dwie pomiertnie zostay odznaczone medalem24.

22 23

Cyt. za: A. Beevor, op. cit. s. 180. Ibidem s.182 . 24 Ibidem s.183.

onierze rwnie odznaczali si bohaterstwem na polu walki. W dzielnicy fabrycznej Michai Panikako wzi do rki dwie butelki z benzyn. Kiedy zamierza zaatakowa jeden z czogw, pocisk uderzy w jedn z butelek. Michai si zapali, jednak przebieg kilka metrw i rzuci drug butelk na pokryw silnika czogu. Czog stan w pomieniach. We wrzeniu, gdy zachodni brzeg Stalingradu si broni, ukow stawi si na Kremlu eby przedstawi pooenie wojska i zda relacje z nieudanych atakw na pnocn flank 6. Armii. Powiadomi Stalina, e trzy rosyjskie armie na froncie stalingradzkim s niekompletne i e brakuje im wsparcia lotnictwa i czogw. ukow zasugerowa Stalinowi, e potrzebna jest jeszcze jedna armia, w peni kompletna wsparta przez korpus czogw, trzy brygady pancerne i 400 haubic, przy wsparciu lotnictwa. Sugerowa te, eby okry Niemcw jak ci zaczn zdobywa miasto i zastosowa gbokie wypady daleko od skraju powstaego wybrzuszenia na froncie, czyli teori ,,gbokich operacji z udziaem zmechanizowanych armii uderzeniowych. Stalin by nie przekonany na pocztku to tego planu, chcia eby ofensywa posza bliej miasta, ale ukow mwi e to nie najlepszy i bardzo ryzykowny pomys. Stalin ostatecznie si zgodzi i zaleci pene przestrzeganie w tajemnicy tego co zostao ustalone, operacja otrzymaa kryptonim ,,Uran. Sowieci dla zmylenia przeciwnika tworzyli prowizoryczne dziaania na dugoci caego frontu. Dowdztwo frontu Doskiego 17 padziernika wydao rozkaz eby ewakuowa ludno w dwudziestokilometrowym pasie przyfrontowym. Kilka tysicy cywilw wcielono do brygad robotniczych liczcych 100 000 ludzi, ktrzy mieli si zaj napraw drg i mostw na trasie Saratw Kamyszyn - Stalingrad i na innych trasach prowadzcych na front. Do linii kolejowej Saratw Astracha dobudowano bocznice prowadzce na step25. Po okreniu 6 Armii przez Rosjan sytuacja nie bya w kotle ciekawa. Luftwaffe dostarczaa zaopatrzenie, ktre wystarczao dziennie zaledwie dla 1\3 armii Paulusa. O to sytuacja w jednym z niemieckich szpitali w kotle, wedug wspomnie jednego z ciko chorych podoficerw na taczk: ,,s one przepenione, lekko ranni i chorzy sami dla siebie wyszukiwali miejsca26. On sam przelea ca noc na mrozie pod goym niebem. Obok niego stay przepenione sanitarki ciarowe z rannymi i martwymi ciaami ktrych nigdy ich nie oddzielay od zdrowych. Ranni w szpitalach czsto nie dostawali opieki, lekarze ignorowali woania o pomoc jednym eby pomc drugim. Ofiarom odmroe podawano ma i bandae i nastpnie odsyano dalej na front. Ludzi z powanymi ranami brzucha i gowy zostawiano na boku eby umarli, poniewa operacja tego typu wymagaa penego skadu chirurgicznego i dugo
25 26

Ibidem s. 258. Cyt. za: A. Beevor, op. cit. s. 294.

trwaa a przeywa tylko co drugi pacjent. Pierwszestwo w opatrywaniu rannych dawano tym co chodzili eby po zaataniu ich wysa z powrotem do walki. Rana od pocisku czy odamka nie dawaa wcale szansy do szybkiego przyjcia do szpitala. Chirurdzy z piami w rku i w gumowych rkawiczkach cigle ucinali zamarznite rce i nogi. Odcite koczyny byy wyrzucane do wielkiego kuba albo na stos za namiot. Wok stou chirurgicznego byo lisko od krwi, a w namiocie mierdziao27. onierzom po twarzach w bunkrach biegay myszy kiedy spali, ubrania byy zawszone, a jeden z onierzy napisa z tej okazji nawet wierszyk: Przy lampie naftowej W bunkrze moim maym Wytukem wszy poow W mym mundurze caym ()28 Paulus odrzuca ofert kapitulacji. Gwny atak na otoczon armi niemieck zosta przeprowadzony z zachodu, poudnia i pnocy. Bitwa skoczya si 2 lutego 1943.

Bibliografia: D.R. Marples, Historia ZSRR. Od rewolucji a do rozpadu, Wrocaw 2006. R. Braithwaite, Moskwa 1941. Najwiksza bitwa II wojny wiatowej, Krakw 2008. A. Beevor, Stalingrad, Krakw 2008. T. Konecki, Stalingrad, Warszawa 2003. Biuro Informacyjne Stanw Zjednoczonych. Druga wojna wiatowa, Lublin 1990.

27 28

Cyt. za: A. Beevor, op. cit. s. 294. Cyt. za: A. Beevor, op. cit. s. 320.

Obraz Rosji w polskiej edukacji historycznej

Krzysztof Olszak

Moje wystpienie podczas konferencji kwietniowej powiconej historii Rosji w polskiej i wiatowej historiografii jest zaledwie lunymi rozwaaniami, a nie szczegowymi badaniami naukowymi nad problemem obrazu Rosji w polskiej edukacji historycznej. Dlatego mj artyku jest stenogramem mojego wystpienia na konferencji studenckiej. W wietle obowizujcej i nowej podstawy programowej oraz wybranych programw nauczania wtkw historycznych dotyczcych Rosji bezporednio lub porednio nie ma prawie wcale, lub jest ich niezadowalajco mao. Wicej zaczyna si mwi o Rosji dopiero od stulecia XIX w kontekcie rozbiorw Polski, powsta narodowo-wyzwoleczych i pastwa rosyjskiego po rewolucji. To jest zazwyczaj obraz Rosji o zabarwieniu niezwykle przede wszystkim pejoratywnym. W zasadzie znalazem tylko jeden pozytywny wtek w obrazie Rosji w historii szkolnej, tj. upadek ZSRR w latach 90. XX wieku. Do wieku czasw rozbiorw Polski i wieku XIX w treciach nauczania nie ma Rosji. Zarysowano oglnie histori na obszar bliej niesprecyzowanego Wschodu, w redniowieczu za ograniczono si do zestawienia Rzym Bizancjum. Pojawi si mog wtki historyczne relacji Polski z Rusi. Wyprawy Bolesaww Chrobrego i miaego na Ru, wyprawa Jarosawa Mdrego w latach 30 XI wieku, a nastpnie przeskok na wzmiank, jak Kazimierz Wielki wcza do Korony Polskiej Ru Czerwon. W czasach nowoytnych natomiast pojawia si powstanie Chmielnickiego, jako rebelia, bunt Kozakw (a wic o charakterze pejoratywnym) przeciwko Najwitszej Rzeczypospolitej. Pierwsz postaci historyczn na poziomie szkoy podstawowej i gimnazjum z historii Rosji jest caryca Katarzyna II, ktrej powica si najwicej uwagi, bo oczywicie pojawiaj si inne postacie jak np. Iwan IV Grony czy Piotr Wielki. Wszystko jest podyktowane oczywicie pod ogln syntez dziejw powszechnych oraz ukierunkowane na dzieje narodowe. W nowej podstawie programowej natomiast praktycznie dopiero od czasw rozbiorw Polski pojawia si dopiero Rosja. Przepado powstanie Chmielnickiego na poziomie szkoy podstawowej i gimnazjum, a na poziomie liceum szerzej s ujte wojny Rzeczpospolitej z Szwecj, Turcj i Rosj oraz odrbnie powstanie Chmielnickiego. Wikszy nacisk kadzie si jednak na histori spoeczn, kultury, nauki oraz gospodarki, kosztem historii politycznej (odwrotnie ni w starej podstawie programowej). Wci jednak utrzymuje si tendencja rysowania wizerunku Rosji w negatywnym wietle.

W przypadku stuleci XIX i XX znacznie czciej pojawiaj si treci dotyczce historii Rosji. Stawia si na ukazanie dobrej strony walczcych Polakw o niepodlego z zaborcami, w tym z Rosj, a po przeciwnej stronie przeciwnikw. Std te Napoleon rysowany jest wci w ujciu pozytywnym (Legiony Polskie, Ksistwo Warszawskie). Tymczasem po kongresie wiedeskim zaczyna si okres walk narodowo-wyzwoleczej, gdzie niezmiennie krluj powstania listopadowe i styczniowe, a ugodowcy, jak Drucki-Lubecki czy Wielopolski, niezmiennie zajmuj przypisane im role raczej negatywne. Martyrologia narodowa w polskiej edukacji historycznej staa si ju niezbdnym kanonem, a szukanie rozwiza korzystnych poprzez porozumienia wci nie jest mile widziane. Chocia napawa optymizmem jeden punkt dotyczcy oceny osigni Krlestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie. Objawia si to m.in. dzisiaj poprzez stawia da stronie rosyjskiej na przykadzie stanowiska polskich politykw w sprawie Gruzji czy Ukrainy. W nowej podstawie programowej ujte s bardzo wyranie przyczyny i zjawiska w sferze kultury, spoeczestwa i gospodarki. Nie mniej gwna tendencja polityczna zostaa utrzymana. Rozszerzono zakres rewolucji rosyjskich, kadc nacisk na przyczyny spoecznogospodarcze, tak lutowej jak i padziernikowej, ale nadal zestawia si obok siebie totalitarne ustroje Trzeciej Rzeszy i ZSRR (mimo widocznych rnic w tych totalitarnych systemach politycznych). Znamienne jest, e w porwnywaniu ustrojw totalitarnych nie ma Woch Mussoliniego (ktre byy w podstawie programowej z 2001 roku). Nota bene: faszyzm woski jest ju tylko w zestawieniu do nazizmu niemieckiego. Dlaczego wic pozostawiono zestawienie nazizmu do bolszewizmu? Co ma hitleryzm do bolszewizmu, nazizm do komunizmu? Wyjaskrawia si ponadto w historii ZSRR tylko negatywne fakty historyczne. Tak na przykad przy okazji historii wojny domowej w I poowie XX wieku w Rosji mwi si przede wszystkim o terrorze tzw. czerwonych, pomijajc fakt, e biali generaowie (zwolennicy caratu) take terroryzowali ludno cywiln (tzw. terror biay), a ktry wtek historyczny jest sabo znany. Pozostawiono take wojn polsko bolszewick w rozdziale powiconym odradzaniu si pastwa polskiego. Tworzy to obraz, w moim przekonaniu, e ZSRR to byo pieko na ziemi. Potem pojawiaj si rzdy Stalina i uwypuklony wtek paktu Ribbentrop-Mootow, ktry urs do rangi kolejnego rozbioru Polski, pomijajc fakt, e pastwa Europy Zachodniej nie uznay go, choby i z tego powodu, e nawet nie wiedziay, e takie porozumienie midzy Hitlerem a Stalinem doszo do skutku. Zapomina si ponadto, e ZSRR do pocztku lat 40. XX wieku nie by pastwem uznanym przez mocarstwa zachodnie. Dalej Rosja jako RSRR i ZSRR postrzegane s kontekcie trzech konferencji i tworzenia nowego adu na wiecie po II

wojnie wiatowej. Dopiero po 1945 pojawiaj si wreszcie treci spoeczno-gospodarcze dotyczce ZSRR i Europy rodkowo Wschodniej. W kontekcie historii narodowej wci polskich si zbrojnych na piedestale pozostaje Armia Krajowa, kosztem Armii Ludowej. Dalej pozostaje tendencja, e PRL to okupacja sowiecka i wojna nie skoczya si w 1945, ale w 1989 roku. Historia PRL zreszt jest pokazana poprzez opr spoeczestwa polskiego z wadz pastwow (1956, 1968, 1970, 1980, 1981 i 1989), jak poprzez barbarzyskie zachowania rzdzcych komunistw (targowiczan XX wieku) poprzez uwypuklanie dziaa bezpieki. Jedynym pozytywnym wtkiem historycznym bya tzw. polska droga do suwerennoci w 1989 roku (mimo, e PRL oficjalnie byo wolnym i suwerennym pastwem uznanym przez spoeczno midzynarodow) i upadek ZSRR w 1993 roku. Nie chodzi mi o to, e s to faszywe treci, ktre obowizuj w polskiej edukacji historycznej (bo nie s), ale chodzi mi bardziej o rwnowag w przekazywaniu treci zarwno negatywnych jak i pozytywnych w historii relacji polsko rosyjskich. Tego w obecnym systemie polskiej edukacji historycznej, w moim odczuciu, brakuje, a jest konieczne do wspierania i wzmacniania zdrowych relacji polsko rosyjskich. Polska edukacja historyczna raczej produkuje rusofobw i w tym ujciu suszne s stwierdzenia, ktre padaj z Europy Zachodniej, e Polska jest krajem rusofobicznym. Prba zrozumienia Rosji i jej specyfiki, poprzez poznanie jej kultury i ujcia w systemie edukacji szkolnej, jest tym co jest konieczne do pokojowego wspycia Polakw i Rosjan. Takim elementem sprzyjajcym dobrym relacjom polsko rosyjskim jest z pewnoci Festiwal Piosenki Rosyjskiej w Zielonej Grze.

Bibliografia: E. Bieniek, Dydaktyka historii. Wybrane zagadnienia, Olsztyn 2007 J. Maternicki, Cz. Majorek, A. Suchoski, Dydaktyka historii, Warszawa 1993 Wspczesna dydaktyka historii. Zarys encyklopedyczny, p. red. J. Maternickiego, Warszawa 2004 Program nauczania historii w gimnazjum, oprac. G. Szymanowski, M. Soba, http://www.znakdlaszkoly.pl/histspis.php Program nauczania historii w liceum, oprac. A. Leja-Dymek, M. Soba, http://www.znakdlaszkoly.pl/fragmenty/program_lichist_01.pdf Podstawa Programowa, Rozporzdzenie Ministra Edukacji Narodowej z dn. 21 maja 2001 roku, Monitor Polski, Dziennik Ustaw, poz. 625, http://eprawnik.pl/akty/8/4/9c6cf808ce20ef7e7c9fdf4837dad57a.pdf

Nowa Podstawa Programowa z komentarzami, t. IV, Edukacja historyczna i obywatelska w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, http://www.reformaprogramowa.men.gov.pl/images/docs/reforma_tom_4.pdf

OGOSZENIE

Oglnopolska konferencja studentw historii

na Uniwersytecie Zielonogrskim

POJCIE MIOCI NA PRZESTRZENI WIEKW

Z CYKLU HISTORII GENDER PT. KOBIETA POPRZEZ WIEKI

25 26 LISTOPADA 2009 ROKU

Zielona Gra, dn. 19 maja 2009 r.

Koo Naukowe Historykw Studentw przy Instytucie Historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Zielonogrskiego w Zielonej Grze

ma zaszczyt zaprosi Pastwa na jesienny dyskurs z cyklu historii gender pt. Kobieta poprzez wieki, ktry odbdzie si w ramach oglnopolskiej konferencji studentw nauk humanistycznych na Uniwersytecie Zielonogrskim w dniach 25 26 listopada 2009 roku.

Jesienne spotkanie chcielibymy zorganizowa pod hasem pojcia mioci na przestrzeni wiekw. Problematyka uczu i emocji, ktre niejednokrotnie wizay na przestrzeni stuleci przedstawicieli obojga pci, w naszym przekonaniu czstokro jest marginalizowana w studiach humanistycznych oraz historycznych. W kontekcie historii spoecznej jest jednak kluczowym elementem do poznania dziejw myli i dziaa spoeczestwa, grup spoecznych i wreszcie czowieka jako jednostki.

Zapraszamy do czynnego udziau w dyskursie nad t problematyk wszystkich zainteresowanych studentw nauk humanistycznych, w tym zwaszcza studiw historycznych, politologicznych i socjologicznych, a take nauk matematyczno przyrodniczych. Chcielibymy, aby nasza konferencja miaa charakter interdyscyplinarny.

Prosimy o zgaszanie swojego uczestnictwa i wpaty konferencyjnej (30 z) do 30 wrzenia w charakterze suchaczy bd prelegentw. Tych ostatnich (tj. prelegentw) natomiast prosimy o wysanie tematu i streszczenia referatu do 15 padziernika 2009 roku. Zgoszenia naley wysya na adres e-mail: knhsuz@o2.pl . Najciekawsze referaty zostan wydrukowane w postaci artykuw w studenckim czasopimie zielonogrskim Tajne Komplety.

Przewodniczcy Koa Pawe uczak

OGOSZENIE

Oglnopolska konferencja studentw historii

na Uniwersytecie Zielonogrskim

HISTORIA OBYWATELA W PRL-U

Z CYKLU Z YCIA WZITE Z OKAZJI JUBILEUSZU ROCZNICY WYDARZE ZIELONOGRSKICH 1960 ROKU

26 27 MAJA 2010 ROKU

Zielona Gra, dn. 19 maja 2009 r.

Koo Naukowe Historykw Studentw przy Instytucie Historii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Zielonogrskiego w Zielonej Grze

ma zaszczyt zaprosi Pastwa na wiosenny dyskurs, powicony studiom nad histori prywatn obywateli pastwa polskiego w latach 1945 1989, z cyklu historii Z ycia wzite z okazji okrgej rocznicy wydarze zielonogrskich z 30 maja 1960 roku. Odbdzie si on w ramach oglnopolskiej konferencji studentw nauk humanistycznych na Uniwersytecie Zielonogrskim w dniach 26 27 maja 2010 roku. Chcielibymy, aby miaa charakter interdyscyplinarny, dlatego zapraszamy wszystkich zainteresowanych t problematyk do czynnego uczestnictwa w majowym spotkaniu, przede wszystkim studentw nauk humanistycznych, w tym zwaszcza studiw historycznych, politologicznych i socjologicznych.

Wydarzenia Zielonogrskie byy powszechnym i spontanicznym protestem ok. 5000 mieszkacw miasta 30 maja 1960 r. przeciwko wadzy ludowej. Stay si symbolem aktywnoci obywatelskiej, pokazujcym, e pastwo polskie nie jest pastwem politykw i administracji, ale obywateli.

Prosimy o zgaszanie swojego uczestnictwa i wpaty opaty konferencyjnej (30 z) do 31 stycznia 2010 roku w charakterze suchaczy lub prelegentw. Tych ostatnich (tj. prelegentw) natomiast prosimy o wysanie tematu i streszczenia referatu do 15 kwietnia 2010 roku. Zgoszenia naley wysya na adres e-mail: knhsuz@o2.pl. Najciekawsze referaty zostan wydrukowane w postaci artykuw w studenckim czasopimie zielonogrskim Tajne Komplety.

Przewodniczcy Koa Pawe uczak

W NASTPNYM NUMERZE M.IN.:

Cykl artykuw powiconych historii miasta Zielona Gra

Relacja z Festiwalu Nauk

Podsumowanie roku dziaalnoci Koa Naukowego Historykw Studentw Uniwersytetu Zielonogrskiego

Dyskurs studencki nad wydarzeniami roku 1989

PARTNERZY