MINISTERSTWO SPORTU I TURYSTYKI

RAPORT O STANIE GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ W LATACH 2007-2011

Dokument przyjty przez Rad Ministrw

Warszawa, luty 2013

Spis treci

WPROWADZENIE ................................................................................................................... 3 CZE I. SYSTEM ZARZDZANIA TURYSTYK W POLSCE ........................................ 8 1. ZARZDZANIE TURYSTYK W POLSCE ...................................................................... 9 1.1. Polityka turystyczna Unii Europejskiej ........................................................................... 9 1.2. Struktura zarzdzania turystyk w Polsce ..................................................................... 13 1.3. Badania na rynku usug turystycznych.......................................................................... 19 1.4. Ksztacenie i szkolenie kadr dla turystyki ..................................................................... 24 1.5. Rozwj wiodcych typw turystyki w Polsce............................................................... 28 2. MIDZYNARODOWA WSPPRACA DWUSTRONNA I WIELOSTRONNA .......... 49 2.1. Umowy o wsppracy w dziedzinie turystyki ............................................................... 49 2.2. Organizacje i inicjatywy midzynarodowe ................................................................... 50 3. PROMOCJA POLSKI JAKO KRAJU ATRAKCYJNEGO TURYSTYCZNIE ................ 54 3.1. Kierunki dziaa Polskiej Organizacji Turystycznej ..................................................... 54 3.2. Przynaleno POT do midzynarodowych organizacji turystycznych ....................... 61 CZE II. STAN GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ ........................................................... 63 4. MIEJSCE TURYSTYKI W GOSPODARCE NARODOWEJ POLSKI ............................. 64 4.1. Makroekonomiczna sytuacja Polski w latach 2007-2011 ............................................. 64 4.2. Wydatki administracji publicznej na turystyk ............................................................. 69 4.3. Turystyka jako kluczowy sektor gospodarki ................................................................. 73 4.4. Zatrudnienie w turystyce ............................................................................................... 79 5. CHARAKTERYSTYKA PODMIOTW GOSPODARCZYCH ....................................... 83 5.1. Biura podry ................................................................................................................ 83 5.2. Brana hotelarska .......................................................................................................... 94 5.3. Brana gastronomiczna ............................................................................................... 101 5.4. Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek ............................................................... 104 6. RUCH TURYSTYCZNY W POLSCE .............................................................................. 113 6.1. Turystyka przyjazdowa do Polski ............................................................................... 113 6.2. Turystyka krajowa mieszkacw Polski ..................................................................... 121 6.3. Turystyka zagraniczna mieszkacw Polski ............................................................... 125 7. KONKURENCYJNO POLSKIEJ TURYSTYKI ......................................................... 129 7.1. Midzynarodowe rankingi konkurencyjnoci ............................................................. 129 7.2. Polska turystyka na tle krajw UE .............................................................................. 132 7.3. Absorpcja funduszy unijnych a poprawa konkurencyjnoci polskiej turystyki .......... 134 8. INSTRASTRUKTURA TURYSTYCZNA I PARATURYSTYCZNA W POLSCE ....... 142 8.1. Transport pasaerski .................................................................................................... 142 8.2. Szlaki turystyczne ....................................................................................................... 153 8.3. Muzea i instytucje paramuzealne ................................................................................ 156 8.4. Parki narodowe i krajobrazowe turystyka przyrodnicza .......................................... 159 PODSUMOWANIE ............................................................................................................... 164 Wykaz skrtw ....................................................................................................................... 170 Spis rde .............................................................................................................................. 171 Spis tabel ................................................................................................................................ 175 Spis wykresw........................................................................................................................ 177 Spis rysunkw ........................................................................................................................ 179 Zaczniki ............................................................................................................................... 180

WPROWADZENIE W latach 2007-2011 podjto wiele istotnych dziaa, ktre w sposb systemowy i dugofalowy wpyway na rozwj turystyki. W dniu 26 wrzenia 2008 r. Rada Ministrw przyja, na wniosek Ministra Sportu i Turystyki, dokument strategiczny dla turystyki na poziomie krajowym Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku. Przygotowanie niniejszego raportu, ktrego celem jest diagnoza stanu gospodarki turystycznej w Polsce w latach 2007-2011 wynika z zapisw Kierunkw rozwoju turystyki. Raport jest rwnie dodatkowym elementem monitorowania realizacji zada zapisanych w Kierunkach rozwoju turystyki.... Turystyka jest czci rynku wewntrznego Wsplnot Europejskich i wywiera znaczcy pozytywny wpyw na wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Europie. Nie jest ona jednak objta wspln polityk. Traktat z Lizbony rozszerzy kompetencje Unii w zakresie turystyki. Zgodnie z artykuem 195 skonsolidowanej wersji Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Unia Europejska otrzymaa kompetencje do wspierania dziaa pastw czonkowskich w sektorze turystycznym, w szczeglnoci przez wspieranie konkurencyjnoci przedsibiorstw Unii w tym sektorze oraz tworzenie szczeglnych rodkw uzupeniajcych, sucych temu celowi w zwykej procedurze ustawodawczej, z wyczeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisw pastw czonkowskich. Dziaania prowadzone w obszarze turystyki maj suy realizacji celw gospodarczych Wsplnoty, ktre zostay okrelone w Komunikacie Komisji Europejskiej z 2010 r. Europa 2020 strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu. W dokumencie wskazano na konieczno zwikszenia konkurencyjnoci turystyki europejskiej. Propozycje wzmocnienia konkurencyjnoci turystyki europejskiej zostay szczegowo przedstawione w Komunikacie Komisji Europejskiej z 2010 r. Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na wiecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego. Na lata 2007-2011 przypada okres Polskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (od 1 lipca do 31 grudnia 2011r.), kiedy prowadzono intensywne dziaania na rzecz rozwoju turystyki. Priorytetem Polskiej Prezydencji w obszarze turystyki bya: Konkurencyjno gospodarki turystycznej w obliczu nowych wyzwa diagnoza i rekomendacje dziaa". Niezalenie od dziaa w ramach Unii Europejskiej, Polska prowadzi aktywn wspprac midzynarodow, ktrej celem jest zacienianie wsppracy dwustronnej (umowy o wsppracy w dziedzinie turystyki z 41 krajami) oraz przygotowanie kolejnych umw midzynarodowych o wsppracy w dziedzinie turystyki. Do najwaniejszych zada realizowanych w sferze turystyki o charakterze midzynarodowym w okresie 2007-2011 naley zaliczy rwnie: udzia w pracach Organizacji Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju; dziaania jako czonek-zaoyciel w pracach wiatowej Organizacji Turystyki (UNWTO); wspprac w ramach Grupy Wyszehradzkiej V-4 oraz w pracach Forum Turystyki Pastw Batyckich. Lata 2007-2011 pokazay jak silny wpyw na turystyk ma otoczenie zewntrzne, stan gospodarki, prawo oraz wydarzenia midzynarodowe. Na turystyk oddziayway zdarzenia 3

o charakterze gospodarczym gwnie wiatowy kryzys gospodarczy oraz zwizane z nim wahania kursu walut, ktre w sposb dugofalowy wpyway na gospodark turystyczn w latach 2007-2011. Naley take pamita o zjawiskach systemowych: utrzymujcy si w Polsce deficyt budetowy oraz handlu zagranicznego, zaobserwowany w 2011 r. wzrost cen, niedopasowania strukturalne na rynku pracy. Wikszo podmiotw prowadzcych dziaalno w sferze usug turystycznych to mikro, mae i rednie przedsibiorstwa (MMP). Z tego wzgldu bariery zwizane z rozwojem przedsibiorczoci w Polsce (wysoko podatkw, problemy z pynnoci finansow, biurokracja, trudny dostp dla MMP do kredytw) oraz wynikajce z otoczenia regulacyjnego (np. niestabilno prawa) maj silny wpyw na bran turystyczn. Innego typu ograniczeniem polskiej gospodarki jest niski poziom innowacyjnoci. Turystyka jest sektorem wraliwym nie tylko na wahania gospodarcze, ale take na zjawiska spoeczno-polityczne, czy te przyrodnicze. Na ruch turystyczny w Polsce wpyno w sposb wyrany wejcie Polski do strefy Schengen w grudniu 2007 r., ktre przyczynio si do znaczcego spadku liczby turystw z pastw takich, jak Rosja, Ukraina i Biaoru. W 2010 r. sektor turystyczny ucierpia z powodu paraliu ruchu lotniczego wywoanego pyem wulkanicznym po wybuchu wulkanu na Islandii (kwiecie), zamieszek w Grecji i wysokiego kursu dolara amerykaskiego i euro (maj) oraz powodzi w Polsce (maj/czerwiec). Pocztek 2011 r. upyn z kolei pod znakiem rewolucji w krajach Afryki Pnocnej, ktre spowodoway wstrzymanie wyjazdw do Tunezji (stycze) i Egiptu (luty), a wic dwch najpopularniejszych kierunkw wyjazdw turystycznych Polakw. Naley take zwrci uwag na sabnc pozycj Europy w wiatowej turystyce. Wedug Tourism Towards 2030. Global Overview prognozy przygotowanej przez wiatow Organizacj Turystyki (UNWTO) udzia Europy w oglnej liczbie przyjazdw turystw zagranicznych moe ulec zmniejszeniu w najbliszych latach (wg UNWTO z 51% w 2010 r. do 41% w 2030 r., co moe pogbi ju widoczny trend w 1980 r. Europa rejestrowaa 61% udziau w podrach turystw zagranicznych na wiecie). Dynamiczny rozwj rynkw pozaeuropejskich powoduje, e europejska turystyka traci w skali wiatowej. W tej sytuacji szczeglnie istotne s dziaania na rzecz rozwoju turystyki przyjazdowej do Europy, w tym do Polski. Specyfika turystyki to przede wszystkim sezonowo, poprzez programy i projekty krajowe, unijne oraz midzynarodowe, dy si do ograniczenia tego zjawiska, dziaajc na rzecz wyduenia sezonu (np. aktywizacja osb starszych, turystyka spoeczna, programy wymiany turystw midzy rnymi krajami wspierane przez instytucje pastwowe). Turystyka to take brana niezwykle interdyscyplinarna i dynamiczna, powizana cile z innymi sektorami gospodarki. Ma to dwojaki skutek. Z jednej strony turystyka oddziauje na wzrost i rozwj innych sektorw gospodarki. Jak podaje wiatowa Rada Podry i Turystyki (World Travel & Tourism Council, WTTC) pomimo trudnoci w wiatowej sytuacji gospodarczej, sektor turystyki i podry jest jedynym, ktry w roku 2011 zanotowa wzrost. Z tego wzgldu, turystyka moe tworzy parasol ochronny generujc systematycznie nowe miejsca pracy, szczeglnie poprzez powstawanie nowych mikroprzedsibiorstw. Efekty porednie wpywu turystyki na gospodark wynikaj przede 4

wszystkim z aktywizowania gazi niezwizanych bezporednio z turystyk (np. rolnictwo, budownictwo, transport kolejowy i wielu innych) i tej czci udziau w PKB oraz zatrudnieniu, ktra nie istniaaby, gdyby nie zwizek tych gazi z turystyk1. Z drugiej strony, zmiany w sektorze finansowym, spadek PKB dynamicznie zmieniaj sytuacj na rynku turystycznym. Powoduje to, e przedsibiorcom niezwykle trudno jest tworzy dugofalowe strategie na kolejne lata wpyw otoczenia zewntrznego moe w kadej chwili je zdezaktualizowa. Jednoczenie, specyfika rynku powoduje, e przedsibiorcy turystyczni musz planowa swoje dziaania na dugo przed ich wdraaniem, np. rezerwacja hoteli na sezon letni/zimowy dokonywana jest nierzadko z ponad rocznym wyprzedzeniem, podobnie jak druk katalogw dla klientw. W tej sytuacji, zmiany polityczne czy katastrofy naturalne powoduj due straty finansowe w tym sektorze, ktrych nie sposb wczeniej przewidzie ani oszacowa. Jest to pewnego rodzaju systemowa niestabilno rynku turystycznego. Ponadto, dziaalno gospodarcza przedsibiorcw turystycznych podlega wszystkim przepisom dotyczcym zasad prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w Polsce oraz przepisom szczeglnym na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych. Znaczna liczba interesariuszy na rynku turystycznym biura podry, hotele, brana gastronomiczna, piloci wycieczek, przewodnicy turystyczni, regionalne i lokalne organizacje turystyczne, samorzd terytorialny ich rnorodno oraz rozdrobnienie, przyczyniaj si do trudnoci wspdziaania i tworzenia wsplnych produktw turystycznych. Ze wzgldu na znaczn rozbieno interesw oraz procesy konsolidacyjne zaobserwowano w latach 2007-2011 take wzrost liczby konfliktw pomidzy poszczeglnymi interesariuszami: biurami podry, hotelami, liniami lotniczymi, czy te agentami turystycznymi. Istotn rol mediatora ma do odegrania w tym zakresie samorzd gospodarczy, ktry jednak take przejawia cechy rozdrobnienia oraz polaryzacji interesw. Jednoczenie, fakt, e wikszo przedsibiorcw turystycznych to MMP, pozwala im szybko i elastycznie w odrnieniu od duych przedsibiorstw reagowa na zmieniajce si otoczenie. W latach 2007-2011 widoczne pitno na rynku turystycznym odcisny take zmiany spoeczne i technologiczne. Zmiany demograficzne, a co za tym idzie wzrost liczby klientw podrujcych samodzielnie, wzrost podry wrd seniorw ksztatuj rynek turystyczny. Cigle rosnce wymagania klientw oraz wzrost ich wiadomoci zwizanej z ochron rodowiska, powoduj nierzadko, e klienci coraz wicej uwagi powicaj ocenie jakoci produktu turystycznego, biorc pod uwag nie tylko jego cen. Nieustanny rozwj technologii mobilnych, wzrost roli sprzeday przez Internet, rozwj portali zakupw grupowych, wzrost liczby tzw. pakietw dynamicznych tworzonych samodzielnie przez klientw (pakiety za pomoc strony internetowej i odpowiednich linkw na strony rezerwacyjne: hoteli, linii lotniczych itd.) oraz wykorzystywanie narzdzi internetowych do marketingu i komunikacji, to tylko niektre ze zmian w obszarze nowych technologii.

Travel & Tourism Economic Impact 2012. European Union, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/european_union2012.pdf, s.3-4.

Pomimo uwarunkowa zewntrznych wpywajcych dynamicznie na rynek turystyczny, lata 2007-2011 to okres wielu pozytywnych wydarze w tej brany. W analizowanym okresie udzia gospodarki turystycznej w PKB Polski wynosi 5-6%. Istotne znaczenie odgrywa turystyka w wymianie handlowej Polski. W 2011 r. warto eksportu turystycznego wyniosa 31,5 mld z, co stanowio 4,7% eksportu ogem. W latach 2007-2011 na szczegln uwag zasuguje dynamiczny rozwj turystyki aktywnej i specjalistycznej, w skad ktrej wchodzi m.in. turystyka rowerowa, turystyka wodna, turystyka sportw zimowych, turystyka uzdrowiskowa i medyczna, geoturystyka. Intensywnym przemianom podlegaa take turystyka biznesowa oraz turystyka na obszarach wiejskich. Wzrosa liczba oraz rnorodno regionalnych i lokalnych produktw turystycznych tworzonych w ramach wsppracy publiczno-prywatnej. Wzrost wiadomoci decydentw na temat roli turystyki i jej wpywu na rozwj spoeczno-ekonomiczny regionu, przyczyni si do dynamicznego rozwoju produktw turystyki kulturowej. Rozwijaj si take nowe formy turystyki, np.: tanatoturystyka, turystyka kulinarna (w tym enoturystyka), turystyka biograficzna, turystyka literacka i filmowa, czy te turystyka etniczna i turystyka kultury ludowej2. W latach 2007-2011 w ramach polityki krajowej realizowano zadania dotyczce statystyki turystyki przez Gwny Urzd Statystyczny oraz Ministerstwo Sportu i Turystyki we wsppracy z Narodowym Bankiem Polskim. Na zamwienie Polskiej Organizacji Turystycznej (POT) realizowano badania i analizy marketingowe niezbdne do cigej weryfikacji przyjtych zaoe dla dziaa promocyjnych. Lata 2007-2011 to take dalsze prace majce na celu podniesienie jakoci przygotowania i ksztacenia kadr dla turystyki oraz doskonalenie i szkolenie kadr ju zatrudnionych. W ramach otwartych konkursw ofert na realizacj zada publicznych z zakresu turystyki wspierano dziaania na rzecz rozwoju turystyki i produktw turystycznych realizowane przez organizacje pozarzdowe i lokalne organizacje turystyczne. Upowszechniano wiedz dotyczc ochrony praw konsumentw korzystajcych z usug turystycznych oraz dziaano na rzecz poprawy wsppracy midzy gwnymi interesariuszami sektora turystyki. Lata 2007-2011 to znaczcy okres w dziaalnoci Polskiej Organizacji Turystycznej. Po raz pierwszy zostay opracowane i wdroone programy wspierajce rozwj produktw turystycznych oraz promujce Polsk jako cel podry, a ktrych realizacja zostaa oparta o fundusze strukturalne. Realizowano kampanie promocyjne skierowane na rynki zagraniczne oraz na rynek krajowy m.in.: Promujmy Polsk Razem, Pikny Wschd, kampani zwizan z Mistrzostwami Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012TM czy te kampani zwizan ze wiatowym plebiscytem New 7 Wonders (od 2009 r.), w ktrym kandydatami byy Kraina Wielkich Jezior Mazurskich oraz Puszcza Biaowieska. Istotnym wsparciem finansowym dla brany turystycznej byy w latach 2007-2011 rodki w ramach wieloletniej perspektywy finansowej 2007-2013. Dziki zapisom wprowadzonym do Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 fundusze strukturalne dla polskiej turystyki byy po raz pierwszy dostpne na poziomie
2

Tanatoturystyka (dark tourism): odwiedzanie miejsc zwizanych ze mierci; Enoturystyka: turystyka nastawiona na odwiedzenie regionw zwizanych z produkcj wina, festiwali wina itp.;

horyzontalnym. Gwnym rdem funduszy unijnych dla turystyki jest wsparcie przewidziane Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 w ramach Dziaania 6.3 Promowanie turystycznych walorw Polski oraz Dziaania 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym. Fundusze na rozwj turystyki zostay uwzgldnione take w Programie Operacyjnym Rozwj Polski Wschodniej oraz w Programie Operacyjnym Rozwj Obszarw Wiejskich. Ponadto, w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych na dofinansowanie projektw w zakresie turystyki przewidziano ogem 731,3 mln EUR (rodki UE), co po przeliczeniu daje kwot okoo 3 mld z, co stanowi 4,2% oglnej alokacji dostpnej na realizacj RPO. Lata 2007-2011 to oprcz inwestycji w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej i dziaa podejmowanych przez Komisj Europejsk na rzecz zacienienia wsppracy midzy pastwami czonkowskimi w tym zakresie, czas rozwoju brany hotelarskiej. Organizacja Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012TM oraz poprzedzajca to wydarzenie Polska Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej, pozytywnie wpyny na pobudzenie popytu na usugi wiadczone przez hotele oraz wzrost inwestycji. Podsumowujc, rola gospodarki turystycznej w rozwoju gospodarczym jest bardzo wana. Turystyka dynamicznie wpywa na rozwj innych sektorw, stymuluje wzrost PKB oraz nowych miejsc pracy. Z drugiej strony podatno turystyki na wpywy zewntrzne, jej interdyscyplinarno, sezonowo i wraliwo powoduje, e rynek turystyczny wymaga wsparcia zewntrznego. Z tych powodw, turystyka powinna zajmowa szczeglne miejsce w polityce krajowej jako sektor perspektywiczny dla Polski, zarwno pod wzgldem gospodarczym, jak te spoecznym. *** Sporzdzajc raport wykorzystano dane Gwnego Urzdu Statystycznego, Departamentu Analiz i Prognoz Ekonomicznych Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a take opracowania przygotowywane na zlecenie Departamentu Turystyki w latach 2007-2011 przez Instytut Turystyki w Warszawie. Ponadto posuono si take opracowaniami i informacjami przekazanymi przez Polsk Organizacj Turystyczn. W celu przedstawienia okrelonych wskanikw uzyskanych w Polsce na tle midzynarodowym wykorzystano opracowania wiatowej Organizacji Turystyki. Departament Turystyki Ministerstwa Sportu i Turystyki wyraa podzikowanie Polskiej Organizacji Turystycznej, Gwnemu Urzdowi Statystycznemu, Ministerstwu Gospodarki, Ministerstwu Rozwoju Regionalnego oraz Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi za udostpnienie opracowa i danych statystycznych niezbdnych do przygotowania niniejszego opracowania.

CZE I. SYSTEM ZARZDZANIA TURYSTYK W POLSCE

1. ZARZDZANIE TURYSTYK W POLSCE

1.1. Polityka turystyczna Unii Europejskiej Turystyka jest istotn czci rynku wewntrznego Wsplnot Europejskich oraz wywiera znaczcy pozytywny wpyw na wzrost gospodarczy i zatrudnienie w Europie. Nie jest ona jednak objta wspln polityk. Brak w Traktatach podstaw do prowadzenia wsplnej polityki turystycznej oznacza, e zgodnie z zasad subsydiarnoci jest to dziedzina zastrzeona do kompetencji pastw czonkowskich. Jeli zatem zachodzi potrzeba podejmowania na szczeblu UE jakichkolwiek dziaa wspierajcych rozwj turystyki, zgod na takie dziaania musz wyrazi wszystkie pastwa czonkowskie. Do istotnej zmiany doszo w 2009 r. kiedy w ycie wszed Traktat z Lizbony zmieniajcy Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiajcy Wsplnot Europejsk, ktry rozszerzy kompetencje Unii w tym zakresie. Zgodnie z wersj skonsolidowan Traktatu o Unii Europejskiej i Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej: w artykule 6 lit. d) dodano turystyk do listy obszarw, w ktrych Unia Europejska ma kompetencje do prowadzenia dziaa majcych na celu wspieranie, koordynowanie lub uzupenianie dziaa Pastw Czonkowskich; utworzono nowy artyku 195 w caoci powicony turystyce, w ktrym Unia otrzymuje kompetencje do wspierania dziaa pastw czonkowskich w sektorze turystycznym, w szczeglnoci przez wspieranie konkurencyjnoci przedsibiorstw Unii w tym sektorze oraz przyjmowanie szczeglnych rodkw uzupeniajcych sucych temu celowi w zwykej procedurze ustawodawczej, z wyczeniem jakiejkolwiek harmonizacji przepisw pastw czonkowskich.

Dziaania prowadzone w obszarze turystyki powinny suy realizacji celw gospodarczych Wsplnoty, ktre zostay okrelone w Komunikacie Komisji Europejskiej z 2010 r. Europa 2020 strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaonego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu. W dokumencie wskazano na konieczno zwikszenia konkurencyjnoci turystyki europejskiej. Propozycje wzmocnienia konkurencyjnoci turystyki europejskiej zostay szczegowo przedstawione w Komunikacie Komisji Europejskiej z 2010 r. Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na wiecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego. Prowadzone dziaania powinny skupia si wok czterech filarw: 1. Stymulowanie konkurencyjnoci sektora turystycznego w Europie; 2. Wspieranie rozwoju zrwnowaonej i odpowiedzialnej turystyki wysokiej jakoci; 3. Konsolidacja wizerunku i widocznoci Europy jako zbioru kierunkw turystycznych wysokiej jakoci i opartych na zasadach zrwnowaonego rozwoju; 4. Pene wykorzystanie potencjau rnych obszarw polityki i instrumentw finansowych UE na rzecz rozwoju turystyki. 9

Wanym kierunkiem dziaa Unii w zakresie turystyki jest rwnie promowanie jej zrwnowaonego rozwoju. W 2007 r. Grupa ds. Zrwnowaonego Rozwoju Turystyki przedstawia Raport Dziaania na rzecz bardziej zrwnowaonej turystyki europejskiej, w ktrym podkrelono, e turystyka jest bran szczeglnie zwizan ze zrwnowaonym rozwojem. Podkrelono rwnie, e osignicie celw zrwnowaonego rozwoju wymaga sprostania 8 kluczowym wyzwaniom: redukcji sezonowoci popytu, redukcji wpywu transportu turystycznego na rodowisko, poprawy jakoci zatrudnienia w turystyce, utrzymania i podniesienia dobrobytu spoecznoci lokalnych oraz jakoci ich ycia, ograniczenia wykorzystania zasobw i produkcji odpadw, ochrony i nadawania wartoci dziedzictwu przyrodniczemu i kulturowemu, zapewnienia wszystkim grupom spoecznym dostpu do turystyki, wykorzystania turystyki jako narzdzia w globalnym, zrwnowaonym rozwoju. Na podstawie Raportu Komisja Europejska w 2007 r. przedstawia Komunikat Agenda dla zrwnowaonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej, w ktrym okrelono cel, jakim jest konkurencyjna turystyka oparta na zasadach zrwnowaonego rozwoju oraz zadania dla poszczeglnych interesariuszy. Nowe uprawnienia Unii Europejskiej umoliwiy podejmowanie przez Komisj Europejsk nowych inicjatyw w zakresie wsparcia europejskiego sektora turystycznego: Dziaanie przygotowawcze CALYPSO w latach 2008-2011 (w ramach ktrego MSiT wsprealizowao projekt Europejskie Podre Seniorw European Senior Travellers, sucy opracowaniu modelu pozasezonowej wymiany turystycznej seniorw pomidzy Polsk, Hiszpani a Portugali, majcego na celu zapewnienie spoecznej i ekonomicznej rentownoci dla wszystkich podmiotw bezporednio lub porednio zaangaowanych w projekt, tj. rzdw, pracodawcw, pracownikw oraz destynacji turystycznych, uwzgldniajc kryteria zrwnowaonego rozwoju i dostpnoci; projekt trwa od 1 marca 2011 r. do 31 stycznia 2012 r. i zakoczy si przygotowaniem ram dla wdroenia systemu wymian turystycznych dla seniorw poza sezonem turystycznym, uwzgldniajcego odpowiednie standardy usug, model wsppracy instytucjonalnej, stopie zaangaowania brany prywatnej i inne uwarunkowania; przygotowana zostaa take baza dla przeprowadzenia pilotaowej wymiany, majcej na celu sprawdzenie skutecznoci i rentownoci wypracowanego modelu); Dziaanie przygotowawcze Zrwnowaona turystyka w latach 2008-2011 (jeden z projektw: Rozwj i Promocja Pnocnego Odcinka Szlaku elaznej Kurtyny EuroVelo 13 jest koordynowany przez Pomorskie Stowarzyszenie Wsplna Europa); Dziaania przygotowawcze Najlepsze Europejskie Destynacje Turystyczne (ang. EDEN) 2006 2011 (w jego ramach Komisja Europejska we wsppracy z narodowymi organizacjami turystycznymi organizuje tematyczne konkursy na najlepsz europejsk destynacj turystyczn, ktrych celem jest promowanie wschodzcych i nietradycyjnych atrakcji turystycznych. W polskiej edycji nagrody przyznano 3-krotnie: w 2008 r. Rzeczpospolita Ptasia Ujcie Warty, w 2009 r. Bagna Biebrzaskie, w 2010 r. Pofabryczny Zesp Miejski yrardw); 10

Inicjatywa Komisji Europejskiej Turystyka Posezonowa rozpoczta w 2011r. (Polska przyczya si do tej inicjatywy 6 padziernika 2011r., jej celem jest zwikszenie ruchu turystycznego midzy Europ a Ameryk Poudniow w okresie posezonowym).

W latach 2007-2011 minister waciwy do spraw turystyki bra udzia w pracach organw Unii Europejskiej w sprawach dotyczcych turystyki: Doradczego Komitetu Turystyki oraz grupach roboczych Rady Unii Europejskiej (m.in. w Grupie Roboczej ds. Konkurencyjnoci i Wzrostu) oraz opracowywa projekty stanowiska rzdu w sprawach dokumentw UE dotyczcych turystyki, w tym zwaszcza: Komunikatu Komisji: Agenda dla zrwnowaonej i konkurencyjnej turystyki europejskiej (Agenda 21) oraz Komunikatu Komisji Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na wiecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego. Ponadto podejmowano nastpujce dziaania: Przygotowanie uczestnictwa ministra waciwego ds. turystyki w nieformalnym spotkaniu ministrw ds. turystyki w 2007 r. w Poczdamie, w 2010 r. w Madrycie, w 2011 r. w Krakowie; Uczestnictwo w Europejskim Forum Turystyki (w 2007 r. w Algarve (Portugalia), w 2008 r. w Bordeaux (Francja), w 2009 r. w Brukseli (Belgia), w 2010 r. Melieha (Malta), w 2011 r. w Krakowie; Przygotowanie i przesanie do Komisji Europejskiej rocznych raportw dotyczcych turystyki za okresy: 2007 r., 2008 r., 2009 r., 2010 r., 2011 r.; Upowszechnianie informacji (strony internetowe, konferencje, artykuy) o dziaaniach w zakresie turystyki prowadzonych na szczeblu UE.

Do wanych zada realizowanych w okresie 2007-2011 naley zaliczy udzia w procesie ustawodawczym, majcym na celu transpozycj prawa wsplnotowego do krajowego porzdku prawnego. W okresie sprawozdawczym zakoczono prace nad: wdroeniem do prawa krajowego Dyrektywy 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 wrzenia 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz. Urz. UE L 255 z 30.09.2005 r., str. 22) w nowej ustawie z dnia 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej (Dz. U. Nr 63, poz. 394). W zakresie swojej waciwoci minister waciwy ds. turystyki wyda rozporzdzenia wykonawcze na podstawie ww. ustawy; wdroeniem do prawa krajowego Dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczcej usug na rynku wewntrznym (Dz. Urz. UE L 376 z 27.12.2006 r., str. 36) ustaw z dnia 4 marca 2010 r. o wiadczeniu usug na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 47, poz. 278, z pn. zm.) oraz ustawami szczegowymi, w tym poprzez ustaw z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o usugach turystycznych oraz o zmianie ustawy

11

 Kodeks wykrocze (Dz. U. Nr 106, poz. 672), ktra wesza w ycie 17 wrzenia 2010 r.; wdroeniem do prawa krajowego Dyrektywy 2008/122/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 stycznia 2009 r. w sprawie ochrony konsumentw w odniesieniu do niektrych aspektw umw timeshare, umw o dugoterminowe produkty wakacyjne, umw odsprzeday oraz wymiany (Dz. Urz. UE L 33 z 3.02.2009 r., str. 10) ustaw z dnia 16 wrzenia 2011 r. o timeshare (Dz. U. nr 230, poz. 1370), ktra wesza w ycie w dniu 28 kwietnia 2012 r.

Celem wyej wymienionych dyrektyw jest usunicie istniejcych jeszcze barier hamujcych tworzenie i funkcjonowanie rynku wewntrznego, w tym rynku usug turystycznych. Polska Prezydencja w Radzie Unii Europejskiej Szczeglnym okresem, w ktrym resort turystyki prowadzi zintensyfikowane dziaania bya polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej od 1 lipca do 31 grudnia 2011 r. oraz poprzedzajcy j okres przygotowawczy. Priorytetem polskiej prezydencji w obszarze turystyki bya: Konkurencyjno gospodarki turystycznej w obliczu nowych wyzwa diagnoza i rekomendacje dziaa". Gwnym instrumentem realizacji tego priorytetu bya organizacja Europejskiego Forum Turystyki w Krakowie w dniach 5-7 X 2011r. nt. Stymulowanie konkurencyjnoci w europejskim sektorze turystyki (www.etf2011.gov.pl). W Forum uczestniczyo ponad 400 przedstawicieli administracji rzdowych krajw UE, przedstawicieli narodowych organizacji turystycznych, brany turystycznej i rodowiska naukowego. W trakcie debaty ustalono, i poprawa konkurencyjnoci wymaga w szczeglnoci konsolidacji bazy wiedzy spoecznoekonomicznej i zapewnienia dostpu do tej bazy wszystkim interesariuszom. Niezbdne s rwnie dziaania na rzecz innowacyjnoci projektw turystycznych, zwikszenia wiedzy i umiejtnoci kadr w turystyce. Naley take kontynuowa dziaania na rzecz uwiadamiania ekonomicznego i spoecznego znaczenia turystyki. Forum towarzyszyy rwnie: 1) Spotkanie Regionw Europy (NECSTour), 2) Prezentacja Kodeksu dobrych praktyk w dziedzinie zrwnowaonego rozwoju przyjaznego dla rodowiska. Uwzgldniajc wiatow sytuacj gospodarcz oraz trwajce procesy globalizacji, prezydencja polska zaproponowaa debat dotyczc turystyki na szczeblu ministrw. W dniu 6 padziernika 2011 r. zorganizowano w Krakowie Nieformalne Spotkanie Ministrw UE odpowiedzialnych za turystyk. Dotyczyo ono przede wszystkim promocji Europy jako atrakcyjnego kierunku turystycznego na rynkach pastw trzecich, w szczeglnoci pastw BRIC. Ministrowie podkrelili, i turystyka odgrywa istotn rol spoeczno-gospodarcz i naley wykorzysta duy potencja umoliwiajcy jej dalszy wzrost i tworzenie miejsc pracy. Promocja hasa "Kierunek Europa wpynie na wzrost jej atrakcyjnoci i wywoa wzrost liczby turystw przyjedajcych do Europy. Wszystkie podejmowane dziaania musz odbywa si w zgodzie i poszanowaniu Europy jako miejsca, proponujc jednoczenie promowanie wizerunku Europy jako zbioru zrnicowanych, zrwnowaonych i wysokiej jakoci kierunkw turystycznych na wiecie. Ministrowie zgodzili si rwnie, e niezwykle istotne jest wspieranie dziaa na rzecz agodzenia polityki 12

wizowej, stanowicej obecnie jedn z najwikszych barier dla rozwoju turystyki przyjazdowej do Europy. Spotkaniu towarzyszyo podpisanie deklaracji o wsppracy w tym zakresie pomidzy Komisj Europejsk a Europejsk Komisj Turystyki (ETC). Dodatkowo polska prezydencja zorganizowaa rwnie: warsztaty nt. Europejskiej Sieci Szlakw Rowerowych EuroVelo w siedzibie Staego Przedstawicielstwa RP w Brukseli 7 grudnia 2011 r; Konferencj nt. Europejskiej Ramy Kwalifikacji w Sporcie i Turystyce w Toruniu w dniach 13-14 grudnia 2011 r. z udziaem ekspertw krajowych i zagranicznych; Midzynarodow Konferencj nt. Inicjatywy Komisji Europejskiej 50 000 turystw (dzi Turystyka Posezonowa) w Warszawie dnia 16 grudnia 2011 r. z udziaem przedstawicieli Komisji Europejskiej, europejskich organizacji branowych ETOA i ECTAA, przedstawicieli dyplomatycznych pastw poudniowoamerykaskich oraz brany lotniczej i turystycznej.

Polska prezydencja zakoczya si nie tylko sukcesem merytorycznym, ale rwnie wizerunkowym. Efektywne przewodnictwo pozytywnie wpyno na postrzeganie Polski zarwno przez naszych partnerw z Unii Europejskiej, jak i urzdnikw z Komisji Europejskiej. Jest to niezwyky potencja, ktry naley wykorzysta w najbliszych latach. Efektem polskiej prezydencji byo udzielenie wsparcia Komisji Europejskiej w pierwszym roku wdraania postanowie Komunikatu Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na wiecie. Nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystyki. Dokonano m.in. ewaluacji dwch z 21 dziaa zapowiedzianych w komunikacie: Dziaania 3 uruchomienia platformy Technologie Informacyjno-Komunikacyjne i Turystyka oraz Dziaania 10 utworzenia Wirtualnego Obserwatorium Turystyki w celu dostarczania wiedzy spoeczno-ekonomicznej na temat turystyki. Polska prezydencja przypada bowiem na okres, w ktrym Unia aktywnie rozpoczyna realizacj tych dziaa, ktrych celem nadrzdnym jest zwikszenie konkurencyjnoci europejskiego sektora turystyki. Dziaania polskiej prezydencji podkreliy znaczenie turystyki dla gospodarki europejskiej jako rda zatrudnienia i wzrostu. W trakcie polskiej prezydencji udao si rwnie doprowadzi do podpisania porozumienia midzy Komisj Europejsk a Europejsk Komisj Turystyki (ETC), ktrego realizacjia umoliwi bardziej efektywn promocj Europy jako kierunku turystycznego na rynkach trzecich. 1.2. Struktura zarzdzania turystyk w Polsce Zgodnie z art. 27a ustawy z dnia 4 wrzenia 1997 r. o dziaach administracji rzdowej (Dz. U. z 2007 r. Nr 65, poz. 437, z pn. zm.) turystyka jest samodzielnym dziaem administracji rzdowej obejmujcym sprawy: 1. Zagospodarowania turystycznego kraju; 2. Mechanizmw regulacji rynku turystycznego.

13

W przedmiotowym okresie sprawozdawczym ministrem waciwym do spraw turystyki jest Minister Sportu i Turystyki, ktry jest rwnie ministrem wiodcym dla ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268, z pn. zm.) oraz ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o Polskiej Organizacji Turystycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 689, z pn. zm.). Zgodnie z t ostatni ustaw, minister waciwy do spraw turystyki sprawuje nadzr nad Polsk Organizacj Turystyczn3, do ktrej zada naley przede wszystkim: 1. Promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie; 2. Zapewnianie funkcjonowania i rozwijania polskiego systemu informacji turystycznej w kraju i na wiecie; 3. Inicjowanie, opiniowanie infrastruktury turystycznej; i wspomaganie planw rozwoju i modernizacji

4. Inspirowanie tworzenia regionalnych i lokalnych organizacji turystycznych. Naley zauway, e problematyka rozwoju turystyki jest bardzo zoona. Turystyka obejmuje rnorodne zjawiska i zagadnienia: z jednej strony wpywa na kilkadziesit samodzielnych sektorw gospodarki, z drugiej strony interdyscyplinarno turystyki przyczynia si do jej wraliwoci oraz dynamizmu. Z tego wzgldu, w celu realizacji zada na rzecz rozwoju turystyki, minister waciwy do spraw turystyki wspdziaa z innymi organami administracji rzdowej i pastwowymi jednostkami organizacyjnymi, organami samorzdu terytorialnego, jak rwnie z organami samorzdu gospodarczego oraz innymi organizacjami spoecznymi i przedstawicielami rodowiska turystycznego. Co wane, wiele zada wpywajcych na rozwj turystyki ley w kompetencjach innych ministrw, a take samorzdu terytorialnego. Przykadowo, do zakresu dziaania marszaka wojewdztwa naley m.in. dokonywanie wpisu do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, czy te zaszeregowywanie obiektw hotelarskich do poszczeglnych rodzajw i kategorii wraz z prowadzeniem ich ewidencji4.

Rozwizania systemowe stymulujce rozwj turystyki W latach 2007-2011 podjto szereg istotnych dziaa, ktre miay systemowo stymulowa rozwj turystyki. Do najwaniejszych zada naleao opracowanie dokumentu strategicznego dla turystyki na poziomie krajowym Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku. Dokument ten, na wniosek Ministra Sportu i Turystyki, zosta przyjty przez Rad Ministrw w dniu 26 wrzenia 2008 r. Jako podstawowe zaoenie dokumentu przyjto traktowanie turystyki jako dziedziny gospodarki cile powizanej z wieloma procesami rozwoju i takie jej ksztatowanie, ktre bdzie zgodne z innymi celami spoeczno-gospodarczego rozwoju kraju. W dokumencie zwrcono uwag nie tylko na wewntrzn spjno podejmowanych dziaa, ale take
3 4

Szczegowo na temat kierunkw dziaa POT patrz: podrozdzia 1.5. (turystyka biznesowa) i rozdzia 3. Szczegowe informacje nt. zada poszczeglnych organw administracji rzdowej i samorzdowej w zakresie turystyki : Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku, s. 37-44.

14

na efekt synergii pomidzy turystyk a rodowiskiem przyrodniczym, kultur, rozwojem spoecznym, infrastruktur itp. W myl zaoe, poprzez uczynienie z Polski kraju atrakcyjnego dla turystw krajowych i zagranicznych, turystyka stanie si wanym narzdziem spoeczno-gospodarczego rozwoju kraju oraz regionw. Wyej wymieniony dokument sprzyja budowaniu silnych podstaw gospodarki turystycznej. Formuuje cele dotyczce harmonijnego i zrwnowaonego rozwoju sektora turystycznego w Polsce i wskazuje dziaania, w ktrych realizacj powinny by zaangaowane wszystkie podmioty dziaajce na rzecz rozwoju turystyki, np. administracja rzdowa, jednostki samorzdu terytorialnego, organizacje pozarzdowe, przedsibiorcy, organizacje branowe, rodowisko naukowe. W skali makroekonomicznej realizacja Kierunkw wyranie wpisuje si w realizacj celw strategicznych Unii Europejskiej, okrelonych w odnowionej Strategii Lizboskiej oraz Strategii Europa 20205 w tym priorytetw Krajowych Programw Reform6 oraz priorytetw Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 i celu strategicznego Narodowej Strategii Spjnoci 2007-20137. Celem nadrzdnym Kierunkw jest tworzenie warunkw prawnych, instytucjonalnych, finansowych i kadrowych rozwoju turystyki, sprzyjajcych rozwojowi spoeczno-gospodarczemu Polski oraz podniesienie konkurencyjnoci regionw i kraju, przy jednoczesnym zachowaniu walorw kulturowych i przyrodniczych. Aby na bieco monitorowa i koordynowa cele i dziaania zapisane w Kierunkach Zarzdzeniem Prezesa Rady Ministrw nr 37 z dnia 8 maja 2009 r. utworzono Midzyresortowy Zesp do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku". Zesp jest organem pomocniczym Prezesa Rady Ministrw. Do zada Zespou naley w szczeglnoci inicjowanie, opiniowanie i rekomendowanie: propozycji rozwiza legislacyjnych w zakresie obowizujcych regulacji prawnych majcych wpyw na rozwj turystyki, kierunkw dziaa zmierzajcych do wzmocnienia konkurencyjnoci polskiego produktu turystycznego, dziaa dotyczcych wzmocnienia wsppracy w zakresie promocji turystycznej Polski i ksztatowania jej wizerunku jako kraju atrakcyjnego turystycznie. Ponadto zesp zajmuje si wskazywaniem kierunkw promocji inwestycji turystycznych, kierunkw zmian w zakresie standardw ksztacenia w turystyce pod ktem potrzeb rynku, projektami dziaa na rzecz zwikszenia udziau Polakw w turystyce krajowej, w szczeglnoci na rzecz wzrostu dostpnoci usug dla dzieci i modziey, osb niepenosprawnych, osb starszych i rodzin oraz kierunkami zmian zwizanych z dostpnoci transportow do miejsc atrakcyjnych turystycznie. Dodatkowo do zada zespou naley monitorowanie dziaa zwizanych z przygotowaniem polskiej brany turystycznej do midzynarodowych wydarze kulturalnosportowych odbywajcych si w Polsce, w tym Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012.

Komunikat Komisji Europejskiej Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaanego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu KOM (2010) 2020, Bruksela 03.03.2010. 6 Odpowiednio: Krajowego Programu Reform 2005-2008, Krajowego Programu Reform 2008-2011 i Krajowego Programu Reform Europa 2020. 7 Inaczej: Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013.

15

W skad zespou wchodz przedstawiciele w randze sekretarza lub podsekretarza stanu, wyznaczeni przez ministrw waciwych do spraw: budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej, finansw publicznych, gospodarki, gospodarki morskiej, gospodarki wodnej, kultury fizycznej i sportu, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, nauki, owiaty i wychowania, rozwoju regionalnego, rozwoju wsi, spraw wewntrznych, spraw zagranicznych, szkolnictwa wyszego, rodowiska oraz transportu. W randze wiceprezesa w skad zespou wchodz osoby wyznaczone przez Prezesa Gwnego Urzdu Statystycznego oraz Prezesa Urzdu Ochrony Konkurencji i Konsumentw. W ramach systemu monitoringu i ewaluacji zawartych w Kierunkach celw rozwoju turystyki wyznaczono take osiem szczegowych wskanikw odnoszcych si do gospodarki turystycznej oraz ruchu turystycznego w Polsce: 1. Udzia gospodarki turystycznej w tworzeniu PKB (w %); 2. Uczestnictwo mieszkacw Polski w wyjazdach turystycznych (w %); a. W wyjazdach krtkookresowych (1-3 noclegw) (w %); b. W wyjazdach urlopowo-wakacyjnych (minimum 5- dniowych) (w %); 3. Liczba krajowych podry turystycznych mieszkacw Polski (w mln); 4. Liczba cudzoziemcw przyjedajcych do Polski (w mln); 5. Liczba turystw zagranicznych przyjedajcych do Polski (w mln); 6. Oszacowanie wydatkw cudzoziemcw w Polsce (w mld USD); 7. Oszacowanie wydatkw turystw zagranicznych w Polsce (w mld USD) 8. Oszacowanie wydatkw mieszkacw Polski na krajowe wyjazdy turystyczne (w mld z); W raporcie poszczeglne wskaniki zostan omwione z odniesieniem ich poziomu w okresie 2007-2011 do poziomu wyznaczonego w Kierunkach8, co pozwoli uzyska miernik realizacji celw rozwoju turystyki w Polsce.

Informacje nt. stanu realizacji wskanikw w rozdziale 4 i 6 oraz w Podsumowaniu.

16

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268, z pn. zm.) wdraa do porzdku prawnego regulacje z zakresu ochrony interesw klientw, wymagane przepisami Dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek (Dz. Urz. WE L 158 z 23.06.1990 r., str. 59; Dz. Urz. Polskie Wydanie Specjalne, rozdz. 13, t. 10, str. 132). Ustawa okrela warunki prowadzenia dziaalnoci gospodarczej w zakresie organizowania imprez turystycznych w tym obowizki organizatorw turystyki i porednikw turystycznych zwizane z ochron klienta oraz warunki wiadczenia usug przewodnickich i hotelarskich. W latach 2007-2011 ustawa bya nowelizowana czterokrotnie: Nowelizacja z dnia 5.09.2008 r. (Dz. U. Nr 180, poz. 1112) - zmiana wprowadzona z dniem 25.10.2008 r. - ustaw z dnia 5 wrzenia 2008 r. o zmianie niektrych ustaw w zwizku z wejciem w ycie Protokou do Umowy midzy Wsplnot Europejsk i jej Pastwami Czonkowskimi, z jednej strony, a Konfederacj Szwajcarsk, z drugiej strony, w sprawie swobodnego przepywu osb; zastpienie przepisu, ktry powouje si na uprawnienia obywateli pastw czonkowskich Unii Europejskiej w zakresie nabywania uprawie przewodnika turystycznego i pilota wycieczek na terytorium RP na analogiczny przepis, w ktrym okrela si te uprawnienia w zakresie dotyczcym obywateli pastw czonkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub pastw czonkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym; Nowelizacja z dnia 29.04.2010 r. (Dz. U. Nr 106, poz. 672) - zmiany wprowadzone z dniem 17.09.2010 r. - ustaw z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o usugach turystycznych oraz o zmianie ustawy Kodeks wykrocze. Nowelizacja zharmonizowaa przepisy ustawy o usugach turystycznych z art. 7 Dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek. Wprowadzenie tej zmiany wynikao z zarzutu formalnego Komisji Wsplnot Europejskich dotyczcego nieprawidowego wdroenia przez Rzd Rzeczypospolitej Polskiej krajowych rodkw wykonawczych implementujcych art. 7 ww. Dyrektywy Rady 90/314/EWG (naruszenie nr 2007/4555). Ponadto ustawa ta wdroya do polskiego prawa postanowienia Dyrektywy 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotyczcej usug na rynku wewntrznym (Dz. Urz. UE L 376 z 27.12.2006 r., str. 36) w zakresie dotyczcym wiadczenia usug turystycznych, w wyniku czego nastpia liberalizacja dostpu przedsibiorcw zagranicznych prowadzcych dziaalno w zakresie organizowania imprez turystycznych lub porednictwa turystycznego, posiadajcych siedzib w pastwie czonkowskim Unii Europejskiej, pastwie czonkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej do wykonywania tej dziaalnoci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, poprzez zniesienie obowizku tworzenia przez tych przedsibiorcw oddziaw na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto ustawa ta zliberalizowaa warunki prowadzenia dziaalnoci w zakresie organizowania imprez turystycznych i porednictwa turystycznego, a take w zakresie prowadzenia szkole dla kandydatw na przewodnikw 17

turystycznych i pilotw wycieczek oraz podniosa poziom ochrony klientw korzystajcych z usug turystycznych; Nowelizacja z dnia 4.02.2011 r. (Dz. U. Nr 80, poz. 432) - zmiana wprowadzona z dniem 16 maja 2011 r. ustaw z dnia 4 lutego 2011 r. - Prawo prywatne midzynarodowe, dotyczya nowego brzmienia art. 11b ustawy, na mocy ktrego nie mona w drodze umowy wyczy lub ograniczy odpowiedzialnoci za niewykonanie lub nienaleyte wykonanie umowy o wiadczenie usug turystycznych; Nowelizacja z dnia 29.07.2011 r. (Dz. U. Nr 171, poz. 1016) zmiana wprowadzona z dniem 1.09.2011 r. - ustaw z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatnikw i patnikw oraz niektrych innych ustaw; dotyczya nowego brzmienia art. 7 ust. 3 pkt 2, na mocy ktrego kady przedsibiorca zamierzajcy prowadzi dziaalno organizatora turystyki lub porednika turystycznego jest obowizany poda we wniosku o wpis do rejestru dziaalnoci regulowanej numer identyfikacji podatkowej (NIP); wczeniej obowizujce brzmienie tego przepisu zakadao, i przedsibiorca podaje numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile taki numer posiada. Ponadto, w zwizku ze zmianami w ustawie o usugach turystycznych wprowadzonymi nowelizacj tej ustawy z dnia 29.04.2010 r., w 2010 i 2011 r. zostay wydane akty wykonawcze do tej ustawy, w tym: na podstawie nowo wprowadzonego upowanienia wydano nowe rozporzdzenie: rozporzdzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 21 kwietnia 2011 r. w sprawie wzorw formularzy umowy gwarancji bankowej, umowy gwarancji ubezpieczeniowej oraz umowy ubezpieczenia na rzecz klientw, wymaganych w zwizku z dziaalnoci wykonywan przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych (Dz. U. Nr 88, poz. 499); dotychczas obowizujce rozporzdzenia zostay zastpione przez nastpujce rozporzdzenia: rozporzdzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 29 grudnia 2010 r. w sprawie opat zwizanych z zaszeregowaniem obiektu hotelarskiego (Dz. U. z 2011 r. Nr 10, poz. 54); rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie minimalnej wysokoci sumy gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej wymaganej w zwizku z dziaalnoci wykonywan przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych (Dz. U. Nr 238, poz. 1584); rozporzdzenie Ministra Finansw z dnia 21 grudnia 2010 r. w sprawie obowizkowego ubezpieczenia na rzecz klientw w zwizku z dziaalnoci wykonywan przez organizatorw turystyki i porednikw turystycznych (Dz. U. Nr 252, poz. 1690); rozporzdzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 4 marca 2011 r. w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek (Dz. U. Nr 60, poz. 302); 18

 rozporzdzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 6 padziernika 2011 r. w sprawie Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych (Dz. U. Nr 225, poz. 1353); rozporzdzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie (tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 22, poz. 169, z pn. zm.) zostao zmienione na mocy rozporzdzenia Ministra Sportu i Turystyki z dnia 16 listopada 2011 r. zmieniajcego rozporzdzenie w sprawie obiektw hotelarskich i innych obiektw, w ktrych s wiadczone usugi hotelarskie (Dz. U. Nr 259, poz. 1553).

1.3. Badania na rynku usug turystycznych Zadania dotyczce statystyki turystyki w latach 2007-2011 byy realizowane przez Gwny Urzd Statystyczny oraz Ministerstwo Sportu i Turystyki we wsppracy z Narodowym Bankiem Polskim. Wsppracowano w szczeglnoci przy opracowywaniu projektw bada do Rzdowego Programu Bada Statystycznych Statystyki Publicznej na kolejne lata. W przedmiotowym okresie Gwny Urzd Statystyczny wykona nastpujce badania: Baza noclegowa i jej wykorzystanie (2007-2011) oraz Ruch graniczny (2010-2011)9 i Turystyka i wypoczynek w gospodarstwach domowych w 2009 r. (2010). Z kolei w ramach Rzdowego Programu Bada Statystycznych Statystyki Publicznej na poszczeglne lata w analizowanym okresie Ministerstwo Gospodarki, pniej Ministerstwo Sportu i Turystyki we wsppracy z Instytutem Turystyki zrealizowao prace badawcze w nastpujcych obszarach: Turystyka zagraniczna w celu dokonania charakterystyki wielkoci i rodzaju zagranicznego ruchu turystycznego oraz okrelenia wielkoci i struktury wydatkw poniesionych w Polsce przez turystw zagranicznych i odwiedzajcych jednodniowych; Aktywno turystyczna Polakw celem pracy byo okrelenie skali uczestnictwa w turystyce mieszkacw Polski w wieku 15 i wicej lat oraz charakterystyka wyjazdw w danym roku, a take analiza zmian i trendw w tym zakresie w kolejnych kilku latach; drugim istotnym celem zadania badawczego byo monitorowanie krajowych i zagranicznych wyjazdw mieszkacw Polski w danym roku w ukadzie miesicznym i kwartalnym. Istotn kwesti byo okrelenie skali uczestnictwa w wyjazdach turystycznych dzieci i modziey oraz charakterystyka ich wyjazdw w kadym roku. W ramach bazy informacyjnej Polska Statystyka Publiczna zrealizowano zadania: Informatyczna baza danych TRAPER (do 2010 r.), polegajca na przygotowaniu aktualizacji i udostpnieniu bazy danych o najwaniejszych zjawiskach

Wyniki obydwu bada s czci corocznej publikacji GUS Turystyka w . roku.

19

na midzynarodowym i krajowym rynku turystycznym, udostpniana poprzez strony internetowe w jzyku polskim i angielskim; Turystyczna baza danych GMINA (do 2007 r.), ktrego celem bya aktualizacja bazy danych o gminach i powiatach w zakresie turystyki oraz uzyskanie informacji o turystycznych obiektach noclegowych indywidualnego zakwaterowania w Polsce. Zadanie byo kontynuacj prac finansowanych przez Ministerstwo Gospodarki w ubiegych latach10.

Ponadto, do roku 2008 wcznie realizowano coroczne zadanie Turystyka polska w roku. Ukad regionalny11. Publikacja bdca efektem zadania, prezentowaa dane statystyczne na temat infrastruktury turystycznej i paraturystycznej, ruchu turystycznego oraz gospodarki turystycznej w ukadzie wojewdzkim. W latach 2007-2010 realizowane byy rwnie inne zadania badawcze. W roku 2007 zrealizowano badania: Instytucje otoczenia sektora turystyki i ich skuteczno w walce z szar stref na rynku usug turystycznych. Celem badania bya identyfikacja, na podstawie bada empirycznych, dziaa podejmowanych przez instytucje otoczenia sektora turystyki, majce na celu ograniczenie skali szarej strefy (ze szczeglnym uwzgldnieniem funkcji kontrolnych) oraz ocena ich skutecznoci, a nastpnie sformuowanie rekomendacji zawierajcych wskazanie podanych kierunkw zmian na tym obszarze. Ponadto poddano ocenie skal i charakter dziaa kontrolnych, stopnia w jakim kontrole dotycz podmiotw dziaajcych w szarej strefie oraz ocena ich skutecznoci; Koniunktura na rynku usug turystycznych w 2007 roku. Celem zadania byo pozyskanie informacji o wskanikach koniunktury oraz przygotowanie biecych komunikatw o koniunkturze na rynku usug turystycznych;

W roku 2009 zrealizowano badanie Wpyw wiatowego kryzysu gospodarczego na stan i perspektywy rozwoju sektora turystyki w Polsce, ktrego celem zadania bya ocena wpywu wiatowego kryzysu gospodarczego na rynek usug turystycznych w Polsce oraz okrelenie perspektyw jego rozwoju. Opracowanie wskazao przyczyny wiatowego kryzysu finansowego, sytuacji na wiatowym i europejskim ruchu turystycznym w 2008 r., prognozy i przewidywania na lata 2009 i 2010. W opracowaniu zawarto przykady przeciwdziaania negatywnym wpywom kryzysu gospodarczego na turystyk podejmowane w innych krajach, moliwoci minimalizacji negatywnych skutkw kryzysu w sektorze turystyki w Polsce oraz rekomendacje dla polskich organw administracji rzdowej. Badanie Polska gospodarka w okresie wiatowego kryzysu zrealizowane zostao w 2010 r. Jego celem byo wykonanie uzupeniajcego w stosunku do pracy wykonanej w roku 2009 (obejmujcej okres II procza 2008 roku i stycze-maj 2009 roku), i obejmowao analiz sytuacji na rynku usug turystycznych w Polsce za cay rok 2009
10 11

Od 2008 projekt Turystycznej bazy danych GMINA prowadzony jest samodzielnie przez Instytut Turystyki. Od 2009 badania i publikacja Turystyka polska w ... roku. Ukad regionalny przygotowywane s samodzielnie przez Instytut Turystyki.

20

i wstpne dane za I kwarta 2010 r., sformuowanie prognoz na lata 2010 i 2011 oraz dodatkowe rekomendacje dotyczce dziaa administracji rzdowej w zakresie wspieranie w podobnych trudnych sytuacjach rynkowych podmiotw gospodarczych prowadzcych dziaalno gospodarcz na rynku usug turystycznych. Efektem zadania byo zbiorcze opracowanie Polska gospodarka w okresie wiatowego kryzysu, zawierajce analiz turystyki w Polsce oraz sytuacji w wiatowym i europejskim ruchu turystycznym, a take przykady przeciwdziaania negatywnym wpywom kryzysu gospodarczego na turystyk podejmowane w innych krajach wraz ze wskazaniem moliwoci minimalizacji negatywnych skutkw kryzysu w sektorze turystyki w Polsce (rekomendacje). W roku 2011 zrealizowane zostao badanie Preferencje osb starszych dotyczce wyjazdw turystycznych. Celem badania byo okrelenie preferencji turystycznych mieszkacw Polski w wieku 55+. Podczas badania okrelono poziom uczestnictwa w wyjazdach turystycznych oraz ch uczestnictwa w przypadku dofinansowania wyjazdu oraz wszystkie istotne preferencje zwizane z wyjazdem turystycznym. Ocenie gospodarki turystycznej suyo przeprowadzone w latach 2007-2010 czterokrotnie badanie Rachunek satelitarny turystyki dla Polski, kolejno dla lat: 20032004, 2005, 2006 i 2008. Rachunek sporzdzano w wersji uproszczonej, co pozwolio na znacznie wczeniejsze dostarczenie wynikw bez oczekiwania na zgromadzenie penych danych przez Gwny Urzd Statystyczny. Badanie Rachunek satelitarny turystyki dla Polski w 2005 r. przeprowadzony zosta zarwno w wersji penej jak i uproszczonej. W ten sposb w trakcie realizacji zadania zostaa zweryfikowana metodologia uproszczona, zastosowana dla lat 2003-2005, dziki porwnaniu wynikw uzyskanych w obu wersjach. Pozwolio to oceni gospodark turystyczn w badanym okresie oraz zweryfikowa metodologi uproszczon przeznaczon dla okresw, dla ktrych nie bdzie sporzdzany peny rachunek. Wybr 2005 r. jako roku bazowego dla nastpnych uproszczonych wersji RST uzasadniony by zmianami strukturalnymi zwizanymi z wstpieniem Polski do UE, ktre miao miejsce 1 maja 2004 r. Wyniki penego rachunku umoliwiy budow wskanikw niezbdnych do szacowania wersji uproszczonej dla lat nastpnych. Wyniki uzyskane z bada statystycznych stanowi baz dla szczegowych analiz w zakresie rozwoju turystyki krajowej oraz przyjazdowej, dotyczcych poszczeglnych segmentw rynku, regionalnego zrnicowania rozwoju turystyki itd. Dziki cyklicznoci bada moliwa jest obserwacja wieloletnich trendw, co m.in. wykorzystuje si do planowania polityki promocyjnej. Badanie wydatkw suy ponadto do oszacowania wpyww z turystyki przyjazdowej i wykonania analiz na potrzeby rachunku satelitarnego turystyki (RST). Wyniki bada wykorzystuje si take do przygotowywania informacji dla midzynarodowych organizacji i urzdw prowadzcych statystyki dotyczce turystyki, takich jak Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD), wiatowa Organizacja Turystyki (World Tourism Organisation, UNWTO), Urzd

21

Statystyczny Unii Europejskiej (Eurostat), ktre na podstawie uzyskiwanych informacji przygotowuj publikacje12. Ze wzgldu na fakt, e wyniki wszystkich prac badawczych s oglnodostpne na stronach internetowych Ministerstwa, s one wykorzystywane, w zalenoci od potrzeb, przez jednostki naukowe, szkoy ksztacce kadry dla turystyki, bran turystyczn, administracj rzdow i samorzdow. Wyniki bada s wykorzystywane przez rodowiska naukowe i s w szczeglnoci pomocne w pisaniu prac licencjackich i magisterskich zwizanych tematycznie z turystyk. Upowszechniane s rwnie jako publikacje i pyty CD, a take przedstawiane i dyskutowane w trakcie corocznych konferencji problemowych powiconych pracom badawczym w turystyce. Badania marketingowe Badania i analizy marketingowe13 s niezbdne do cigej weryfikacji przyjtych zaoe dla dziaa promocyjnych w szybko zmieniajcej si gospodarczej, kulturowej i komunikacyjnej rzeczywistoci. W okresie 2007-2011 na zamwienie Polskiej Organizacji Turystycznej (POT) prowadzono badania konsumentw usug turystycznych oraz monitoring rynkw emisyjnych, w ramach ktrego opracowano Wskanik Uytecznoci Turystyki Zagranicznej. Wanym obszarem prowadzonych bada byo podjcie prac na rzecz wypracowania spjnej metodologii bada konsumentw usug turystycznych w skali regionalnej i krajowej, celem stworzenia warunkw porwnywalnoci oraz kompilacji danych i wynikw (prace zainicjowane konferencj metodologiczn w listopadzie 2009 r.). rodki z projektu POT Promujmy Polsk Razem (Dziaanie 6.3. Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Promowanie turystycznych walorw Polski) umoliwiy przeprowadzenie duych projektw badawczych na strategicznych dla Polski rynkach emisyjnych. W latach 2010 i 2011 zrealizowano m.in. due projekty jakociowe (grupy fokusowe FGI z konsumentami usug turystycznych oraz wywiady pogbione IDI z touroperatorami) na rynkach niemieckim, brytyjskim i francuskim oraz holenderskim i szwedzkim. Na podstawie bada opracowano strategie komunikacji turystycznej marki Polski na tych rynkach. Wykonano rwnie poprzedzajce rozpoczcie multimedialnej kampanii promocyjnej badania ilociowe (pre-testy), wyniki ktrych umoliwi ocen skutecznoci dziaa promujcych Polsk na rynkach zachodniej Europy (pomiar po kampanii). Przeprowadzono take w 2011 r. pilotaow fal bada konsumentw usug turystycznych. Planowane jest wykorzystanie tej metodologii do cigego monitorowania poziomu satysfakcji turystw zagranicznych i krajowych z rnych aspektw pobytu w Polsce, we wsppracy z partnerami z regionw. Do kontynuowania badania suy ma zakupiony ze rodkw Projektu system IBM SPSS Data Collection. Obecnie system zosta ju wykorzystany do badania wizerunku Polski jako destynacji turystycznej oraz preferencji w zakresie przyjazdu do Polski. Badanie realizowane jest poprzez strony internetowe www.poland.travel (ankieta w 16 wersjach jzykowych).
12 13

Jako przykady mona poda Tourism Market Trends in Europe, Key Figures, Yearbook of Tourism Statistics. Badania i analizy przygotowane na zlecenie Polskiej Organizacji Turystycznej dostpne s na stronie internetowej POT (Do pobrania/Badania i analizy)

22

Najwaniejsze badania i analizy zakupione lub wykonane na zamwienie Polskiej Organizacji Turystycznej, wykonane w latach 2007-2011: 2007 rok 1. Analiza turystyki przyjazdowej do Polski z Izraela; 2. Wskanik Uytecznoci Turystyki Zagranicznej 2007; 3. Prognozy wyjazdw z poszczeglnych krajw i przyjazdw do Polski w latach 20062009 oraz prognoza globalna przyjazdw do Polski do 2013 r.; 4. Charakterystyka rynkw zagranicznych. Rozszerzone charakterystyki wraz z segmentacj; 5. Raport Poland Conference Market Survey (Profesjonalni planici konferencyjni z rynku brytyjskiego i niemieckiego organizujcy konferencje w Polsce); 6. Analiza trendw w turystyce (desk research); 2008 rok 1. Badanie pilotaowe rynku turystyki biznesowej (MICE) - wojewdztwo wielkopolskie; 2. Wskanik Uytecznoci Turystyki Zagranicznej 2008; 3. Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2008-2015; 4. Studium uwarunkowa atrakcyjnoci turystycznej Polski Wschodniej; 5. Strategia promocji turystyki na lata 2009-2015. Diagnoza, przygotowanie zaoe; 6. Badania ankietowe profilu spoecznego turystw krajowych zwiedzajcych Polsk (miasta i atrakcje turystyczne); 2009 rok 1. Analiza konkurencyjnoci oraz znaczenia Polski jako destynacji turystycznej dla wybranych rynkw emisyjnych w 2008 r.; 2. Wskanik Uytecznoci Turystyki Zagranicznej 2009; 3. Metodologia MysteryCheck na przykadzie pilotaowego projektu w regionach: dzkim, maopolskim i warmisko-mazurskim; 4. Badanie jakociowe (FGI) Potencja turystyczny Polski Wschodniej; 5. Konkurencyjno cenowa polskich produktw turystycznych w relacji do ofert gwnych konkurentw, lato 2009; 2010 rok 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Konkurencyjno cenowa polskich produktw turystycznych na wybranych rynkach emisyjnych w relacji do ofert gwnych konkurentw, lato 2010 r.; Pre-test badania skutecznoci kampanii promocyjnej walorw turystycznych wschodniej Polski; Wskanik Uytecznoci Turystyki Zagranicznej 2010; Strategia komunikacji na rynkach: brytyjskim, niemieckim i francuskim; Regionalne badania konsumentw usug turystycznych, Publikacja pokonferencyjna; Raport Przemys spotka i wydarze w Polsce 2010; Analiza rynku turystycznego Czech - Rynek Turystyczny Czech; Opracowania na temat metod bada i oceny produktu turystycznego; Badanie stanu komercjalizacji produktu turystycznego; 23

2011 rok 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Wskanik Uytecznoci Turystyki Zagranicznej WUTZ 2011; Konkurencyjno cenowa polskich produktw turystycznych na wybranych rynkach emisyjnych w relacji do ofert gwnych konkurentw; Raport z bada Mystery Shopping w placwkach Informacji Turystycznej; Poland Meeting and Event Industry 2011; Konkurencyjno cenowa polskich produktw turystycznych na wybranych rynkach emisyjnych w relacji do ofert gwnych konkurentw; Badanie skutecznoci kampanii promocyjnej Polski na rynkach: niemieckim, brytyjskim i francuskim.- Pomiar przed kampani; Turystyczna atrakcyjno regionw wschodniej Polski 2011; Strategia komunikacji marketingowej na rynkach szwedzkim i holenderskim Raport z bada; Analizy rynkw zagranicznych 2010 na bazie sprawozda Polskich Orodkw Informacji Turystycznej.

1.4. Ksztacenie i szkolenie kadr dla turystyki

Ksztacenie kadr dla turystyki Jednym z zasadniczych czynnikw warunkujcych rozwj turystyki jest profesjonalna kadra, a zwaszcza pracownicy zatrudnieni w bezporedniej obsudze klienta/turysty. Dlatego te we wszystkich dokumentach strategicznych dot. rozwoju turystyki w Polsce uwzgldniono wsparcie obszaru ksztacenia i doskonalenia kadr dla turystyki. Szczeglnie dzi, w dobie globalizacji, wysoki poziom kwalifikacji zawodowych warunkuje spenienie wymogw pracodawcw oraz oczekiwa turystw. Jednym z zada rzdu w obszarze turystyki jest zabezpieczenie profesjonalnych kadr dla potrzeb rynku turystycznego. Dlatego te, na podstawie Rozporzdzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodw szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860, z pn. zm.), minister waciwy ds. turystyki wedug kompetencji odpowiada za ksztacenie (w obszarze nauki zawodu) w niej wymienionych zawodach: 1. Technik hotelarstwa; 2. Technik obsugi turystycznej; 3. Technik organizacji usug gastronomicznych; 4. Technik turystyki wiejskiej; 5. Kelner; 6. Kucharz (wspwaciwo z ministrem waciwym dla rynkw rolnych);

24

7. Kucharz maej gastronomii (wspwaciwo z ministrem waciwym dla rynkw rolnych); 8. Pracownik pomocniczy obsugi hotelowej (ksztacenie wycznie dla upoledzonych umysowo w stopniu lekkim). Ponadto minister waciwy ds. turystyki odpowiada za realizacj eksperymentu pedagogicznego w zawodzie Technik turystyki morskiej. W okresie 2007-2011 Ministerstwo Edukacji Narodowej podjo prace majce na celu modernizacj ksztacenia zawodowego ukierunkowan na popraw jakoci i efektywnoci ksztacenia zawodowego oraz zwikszanie jego atrakcyjnoci poprzez systemowe powizanie szkolnictwa zawodowego z rynkiem pracy oraz zwikszenie dostpnoci i elastycznoci ksztacenia zawodowego i systemu potwierdzania kwalifikacji. Cele te zostan osignite poprzez: Wdroenie nowej klasyfikacji zawodw szkolnictwa zawodowego i nowej podstawy programowej ksztacenia w zawodach uwzgldniajcych podzia zawodw na kwalifikacje; Stworzenie moliwoci lepszej wsppracy szk zawodowych i pracodawcw; Modernizacj systemu zewntrznych egzaminw potwierdzajcych kwalifikacje w zawodzie; Wdroenie nowego modelu ksztacenia zawodowego opartego na elastycznych ciekach uczenia si.

Projektowane zmiany dotyczce modernizacji ksztacenia kadr dla turystyki zostay uwzgldnione w stosownych rozporzdzeniach Ministra Edukacji Narodowej wchodzcych w ycie od wrzenia 2012 r. W ramach monitorowania rynku edukacyjnego oraz potrzeb ksztacenia kadr dla turystyki zrealizowano w 2007 i 2010 r. badanie Losy absolwentw szk rednich i wyszych ksztaccych kadry dla turystyki. Ponadto realizowano i wspierano zadania majce na celu podnoszenie jakoci ksztacenia i doskonalenia kadr dla turystyki, np.: Olimpiada Wiedzy Hotelarskiej; Oglnopolska konferencja dyrektorw szk ho-ga-tur; wiele innych zada publicznych wspieranych finansowo w ramach dotacji.

Ksztacenie kadr na poziomie wyszym Ksztacenie kadr na poziomie szkolnictwa wyszego realizowane jest gwnie na kierunku Turystyka i Rekreacja. Jednak wiele uczelni oferuje ksztacenie na innych kierunkach specjalnoci z obszaru turystyki.

25

Wdroenie reformy szkolnictwa wyszego zgodnie z ustaw z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyszym (Dz. U. z 2012 r. poz. 572, z pn. zm.) oraz zmianami wprowadzonymi ustaw z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyszym, ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki oraz o zmianie niektrych innych ustaw (Dz. U. Nr 84, poz. 455) dotyczyo midzy innymi: Krajowych Ram Kwalifikacji, w tym: uznawalnoci wyksztacenia; uznawania zdobytych umiejtnoci w sposb inny ni formalny (pozaformalnie i nieformalnie); zorientowania na efekty ksztacenia, a nie na proces ksztacenia; moliwoci tworzenia nowych, unikatowych kierunkw studiw; wsppracy uczelni z otoczeniem gospodarczym, przede wszystkim w obszarze: wsppracy przy tworzeniu programw studiw; wsppracy przy prowadzeniu zaj. Ponadto, cyklicznie realizowany jest konkurs o nagrod Ministra Sportu i Turystyki za najlepsz prac magistersk z zakresu gospodarki turystycznej, oglnopolska konferencja Prace badawcze w turystyce oraz konferencja Gremium Ekspertw Turystyki. Reforma szkolnictwa wyszego oraz zmiany w systemie edukacji zawodowej maj na celu umoliwienie absolwentom odnalezienia swojego miejsca na rynku pracy zgodnie z potwierdzonymi kwalifikacjami, jak najbliszymi zapotrzebowaniu pracodawcw. Umoliwienie efektywnego uczenia si bdzie realizowane przez cae ycie poprzez nabywanie i potwierdzanie nowych kwalifikacji zgodnych z aktualn potrzeb rynku pracy. Wprowadzone zmiany maj skutkowa take popraw jakoci ksztacenia i zdawalnoci egzaminw zawodowych.

Szkolenie i doskonalenie kadr zawodowych i spoecznych Istotny wpyw na rozwj turystyki i konkurencyjno polskiej oferty turystycznej ma jako przygotowania i ksztacenia kadr dla turystyki oraz doskonalenie i szkolenie kadr ju zatrudnionych, jak te kadr spoecznych kreujcych rynek turystyczny. Dziki umiejtnemu zarzdzaniu ryzykiem i dziaaniom podejmowanym przez coraz lepiej wyksztacon kadr menedersk turystyki, moliwe jest zastosowanie rozwiza wpywajcych na popraw bilansu handlowego z turystyki. W latach 2007-2011 m.in.: sfinansowano i upowszechniano wydruk materiaw konferencyjnych Integrowanie wysikw Stowarzysze Profesjonalnych Organizatorw Konferencji na rzecz europejskiego rynku konferencyjnego i turystyki biznesowej w Europie (2007); 26

udzielono wsparcia organizatorom konferencji Turystyka szans rozwoju spoecznogospodarczego regionw Unii Europejskiej oraz Midzynarodowy Sejmik Przewodnicki, ktre zaowocoway wydaniem materiaw konferencyjnych (2007); wydano i upowszechniono Kodeks dobrej praktyki zarzdzania w usugach turystycznych, ktrego opracowanie poprzedzio seminarium Upowszechnianie wdraania standardw zarzdzania jakoci w turystyce (2008); sfinansowano wydanie drukiem publikacji pokonferencyjnej Ksztacenie nastpnego pokolenia profesjonalistw dla turystyki biznesowej: problemy i rozwizania (2009); wsppracowano w zakresie organizacji I Oglnopolskiej Konferencji Naukowej pt. Turystyka polonijna - stan i potrzeby (2010); wsppracowano w zakresie organizacji midzynarodowej konferencji Konsument na rynku turystycznym. System informacji turystycznej (2010); udzielono wsparcia organizatorom oglnopolskiej konferencji naukowo-praktycznej pt. Perspektywy i kierunki rozwoju turystyki spoecznej w Polsce (2011); udzielono wsparcia organizatorom midzynarodowej konferencji naukowopraktycznej pn. Dziedzictwo przemysowe w polityce turystyki zrwnowaonego rozwoju (2011).

Charakteryzujc stan gospodarki turystycznej naley podkreli wpyw zasobw kadrowych na jej aktualny obraz i wyniki gospodarcze. Na tworzenie nowych produktw turystycznych i ksztatowanie konkurencyjnej oferty turystycznej regionw i kraju znaczny wpyw miao przeprowadzenie w latach 2005-2008 najwikszego projektu szkoleniowodoradczego dla brany turystycznej "Turystyka - wsplna sprawa", realizowanego na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci. Projekt by wspfinansowany ze rodkw UE w ramach Europejskiego Funduszu Spoecznego. Z tego pierwszego w Polsce duego projektu szkoleniowo-doradczego dla brany turystycznej skorzystali przedsibiorcy, przedstawiciele jednostek samorzdu terytorialnego oraz organizacji wspierajcych rozwj turystyki. Celem projektu, zrealizowanego w 16 wojewdztwach, byo podniesienie kwalifikacji osb zatrudnionych w turystyce, pomoc w rozwoju produktw turystycznych oraz animowanie wsppracy partnerw w regionie. Pierwsza edycja projektu Program szkolenia kadr dla rozwoju produktw turystycznych I (2005-2008) obja wojewdztwa: dolnolskie, kujawsko-pomorskie, podlaskie, pomorskie i witokrzyskie. Drug edycj Program szkolenia kadr dla rozwoju produktw turystycznych II (2006-2008) przeprowadzono w wojewdztwach: lubelskim, maopolskim, lskim, warmiskomazurskim i zachodniopomorskim. Trzecia edycja Program szkolenia kadr dla rozwoju produktw turystycznych I (2006-2008) obja pozostae sze wojewdztw lubuskie, dzkie, mazowieckie, opolskie, podkarpackie oraz wielkopolskie. Celem trzech edycji projektu byo podniesienie konkurencyjnoci sektora turystycznego. Dziaania w projektach zmierzay do wzmocnienia potencjau przedsibiorstw tak, aby mogy wsppracowa w tzw. formule sieciowej (wsppracy wzajemnej i wsppracy z otoczeniem). Projekty miay take na celu unowoczenienie oferty turystycznej oraz zwikszenie moliwoci dalszego rozwoju brany. Realizowane usugi 27

wspieray rozwj nowoczesnej oferty turystycznej jako lokalnego (miejscowego) produktu turystycznego. cznie w ramach trzech edycji przeszkolono w II komponentach projektu (komponent I Wsppraca Sieciowa, komponent II Zarzdzanie Turystyk, komponent III Szkolenia Jzykowe) ponad 23 tysice osb14. Rezultatem projektu byo rwnie przygotowanie przewodnika dobrych praktyk, opisujcego modele i przykady efektywnych dziaa w zakresie tworzenia produktw turystycznych. Kolejnymi duym systemowymi projektami szkoleniowymi w obszarze doskonalenia kadr s szkolenia i konferencje organizowane przez POT, wspfinansowane przez Uni Europejsk ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013. W analizowanym okresie odbyy si kolejne dwie edycje konferencji naukowo branowej: IV i V Gremium Ekspertw Turystyki (GET), dotyczce odpowiednio zagadnie Turystyka jako czynnik wzrostu konkurencyjnoci regionw w dobie globalizacji (2008) i Priorytet zrwnowaonej i konkurencyjnej turystyki w wietle prezydencji Polski w UE (2010). Podczas obrad poruszano aktualne zagadnienia oraz przedstawiano dorobek naukowy dotyczcy dziedzin zwizanych z turystyk. Wanym elementem dziaa na rzecz doskonalenia kadr jest wspieranie organizacji pozarzdowych. Organizacje pozarzdowe, przystpujce do otwartego konkursu ofert na realizacj zada publicznych z zakresu turystyki mog otrzyma dofinansowanie na realizacj tych zada. Warto zauway, e corocznie w zasadach dofinansowania zada wskazywany jest priorytet zwizany z rozwojem zasobw kadrowych przygotowanie materiaw i pomocy dydaktycznych, organizacja rnych form edukacyjnych. W ramach realizacji konkursu dotowano m.in.: oglnopolskie konferencje z cyklu Kultura i turystyka, wraz z wydawnictwem pokonferencyjnym, organizowane przez Regionaln Organizacj Turystyczn Wojewdztwa dzkiego; corocznie (2008-2011) w formie dotacji wspierano szkolenia organizatorw turystyki wiejskiej realizowane przez Krajowe Zrzeszenie Ludowych Zespow Sportowych (KZ LZS), w formie cykli 6 szkole organizatorw turystyki wiejskiej; inne dotacje cykliczne dotyczyy m.in. szkole dla kierownikw obozw wdrownych i wycieczek szkolnych organizowanych przez Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych (2008-2010), szkole i doskonalenia kadry organizatorw turystyki kampingowej dla Polskiej Federacji Campingu i Caravaningu (2008-2010).

1.5. Rozwj wiodcych typw turystyki w Polsce W Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku wyznaczono pi wiodcych typw turystyki: turystyk biznesow; turystyk w miastach i kulturow; turystyk na terenach
14

Turystyka wsplna sprawa, opis projektu na stronie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci (http://www.parp.gov.pl/index/more/24, 04.03.2012).

28

wiejskich; turystyk rekreacyjn, aktywn i specjalistyczn; turystyk przygraniczn i tranzytow. Wyrnienie kluczowych obszarw turystyki z jednej strony miao na celu zwrcenie uwagi na pomijane dotd obszary aktywnoci turystycznej, z drugiej wskazanie takich rodzajw dziaalnoci turystycznych, ktre maj najwiksze szanse rozwoju. Na szczegln uwag zasuguje dynamiczny rozwj turystyki aktywnej i specjalistycznej w latach 2007-2011, w skad ktrej wchodzi m.in. turystyka rowerowa, turystyka wodna, turystyka sportw zimowych, turystyka uzdrowiskowa i medyczna, geoturystyka. Intensywnym przemianom podlegaa take turystyka biznesowa oraz turystyka na obszarach wiejskich. Rozwijaj si take nowe formy turystyki, np.: tanatoturystyka, turystyka kulinarna (w tym enoturystyka), turystyka biograficzna, turystyka literacka i filmowa, czy te turystyka etniczna i turystyka kultury ludowej15. Turystyka biznesowa Turystyka biznesowa jest typem turystyki o wysokiej specjalizacji, z ekonomicznego punktu widzenia jednym z najbardziej interesujcych segmentw rynku turystycznego. Trzeba jednak pamita, e rola tego rodzaju podry jest cile skorelowana z poziomem i tempem rozwoju gospodarczego, zmianami w handlu zagranicznym i rozwojem kontaktw biznesowych. Wzrost znaczenia tego segmentu by widoczny w Polsce zwaszcza w latach 20072008, a zachodzce w nim zmiany naley wiza take z rozwojem kontaktw wynikajcych z przystpienia Polski do Unii Europejskiej i znacznym oywieniem w handlu midzynarodowym, take z krajami spoza Unii. Turystyka biznesowa charakteryzuje si te wyszymi zyskami ni w przypadku pozostaych rodzajw turystyki. Obejmuje ona: indywidualne podre subowe, spotkania grupowe, uczestnictwo w targach lub imprezach konsumenckich oraz podre motywacyjne. Realizacja dziaa w segmencie przemysu spotka prowadzona jest przez Poland Convention Bureau (PCB, wczeniej Convention Bureau of Poland) Polskiej Organizacji Turystycznej. Jest to jednostka organizacyjna powoana do promowania i pozyskiwania spotka i wydarze dla Polski. PCB zajmuje si promocj grupy markowych produktw okrelanej jako turystyka biznesowa. Obejmuje ona wyjazdy zwizane z aktywnoci zawodow: kongresy, targi i wystawy, spotkania biznesowe, zbiorowe imprezy oraz spotkania motywacyjne. Dziaania prowadzone przez Poland Convention Bureau Polskiej Organizacji Turystycznej w latach 2007-2011 byy kontynuacj projektw zainicjowanych w latach poprzednich mona je przypisa do dwch gwnych tematw: Promocja Polski jako atrakcyjnej destynacji dla przemysu spotka; Wsptworzenie systemu zarzdzania przemysem spotka w Polsce, w tym programy rekomendacyjne.

15

Tanatoturystyka (dark tourism): odwiedzanie miejsc zwizanych ze mierci; enoturystyka: turystyka nastawiona na odwiedzenie regionw zwizanych z produkcj wina, festiwali wina itp.

29

Dziaania promocyjne na rynkach zagranicznych Prowadzone dziaania promocyjne miay i maj na celu wzmocnienie pozycji Polski na midzynarodowym rynku przemysu spotka oraz zachcenie potencjalnych organizatorw do realizacji wydarze biznesowych w naszym kraju. W okresie 2007-2008 gwne dziaania byy skierowane do organizatorw maych i rednich konferencji i kongresw. Zaoenie to byo uwarunkowane dostpn infrastruktur kongresowo-konferencyjn. W kolejnych latach poszerzono dziaania promocyjne o organizatorw duych kongresw i konferencji przyjmujc zaoenie, e rozwj i modernizacja infrastruktury konferencyjno-kongresowej i hotelowej, spowodowany midzy innymi przygotowaniami do wydarzenia jakim by Turniej Finaowy Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012, to szansa na pozyskiwanie coraz wikszej liczby wydarze typu konferencje, kongresy i podre motywacyjne. Zesp dziaa promocyjnych przemysu spotka kierowany by do dwch grup odbiorcw: stowarzysze branowych gwnych organizatorw spotka; organizatorw zleceniodawcw wydarze, w tym ze szczeglnym uwzgldnieniem organizatorw podry motywacyjnych oraz wydarze korporacyjnych.

Gwne narzdzia marketingowe wykorzystywane w promocji zagranicznej produktw przemysu spotka w latach 2007-2011 to: 1. Targi branowe: IMEX Frankfurt, EIBTM Barcelona, Confex Londyn, EMIF Bruksela; 2. Prasa branowa: wsppraca z magazynami M&IT, CIM, Events, Bedouk, MICE Poland Intl.; 3. Wydawnictwa i materiay informacyjno-promocyjne, w tym katalog Unique Venues; 4. Wizyty studyjne dla przedstawicieli mediw, organizatorw wydarze i kongresw oraz stowarzysze bdcych zleceniodawcami; 5. Strona internetowa: nastpia przebudowa i zwikszenie funkcjonalnoci strony internetowej www.poland-convention.pl, ktra jest redagowana w jzyku angielskim i polskim. Strona prezentuje polskie oferty konferencyjne oraz imprezy motywacyjne, a take stanowi rdo podstawowych informacji o Polsce jako miejscu organizacji wydarze przemysu spotka.

Ksztatowanie systemu zarzdzania w przemyle spotka Dziaania prowadzone na rynku krajowym przez Poland Convention Bureau miay na celu ksztatowanie systemu zarzdzania w przemyle spotka w Polsce. System taki musi zapewni organizatorom kongresw, konferencji oraz bezporednim zleceniodawcom jak najwyszy poziom usug i informacji niezbdnych do realizacji takich wydarze. Bardzo 30

dobrym narzdziem w zarzdzaniu jakoci s systemy certyfikacji. W przemyle spotka usystematyzowano i ujednolicono system rekomendacji profesjonalnych organizatorw kongresw i konferencji. Przygotowano i uruchomiono take system certyfikacji organizatorw podry motywacyjnych. Bardzo wan rol speniaj w tym systemie miejskie biura konferencji i kongresw oraz stowarzyszenia branowe, dlatego wsppraca z nimi stanowi istotny element w procesie ksztatowania tego systemu. W okresie 2007-2011 powstay 4 nowe miejskie biura convention: w Toruniu, Bydgoszczy, Katowicach i Szczecinie. Z miejskimi biurami convention prowadzone byy regularne spotkania robocze i konsultacyjne, suce omawianiu tematw zwizanych z przemysem spotka w kontekcie sprawnoci jego funkcjonowania. Tworzenie systemu zarzdzania przemysem spotka jest procesem, w ktrym wykorzystywana bya wiedza pozyskiwana ze rde zewntrznych, przede wszystkim z midzynarodowych organizacji branowych. Dystrybucji i wymianie wiedzy suyy take wydarzenia branowe organizowane w Polsce w tym okresie, m.in.: ESNEP Site 2007 (European Site Networking & Education Programme); ECLF MPI 2009 (European Chapter Leaders Forum); EFAPCO 2010 - Europejska Federacja Stowarzysze Profesjonalnych Organizatorw Kongresw; Future Leaders Forum Warsaw 2007-2011.

Program Ambasadorw Kongresw Polskich Program Ambasadorw Kongresw Polskich jest realizowany wsplnie przez Polsk Organizacj Turystyczn oraz organizacj pozarzdow Stowarzyszenie Konferencje i Kongresy w Polsce. Suy on promowaniu Polski, jako miejsca organizacji midzynarodowych kongresw i konferencji. Celem Programu Ambasadorw Kongresw Polskich jest pozyskiwanie kongresw do Polski oraz udzielanie efektywnej pomocy w przyciganiu takich spotka do naszego kraju przez Polakw dziaajcych w strukturach organizacji midzynarodowych, midzy innymi naukowcw i profesjonalistw rnych bran. W roku 2010 zapocztkowana zostaa akcja informacyjna, ktrej celem byo zachcenie do wczenia si do programw wyszych uczelni. W ramach akcji informacyjnej wykorzystywana bya broszura informacyjna, strona internetowa PCB oraz prezentacja multimedialna. Obecnie grono Ambasadorw, dziaajcych na rzecz promocji Polski, liczy 110 osb. Turystyka miejska i kulturowa Turystyka kulturowa jest pojciem definiowanym obecnie bardzo szeroko. Nie polega ona tylko na odwiedzaniu zabytkw i muzew, obiektem zainteresowania turystw s take nowoczesne budynki architektury, centra rozrywkowe, imprezy muzyczne16. Turystyka jest dzisiaj dla polskich miast wanym mechanizmem rozwoju. To nie tylko podre do duych miast, ale take ogldanie walorw tradycji, historii, dziedzictwa narodowego w najbardziej nieoczekiwanych, niespodziewanych miejscach. Kreowanie Polskiej kultury, tradycji, historii,
16

A. Kowalczyk, M. Derek, Turystyka kulturowa w wietle koncepcji klastra turystycznego, Kultura i turystyka. Wsplnie zyska, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w odzi, d 2009, s. 47.

31

czy folkloru w poczeniu z walorami historyczno-krajoznawczymi polskich miast tworzy specyficzny dla Polski produkt turystyczny, tzw. City and Culture. Dziaania na rzecz rozwoju turystyki kulturowej w Polsce prowadzone s m.in. przez ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego w ramach jego zada statutowych, takich, jak np. wykonywanie i koordynacja realizacji zada w zakresie ochrony zabytkw, podejmowanie i wspieranie dziaa na rzecz promocji kultury polskiej za granic, realizacja i koordynacja resortowych i midzyresortowych programw edukacji kulturalnej, prowadzenie dziaa na rzecz ochrony dziedzictwa kultury ludowej17. W dziaaniach podejmowanych przez organy administracji pastwowej, samorzdy terytorialne, czy organizacje spoeczne dziaajce w sferze kultury, w tym w sferze ochrony zabytkw, uwzgldnia si moliwo ekonomicznego wykorzystania zagospodarowywanych zabytkw dla celw turystycznych, z jednoczesnym poszanowaniem ich wartoci zabytkowych. Coraz wikszy nacisk kadzie si na spoeczny wymiar sprawowanej waciwie ochrony zabytkw i opieki nad nimi, tj. moliwo codziennej ludzkiej egzystencji w zabytkach i ich otoczeniu. Czynnikami motywujcymi do tego typu dziaa jest m.in. budowanie wizi midzyludzkich, ksztatowanie poczucia tosamoci, duma z przynalenoci do maych ojczyzn, lokalny patriotyzm. Wiele przykadw dowodzi, e umiejtnie uytkowany i zarzdzany zabytek moe przysporzy spoecznociom lokalnym okrelonych korzyci, w tym take wynikajcych z rozwoju turystyki. W latach 2007-2011 turystyk kulturow spord turystw krajowych w ramach wyjazdw krtkookresowych w Polsce uprawiao ok. 1-1,5 mln osb. W 2011 r. podczas podry krtkookresowych zwiedzanie muzew, skansenw, zabytkw deklarowao 9% turystw krajowych, odwiedzanie miejsc kultu religijnego 6%, udzia w przedstawieniach teatralnych, koncertach, seansach filmowych 4%.

Tabela 1. Wybrane sposoby spdzania czasu przez Polakw podczas podry krtkookresowych w latach 2007-2011 (w %) 2007 Zwiedzanie muzew, skansenw, zabytkw Odwiedzenie miejsc kultu religijnego Udzia w przedstawieniach teatralnych, koncertach, seansach filmowych 7 7 3 2008 9 7 1 2009 8 6 2 2010 10 6 4 2011 9 6 3

rdo: badania Instytutu Turystyki.

Analizujc cele wyjazdw dugookresowych mona zaobserwowa nieznaczny wzrost w liczbie wyjazdw kulturowych w 2009 r., nieznaczny spadek w 2010 r. oraz ponowny nieznaczny wzrost w 2011 r. W 2011 r. turystyk kulturow jako cel deklarowao 15-21%
17

Informacja o realizacji w roku 2011 zada statutowych Czonkw Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku zadania ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego.

32

turystw. Najczciej jako cel deklarowano zwiedzanie muzew, skansenw, zabytkw (12%), odwiedzanie miejsc kultu religijnego (4%), udzia w przedstawieniach teatralnych, koncertach, seansach filmowych (2%).
Tabela 2. Wybrane sposoby spdzania czasu przez Polakw podczas podry dugookresowych w latach 2007-2011 (w %) 2007 Zwiedzanie muzew, skansenw, zabytkw Odwiedzenie miejsc kultu religijnego Udzia w przedstawieniach teatralnych, koncertach, seansach filmowych 15 5 3 2008 14 4 1 2009 15 4 2 2010 11 4 2 2011 12 4 2

rdo: badania Instytutu Turystyki.

Potencja Polski pod wzgldem dziedzictwa kulturowego jest bardzo znaczcy. W rankingu konkurencyjnoci krajw pod wzgldem turystycznym (The Travel & Tourism Competitiveness Index) Polska pod wzgldem zasobw kulturowych uzyskaa w roku 2011 (The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011. Beyond the Downturn) wysokie, bo a 17. miejsce w rankingu na 139 analizowanych pastw18. Jednym z czynnikw wpywajcych na t wysok pozycj Polski jest z pewnoci fakt, e na Licie wiatowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO w Polsce znajduje si a 12 obiektw zwizanych z dziedzictwem kulturowym19. Nale do nich: 1. Historyczne centrum Krakowa (Stare Miasto i Kazimierz); 2. Zabytkowa kopalnia soli w Wieliczce; 3. Niemiecki nazistowski obz koncentracyjny i zagady Auschwitz-Birkenau; 4. Historyczne centrum Warszawy; 5. Stare Miasto w Zamociu przykad renesansowej zabudowy miejskiej; 6. redniowieczny zesp miejski Torunia; 7. Zamek Krzyacki w Malborku; 8. Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zesp architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy z XVII w.; 9. Kocioy Pokoju w Jaworze i widnicy ; 10. Drewniane kocioy poudniowej Maopolski Podhalaskie, Haczw, Lipnica Dolna, Skowa ; Binarowa, Blizne, Dbno

11. Park Muakowski nad rzek Nys (wsplnie z Niemcami); 12. Hala Stulecia (Hala Ludowa) we Wrocawiu.
18 19

Wicej nt. wskanika konkurencyjnoci krajw pod wzgldem turystycznym: patrz rozdzia 7. Na list UNESCO jest wpisanych 13 obiektw w Polsce. Oprcz wyej wymienionych na licie znajduje si Biaowieski Park Narodowy.

33

Turystyka przemysowa Turystyka przemysowa cieszy si zainteresowaniem organizatorw turystyki, wadz samorzdowych, a przede wszystkim turystw. Obiekty takie, jak: kopalnie, huty, elektrownie, fabryki przemysu maszynowego, wkienniczego, papiernie czy drukarnie stanowice zbdne obiekty, zajmujce teren pod nowe inwestycje, przeradzaj si w istotne skadniki dziedzictwa kulturowego. Stare myny, systemy nawadniajce, maszyny i narzdzia od dawna maj swoich entuzjastw, a przemysowa spucizna jest czci kultury materialnej. Przykadowo, lskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach kontynuuje we wsppracy z miejscow terenow sub konserwatorsk prace nad tworzeniem szlakw zabytkw techniki w wojewdztwie lskim. W ramach tej wsppracy wytypowano okoo 150 zabytkw techniki i obiektw z rnych dziedzin przemysu, ktre mog stanowi du atrakcj turystyczn wybranej miejscowoci, bd regionu. Ponadto, zabytki techniki w Polsce, poczwszy od najwikszej w Europie neolitycznej kopalni krzemienia w Krzemionkach Opatowskich (woj. witokrzyskie), kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, najstarszy szyb wydobycia ropy naftowej w Bbrce (woj. podkarpackie), zesp architektury przemysowej Ksiy Myn w odzi, jak i cenne obiekty zwizane z rozwojem, np. Centralnego Okrgu Przemysowego, czy wspomniane przykady z Grnego lska, z kadym rokiem staj si coraz wiksz atrakcj turystyczn w skali ponadregionalnej, a nawet midzynarodowej20. Dziedzictwo techniki ma wielki walor edukacyjny w wymiarze historycznym, architektonicznym i kulturowym. Zabytki przemysu i techniki stanowi mog znakomit podstaw ksztacenia i wychowania poprzez budzenie ciekawoci na temat otaczajcej nas przeszoci przemysowej, zwaszcza wrd dzieci i modziey szkolnej. Umoliwiaj obcowanie ze wiadectwami wysokiej kultury technicznej poprzednich pokole, nierzadko na najwyszym europejskim poziomie. Jest ono take znakomitym uzupenieniem, czy dopenieniem turystyki kulturowej, traktujc o jej innoci, odmiennoci i atrakcyjnoci. Naley wyranie zaakcentowa ponadsezonowy charakter tej formy turystyki, ktry pozwala na jej uprawianie przez cay rok, niezalenie od pory roku, co ma olbrzymie znaczenie ekonomiczne i jest jej szczeglnym wyrnikiem. Liczne obiekty przemysowe pozwalaj bowiem stworzy atrakcyjn samoistn ofert turystyczn, a take wzbogaci istniejce produkty turystyczne o nowe atrakcje. Istotnym staje si pielgnowanie oraz rozwijanie wiadomoci turystycznej z krajobrazem dziedzictwa przemysowego w tle. Dziedzictwo przemysowe na rzecz turystyki dzieli si na nastpujce grupy21: Dziedzictwo przemysowe (zabytki budownictwa przemysowego i techniki); Zabytki techniki (wiadectwo szeroko pojtej kultury technicznej);

20

Informacja o realizacji w roku 2011 zada statutowych Czonkw Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku zadania ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. 21 Handszuh H., Tworzenie wzorca jakoci dla turystyki dziedzictwa przemysowego, w: Dziedzictwo przemysowe jako atrakcyjny produkt dla turystyki i rekreacji. Dowiadczenia krajowe i zagraniczne T. Burzyski i M. abaj (red.), Wydawnictwo GWSH, Katowice 2005, s. s. 20.

34

Ruchome dobra kultury (maszyny i urzdzenia stanowice wyposaenie fabryk, zbiory placwek muzealnych, pojazdy silnikowe, urzdzenia kolejowe itp.).

Miastem, ktre jest wizytwk turystyki przemysowej jest Zabrze, gdzie co roku organizowane s midzynarodowe konferencje na temat dziedzictwa kultury przemysowej. S one platform wymiany dowiadcze i wiedzy22. Dowodem na rozkwit turystyki przemysowej i uznanie jej znaczenia w turystyce midzynarodowej jest kilkuletnia ju wsppraca na rzecz rozwoju tego sektora turystyki wadz Wojewdztwa lskiego, Urzdu Miasta Zabrze oraz prekursora przedsiwzi w tym zakresie: Grnolskiej Wyszej Szkoy Handlowej. Warto przypomnie, i pod patronatem wiatowej Organizacji Turystyki (UNWTO) dziaa w Zabrzu Midzynarodowe Centrum Dokumentacji i Bada Dziedzictwa Przemysowego dla Turystyki, organizowane s te Midzynarodowe Targi Turystyki Dziedzictwa Przemysowego i Turystyki Podziemnej. Turystyka na terenach wiejskich Obszary wiejskie w Polsce zajmuj ponad 93% powierzchni kraju23. Maj one due znaczenie w turystyce polskiej. Obszary wiejskie obejmuj 1586 gmin wiejskich oraz tereny poza miastami w 586 gminach miejsko-wiejskich. We wskazanych jednostkach znajduje si ponad 54 tys. miejscowoci wiejskich. Obszary te skupiaj znaczny potencja turystyczny, przejawiajcy si zasobami przyrody, kultury i infrastruktury. Na szczeglne podkrelenie zasuguj walory wyrniajce si swoist odmiennoci wynikajc z tradycji i dziedzictwa polskiej wsi. Podstawow przewag konkurencyjn terenw wiejskich w stosunku do terenw zurbanizowanych jest harmonijne czenie natury i kultury, ich wzajemne przenikanie si, ktre tworzy niezwyk mieszank atrakcji i produktw. Polska wie stanowi jeden z ostatnich w Europie przykadw zachowania tradycyjnego, kultywowanego od pokole krajobrazu kulturowego, w ktry wkomponowane s elementy cennego, niejednokrotnie wrcz dziewiczego rodowiska przyrodniczego. Turystyka wiejska to formy turystyki realizowane na obszarach wiejskich, wykorzystujce istniejce zasoby i nieburzce lokalnej rwnowagi przestrzennej, naturalnej, spoecznej i gospodarczej, a wic w duym stopniu korzystajce z rnych form dziaalnoci gospodarstw rolnych. W 2011 r. w Polsce funkcjonowao 7 852 kwatery agroturystyczne, dysponujce 82 694 miejscami noclegowymi. Zrnicowanie regionalne przedstawione zostao w poniszej tabeli.

22 23

Burzyski T. (red.) Dziedzictwo przemysowe jako element zrwnowaonego rozwoju turystki, Katowice 2009. Jagusiewicz A., Byszewska-Dawidek M, Turystyka wiejska w 2010 roku i zaoenia jej rozwoju, Instytut Turystyki 2010.

35

Tabela 3. Kwatery agroturystyczne wedug wojewdztw w 2011 r. na podstawie Ewidencji Obiektw Turystycznych prowadzonych przez urzdy gmin Wojewdztwo ogem 7 852 638 256 430 95 180 1 344 360 110 989 609 622 384 291 743 418 383 Kwatery agroturystyczne obiekty Polska = 100 100,0 8,1 3,3 5,5 1,2 2,3 17,1 4,6 1,4 12,6 7,7 7,9 4,9 3,7 9,5 5,3 4,9 miejsca noclegowe 82 694 7 330 3 033 3 652 946 21 889 16 127 3 587 1 109 8 485 5 673 7 102 4 875 2 672 7 263 4 737 4 214

POLSKA Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmisko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie

rdo: Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012, s. 51.

Naley podkreli potencja oraz znaczenie turystyki wiejskiej i agroturystyki dla rozwoju regionw i obszarw wiejskich w Polsce. Oprcz oferowania zrnicowanych form noclegu i wyywienia, rozwj turystyki wiejskiej obejmuje tworzenie regionalnych produktw turystycznych, budow wiosek tematycznych oraz obiektw specjalistycznych i pokazowych (myny, zagrody, osady) i gospodarstw edukacyjnych. Istotne jest take tworzenie szlakw na obszarach wiejskich, w tym w szczeglnoci szlakw czcych w sie wyej wymienione obiekty, stanowice o unikalnym charakterze danego obszaru. W Polsce istniej obecnie dwie oglnopolskie organizacje branowe turystyki wiejskiej: Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gocinne24 (powstaa w 1996 r., patronuje 45 lokalnym i regionalnym organizacjom stowarzyszajcym obiekty turystyki wiejskiej) oraz Europejskie Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki ECEAT Polska25. Wedug informacji Polskiej Federacji Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gocinne w Polsce dziaa 80 stowarzysze agroturystycznych, zlokalizowanych na terenie 11 wojewdztw. Celem Federacji jest prowadzenie wszechstronnych dziaa na rzecz promocji i rozwoju polskiej turystyki na obszarach wiejskich. Jednym z gwnych zada Federacji jest zarzdzanie systemem dobrowolnej oceny Wiejskiej Bazy Noclegowej, przy czym kategoryzacja obiektw turystyki wiejskiej przeprowadzana jest przez
24 25

Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gocinne http://wbn.agroturystyka.pl/. Europejskie Centrum Rolnictwa Ekologicznego i Turystyki ECEAT Polska http://eceat.agroturystyka.pl/.

36

licencjonowanych inspektorw. Celem kategoryzacji jest podnoszenie jakoci wiadczonych usug przez obiekty turystyki wiejskiej, ich rekomendacja i promocja26. Dziaania na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej na poziomie centralnym prowadzone s przez Ministerstwo Sportu i Turystyki we wsppracy z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wrd priorytetw dziaa resortu rolnictwa i rozwoju wsi, szczeglnie wane jest rnicowanie dziaalnoci rolniczej w kierunku dziaalnoci poza rolniczej, w ktr wpisuje si rozwj turystyki wiejskiej i agroturystyki. Zagadnienie to ma swoje odzwierciedlenie w Krajowym Planie Strategicznym Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 oraz w Programie Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013)27. W ramach dziaa wspierajcych projekty z zakresu turystyki na obszarach wiejskich realizowanych m.in. ze rodkw PROW 2007-2013, od 2007 roku na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi midzy innymi: zorganizowano konferencje: Nowe Horyzonty Agroturystyki, ktrej celem bya diagnoza gospodarki agroturystycznej, w szczeglnoci jej oddziaywanie na rozwj obszarw wiejskich, analizy polityk i strategii sucych rozwojowi turystyki wiejskiej, w tym rozwoju regionalnego oraz okrelenia problemw i barier rozwoju turystyki wiejskiej. Partnerstwo dla turystyki wiejskiej dowiadczenia i wyzwania. Gwnym celem przedsiwzicia bya diagnoza i analiza struktur organizacyjnych funkcjonujcych w obszarze turystyki wiejskiej, przekazanie dowiadcze i dobrych praktyk wsppracy w rozwoju turystyki wiejskiej na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym i midzynarodowym. opracowano i wydano: publikacj Dobre praktyki w zakresie rozwoju turystyki i agroturystyki w oparciu o PROW 2007-2013. Opracowanie zawiera przykady dobrych praktyk w zakresie rozwoju turystyki i agroturystyki, ktre przez swoj warto oraz innowacyjno w znaczcy sposb podnosz jako oferowanych usug turystycznych na obszarach wiejskich;

interaktywn prezentacj multimedialn Agroturystyka w Polsce 1991-2011, ktrej celem byo dokonanie usystematyzowanego wg kolejnych lat przegldu inicjatyw agroturystycznych zrealizowanych przy wsparciu rodkw unijnych. Prezentacja staa si multimedialn platform wymiany dowiadcze agroturystycznych, a take rdem inspiracji dla wszystkich mieszkacw obszarw wiejskich do twrczych dziaa podnoszcych atrakcyjno turystyczn i kulturaln. przeprowadzono cykl szkole warsztatowych:

26

Kategoryzacja Wiejskiej Bazy Noclegowej http://wbn.agroturystyka.pl/kategoryzacja_ wiejskiej_bazy_noclegowej_id_98.html. 27 Informacje nt. dziaa Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich znajduj si w rozdziale 7.

37

 Budowa sieciowego produktu turystyki wiejskiej wsparcie PROW 2007-2013 dla rozwoju turystyki na obszarach wiejskich; Marketing zintegrowanego, sieciowego produktu turystyki wiejskiej w ramach dziaa PROW 2007 2013, ktrych celem byo przekazanie przedstawicielom rnych rodowisk zawodowych i spoecznych, uczestniczcych w rnych formach turystyki na obszarach wiejskich, wiedzy z danego obszaru tematycznego oraz o moliwociach wsparcia finansowego jakie tworzy PROW 2007 2013 w zakresie rozwoju usug turystycznych oraz zwizanych ze sportem, rekreacj i wypoczynkiem. zlecono:

ekspertyz Turystyka wiejska w 2010 roku i zaoenia jej rozwoju, ktra dotyczya diagnozy stanu turystyki wiejskiej ze szczeglnym uwzgldnieniem rozwoju modych kadr, zmiany oferty gospodarstw agroturystycznych na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat oraz do opracowania propozycji zaoe programu rozwoju turystyki wiejskiej, w kontekcie realizowanych polityk i programw na rzecz turystyki wiejskiej, szczeglnie w zakresie wdraanego obecnie Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013. W cigu ostatnich lat turystyka wiejska i agroturystyka stay si wanym elementem oferty wypoczynkowej w Polsce. Jednak aby sprosta rosncym wymaganiom turystw oraz przyczyni si do sprawnego rozwoju tego sektora turystyki, kluczowym zadaniem jest wzmacnianie konkurencyjnoci produktw turystyki wiejskiej i agroturystyki na poziomie krajowym i midzynarodowym poprzez: tworzenie wysokiej jakoci produktw markowych, budow systemu marketingu, w tym informacji o oferowanym produkcie, kanaach dystrybucji oraz dotarcia z ofertami do jak najszerszego grona odbiorcw. Pojawio si zatem zapotrzebowanie na zorganizowanie oglnopolskiej, profesjonalnej i specjalistycznej imprezy, powiconej promocji i sprzeday produktw i pakietw turystycznych polskiej wsi. Odpowiedzi na to zapotrzebowani stay si Midzynarodowe Targi Turystyki Wiejskiej i Agroturystyki AGROTRAVEL, organizowane od 2009 r. w Kielcach. Przedsiwzicie to jest jedyn w swoim rodzaju unikatow i wyspecjalizowan imprez dla rynku turystyki wiejskiej. Stwarza wyjtkow okazj do spotka i rozmw z usugodawcami oraz z indywidualnymi odbiorcami. Wielk zalet jest fakt, i w jednym miejscu i czasie kompleksowa promocja oferty agroturystycznej spotyka si z jej sprzeda, a rwnoczenie warto dodan tworzy promocja dziedzictwa kulturowego wsi oraz lokalnych i regionalnych produktw kulinarnych. Rang tego przedsiwzicia podnosi jedno z najwaniejszych wydarze towarzyszcych jakim jest midzynarodowa konferencja. Jej tematyka co roku odpowiada na biece zapotrzebowanie rodowiska. Podczas merytorycznej dyskusji omawiane s najistotniejsze zagadnienia dotyczce turystyki wiejskiej, poruszane s problemy tego sektora oraz trendy, wahania rynku i czynniki ekonomiczno-spoeczne, ktre maj duy wpyw na rozwj turystyki wiejskiej i agroturystyki. W latach 2007-2011 odbyy si trzy edycje midzynarodowej konferencji zatytuowane: 38

1) Perspektywy rozwoju i promocji agroturystyki i turystyki wiejskiej w Polsce(2009); 2) Turystyka wiejska na drodze do komercjalizacji (2010); 3) Wiejski produkt turystyczny dowiadczenia i wyzwania(2011). Szczegln rol w zakresie realizacji projektw dotyczcych turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki peni podlege ministrowi rolnictwa Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddzia w Krakowie (CDR O/Krakw). Krakowski oddzia posiada wieloletni dorobek w zakresie realizacji projektw dotyczcych turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki. Szczeglnym przedsiwziciem realizowanym przez CDR O/Krakw s Oglnopolskie Sympozja Agroturystyczne. W latach 2007-2011 odbyy si ich kolejne edycje: XII Oglnopolskie Sympozjum Agroturystyczne Turystyka wiejska a edukacja (2007), XIII Oglnopolskie Sympozjum Agroturystyczne Marka wiejskiego produktu turystycznego (2009) oraz XIV Oglnopolskie Sympozjum Agroturystyczne Turystyka wiejska spoeczny wymiar w ekonomicznym kontekcie (2011). Sympozjum, organizowane w cyklu 2-letnim od roku 1994 jest okazj do spotkania rodowiska agroturystycznego oraz wymiany dowiadcze pomidzy uczestnikami. Jest take okazj do poznania nowych produktw turystyki wiejskiej oraz trendw w tym sektorze gospodarki. Wychodzc naprzeciw oczekiwaniom modziey, poczwszy od roku szkolnego 2008/2009 uruchomiono ksztacenie w nowym zawodzie technik turystyki wiejskiej, ktry na wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 czerwca 2007 r. w sprawie klasyfikacji zawodw szkolnictwa zawodowego (Dz. U. Nr 124, poz. 860, z pn zm.) zosta ujty w klasyfikacji zawodw szkolnictwa zawodowego, stanowicej zacznik do ww. rozporzdzenia. Zawd ten ma przygotowywa do planowania i organizowania pobytu turystw na obszarach wiejskich, podejmowania wasnej dziaalnoci gospodarczej, jak rwnie wyposay w wiedz i umiejtnoci pozwalajce prowadzi gospodarstwo rolne, w tym rwnie agroturystyczne. Ksztacenie w zakresie technik turystyki wiejskiej prowadzone jest zarwno w technikach jak i szkoach policealnych. W 6 szkoach podlegych Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi na dzie 30 wrzenia 2011 r. uczyo si 78 uczniw. Podsumowujc, naley zwrci uwag, e ze wzgldu na interdyscyplinarny charakter turystyki, dziaania na rzecz rozwoju turystyki wiejskiej prowadzone s przez bardzo szerokie grono interesariuszy. Oprcz administracji rzdowej i samorzdowej s to m.in.: orodki doradztwa rolniczego, szkoy, instytuty badawczo-naukowe, lokalne i regionalne organizacje turystyczne, stowarzyszenia branowe, lokalne grupy dziaania, jak rwnie inne instytucje zainteresowane rozwojem turystyki na obszarach wiejskich, w tym agroturystyki. Turystyka rekreacyjna, aktywna i specjalistyczna Turystyka aktywna jest coraz czciej doceniana przez turystw ze wzgldu na swoje due waciwoci regeneracyjne oraz moliwo redukcji stresu poprzez uprawianie sportu na obszarach o wysokich walorach turystycznych.

39

Turystyka rowerowa Wedug badania przeprowadzonego przez Gwny Urzd Statystyczny Turystyka i wypoczynek w 2009 roku 65,8% gospodarstw domowych dysponowao rowerem. W nieco wikszym odsetku gospodarstw domowych utrzymujcych si ze rde niezarobkowych (emeryci, rencici) poniesiono wydatki na zakup lub konserwacj roweru. Szacuje si, i w Polsce istnieje ok. 20 000 km oznakowanych szlakw rowerowych i stale powstaj nowe28. Jednak pomimo wielu kilometrw, wikszo z nich nie jest odpowiednio przygotowana i dostosowana do potrzeb turystw rowerowych. Podstawowe wady szlakw turystycznych w Polsce to: krtkie, maksymalnie jednodniowe trasy, ktre nie tworz duszych spjnych cigw nadajcych si na duszy wypoczynek; brak podstawowej infrastruktury towarzyszcej szlakom rowerowym: stojakw na rowery, punktw postojowych, sanitariatw itp.; oznakowanie i tablice informacyjne s niejednorodne; brak integracji z komunikacj zbiorow wymagaj dojazdu; trasy nie s dostosowane do ewakuacji w nagych sytuacjach kryzysowych, takich jak awaria roweru, kontuzja turysty, zaamanie pogody itp.

Szlaki rowerowe wytyczane i znakowane przez PTTK Ponad 17 tys. z okoo 20 tys. kilometrw szlakw rowerowych w Polsce to szlaki wytyczone, oznakowane i konserwowane przez oddziay Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Pod wzgldem dugoci wyznaczonych szlakw rowerowych czoowe pozycje zajmuj wojewdztwa: zachodniopomorskie (2,6 tys. km w 2011 r.), maopolskie (2,2 tys. km), lubuskie (2,3 tys. km) oraz wielkopolskie (2,1 tys. km). Najmniejsz dugo tras rowerowych odnotowano w wojewdztwach podkarpackim (104 km) oraz dolnolskim (168 km). Odnotowano wyrany wzrost w dugoci szlakw rowerowych w wojewdztwie dzkim: z 61 km w latach 2009 i 2010 do 725 km w roku 2011. Zdecydowana wikszo szlakw rowerowych wytyczonych i oznakowanych przez PTTK bazuje na istniejcej infrastrukturze drogowej wykorzystujc wszelkie dostpne poczenia komunikacyjne. Ze wzgldu na brak odpowiednich rodkw PTTK nie podejmuje inwestycji majcych na celu podniesienie standardu wytyczonych szlakw, koncentrujc dziaania gwnie na konserwacji istniejcego oznakowania.

28

Informacje nt. Dziaania V.2 Trasy Rowerowe Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej w rozdziale 7.

40

Tabela 4. Szlaki rowerowe w Polsce wedug wojewdztw w latach 2007-2011 (w km) Wojewdztwo Dolnolskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie dzkie Maopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie lskie witokrzyskie Warmisko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Razem wojewdztwa 2007 bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd bd 14598,7 2008 168,0 1 467,0 448,2 1 961,5 506,2 1 226,2 629,5 195,0 104,0 1 000,8 280,0 1 792,9 890,0 837,7 2 083,3 2 458,2 16 048,5 2009 168,0 1 462,0 415,2 2 676,2 61,0 1 686,2 615,7 228,0 161,0 901,5 280,0 1 872,6 2 291,1 855,7 1 587,3 1 968,2 17 229,7 2010 168,0 1 462,0 440,2 2 591,0 61,0 1 699,2 594,2 228,0 104,0 901,5 280,0 1 773,6 1 102,0 305,7 2 127,8 2 646,6 16 484,8 2011 168,0 1402,0 522,2 2387,5 725,8 2288,8 658,2 228,0 104,0 747,9 288,5 1285,1 1091 385,7 2171,1 2662,6 17 116,4

rdo: Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa oraz wydania poprzednie.

Szlaki rowerowe sieci EuroVelo EuroVelo to projekt Europejskiej Federacji Cyklistw ECF, realizowany we wsppracy z krajowymi centrami koordynacyjnymi EuroVelo, ktrego zaoeniem jest stworzenie sieci wysokiej jakoci drg rowerowych czcych wszystkie kraje w Europie. Szlaki te mog by wykorzystywane przez rowerzystw podrujcych na dugich dystansach do celw rekreacyjnych oraz przez ludno miejscow jako infrastruktura w codziennym ruchu rowerowym. Sie szlakw EuroVelo jest doskonaym instrumentem promocji zrwnowaonego gospodarczo, rodowiskowo i spoecznie sposobu podrowania i stanowi doskonae zaplecze dla realizacji szeroko rozumianej aktywnej ekorekreacji. Udzia pastw europejskich w projektach dotyczcych EuroVelo wpywa istotnie na popraw jakoci szlakw rowerowych oraz rozwj regionalny w zakresie infrastruktury i usug turystycznych. Ma to szczeglne znaczenie dla lokalnej ekonomii regionw o niskim stopniu rozwoju gospodarczego. Na terenie Polski sie drg rowerowych EuroVelo obejmuje pi tras midzynarodowych, w tym nowopowstay Szlak elaznej Kurtyny, ktrego realizacj aktywnie wspiera Ministerstwo Sportu i Turystyki. Szlaki rowerowe sieci Greenways Zielone Szlaki Greenways realizowane przez Fundacj Partnerstwo dla rodowiska, s doskonaym przykadem dobrych praktyk w rozwoju i promocji szlakw turystycznych w Polsce, ktrych zaoenia oparto na wsplnych celach zrwnowaonego rozwoju i zrwnowaonej turystyki. Zielone szlaki popularyzuj niezmotoryzowane formy transportu i komunikacj publiczn, przyczyniajc si do promocji zdrowego stylu ycia i wpywajc 41

na rozwj form turystyki przyjaznej dla rodowiska. Powstawanie zielonych szlakw inicjuje rwnie rozwj usug zwizanych z turystyk i wpywa na rozwj lokalnej infrastruktury turystycznej. Zielone Szlaki Greenways w Polsce reprezentuj Szlak Bursztynowy, KrakwMorawy-Wiede oraz Karpaty Wschodnie.

Turystyka wodna Turystyka wodna jest produktem turystycznym funkcjonujcym zarwno samodzielnie, jak i w ramach innych produktw turystycznych. Turystyka wodna, jako samodzielny produkt turystyczny, to: spywy kajakowe, wiolarstwo, rejsy eglarskie, rejsy motorowodne, egluga pasaerska, rne formy rekreacji na wodzie, w tym m.in.: nurkowanie, wdkarstwo, windsurfing, bojery itp.29 Turystyka wodna, jako element innych produktw turystycznych moe wchodzi w skad: turystyki przyrodniczej, miejskiej, agroturystyki, ekoturystyki oraz turystyki kulturowej. Turystyka wodna zapewnia szeroki wybr form turystyki aktywnej, poczynajc od form nie wymagajcych adnego przygotowania, po sporty ekstremalne. Jest dostpna dla wszystkich grup wiekowych oraz dla osb niepenosprawnych i mona j uprawia praktycznie w caym kraju, ze wzgldu na gsto rzek, jezior naturalnych i sztucznych zbiornikw wodnych. Ze wszystkich form turystyki, turystyka wodna stanowi najmniej ingerujcy w rodowisko sposb aktywnej rekreacji. Rozwj turystyki wodnej jest zdeterminowany istniejcym ukadem rzek, kanaw i jezior. Ponadto turystyka wodna w znacznym stopniu uzaleniona jest od stanu infrastruktury wodnej (ukad zapr, luz, jazw), dronoci drg wodnych oraz instalacji nad wod (mosty, rurocigi, sieci energetyczne) oraz sezonowych zmian stanu wd. Z tego powodu nie rozwija si ona tak dynamicznie jak inne formy turystyki, np. turystyka rowerowa. Na przestrzeni ostatnich lat prowadzono dziaania majce na celu zrwnowaony rozwj turystyki wodnej poprzez efektywniejsze zintegrowanie turystyki wodnej z innymi produktami turystycznymi. W ssiedztwie szlakw wodnych stopniowo wytyczane s nowe szlaki piesze, rowerowe i konne, wykorzystujc wspln infrastruktur noclegowogastronomiczn (sie stanic wodnych, marin, innych przystani). Coraz czciej organizowane s kombinowane imprezy turystyczne, czce turystyk piesz i rowerow z odcinkami spyww kajakowych i rejsw pasaerskich. W ramach Dziaania 6.4. Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka30 (Instytucj Wdraajc to dziaanie jest Polska Organizacja Turystyczna), realizowane s projekty indywidualne dotyczce turystyki wodnej takie, jak: Ptla uawska rozwj turystyki wodnej;

29

Wedug badania przeprowadzanego przez Gwny Urzd Statystyczny Turystyka i wypoczynek w 2009 roku 6 gospodarstw domowych na tysic dysponowao wasn odzi, a 4 gospodarstwa domowe na tysic dysponoway kajakiem. 30 Wicej nt. wsparcia dla turystyki z funduszy UE w perspektywie finansowej 2007-2013 w rozdziale 7.

42

Rewitalizacja Kanau Elblskiego na odcinkach: Jezioro Druno-Miomyn, Miomyn-Zalewo, Miomyn-Ostrda-Stare Jabonki; Program oywienia drg wodnych w Gdasku; Zachodniopomorski Szlak eglarski sie portw turystycznych Pomorza Zachodniego; Wykorzystanie walorw rzeki Wisy w celu budowy wsplnego produktu turystycznego przez Kazimierz Dolny, Puawy i Janowiec; Bug rajem dla turysty; Warszawski Wze Rowerowo-Wodny Pedauj i py etap I.

Program Bezpieczna Woda Akcja Bezpieczna Woda jest now inicjatyw Ministerstwa Sportu i Turystyki skierowan przede wszystkim do dzieci i modziey szkolnej, stanowi cenne rda informacji zarwno dla rodzicw, nauczycieli i wychowawcw, jak i dla caego rodowiska wodniackiego. Ministerstwo Sportu i Turystyki realizuje program we wsppracy z Wodnym Ochotniczym Pogotowiem Ratunkowym, Ministerstwem Edukacji Narodowej i Polsk Organizacj Turystyczn, przy wsparciu Ministerstwa Spraw Wewntrznych, Ministerstwa Zdrowia, Komendy Gwnej Policji i Centrum Turystyki Wodnej PTTK. Celem akcji Bezpieczna woda jest popularyzacja bezpiecznego zachowania w wodzie, nad wod oraz na wodzie podczas letniego wypoczynku dzieci i modziey szkolnej. Akcja w zakresie informacyjno-edukacyjnym obejmie swym zasigiem szkoy na terenie caego kraju, natomiast dziaania promocyjne skoncentrowane s na obszarach wodnych kpieliskach, stanicach wodnych, marinach itp. Na potrzeby Akcji Bezpieczna Woda opracowano zestaw materiaw informacyjnoedukacyjnych obejmujcych plakat, broszur oraz interaktywny quiz, ktre umieszcza si na stronach internetowych wsporganizatorw Akcji w formie umoliwiajcej pobranie i druk do celw dydaktycznych. Efektem planowanej Akcji jest zmniejszenie liczby wypadkw podczas letniego wypoczynku nad wod poprzez wyksztacenie bezpiecznych zachowa wrd dzieci i modziey szkolnej uprawiajcych sporty i rekreacj wodn. Turystyka sportw zimowych Z bada Instytutu Turystyki w 2008 r. wynika, e 1% badanych osb podczas wyjazdw krtkoterminowych deklarowao jako sposb spdzania czasu narciarstwo, w wyjazdach dugoterminowych 3%. W 2009 r. okoo 2% osb wyjedajcych na krtki okres deklarowao uprawianie narciarstwa (tj. o 1 punkt procentowy wicej ni w 2008 r. oraz 3% wicej podczas wyjazdw dugoterminowych). W 2009 r. podczas wyjazdw dugoterminowych 1% ankietowanych uprawiao narciarstwo (ok. 40 tys. osb). Warto zwrci uwag, e krajowe orodki narciarskie s konkurencyjne cenowo. Szczeglne znaczenie odgrywaj ceny transportu, w porwnaniu do cen transportu (samolot, autokar) przy podry do kurortw zimowych za granic. Ponadto, polskie kurorty 43

z roku na rok przybliaj si do standardw europejskich. Szczeglnie pozytywnie wypadamy pod wzgldem rozwoju bazy noclegowej, orodkw SPA&Wellness, orodkw konferencyjnych oraz centrw rekreacyjno-sportowych. W ostatnich latach rejestruje si zwikszenie zainteresowania ofert rekreacyjno-sportow wrd turystw we wszystkich regionach polskich gr. Akcja Bezpieczny stok Oglnopolska akcja informacyjno-edukacyjna Bezpieczny Stok stanowi jedno z dziaa Grupy Roboczej ds. Bezpieczestwa Turystw Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku. Akcja realizowana jest przez Ministerstwo Sportu i Turystyki, Stowarzyszenie Polskie Stacje Narciarskie i Turystyczne, Ministerstwo Edukacji Narodowej, oraz GOPR i TOPR, przy wsparciu Policji. W 2011 roku do grona wsporganizatorw Akcji doczyo Ministerstwo Spraw Wewntrznych, a patronat medialny obj Program 1 Polskiego Radia. W listopadzie 2011 roku Akcja Bezpieczny Stok zostaa wczona do rzdowego programu ograniczania przestpczoci i aspoecznych zachowa Razem bezpieczniej. Podstawowym celem kampanii jest upowszechnienie wrd dzieci i modziey szkolnej wiedzy na temat bezpiecznych zachowa na stokach i trasach narciarskich oraz wyksztacenie w nich nawyku odpowiedniego przygotowania do uprawiania sportw zimowych31. Dziaania akcji Bezpieczny Stok koncentruj si na dwch zasadniczych obszarach edukacji w szkoach na terenie caej Polski oraz akcji informacyjno-promocyjnej na stokach i trasach narciarskich. Od momentu rozpoczcia kampanii, tj. od 2009 r. przeprowadzono cznie 46 imprez na stokach i trasach narciarskich, w ktrych uczestniczyo ponad 25 tysicy osb. Przedstawiciele Stowarzyszenia Polskie Stacje Narciarskie i Turystyczne (PSNiT) oraz ratownicy GOPR i TOPR udzielali porad na temat waciwego przygotowania kondycyjnego do sezonu zimowego, zasad postpowania na stoku podczas wypadku oraz prezentowali zastosowanie sprztu lawinowego. W trakcie imprez na stokach i trasach narciarskich uczestnikom akcji wrczono, w ramach nagrd w konkursach i quizach, 1 850 kaskw ochronnych. Ministerstwo Sportu i Turystyki na potrzeby kampanii wydrukowao blisko 40 tys. broszur informacyjno-edukacyjnych, przygotowao 100 banerw oraz plakaty promujce akcj. W sezonie zimowym strony internetowe akcji odwiedza dziennie rednio 700 uytkownikw.

31

18 sierpnia 2011 roku Sejm RP uchwali ustaw o bezpieczestwie i ratownictwie w grach i na zorganizowanych terenach narciarskich. W myl ustawy narciarz zjazdowy lub snowboardzista do ukoczenia 16 roku ycia na zorganizowanym terenie narciarskim bdzie musia mie w czasie jazdy kask ochronny. Za jazd bez kasku bdzie grozi opiekunowi grzywna. Nowe przepisy zabraniaj take jazdy w stanie nietrzewoci lub pod wpywem rodka odurzajcego. Za takie wykroczenie rwnie przewidziana jest grzywna. Zarzdzajcy zorganizowanym terenem narciarskim bdzie mg odmwi wstpu albo nakaza opuszczenie takiego terenu osobie, ktrej zachowanie wyranie wskazuje, e jest pod wpywem tych rodkw. Dodatkowe, szczegowe uregulowania dotyczce bezpieczestwa w grach znajduj si w czterech rozporzdzeniach ministra spraw wewntrznych.

44

Geoturystyka Geoturystyka jest typem turystyki poznawczej bazujcej na poznaniu obiektw i procesw geologicznych. Jej celem jest udzielenie zainteresowanym turystom odpowiedzi na pytania: kiedy, dlaczego i w jaki sposb powstay fascynujce swym piknem, rnorodnoci form oraz niepowtarzalnoci elementy przyrody nieoywionej. Rozwj tej formy wypoczynku jest na tyle intensywny w ostatnich latach, i zrodzia si potrzeba utworzenia nowego kierunku studiw, ksztaccego specjalistw z zakresu geoturystyki. Polska pod wzgldem geornorodnoci jest krajem atrakcyjnym dziki zoonoci i zrnicowaniu budowy geologicznej. Warto zauway take, e polskie atrakcje geoturystyczne wystpuj nie tylko w naturalnym rodowisku przyrodniczym (na powierzchni Ziemi, pod powierzchni, pod wod), ale rwnie w rodowisku przeksztaconym antropogenicznie (stare kopalnie, kamienioomy, przekopy, hady), take w wytworach kultury materialnej czowieka (budowle i elementy wyposaenia, urzdzenia grnicze suce wydobyciu i przerbce kopalin, kamienie szlachetne i ozdobne) i muzeach (przyrodniczych, geologicznych i grniczych)32. W celu zagospodarowania i wyeksponowania atrakcji geoturystycznych Ministerstwo rodowiska prowadzi inwentaryzacj i waloryzacj stanowisk geologicznych w Polsce, w celu stworzenia cieek geologicznych, szlakw geoturystycznych, a take geoparkw. Od roku 2009 rang Geoparku Krajowego uzyskay trzy regiony w Polsce: uk Muakowa 21 padziernika 2009 r. (od 2011 r. posiada status Europejskiego Geoparku); Gra w. Anny 1 czerwca 2010 r.; Geopark - Karkonoski Park Narodowy wraz z otulin 10 wrzenia 2010 r.33.

Ministerstwo rodowiska udostpnia take na swoich stronach internetowych Katalog obiektw geoturystycznych w Polsce, ktry prezentuje grup 100 najbardziej reprezentatywnych dla regionw stanowisk i obszarw geologicznych. Ponadto, na stronach internetowych Pastwowego Instytutu Geologicznego-PIB dostpny jest Centralny Rejestr Geostanowisk Polski popularno-naukowy serwis, ktry gromadzi informacje o najcenniejszych obiektach przyrody nieoywionej w kraju. Niezalenie od tych dziaa tworzone s take prywatne parki tematyczne inspirowane naukami geologicznymi np. Park Jurajski w Batowie. Turystyka zdrowotna i uzdrowiskowa Turystyka zdrowotna i uzdrowiskowa jest typem turystyki, ktry w Polsce zyskuje coraz wiksze znaczenie. Wrd grupy wiekowej 60+ cel zdrowotny jest celem a 22% wyjazdw turystycznych. Natomiast wrd caej populacji ok. 1% osb wyjedajcych na wyjazdy krtkookresowe w latach 2007-2010 deklarowao udzia w zabiegach leczniczych,
32 33

Geologia dla Turystyki, Ministerstwo rodowiska, 09.07.2012 r. (http://www.mos.gov.pl/). Dziaania zmierzajce do wypracowania zasad i procedur wyaniania Geoparkw Krajowych w Polsce zapocztkowane zostay w gronie ekspertw z inicjatywy Gwnego Geologa Kraju, dr Henryka Jacka Jezierskiego. rdo: Geologia dla Turystyki, Ministerstwo rodowiska, 09.07.2012 r. (http://www.mos.gov.pl/artykul/3437_geoparki_krajowe_polski/12943_geoparki_krajowe_polski.html).

45

sanatoryjnych oraz kuracjach klimatycznych. Od 6 do 7% osb wyjedajcych na wyjazdy dugookresowe w latach 2007-2010 deklarowao udzia w zabiegach leczniczych, sanatoryjnych oraz kuracji klimatycznej. Ponadto od 2 do 3% osb deklarowao udzia w specjalistycznych zabiegach rehabilitacyjnych zwizanych z inwalidztwem34. Wedug Europejskiej Komisji Turystyki popyt na midzynarodow turystyk zdrowotn, w tym uzdrowiskow bdzie wzrasta szybciej ni w innych rodzajach turystyki. Instytut Turystyki w Warszawie przewiduje, e rednioroczne tempo wzrostu przyjazdw goci do polskich uzdrowisk ma ksztatowa si na poziomie 3-5%. Frekwencja tych miejsc opiera si bdzie gwnie na rosncych dwch grupach potencjalnych klientw: grupie ludzi starszych, tzw. trzeciego wieku (w wieku 50+) oraz dynamicznie rosncej grupie ludzi modych. Du atrakcj wielu uzdrowisk jest take specyficzna infrastruktura zdrojowa i lecznicza, nie spotykana w innych miejscowociach wypoczynkowych. Uzdrowiska w Polsce wystpuj na obszarach 12 z 16 wojewdztw, w kilkudziesiciu gminach. Tych, ktre posiadaj udokumentowane waciwoci lecznicze, jest obecnie 43. Obecnie polskie uzdrowiska dysponuj znacznym potencjaem recepcyjnym, co umoliwia obsug wikszej liczby turystw krajowych i zagranicznych. Wedug danych GUS oraz Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP, w gminach uzdrowiskowych na terenie Polski znajduje si ok. 2 tys. obiektw noclegowych, dysponujcych ponad 120 tys. miejsc. Uzdrowiska s jednym z priorytetowych produktw markowych dla rozwoju turystyki w Polsce. Przewiduje si, ze w najbliszych latach rozwj turystyki uzdrowiskowej w Polsce bdzie zwizany ze wzrostem popytu na wyjazdy krtkookresowe do miejsc pooonych blisko miejsca zamieszkania, ze wzrostem zainteresowania wyjazdami w celach zdrowotnych i rozrywkowych, z dalszym rozwojem turystyki biznesowej i specjalistycznej oraz z napywem turystw zagranicznych. Ponadto, perspektyw dla polskich uzdrowisk stanowi przejcie na rnorodne, niekonwencjonalne i innowacyjne rozwizania, czce nowoczesne, atrakcyjne sposoby kuracji i profilaktyki zdrowotnej z wypoczynkiem turystycznym i turystyk zdrowotn typu Wellness, Beauty i SPA. Polska jest atrakcyjnym kierunkiem turystyki spa i wellness przede wszystkim dla Niemcw, Rosjan i Ukraicw. Rwnoczenie jest atrakcyjnym miejscem pobytw sucych poprawie zdrowia (czyli pobytw o charakterze typowo sanatoryjnym i majcym na celu korzystanie z usug typowo medycznych) dla mieszkacw 15 pastw tzw. starej Unii Europejskiej (w tym przypadku koniunktur stymuluje przede wszystkim rnica cen usug). Podre w celu poprawy zdrowia (pobyty w uzdrowiskach) s zazwyczaj pobytami duszymi i wicymi si ze stosunkowo wysokimi wydatkami. Gmina, ktra otrzyma status uzdrowiska, uzyskuje potwierdzenie waciwoci leczniczych znajdujcych si na jej obszarze naturalnych surowcw i klimatu. To wany czynnik marketingowy. Uzyskanie statusu wie si jednak z ograniczeniami zwizanymi z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej, jakich nie ma w pozostaych gminach. Za gmin uzdrowiskow moe by uwaana jedynie ta jednostka samorzdu, ktrej obszarowi lub jego czci zosta nadany status uzdrowiska w trybie okrelonym w ustawie z dnia z dnia 28 lipca
34

Badania Instytutu Turystyki.

46

2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz. 651, z pn. zm.). Warto zauway, e dochody gminom uzdrowiskowym zapewniaj nie tylko kuracjusze, lecz take turyci. rednio a 75% ich przychodw pochodzi z turystyki, a tylko 15% przynosi dziaalno sanatoryjna. Polsk specjalnoci staje si rwnie turystyka medyczna. Atutem Polski s konkurencyjne ceny, zwaszcza u stomatologw i chirurgw plastycznych. Kolejne zalety to krtki czas oczekiwania na zabiegi i wysoka jako usug. Turystyka medyczna to nie tylko wydatki na zabiegi, ale take wydatki na zakwaterowanie, wyywienie i transport. Szacuje si, e ceny diagnostyki oraz zabiegw medycznych w Polsce s nisze o 60-80% od tych samych wiadcze medycznych w pozostaych krajach Unii Europejskiej, Stanach Zjednoczonych czy Kanadzie. Od momentu wstpienia Polski do UE w celach medycznych Polsk odwiedzio 450 000 pacjentw z caego wiata35. Dowodem znaczenia turystyki medycznej jest wyszczeglnienie przez Ministerstwo Gospodarki turystyki medycznej jako jednego z 15 sektorw majcych potencja eksportowy. Projekt promocji turystyki medycznej bdzie realizowany w ramach projektu systemowego: Promocja polskiej gospodarki na rynkach midzynarodowych, jako Poddziaanie 6.5.1 Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka w latach 2012-201536. Turystyka przygraniczna i tranzytowa Turystyka przygraniczna i tranzytowa to szczeglny rodzaj turystyki, opierajcy si na rozwoju i synergii elementw turystyki kulturowej, biznesowej, aktywnej (w tym rekreacyjnej i specjalistycznej), wiejskiej oraz uzdrowiskowej i medycznej przy uwzgldnieniu uwarunkowa spoeczno-gospodarczych danego regionu. Z jednej strony turystyka przygraniczna i tranzytowa tworzy moliwo promocji Polski oraz moe zachci cudzoziemcw do duszego pobytu w Polsce. Z drugiej strony, niezmiernie wanym elementem efektywnej turystyki przygranicznej jest dostrzeenie przez mieszkacw regionw przygranicznych posiadanego bogactwa oraz prowadzenie dziaa proturystycznych niezalenie od polityki centralnej. Z tego wzgldu do najwaniejszych determinantw ksztatujcych rynek turystyczny obszarw przygranicznych nale m.in. walory przyrodnicze i antropogeniczne, baza noclegowa, szlaki piesze, rowerowe, tematyczne, konne i narciarskie, przejcia graniczne, agroturystyka, dostpno komunikacyjna oraz infrastruktura komplementarna37. Warto zauway, e niezwykle istotne dla rozwoju turystyki

35 36

Turystyka Medyczna,09.07.2012m http://polandmedicaltourism.com/pl/o-projekcie-1.html. Program promocji brany turystyki medycznej bdzie realizowany w Danii, Szwecji, Norwegii, Niemczech, Rosji, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Przedstawiciele polskich placwek medycznych, ktrzy zgosz swj akces do projektu, bd uczestniczyli w midzynarodowych konferencjach, targach i wystawach branowych, szkoleniach, misjach gospodarczych. Promocja brany turystyki medycznej jako caoci bdzie odbywaa si poprzez przygotowanie specjalnego opracowania pokazujcego stan obecny i perspektywy tej brany, a take katalogw oraz filmu o brany. rdo: Ministerstwo Gospodarki, Promocja polskiej gospodarki na rynkach midzynarodowych, 09.07.2012 r., http://polandmedicaltourism.com/pl/o-projekcie-1.html oraz http://www.mg.gov.pl/Fundusze+UE/POIG/Dzialania/Dzialanie+651. 37 J. Krupa, W. Wagner Potencja infrastruktury turystycznej powiatw przygranicznych wojewdztwa podkarpackiego ze Sowacj, E. Dziedzic (red.) Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce wiatowej, Oficyna Wydawnicza Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011, s. 87.

47

przygranicznej jest take wspdziaanie wadz samorzdowych pastw graniczcych ze sob oraz aktualny stan stosunkw politycznych pomidzy tymi pastwami. W przypadku Polski pierwszy zwrot w rozwoju turystyki przygranicznej nastpi w okresie 1999-2000. W poudniowych powiatach Podkarpacia lata 90. XX wieku to czas rodzenia si przemysu turystycznego, a pocztek XXI wieku to czas ksztatowania si jego oblicza, poprawiania standardu, podnoszenia, doskonalenia i poszerzenia oferty i usug38. Kolejny przeom w rozwoju dotychczasowej polityki regionalnej, w tym na obszarach przygranicznych nastpi w latach 2004 i 2007 przystpienie Polski do Unii Europejskiej oraz do strefy Schengen. Rozwj wsppracy transgranicznej (modernizacja infrastruktury, rozwj szlakw i cieek) w oparciu o rda finansowania z funduszy strukturalnych UE oraz zwizane z tym wsparcie merytoryczne i instytucjonalne stworzyo w wielu przypadkach moliwo rozwoju turystyki39. Niezalenie od dziaa na szczeblu regionalnym, istotne s take dziaania na poziomie krajowym, ktre w sposb kompleksowy przyczyniaj si do rozwoju turystyki przygranicznej i tranzytowej. Do takich instrumentw naley zaliczy m.in.: umowy o maym ruchu granicznym, traktaty o przyjani i dobrossiedzkiej wsppracy podpisywane midzy pastwami graniczcymi ze sob, czy te programy wsppracy terytorialnej. Praktyczny przykad stanowi podpisana w dniu 14 grudnia 2011 r. Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzdem Federacji Rosyjskiej o zasadach maego ruchu granicznego (midzy obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, a czci Pomorza, Warmii i Mazur). Porozumienie umoliwia wielokrotne przekraczanie granicy polskorosyjskiej przez mieszkacw stref przygranicznych obu pastw 40. Obejmuje po stronie Polski w wojewdztwie pomorskim: Gdyni, Gdask, Sopot oraz powiaty pucki, gdaski, nowodworski i malborski, a w wojewdztwie warmisko-mazurskim: Elblg i powiaty elblski, braniewski, lidzbarski, bartoszycki i Olsztyn, jak rwnie powiaty: olsztyski, ktrzyski, mrgowski, wgorzewski, giycki, godapski i olecki. Po stronie rosyjskiej stref przygraniczn jest cay obwd kaliningradzki. Umowa o ruchu bezwizowym otwiera przed mieszkacami tych regionw szerokie moliwoci kontaktw biznesowych, turystyki i zwykych kontaktw midzyludzkich.

38 39

Ibidem, s. 104. Ibidem, s. 102-104. 40 Podstaw do wymiennego przejazdu mieszkacw bd wane dokumenty podry oraz zezwolenie uprawniajce do maego ruchu granicznego. Bdzie to dokument wydawany mieszkacom strefy przygranicznej. Jego posiadacze uzyskaj uprawnienie do wielokrotnego wjazdu, wyjazdu oraz przebywania w strefie przygranicznej obu pastw. Uatwienia obejm rwnie obywateli pastw trzecich, ktrzy zameldowani s w obwodzie kaliningradzkim i na terenach polskich objtych umow. rdo: Ministerstwo Sportu i Turystyki, 15.12.2011 r. (http://msport.gov.pl/aktualnosci-turystyka/2716-Umowa-o-malym-ruchu-granicznym-zRosja?retpag=/turystyka/%5D./).

48

2. MIDZYNARODOWA WSPPRACA DWUSTRONNA I WIELOSTRONNA

2.1. Umowy o wsppracy w dziedzinie turystyki Polska prowadzi aktywn wspprac midzynarodow, ktrej celem jest zacienianie wsppracy dwustronnej oraz zawieranie kolejnych umw midzynarodowych o wsppracy w dziedzinie turystyki. Umowy maj charakter deklaratywny, niemniej s one istotne, gdy potwierdzaj wol rozwijania wsppracy w dziedzinie turystyki i podkrelaj, e jest to wana dziedzina wsppracy gospodarczej. Wedug stanu na maj 2012 r. Polska bya zwizana umowami o wsppracy w dziedzinie turystyki z 41 krajami. Wrd podpisanych umw s: 2 umowy midzypastwowe z Portugali (22.01.2003 r.)41 i Peru (14.05.2008); 37 umw midzyrzdowych - z Albani (28.10.1994), Arabi Saudyjsk (11.10.2003) Armeni (14.07.1999), Austri (29.04.1976), Azerbejdanem (26.08.1997), Belgi (14.10.1977), Biaorusi (27.11.1995), Boni i Hercegowin (sukcesor umowy z Jugosawi 09.12.1969), Bugari (10.01.1969), Chorwacj (18.05.1996), Cyprem (07.06.1995), Czarnogr (sukcesor umowy z Jugosawi 09.12.1969), Czechami (16.06.1986), Egiptem (15.06.2011), Estoni (22.09.2004), Finlandi (28.11.1974), Francj (26.10.1979), Grecj (06.10.2011), Indiami (24.04.2009), Irakiem (22.10.1975), Izraelem (14.01.1997), Jordani (01.09.2004), Katarem (20.10.2011), Kazachstanem (29.03.2007), Kirgistanem (19.11.1998), Kore Poudniow (03.12.2004), Litw (14.09.1997), Marokiem (05.05.2000), Meksykiem (14.05.2004), Rosj (16.01.2002), Rumuni (13.12.1994), Serbi (sukcesor umowy z Jugosawi 09.12.1969), Sowacj (26.06.1997), Tunezj (28.03.2000), Turcj (07.05.1997), Ukrain (30.06.2005) i Wochami (16.06.1967); 2 umowy resortowe: z Hiszpani (07.06.1994) i Kub (22.01.1977).

Obowizujce umowy zawieraj zapisy stwierdzajce, i wsppraca bdzie si odbywa poprzez m.in. podejmowanie wsplnych przedsiwzi w celu organizacji obsugi turystw, wymian specjalistw i pracownikw naukowych, pomoc w ksztaceniu kadr, wymian informacji42, sprzyjanie otwieraniu narodowych orodkw informacji turystycznej. W dniu 8 wrzenia 2011 r. Polska podpisaa Protok o zrwnowaonej turystyce do Ramowej Konwencji o ochronie i zrwnowaonym rozwoju Karpat. Stronami protokou jest 7 pastw karpackich. Oprcz Polski protok podpisay: Czechy, Sowacja, Rumunia, Serbia. Dotychczas Protok nie zosta podpisany jeszcze przez Ukrain i Wgry. Protok zosta zatwierdzony Uchwa nr 156/2012 Rady Ministrw z dnia 19 wrzenia 2012 r. w sprawie zatwierdzenia Protokou o zrwnowaonej turystyce do Ramowej Konwencji o ochronie i zrwnowaonym rozwoju Karpat.
41 42

W nawiasach podano daty podpisania poszczeglnych umw. Wymiana dotyczy nastpujcych dziedzin: statystyki turystycznej, programw ksztacenia specjalistw w dziedzinie turystyki, dziaalnoci promocyjnej, prawa, ochrony dbr przyrody.

49

2.2. Organizacje i inicjatywy midzynarodowe

Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) jest midzyrzdow organizacj ekonomiczn skupiajc43 34 najbardziej rozwinite pastwa wiata, w tym od 22 listopada 1996 r. rwnie Polsk. Do najwaniejszych zada realizowanych w ramach tej organizacji w okresie 2007-2011 w sferze turystyki naley zaliczy: Udzia w pracach Komitetu Turystyki OECD, a w szczeglnoci: udzia w posiedzeniach Komitetu Turystyki (sesje od 79 do 88) i prezentowanie stanowiska Polski w sprawach bdcych przedmiotem obrad; udzia w posiedzeniach Komitetu Turystyki Wysokiego Szczebla (2008, 2010); upowszechnianie informacji o prowadzonych przez KT dziaaniach, wynikach prowadzonych bada oraz uzyskanych przy tej okazji przykadach dobrych praktyk. redakcja rozdziau dot. Polski we flagowej publikacji OECD nt. turystyki Tourism Trends and Policies (wydawana w cyklu dwuletnim) Udzia w badaniach oraz przygotowaniu nastpujcych publikacji: Bezpieczestwo i ochrona w turystyce (2007); Rachunek satelitarny turystyki (2007); Turystyka w pastwach OECD (2007, 2008, 2009, 2010, 2011); Wykorzystanie walorw kulturowych dla podnoszenia atrakcyjnoci danego terytorium (2007, 2008); OECD survey on developing a culture of evaluation in tourism (2009); Education and training for competitiveness and growth in tourism (2009); Zmiany klimatu a turystyka (2010); Kontrola i ocena polityk turystycznych analiza przypadku (2010); Ksztacenie i szkolenie na rzecz poprawy konkurencyjnoci i wzrostu w turystyce (2010) OECD Survey on Green Innovation in Tourism (2011). Udzia w nastpujcych konferencjach i seminariach powiconych problemom turystyki oraz upowszechnianie ich wynikw: Turystyka i rozwj lokalny (Namur 2007);

43

Stan na 31 grudnia 2011r.

50

 Wzmocnienie roli Maych i rednich Przedsibiorstw w Globalnym acuchu Wartoci (Tokio 2007); IX i X edycja Forum statystyki turystyki (Pary 2008, Lizbona 2010). Uczestnictwo MSiT w pracach Komitetu Turystyki OECD oraz nieformalnych grup roboczych, konferencjach i seminariach umoliwia uzyskanie wiedzy o stanie polityk turystycznych w krajach czonkowskich oraz o trendach wiatowej gospodarki turystycznej. Departament Turystyki przekazuje OECD statystyki dotyczce polskiej turystyki, uzyskujc jednoczenie dostp do danych gromadzonych przez inne kraje czonkowskie. Dziki udziaowi w pracach OECD Polska moe prezentowa si jako kraj atrakcyjny turystycznie, prowadzcy skuteczn i odpowiedzialn polityk turystyczn oraz uzyska dostp do najlepszych praktyk w zarzdzaniu rozwojem turystyki. Dowiadczenia innych krajw rozwinitych mog by pniej wykorzystane w tworzeniu dokumentw programowych polskiej turystyki.

wiatowa Organizacja Turystyki (UNWTO) Polska jest czonkiem-zaoycielem wiatowej Organizacji Turystyki (UNWTO) od daty jej powstania 1975 r. Podstaw prawn przynalenoci do UNWTO stanowi statut oraz zobowizania z niego wynikajce, przyjte przez Prezydium Rzdu dnia 31 padziernika 1975 r. Czonkami organizacji jest 155 pastw, 7 czonkw stowarzyszonych i 395 afiliowanych. Gwnym celem dziaalnoci UNWTO jest promocja i rozwj turystyki jako dziedziny stymulujcej przedsibiorczo i rozwj gospodarczy oraz sprzyjajcej wzajemnemu poznawaniu si narodw, a take inicjowanie dziaa w zakresie ochrony rodowiska i dziedzictwa kulturowego. wiatowa Organizacja Turystyki w swej dziaalnoci skupia si wok takich zagadnie, jak wsppraca i pomoc techniczna, ksztacenie i doskonalenie kadr, zrwnowaony rozwj, marketing, statystyka, analiza ekonomiczna oraz jako usug turystycznych. Waniejsze organy UNWTO to: Zgromadzenie Oglne UNWTO, Rada Wykonawcza UNWTO, wiatowy Komitet ds. Etyki w Turystyce, Komisja Regionalna dla Europy, Grupa Robocza UNWTO, Grupa Robocza ds. turystyki zrwnowaonej, Grupa Robocza ds. zarzdzania kryzysowego. Przynaleno do tej organizacji, daje Polsce wiele moliwoci m.in.: moliwo korzystania z szerokiego dorobku UNWTO, obejmujcego midzy innymi opracowania, informacje statystyczne, propozycje uregulowa rnych kwestii; bezporedni udzia w kreowaniu polityki UNWTO, ktra jest niekwestionowanym autorytetem w dziedzinie turystyki; udzia w licznych tematycznych; konferencjach, seminariach, szkoleniach i warsztatach

51

regularne posiedzenia Zgromadzenia Oglnego i komisji regionalnej UNWTO s okazj do spotka decydentw odpowiadajcych za sfer turystyki w poszczeglnych pastwach czonkowskich oraz wymiany dowiadcze.

Artyku 25 Statutu UNWTO wprowadza obowizek opacania skadek przez pastwa czonkowskie. Wysoko skadki naliczana jest co dwa lata w oparciu o stan rozwoju gospodarczego i turystyki w danym pastwie (na podstawie dochodu narodowego i wielkoci przychodw z przyjazdowej turystyki zagranicznej). Nastpnie, na podstawie art. 12 Statutu UNWTO, wyliczona wysoko skadki jest zatwierdzana przez Zgromadzenie Oglne UNWTO. W dniach 8-14 padziernika 2011 r. w Gyeongju w Korei odbyo si XVI Zgromadzenie Oglne UNWTO, w ktrym wzio udzia 600 uczestnikw ze 115 pastw. W trakcie zgromadzenia Polska zgosia propozycj realizacji projektu Global Travel Planning System (Globalny System Planowania Podry), ktrego realizacja uatwiaby organizacj podry przez indywidualnych turystw i profesjonalnych organizatorw.

Grupa Wyszehradzka V-4 Wsppraca w dziedzinie turystyki w ramach Grupy Wyszehradzkiej V-4 zostaa zainicjowana przez stron wgiersk w 2002 r. Ma ona charakter cigy i odbywa si w oparciu o coroczne spotkania ministrw waciwych do spraw turystyki44, ktre s poprzedzone obradami przedstawicieli Narodowych Organizacji Turystycznych. Pierwsze spotkanie odbyo si w Wyszehradzie. Po spotkaniach sporzdzane s protokoy, ktre wyraaj wol wspdziaania i wyznaczaj podstawowe obszary dziaa na kolejny rok. Podstawowymi sferami dziaa w dziedzinie turystyki s: opracowywanie wsplnych projektw w celu zwikszania ruchu turystycznego z pastw pozaeuropejskich; wsppraca w dziedzinie promocji (m.in. poprzez stworzenie strony internetowej o nazwie European Quartet One Melody www.european-quartet.com); organizowanie wsplnych stoisk podczas midzynarodowych targw turystycznych, organizacja podry studyjnych zarwno dla przedstawicieli tour-operatorw, jak i dziennikarzy branowych, wsplne wydawnictwa; wspieranie wsppracy w dziedzinie turystyki przygranicznej, zwaszcza realizowanej przez regionalne organizacje turystyczne.

Zesp dziaajcy w obszarze turystyki (w skad ktrego wchodz przedstawiciele 4 narodowych organizacji turystycznych) powszechnie uwaany jest za najbardziej aktywny w ramach wsppracy pastw Grupy Wyszehradzkiej na arenie midzynarodowej. Trwajca od lat wsplna intensyfikacja dziaa promocyjnych na rynkach zamorskich (np. USA, Japonia, Chiny, Indie, Brazylia), a take Rosji (gwnie dotyczy to jej czci azjatyckiej)
44

Spotkania ministrw waciwych do spraw turystyki z krajw V-4 w latach 2007-2011: 2007 r. Bratysawa, 2008 r. Praga, 2009 r. Krakw, 2010 r. Budapeszt, 2011 r. Koszyce.

52

owocuje korzystnym synergicznym efektem marketingowym. W efekcie finalnym dziaania te doprowadziy do znacznego zwikszenia liczby ofert promujcych kraje regionu V-4 w katalogach zagranicznych Tour-operatorw.

Forum Turystyki Pastw Batyckich Uczestnikami Forum Turystyki Pastw Batyckich (Baltic Sea Tourism Forum) s przedstawiciele administracji rzdowej, samorzdowej, wadz duych miast, organizacji i firm brany turystycznej z Pastw Batyckich: Niemiec, Danii, Szwecji, Estonii, Litwy, otwy, Finlandii, Rosji i Polski, ale rwnie przedstawiciele zaproszonych krajw nieposiadajcych dostpu do Morza Batyckiego: z Biaorusi, Bugarii, Ukrainy, Wgier i Woch. Z inicjatyw organizacji Forum Turystycznego Pastw Batyckich wystpili przedstawiciele Meklemburgii-Pomeranii w 2008 r. Pierwsze forum odbyo si w Meklemburgii45. Celem inicjatywy jest rozwijanie wsppracy w zakresie turystyki Pastw Batyckich, wymiana dowiadcze pomidzy tymi krajami obejmujca sfery produktu, organizacji i marketingu produktu turystycznego regionu Morza Batyckiego, finansw, edukacji, bada i rozwoju, a take podejmowanie ustale dotyczcych wsplnych projektw. W 2009 r. obrady II Forum Turystycznego Pastw Batyckich w Wilnie powicone byy kwestiom aktualnych wyzwa i moliwoci stojcych przed pastwami tego regionu. W 2010 r. w Kaliningradzie odbyo si III Forum Turystyczne Pastw Batyckich i powicone tematowi wskazania sposobw i metod prowadzcych do osignicia konkretnych rezultatw w obszarze wsppracy w zakresie turystki. Ponadto, w trybie roboczym zostaa opracowana Wsplna Deklaracja uczestnikw Forum. W Polsce odbyo si IV Forum Turystyczne Pastw Batyckich (FTPB) w 2011 r. w Sopocie46. W podsumowaniu wskazano na potrzeb dalszego rozwoju produktu turystycznego Regionu Morza Batyckiego (RMB) oraz potrzeb powoania organizacji typu Destination Management Organisation (DMO, Organizacja Marketingu Destynacji), dziaajcej w obszarach: promocji i PR, informacji, finansw, edukacji, bada i rozwoju.

45

Przedstawiciele Polski byli aktywnymi uczestnikami wszystkich kolejnych spotka organizowanych w ramach inicjatywy, nie uczestniczono jednak Polska nie zostaa zaproszona na I Forum. 46 Kolejne V FTPB odbyo si w dniach 14-16 listopada 2012 r. w Rostoku (Niemcy).

53

3. PROMOCJA POLSKI JAKO KRAJU ATRAKCYJNEGO TURYSTYCZNIE

3.1. Kierunki dziaa Polskiej Organizacji Turystycznej Lata 2007-2011 to bardzo wany okres dla sektora turystyki w Polsce oraz szczeglnie znaczcy w dziaalnoci Polskiej Organizacji Turystycznej. Po raz pierwszy zostay opracowane i wdroone programy wspierajce rozwj produktw turystycznych oraz promujce Polsk jako cel podry, a ktrych realizacja zostaa oparta o fundusze strukturalne. W roku 2007 zainicjowano prace przygotowujce Polsk Organizacj Turystyczn do realizacji nowego zadania jakim byo Wdraanie funduszy strukturalnych w ramach perspektywy finansowej 2007-2013. POT zostaa wskazana jako beneficjent w ramach: Programu Innowacyjna Gospodarka Dziaanie 6.3. Promowanie turystycznych walorw Polski (projekt Promujmy Polsk Razem) i Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej w Dziaaniu V.1 Promowanie zrwnowaonego rozwoju turystyki (projekt Promocja zrwnowaonego rozwoju turystyki, w ramach ktrego zostaa przeprowadzona kampania promocyjna Pikny Wschd) oraz jako Instytucja Wdraajca dla Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Dziaanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym47. Jednym z warunkw uruchomienia Dziaania 6.3. PO IG byo okrelenie rednioi dugoterminowej strategii dziaania Polskiej Organizacji Turystycznej, co nastpio w roku 2008. Dokument Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2008-2015, ktrego zgodna z planem aktualizacja Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020, zostaa przeprowadzona w roku 2011, zdefiniowa wizj i misj oraz okreli cel strategiczny i cele operacyjne, ktre przyjy nastpujce brzmienie: Wizja: Polska bdzie miaa docelowo atrakcyjny wizerunek, zgodny z rzeczywistoci, przyczyniajcy si do wyboru kraju jako turystycznego miejsca docelowego, wizerunek, ktry pozytywnie wpywa na rozwj gospodarki turystycznej Misja: Tworzenie i wzmacnianie wizerunku Polski jako kraju atrakcyjnego i gocinnego dla turystw, posiadajcego konkurencyjne produkty turystyczne wysokiej jakoci Cel strategiczny: Poprawa pozycji konkurencyjnej Polski na midzynarodowym rynku turystycznym Cele operacyjne: Zaspokajanie potrzeb informacyjnych w zakresie turystyki; Marketingowe wspieranie rozwoju produktu turystycznego; Zwikszenie dotarcia z przekazem informacyjno-promocyjnym turystycznej Polski.

o atrakcyjnoci

47

Szczegowe informacje nt. wsparcia z funduszy unijnych na rzecz turystyki znajduj si w rozdziale 7.

54

Poprawa pozycji konkurencyjnej na rynkach zagranicznych i krajowym Jednym z gwnych dziaa statutowych Polskiej Organizacji Turystycznej jest realizacja zada promujcych Polsk jako cel podry na rynkach zagranicznych. Dziaania te w latach 2007-2011 zostay poszerzone o rynek krajowy. Dziaania promocyjne, realizowane przy wykorzystaniu szeregu narzdzi marketingowych, powinny charakteryzowa si spjnym przekazem sowno-wizualnym. W tym celu, w roku 2009, na zlecenie Polskiej Organizacji Turystycznej, Instytut MillwardBrown SMG/KRC przeprowadzi dwuetapowe badanie majce na celu wybr sloganu promujcego Polsk jako cel podry na rynkach zagranicznych. Na podstawie wynikw dwch fal bada wybrano slogan: Polska, Move your imagination. Drugim etapem byo opracowanie systemu identyfikacji wizualnej. Projekt wizualizacji oparto na kolau ikon i motyww kojarzonych z Polsk oraz takich, ktre w przyszoci mog sta si wyznacznikiem turystycznej marki Polska. Jego zadaniem jest pokazanie rnorodnoci, atrakcyjnoci i dziedzictwa Polski z rnych punktw widzenia, w nowoczesny sposb, ale i nawizujcy do tradycji pasa suckiego i ludowej wycinanki. Projekt uzyska bardzo pozytywne opinie specjalistw.

W dokumencie strategicznym przyjto zaoenie, i gwny przekaz marketingowy w latach 2010-2012 bdzie budowany w oparciu o wane wydarzenia o charakterze midzynarodowym, ktre bd zwracay uwag mediw, rodowisk opiniotwrczych oraz konsumentw na nasz kraj, tzw. kotwice medialne. W zwizku z powyszym, w analizowanym okresie przyjto, jako gwne motywy, nastpujce tematy: 2008-2010 200-a rocznica urodzin Fryderyka Chopina Rok Fryderyka Chopina 2011-2012 Turniej Finaowy Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012, Przewodnictwo Polski w Radzie Unii Europejskiej Ponadto w wyej wymienionym dokumencie, wskazano i: Miasta stanowi produkt, ktrego sprzeda i warto s najwiksze, a wic intensyfikujc ich promocj moemy oczekiwa, e to one pocign pozostae produkty.

55

Oznacza, to, i szereg projektw wizerunkowych i produktowych wykorzystywa miasta polskie, ich dziedzictwo, kultur i ofert jako podstaw dziaa promocyjnych. Naley podkreli, i dziaania promocyjne skierowane do segmentu odbiorcw przemysu spotka (turystyki biznesowej) wpisuj si w przyjte zaoenia tematyczne i produktowe. Przyznanie POT funkcji beneficjenta w realizacji Dziaania 6.3. PO IG oraz Dziaania V.1 PO RPW pozwolio, po raz pierwszy, na przygotowanie i realizacj kampanii promocyjnych skierowanych na rynki zagraniczne oraz na rynek krajowy. Do najwaniejszych zada zrealizowanych w ramach tych projektw w okresie 2007-2011 nale: Kampania produktowo-wizerunkowa z wykorzystaniem obecnoci polskiego aglowca w portach poszczeglnych krajw jako nonika idei przewodniej48. Kampania bya realizowana w Roku Chopinowskim (2010), dlatego motywem przewodnim wszystkich dziaa bya twrczo naszego kompozytora, ktra staa si podstaw do prezentacji kultury i dziedzictwa Polski. Kampania zostaa przeprowadzona w: Szwecji, Danii, Niemczech, Belgii, Holandii, Francji i Wielkiej Brytanii (7 krajw) i obja swym zasigiem 15 miast-portw oraz ich okolice. W kadym z miejsc postoju aglowca realizowane byy wydarzenia w przestrzeni publicznej takie, jak: koncerty, pokazy, prezentacje, spotkania dla mediw i brany, kursy nauki taca polonez. Informacja o nadchodzcych wydarzeniach dystrybuowana bya przy wykorzystaniu prasy, radia, reklamy zewntrznej i dedykowanego serwisu internetowego. Multimedialna kampania wizerunkowo-produktowa na rynkach brytyjskim, francuskim i niemieckim 2011-2012. W dniu 8 czerwca 2011 r. Polska Organizacja Turystyczna rozpocza najwiksz kampani promocyjn na rynkach zagranicznych. Multimedialna kampania wizerunkowo-produktowa na rynkach niemieckim, francuskim i brytyjskim zaplanowana zostaa na lata 2011-2012 i w niej wydarzenie jakim by Turniej Finaowy Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO jako nonik informacji o Polsce - celu podry. Wybr krajw, objtych kampani, oparty zosta o wskaniki atrakcyjnoci i potencjau turystycznego rynkw rdowych zawarte w dokumencie strategicznym jakim jest Marketingowa strategia Polski w sektorze turystyki na lata 2008-2015. Realizacja kampanii bya moliwa dziki funduszom strukturalnym w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka Dziaanie 6.3. Promowanie turystycznych walorw Polski. W ramach kampanii prezentowane byy produkty ze wszystkich markowych grup produktw, dlatego w dziaaniach komunikacyjnych wykorzystywano: miasta Krakw, Warszawa, Gdask, d, Wrocaw, produkty turystyki aktywnej eglarstwo, rowery, narciarstwo, produkty turystyki specjalistycznej - camping i caravaning, Spa&wellness, agroturystyk, podgldanie ptakw, produkty przemysu spotka Polska jako miejsce realizacji spotka biznesowych, konferencji, kongresw i podry motywacyjnych. Motywem spinajcym cao kampanii byo wczeniej wspomniane UEFA EURO 2012TM. Przyjte zaoenia kampanii realizowano przede
48

Kampania finansowana z Dziaania 6.3 Promowanie turystycznych walorw Polski.

56

wszystkim z wykorzystaniem takich narzdzi komunikacji, jak: telewizja, prasa, Internet. Kampania Pikny Wschd PO RPW V.1 realizacja kampanii rozpocza si w lipcu 2010 r. i poprzedzona bya dziaaniami informacyjno-promocyjnymi, w tym konferencj w dniu 29 czerwca 2010 r. Kampania bya realizowana z wykorzystaniem takich mediw, jak: telewizja wszystkie stacje oglnopolskie spoty reklamowe i obecno w audycjach w rnych pasmach czasowych; prasa reklama, inserty, artykuy informacyjne, konkursy; radio spoty reklamowe oraz obecno w audycjach; Internet kampania odsonowa, filmy i seriale, konkursy; w ramach kampanii powsta portal internetowy powicony ofercie turystycznej wojewdztw Polski Wschodniej www.pieknywschod.pl. Ponadto wykorzystuje si szereg form niestandardowych jak gry, imprezy o charakterze regionalnym, a take rnorodne formy ambientowe.

Inne wane zadania promocyjne realizowane w okresie 2007-2011: Kampania reklamowa Polski w CNN realizowana wsplnie z MSZ. W ramach kampanii w roku 2007 wyemitowano 285 razy (85 emisji finansowanych przez POT) 30-sekundowy spot reklamowy. Kampania bya kontynuowana w roku 2008. Tym razem, take przy wsppracy z PAIiIZ, dwa 30-sekundowe spoty byy emitowane 625 razy. W roku 2009 nastpia kolejna odsona kampanii w ramach, ktrej wyemitowano trzy spoty 30-sekundowe oraz jeden 60-sekundowy, cznie 886 emisji. Dodatkowo wyemitowany zosta program The New Poland oraz na stronach CNN umieszczone byy bannery reklamowe. Kampania promocyjna na rynku izraelskim, zwizana z realizacj przez MSZ Roku Polskiego w Izraelu w roku 2008. W ramach kampanii zrealizowano i wyemitowano spot reklamowy, uruchomiono serwis internetowy w jzyku hebrajskim, umieszczono reklam zewntrzn na lotnisku, wyprodukowano materiay informacyjno-promocyjne, zorganizowano imprez promocyjn dla przedstawicieli brany turystycznej i rodowisk opiniotwrczych Kampania informacyjno-promocyjna zwizana ze wiatowym plebiscytem New 7 Wonders (od 2009 r.), w ktrym kandydatami byy Kraina Wielkich Jezior Mazurskich oraz Puszcza Biaowieska; w ramach dziaa informacyjnych zorganizowano m.in. Oglnopolski Dzie Gosowania z udziaem parlamentarzystw oraz przedstawicieli Rady Ministrw, zaangaowano Kancelari Prezydenta RP. Dziaania skierowano take do konsumentw w formie akcji promocyjnej na terenie Warszawy z udziaem znanych sportowcw oraz reklam bannerowych. W wyniku akcji zarejestrowano wzmoone zainteresowanie konkursem, a kandydatura Wielkich Jezior Mazurskich przesza do cisego finau. Polski Tydzie Turystyczny na EXPO w Szanghaju (2010) - Wydarzenie odbyo si na terenie Polskiego Pawilonu na Expo w dniach 6-9 wrzenia. Zrealizowane dziaania promocyjne skierowane byy do trzech grup docelowych: brany turystycznej, mediw i goci odwiedzajcych Polski pawilon. W dniu 6 wrzenia 57

zorganizowano konferencj prasow oraz warsztaty dla polskiej i chiskiej brany turystycznej. W dniach 6-9 wrzenia odbyway si konkursy i przedstawienia dla publicznoci. Bohaterami przedstawie byy polskie postacie doskonale rozpoznawane w Chinach: Fryderyk Chopin, Maria Skodowska-Curie, Mikoaj Kopernik. Ponadto w okresie 2007-2011 realizowane byy dziaania promocyjne na rynkach zagranicznych z wykorzystaniem takich narzdzi marketingowych, jak: podre studyjne, promocja w mediach, w tym w Internecie, wydarzenia promocyjne, targi turystyczne, wydawnictwa informacyjno-promocyjne, seminaria, prezentacje oraz warsztaty dla brany. Dziaania te byy prowadzone przez Polskie Orodki Informacji Turystycznej w: Amsterdamie, Berlinie, Brukseli, Budapeszcie, Kijowie, Londynie, Madrycie, Moskwie, Nowym Jorku, Paryu, Rzymie, Tokio, Sztokholmie, Wiedniu oraz przez Polsk Organizacj Turystyczn w Warszawie. Polska Organizacja Turystyczna aktywnie uczestniczya w dziaaniach promocyjnych w ramach wsppracy regionalnej w Europie. Kontynuowano realizacj wsplnych zada promocyjnych z Pastwami Grupy Wyszehradzkiej V-4 (Polski, Wgier, Czech i Sowacji) na nastpujcych rynkach: USA, Japonia, Brazylia, Chiny, Rosja, Indie. W ramach Grupy Wyszehradzkiej zorganizowano wsplne stoiska narodowe na targach turystycznych, branowe warsztaty turystyczne, w tym o charakterze road-show, podre studyjne dla dziennikarzy i tour operatorw zagranicznych, wprowadzono system szkole e-learning na rynku amerykaskim. Wszystkie wsplne dziaania firmowane byy sloganem promocyjnym: European Quartet One Melody. W roku 2008 podpisano bilateraln umow o wsppracy z Deutsche Zentrale fuer Tourismus niemieckim odpowiednikiem POT. Celem tej umowy jest wsplna realizacja zada promujcych regiony przygraniczne, wsppraca w zakresie wymiany wiedzy oraz promocja na wybranych rynkach trzecich. Dziki tej wsppracy wypracowano koncepcj wsplnej i jednolitej promocji turystycznej obszaru przygranicznego. Za jej kluczowe elementy przyjto turystyk kulturow w miastach, a take turystyk aktywn, oraz w powizaniu z ni, turystyk przyrodnicz. Te 3 elementy stanowi podstaw produktowo-ofertow dla obszaru 8 regionw administracyjnych, ktre marketingowo okrelono mianem Kraina Odry. Oprcz przygotowania wsplnej strony prezentujcej atrakcyjno obszaru, zintensyfikowano kontakty brany turystycznej obu krajw. Dobre, merytoryczne relacje przekadaj si na wymian dowiadcze take w zakresie innych tematw jak, np. organizacji imprez o zasigu midzynarodowym, co w kontekcie przygotowa Polski do Mistrzostw Europy w Pice Nonej EURO 2012 byo szczeglnie cenne.

58

Tabela 5. Wykaz wybranych miernikw dziaa promocyjnych POT w latach 2007-2011 Mierniki Warto artykuw i audycji radiowych i telewizyjnych publikowanych/emitowanych w na skutek wszystkich dziaa PR Orodkw, liczona wedug ceny reklamy, w Euro Liczba uczestnikw seminariw i prezentacji na temat Polski Liczba przedstawicieli zagranicznych/polskich touroperatorw uczestniczcych w warsztatach turystycznych Liczba przyjtych dziennikarzy Liczba przyjtych przedstawicieli zagranicznych touroperatorw Liczba touroperatorw z rynku dziaania POIT, ktrzy wprowadzili do swoich katalogw polsk ofert turystyczn Liczba touroperatorw z rynku dziaania POIT, ktrzy rozszerzyli w swoich katalogach polsk ofert turystyczn Liczba odson Liczba odwiedzin Liczba unikalnych uytkownikw Liczba wersji jzykowych portalu Liczba certyfikowanych produktw turystycznych narastajco Suma nakadw wydawnictw Liczba tytuw Liczba wersji jzykowych Liczba wykonanych na zlecenie/zakupionych analiz, bada, raportw 2007 22.000.000 2008 27.000.000 2009 32.000.000 2010 60.000.000* 2011 -

11.750 Z P 477 144

15.029 Z P 6.186 489 719 132 46 3 989 000 729 309 578 699 18 105 445 200 30 12 8 133

27.900 Z P 6.078 617 602 325 103 1 893 000** 649 998** 518 645** 18 120 420 488 13 15 7 103

302.858* Z P 5.221 621 726 346 107 2 785 000 868 097 718 496 21 131 2 103 605* 99* 11 10 604

Z 4 373 208 1 698 214 1 417 757 21 401 000 13 12 12 P -

458 1.075 105 75 1 253 000 310 158 267 656 17 92 1 720 850 43 15 7

(*) wzrosty wynikaj z realizacji Kampanii produktowo-wizerunkowej zwizanej z obecnoci polskiego aglowca w portach europejskich jako nonika idei przewodniej PO IG 6.3. (**) spadki spowodowane zmianami technicznymi zwizanymi z obsug strony internetowej polska.travel.

59

Rozszerzenie atrakcyjnego wizerunku produktw turystycznych przez dziaania marketingowe Gwnym narzdziem promujcym produkty turystyczne jest Konkurs na najlepszy produkt turystyczny prowadzony przez Polsk Organizacj Turystyczn od wielu lat. W latach 2007-2010 wprowadzono znaczce zmiany do regulaminu konkursu, ktrych celem byo zaangaowanie Regionalnych Organizacji Turystycznych oraz konsumentw w proces wyboru, a przez to oceny produktw turystycznych w poszczeglnych regionach. Zmiana polegaa na wprowadzeniu etapu eliminacji regionalnych, w ktrych gosy oddawane s midzy innymi bezporednio przez odbiorcw usug turystycznych. Drug znaczc zmian w Konkursie byo wprowadzenie kategorii Zotego Certyfikatu przyznawanego dla jednego produktu turystycznego w roku. Produkt ten musi spenia okrelone w regulaminie warunki, a nagrod jest kampania promocyjna finansowana przez Polsk Organizacj Turystyczn. Pierwsza Kampania produktw turystycznych na rynku krajowym zrealizowana zostaa w roku 2010 jako podprojekt w ramach projektu Promujmy Polsk Razem PO IG 6.3. Kampania oparta zostaa o dwa produkty turystyczne wyrnione Zotym Certyfikatem Szlak Zabytkw Techniki Wojewdztwa lskiego oraz Kana Augustowski Szlak Papieski. Produkty te byy prezentowane na powierzchniach wielkoformatowych w centrum Warszawy, Poznania, Gdaska i Krakowa49. Kluczow rol dla realizacji zada z zakresu wsparcia i promocji produktw turystycznych jest wsppraca POT z Regionalnymi Organizacjami Turystycznymi. Wsppraca ta odbywa si na wszystkich moliwych paszczyznach od konsultacji merytorycznych, transferu wiedzy poprzez wspprac organizacyjn po wsprealizacj zada promocyjno-informacyjnych na podstawie porozumie regionalnych oraz umw na realizacj wsplnych zada promocyjnych.

Stworzenie sprawnego i efektywnego systemu informacji turystycznej w celu poprawy jakoci komunikacji i obsugi turystw W latach 2007-2011 kontynuowano rozwj Internetowego Systemu Informacji Turystycznej i Promocji Polski (ISIT), ktrego podstawowym elementem jest portal turystyczny, funkcjonujcy pod adresem www.polska.travel. System stworzony zosta w oparciu o nowoczesne narzdzia i jest zgodny z zaoeniami polityki informacyjnej rzdu oraz przyjtymi lub proponowanymi standardami Unii Europejskiej. Gwnym celem portalu jest promocja Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie. Zadaniem portalu jest wspieranie dziaa promocyjnych na wybranych rynkach turystycznych objtych dziaaniami POT50.
49

Rwnolegle przeprowadzono dystrybucj mapy atrakcji turystycznych jako dodatku do Gazety Wyborczej. Dziaania te zostay uzupenione reklam w Internecie oraz serwisem dedykowanym produktom turystycznym, w ramach ktrego prowadzone byy konkursy zachcajce Polakw do poznawania najlepszych produktw turystycznych. Ponadto przeprowadzono w nowej formie prezentacje produktw turystycznych na kluczowych krajowych targach turystycznych. Aktywna i nowoczesna formua prezentacji zwrcia uwag zarwno odwiedzajcych, jak i brany turystycznej. 50 Portal funkcjonuje w 21 wersjach jzykowo-rynkowych, ktre s zarzdzane przez Polskie Orodki Informacji Turystycznej oraz bezporednio przez Polsk Organizacj Turystyczn. Zawiera informacj turystyczn

60

Dalszy rozwj systemu wraz z dostosowaniem do potrzeb potencjalnych uytkownikw by kontynuowany w latach 2009-2010 dziki rodkom uzyskanym w ramach projektu "Promujmy Polsk Razem PO IG 6.3. W omawianym okresie przygotowano projekty, ktrych realizacja przewidziana bya na lata 2011-2012. Do najwaniejszych z nich naley zaliczy: rozbudow baz danych informacji turystycznej i nowoczesnych narzdzi do zarzdzania nimi, stworzenie dodatkowych platform dystrybucji informacji (urzdzenia mobilne i infokioski), system Contact Center (zcentralizowana obsuga zapyta turystw), system CRM (pozwalajcy na zindywidualizowany marketing w oparciu o szczegowe profile turystw). W ramach dziaa inicjowanych przez POT, zmierzajcych do polepszania jakoci funkcjonowania centrw informacji turystycznej, przeprowadzono cztery edycje konkursu na najlepsze centrum informacji turystycznej w Polsce. Konkurs o laur najlepszego centrum jest jednym z kluczowych narzdzi podnoszenia jakoci obsugi turystw w Polsce. W omawianym okresie POT uczestniczya w regularnych spotkaniach Forum Informacji Turystycznej, podczas ktrych wypracowywano wsplne inicjatywy i dziaania majce na celu podniesienie jakoci funkcjonowania centrw. Kontynuowano upowszechnianie, wprowadzonego w 2006 r. nowego znaku, rekomendowanego przez wiatow Organizacj Turystyki i uywanego w wielu krajach na wiecie, do jednolitego oznakowania centrw informacji turystycznej. Wanym przedsiwziciem majcym na celu podniesienie jakoci informacji turystycznej dla turystw zagranicznych byo stworzenie, w tym okresie, koncepcji i wdroenie systemu certyfikacji centrw informacji turystycznej. Do koca 2011 r. systemem objto prawie 200 centrw informacji turystycznej, ktre w zalenoci od zakresu usug otrzymay oznaczenie o charakterze kategorii 1*, 2*, 3* lub 4*.

3.2. Przynaleno POT do midzynarodowych organizacji turystycznych Polska Organizacja Turystyczna jest czonkiem nastpujcych midzynarodowych organizacji turystycznych: European Travel Commission (ETC, Europejska Komisja Turystyki) jest organizacj zrzeszajc narodowe organizacje turystyczne, ktrej POT jest czonkiem od 2000 r. Polska bardzo aktywnie uczestniczy w pracach grup roboczych takich, jak Market Intelligence Group oraz Marketing Technology Network. Czonkostwo w organizacji daje moliwo korzystania z bada i analiz przygotowywanych przez te grupy oraz jest platform wymiany wiedzy w dziedzinie marketingu turystycznego i nowych technologii. Baltic Sea Tourism Commission (BTC, Komisja Turystyki Morza Batyckiego) jest organizacj typu non-profit, skupiajc przedstawicieli brany turystycznej, administracji
obejmujc m.in. atrakcje turystyczne, baz noclegow, imprezy kulturalne i sportowe, baz noclegow, najwaniejsze wydarzenia itd. Portal skierowany jest przede wszystkim do indywidualnych turystw zagranicznych i krajowych, a take tour operatorw sprzedajcych ofert do Polski.

61

lokalnej i rzdowej z krajw skupionych wok Morza Batyckiego. Celem dziaa prowadzonych przez BTC jest promocja regionu jako celu podry na rynkach dalekich, takich, jak Azja i Ameryka oraz rozwj turystyki w ramach basenu Morza Batyckiego. POT jest czonkiem tej organizacji od 2003 r. W roku 2009 przedstawiciel POT wszed do zarzdu tej organizacji, dziki czemu POT ma wpyw na podejmowane dziaania promocyjne. International Congress and Convention Association (ICCA, Midzynarodowe Stowarzyszenie Konwencji i Kongresw) jest stowarzyszeniem zaoonym przez biura podry w celu efektywnej wsppracy w obliczu szybkiego rozwoju rynku midzynarodowych konferencji. Aktualnie ICCA, jako jedna z najwaniejszych organizacji z tej brany, zrzesza 900 podmiotw z 86 krajw. Czonkowie stowarzyszenia korzystaj z wymiany informacji o swoich klientach oraz o organizowanych konferencjach w ramach warsztatw wymiany informacji biznesowej (Bussiness Exchange Workshop). Najwaniejszym wydarzeniem kadego roku jest ICCA Congress & Exhibition, kongres midzynarodowy, ktry poczony jest z Walnym Zebraniem Czonkw. POT jest czonkiem tej organizacji od 2003 r. Meeting Professionals International (MPI, Midzynarodowe Stowarzyszenie Profesjonalistw Przemysu Spotka) to najwiksza globalna organizacja skupiajca czonkw z caego wiata (23 tysicy ekspertw w 65 krajach). Celem konferencji jest zbieranie w jednym miejscu planistw i dostawcw usug. Wizj MPI jest budowanie globalnej spoecznoci dziaajcej na rzecz rozwoju przemysu spotka na wszystkich kontynentach. Society of Incentive Travel Executives (SITE, Stowarzyszenie Organizatorw Podry Motywacyjnych) to midzynarodowa organizacja zrzeszajca organizatorw, zleceniodawcw spotka i wydarze firmowych, w tym przede wszystkim podry motywacyjnych z caego wiata. SITE istnieje od 1973 r. i zrzesza 2400 osb z 89 krajw. Czonkami SITE s osoby pracujce dla najwikszych, renomowanych PCO i incentive houses, dziaajce w imieniu i na rzecz stowarzysze oraz korporacji midzynarodowych. Union of International Associations (UIA, Midzynarodowa Unia Stowarzysze) zajmuje si badaniem, monitorowaniem, dostarczaniem informacji o midzynarodowych organizacjach i stowarzyszeniach oraz o ich globalnych dziaaniach. Jest to take instytut badawczy oraz centrum dokumentacyjne mieszczce si w Brukseli, zaoone w 1907 r. UIA zajmuje si take wydawaniem publikacji m.in.: midzynarodowego kalendarza kongresw, corocznych raportw spotka oraz spisw midzynarodowych organizacji. Destination Marketing Association International (DMAI) Midzynarodowe Stowarzyszenie Marketingu Destynacji to najstarsza i najbardziej znana organizacja zrzeszajca Convention Bureau na wiecie. DMAI dziaa od ponad 90 lat na caym wiecie zrzeszajc przede wszystkim osoby zajmujce si promocj destynacji w 25 krajach.

62

CZE II. STAN GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ

63

4. MIEJSCE TURYSTYKI W GOSPODARCE NARODOWEJ POLSKI 4.1. Makroekonomiczna sytuacja Polski w latach 2007-2011 Produkt krajowy brutto W latach 2007-2011 tempo wzrostu produktu krajowego brutto byo zrnicowane. Wysokie tempo wzrostu PKB zanotowano w 2007 r. i wynioso ono 6,8%. W 2008 r. tempo wzrostu PKB ulego zmniejszeniu o 1,7 pkt procentowego w stosunku do 2007 r. Chocia w 2009 r. tempo wzrostu gospodarczego byo najnisze w analizowanym okresie i wynioso jedynie 1,8%, to nie zanotowano w Polsce ujemnej dynamiki PKB w tym okresie, pomimo wiatowego kryzysu gospodarczego. W 2010 r. polska gospodarka wygenerowaa jeden z najwyszych przyrostw PKB w caej Unii Europejskiej. Przy szacowanej na 1,8% zmianie PKB w 2010 r. dla caej Wsplnoty, Polska osigna wynik o 2,0 punkty procentowe lepszy, rozwijajc si w tempie 3,8% w skali roku. Rezultat ten by rwnie wyszy od pierwotnych przewidywa Komisji Europejskiej, ktra prognozowaa przyrost PKB Polski w 2010 r. na poziomie 1,8% (Economic forecast Autumn 2009), 2,7% (Economic forecast Spring 2010) oraz 3,5% (Economic forecast Autumn 2010)51.W 2011 r. wbrew oczekiwaniom analitykw zarejestrowano imponujce tempo wzrostu gospodarczego, wynoszce 4,3%, mimo niekorzystnych uwarunkowa midzynarodowych. Naley zwrci uwag, e na wzrost PKB oddziaywaa m.in. wysoka stopa inwestycji (21,6% w 2007 r.; 19,7% w 2010 r.), w tym rosnca stopa inwestycji publicznych (4,2 % w 2007 r.; 5,6% w 2010 r.).
Wykres 1. Stopa wzrostu produktu krajowego brutto oraz spoycia indywidualnego w latach 2007-2011
8.00%

6.80%
7.00% 6.00% 5.00% 4.00% 3.00% 2.00% 1.00% 0.00% 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Gwny Urzd Statystyczny (Polska wskaniki makroekonomiczne).

5.10% 4.90%

5.70% 3.80% 3.2% 1.80% 2.10% 4.30% 3.10%

w tym spoycie indywidualne PKB

51

Polska 2011. Raport o stanie gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2011, s.43.

64

Finanse publiczne W latach 2007-2010 zaobserwowano due zwikszenie si deficytu budetu pastwa z poziomu 15,9 mld z w 2007 r. do poziomu 44,6 mld z w 2010 r. (ponad dwukrotny wzrost deficytu budetowego w cigu 4 lat), a nastpnie w roku 2011 spadek do poziomu 25 mld z. Wydatki budetu pastwa ulegy zwikszeniu z poziomu 252 mld z w 2007 r. do poziomu 302 mld z w 2011 r. (19%), natomiast wzrost dochodw budetu pastwa nie by na tyle szybki, aby pokry rosncy deficyt budetu pastwa. Ponadto, w okresie 2007-2010 deficyt sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wg ESA95 zwikszy si z 1,9 % PKB do 7,9 % PKB, za dug sektora instytucji rzdowych i samorzdowych wg ESA95 wzrs z 45% PKB (2007 r.) do 54,8% PKB (2010 r.)52. Pogorszenie stanu finansw publicznych w latach 2008-2010 byo wynikiem przede wszystkim spowolnienia gospodarczego i wiatowego kryzysu. W najwikszym stopniu efekt zahamowania wzrostu ekonomicznego widoczny by w dynamice wpyww z podatkw dochodowych, szczeglnie z podatku CIT, ktry z natury jest wraliwy na zmiany koniunktury gospodarczej53. Z drugiej strony, naley zwrci uwag, e dugotrwale utrzymujcy si deficyt budetowy prowadzi do narastania dugu publicznego i negatywnie wpywa na sytuacj gospodarcz kraju54.
Wykres 2. Dochody i wydatki budetu pastwa w latach 2007-2011 wykonanie (w mld z)
350 300 250 200 150 100 50 0 -50 -100 2007 2008 2009 2010 2011 236.3 252.3 253.5 277.9 274.2 298 250.3 294.9 277.6 302.7

-15.9

-24.3
Dochody

-23.8
Wydatki Deficyt

-44.6

-25.1

rdo: Gwny Urzd Statystyczny (Polska wskaniki makroekonomiczne).

Inflacja Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych, potocznie zwany inflacj, w latach 2007-2011 ulega nieznacznym wahaniom. W 2011 r. osign najwyszy poziom 4,3%, natomiast w 2007 r. by najniszy i wynis 2,5%.
52

Raport Polska 2011. Gospodarka Spoeczestwo Regiony, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2011, s. 23. 53 Ibidem, s. 24. 54 Polska 2011. Raport o stanie gospodarki, s. 129-132.

65

Zaobserwowany w roku 2008 trend wzrostowy wskanika cen towarw i usug uleg spowolnieniu w roku 2009 i 2010. W 2010 r. inflacja osigna poziom 2,6%, na co zoya si przede wszystkim nisza presja pacowa bdca efektem utrzymujcej si na relatywnie wysokim poziomie stopy bezrobocia przy nieznacznie wzrastajcym zatrudnieniu55. W 2011 r. poziom wskanika wynis a 4,3% tym samym tempo wzrostu cen w porwnaniu z rokiem poprzednim byo wysze (o 1,7 pkt. %), jednoczenie znacznie przewyszajc zakadany w ustawie budetowej poziom 2,3%. Wzrost cen w caym 2011 r., w stosunku do poprzedzajcego roku, determinowany by gwnie du zmiennoci cen ywnoci oraz surowcw (energetycznych) na rynkach midzynarodowych56.
Wykres 3. Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych w latach 2007-2011 (pot. inflacja)
5.0% 4.0% 3.0% 2.0% 1.0% 0.0% 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Gwny Urzd Statystyczny (Polska wskaniki makroekonomiczne).

4.2% 3.5% 2.5% 2.6%

4.3%

Rynek pracy W 2011 r. liczba osb pracujcych w wieku powyej 15 lat wyniosa 16,1 mln osb. Zarejestrowano wzrost w liczbie pracujcych o 170 tys. osb w stosunku do roku 2010, kiedy w gospodarce narodowej pracowao nieco ponad 15,9 mln osb. Ogem w okresie 20072011 zarejestrowano wzrost w liczbie pracujcych o blisko 6%, przy czym najwikszy wzrost zaobserwowano w usugach z 8,3 mln pracujcych do ponad 9 mln (o 10%). Jednoczenie w rolnictwie nastpi spadek w liczbie pracujcych o 9 %. Dane te potwierdzaj obserwowane przemiany: rozwoju sektora usug oraz zmniejszania si sektora rolnictwa w caoci gospodarki (od strony rynku pracy).
Tabela 6. Pracujcy w wieku powyej 15 lat w 2007-2011 (w tys.) Ogem Rolnictwo Przemys i budownictwo Usugi 2007 15241 2247 4681 8309 2008 15800 2009 15868 13,3% 31,1% 55,6% 2010 15961 2050 4813 9087 2011 16131 12,7% 30,6% 56,7%

14,8% 2206 30,7% 5036 54,5% 8549

14,0% 2107 31,9% 4934 54,1% 8819

12,8% 2045 30,2% 4933 56,9% 9147

rdo: Polska 2011. Raport o stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2011 na podstawie danych GUS, BAEL (s. 95); dane za 2011 dane GUS (BDL).

55 56

Polska 2010. Raport o stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010, s. 121. Analiza sytuacji gospodarczej Polski w 2011 r., Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2012, s. 13.

66

W latach 2007-2011 wskanik zatrudnienia, ktry okrela udzia osb pracujcych w wieku 15-64 lat do oglnej liczby ludnoci wzrs od 57% w 2007 r. do prawie 60% w 2011 r. Naley jednak zwrci uwag na zauwaaln dysproporcj we wskaniku zatrudnienia w odniesieniu do kobiet i mczyzn. W roku 2011 dla kobiet wskanik ten wynis 53,1%, podczas gdy dla mczyzn a 66,3% (13 pkt % rnicy). Naley zauway wzrost wskanika zatrudnienia dla kobiet na przeomie piciu lat o 2,5 pkt %, dla mczyzn wzrost ten by na podobnym poziomie o 2,7 pkt %.
Wykres 4. Wskanik zatrudnienia (15-64) w 2007-2011 (w %).
70.0 65.0 60.0 55.0 50.6 50.0 2007 2008 2009 2010 mczyni 2011 kobiety Wskanik zatrudnienia ogem (15-64)

66.3 63.6

66.1

65.6

66.3

59.2 57.0
52.4

59.3
52.8

59.3
53.0

59.7
53.1

rdo: Gwny Urzd Statystyczny (Polska wskaniki makroekonomiczne) wskanik wedug BAEL (Badanie Aktywnoci Ekonomicznej Ludnoci).

Na koniec 2011 r. wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego zarejestrowanych byo 1982,7 tys. osb bezrobotnych o 28 tys. wicej ni w roku 2010 (1954,7 tys. zarejestrowanych osb) oraz o 236 tys. wicej ni w roku 2007 (1746,6 tys.). Stopa bezrobocia rejestrowanego wyniosa w 2011 r. 12,5% by to wzrost o 0,1 punktu % wobec 12,4% w 2010 r. oraz wzrost o 1,3 pkt % w stosunku do roku 2007. Jedynie w roku 2008 zanotowano znaczcy spadek stopy bezrobocia wyniosa ona 9,5%. Ju od 2009 r. mona byo zaobserwowa znaczne pogorszenie si warunkw na rynku pracy oraz wzrost stopy bezrobocia w latach 2009-2011 wynosia ona okoo 12%.

Wykres 5. Stopa rejestrowanego bezrobocia w latach 2007-2011 (w %).

13 12 11 10 9 8 7 6

11.2 9.5

12.1

12.4

12.5

2007

2008

2009

2010

2011

rdo: Gwny Urzd Statystyczny (Polska wskaniki makroekonomiczne).

67

Podsumowujc, naley zwrci uwag, e na polskim rynku pracy mamy do czynienia z tzw. strukturalnym niedopasowaniem popytu i poday pracy oraz z niskimi wskanikami zatrudnienia. Gwnym problemem polskiego rynku pracy jest niski poziom aktywnoci zawodowej dotyczcy w szczeglnoci skrajnych grup wiekowych (osb modych i starszych), kobiet (przede wszystkim powracajcych na rynek pracy po okresie dezaktywacji zwizanej z opiek nad dzieckiem), niepenosprawnych oraz osb o niskich kwalifikacjach zawodowych57. W Polsce od wielu lat wystpuje nadwyka poday pracownikw o niskich kwalifikacjach i niedobr pracownikw o wyszych kwalifikacjach. Kolejne czynniki wpywajce na niedopasowania strukturalne na rynku pracy to m.in. niska mobilno siy roboczej; ograniczony popyt na prac ludzi modych (nie dysponujcych dostatecznie duym dowiadczeniem zawodowym); niska aktywno zawodowa kobiet58. Zaobserwowane w latach 2007-2011 tendencje pokazuj jednake, e powoli, lecz wyranie, ronie wspczynnik aktywnoci zawodowej. Bilans handlu zagranicznego W obrotach towarowych Polski w latach 2007-2011 zauwaane jest zmniejszenie eksportu ze 101 mld EUR w 2007 r. do 98 mld EUR w 2009 r. oraz wzrost w roku 2011 do 120 mld EUR. Import waha si na poziomie od 107 do 142 mld EUR. Wskutek tego warto salda obrotw towarowych Polski bya silnie zrnicowana i wynosia -26 mld EUR w 2008 r. oraz -9 mld EUR w 2009 r.
Tabela 7. Obroty towarowe Polski w latach 2007-2011 (w mln EUR) ROK 2007 I kwarta 2008 II kwarta 2008 III kwarta 2008 IV kwarta 2008 ROK 2008 I kwarta 2009 II kwarta 2009 III kwarta 2009 IV kwarta 2009 ROK 2009 I kwarta 2010 II kwarta 2010 III kwarta 2010 IV kwarta 2010 ROK 2010 I kwarta 2011 II kwarta 2011 I PROCZE 2011 Eksport 101 838 28 613 30 286 30 399 26 946 116 244 23 587 23 576 24 278 26 834 98 274 27 426 30 780 30 476 31 690 120 373 33 105 33 586 66 691 Import 120 464 34 240 36 931 37 130 34 147 142 448 26 056 25 828 26 585 29 061 107 529 29 905 33 624 34 136 36 478 134 188 36 181 37 185 73 366 Saldo -18 626 - 5 627 -6 646 -6 646 -7 200 -26 204 -2 469 -2 252 -2 306 -2 227 -9 254 -2 524 -2 844 -3 660 -4 788 -13 815 -3 075 -3 600 -6 675

rdo: Polska 2008. Raport o stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2008 (s. 84); Polska 2010. Raport o stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2010 (s. 99). Polska 2011. Raport o stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2011 (s.106).
57 58

Raport Polska 2011. Gospodarka Spoeczestwo Regiony, s. 68. Polska 2011. Raport o stanie Gospodarki, s. 98-100.

68

Istotne znaczenie dla gospodarki Polski ma napyw bezporednich inwestycji zagranicznych (BIZ). W latach 2007-2010 wielko BIZ spada z 17,2 mld EUR (5,5% PKB) do 6,7 mld EUR (1,9 % PKB), co jest wynikiem utrzymujcej si oglnej dekoniunktury w wiatowej gospodarce59. Podsumowanie W latach 2007-2011 tempo wzrostu produktu krajowego brutto byo zrnicowane. Wbrew oczekiwaniom analitykw w 2010 r. zarejestrowano jeden z najwyszych przyrostw PKB w caej Unii Europejskiej 3,8%, za w 2011 r. 4,3%. Podkrelenia wymaga fakt, e w latach 2007-2011 Polska dokonaa znaczcego postpu w konwergencji z krajami UE-27 mierzonego zmniejszajcym si dystansem do redniego unijnego poziomu PKB na mieszkaca. W grupie nowych krajw czonkowskich, Polska znalaza si na trzecim miejscu za Sowacj i Rumuni pod wzgldem szybkoci procesu konwergencji w zakresie poziomu rozwoju gospodarczego. W 2004 r. PKB Polski per capita w PPS60 wynis 54% redniego poziomu PKB UE, 2007 r. 54%, za w 2010 r. ju 62%61. Niezalenie od tych tendencji naley zwrci uwag na wystpujce w Polsce zjawiska, ktre negatywnie wpywaj na stan gospodarki: utrzymujcy si deficyt budetowy oraz handlu zagranicznego, zaobserwowany w 2011 r. wzrost cen, niedopasowania strukturalne na rynku pracy. Na sytuacj makroekonomiczn Polski wpyn take istotnie w latach 2007-2011 wiatowy kryzys gospodarczy. Innego typu ograniczeniem polskiej gospodarki jest niski poziom innowacyjnoci. Potwierdzaj to badania i raporty, w tym raport Europejska Tablica Wynikw w zakresie Innowacji (European Innovation Scoreboard EIS). Zgodnie z wynikami raportu, Polska charakteryzuje si niszym ni przecitna dla wszystkich pastw Unii Europejskiej poziomem Sumarycznego Wskanika Innowacyjnoci (Sumary Innovation Index SII), ale wyszym ni rednia dla UE tempem wzrostu tego wskanika. Relatywnie mocne strony to zasoby ludzkie i tzw. wskaniki wynikowe62.

4.2. Wydatki administracji publicznej na turystyk Wydatki administracji rzdowej na turystyk w latach 2007-2011 roku Wydatki rzdowe na turystyk w latach 2007-2011 ulegay jedynie nieznacznym wahaniom. Wzrost bd te ich spadek zwizany by z wielkoci zaplanowanych na dany
59 60

Ibidem, s. 227. PPS: Purchasing Power Standard (Standard Siy Nabywczej). 61 Raport Polska 2011. Gospodarka Spoeczestwo Regiony, s. 12-15. 62 Polska 2011. Raport o stanie Gospodarki, s. 232-239.

69

rok wydatkw oraz dochodw budetu pastwa. W 2007 r. wydatki rzdowe na turystyk wyniosy 47,6 mln, w 2008 r. ulegy nieznacznemu zwikszeniu do poziomu 49,3 mln z (wzrost o 3,5%). W 2009 r. wydatki administracji rzdowej ulegy zmniejszeniu do poziomu 44,6 mln, a w 2010 r. i w 2011 r. ponownie wzrosy odpowiednio do poziomu 46,6 mln z oraz 47,4 mln z. Naley zwrci uwag na udzia budetu Polskiej Organizacji Turystycznej (wydatki na promocj Polski w kraju i za granic) w wydatkach administracji rzdowej na turystyk: stanowi okoo 80% caoci wydatkw w latach 2007-2011.
Wykres 6. Wydatki administracji rzdowej na turystyk w ramach budetu cz. 40 Turystyka w latach 2007-2011 (w tys. z) wykonanie
60,000 50,000 40,000 30,000 39,748 20,000 10,000 0 2007 2008 2009 2010 2011 39,966 35,848 37,675 38,100 7,893 9,379 8,824 8,960 9,316 Budet POT

Razem: 47641 PLN

49345 PLN

44672 PLN

46635 PLN

47416 PLN

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych GUS.

Wydatki jednostek samorzdu terytorialnego na turystyk w latach 2007-2011 Wydatki samorzdw wojewdzkich, powiatowych, miast na prawach powiatu oraz gmin dla dziau 630 Turystyka w latach 2007-2011 ulegy bardzo dynamicznemu wzrostowi. Na pocztku analizowanego okresu wyniosy zaledwie 201 mln, w 2008 r. nieznacznie spady do poziomu 194 mln z, za w 2009 r. osigny poziom 464 mln z. Nastpnie w roku 2010 i 2011 ulegy one kolejnemu zwikszeniu. W 2011 r. wyniosy 801 mln z. Ogem, w latach 2007-2011 wydatki jednostek samorzdu terytorialnego (JST) wzrosy o ponad 599 mln z praktycznie czterokrotnie. Tak znaczcy wzrost jest wynikiem wzrostu zainteresowania turystyk na poziomie jednostek samorzdu terytorialnego jako sektorem gospodarki pozytywnie oddziaujcym na rozwj spoeczno-gospodarczy danego regionu oraz udziaem w finansowaniu projektw ze rodkw UE. Przede wszystkim, w tym okresie w wielu samorzdach zaczy powstawa strategie rozwoju turystyki (bd strategie rozwoju regionalnego), ktre odnosiy si do priorytetw w zakresie turystyki wyznaczonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku. Na poziomie jednostek samorzdu terytorialnego rozpocz si proces intensywnej wsppracy z lokalnymi i regionalnymi organizacjami turystycznymi w zakresie rozwoju turystyki, rozwoju produktw turystycznych oraz wprowadzania strategii promocyjnych. 70

Naley take zwrci uwag na realizacj wielu nowych zada inwestycyjnych (infrastrukturalnych) z zakresu turystyki na poziomie jednostek samorzdu terytorialnego. Warto tutaj podkreli, e w perspektywie finansowej UE 2007-2013 wszystkie regiony uznay rozwj turystyki za wany element swojego rozwoju turystyka jako priorytet znalaza si we wszystkich Regionalnych Programach Operacyjnych (RPO)63. W ramach tych programw przewidziana jest przede wszystkim budowa i modernizacja lokalnej bazy turystycznej, takiej jak: infrastruktura noclegowa i gastronomiczna, publiczna infrastruktura turystyczna i rekreacyjna, infrastruktura uzdrowiskowa, system informacji turystycznej oraz promocja turystyki. Wskutek tego, i zadania inwestycyjne wspfinansowane z funduszy strukturalnych UE w ramach RPO byy take finansowane z budetw poszczeglnych samorzdw, wpyno to w konsekwencji na wzrost przedmiotowych wydatkw. Analizujc wydatki jednostek samorzdu terytorialnego podkrelenia wymaga fakt, e najwicej spord jednostek samorzdu terytorialnego na turystyk wydatkoway gminy: 142 mln w 2007 r., 480 mln w 2010 r. rednio okoo 65-70% caoci wydatkw JST. W 2010 r. 795 gmin wydatkowao pienidze na turystyk (o 81 gmin wicej ni w 2009 r.), w 2011 r. 853 gminy. Nastpnie, najwiksze wydatki zaobserwowano na poziomie samorzdu miast na prawach powiatu: w 2007 r. byo to 15%, za w 2011 r. prawie 20% caoci wydatkw JST. W 2011 r. na turystyk samorzdy wojewdzkie wyday 121 mln z (wzrost o 82% w stosunku do 2010 r.), samorzdy powiatowe 50 mln z (o 300% wicej ni w 2009 r.) w przypadku wojewdztw widoczne s due wahania w poziomie wydatkw.
Tabela 8. Wydatki samorzdw wojewdzkich, powiatowych, miast na prawach powiatu i gmin dla dziau Turystyka w latach 2007-2011* (w z) Wyszczeglnienie Samorzd wojewdzki razem Samorzd powiatowy razem Samorzd miast na prawach powiatu razem Samorzd gminny razem Suma 2007 21 696 749 6 422 036 31 654 100 142 115 476 201 888 362 2008 27 349 177 5 695 584 31 043 820 130 736 248 194 824 828 2009 210 762 625 12 139 546 74 822 236 167 126 323 464 850 730 2010 66 577 393 47 743 711 145 578 549 460 728 775 720 628 428 2011 121 662 727 50 334 885 148 174 466 480 946 842 801 118 920

* nie uwzgldniono transferw pieninych midzy poszczeglnymi szczeblami samorzdw. rdo: Opracowano w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych GUS.

W tabeli poniej przedstawiono ranking 20 gmin, ktre wydatkoway najwicej w dziale 630 Turystyka. Ostrda i Iawa, podobnie jak w roku 2010 r.64, znalazy si w pierwszej pitce gmin wydajcych najwicej na turystyk.

63 64

Informacje nt. Regionalnych Programw Operacyjnych w rozdziale 7. Patrz Zaczniki Ranking wydatkw samorzdw gmin dla dziau "Turystyka" w 2010 r. (w z).

71

Tabela 9. Ranking wydatkw samorzdw gmin dla dziau "Turystyka" w 2011 r. (w z)* Miejsce Gmina 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Ostrda Kutno Nowa Sl Sztum Iawa Zbki Puck Kamie Pomorski Brenna Gryfino Szczyrk Krynica Morska Strzelin Zawadzkie Prudnik Wgorzewo Czuchw Janw Lubelski Witkowo Koobrzeg Wojewdztwo WARMISKO-MAZURSKIE DZKIE LUBUSKIE POMORSKIE WARMISKO-MAZURSKIE MAZOWIECKIE POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE LSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE LSKIE POMORSKIE DOLNOLSKIE OPOLSKIE OPOLSKIE WARMISKO-MAZURSKIE POMORSKIE LUBELSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE Wydatki na turystyk (w z) 46 418 756 20 846 546 14 621 417 9 598 713 9 228 402 9 145 851 8 821 224 8 538 508 7 627 860 7 394 649 7 296 889 7 244 124 7 011 973 6 670 805 5 843 963 5 792 170 5 790 461 5 581 998 4 909 221 4 787 862 Udzia w wydatkach gmin ogem (w %) 9,65% 4,33% 3,04% 2,00% 1,92% 1,90% 1,83% 1,78% 1,59% 1,54% 1,52% 1,51% 1,46% 1,39% 1,22% 1,20% 1,20% 1,16% 1,02% 1,00%

* Na szaro zaznaczone gminy, ktre wydatkoway na turystyk min. 2% caoci wydatkw wszystkich gmin. rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na MSiT podstawie danych GUS.

Podsumowanie Wydatki rzdowe na turystyk w latach 2007-2011 ulegay jedynie nieznacznym wahaniom. Wzrost bd te ich spadek zwizany by z wielkoci zaplanowanych na dany rok wydatkw oraz dochodw budetu pastwa. W 2011 r. wyniosy 47,4 mln z, w tym 38 mln z stanowi budet Polskiej Organizacji Turystycznej; Prawie czterokrotny wzrost wydatkw samorzdw wojewdzkich, powiatowych, miast na prawach powiatu oraz gmin dla dziau 630 Turystyka w latach 2007-2011 by wynikiem wzrostu zainteresowania turystyk jako sektorem pozytywnie oddziaujcym na rozwj spoeczno-gospodarczy danego regionu. Naley zwrci uwag na realizacj wielu nowych zada inwestycyjnych z zakresu turystyki na poziomie JST szczeglnie na poziomie gmin.

72

4.3. Turystyka jako kluczowy sektor gospodarki

Znaczenie sektora turystyki Turystyka jest dynamiczn gazi gospodarki o duym wpywie na wzrost gospodarczy oraz zatrudnienie w Europie i w Polsce. Po pierwsze, w skali caego wiata, przemys turystyczny stanowi w 2011 r. okoo 3% wiatowego PKB oraz 3,3% wiatowego zatrudnienia generowanego przez sam tylko przemys turystyczny. Udzia gospodarki turystycznej w wiatowym PKB szacuje si na 9,1%65, za udzia gospodarki turystycznej w wiatowym zatrudnieniu to okoo 8,7% (ok. 260 mln miejsc pracy)66. Jedynie nieznaczne spadki wpyww z turystyki byy rejestrowane w 2009 r. Byo to zwizane ze wiatowym kryzysem gospodarczym. Jak podaje wiatowa Rada Podry i Turystyki (World Travel & Tourism Council, WTTC) pomimo trudnoci w wiatowej sytuacji gospodarczej, sektor turystyki i podry jest jedynym, ktry w roku 2011 zanotowa wzrost. Z tego wzgldu, turystyka moe tworzy parasol ochronny generujc systematycznie nowe miejsca pracy, szczeglnie poprzez powstawanie nowych mikroprzedsibiorstw (obecnie w gospodarce turystycznej znajduje zatrudnienie okoo 8,5% cakowitej siy roboczej UE 18 mln miejsc pracy67). Po drugie, naley w tym miejscu odnotowa, e pojcie przemys turystyczny jest definiowane jako turystyka w wskim znaczeniu. Pod uwag brane s wydatki poniesione przez turystw i podrnych na dobra i usugi zwizane bezporednio z turystyk, np. wydatki na hotele i restauracje, biura podry. Pojcie gospodarka turystyczna zawiera w sobie wydatki nie tylko zwizane bezporednio z turystyk, ale rwnie wydatki porednie, czyli takie wydatki, ktre nie byyby poniesione gdyby nie turystyka (np. wydatki poniesione przez turystw i podrnych na transport, ywno, paliwo, ubezpieczenie). Efekty porednie wpywu turystyki na gospodark wynikaj przede wszystkim z aktywizowania gazi niezwizanych bezporednio z turystyk (np. rolnictwo, budownictwo, transport kolejowy i wielu innych) i tej czci udziau w PKB oraz zatrudnieniu, ktra nie istniaaby gdyby nie zwizek tych gazi z turystyk. Oprcz wpywu na wydatki, turystyka generuje take dodatkowe miejsca pracy w sektorach pokrewnych. Szacuje si, e 1 miejsce pracy w sektorze turystyki generuje dodatkowo do 3-4 miejsc pracy w infrastrukturze okooturystycznej. Zgodnie z przewidywaniami WTTC, turystyka jest jednym z kluczowych sektorw gospodarki, ktrego znaczenie ponadto bdzie wzrasta w kolejnych latach. Po trzecie, szczeglne cechy sektora to bardzo duy udzia MP w ogle przedsibiorstw ponad 90% oraz wysoki odsetek zatrudnienia osb modych. W dobie
65

Udzia przemysu motoryzacyjnego w globalnym PKB szacuje si na 8,5%, sektora bankowego 11%. Travel & Tourism Economic Impact 2012. World, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/world2012.pdf, s. 3. 66 Ibidem, s. 11. 67 Travel & Tourism Economic Impact 2012. European Union, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/european_union2012.pdf, s.3-4.

73

osabienia koniunktury gospodarczej i wzrostu bezrobocia, zwaszcza wrd modziey zasadne jest wspieranie sektora, ktry ma potencja generowania miejsc pracy dla ludzi modych. Polska jako kraj z wysokim odsetkiem bezrobocia zwaszcza wrd modziey popiera pojawiajce si w ramach Unii Europejskiej rozwizania zwikszajce konkurencyjno przedsibiorstw turystycznych68.

Sektor turystyki w Polsce W Polsce udzia gospodarki turystycznej w PKB ulega w latach 2007-2011 nieznacznym wahaniom, jednak utrzymywa si na wysokim poziomie wnoszc wkad do PKB na poziomie ok. 5-6%. W 2007 r. wynis 6%, za w 2011 r. okoo 4,9% przy jednoczesnym wzrocie wpyww z gospodarki turystycznej. W analizowanym okresie najwiksze wpywy z gospodarki turystycznej zarejestrowano w 2008 r. (wyniosy one 75 mld z) oraz w 2010 r. (74,2 mld z). W 2011 r. wydatki w gospodarce turystycznej wyniosy w sumie 72,7 mld z i byy o 2,7 mld z wiksze ni w roku 2007. Naley zaakcentowa, e powysze spadki i wahania w latach 2008-2010 byy wynikiem wiatowego kryzysu gospodarczego. Turystyka jest sektorem bardzo wraliwym na zmiany gospodarcze dlatego tak wane dla jej rozwoju jest stymulowanie i realizacja dziaa inwestycyjnych, ktre zapewni jej cigo rozwoju. Jednoczenie, turystyka w polskiej gospodarce zaczyna by dostrzegana jako znaczcy i dynamicznie rozwijajcy si sektor. Zgodnie z prognozami WTTC przed Polsk stoi perspektywa rozwoju sektora turystycznego tak, aby udzia gospodarki turystycznej zwikszy si do 5,8% PKB wzrost z 72,7 mld z do ponad 120 mld z (w 2022 r.)69. Ilustruje to znaczcy potencja tego sektora w stymulowaniu wzrostu PKB Polski w kolejnych latach.
Tabela 10. Udzia gospodarki turystycznej w tworzeniu PKB w latach 2007-2011 Wyszczeglnienie Produkt krajowy brutto (w mld z) Wpywy z gospodarki turystycznej wg Instytutu Turystyki (w mld z) Udzia gospodarki turystycznej w PKB (w %) 2007 2008 2009 2010 2011 1176,7 1275,4 1343,4 1415,4 1476,4 70 6,0 75 5,9 70,7 5,3 74,2 5,3 72,7 4,9

rdo: GUS (PKB), Instytut Turystyki.

Wedug szacunkw Instytutu Turystyki w 2011 r. wydatki cudzoziemcw w Polsce wyniosy 31,5 mld z i byy o 8% wiksze w porwnaniu z rokiem 2007. Wydatki mieszkacw Polski na podre krajowe ksztatoway si w okresie 2007-2011 na poziomie ok. 20-21 mld z i ulegay jedynie nieznacznym wahaniom. Wydatki Polakw na podre zagraniczne wyniosy w przedmiotowym okresie od 6,7 mld z w 2011 r. do 10,2 mld z w 2010 r. Najwikszy wzrost zanotowano w wyej wymienionym roku 2010 oraz roku 2008
68 69

Informacje nt. polityki turystycznej Unii Europejskiej w rozdziale 1. Travel & Tourism Economic Impact 2012. Poland, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/poland2012.pdf, s. 3.

74

9,2 mld z. Praktycznie na tym samym poziomie utrzymyway si w latach 2007-2011 wydatki na podre subowe: ponad 10 mld z, z czego w roku 2011 odnotowano istotny wzrost do poziomu 11,3 mld z. Podobnie na niezmienionym poziomie utrzymyway si wydatki pastwa na turystyk okoo 3 mld z (w 2011 r. wyniosy dokadnie 3,3 mld z).
Wykres 7. Gospodarka turystyczna w latach 2007-2011 (w mld z)
Wydatki paostwa na turystyk** Wydatki na podre subowe* Wydatki krajowe mieszkaocw Polski na podre zagraniczne Wydatki mieszkaocw Polski na podre krajowe Wydatki cudzoziemcw w Polsce 80 70 60 50 40 30 20 29.1 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 28.1 27.8 28.9 31.5 3.1 2.9 10.1 7.4 20.5 9.2 10.7 3.2 10.8 7.9 3.2 10.8 10.2 3.3 11.3 6.7 19.9

23.9

21

21.1

Razem: 70 mld PLN

75 mld PLN

70,7 mld PLN

74,2 mld PLN

72,7 mld PLN

* Wydatki na podre subowe obliczono przyjmujc udzia tych wydatkw w PKB. ** Wydatki wszystkich szczebli administracji na podstawie RST 2002, a w 2008, 2009 i 2010roku na podstawie wzrostu PKB w latach 2008-2010 (przyjto udzia wydatkw w PKB). Wydatki wszystkich szczebli administracji w poz. Budetowej 630 wyniosy w 2006 roku 209,2 mln z. rdo: opracowano w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych Instytutu Turystyki.

Istotne znaczenie odgrywa turystyka w wymianie handlowej Polski. W 2011 r. eksport turystyczny70 wynis 31,5 mld z, co stanowio 4,7% eksportu ogem. Eksport turystyczny uleg zwikszeniu w porwnaniu z rokiem 2007 o 2,4 mld z (wzrost o 8%). Ogem w latach 2007-2011 udzia turystyki w eksporcie utrzymywa si na poziomie 5-6%.

70

Turystyka przyjazdowa wraz z przychodami pyncymi z jej tytuu (a wic wydatki turystw zagranicznych i odwiedzajcych jednodniowych) jest zdefiniowana jako eksport usug.

75

Tabela 11. Udzia turystyki midzynarodowej w eksporcie w latach 2007-2011 Eksport Eksport towarw i usug wg NBP Eksport turystyczny (wydatki cudzoziemcw w Polsce) wg IT Udzia turystyki w eksporcie 2007 2008 2009 2010 2011

479,6 mld 508,9 mld 530,3 mld 598,1 mld 677,0 mld 29,1 mld 6,1% 28,1 mld 5,6% 27,8 mld 5,2% 28,9 mld 4,8% 31,5 mld 4,7%

rdo: Rachunki narodowe 2005 - 2009 GUS, Bilans patniczy 2010-2011 NBP, Instytut Turystyki (oszacowania wydatkw w latach 2005-2011).

Tabela 12. Udzia turystyki midzynarodowej w imporcie w latach 20072011 Import 2007 2008 2009 2010 2011 Import towarw i usug wg NBP 513,4 mld 559,5 mld 529,3 mld 624,2 mld 699,4 mld Import turystyczny (wydatki mieszkacw Polski w czasie podry zagranicznych) wg IT Udzia turystyki w imporcie Bilans wymiany handlowej z turystyki (export turystyczny import turystyczny) 19,0 mld 3,7% 9,5 mld 18,5 mld 3,3% 5,7 mld 13,5 mld 2,6% 18,3 mld 2,9% 11,7 mld 1,7% 19,8 mld

9,8 mld 10,6 mld

rdo: Rachunki narodowe 2005 - 2009 GUS, Bilans patniczy 2010-2011 NBP, Instytut Turystyki (oszacowania wydatkw w latach 2005-2011).

W 2011 r. odnotowano spadek importu turystycznego do poziomu 11,7 mld z z poziomu 18,3 mld z w 2010 r. Oglnie w latach 2007-2011 zaobserwowano dwa znaczce spadki importu turystycznego: w roku 2009 oraz we wspomnianym roku 2011. Zmniejszenie wydatkw mieszkacw Polski w czasie podry zagranicznych w wyej wymienionych latach odzwierciedla tendencje zwizane ze wiatowym kryzysem gospodarczym. W przedmiotowym okresie wydatki mieszkacw Polski na podre zagraniczne nie spady jednak w tak widoczny sposb (spadek w 2009 r. i 2011 r. odpowiednio o 1,3 mld z oraz 3,5 mld z). Pokazuje to, e spadek wydatkw podczas podry zagranicznych nie by wynikiem podobnego spadku w liczbie podry zagranicznych Polacy wyjedali za granic, ale ograniczali swoje wydatki podczas tych wyjazdw. Ogem, bilans wymiany handlowej z turystyki wzrs znaczco w latach 2007-2011: z poziomu 9,5 mld z do 19,8 mld z, ze spadkiem w roku 2008 (5,7 mld z). Jest to wynikiem wzrostu eksportu turystycznego o 8% przy jednoczesnym spadku importu o 40%.

Wpyw wiatowego kryzysu gospodarczego na sektor turystyczny w Polsce Kryzys gospodarczy zdominowa sytuacj gospodarcz i polityczn na wiecie w 2009 r., za jego skutki miay wpyw na kondycj gospodarki wiatowej. Pojawiy si problemy inflacyjne, podatkowe spowodowane wprowadzaniem w krajach 76

wysokorozwinitych tzw. pakietw podtrzymujcych gospodark71 oraz problemy zwizane ze wzrostem dugu publicznego i realnych stp procentowych osabiajce tempo wzrostu gospodarczego. Kryzys w istotny sposb wpyn na przeksztacenia na gospodarczej mapie wiata doprowadzajc do wzrostu znaczenia krajw rozwijajcych si (emerging markets): tylko w 2009 r. tempo rozwoju gospodarczego w Azji Poudniowo-Wschodniej i Poudniowej wynioso 6,5% wobec roku 2008 (UE: -4,0%, Stany Zjednoczone: -2,3%). Kryzys przyczyni si take do wzrostu bezrobocia w krajach wysokorozwinitych. Na wiatowym rynku podry i turystyki kryzys zosta bardzo silnie odnotowany: w 2009 r. warto globalnego popytu turystycznego spada o 10,2%. Spowolnienie dotkno zarwno ruch midzynarodowy, jak i wewntrzkrajowy, ruch i wydatki biznesowe oraz inwestycje w sektorze turystyki. Ilustruje to fakt, e osabienie dotkno w wikszym stopniu ca gospodark turystyczn ni tylko przemys turystyczny kryzys wpyn na zachowania turystw, ktrzy zmniejszyli tzw. wydatki okooturystyczne. Dane prezentowane przez UNWTO pokazuj, e spadek przychodw z tytuu przyjazdw by wikszy ni spadek ruchu: liczba podry midzynarodowych zmniejszya si w 2009 r. o 4,3%, za globalne wpywy z turystyki midzynarodowej o ok. 8-8,5%. Wynikao to z podstawy wyjecha na wakacje trzeba, ale wyda musimy mniej72. Rok 2009 by bardzo niekorzystny take dla brany lotniczej, z wyjtkiem tzw. linii niskokosztowych, ktre w 2009 r. obsuyy wicej pasaerw ni w 2008 r. Turystyka okazaa si obszarem bardzo wraliwym wobec kryzysu, wskutek czego niektre z pastw wprowadziy specjalne instrumenty wsparcia tej brany73. Polska gospodarka rwnie odczua skutki kryzysu. Mimo utrzymania wzrostu PKB wzroso bezrobocie i pogorszya si znacznie sytuacja finansw publicznych74. Ponadto, na przestrzeni 2009 r. relacje kursowe PLN do euro i dolara byy stosunkowo niestabilne. Kryzys wpyn na gospodark turystyczn: w 2009 r. zmniejszeniu uleg popyt turystyczny o 4,3%, udzia gospodarki turystycznej w PKB spad z poziomu 5,9% do 5,3% (spadek z 75 mld z do 70 mld z). Nieznacznie zmniejszy si udzia turystyki w eksporcie: z 5,6% w 2008 r. do 5,2% w 2009 r., jednak wartoci bezwzgldne eksportu turystycznego (wydatki cudzoziemcw w Polsce) praktycznie pozostay bez zmian: 28,1 mld z w 2008 r. oraz 27,8 mld z w 2009 r. Pogorszyy si wskaniki w wikszoci segmentw dziaalnoci turystycznej: w 2009 r. spada liczba podry krajowych (o 12%) i zagranicznych Polakw (o 21,7%).
71

T. Dziedzic, K. opaciski, A. Saja, J. Szegidewicz, Polska gospodarka w okresie wiatowego kryzysu, Instytut Turystyki, Polska Agencja Rozwoju Turystyki S.A., Warszawa 2010 (opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki), s. 6. 72 Ibidem, s.12-14. 73 Przykadowo w wybranych pastwach Europy zastosowano nastpujce instrumenty: redukcja podatkw lokalnych; zmiana stawek VAT za usugi hotelowe; uatwienia kredytowe dla inwestycji turystycznych; redukcja opat lotniskowych; zwikszenie rodkw na badania nad turystyk; stworzenie programw wsparcia turystyki krajowej (turystyka socjalna, czeki wakacyjne); uatwienia wizowe. Dziaania te byy szczeglnie rozbudowane w krajach, gdzie gospodarka turystyczna odgrywa wan rol w gospodarce narodowej (Europa Poudniowa). Wicej: Ibidem, s. 16-17 oraz s. 54-57. 74 Informacje nt. sytuacji makroekonomicznej Polski w latach 2007-2011 w podrozdziale 4.1.

77

Na zmniejszenie czstotliwoci wyjazdw zagranicznych wpyw mia m.in. spadek wyjazdw w celach biznesowych, zwizany z oszczdnociami przedsibiorstw. Kryzys w znacznie wikszy sposb wpyn na zmniejszenie wydatkw Polakw podczas wyjazdw zagranicznych ni podczas krajowych. Ponadto, spadek przyjazdw turystycznych do Polski w 2009 r. by bardziej widoczny ni w Europie, na co wpyw miao m.in. zmniejszenie liczby przyjazdw po przystpieniu Polski do ukadu z Schengen75. Zmniejszya si rwnie liczba korzystajcych z bazy noclegowej oraz liczba pasaerw na polskich lotniskach76. Do pozytywnych zjawisk odnotowanych w roku 2009 r. naley zaliczy znikomy spadek wydatkw cudzoziemcw w Polsce, wzrost ruchu czarterowego oraz wzrost bazy hotelowej. Ponadto, wsparcie brany turystycznej poprzez rodki finansowe w ramach wieloletniej perspektywy finansowej UE 2007-2013, byo jednym z czynnikw osabiajcych negatywne skutki kryzysu na poziomie gospodarki turystycznej77. agodzenie nastpstw recesji odbywao si take poprzez dziaania na rzecz zdefiniowania wpywu kryzysu gospodarczego na bran turystyczn w ramach Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku; wsparcie przedsibiorcw w szczeglnoci MP (zmiany prawne, uatwienia w dostpie do kredytw, liberalizacja warunkw prowadzenia dziaalnoci gospodarczej); dziaania promocyjne Polski realizowane przez Polsk Organizacj Turystyczn,

Podsumowanie W Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku okrelono jeden wskanik tworzcy system monitoringu i ewaluacji realizacji celw polityki turystycznej w odniesieniu do gospodarki turystycznej: udzia gospodarki turystycznej w PKB (ponisza tabela). Udzia gospodarki turystycznej w PKB utrzymywa si w latach 2007-2011 na poziomie ok. 5% powyej zakadanego w Kierunkach poziomu. Zgodnie z prognozami przed Polsk stoi perspektywa rozwoju sektora turystycznego do 5,8% PKB wzrost z 72,7 mld z do ponad 120 mld z (w 2022 r.). W 2011 r. eksport turystyczny wynis 31,5 mld z, co stanowio 4,7% eksportu ogem.

2007 realizacja

2008realizacja

2009realizacja

2010realizacja

Lp.

Wskaniki

Udzia gospodarki

1. turystycznej w tworzeniu
PKB (w %)*

4,62

6,0

4,59

5,9

4,65

5,3

4,76

5,3

4,76

Czerwona czcionka wskanik poniej zaoe, zielona czcionka wskanik powyej zaoe. *bez wydatkw pastwa na turystyk oraz podry subowych.

75

Prawie 1/3 oglnej liczby spadkw przyjazdw przypada na 3 kraje ssiadujce z Polsk: Ukrain, Biaoru. Rosj. Z drugiej strony spadek wielkoci przyjazdw do Polski zwizany by z recesj gospodarcz w pastwach emisyjnych i nawet due zintensyfikowanie dziaa promocyjnych Polski nie miao moliwoci przeoenia si na wielko ruchu Wicej: Ibidem, s. 27-28. Informacje nt. ruchu turystycznego w rozdziale 6. 76 Informacje nt. transportu lotniczego w rozdziale 8. 77 Informacje nt. funduszy unijnych w turystyce w rozdziale 7.

78

2011realizacja

2007prognoza

2008 prognoza

2009prognoza

2010prognoza

2011prognoza

4,9

Turystyka wpywa na rozwj innych sektorw poprzez wydatki porednie oraz elastycznie stymuluje tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze turystyki i w sektorach pokrewnych. Ponad 90% przedsibiorstw turystycznych to MP; Wahania gospodarcze i walutowe w roku 2009 w istotny sposb wpyny na turystyk w Polsce spad udzia gospodarki turystycznej w PKB oraz w eksporcie. Na problemy naoyy si wystpujce w latach kolejnych zjawiska spoeczno-polityczne i katastrofy naturalne78. Wydua si okres wychodzenia brany z kryzysu, jednoczenie jednak turystyka jako jedna z niewielu na wiecie w 2011 r. odnotowaa wzrost (9% wiatowego PKB) take w liczbie turystycznych przyjazdw midzynarodowych (980 mln w 2011 r., wzrost o 4,4% w stosunku do roku 2010).

4.4. Zatrudnienie w turystyce W latach 2007-2010 liczba osb pracujcych w Sekcji I. Dziaalno zwizana z zakwaterowaniem i usugami gastronomicznymi (Polska Klasyfikacja Dziaalnoci 2007) wahaa si na poziomie 170-200 tys. osb. W roku 2007 byo to 181 tys., nastpnie w 2008 r. zaobserwowano wzrost do 209 tys. W 2011 r. liczba osb pracujcych w Sekcji I spada do 171,8 tys. Liczba osb pracujcych w Sekcji I stanowia ok. 1,2 % w stosunku do oglnej liczby pracujcych w wieku powyej 15 lat w okresie 2007-2011 w Polsce ok. 16 mln osb. wiatowa Rada Podry i Turystyki (WTTC) podaje, e liczba osb pracujcych w sektorze turystyki w Polsce wyniosa w 2011 r. 306 tys. osb (ok. 2% ogu pracujcych). W gospodarce turystycznej biorc pod uwag sektory pokrewne na ktre wpywa turystyka byo to 761 tys. osb (4,7% oglnego zatrudnienia)79. Najwiksze zatrudnienie w turystyce w latach 2007-2011 zarejestrowano w woj. mazowieckim rednio ok. 25 tys. osb, lskim ponad 20 tys. osb, maopolskim ok. 20 tys. oraz w dolnolskim i pomorskim (rednio powyej 15 tys. osb). Natomiast najmniejsze zatrudnienie w turystyce w 2009 r. zarejestrowano w woj. opolskim, witokrzyskim oraz podlaskim rednio ok. 4 tys. osb. Zrnicowanie regionalnie moe by wynikiem m.in. duej koncentracji ruchu turystycznego wok najwikszych miast i rosncym potencjaem turystyki w miastach i kulturowej. Naley zauway, e turystyka jest sektorem niezwykle pracochonnym, wymagajcym duej rzeszy osb o niezbyt wysokich kwalifikacjach oraz wysoce wyspecjalizowanej kadry zarzdzajcej. Z tego wzgldu, w turystyce istnieje moliwo stosunkowo szybkiego przyuczenia do zawodu kreacja strony podaowej na rynku pracy moe przebiega relatywnie szybko i przynosi wymierne efekty spoeczno-gospodarcze

78

Niektre z nich: erupcja wulkanu Eyjafjallajkull (Islandia) w kwietniu 2010 r., co spowodowao zamknicie przestrzeni powietrznej w wikszoci krajw Europy oraz zamieszki polityczne w Pnocnej Afryce (m.in. w Tunezji, Algieri, Libi, Egipcie) na przeomie 2010 i 2011 r. 79 Travel & Tourism Economic Impact 2012. Poland, s. 4.

79

w krtkim czasie80.Turystyka generuje take dodatkowe miejsca pracy w sektorach pokrewnych. Jak ju wczeniej zauwaono szacuje si, e 1 miejsce pracy w sektorze turystyki generuje dodatkowo do 3-4 miejsc pracy w infrastrukturze okooturystycznej.
Tabela 13. Pracujcy w Sekcji I wedug wojewdztw w latach 2007-2010
wg PKD 2007

Wojewdztwo
Polska ogem DOLNOLSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE LUBELSKIE LUBUSKIE DZKIE MAOPOLSKIE MAZOWIECKIE OPOLSKIE PODKARPACKIE PODLASKIE POMORSKIE LSKIE WITOKRZYSKIE WARMISKO-MAZURSKIE WIELKOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE

2007 181 108 14526 7546 6726 4900 9885 19167 23403 4471 6704 3909 14410 24110 4340 6020 15549 15442

2008 209 413 17659 8758 7763 5654 11352 22422 25663 5325 8170 4530 17309 27351 5251 6653 17280 18273

2009 187 252 15204 7662 7119 4962 9350 20656 26386 4288 7275 4258 16285 23805 4442 5615 15774 14171

2010 171 795 14045 6888 6771 4290 8347 19524 25112 3912 6959 3907 14763 20858 3783 5558 14342 12736

rdo: Bank Danych Regionalnych Gwny Urzd Statystyczny (08.2012 r.).

W takiej sytuacji istotne jest zwikszenie znaczenia turystyki w gospodarce, w szczeglnoci jej udziau w PKB w celu zwikszenia zatrudnienia w tym sektorze. Obecne wskaniki zatrudnienia 4,7% ogu pracujcych w gospodarce turystycznej odbiegaj od poziomu udziau turystyki na rynku pracy Unii Europejskiej (pracujcy w gospodarce turystycznej stanowi 8,5 % cakowitej siy roboczej UE81) oraz na rynku wiatowym (8,7%). Pokazuje to potencja, ktry Polska powinna wykorzysta przy rozwizywaniu problemw rynku pracy. Zgodnie z prognozami WTTC w 2022 r. liczba osb pracujcych w sektorze turystyki w Polsce moe osign prawie 400 tys., za w gospodarce turystycznej - ok. 950 tys. (5,8%).

Rejestrowane bezrobocie w turystyce i gastronomii Liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Polsce (stan na 30 czerwca danego roku) w latach 2007-2011 bya zrnicowana wahania zwizane byy ze wiatowym kryzysem gospodarczym oraz wynikajcymi z niego problemami na rynku pracy w Polsce. W 2007 r.
80

T. Dziedzic, K. opaciski, A. Saja, J. Szegidewicz, Wpyw wiatowego kryzysu gospodarczego na stan i perspektywy rozwoju sektora turystyki w Polsce, Instytut Turystyki, Warszawa 2009 (opracowanie wykonane na zlecenie Ministerstwa Sportu i Turystyki), s. 26. 81 Travel & Tourism Economic Impact 2012. European Union, s. 3-4.

80

liczba ta wyniosa 1,89 mln, w poowie 2008 r. zmalaa do poziomu 1,45 mln, a nastpnie wzrastaa do poziomu ponad 1,8 mln w roku 2011. Jednoczenie bezrobocie w zawodach gastronomiczno-hotelarskich w latach 20072011 systematycznie malao z poziomu 78,5 tys. w 2007 r. do poziomu 54,1 tys. w 2011 r. (spadek o ok. 31%). Pozostao to jednak bez wpywu na udzia liczby bezrobotnych w zawodach gastronomiczno-hotelarskich w liczbie bezrobotnych ogem. W przedmiotowym okresie udzia ten stanowi ok. 3-4%.

Wykres 8. Zarejestrowani bezrobotni w poowie roku w latach 2007-2011 w zawodach gastronomiczno-hotelarskich oraz wszystkich zawodach (stan na 30 czerwca danego roku)
2,000,000 1,500,000 1,000,000 500,000

1,895,063 1,455,321

1,658,650

1,843,921

1,883,299

78,532
0 2007

59,650
2008

62,437
2009

53,829
2010
wszystkie zawody

54,147
2011

zawody gastronomiczno-hotelarskie

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej.

Liczba zgoszonych ofert w urzdach pracy w pierwszej poowie roku w latach 20072011 w zawodach gastronomiczno-hotelarskich wyniosa 25 tys. w 2007 r. oraz 26,8 tys. w 2008 r. W kolejnych latach nastpi zdecydowany spadek liczby ofert w wymienionych zawodach od poziomu 23,7 tys. w 2009 r. do poziomu 16,4 tys. ofert w 2011 r., jedynie z nieznacznym wzrostem do poziomu 25 tys. w 2010 r. Jest to zjawisko wynikajce przede wszystkim z obserwowanych na poziomie horyzontalnym trendw. Liczba ofert ogem, zgoszonych we wszystkich zawodach w latach 2007-2011, spada dramatycznie w roku 2011 r. do prawie 400 tys. (z poziomu 657 tys. w 2007 r. oraz 540 tys. w 2010 r.). Jest to spadek o prawie 40%, natomiast dla zawodw gastronomicznohotelarskich spadek ten wynosi 36%. Prognozowana w latach kolejnych 2012-2013 kolejna fala spowolnienia gospodarczego oraz problemy z wysok stop bezrobocia w innych pastwach Unii Europejskiej, nie zachcaj pracodawcw do zgaszania zapotrzebowania na nowych pracownikw. Naley zwrci uwag, e w sytuacji waha koniunkturalnych wrasta liczba osb zatrudnianych sezonowo, bez podpisywania umowy o prac bd umowy cywilnoprawnej (tzw. praca nierejestrowana). Redukcja zatrudnienia spowodowana zjawiskami kryzysowymi powoduje wzrost skonnoci pracownikw do samozatrudnienia (tworzenie samodzielnych form dziaalnoci gospodarczej, mikroprzedsibiorstw).

81

Wykres 9. Liczba ofert pracy zgoszonych w trakcie pierwszej poowy roku w zawodach gastronomiczno-hotelarskich oraz we wszystkich zawodach ogem w latach 2007-2010
700,000 600,000 500,000 400,000 300,000 200,000 100,000 0 2007 2008 2009 2010
Wszystkie zawody

657,858

623,833 477,362 540,835 397,485

25,291

26,841

23,766

25,086

16,406
2011

zawody gastronomiczno-hotelarskie

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej.

Na jedn ofert pracy w zawodach gastronomiczno-hotelarskich w okresie 2007-2011 przypadao od 2 do 3 bezrobotnych. Udzia ofert pracy zgoszonych w zawodach gastronomiczno-hotelarskich do wszystkich ofert pracy ogem w analizowanym okresie wynis od 3,8-4,9%. Do najbardziej poszukiwanych82 przez pracodawcw zawodw wrd zawodw gastronomiczno-hotelarskich w urzdach pracy zaliczy mona: pozostaych kucharzy (ponad 3 oferty na 1 osob bezrobotn w 2010 i 2011 r.), przewodnika turystycznego terenowego (ok. 2 ofert/ 1 osob w 2010 i 2011 r.), pokojow (ok. 2 ofert/ 1 osob w 2010 r.). Do najmniej poszukiwanych zawodw spord zawodw turystycznych za porednictwem urzdw pracy83 mona zaliczy: przewodnika turystycznego grskiego84, organizatora usug hotelarskich (145 osoby bezrobotne na 1 ofert w 2011 r.), organizatora usug gastronomicznych (57 osoby/1 ofert w 2011 r.).

Podsumowanie Liczba osb pracujcych w sektorze turystyki wyniosa w latach 2007-2011 r. ok. 200300 tys. osb. W gospodarce turystycznej liczba osb pracujcych wyniosa ok. 761 tys. osb (4,7% oglnego zatrudnienia). W przedmiotowym okresie udzia liczby bezrobotnych w zawodach gastronomiczno-hotelarskich w liczbie bezrobotnych ogem stanowi ok. 3-4%; Zgodnie z szacunkami ekspertw 1 miejsce pracy w sektorze turystyki generuje dodatkowo do 3-4 miejsc pracy w infrastrukturze okooturystycznej. Z tego wzgldu turystyka ma ogromny potencja w walce z bezrobociem generujc systematycznie nowe miejsca pracy, szczeglnie poprzez powstawanie mikroprzedsibiorstw i MP.

82

Zawodw, dla ktrych liczba ofert pracy bya rwna lub wiksza liczbie bezrobotnych wedug stanu na 30 czerwca 2010 r. i 30 czerwca 2011 r. 83 Zawodw, dla ktrych liczba osb zarejestrowanych jako bezrobotne przekraczaa ponad dziesiciokrotnie liczb ofert pracy zgoszonych w urzdach wedug stanu na 30 czerwca 2010 r. i 30 czerwca 2011 r. 84 Brak ofert pracy w analizowanym okresie.

82

5. CHARAKTERYSTYKA PODMIOTW GOSPODARCZYCH 5.1. Biura podry Istotn grup podmiotw gospodarczych funkcjonujcych na rynku usug turystycznych s biura podry. Dziaalno biur podry, poza przepisami oglnymi (horyzontalnymi) dotyczcymi podejmowania i prowadzenia dziaalnoci gospodarczej, jest regulowana przepisami szczeglnymi (sektorowymi), w tym przede wszystkim przepisami rozdziau 2. i 3. ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268, z pn. zm.) oraz aktw wykonawczych do tej ustawy. Ustawa o usugach turystycznych nie posuguje si pojciem biura podry, lecz przewiduje trzy formy dziaalnoci prowadzonej pod t potocznie uywan nazw. Jest to dziaalno: organizatorw turystyki - zgodnie z przepisami art. 3 pkt 4 i 5 ustawy o usugach turystycznych, organizator turystyki to przedsibiorca, ktrego dziaalno polega na organizowaniu imprez turystycznych, czyli przygotowywaniu lub oferowaniu, a take realizacji imprez turystycznych; porednikw turystycznych zgodnie z przepisami art. 3 pkt 6 ww. ustawy, porednik turystyczny to przedsibiorca, ktrego dziaalno polega na wykonywaniu, na zlecenie klienta, czynnoci faktycznych i prawnych zwizanych z zawieraniem umw o wiadczenie usug turystycznych; agentw turystycznych - zgodnie z przepisami art. 3 pkt 7 ww. turystyczny to przedsibiorca, ktrego dziaalno polega na staym w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych na rzecz turystyki posiadajcych zezwolenie w kraju lub na rzecz innych posiadajcych siedzib w kraju. ustawy, agent poredniczeniu organizatorw usugodawcw

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o usugach turystycznych, dziaalno gospodarcza w zakresie organizowania imprez turystycznych oraz poredniczenia na zlecenie klientw w zawieraniu umw o wiadczenie usug turystycznych jest dziaalnoci regulowan w rozumieniu przepisw ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaalnoci gospodarczej (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447, z pn. zm.) i wymaga uzyskania wpisu w rejestrze organizatorw turystyki i porednikw turystycznych 85. Wpis do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych moe uzyska tylko taki przedsibiorca, ktry spenia warunki okrelone w ww. ustawie o usugach turystycznych. W aktualnym stanie prawnym warunkiem uzyskania wpisu do rejestru, zgodnie z ustaw o usugach turystycznych, jest przedstawienie dokumentw potwierdzajcych posiadanie zabezpieczenia finansowego na wypadek niewypacalnoci w formie okrelonej przedmiotow ustaw. Natomiast zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o usugach turystycznych dziaalno gospodarcza agentw turystycznych nie jest dziaalnoci regulowan w rozumieniu ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej i w zwizku z tym nie podlega wpisowi do rejestru
85

Organem waciwym do prowadzenia rejestru jest marszaek wojewdztwa waciwy ze wzgldu na siedzib przedsibiorcy; minister waciwy do spraw turystyki prowadzi Centraln Ewidencj Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych.

83

organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. W myl przepisw art. 10b przedmiotowej ustawy, agent turystyczny jest natomiast zobowizany do wykonywania dziaalnoci tylko na rzecz organizatorw uprawnionych do zawierania umw z klientami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a wic posiadajcych wpis do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, a take do jednoznacznego wskazywania w umowach zawieranych z klientami waciwego organizatora turystyki, ktrego reprezentuje, oraz do dziaania na podstawie wanej umowy agencyjnej. W rodowisku organizatorw turystyki, porednikw turystycznych i agentw turystycznych nie funkcjonuje jeden oglnokrajowy, spjny i jednolity samorzd gospodarczy m.in. ze wzgldu na sprzeczne interesy poszczeglnych grup podmiotw. Ponadto, rozdrobnienie brany nie sprzyja powstawaniu takiego samorzdu. Warto jednak zauway, e na poziomie krajowym liczba stowarzysze ogranicza si wycznie do czterech: Polska Izba Turystyki (PIT), istniejca od 1990 r.; Izba Turystyki Rzeczypospolitej Polskiej (ITRP), ktra powstaa w 2009 r. jako nastpca Rady Krajowej Izb Turystyki w Polsce (RKIT), istniejcej od 1995 r.; Polski Zwizek Organizatorw Turystyki (PZOT), ktry powsta w 2011 r.; Oglnopolskie Stowarzyszenie Agentw Turystycznych (OSAT), ktre powstao w 2011 r.

Rola samorzdu gospodarczego brany turystycznej polega m.in. na reprezentowaniu interesw gospodarczych swoich czonkw, wypenianiu zada partnerw spoecznych w procesie stanowienia prawa, podnoszeniu poziomu i kultury obsugi turystw poprzez samoksztacenie w formie wyjazdw studyjnych, warsztatw, seminariw i konferencji, konkursw branowych, ksztatowaniu zasad etyki w dziaalnoci gospodarczej oraz firmowaniu jakoci usug wiadczonych przez swojego czonka prestiem nazwy organizacji.

Organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni zmiany ilociowe W latach 2007-2011 liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych ulegaa nieznacznym wahaniom. W 2008 r. nastpi wzrost o 5% w liczbie analizowanych podmiotw. W 2009 r. zarejestrowano nieznaczny spadek o 1% w ich liczbie, co mogo by wynikiem m.in. wiatowego kryzysu gospodarczego w Polsce. Natomiast w 2010 r. zarejestrowano kolejny wzrost o 4%. W 2011 r. utrzymaa si tendencja wzrostowa wynoszca 2% i w drugiej poowie roku (wrzesie 2011 r.) na polskim rynku turystycznym funkcjonowao 3136 organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. W poszczeglnych wojewdztwach liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych jest zrnicowana. W wojewdztwie o wikszej liczbie mieszkacw i o wikszej powierzchni oraz o wyszym poziomie urbanizacji, a wic potencjalnie wikszym popycie na usugi turystyczne, oczywicie jest zarejestrowanych wicej biur podry. 84

Wykres 10. Liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w latach 2007-2011

3500 3000 2500 2000 1500 1000 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: za lata 2007-2010 Instytut Turystyki na podstawie danych z Centralnej Ewidencji Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych; 2010 r. stan na 9.12.2010 r.; 2011 r. stan na 11.01.2012.

2839

2987

2956

3074

3136

Najwicej biur podry jest zarejestrowanych w wojewdztwie mazowieckim 633 w 2011 r., co stanowio 20% wszystkich organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, w wojewdztwie lskim 423, co stanowio 13% analizowanych podmiotw oraz w wojewdztwie maopolskim 388, tj. 12%. Najmniej biur podry zarejestrowanych byo w wojewdztwie lubuskim 48 w 2011 r. (tj. 1,5% wszystkich podmiotw turystycznych).
Wykres 11. Liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych wedug wojewdztw w 2011r.
700 600 500 400 300 200 100 0

633 423 388 270 256 214 151 139 115 108 99 90 83 60 59 48

rdo: Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych (XII 2011).

Wedug rejestru REGON na dzie 31 grudnia 2011 r. prawie 97% podmiotw prowadzcych dziaalno zwizan z turystyk (sekcja PKD 2007: N 79)86 to tzw. mikroprzedsibiorstwa, zatrudniajce do 9 osb. Ponadto, z danych dla grupy PKD 79.1 "Dziaalno agentw i porednikw turystycznych oraz organizatorw turystyki",
86

Sekcja PKD 2007: N 79: Dziaalno organizatorw turystyki, porednikw i agentw turystycznych oraz pozostaa dziaalno usugowa w zakresie rezerwacji i dziaalnoci z ni zwizane. Stan rejestru REGON na 31 grudnia 2011 r. na 12895 podmiotw w tej sekcji PKD: 12566 podmiotw zatrudniajcych do 9 osb, 302 podmioty zatrudniajce 10-49 osb, 20 (50-249), 6 (250-999), 1 (1000 i wicej). rdo: Gwny Urzd Statystyczny, Rejestr REGON, http://www.stat.gov.pl/bip/389_5699_PLK_HTML.htm.

85

uzyskanych na podstawie formularza F-01/I-01 za lata 2009-2011, wynika, e zysk ze sprzeday netto dla jednostek zatrudniajcych powyej 9 osb (sprawozdawczoci objto 88 podmiotw mae i rednie przedsibiorstwa z grupy 79.1) wynis w 2009 r. 37 mln z, w 2010 r. 52 mln z, a w 2011 r. 56 mln z, natomiast strata netto zarejestrowana w tej grupie podmiotw wyniosa w 2009 r. 91 mln z., a w latach 2010-2011 osigna odpowiednio wysoko 50 i 54 mln z. Oznacza to, i przecitnie podmiot zatrudniajcy powyej 9 osb charakteryzowa si w 2009 r. ujemnym wynikiem finansowym wynoszcym 620 tys. na jedn jednostk (w 2010 r. odnotowano zysk na jednostk w wysokoci 23 tys. z, natomiast w 2011 r. kolejn strat netto w wysokoci 94 tys. z). Jednake analizujc biura podry pod wzgldem liczby osb zatrudnionych mona wskaza, i mae biura podry (zatrudniajce od 10 o 49 pracownikw) w 2009 r. charakteryzoway si zyskiem netto wynoszcym 12 mln, tyle samo w 2010 r., natomiast w 2011 r. 7,3 mln z. rednie i due biura podry (tj. zatrudniajce 50 pracownikw i wicej) charakteryzoway si w 2009 r. strat wynoszc 66 mln z, w 2010 r. tylko 9,9 mln z, natomiast w 2011 r. 15,7 mln z. Zabezpieczenie finansowe na wypadek niewypacalnoci przedsibiorcy turystycznego moe by zrealizowane w formie gwarancji bankowej lub gwarancji ubezpieczeniowej lub ubezpieczenia na rzecz klientw. Naley zauway, e w roku 201087 dla uatwienia prowadzenia dziaalnoci biur podry rozszerzono moliwe formy zabezpiecze finansowych wymaganych od organizatorw turystyki i porednikw turystycznych o dodatkow form, tj. przyjmowanie wpat klientw na rachunek powierniczy. Organizator turystyki i porednik turystyczny moe zastosowa t form zabezpieczenia, jeeli wykonuje usugi turystyczne wycznie na terenie kraju i zoy marszakowi wojewdztwa owiadczenie o przyjmowaniu wpat wycznie na rachunek powierniczy. Na przestrzeni lat 2007-2011 udzia poszczeglnych form zabezpiecze finansowych na wypadek niewypacalnoci organizatorw turystyki i porednikw turystycznych dziaajcych w Polsce ulega zmianom. Na pocztku 2012 r. dominujcym typem zabezpieczenia bya gwarancja ubezpieczeniowa, ktr posiada ponad 89% przedsibiorcw (2767 na 3095). Gwarancja bankowa stanowi zabezpieczenie jedynie dla 4,3% przedsibiorstw, a ubezpieczenie na rzecz klienta 5%. Rachunek powierniczy to zabezpieczenie finansowe dla 1,3% przedsibiorstw (40 przedsibiorstw), najwicej przedsibiorstw korzysta z tej formy zabezpieczenia w wojewdztwie lskim (21).

87

Ustawa z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o usugach turystycznych oraz o zmianie ustawy Kodeks wykrocze (Dz. U. Nr 106 poz. 672) - wesza w ycie w dniu 17 wrzenia 2010 r.

86

Wykres 12. Udzia poszczeglnych form zabezpiecze finansowych (w %) w zabezpieczeniach finansowych organizatorw turystyki i porednikw turystycznych 5.04% 1.29% 4.26%

Gwarancja bankowa Gwarancja ubezpieczeniowa Ubezpieczenie na rzecz klienta

89.40%

Rachunek powierniczy

rdo: Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych (stan na 09.01.2012).

Dominujc form prawn wrd organizatorw turystyki i porednikw turystycznych jest osoba fizyczna (w 2011 r. 73% wszystkich organizatorw turystyki i porednikw turystycznych korzystao wanie z takiej formy prawnej). Drug w kolejnoci form prawn jest spka z ograniczon odpowiedzialnoci, ktr jako form wybrao 17% dziaajcych podmiotw. Poza spk jawn, stowarzyszeniem, spk akcyjn pozostae formy prawne maj marginalne znaczenie cznie stanowi 2,18% wszystkich form prawnych88.
Wykres 13. Organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni wedug form prawnych w ukadzie wojewdzkim w 2011 r. 3% 3%
Osoba fizyczna

2%

2%

17%

Spka z ograniczon odpowiedzialnoci Spka Jawna Stowarzyszenie

73%

Spka Akcyjna Pozostae formy dziaalnoci

rdo: Centralna Ewidencja Organizatorw Turystyki i Porednikw Turystycznych (XII 2011).

88

Spka cywilna 0,5%, spdzielnia 0,4%, fundacja 0,4%, kocielna osoba prawna 0,2%, samorzdowa jednostka organizacyjna 0,1%, spka komandytowa 0,1%, spka komandytowo-akcyjna 0,1%, osoba prawna 0,1%, pastwowa jednostka organizacyjna 0,1% oraz przedsibiorstwo pastwowe 0,06%.

87

Od chwili przekazania zada z Prezesa UKFiT na wojewodw waciwych ze wzgldu na siedzib przedsibiorcw, tj. w okresie od 1999 r., do Centralnej Ewidencji uzyskao wpis prawie 8 tysicy podmiotw, z ktrych ponad 4,5 tys. zakoczyo dziaalno 89. Gwn przyczyn wykrelenia z ewidencji byo wykrelenie na wniosek wasny podmiotu (rednio 70% wykrele rocznie) i zakaz dziaalnoci (rednio 30% wykrele rocznie). Organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni problemy i wyzwania W latach 2007-2011 sytuacja na rynku biur podry dynamicznie si zmieniaa. Interdyscyplinarny charakter turystyki sprawia, e jest ona sektorem wraliwym na wahania gospodarcze, a take zjawiska spoeczno-polityczne, czy te przyrodnicze. W analizowanym okresie wystpi szereg czynnikw ze wszystkich wyej wymienionych obszarw, ktre wywary istotny wpyw na sektor turystyczny, w tym na rynek biur podry. Lata 2007-2008 byy wyjtkowo dobre dla biur podry, kiedy ich sytuacja ekonomiczna poprawia si. Po okresie znacznych spadkw liczby zarejestrowanych organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w latach 2004-2006 i spadku przychodw maych biur podry w 2005 r., na rynku pozostay biura, ktre byy w lepszej kondycji finansowej i wypracowyway wikszy zysk. W 2007 r. ok. 100 najwikszych biur podry (zatrudniajcych powyej 9 osb) osigno przychody na poziomie 3,7 mld z, podczas gdy w 2005 r. przychody 100 najwikszych biur wynosiy 2,8 mld z. Przyczyn dobrej koniunktury byy m.in. korzystne kursy walut. Lata 2006-2007 byy okresem do stabilnej wartoci zotego, a niski kurs USD i EUR w 2008 r. sta si dodatkowo impulsem do wzrostu turystyki wyjazdowej. Dodatkowo, wzrost dochodw mieszkacw Polski mia wpyw na wzrost popytu na wyjazdy zagraniczne, w tym na drosze wycieczki, co z kolei przeoyo si na wysze przychody biur podry w 2007 i 2008 r. Wysoki kurs zotego w stosunku do USD i EUR, ktry sprzyja rozwojowi turystyki wyjazdowej, przyczyni si natomiast do spadku przyjazdw zachodnich turystw zagranicznych do Polski w 2008 r. Ponadto wejcie Polski do strefy Schengen w grudniu 2007 r. przyczynio si do spadku liczby turystw z pastw takich, jak Rosja, Ukraina i Biaoru, w zwizku z wprowadzeniem obowizku posiadania przez nich wiz. Po okresie dobrej koniunktury w latach 2007-2008, od jesieni 2008 r., wraz z pojawieniem si wiatowego kryzysu gospodarczego, nastpio osabienie polskiej waluty, wzrost cen wycieczek i kosztw pobytu za granic, co stao si przyczyn znacznego zmniejszenia si popytu na wyjazdy zagraniczne w 2009 r. Ponadto spowolnienie gospodarcze wywoane wiatowym kryzysem ekonomicznym zwikszyo skonno do ograniczania wydatkw na zaspokajanie potrzeb wyszego rzdu, do ktrych zalicza si rwnie turystyka. Ograniczenie popytu turystycznego w warunkach recesji gospodarczej polegao jednak nie na zupenej rezygnacji z wyjazdw, lecz na skracaniu dugoci pobytu i wyborze niszego standardu zakwaterowania, co w konsekwencji oznacza obnienie wydatkw turystycznych. Na osabienie koniunktury wpyw miay rwnie wzrosty cen paliw i opat lotniczych.

89

Stan na 16.08.2012: do Centralnej Ewidencji uzyskay wpis 7962 podmioty, 4670 zakoczyo dziaalno.

88

Kondycja finansowa biur podry w znacznej mierze zaley od tego, jak wielkie jest zainteresowanie ich usugami. Kryzys gospodarczy znacznie obniy optymizm konsumencki w 2009 r., co zadecydowao o zmniejszeniu si popytu na wyjazdy zagraniczne. W 2009 r. ponad poowa z 15 czoowych biur podry odnotowaa straty, natomiast w 2009 r. 10 najwikszych touroperatorw uzyskao przychody w cznej wysokoci 3,1 mld z, w 2010 r. 3,3 mld z, a w 2011 r. 3,42 mld z. W 2010 r. wzrost koniunktury i sprzeday wycieczek zosta zahamowany w wyniku serii wydarze, ktre miay miejsce w okresie od kwietnia do czerwca i wywary niekorzystny wpyw na sektor turystyczny, w tym na biura podry. W 2010 r. sektor turystyczny ucierpia z powodu paraliu ruchu lotniczego wywoanego pyem wulkanicznym po wybuchu wulkanu na Islandii (kwiecie), zamieszek w Grecji i wysokiego kursu USD i EUR (maj) oraz powodzi w Polsce (maj-czerwiec). W konsekwencji spowodowao to, e przedsibiorcy zostali zmuszeni do zmiany swoich strategii wikszo wyjazdw sprzedawana bya w ofercie last minute. Ponadto, istotnym obcieniem finansowym i logistycznym dla biur podry bya konieczno sprowadzenia klientw do kraju co w przypadku paraliu praktycznie wszystkich lotnisk Europy byo znacznie utrudnione90. Pocztek 2011 r. upyn z kolei pod znakiem rewolucji w krajach Afryki Pnocnej, ktre spowodoway wstrzymanie wyjazdw do Tunezji (stycze) i Egiptu (luty), a wic dwch najpopularniejszych kierunkw wyjazdw turystycznych Polakw. Najbardziej ucierpiay te biura podry, ktrych oferta nastawiona bya wycznie na kierunki pnocnoafrykaskie. Zyskay natomiast biura podry, ktre miay zdywersyfikowan ofert. Pomimo to 2011 r. by jednak do udany dla organizatorw turystyki. W 2011 r. due biura podry zwikszyy sprzeda, szczeglnie w lipcu i sierpniu, kiedy to niekorzystna pogoda nad polskim morzem spowodowaa masowy wzrost liczby klientw biur podry zainteresowanych wyjazdami zagranicznymi. Najwiksi touroperatorzy odnotowali wzrost obrotw w 2011 r. w stosunku do roku poprzedniego. czne przychody 10 najwikszych touroperatorw w 2011 r. wyniosy 3,4 mld z. Jednak sabncy zoty i droejca ropa (wysokie ceny paliw) spowodoway straty lub pogorszenie wynikw finansowych biur podry, pomimo e zwikszyy si ich przychody. Problemy te dotkny w wikszoci mae i rednie biura, nie posiadajce duego zgromadzonego kapitau wasnego. Liderzy brany odnotowali znaczce wzrosty91. Z drugiej strony, ponowne pogorszenie sytuacji na wiatowych rynkach finansowych w II poowie 2011 r. z pewnoci nie pozostao bez wpywu na popyt na usugi turystyczne i kondycj finansow biur podry. Rok 2011 to rwnie okres zmian w obszarze stowarzysze branowych zrzeszajcych biura podry. Po kilkunastu latach funkcjonowania na polskim rynku jedynie dwch organizacji oglnopolskich (Polskiej Izby Turystyki, Rady Krajowej Izb Turystyki, przeksztaconej w Izb Turystyki Rzeczypospolitej Polskiej) w 2011 r. powstay dwie nowe oglnopolskie organizacje samorzdu gospodarczego jedna zrzeszajca agentw turystycznych Oglnopolskie Stowarzyszenie Agentw Turystycznych, druga reprezentujca interesy organizatorw turystyki Polski Zwizek Organizatorw Turystyki.
90 91

Touroperatorzy. Raport 2011 Wiadomoci Turystyczne. Wydanie specjalne, 16 czerwca 2011, s. 5-6. Touroperatorzy. Raport 2012 Wiadomoci Turystyczne. Wydanie specjalne, 16 czerwca 2012, s. 6.

89

Powstanie tych organizacji jest wyrazem polaryzacji interesw tych dwch grup biur podry. W 2011 r. wyranie widoczne stao si zjawisko walki o sprzeda pomidzy organizatorami turystyki i agentami turystycznymi. Organizatorzy turystyki wykorzystuj w coraz wikszym stopniu alternatywne kanay sprzeday poprzez strony internetowe i wasne sieci sprzeday, np. przyznajc klientom rabaty przy zakupie oferty bezporednio u organizatora imprezy. Dlatego te w 2011 r., podczas gdy agenci turystyczni odnotowali spadek sprzeday, sprzeda imprez turystycznych, a co za tym idzie obroty czoowych organizatorw turystyki, wzrosy. Od 2007 r., po okresie znacznych spadkw liczby zarejestrowanych organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w latach 2004-2006, nastpuje zrwnowaony wzrost liczby podmiotw wpisanych do rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych. Cho turystyka jest bran wraliw na wahania koniunktury gospodarczej, zawirowania spoeczno-polityczne, czy klski ywioowe, ktrych nie brakowao w latach 2009-2011, liczba biur podry wcale si nie zmniejsza. Po spadku odnotowanym w 2009 r., liczba wyjedajcych na wycieczki zagraniczne powoli ronie, co zachca do otwierania nowych biur podry. Niezalenie od wydarze wpywajcych na bran i przekadajcych si na ich wyniki finansowe oraz stabilno gospodarcz, rynek biur podry mona okreli mianem ustabilizowanego92. W czowce najwikszych firm, osigajcych najwiksze obroty, od kilku lat utrzymuj si te same biura, ktre w kolejnych latach zamieniaj si midzy sob miejscami w rankingach93. Analizowany okres, a zwaszcza lata 2009-2011, to jednak czas znaczcych zmian wasnociowych (np. sprzeda PBP Orbis Funduszowi Enterprise Investors), fuzji i przej (np. przejcie Bee & Free Sp. z o.o. przez Rainbow Tours S.A.) i upadkw kilku czoowych biur podry (BP Kopernik w 2009 r., BP Selectour & Telemac i PBP Orbis w 2010 r.). W 2011 r. z grupy najwikszych organizatorw turystyki znikno rwnie BP Triada S.A., ktre zoyo wniosek do marszaka wojewdztwa o wykrelenie z rejestru organizatorw turystyki i porednikw turystycznych i zostao agentem BP Sky Club, ktre przejo funkcj organizatora turystyki dla caej grupy kapitaowej Triada. Na sytuacj biur podry w analizowanym okresie miay wpyw rwnie zmiany przepisw prawa94, a szczeglnie zmiany wprowadzone ustaw z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o usugach turystycznych oraz o zmianie ustawy Kodeks wykrocze (Dz. U. Nr 106, poz. 672), ktra wesza w ycie w dniu 17 wrzenia 2010 r. oraz zmiany wprowadzone na mocy aktw wykonawczych do znowelizowanej ustawy. Nowelizacja zharmonizowaa przepisy ustawy o usugach turystycznych z art. 7 Dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podry, wakacji i wycieczek, w celu usunicia zgoszonego przez Komisj Wsplnot Europejskich naruszenia w zakresie nieprawidowego wdroenia przez Rzd Rzeczypospolitej Polskiej art. 7 dyrektywy 90/314/EWG dotyczcego obowizku zapewnienia dostatecznego zabezpieczenia finansowego na wypadek niewypacalnoci biur podry (naruszenie nr 2007/4555). Zharmonizowanie to polega na:
92

Warto jednak odnotowa wzrost konkurencji pomidzy agentami turystycznymi oraz organizatorami turystyki rozbudowujcymi w latach 2007-2011 wasne sieci sprzeday. 93 M.in. ranking Touroperatorzy publikowany przez Wiadomoci Turystyczne. 94 Informacje nt. nowelizacji ustawy o usugach turystycznych w rozdziale 1.

90

wykreleniu przepisu stanowicego o proporcjonalnym obnianiu wypat ze rodkw zabezpieczenia finansowego w przypadku, gdy s one niewystarczajce; okreleniu, i zabezpieczenie finansowe organizatora turystyki i porednika turystycznego ma zapewni klientom na wypadek jego niewypacalnoci: pokrycie kosztw powrotu klientw z imprezy turystycznej do miejsca wyjazdu lub planowanego powrotu z imprezy turystycznej w wypadku gdy organizator turystyki lub porednik turystyczny wbrew obowizkowi nie zapewnia tego powrotu; zwrot wpat wniesionych tytuem zapaty za imprez turystyczn w wypadku gdy z przyczyn dotyczcych organizatora turystyki lub porednika turystycznego oraz osb, ktre dziaaj w ich imieniu impreza turystyczna nie zostanie zrealizowana; zwrot czci wpat wniesionych tytuem zapaty za imprez turystyczn, odpowiadajc czci imprezy turystycznej, ktra nie zostanie zrealizowana z przyczyn dotyczcych organizatora turystyki lub porednika turystycznego oraz osb, ktre dziaaj w ich imieniu.

Zmiana przepisw ustawy o usugach turystycznych pocigna za sob zmian aktw wykonawczych okrelajcych minimaln wysoko zabezpiecze finansowych wymaganych od organizatorw turystyki i porednikw turystycznych rozporzdze Ministra Finansw w sprawie minimalnych sum gwarancji bankowych i ubezpieczeniowych oraz w sprawie ubezpieczenia na rzecz klientw, ktre obowizuj w peni od wrzenia 2011 r. Na mocy wyej wymienionych rozporzdze Ministra Finansw, zrnicowano minimaln wysoko sum gwarancyjnych wymaganych od organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w zalenoci od ryzyka z jakim wi si poszczeglne rodzaje imprez turystycznych (tj. w zalenoci od zasigu terytorialnego i rodka transportu oraz terminu i wysokoci przyjmowanych przedpat) i znaczco podniesiono wysokoci wymaganych zabezpiecze finansowych z poziomu 6% rocznych przychodw do poziomu od 12-20% rocznych przychodw dla imprez obarczonych najwikszym ryzykiem, organizowanych z wykorzystaniem lotw czarterowych do krajw europejskich i niezalenie od rodka transportu do krajw pozaeuropejskich. Charakterystyczn cech polskiego rynku biur podry jest niekorzystna relacja wielkoci kapitaw wasnociowych biur podry do ich przychodw. Niewielki udzia wasnych funduszy oznacza, e rodki do dziaalnoci biura czerpi z przedpat klientw lub z kredytw. Dominujce na polskim rynku finansowanie dziaalnoci biur podry z przedpat klientw (bazowanie na przypywie gotwkowym) jest zjawiskiem niekorzystnym z punktu widzenia ich bezpieczestwa finansowego. Wpaty od klientw, ktrzy za swj wyjazd pac przed jego realizacj, czsto z bardzo duym wyprzedzeniem, s przeznaczane na finansowanie biecej dziaalnoci (na pokrywanie kosztw wyjazdw realizowanych w danym momencie). Dlatego te firmom nieposiadajcym wasnych kapitaw trudno finansowa dziaalno w drugiej poowie roku, kiedy sprzeda wycieczek na kolejne

91

miesice spada, a co za tym idzie ilo pienidzy przedpaconych przez klientw maleje, a jednoczenie liczba imprez realizowanych w danym momencie jest najwysza. Wyeliminowaniu, a przynajmniej ograniczeniu skali tego zjawiska, suyo wspomniane ju zrnicowanie wysokoci wymaganych zabezpiecze finansowych na wypadek niewypacalnoci biur podry w zalenoci od terminu i wysokoci przyjmowanych przez nie przedpat na poczet imprez turystycznych. Zgodnie z nowymi zasadami dotyczcymi zabezpiecze finansowych, obowizujcymi w peni od 17 wrzenia 2011 r., im wysze przedpaty i wczeniejszy termin przyjmowania przedpat, a co za tym idzie wiksze ryzyko dla klienta, tym wysze sumy zabezpiecze finansowych wymaganych od biur podry. Ponadto, jako podstaw wyliczenia wielkoci zabezpieczenia przyjto przychd. Nowe zasady dotyczce zabezpiecze finansowych wymaganych od organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, obowizujce w peni od jesieni 2011 r. stanowi wyzwanie dla czci biur podry. Dla firm o sabszej kondycji finansowej podwyszenie sum gwarancyjnych stanowi trudno, poniewa wie si z wyszymi skadkami i depozytami w bankach lub towarzystwach ubezpieczeniowych na wypadek wypaty odszkodowa, co z kolei oznacza konieczno zamroenia dodatkowych pienidzy. Sama brana turystyczna zwraca uwag, e brak przejrzystoci finansowej niektrych touroperatorw informowanie jedynie o obrotach to jeden z problemw tego sektora. Finansowa kondycja biura jest za wynikow trzech wartoci: obrotw w danym okresie, kapitau wasnego i zysku (lub straty)95. Analizowany okres upyn pod znakiem szybkiego rozwoju internetowych form sprzeday oraz wzrostu rezerwacji usug turystycznych dokonywanych przez klientw za porednictwem Internetu skadajcych si na tzw. pakiety dynamiczne (pakiety tworzone przez klientw za pomoc strony internetowej i odpowiednich linkw na strony rezerwacyjne: hoteli, linii lotniczych itd.). Popularne stay si portale zakupw grupowych (ok. 100 w Polsce), warto ofert z sektora turystyki sprzedanych za ich pomoc w 2011 r. szacuje si na 40 mln z (na cakowit warto wszystkich sprzedanych ofert 18 mld z)96. W Polsce jednak nadal wystpuje efekt ROPO (research online, purchase offline), ktry sprawia, e turyci informacji o wyjazdach szukaj w sieci, samego zakupu imprezy dokonuj jednak w stacjonarnym biurze podry97. Jednak rozwj sprzeday internetowej w turystyce to trend, ktry zdominuje przyszo turystyki w Polsce. Lata 2007-2011 to take okres rozwoju biur podry oferujcych indywidualne, tworzone na zamwienie pakiety, w tym rozwoju tzw. butikowych biur podry, ktrych dziaalno jest skierowana na mae grupy podrnych. Wyjazdy organizowane przez ekskluzywne biura butikowe to m.in. podre tematyczne, kulinarne, wyjazdy za granic w celu, np. nauki taca czy te wyjazdy alpinistyczne, ktre czy dokadne poznanie wybranego rejonu wiata.
95 96

Touroperatorzy. Raport 2012, s. 4. Prezentacja Michaa Rudnickiego (Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie) Nowoczesne narzdzia sprzeday internetowej jako sposb reagowania brany na sytuacj kryzysowe, Seminarium Naukowe nt. Reagowanie brany turystycznej na sytuacje kryzysowe, 9 grudnia 2011 r., Szkoa Gowna Handlowa w Warszawie. 97 Touroperatorzy. Raport 2012, s. 18.

92

Podsumowanie W latach 2007-2011 liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych ulegaa nieznacznym wahaniom. W 2011 r. na polskim rynku turystycznym funkcjonowao 3136 organizatorw turystyki i porednikw turystycznych, z czego mikroprzedsibiorstwa stanowiy ponad 90%. Na pocztku 2012 r. dominujcym typem zabezpieczenia finansowego na wypadek niewypacalnoci organizatorw turystyki i porednikw turystycznych bya gwarancja ubezpieczeniowa, ktr posiada ponad 89% przedsibiorcw; Po stosunkowo dobrych dla biur podry latach 2007-2008, w 2009 r. i 2010 r. sektor turystyczny ucierpia z powodu kryzysu gospodarczego, paraliu ruchu lotniczego wywoanego pyem wulkanicznym po wybuchu wulkanu na Islandii, istotnych waha walut, wzrostu cen paliw. Pocztek 2011 r. upyn z kolei pod znakiem rewolucji w krajach Afryki Pnocnej oraz spowolnienia gospodarczego w Europie. Z drugiej strony, liderzy brany oraz biura posiadajce zdywersyfikowan ofert odnotowali znaczce wzrosty w 2011 r. Ponadto, pomimo zawirowa spoeczno-politycznych czy klsk ywioowych, ktrych nie brakowao w latach 2009-2011, liczba biur podry wcale si nie zmniejszya; Problemy systemowe, ktre wpywaj na rynek biur podry w Polsce to przede wszystkim: niekorzystna relacja wielkoci kapitaw wasnociowych biur podry do ich przychodw, bazowanie na przypywie gotwkowym w finansowaniu dziaalnoci oraz wpywajcy bezporednio na sprzeda efekt ROPO (research online, purchase offline). Wyzwaniem dla czci biur podry s nowe zasady dotyczce zabezpiecze finansowych, obowizujce w peni od jesieni 2011 r.; Analizowany okres to z jednej strony rozwj internetowych form sprzeday, w tym poprzez portale zakupw grupowych, zwikszajcych moliwo sprzeday imprez turystycznych na masow skal. Z drugiej strony, na rynku zaistniay biura podry oferujce indywidualne tworzone na zamwienie pakiety, ktrych dziaalno jest skierowana na obsug maych grup (tzw. butikowe biura podry); W kolejnych latach przewiduje si dalsz konsolidacj firm brany turystycznej, w tym biur podry, ktrej celem bdzie zmniejszanie kosztw dziaania i zwikszanie konkurencyjnoci. Jednoczenie firmy nierentowne bd znikay z rynku.

93

5.2. Brana hotelarska Brana hotelarska w Polsce podlega nieustannym przemianom pod wzgldem ilociowym oraz jakociowym. Do charakterystyczne dla Polski jest istnienie bardzo wielu grup obiektw zbiorowego zakwaterowania w szczeglnoci obiektw charakterystycznych jedynie dla Europy rodkowo-Wschodniej, np. orodkw wczasowych, ktre nie wystpuj w strukturze obiektw noclegowych w krajach Europy Zachodniej. Lata 2007-2011 to przede wszystkim okres duych nakadw inwestycyjnych w tym sektorze. Wzrost rynku dokonywa si nie tylko poprzez oddawanie do eksploatacji nowych hoteli, ale rwnie poprzez rozbudow i modernizacj obiektw ju istniejcych lub adaptacj innych budynkw na cele hotelowe. Hotelarski samorzd gospodarczy jest w Polsce rozproszony. Brak organizacji o zasigu oglnopolskim z obligatoryjn przynalenoci decyduje o jego saboci. Pord organizacji zrzeszajcych wacicieli i gestorw bazy noclegowej naley wymieni: Polsk Izb Hotelarstwa: powstaa w marcu 2002 r. jako organizacja gospodarcza zrzeszajca polskie przedsibiorstwa hotelowe i producentw na rzecz hotelarstwa oraz szkoy hotelarskie. Gwnym jej zadaniem jest obrona interesw czonkw, ochrona prawna, doskonalenie wiedzy zawodowej, doradztwo inwestycyjne; Izb Gospodarcz Hotelarstwa Polskiego: powstaa w listopadzie 2003 r. Jest rzecznikiem rodowiska biznesu hotelowego i gastronomicznego w kontaktach z administracj pastwow na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym oraz w Unii Europejskiej. Lobbuje na rzecz tworzenia warunkw rozwoju ycia gospodarczego w tym szczeglnie hotelarstwa i gastronomii oraz wspiera wszelkie inicjatywy gospodarcze swoich czonkw; Polsk Federacj Campingu i Caravaningu: do zada naley m.in. prowadzenie ewidencji, klasyfikacji, rekomendacji i kontroli oraz funkcjonowania i wyposaenia campingw w Polsce. Aktualnie funkcjonuje w Polsce 135 campingw o cznej iloci ponad 20 000 miejsc noclegowych98. Spord campingw funkcjonujcych w Polsce ponad 97% naley do Federacji; Polsk Federacj Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gocinne: jednym z istotnych zada Federacji jest kategoryzacja Wiejskiej Bazy Noclegowej czyli dobrowolnej oceny obiektw turystyki wiejskiej, przeprowadzanej przez licencjonowanych inspektorw. Celem kategoryzacji jest podnoszenie jakoci usug wiadczonych w obiektach turystyki wiejskiej, ich rekomendacja i promocja; Polskie Towarzystwo Turystyczno Krajoznawcze - zrzesza okoo 61 tysicy czonkw w caym kraju. Towarzystwo posiada ponad 260 oddziaw zrzeszajcych okoo 2500 k i klubw oraz prawie 200 obiektw noclegowych o rnym standardzie.

98

Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012.

94

Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych: reprezentant w Polsce wiatowego rynku schronisk modzieowych;

Stowarzyszenie Zarzdcw Obiektw Rekreacyjno-Turystycznych, ktrego celem jest stworzenie systemu rekomendacji obiektw wypoczynkowych, rekreacyjnych, konferencyjnych, profilaktyki i rehabilitacji zdrowotnej i innych penicych podobne funkcje oraz promowanie systemu rekomendacji w celu stworzenia marki rozpoznawalnej w kraju i za granic, a take nadawanie rekomendacji obiektom zarzdzanym przez czonkw Stowarzyszenia Rynek hotelarski zmiany ilociowe Gwny Urzd Statystyczny wyrnia dwie grupy obiektw noclegowych: obiekty zakwaterowania zbiorowego (16 rodzajw): hotele, motele, pensjonaty, domy wycieczkowe, schroniska, schroniska modzieowe, szkolne schroniska modzieowe, orodki wczasowe, kolonijne, szkoleniowo-wypoczynkowe, domy pracy twrczej, zespoy oglnodostpnych domkw turystycznych, campingi, pola biwakowe, orodki wypoczynku sobotnio-niedzielnego i witecznego, zakady uzdrowiskowe, pozostae niesklasyfikowane; turystyczne obiekty indywidualnego zakwaterowania: kwatery prywatne (tzw. pokoje gocinne) i kwatery agroturystyczne.

Wykres 14. Liczba obiektw zbiorowego zakwaterowania w latach 2007-2011

7,500 7,000 6,500 6,000 5,500 5,000 4,500 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: opracowano w Departamencie Turystyki, MSiT na podstawie danych GUS. 6,718 6,857 6,992 7,206 7,039

W latach 2007-2011 zaobserwowano tendencj wzrostow liczby obiektw od 6 718 w roku 2007 do 7 206 w roku 2010 i niewielki spadek do 7 039 w roku 2011, ale powyej poziomu z roku 2009 liczby obiektw zbiorowego zakwaterowania. W przedmiotowym okresie zanotowano take wzrost w liczbie miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego 95

zakwaterowania z 582, 1 tys. w 2007 r. do 606,3 tys. w 2011 r. (wzrost o 4%). W roku 2011 nieznaczny spadek liczby miejsc noclegowych.

Wykres 15. Liczba miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania w latach 20072011 ( w tys.)
630 610 590 570 550 530 510 490 470 450 2007 2008 2009 2010 2011 582.1 597.0 606.5 610.1 606.3

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki, MSiT na podstawie danych GUS oraz przekazane przez GUS.

W 2008 r. i 2009 r. roku liczba miejsc noclegowych wzrosa odpowiednio o 2,5% i 1,6% w porwnaniu z latami poprzednimi. W 2010 r. zarejestrowanych byo 610,1 tys. miejsc noclegowych wzrost o 0,6% w stosunku do roku 2009. Jednak w roku 2011 nastpi spadek w liczbie samych obiektw o 167, ktry przeoy si take na spadek liczby miejsc noclegowych o 3,9 tys. Naley jednak zauway, e spadek w roku 2011 dotyczy gwnie: innych obiektw hotelowych (spadek o 21 obiektw) oraz pozostaych obiektw zbiorowego zakwaterowania (spadek o 229 obiektw).

Tabela 14. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w latach 2007-2011 Ogem Hotele Motele Pensjonaty Inne obiekty hotelowe 715 798 809 1011 990 Pozostae obiekty zbiorowego zakwaterowania 4275 4215 4156 3983 3754

Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania liczba 2007 2008 2009 2010 2011 6718 6857 6992 7206 7039 1370 1488 1634 1796 1883 108 106 119 123 123 250 250 274 293 289

96

Miejsca noclegowe 2007 2008 2009 2010 2011 582 105 596 998 606 501 610 111 606 246 141 121 155 819 165 595 176 035 186 968 4 065 4 144 4 511 4 665 4 574 11 117 11 141 11 846 12 746 12 610 34 084 39 403 39 681 47 521 48 359 391 718 386 491 384 868 369 144 353 735

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki, MSiT na podstawie Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012 i poprzednie edycje.

Najliczniejsz grup wrd rejestrowanej bazy noclegowej stanowi hotele, ktrych liczba w latach 2007-2011 rosa dynamicznie. W caym analizowanym okresie wzrosa ona o 37%, co oznacza rednio roczny przyrost o 9%. W przypadku hoteli w 2011 r. zanotowano w porwnaniu z rokiem 2010 wzrost zarwno w ich liczbie (o 87), jak i w miejscach noclegowych (o ponad 11 tys.). Jest to bardzo wysokie tempo wzrostu, a najwyszy wskanik wzrostu w liczbie hoteli zarejestrowano w 2010 r. Na tle caej bazy noclegowej liczba pokoi w hotelach w 2010 r. przekroczya liczb 90 tys. wzrost w porwnaniu z rokiem 2009 o 5,6 tys.99. Warto zauway, e znaczcy wzrost odnotowano w liczbie hoteli trzygwiazdkowych (z 547 w 2007 r. do 845 w 2011 r.) oraz w liczbie hoteli piciogwiazdkowych, gdzie prawie dwukrotnie zwikszya si ich liczba (z 24 w 2007 r. do 45 w 2011 r.). Wrd najwikszych nowych inwestycji hotelowych w latach 2007-2011 naley wskaza Hilton w Gdasku, Angelo i Best Western Premier w Katowicach, Borowiecki i Ambasador w odzi oraz pierwszy obiekt z sieci B&B w Toruniu 100. W 2010 r. i 2011 r. na polskim rynku intensywniej zaczo dziaa wicej midzynarodowych sieci hotelowych (np. Choice Hotels, Hilton Hotels, Best Western, Wyndham, Louvre Hotels, Qubus, Accor). Ten trend z pewnoci w latach kolejnych bdzie si pogbia. Cho rok 2010 w porwnaniu do lat wczeniejszych charakteryzowa si dalszym wzrostem liczby nowych hoteli, tempo tego wzrostu byo mniejsze101. Wynikao to przede wszystkim ze skutkw wiatowego kryzysu gospodarczego, ktry dopiero od roku 2010 zacz wywiera znaczcy wpyw na polsk gospodark, utrudniajc przedsibiorcom dostp do kredytw. Wedug specjalistw z Horecanet.pl inwestycje zapocztkowane i uruchomione w roku 2010 to przede wszystkim takie, ktre pozyskay finansowanie przed kryzysem. Z drugiej strony specjalici wskazuj take, e dopiero w roku 2010 brana hotelarska zacza odrabia wczeniejsze straty.

99

Rynek Hotelarski w Polsce 2011, Raport (wydanie specjalne) wiat Hoteli i horecanet.pl, s. 12 (http://www.horecanet.pl/Nasze-media/Raport-Rynek-Hotelarski-w-Polsce-2009/01-2011.aspx, 20.03.2012). 100 Ibidem, s.6, 101 Ibidem, s. 6.

97

Wykres 16. Liczba hoteli wedug kategorii w latach 2007-2011 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 2007 hotele 5* hotele 4* 2008 hotele 3* 2009 hotele 2* hotele 1* 2010 2011 hotele w trakcie kategoryzacji
84 24 157 108 114 27 170 109 141 35 175 120 162 43 177 125 180 45 174 121 547 450 459 487 676 609 510 518 779 845

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki, MSiT na podstawie danych GUS (Turystyka w 2011 r. i edycje wczeniejsze).

W podziale na regiony rozmieszczenie zasobw bazy noclegowej w Polsce nie jest rwnomierne. Blisko poowa wszystkich zasobw jest zlokalizowana w czterech wojewdztwach o duych walorach turystycznych: maopolskim, zachodniopomorskim, pomorskim i dolnolskim. Spowodowane jest to faktem, i wielko oraz struktura rodzajowa i przestrzenna bazy noclegowej odzwierciedla przede wszystkim wystpowanie walorw turystycznych oraz zapotrzebowanie na baz (popyt turystyczny).

Wykres 17. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania wedug wojewdztw w 2011 r.

1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 880 845 776

692

613 508 391 386 353 299 296 280 273 166 165 116

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki, MSiT na podstawie Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012.

98

Brana hotelarska problemy i wyzwania W latach 2007-2011 bardzo istotnym impulsem do rozwoju bazy noclegowej w Polsce byo przygotowanie do organizacji Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012TM oraz poprzedzajce to wydarzenie przejcie przez Polsk w drugiej poowie 2011 r. Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Organizacja unijnych konferencji i spotka i zwizany z ni ruch biznesowy pozytywnie wpyny na pobudzenie popytu na usugi wiadczone przez hotele. Z tego powodu lata 2007-2011 to przede wszystkim okres nakadw inwestycyjnych w tym sektorze. Co istotne, wzrost rynku dokonywa si nie tylko poprzez oddawanie do eksploatacji nowych hoteli, ale rwnie poprzez rozbudow i modernizacj obiektw ju istniejcych lub adaptacj innych budynkw na cele hotelowe. Z drugiej strony, ograniczenie kredytowania kapitaochonnych inwestycji hotelowych uniemoliwio realizacj wielu projektw102. Jak stwierdzaj eksperci z brany hotelarskiej103 nowym zjawiskiem na rynku byo obnianie oficjalnej kategorii obiektw przez niektre hotele w celu poszerzenia grupy klientw docelowych. Kryzys gospodarczy przyczyni si do ograniczenia przez firmy wydatkw na podre subowe, konferencje, czy szkolenia. Problemem polskiego hotelarstwa, jak wskazuj eksperci, s zbyt wysokie ceny noclegw, ograniczajce dostpno hoteli dla redniozamonych Polakw podrujcych w celach turystycznych, a nie biznesowych. Odpowiedzi wydaje si wzrost od roku 2007 liczby hoteli ekonomicznych, szczeglnie obiektw markowych w ramach sieci hotelowych (np. Best Western, Accor Ibis i Ibis Budget, Louvre Hotels Campanile, B&B, Qubus). Hotelarze wskazuj take na inne bariery ograniczajce dziaalno gospodarcz w tym sektorze: utrudnienia wynikajce z aktualnie obowizujcego prawa budowlanego oraz przepisw przeciwpoarowych; problemy zwizane z podatkami i innymi opatami (podatek od nieruchomoci, podatek VAT, opaty z tytuu uytkowania praw autorskich i praw pokrewnych). Kolejn grup problemw stanowi ograniczenia zwizane z utrudnionym dostpem hotelarzy do zewntrznych rde finansowania inwestycji (m.in. kredyty, gwarancje, dotacje unijne)104. Innym problematycznym obszarem jest brak inwestycji obiektw hotelarskich w strony internetowe, bdce same w sobie narzdziem sprzeday105. Ponadto wzrastaj koszty prowadzonej dziaalnoci, na co wpywaj midzy innymi coraz wysze opaty za media (energia elektryczna, woda, gaz itp.)

102

Marketbeat Raport o Rynku Nieruchomoci w Polsce, Cushman & Wakefield Polska, Wiosna 2011, http://www.cwinvestment.pl/pl/raporty/marketbeat, s.24. 103 Ibidem, s.24. 104 Problemy wskazane przez przedstawicieli Izby Gospodarczej Hotelarstwa Polskiego na IX posiedzeniu Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku w dniu 27 padziernika 2010 r. w Ministerstwie Sportu i Turystyki. 105 Analiza przeprowadzona w ramach Programu Zoty Standard w Obsudze Klienta. rdo: Izba Gospodarcza Hotelarstwa Polskiego, Raport: czym konkuruj polskie hotele?, 21.11.2011, http://www.ighp.pl/ekspert-radzi/analizy-i-raporty/art,25,raport-czym-konkuruja-polskie-hotele.html.

99

Podsumowanie Lata 2007-2011 to przede wszystkim dalszy rozwj brany hotelarskiej, ktra doskonalc narzdzia zarzdzania oraz kontynuujc wczeniejsze inwestycje, bya pomimo okresowych spadkw najbardziej rentownym sektorem turystyki; W przedmiotowym okresie zanotowano wzrost liczby obiektw zbiorowego zakwaterowania o 5%, do 7039 w 2011 r. oraz wzrost w liczbie miejsc noclegowych o 4%, do 606,2 tys. w 2011 r.; Na ograniczenie rozwoju tego sektora wpywa przede wszystkim: trudna dostpno do kredytw oraz niespjno przepisw prawa. Jednym z kierunkw rozwoju brany jest dalsze wchodzenie na rynek wielu midzynarodowych sieci hotelowych oraz wzrost liczby hoteli ekonomicznych.

100

5.3. Brana gastronomiczna Rynek usug gastronomicznych stanowi wan cz gospodarki turystycznej. Cho z usug gastronomicznych korzystaj nie tylko podrni i odwiedzajcy, ale take mieszkacy, znaczenie usug gastronomicznych w turystyce jest nie do przecenienia. Oprcz penienia tradycyjnej roli jako sektor turystyczny, warto zwrci uwag, e gastronomia czsto jest celem turysty samym w sobie o czym wiadczy rozwj turystyki kulinarnej. Rynek usug gastronomicznych - zmiany ilociowe Usugi gastronomiczne s bardzo dobrze rozwijajc si dziedzin usug. Wedug danych GUS w 2010 r. dziaao w Polsce 70 tys. placwek gastronomicznych (staych i sezonowych). Mimo, i liczba placwek gastronomicznych ulega zmniejszeniu z 88,9 tys. w 2007 r. do 70,4 tys. w 2010 r. (spadek o 20%) to mona zaobserwowa wysok tendencj wzrostow w liczbie restauracji w analizowanym okresie (wzrost o 4 tys. restauracji tj. o 37%). Ograniczeniu ulega liczba barw, stowek i punktw gastronomicznych. Wraz ze wzrostem poziomu ycia spoeczestwa oraz m.in. zmianami zwizanymi z czasem pracy, powinny si dokonywa dalsze przeksztacenia w strukturze sieci gastronomicznej oraz podnoszenie standardu jakoci obsugi konsumentw.

Tabela 15. Liczba placwek gastronomicznych w latach 2007-2011 Wyszczeglnienie Liczba placwek gastronomicznych Restauracje Bary Stowki Punkty gastronomiczne 10 927 38 391 6 576 33 101 13 731 33 151 5 207 29 042 13 501 30 519 4 373 26 985 14 937 27 145 4 509 23 892 15 287 25 866 4 271 21 932 2007 88 995 2008 81 131 2009 75 378 2010 70 483 2011 67 356

rdo: Rynek wewntrzny w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012 oraz poprzednie edycje

W 2011 r., podobnie jak w latach ubiegych, najliczniejsz grup wrd placwek gastronomicznych byy bary, ktre stanowiy nieco ponad 38% wszystkich placwek w skali caej Polski. Punkty gastronomiczne stanowiy 32,6% caej bazy gastronomicznej, restauracje 22,7%, natomiast stowki 6,3%. W analizowanym okresie zmniejszy si udzia sektora publicznego w gastronomii, sektor prywatny w gastronomii w 2011 r. obj 98% wszystkich placwek106.

106

W tym: 99,2% restauracji, 99% barw, 82,2% stowek i 98,6% punktw gastronomicznych. rdo: Rynek wewntrzny w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011

101

Tabela 16. Przychody ogem przedsibiorstw gastronomicznych w latach 2007-2011 (w mln z) Wyszczeglnienie Przychody ogem (w mln z) ze sprzeday towarw w tym ze sprzeday napojw alkoholowych i wyrobw z produkcji gastronomicznej tytoniowych z pozostaej dziaalnoci 2007 20 220 2008 20 777,4 6 905,0 4 760,4 13299,2 573,2 2009 21 532,0 6 577,6 4 518,7 14 394,8 559,6 2010 21 682,8 6 043,2 4 199,6 15 022,0 617,6 2011 22 782,6 6 319,1 4 362,7 15 833,2 630,3

rdo: Rynek wewntrzny w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012 oraz poprzednie edycje.

Przychody ogem z dziaalnoci gastronomicznej w 2010 r. wyniosy wedug szacunkw 21,7 mld z i zwikszyy si w stosunku do roku 2009 o 0,7%. W 2010 r. udzia przychodw ze sprzeday towarw handlowych w przychodach ogem wynis 27%, w tym ze sprzeday napojw alkoholowych i wyrobw tytoniowych 19% (oba wskaniki ulegy zmniejszeniu w stosunku do roku 2009). W 2010 r. udzia przychodw z produkcji gastronomicznej w przedsibiorstwach gastronomicznych w przychodach ogem wynis 69% (by to wzrost o 2 pkt procentowe w stosunku do roku 2009).

Wykres 18. Placwki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2011 r.

2000 1760 1431 1127 1000 789 450 88 108 0 Restauracje Hotele Motele Pensjonaty Bary i kawiarnie Inne obiekty hotelowe Stowki Punkty gastronomiczne Pozostae obiekty zbiorowego zakwaterowania 369 57 88

1500

500

303 75 2 112 108 83 81 10 24

343

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na MSiT podstawie Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012.

W 2011 r., podobnie jak w roku poprzednim, najwicej placwek gastronomicznych zlokalizowanych byo w hotelach 3045 oraz w pozostaych obiektach zbiorowego zakwaterowania 2932. Restauracje dominoway w hotelach (1760) oraz w grupie innych obiektw hotelowych, gdzie stanowiy 47,8% ogu placwek gastronomicznych (450 na 952). W pozostaych obiektach, innych ni hotelowe, najliczniejsz grup stanowiy stowki 1431, czyli 48,8% ogu placwek gastronomicznych w tej grupie obiektw 102

noclegowych. Bary i kawiarnie w znaczcej liczbie zlokalizowane byy w hotelach (1127) oraz w pozostaych obiektach zbiorowego zakwaterowania (789).

Brana gastronomiczna problemy i wyzwania Wedug portalu Rynek Horeca po duym rozwoju w latach 2007-2008 gastronomia w Polsce ogranicza tempo wzrostu ze wzgldu na spowolnienie gospodarcze. Firmy wprowadzaj oszczdnoci, zmniejszaj kadry, rzadziej wprowadzaj nowoci. Istotny jest jednak fakt, i poprawia si jako obsugi goci zagranicznych. Wiksze znaczenie odgrywa zapewnienie konsumentom jasnych i rzetelnych informacji na temat zamawianych przez nich da (warto odywcza, pochodzenie skadnikw itp.). Ponadto, zmieniaj si upodobania Polakw (szczeglnie w wieku 25-35 lat), ktrzy czciej spdzaj czas wolny poza domem tym samym czciej korzystaj z usug brany gastronomicznej. Z drugiej strony, w Polsce wydatki przeznaczane na restauracje i hotele w strukturze spoycia indywidualnego ksztatuj si na niskim poziomie w porwnaniu z innymi krajami Unii Europejskiej. W 2009 r. udzia tych wydatkw w Unii Europejskiej wynis 8,5%, w tym w Polsce 2,9% (w 2010 r. 2,3%)107.

Podsumowanie Rynek usug gastronomicznych stanowi wan cz gospodarki turystycznej. Oprcz penienia tej roli przez gastronomi, warto zwrci uwag na rozwj turystyki kulinarnej; Usugi gastronomiczne s bardzo dobrze rozwijajc si dziedzin usug. Wedug danych GUS w 2010 r. dziaao w Polsce 70 tys. placwek gastronomicznych. Mona zaobserwowa wysok tendencj wzrostow w liczbie restauracji w okresie 20072011 wzrost o 4 tys. (o 37%); W 2011 r., podobnie jak w roku poprzednim, najwicej placwek gastronomicznych zlokalizowanych byo w hotelach oraz w pozostaych obiektach zbiorowego zakwaterowania. Restauracje dominoway w hotelach oraz w grupie innych obiektw hotelowych, stowki w pozostaych obiektach zbiorowego zakwaterowania.

107

Rynek wewntrzny w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011.

103

5.4. Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek Przewodnikiem turystycznym lub pilotem wycieczek moe zosta osoba, ktra posiada uprawnienia okrelone ustaw z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usugach turystycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268, z pn. zm.). Nadawanie, odmawianie nadania, zawieszanie, przywracanie i cofanie uprawnie pilota wycieczek i przewodnika turystycznego ley w kompetencjach marszakw poszczeglnych wojewdztw od 1 stycznia 2006 r. Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek nale do grupy usugodawcw turystycznych, ktrzy maj bezporedni i nierzadko dugotrway kontakt z turyst, dlatego te jako usug wiadczonych przez t grup zawodow ma tak istotne znaczenie dla zadowolenia turystw z odwiedzenia nowego miejsca. W ostatnich latach sukcesywnie zwiksza si liczba turystw z odlegych krajw Azji i obu Ameryk, a take z odleglejszych krajw europejskich, co wymaga od grupy zawodowej polskich pilotw i przewodnikw nabywania znajomoci nowych, egzotycznych jzykw. Liczba nadanych uprawnie przewodnika turystycznego i pilota wycieczek stale si zwiksza, za w obliczu promowania polskiej turystyki miejskiej oraz coraz czciej dostrzeganych walorw polskich miast, szczeglnie ronie znaczenie przewodnictwa miejskiego, o czym wiadczy najbardziej dynamiczny wzrost liczby tych uprawnie na przestrzeni lat 2007-2011. Osoby wiadczce usugi przewodnickie i pilockie w niezwykle elastyczny sposb musz dostosowywa si do szybko zmieniajcych si potrzeb klientw, w szczeglnoci turystw zagranicznych. Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek wykonuj tzw. wolny zawd, a wic nie s zwizani na stae z jednym pracodawc, ale przyjmuj zlecenia od wielu firm rwnolegle. W zwizku z sezonowo zmieniajcym si zapotrzebowaniem na usugi turystyczne, przewodnicy i piloci nie s z reguy objci stosunkiem pracy, a wykonuj zlecenia na podstawie umw cywilno-prawnych, tzn. umowy zlecenie lub umowy o dzieo, bd te wiadcz usugi w ramach prowadzonej przez siebie dziaalnoci gospodarczej. Sezonowe zapotrzebowanie na usugi turystyczne oraz niepewno uzyskania staego dochodu przyczynia si do wykonywania zawodu przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek w wikszoci przypadkw dodatkowo, okazjonalnie, jako dziaalno uzupeniajc, nie stanowic gwnego rda dochodw. Jedynie niewielka grupa usugodawcw wykonuje t dziaalno zawodowo i traktuje jako gwne rdo utrzymania, nie rezygnujc jednak z uzyskiwania dochodw z tytuu wiadczenia innych usug, w szczeglnoci poza sezonem turystycznym (np. usugi szkoleniowe, wydawnicze, tumaczeniowe itp.). Dua liczba osb posiadajcych uprawnienia do wykonywania tego zawodu oraz regionalne lub lokalne rozrnienie rodzajw uprawnie nie s okolicznociami sprzyjajcymi powstawaniu jednego oglnokrajowego, spjnego samorzdu gospodarczego. Przewodnicy i piloci zrzeszaj si jednak dobrowolnie w licznych stowarzyszeniach, ktrych rola wobec swoich czonkw sprowadza si m.in. do: prowadzenia samoksztacenia w formie dodatkowych szkole, wyjazdw studyjnych, warsztatw, seminariw i konferencji, konkursw branowych;

104

ustanawiania wewntrznych standardw jakoci usug za pomoc narzdzi samoregulacji, tj. kodeksy dobrych praktyk, regulaminy przynalenoci do organizacji, systemy certyfikacji; firmowania jakoci usug wiadczonych przez swojego czonka prestiem nazwy organizacji; rekomendacji usug swoich czonkw zleceniodawcom organizatorom turystyki oraz bezporednio turystom; penienia w imieniu czonkw m.in. roli partnerw spoecznych w procesie stanowienia prawa. Pord licznych organizacji zrzeszajcych przewodnikw turystycznych lub pilotw wycieczek warto wyrni dziaajce: na skal oglnopolsk (m.in.: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze, w ramach ktrego dziaa Krajowy Samorzd Przewodnikw Turystycznych PTTK, Polska Federacja Pilotau i Przewodnictwa, Polskie Stowarzyszenie Przewodnikw Wysokogrskich, Polskie Stowarzyszenie Pilotw Wycieczek Zagranicznych); na skal regionaln (w tym regionalne samorzdy przewodnikw turystycznych PTTK, regionalne stowarzyszenia przewodnikw i pilotw); na skal lokaln (w tym lokalne samorzdy przewodnikw turystycznych PTTK, studenckie i akademickie koa przewodnickie, lokalne stowarzyszenia przewodnikw i pilotw). Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek zmiany ilociowe Nadawanie uprawnie do wykonywania dziaalnoci pilota wycieczek i zawodu przewodnika turystycznego Wedug stanu na koniec roku 2011 r., uprawnienia pilota wycieczek posiadao 44 412 osb, natomiast uprawnie przewodnika turystycznego zostao nadanych cznie 19 680, w tym przewodnika terenowego 7 966, przewodnika miejskiego 6 000, a przewodnika grskiego 5 714108.
Tabela 17. czna liczba uprawnie pilota wycieczek i przewodnika turystycznego figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw (stan na 31.12. 2011 r.) Wojewdztwo 1 2 3 4 5 6
108

Pilot wycieczek 2 899 1 966 2 907 657 2 344 6 210

Przewodnik turystyczny terenowy 419 283 690 173 259 900 miejski 476 294 253 6 316 1 199 grski 867 14 58 21 83 2 006

dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie

Patrz Zaczniki czna liczba uprawnie pilota wycieczek figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw (wykres) oraz czna liczba uprawnie przewodnika turystycznego figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw (wykres).

105

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie

7 367 1 662 3 456 1 114 1 934 6 508 1 444 1 133 2 277 1 736

678 91 425 532 445 1 015 708 555 431 559 8 163

1 738 1 23 8 743 600 56 224 424 388 6 749 20 732

201 31 601 5 81 1 786 20 9 31 6 5 820

cznie w Polsce

45 614 66 346

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych przekazanych przez marszakw wojewdztw.

Najwicej uprawnie pilota wycieczek zostao nadanych w wojewdztwach: mazowieckim, lskim, maopolskim (w kadym z tych wojewdztw ta liczba przekracza 6 000), natomiast najmniej w wojewdztwach: lubuskim, podlaskim i warmiskomazurskim (w kadym z tych wojewdztw poniej 1 200). Pod wzgldem liczby nadanych uprawnie przewodnika grskiego zdecydowanie przoduj wojewdztwa: maopolskie (2 006) i lskie (1 786). O ponad poow mniej uprawnie przewodnika grskiego nadano w wojewdztwie dolnolskim (867) i podkarpackim (601). Na terenie wyej wymienionych wojewdztw znajduj si pasma grskie (Tatry, Beskidy, Sudety). Poza tymi wojewdztwami, jeszcze tylko w wojewdztwie mazowieckim nadano znaczc liczb uprawnie przewodnika grskiego (201). Najmniej osb posiadajcych uprawnienia przewodnika grskiego znajduje si w wojewdztwach: podlaskim, zachodniopomorskim oraz warmisko-mazurskim (w kadym z tych wojewdztw poniej 10, wojewdztwa te nie obejmuj adnych obszarw grskich). Zdecydowanie najwicej uprawnie przewodnika miejskiego zostao nadanych w wojewdztwach: mazowieckim (1 738) i maopolskim (1 199), co cznie stanowi ponad poow wszystkich nadanych uprawnie przewodnika miejskiego w Polsce. Zdecydowanie najmniej przewodnikw miejskich znajduje si w wojewdztwach: opolskim, lubuskim i podlaskim (w kadym poniej 10) oraz podkarpackim, witokrzyskim i warmiskomazurskim (odpowiednio 23, 56 i 224). Wynika to gwnie z faktu, i stolice wyej wymienionych wojewdztw nie nale do grupy miast, do oprowadzania po ktrych konieczne jest posiadanie uprawnie przewodnika turystycznego miejskiego109. Naley take zauway, i we wszystkich tych wojewdztwach liczba nadanych uprawnie przewodnika terenowego znacznie przekracza liczb nadanych uprawnie przewodnika miejskiego, co mona interpretowa tak, e zadania przewodnikw miejskich w ww. wojewdztwach przejmuj przewodnicy terenowi (wykres 43 w zaczniku).
109

Rozporzdzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 4 marca 2011 r. w sprawie przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek (Dz. U. Nr 60, poz. 302).

106

Najwicej uprawnie przewodnika terenowego nadano w wojewdztwach: lskim, maopolskim (w obu 900 lub wicej), witokrzyskim, lubelskim i mazowieckim (ponad 600) natomiast najmniejsz liczb w wojewdztwach: opolskim, lubuskim, dzkim, kujawskopomorskim (w kadym z tych wojewdztw poniej 300). Potwierdzanie znajomoci jzykw obcych przez pilotw wycieczek i przewodnikw turystycznych Aby mc zgodnie z prawem wiadczy usugi przewodnickie lub pilockie w jzyku obcym, naley posiada wpis do legitymacji przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, formalnie powiadczajcy znajomo tego jzyka. Wpisu dokonuje waciwy urzd marszakowski na podstawie odpowiednich certyfikatw jzykowych lub wiadectwa zdania egzaminu z jzyka obcego przed komisj powoan przez marszaka wojewdztwa.

Tabela 18. Liczba pilotw wycieczek i przewodnikw turystycznych posiadajcych potwierdzon znajomo co najmniej jednego jzyka obcego oraz ich udzia w liczbie wszystkich osb, posiadajcych dane uprawnienie (stan na 31.12.2011 r.). Przewodnik turystyczny Wojewdztwo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 dolnolskie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie dzkie maopolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie lskie witokrzyskie warmisko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Pilot wycieczek 661 484 677 203 267 1 741 2 425 258 372 207 467 bd 268 352 717 428 22,80% 24,62% 23,29% 30,90% 11,39% 28,04% 32,92% 15,52% 10,76% 18,58% 24,15% bd 18,56% 31,07% 31,49% 24,65% terenowy 44 35 19 21 35 38 27 11 16 91 77 bd 122 123 41 86 10,50% 12,37% 2,75% 12,14% 13,51% 4,22% 3,98% 12,09% 3,76% 17,11% 17,30% bd 17,23% 22,16% 9,51% 15,38% miejski 128 38 42 1 42 698 642 0 17 2 308 bd 7 57 119 83 26,89% 69 12,93% 0 16,60% 1 16,67% 1 13,29% 4 58,22% 127 36,94% 12 0,00% 0 73,91% 0 25,00% 0 41,45% 10 bd bd 12,50% 1 25,45% 1 28,07% 3 21,39% 0 grski 7,96% 0,00% 1,72% 4,76% 4,82% 6,33% 5,97% 0,00% 0,00% 0,00% 12,35% bd 5,00% 11,11% 9,68% 0,00% 5,68%

786 11,00% cznie w Polsce 9 527 (24,36%)

2 184 35,52% 229 3 199 (18,46%)

12 726 (22,55%)
rdo: opracowano w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych przekazanych przez marszakw wojewdztw.

107

Opierajc si na dostpnych danych (15 wojewdztw), potwierdzon znajomo jzyka obcego posiada 12 726 wszystkich uprawnionych z tych wojewdztw (wzrost w stosunku do 2006 r. o 3%), w tym: 24,4% wszystkich pilotw wycieczek w tych wojewdztwach (wzrost w stosunku do 2006 r. o 1,6%); 18,5% wszystkich przewodnikw turystycznych w tych wojewdztwach (wzrost w stosunku do 2006 r. o 5,4%), w tym: 35,5% przewodnikw miejskich (wzrost w stosunku do 2006 r. o 4,5%); 11% przewodnikw terenowych (wzrost w stosunku do 2006 r. o 1,9%); 5,7% przewodnikw grskich (wzrost w stosunku do 2006 r. o 1,8%).

Poda usug wiadczonych w jzyku obcym jest ksztatowana w odpowiedzi na zmiany popytu na takie usugi. Mona zatem wnioskowa, i najwiksze zapotrzebowanie na obcojzyczne usugi grupy zagraniczne przedstawiaj w obszarze przewodnictwa miejskiego. Wie si to z wysokim zainteresowaniem turystw zagranicznych walorami szczeglnie polskich miast. Podsumowujc powysze dane warto zauway, e w Polsce jest ponad dwa razy wicej osb posiadajcych uprawnienia pilota wycieczek, ni osb posiadajcych uprawnienia przewodnika turystycznego. Wynika to z faktu, e uprawnienia pilota wycieczek mona zdoby w krtszym okresie ni uprawnienia przewodnika turystycznego, za szkolenia dla kandydatw na pilotw wycieczek s tasze o ok. - od najtaszych szkole dla kandydatw na przewodnikw turystycznych. W opinii rodowiska przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek, egzamin na pilota wycieczek wymagajcy raczej umiejtnoci organizacyjnych jest atwiejszy do zaliczenia, ni egzamin na przewodnika turystycznego, do zdania ktrego naley opanowa obszern wiedz krajoznawcz. Dlatego te osoby, ktre podejmuj drog zawodow zwizan z bezporedni obsug klienta w turystyce, czsto rozpoczynaj rozwj swojej dziaalnoci od nabycia uprawnie pilota wycieczek, a w dalszej kolejnoci staraj si o uprawnienia przewodnika turystycznego na kolejne obszary uprawnie. W liczbie wszystkich nadanych dotychczas uprawnie pilota wycieczek i przewodnika turystycznego zdecydowanie przoduj wojewdztwa: maopolskie, mazowieckie i lskie. W latach 2006-2011 w Polsce przybyo niemal 17 000 osb z uprawnieniami z zakresu pilotau lub przewodnictwa, z ktrych ponad 72% nabyo uprawnienia pilota wycieczek, a ponad 27% uprawnienia przewodnika turystycznego. Warto zwrci uwag na stosunkowo niewielk liczb osb z uprawnieniami pilota wycieczek lub przewodnika turystycznego posiadajcych potwierdzon znajomo co najmniej jednego jzyka obcego. Sytuacja jednak stopniowo ulega poprawie. W 2006 r. jedynie co pita spord osb zajmujcych si przewodnictwem lub pilotaem posiadaa prawo do oprowadzania turystw z uyciem jzyka obcego. Obecnie umiejtno tak posiada rednio prawie co czwarta osoba z uprawnieniami przewodnika lub pilota. Mimo poprawy, jest to wci stosunkowo niski wskanik, majc na uwadze fakt, i dua cz oferty ich usug jest skierowana do turystw zagranicznych (w przypadku przewodnikw 108

turystycznych) lub wie si z kontaktami z zagranicznymi przedsibiorcami i usugodawcami obsugujcymi polskich turystw za granic (w przypadku pilotw wycieczek). Przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek problemy i wyzwania Gwnym problemem, w obliczu ktrego staje grupa zawodowa przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek, jest sezonowo turystyki. W okresie zimowym w wikszoci regionw i miast Polski zamiera zapotrzebowanie na usugi wiadczone przez t grup. Jedynie w duych miastach wojewdzkich (Warszawa, Krakw, Wrocaw) popyt na przewodnictwo miejskie pozostaje na poziomie pozwalajcym usugodawcom na utrzymanie si z wykonywania jedynie tego zawodu. Pozostaa cz przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek w sezonie zimowym podejmuje dziaania na rzecz podnoszenia wasnych kwalifikacji: realizuje samoksztacenie, zdobywa nowe uprawnienia, doskonali poziom znajomoci jzykw. Dziaania te stanowi koszty prowadzenia dziaalnoci i w tym czasie nie przynosz wymiernych finansowych zyskw. W celu uzyskania przychodu pozwalajcego na utrzymanie poza sezonem turystycznym, usugodawcy podejmuj dodatkowe dziaalnoci zarobkowe, (np. dziaalno szkoleniowa, wydawnicza, tumaczeniowa). Istotnym problemem dotykajcym osoby prowadzce dziaalno gospodarcz z zakresu przewodnictwa turystycznego lub pilotau wycieczek, s wysokie koszty jej prowadzenia. Jako jednoosobowe przedsibiorstwa, przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek pac miesiczn skadk ZUS w wysokoci obecnie dochodzcej do 1 000 z, przy uwzgldnieniu minimalnej wysokoci skadki zdrowotnej, czyli 9% podstawy skadki ZUS110. W niskim sezonie turystycznym oraz poza sezonem nierzadko przychody z tytuu wiadczenia usug pilotau i przewodnictwa nie s wystarczajce na pokrycie skadki ZUS lub po pokryciu skadki, nie wystarczaj na biece potrzeby. Dlatego te przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek na okres pozasezonowy zawieszaj dziaalno gospodarcz, aby unikn obciajcych opat. Skutkuje to jednak brakiem moliwoci korzystania z publicznej suby zdrowia111. Przewodnicy i piloci staj wic w obliczu niestabilnoci i niecigoci zatrudnienia (w tym wypadku samozatrudnienia), co powoduje konieczno opracowywania rozwiza zastpczych, nie zawsze korzystnych dla usugodawcy. Piloci wycieczek oraz przewodnicy turystyczni prowadz dziaalno gospodarcz o charakterze stricte usugowym, opierajc si na wykorzystaniu umiejtnoci osobistych i interpersonalnych. Dlatego te trudno tym przedsibiorcom korzysta z narzdzi wspomagajcych rozwj przedsibiorstw, takich, jak m.in. inkubatory przedsibiorczoci, ktre zakadaj wsparcie w gwnej mierze na wydatki inwestycyjne, tj. lokal na potrzeby siedziby firmy, sprzt specjalistyczny, czy komputerowy, oprogramowanie itd. Osoby rozpoczynajce dziaalno gospodarcz w zakresie pilotau i przewodnictwa nie maj potrzeby ponoszenia ww. kosztw inwestycyjnych, natomiast musz ponosi wydatki
110

Po zaoeniu dziaalnoci gospodarczej przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek jako mikroprzedsibiorcy mog korzysta z ulgowej skadki ZUS w wysokoci oscylujcej obecnie w okolicach 400 z/miesic. Jest to jednak przywilej na czas nie duszy ni 2 lata prowadzenia nowo zaoonej dziaalnoci gospodarczej. 111 Umowy cywilno-prawne zawierane na potrzeby realizacji innych, podejmowanych w tym czasie okazjonalnych, dodatkowych zlece nie zawsze zapewniaj opiek zdrowotn na czas realizacji umowy.

109

stanowice opaty za podnoszenie wasnych kwalifikacji, tj. kursy i szkolenia specjalistyczne i jzykowe, czy opaty skadek ZUS te koszty nie s wspierane przez inkubatory przedsibiorczoci. Problemem tej grupy zawodowej jest take funkcjonowanie usugodawcw z tzw. szarej strefy, czyli posiadajcych stosowne uprawnienia przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek, lecz pracujcych bez stosownych umw i nie odprowadzajcych podatkw od uzyskanych przychodw. Nisze ceny oferowane przez takich usugodawcw powoduj odbieranie zlece osobom legalnie wiadczcym te usugi, co skutkuje zmniejszeniem opacalnoci prowadzenia dziaalnoci, a nawet jej likwidacj. Przed grup zawodow przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek stoj wyzwania doby XXI wieku, wynikajce z wzrastajcej konkurencji w wykorzystywaniu nowatorskich metod i technik, nowoczesnych technologii, a take coraz wikszej wiadomoci klientw-turystw dotyczcej ich praw jako konsumentw oraz nieustannie rosncych oczekiwa w stosunku do jakoci usug. Sukcesywnie wzrasta popyt turystw na multisensoryczne formy przekazu informacji (gos, obrazy, smaki, zapachy, wasne dowiadczenie). Dlatego te coraz wiksz popularnoci ciesz si m.in. interaktywne muzea, pozwalajce na dotykanie i dowiadczanie eksponatw, degustacje regionalnej kuchni podczas zwiedzania specyficznego regionu, warsztaty, np. z rkodziea ludowego zastpujce ogldanie ekspozycji. Usugodawcy wykorzystuj m.in. nagrania (np. muzyki Chopina podczas wycieczki ladami kompozytora), stroje pochodzce z danej epoki (np. w Toruniu) czy bezprzewodowe urzdzenia naganiajce. Zgodnie ze wiatowymi tendencjami zmian z popularnego 3S (sea, sun and sand) na 3E (entertainment, education, excitement). przewodnicy i piloci wprowadzaj nowatorskie formy, takie jak: gry miejskie z okrelon fabu; zwiedzanie fabularyzowane, czyli przedstawienia, scenki, wcielanie si nie tylko przewodnika, ale i czonkw grupy, w fikcyjne lub historyczne postacie; questing, czyli turystyka z zagadkami; reyserowana przygoda, np. przejazd kolejk wskotorow czy kuligiem z napadem zbjnikw i porywaniem czonkw grupy, zakoczony wsplnym ogniskiem z udziaem zbjcw; aktywizacja turystw w trakcie zwiedzania, np. wykonywanie zada, konkursy, wspzawodnictwo.112

Kolejnym wyzwaniem stojcym przed usugodawcami z brany turystycznej, w tym przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek, jest konieczno sprostania rosncym wymaganiom turystw zagranicznych w zakresie obsugi w jzykach obcych. Ustawa o usugach turystycznych nakada na organizatorw turystyki obowizek zapewnienia grupie turystw z zagranicy lub wysyanych za granic opieki osb posugujcych si odpowiednim

112

Por. A. Mikos von Rohrscheidt, Przewodnictwo miejskie w kontekcie wyzwa wspczesnej turystyki kulturowej [w:] Z. Kruczek (red.) Specjalizacja i profesjonalizacja we wspczesnym pilotau i przewodnictwie, Proksenia, Krakw 2012.

110

jzykiem obcym113. Dynamicznie wzrastajce wskaniki turystyki przyjazdowej w Polsce wskazuj na potrzeb ustawicznego podnoszenia kwalifikacji jzykowych zarwno w kontekcie ilociowym (liczby osb posiadajcych powiadczon znajomo jzyka obcego), jak i jakociowym (wyszy poziom znajomoci danego jzyka przez usugodawc). W celu jakociowej poprawy standardu usug wiadczonych w jzykach obcych, nowelizacj ustawy o usugach turystycznych z 2010 r.114 podniesiono wymagania dotyczce koniecznego poziomu znajomoci jzyka obcego do poziomu B2, zgodnie z Europejskim Systemem Opisu Ksztacenia Jzykowego Rady Europy. Przed usugodawcami postawiono tym samym wyzwanie podnoszenia poziomu kwalifikacji, ktremu musz sprosta, o ile chc zachowa konkurencyjno na polskim rynku usug turystycznych. Warto zwrci uwag na rosnce zapotrzebowanie na rzadkie jzyki obce, tj. litewski, otewski, jzyki skandynawskie, jzyki ugrofiskie, jzyki azjatyckie w przypadku turystyki przyjazdowej, oraz m.in. arabski, rumuski, wgierski, litewski, otewski i jzyki bakaskie w przypadku turystyki wyjazdowej.

Podsumowanie Lata 2007-2011 to przede wszystkim wzrost znaczenia przewodnictwa miejskiego pord innych rodzajw przewodnictwa i pilotau. wiadczy to moe o wzmoonym zainteresowaniu turystw walorami turystycznymi polskich miast. W obliczu coraz silniej zaznaczanej obecnoci Polski na europejskim rynku turystycznym, a take w konsekwencji przeprowadzonych w roku 2012 r. w Polsce Mistrzostw Europy w pice nonej, prognozuje si utrzymanie powyszych tendencji; Sukcesywnie ronie znaczenie umiejtnoci jzykowych pilotw i przewodnikw turystycznych. Szczeglnie wzrasta zapotrzebowanie na rzadkie jzyki obce. W kontekcie ustawicznie wzrastajcego zainteresowania Polsk pord turystw zagranicznych, przed grup zawodow przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek stoi wyzwanie dynamicznego podnoszenia kwalifikacji jzykowych; Gwnym problemem grupy zawodowej przewodnikw turystycznych i pilotw wycieczek jest sezonowo turystyki, a w jej kontekcie ekonomiczne problemy z utrzymaniem staoci zatrudnienia lub samozatrudnienia i okresowe pozostawanie bez dochodu z tytuu wiadczenia usug przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek. Brakuje narzdzi do skutecznego wspierania rozwoju przedsibiorczoci w obszarze wiadczenia usug przewodnika turystycznego lub pilota wycieczek; Najwicej uprawnie kadego rodzaju jest nadawanych w wojewdztwach: maopolskim, mazowieckim i lskim, ktre charakteryzuj si:

113

Dla turystw z zagranicy organizator turystyki ma obowizek zapewni usugi przewodnika turystycznego i opieki pilota wycieczek, posiadajcych znajomo jzyka obcego umoliwiajc swobodny kontakt z uczestnikami lub jzyka uzgodnionego z kontrahentem zagranicznym. Dla grupy turystw wyjedajcych za granic organizator turystyki jest obowizany zapewni opiek pilota wycieczek posiadajcego znajomo jzyka powszechnie znanego w kraju odwiedzanym lub jzyka uzgodnionego z kontrahentem zagranicznym (Art. 31 ustawy o usugach turystycznych) 114 Ustawa z dnia 29 kwietnia 2010 r. o zmianie ustawy o usugach turystycznych oraz o zmianie ustawy Kodeks wykrocze (Dz. U. z 2010 r. Nr 106, poz. 672)

111

o najwiksz liczb ludnoci w skali kraju115, o znaczn liczb duych touroperatorw, zapewniajcych miejsca pracy dla osb, ktre nabyy uprawnienia, o najwyszym wskanikiem atrakcyjnoci turystycznej i najbardziej wzmoonym ruchem turystycznym, o znaczn liczb orodkw akademickich z ofert kierunku turystyka i rekreacja, w ramach ktrego studenci nabywaj kompetencje w zakresie pilotau i przewodnictwa. Wyranie mniej uprawnie nadawanych jest w wojewdztwach o mniejszej liczbie ludnoci oraz o mniejszej intensywnoci ruchu turystycznego, w szczeglnoci w wojewdztwach: lubuskim, podlaskim i opolskim. Prognozuje si, i tendencja ta utrzyma si na tym samym poziomie, z uwagi na powysze niezmienne wskaniki, w tym atrakcyjno turystyczn danego regionu. Ilociowa struktura rodzajw nadawanych uprawnie jest cile powizana z wystpujcymi w danym wojewdztwie atrakcjami turystycznymi (np. obszary grskie, atrakcyjne miasta, wybrzee morskie lub pojezierza); Wyzwaniem pilotau i przewodnictwa XXI wieku jest podanie za wspczesnymi trendami w obsudze klienta, zarwno w kontekcie wykorzystywania nowoczesnych technologii, jak i opracowywania nowatorskich metod pracy, oferowanych turystom.

115

Rocznik Statystyczny Wojewdztw 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.

112

6. RUCH TURYSTYCZNY W POLSCE Liczba midzynarodowych przyjazdw turystycznych w 2011 r. na wiecie wyniosa 982 miliony i wzrosa o 41 milionw (o 4,4%) w porwnaniu z 2010 r., o 98 mln (o 11,1%) w porwnaniu z 2009 r. i o 63 mln w porwnaniu z przedkryzysowym rokiem 2008 (tj. o 6,9%). Liczba midzynarodowych przyjazdw turystycznych wzrosa w 2011 r. i to pomimo niepokojw w Afryce Pnocnej i klsk ywioowych w Japonii. Dane UNWTO116 dla 2011 r. wskazuj na kontynuacj tendencji zwykowej z 2010 r. Przoduj w tempie wzrostu Azja i Pacyfik oraz Europa, zwaszcza rodkowo-Wschodnia. Oglny wzrost liczby przyjazdw do Europy (o 6%) by znaczcy na tle pozostaych regionw wiata. Kraje Europy rodkowej i Wschodniej, po duym spadku w 2009 r., zanotoway w 2010 r. najwikszy wzrost (o 5,3%), ktry by kontynuowany w 2011 r. (wzrost o 8%), a kraje Europy Pnocnej wzrost o 5%. Znacznie wiksze tempo wzrostu ni Europa zanotoway takie regiony, jak Ameryka Poudniowa i Azja. Wpywy z turystyki midzynarodowej na wiecie osigny w 2011 r. warto 1,030 biliona dolarw amerykaskich (740 mld euro), w porwnaniu z 919 mld USD (693 mld euro) w 2010 r. Wpywy z turystyki midzynarodowej wzrosy nominalnie o 12%. Wzrost wpyww z turystyki midzynarodowej pozostaje w cisym zwizku ze wzrostem liczby midzynarodowych przyjazdw. Typowym dla okresw oywienia po powanych zaamaniach rynku jest zjawisko, gdy konkurencja jest mocniejsza i wpywa na obnianie cen, a turyci wol podrowa bliej domu i na krtsze okresy. 6.1. Turystyka przyjazdowa do Polski W latach 2007-2011 nastpi spadek przyjazdw cudzoziemcw do Polski, ktry wynis w caym okresie 8,3%. W analizowanym okresie nastpowa take spadek liczby turystw zagranicznych odwiedzajcych Polsk. W cigu piciu lat ich liczba zmniejszya si o 10,9%. Byo to spowodowane gwnie wiatowym kryzysem finansowym i gospodarczym, ktry mia miejsce w latach 2008 i 2009 oraz wejciem Polski do strefy Schengen w 2007 r. Warto zauway, e w roku 2010 zanotowano, po raz pierwszy po okresie spadkw, wzrost liczby przyjazdw w stosunku do roku 2009 o 4,9%. W kolejnym 2011 r. tempo wzrostu ulego jeszcze zwikszeniu. Jest to oznaka powolnego wychodzenia z kryzysu i oywiania si rynku po znacznym jego zaamaniu. Zgodnie z danymi Instytutu Turystyki w cigu caego 2011 r. byo ok. 60,8 mln przyjazdw cudzoziemcw (o 4,1% wicej ni w 2010 r.), w tym 13,3 mln turystw (wzrost o 7%). Tempo wzrostu liczby przyjazdw turystw malao z kwartau na kwarta: od 8% w pierwszym do okoo 2% w czwartym kwartale.

116

UNWTO World Tourism Barometer, http://mkt.unwto.org/en/barometer.

113

Wykres 19. Przyjazdy cudzoziemcw i turystw zagranicznych do Polski w latach 2007-2011 (w tys.)
70,000 60,000 50,000 40,000 przyjazdy cudzoziemcw 30,000 20,000 10,000 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Instytut Turystyki. przyjazdy turystw zagranicznych

66,208 59,935 53,840 58,340 60,745

14,975

12,960

11,890

12,470

13,350

Swobod podrowania ssiadw ze wschodu: Ukraicw, Biaorusinw i Rosjan, ogranicza konieczno uzyskania wiz wjazdowych. Porozumienie z Ukrain i Rosj o maym ruchu granicznym117, jest istotnym uatwieniem, ale dotyczy tylko strefy przygranicznej. Niekorzystn okolicznoci dla Polski jest to, e kraje, ktre generuj znaczny ruch przyjazdowy zostay dotknite kryzysem w stopniu wikszym ni przecitny. Jednak wida, e od roku 2010 nastpia poprawa. Jest to zgodne z globalnymi wynikami turystyki midzynarodowej, podawanymi przez wiatow Organizacj Turystyki (UNWTO). Liczba turystw zagranicznych wzrosa w 2011 r. po raz kolejny po okresie spadkw. W analizowanym okresie dominujc grup turystw przyjedajcych stanowili turyci z Niemiec ich udzia w oglnej liczbie przyjazdw wynosi przecitnie 36% rocznie. Znaczc grup stanowiy take przyjazdy turystyczne z krajw ssiadujcych z Polsk od wschodu, tj. z Rosji, Ukrainy i Biaorusi. Udzia przyjazdw z tych krajw w oglnej liczbie przyjazdw wynosi prawie 23%. Trzeci grup w kolejnoci stanowili turyci z 15 krajw tzw. starej Unii. W 2011 r. wzrosa take liczba przyjazdw z nowych krajw unijnych, po okresie stagnacji w latach 2009 i 2010. Jednym z najwaniejszych skutkw wzrostu, po okresie spadku, liczby przyjazdw cudzoziemcw do Polski by wzrost wpyww z turystyki przyjazdowej. W 2010 r. czne przychody wyniosy 10,4 mld USD, z czego 5,2 mld USD (tj. 50% wobec 54% w poprzednim roku) to wpywy od turystw, pozostaa za cz od odwiedzajcych jednodniowych.
117

M.in. podpisana w dniu 14 grudnia 2011 r. Umowa midzy Rzdem Rzeczypospolitej Polskiej a Rzdem Federacji Rosyjskiej o zasadach maego ruchu granicznego (midzy obwodem kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej, a czci Pomorza, Warmii i Mazur). Porozumienie umoliwi wielokrotne przekraczanie granicy polsko-rosyjskiej przez mieszkacw stref przygranicznych obu pastw.

114

Wykres 20. Liczba przyjazdw turystw zagranicznych do Polski w latach 2007-2011 (w mln)
16 14 12 10 8 6 4 2 0 1.3 2007 2.5 1.9 2.3 1.9 4 2.7 1.3 2008 2.2 1.6 2.5 1.1 2009 2.4 1.6 2.7 1.3 2010 2.5 1.7 3.1 1.2 2011 Rosja, Ukraina, Biaoru Pozostae kraje Nowe kraje Unii Europejskiej 5.3 4.8 4.5 4.5 4.6 15 EU Niemcy

Razem:

15,0

13,0

11,9

12,5

13,3

mln

rdo: Instytut Turystyki.

W 2011 r. wzrost cznych przychodw by jeszcze bardziej znaczcy i wynis 20,2% wobec odnotowanego w 2010 r. oraz 31,6% w stosunku do 2009 r. Niekorzystnym zjawiskiem jest zmniejszenie si w tych przychodach udziau wpyww od turystw, ktrych wzrost by relatywnie niewielki (o 1,9% wobec 2010 r.) i wynis tylko 42%.

Wykres 21. Wydatki cudzoziemcw i turystw zagranicznych w Polsce w latach 2007-2011 (w mld USD)
14 11.4 12 10 8 6 4 2 0 2007 2008 2009 2010 2011* rdo: oszacowania Instytutu Turystyki. 5.5 4.8 5.2 5.2 5.3 cudzoziemcy ogem turyci 10.5 9.5 10.4 12.5

115

W latach 2007-2011 wysoko wydatkw ponoszonych przez turystw zagranicznych w Polsce ulegaa pewnym wahaniom, zarwno w przeliczeniu na jedn osob, jak i na dzie pobytu. Najwyszy poziom wydatkw na osob odnotowano w 2008 r. (410 USD). W 2009 r. wielko obydwu rodzajw wydatkw utrzymywaa si na zblionym poziomie do odnotowanego w 2008 r. i dopiero w 2010 r. tendencje ulegy zmianie: wysoko wydatkw na osob zmalaa, a wysoko wydatkw na dzie pobytu nieznacznie wzrosa. W 2011 r. ponownie wzrosy wielkoci obydwu rodzajw wydatkw (odpowiednio o: 3,8% i 6,7%).

Wykres 22. Wydatki turystw zagranicznych w Polsce na osob i na dzie pobytu w latach 20072011 (w USD)
450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: badania Instytutu Turystyki. 65 79 74 75 80 253 wydatki na osob wydatki na dzieo pobytu 410 409 405

390

Wahania wielkoci wydatkw na osob i dzie pobytu byy gwnie zalene od zmiany kursw walut. Na pocztku okresu kryzysu Polska bya postrzegana jako kraj relatywnie tani, co mogo powodowa zwikszenie wydatkw na zakupy poczonych z wolumenem tych zakupw. Koniec analizowanego okresu charakteryzuje si wzrostem kursu euro w Polsce i w jego wyniku podwyszeniem cen dbr i usug, co wpyno na zwikszenie poziomu wydatkw ponoszonych przez cudzoziemcw w czasie podry do Polski, bez zwikszenia iloci nabywanych produktw. Od wielu lat polsk turystyk przyjazdow charakteryzuje znaczcy udzia zakupw dokonywanych w celu dalszego odsprzedania w cznej sumie wydatkw: w 2011 r. wynis on 7%. Naley pamita, e wydatki te maj charakter nieturystyczny i powinny by analizowane osobno.

116

Wykres 23. Struktura wydatkw turystw zagranicznych w Polsce w latach 2007-2011 (w %)

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2007 noclegi usugi rekreacyjne inne rdo: Instytut Turystyki. 2008 wyywienie zakupy na wasne potrzeby 2009 2010 transport zakupy w celu odsprzeday 2011 21.5% 19.4% 17.4% 14.7% 16.1% 16.6% 15.1% 16.6% 17.1% 15.3% 3.9% 20.3% 19.8% 10.2% 12.1% 10.8% 12.8% 4.7% 6.1% 24.1% 11.5% 14.4% 10.0% 7.3% 26.4% 12.2% 7.5% 26.5% 12.8% 7.0% 25.1% 9.8% 12.9%

10.6% 11.5%

Analiza zmian przychodw dewizowych w okresie 2007-2011 pokazuje ich pewn naturaln nierwnomierno, wynikajc z sezonowoci ruchu turystycznego. W tej sytuacji zrozumiaym jest, e najwiksze przychody obserwuje si w trzecim kwartale (zarwno w 2009 r., jak i 2010 r. po 30%, w 2008 r. 28%), najmniejsze w pierwszym (ok. 16% wobec 21% w 2009 r. i 20% w 2008 r.). Spadek poziomu przychodw w pierwszym kwartale 2010 r. by kontynuacj niekorzystnego trendu z koca 2009 r. Od kilku lat odnotowa naley take istotne zmiany w strukturze przychodw wedug najistotniejszych grup krajw. Udzia rynku niemieckiego, a wic najwaniejszego rynku emitujcego ruch turystyczny do Polski, w przychodach ogem, kolejny rok z rzdu uleg znaczcemu ograniczeniu (30% w 2011 r. wobec 35% w 2010 r., 42,6% w 2009 r., 52% w 2008 r. i 54,5% w 2007 r.), wzrasta natomiast znaczenie rynkw pozostaych krajw ssiedzkich (z 27% w 2008 r., 34,6% w 2009 r., 44% w 2010 r. do 45% w 2011 r.). Zmiany w pozostaych grupach rynkw s znacznie mniej istotne: nieco wzroso znaczenie przychodw z pozostaych krajw Unii Europejskiej (poza ociennymi) o 2 punkty procentowe, spado natomiast z krajw pozaeuropejskich (o 3 punkty procentowe). Obserwowane w 2011 r. tendencje byy do jednorodne co do kierunkw (zdecydowana przewaga wzrostw), jednak zrnicowane co do dynamiki. Ze wzgldu na tempo i kierunki zmian mona wyodrbni nastpujce grupy rynkw emisyjnych: Kraje, ktre cechuj due i nieprzerwane od 2008 r. wzrosty przecitnych wydatkw turystw. Do tej grupy nale: Ukraina i Sowacja. Trwa tendencj wzrostow

117

obserwuje si take w odniesieniu do Austrii i Biaorusi, jednak w przypadku tego ostatniego rynku tempo wzrostu w 2011 r. znaczco spado; Kilka rynkw, co do ktrych po wzrostach, obserwowanych w latach 2008-2009 a nawet do 2010 r. notuje si ponowne spadki przecitnych wydatkw turystw. S to: Wochy, Wielka Brytania i Belgia. Warto zauway, e w odniesieniu do Wielkiej Brytanii notuje si spadek ju drugi rok z rzdu; Bardzo korzystnym zjawiskiem jest powrt na ciek wzrostu wydatkw nierezydentw z Niemiec, krajw zamorskich, krajw skandynawskich, Francji, Holandii i Wgier. Przyjazdy z wielu z tych rynkw cechuje umiarkowany bd niewielki poziom wzrostu (o 10-20%: Niemcy i Francja, poniej 10%: kraje zamorskie, Skandynawia).

W 2011 r. struktura celw pobytu nieco si zmienia. Dominujcy segment przyjazdw subowych i w interesach wzrs do okoo 3,7 mln wizyt. Liczba wizyt turystyczno-wypoczynkowych rwnie wzrosa, ale nieznacznie do ok. 3 mln. Ostatnie trzy lata cechuje rozwj turystyki zakupowej (do 1,5 mln wizyt w 2011 r.). Analiza celw przyjazdw do Polski pozwala stwierdzi, e w latach 2007-2011 utrzyma si najwikszy udzia przyjazdw w celach subowych oraz odwiedzin krewnych i znajomych. Natomiast w analizowanym okresie nastpi spadek przyjazdw w celach turystyczno-wypoczynkowych (niewielki wzrost w 2011 r.) oraz bardzo znaczcy w segmencie obejmujcym przyjazdy tranzytowe.

Wykres 24. Podstawowe segmenty w turystyce przyjazdowej w latach 2007-2011 (w mln)

1.4 Inne 1.2 1.1 1.2 1.8 1.75 1.68

Tranzyt

0.9

1.43 1.3 1.5 1.95 2.4 2.3 2.15 2.46 2.4

2.85

Zakupy

0.65

0.95

Odwiedziny

Turystyka, wypoczynek

3 2.8 2.9 2.7

3.37 3.1 3.2 3.7 3.6 4 4.04 4.5

Interesy, subowe 0 0.5 2011 1 2010 1.5 2009 2 2008 2.5 2007 3

3.5

rdo: Instytut Turystyki.

118

Korzystnym zjawiskiem w turystyce przyjazdowej do Polski jest stale utrzymujcy si duy udzia liczby cudzoziemcw korzystajcych zarwno z usug biur podry, jak i zakwaterowania w rejestrowanej bazie noclegowej zbiorowego zakwaterowania, co jest charakterystycznym zjawiskiem dla przyjazdw w celach biznesowych.

Wykres 25. Udzia sektora usug turystycznych w obsudze zagranicznej turystyki przyjazdowej w latach 2007-2011 (w %)
70 60 50 40 30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Instytut Turystyki. 23 23 23 23 23 58 57 60 54 43 korzystajcy z biur podry korzystajcy z bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania

Rozmieszczenie terytorialne turystyki przyjazdowej nie podlega istotnym zmianom pod wzgldem hierarchii odwiedzanych wojewdztw. W 2010 r. do najczciej odwiedzanych wojewdztw naleay: mazowieckie (2,0 mln wizyt), maopolskie (1,9 mln), zachodniopomorskie (1,4), dolnolskie (1,3 mln) oraz wielkopolskie, pomorskie i lubelskie (po 0,9 mln). Wyniki bada ankietowych Instytutu Turystyki pokazuj, e w 2010 r. wzrosa liczba wizyt w wojewdztwach: maopolskim, podlaskim, podkarpackim, pomorskim i kujawsko-pomorskim. Spadek obj wojewdztwa: lskie, opolskie, wielkopolskie i dzkie. W 2011 r. nastpi wzrost liczby wizyt turystw w wikszoci wojewdztw, a zwaszcza w: warmisko-mazurskim, lskim, pomorskim, zachodniopomorskim i lubelskim. Spadek dotyczy wojewdztw podlaskiego oraz, w mniejszym stopniu, wielkopolskiego. Oszacowane na rok 2011 liczby wojewdztwach przedstawiaj si nastpujco: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Mazowieckie 2,0 mln; Maopolskie 1,8 mln; Zachodniopomorskie 1,5 mln; Dolnolskie 1,3 mln; Pomorskie 1,1 mln; Lubelskie 1,0 mln. odwiedzin w najliczniej odwiedzanych

119

Podsumowanie W Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku okrelono cztery wskaniki tworzce system monitoringu i ewaluacji realizacji celw polityki turystycznej w odniesieniu do turystyki przyjazdowej do Polski. Wskaniki wraz ze stanem ich realizacji przedstawia ponisza tabela:
2007 realizacja 2008realizacja 2009realizacja 2010realizacja 2011realizacja 2011prognoza 2007prognoza 2008 prognoza 2009prognoza 2010prognoza

Lp. Wskaniki

Liczba cudzoziemcw

1. przyjedajcych do
Polski (w mln) Liczba turystw zagranicznych przyjedajcych do Polski (w mln) Oszacowanie wydatkw

66,2 66,2

69,5

59,9

71,2

53,8

72,8

58,3

74,2

60,8

2.

15,0 15,0

15,6

13,0

16,4

11,9

17,1

12,5

17,8

13,3

3. cudzoziemcw w Polsce
(w mld USD) Oszacowanie wydatkw

9,0

10,6

9,1

11,4

9,6

9,5

10,1

10,4

10,5

12,5

4. turystw zagranicznych w 4,0

Polsce (w mld USD)

4,8

4,0

5,5

4,3

5,2

4,6

5,2

4,9

5,3

Czerwona czcionka wskanik poniej zaoe, zielona czcionka wskanik powyej zaoe. rdo: Badania i prognozy Instytutu Turystyki oraz GUS, w szczeglnoci: Turystyka zagraniczna, symbol w rzdowym Programie Bada Statystycznych Statystyki Publicznej : 1.30.05 Aktywno turystyczna Polakw, symbol w Programie Bada Statystycznych: 1.30.06.

Na podstawie prognoz wskanikw zawartych w Kierunkach oraz ich realizacji w latach 2007-2011 zaobserwowano wyrany trend spadkowy w przyjazdach turystw zagranicznych do Polski. Warto zauway, e w 2010-2011 odnotowano po okresie spadkw, powolny wzrost przyjazdw w 2011 r. w stosunku do roku 2009 o 13%. Jest to oznaka wychodzenia z kryzysu i zwikszania si aktywnoci turystycznej w Polsce. Dane liczbowe dotyczce 2010 r. i 2011 r. wskazuj na zahamowanie wielu niekorzystnych tendencji i moliwo poprawy na rynku turystyki przyjazdowej do Polski w nastpnych latach; Naley zwrci uwag na wskanik oszacowanie wydatkw turystw zagranicznych w Polsce. Cho w latach 2007-2011 nastpi spadek liczby turystw przyjedajcych do Polski, turyci ci wydawali nawet wicej 5,3 mld USD ni zaoono na rok 2011 4,9 mld USD. Z jednej strony moe to by dowodem relatywnie tanich usug turystycznych w Polsce w porwnaniu z innymi krajami. Z drugiej jednak strony, moe to wiadczy o rozwoju tzw. turystyki zakupowej, szczeglnie w obszarach przygranicznych.

120

6.2. Turystyka krajowa mieszkacw Polski W latach 2007-2011 poziom uczestnictwa mieszkacw Polski w wieku 15 i wicej lat w wyjazdach krajowych nie ulega wikszym wahaniom. Od 2010 r. systematycznie maleje o dwa punkty procentowe rocznie. Gwny wpyw na wielko uczestnictwa miao zmniejszenie odsetka biorcych udzia w wyjazdach dugookresowych oraz niewielki wzrost uczestnictwa w krajowych wyjazdach krtkookresowych. Zaobserwowano rwnie spadek uczestnictwa w wyjazdach zagranicznych. Spadek uczestnictwa spowodowany by pogarszajc si sytuacj ekonomiczn gospodarstw domowych oraz zmian stylu ycia i tendencj do skracania dugoci wyjazdw. W rezultacie w 2011 r. uczestnictwo Polakw w wieku 15 i wicej lat w wyjazdach turystycznych w kraju lub za granic byo o kolejne dwa punkty procentowe nisze ni w 2010 r. Jest to najniszy poziom uczestnictwa w caym analizowanym okresie.

Wykres 26. Uczestnictwo Polakw w wyjazdach turystycznych (% populacji w wieku 15 i wicej lat)
60 50 40 30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Instytut Turystyki. 15 17 16 14 47 41 48 41 49 45 41 39 37 43 Krajowe (ogem) Zagraniczne (ogem) Krajowe i zagraniczne (ogem)

13

W 2011 r., wraz ze znacznie niszym poziomem uczestnictwa Polakw w wieku 15 i wicej lat w krajowych wyjazdach na co najmniej 5 dni, obserwuje si take spadek liczby wyjazdw dugookresowych: osoby wyjedajce podroway rzadziej ni rok wczeniej. Mimo wzrostu poziomu uczestnictwa Polakw w wyjazdach na 2-4 dni odnotowano spadek liczby podry krtkookresowych.

121

Wykres 27. Podre krajowe mieszkacw Polski w latach 2007-2011 (w mln)

25 20 15.8 15 10 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Instytut Turystyki. 19.1 14.3 20.6 17.5 13.3 13.7 11.9 20.2 17.9

wyjazdy dugie (min. 5 dni) wyjazdy krtkie (2-4 dni)

Wedug szacunkw Instytutu Turystyki w 2011 r. Polacy wzili udzia w 29,8 mln krajowych podry turystycznych, czyli o 12,1% mniej ni w 2010 r., z ktrych prawie 40% stanowiy dugookresowe, a ponad 60% krtkookresowe. Osoby uczestniczce w podrach na 5 i wicej dni wyjeday na krtszy okres ni rok wczeniej, osoby uczestniczce w podrach na 2-4 dni na podobny.

Wykres 28. Podstawowe cele wyjazdw krajowych w latach 2007-2011 (w %)

Turystyczno-wypoczynkowy 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 71 67 70 70 62 37 40 40 47 40 4 6 22 3 6 26 4 6 24 Odwiedziny u krewnych i znajomych 3 6 25 2 6 30 55 53 52 47 50 7 8 6 Subowy 6 inny 10

Wyjazdy dugie (min. 5 dni)

Wyjazdy krtkie (max. 4 dni)

rdo: opracowane w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych Instytut Turystyki.

122

W analizowanym okresie 2007-2011 dominujcym celem w wyjazdach krajowych na minimum 5 dni bya typowa turystyka i wypoczynek wyjazdy turystyczno-wypoczynkowe stanowiy prawie takich wyjazdw. Istotne znaczenie w wyjazdach dugookresowych miay take odwiedziny u krewnych i znajomych. W przypadku podry krtkich dominoway odwiedziny u krewnych i znajomych (okoo 50%), odnotowano rwnie okoo 40-procentowy udzia wyjazdw w celach turystyczno-wypoczynkowych. Podczas podry na 5 i wicej dni, spord gwnych rodzajw obszarw turystycznych kraju Polacy najczciej odwiedzaj tereny nadmorskie. Na 2-4 dni czciej ni nad morze Polacy jed w gry i nad jeziora. Jedna pita uczestnikw wyjazdw dugookresowych i prawie dwie pite krtkookresowych odwiedzaa miasta. Zwikszy si odsetek uczestnikw krajowych wyjazdw na 5 i wicej dni odwiedzajcych tereny wiejskie pooone poza gwnymi turystycznymi regionami kraju, za zmniejszy si odsetek odwiedzajcych takie tereny na 2-4 dni. Podczas podry dugookresowych Polacy najczciej odwiedzali wojewdztwa: pomorskie, zachodniopomorskie, mazowieckie i maopolskie. Najwicej wyjazdw na 2-4 dni nastpio do wojewdztwa mazowieckiego, a nastpnie do pomorskiego, dolnolskiego, lskiego i wielkopolskiego. Najwiksze natenie krajowego ruchu, uwzgldniajc oba rodzaje wyjazdw, odnotowano do wojewdztwa pomorskiego, potem za do mazowieckiego, zachodniopomorskiego, dolnolskiego i maopolskiego.

Wykres 29. Udzia sektora usug turystycznych w obsudze turystyki krajowej w latach 20072011 (w %)
Korzystajcy z bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania 60 50 40 31.5 30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 6 7 6 26.3 31 53.9 Korzystajcy z usug biur podry

50.7

50.9

47.8 42 35.4 34

0.9

0.7

0.8

Wyjazdy dugie (min. 5 dni)

Wyjazdy krtkie (max. 4 dni)

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki MSiT na podstawie danych Instytutu Turystyki.

123

W latach 2007-2011 Polacy w czasie wyjazdw urlopowo-wakacyjnych w okoo 50% korzystali z bazy noclegowej zbiorowego zakwaterowania. Natomiast nadal niewielki jest odsetek mieszkacw Polski korzystajcych w organizacji wyjazdw krajowych z usug biur podry. W szczeglnoci przy wyjazdach krtkich Polacy praktycznie nie decydowali si korzysta z usug organizatorw turystyki, porednikw i agentw turystycznych rednio mniej ni 1% turystw krajowych w latach 2007-2011 decydowa si powierzy organizacj swojego krtkiego wyjazdu tym podmiotom. Pokazuje to, e rola biur podry w turystyce krajowej jest szczeglnie wana i moe odegra rol w kreowaniu turystyki w przyszoci, ale najprawdopodobniej tylko przy wyjazdach duszych wtedy Polacy chtniej decyduj si skorzysta z usug organizatora turystyki.

Podsumowanie W Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku okrelono trzy wskaniki tworzce system monitoringu i ewaluacji realizacji celw polityki turystycznej w odniesieniu do turystyki krajowej mieszkacw Polski. Wskaniki wraz ze stanem ich realizacji przedstawia ponisza tabela:
2007 realizacja 2008realizacja 2009realizacja 2010realizacja Lp. Wskaniki 2011realizacja 2007prognoza 2008 prognoza 2009prognoza 2010prognoza 2011prognoza

1.

Uczestnictwo mieszkacw Polski w wyjazdach turystycznych (w %)

W wyjazdach krtkookresowych (1-3 noclegw) (w %) W wyjazdach urlopowowakacyjnych (minimum 5dniowych) (w %)

47

47

51

48

53

49

55

45

57

43

1a

26 33

23 28

25 33

20 29

25 34

21 30

26 36

22 26

27 38

21 23

2b

2.

Liczba krajowych podry turystycznych mieszkacw Polski (w mln) Oszacowanie wydatkw mieszkacw Polski na krajowe wyjazdy turystyczne (w mld z).

34,9 34,9

38,9

34,9

40,2

30,8

41,5

33,9

42,7 29,8

3.

20,1 20,5

21,3

23,9

22,6

21,0

24,0

21,1

25,5 19,9

Czerwona czcionka wskanik poniej zaoe, zielona czcionka wskanik powyej zaoe.

Po kilkuletnim okresie wzrostu krajowego ruchu turystycznego, w latach 2007-2011 do 43% obniy si wskanik uczestnictwa Polakw w wyjazdach turystycznych, przy czym spadek dotyczy gwnie wyjazdw dugookresowych; Liczba krajowych podry Polakw ogem spada w 2011 r. do 29,8 mln i bya o 12,1% nisza ni rok wczeniej. Do gwnych przyczyn spadku uczestnictwa Polakw w podrach krajowych zaliczy mona pogarszajc si sytuacj 124

ekonomiczn gospodarstw domowych, a take niekorzystne warunki klimatyczne w kraju w okresie sezonu letniego; Niewielkie wahania w liczbie podry krtkich w latach 2007-2011 wiadcz o znacznie wikszej wraliwoci popytu w segmencie podry krtkich w warunkach dekoniunktury i pogarszania si nastrojw konsumenckich. Skania to do wniosku, e w przypadku pogarszajcej si sytuacji finansowej konsumenci znacznie atwiej podejmuj decyzj o rezygnacji z wyjazdw krtkich ni z wyjazdw duszych, ale take w okresach poprawy sytuacji gospodarczej atwiej do nich wracaj.

6.3. Turystyka zagraniczna mieszkacw Polski W 2011 r. granice Polski przekroczyo prawie 41,4 mln polskich obywateli udajcych si do innych krajw, czyli o 3,3% wicej ni w 2010 r. Wrd przekraczajcych granic 7,5 mln (18,1%) stanowili turyci (wzrost o 5,6% w stosunku do 2010 r. 7,1 mln), a wic osoby, ktre spdziy poza granicami kraju co najmniej jedn noc. Uczestnicy podry zagranicznych wyjedali rzadziej ni w 2010 r.: rednia liczba podry zagranicznych wyniosa 1,4 na osob (w 2010 r. 1,6) i na krtszy okres: rednia dugo pobytu obja 9,8 noclegu (w 2010 r. 10,5).
Wykres 30. Liczba turystycznych wyjazdw zagranicznych i przekrocze granicy mieszkacw Polski w latach 2007-2011 (w mln)
60 50 40 30 20 10 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Instytut Turystyki. 4.9 5.5 5.3 4.6 5.3 47.6 50.2 39.3 42.8 41.4 Turyci Przekroczenia granicy

Polscy turyci najczciej odwiedzali Niemcy w 2011 r. odwiedzio ten kraj okoo 17% polskich turystw, potem Wielk Brytani (9,8%), Czechy (5,9%), Wochy (5,2%), Hiszpani (4,4%), Sowacj (3,8%) i Grecj (3,7%). Spord krajw najczciej odwiedzanych przez Polakw najwikszy wzrost liczby wyjazdw w stosunku do roku 2010 zanotowano w Wielkiej Brytanii, na Sowacji, w Turcji i Norwegii. Najwikszy spadek liczby wizyt dotyczy Woch, Szwajcarii, Francji i Hiszpanii.

125

Tabela 19. Zagraniczne wyjazdy polskich turystw wedug odwiedzanych krajw (w mln) 2007 Razem wyjazdw turystycznych Niemcy Wielka Brytania Wochy Francja Czechy Hiszpania Litwa Chorwacja Egipt Grecja Turcja Austria Sowacja Bugaria Holandia Szwajcaria Szwecja Tunezja Ukraina Belgia Dania Irlandia Norwegia Rosja Wgry Biaoru Inne 6,90 2008 7,60 2009 6,30 2010 7,10 2011 7,50

1,55 0,85 0,35 0,45 0,40 0,30 0,15 0,25 0,15 0,15 0,10 0,35 0,45 0,15 0,30 * 0,15 * 0,25 0,30 0,25 0,15 0,15 * 0,15 * 0,40

1,90 0,45 0,45 0,35 0,65 0,30 0,30 0,30 0,25 0,30 0,15 0,30 0,45 0,10 0,35 * 0,10 * 0,15 0,15 0,10 0,25 0,10 0,20 0,20 0,15 0,60

1,30 0,50 0,65 0,20 0,35 0,25 0,10 0,30 0,25 0,15 0,15 0,35 0,20 * 0,35 * 0,20 0,10 0,10 0,35 0,10 0,20 * * 0,10 * 0,65

1,25 0,60 0,55 0,45 0,40 0,40 0,35 0,30 0,30 0,30 0,25 0,20 0,20 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,15 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 * 0,35

1,30 0,70 0,40 0,20 0,40 0,30 0,10 0,30 0,30 0,30 0,30 0,25 0,30 0,10 0,20 * 0,20 0,10 0,10 0,10 0,10 0,10 0,20 0,10 0,10 0,10 0,85

* Poniej 0,1 mln. Uwagi: suma wizyt w poszczeglnych krajach jest wiksza ni liczba wyjazdw turystycznych: cz turystw odwiedzia kilka krajw podczas jednej podry; dane dotycz caej populacji mieszkacw Polski (cznie z dziemi w wieku do 14 lat). rdo: szacunki na podstawie bada ankietowych Instytutu Turystyki

W latach 2007-2011, w grupie wyjazdw zagranicznych trwajcych minimum jedn dob, zmniejszya si liczba wyjazdw turystyczno-wypoczynkowych i subowych, natomiast wzrosa liczba odwiedzin u krewnych i znajomych. Nie byy to due zmiany. Udzia wyjazdw w celach turystycznych waha si w analizowanym okresie i zalea od sytuacji ekonomicznej na rynkach zagranicznych i na rynku krajowym. Potwierdzaj to dane z kryzysowego 2009 r., kiedy udzia wyjazdw turystycznych uleg zmniejszeniu, natomiast wzrs w tym roku udzia wyjazdw w celach subowych. 126

Wykres 31. Cele zagranicznych wyjazdw mieszkacw Polski w latach 2007-2011 (w %)

100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 12 14 22 8 11 20 20 13 15 21 8 9 7 13 23 Subowy Odwiedziny u krewnych i znajomych Turystyczno-wypoczynkowy

inny

52

60

53

63

57

2007

2008

2009

2010

2011

rdo: Instytut Turystyki

W latach 2007-2010 nastpi znaczny wzrost wydatkw dokonywanych przez mieszkacw Polski przed rozpoczciem podry zagranicznej, gwnie z powodu wzrostu cen wycieczek. Wahania wielkoci wydatkw ponoszonych w czasie podry zwizane s natomiast gwnie z wahaniami kursu zotwki wobec euro i dolara.

Wykres 32. Wydatki mieszkacw Polski na podre zagraniczne w latach 2007-2011 (w z)

1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Instytut Turystyki

1454 1215 1172 901 905 1210 896 870

przed podr w czasie podry

1127

1200

Ponadto, w Polsce obserwuje si zjawisko wzrostu liczby zakupw wyjazdw w peni zorganizowanych i zmniejszenie rezerwacji i zakupw pojedynczych usug turystycznych. Jest to spowodowane m.in. wygod kupujcych, ktrzy organizacj wyjazdu przenosz na biuro podry. Wie si to take z do znacznym zwikszeniem liczby podry w celach subowych, w przypadku ktrych nierzadko podmiot delegujcy zamawia obsug wyjazdu w profesjonalnym biurze podry. 127

Wykres 33. Udzia sektora biur podry w obsudze turystyki wyjazdowej (w %)

40 35 30 25 20 15 10 5 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: badania Instytutu Turystyki. 6.9 8.5 8.7 5.4 4 wyjazdy w peni zorganizowane zakup usug turystycznych 28.7 31.7 31 36.9 37

Podsumowanie W latach 2007-2011 ulega znacznemu zmniejszeniu liczba wyjazdw mieszkacw Polski za granic. Po znacznym spadku w 2009 r. (o 21,7%) w stosunku do roku poprzedniego, w 2010 r. nastpio nieznaczne oywienie, jednake rok 2011 znowu charakteryzowa spadek wyjazdw zagranicznych Polakw; Nadal najwaniejszym rynkiem docelowym s dla polskich turystw Niemcy, ktre odwiedza okoo 17-18% polskich turystw rocznie; W analizowanym okresie zmniejszya si liczba wyjazdw turystycznych i subowych, przy wzrocie liczby odwiedzin u krewnych i znajomych; Systematycznie nastpuje wzrost zakupu wyjazdw w peni zorganizowanych, co jest korzystnym zjawiskiem dla sektora usug turystycznych.

128

7. KONKURENCYJNO POLSKIEJ TURYSTYKI 7.1. Midzynarodowe rankingi konkurencyjnoci Zgodnie z definicj OECD konkurencyjno oznacza zarwno zdolno firm, przemysw, regionw, narodw lub ponadnarodowych ugrupowa do sprostania midzynarodowej konkurencji, jak i do zapewnienia relatywnie wysokiej stopy zwrotu od zastosowanych czynnikw produkcji oraz relatywnie wysokiego poziomu zatrudnienia na trwaych podstawach. W dugim okresie zwikszona konkurencyjno prowadzi do wzrostu globalnej produktywnoci. Szczeglnie wzrost produktywnoci jest istotny dla poprawy konkurencyjnoci na rynkach otwartych na midzynarodow konkurencj, w celu doprowadzenia do dugofalowej poprawy jakoci ycia oraz kreacji nowych miejsc pracy. W rezultacie wzrost produktywnoci prowadzi do lepszego wykorzystania przewag konkurencyjnych, ktre nie bd ju duej ograniczane do obecnoci zasobw naturalnych w gospodarce oraz w wiatowej konkurencji118. Konkurencyjnoci krajw pod wzgldem turystycznym obrazuje m.in. The Travel & Tourism Competitiveness Index wskanik konkurencyjnoci turystyki (TTCI), opracowany przez ekspertw wiatowego Forum Ekonomicznego (World Economic Forum) w kontekcie Programu Partnerskiego wiatowego Forum Ekonomicznego dla Przemysu Lotniczego, Podry i Turystyki. Celem TTCI jest zmierzenie czynnikw i polityki, ktre sprawiaj, e rozwj sektora turystyki i podry jest atrakcyjny w rnych krajach 119. Ranking pastw wedug indeksu TCCI wraz z analiz sektora turystyki s publikowane co dwa lata w raportach The Travel & Tourism Competitiveness Report. Na wskanik konkurencyjnoci turystyki (TTCI) skada si 14 elementw (czynnikw) podzielonych na trzy subwskaniki grupy czynnikw: Turystyka ramy regulujce obejmuje czynniki wpywajce na konkurencyjno w obszarze turystyki, ktre le w kompetencjach wadz pastwowych; Otoczenie biznesowe i infrastruktura turystyczna; Zasoby przyrodnicze, kulturowe i ludzkie w turystyce.

Zgodnie z wynikami raportu z roku 2011 The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011. Beyond the Downturn120 Polska uzyskaa pod wzgldem konkurencyjnoci turystycznej 49 miejsce (na 139 krajw). By to zdecydowanie lepszy wynik ni w roku 2009 58 miejsce na 130 pastw. W 2007 r. Polska zaja 63 miejsce na 124 pastwa. Polska od 2007 r. swoje miejsce w rankingu poprawia o 14 pozycji. Pozycj Polski i miejsce w rankingu pod ktem kadego z 14 elementw przedstawia ponisza tabela.
118

Industrial Structure Statistics 1994, OECD, Paris 1996, s.17-19, za Zofia Wysokiska, Konkurencyjno w midzynarodowym i globalnym handlu towarami technologicznie intensywnymi (high-tech), Studia Europejskie 1/2002, s. 128. 119 The TTCI aims to measure the factors and policies that make it attractive to develop the T&T sector in different countries. 120 Jennifer Blanke, Thea Chiesa, The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011. Beyond the Downturn, World Economic Forum, Geneva 2011.

129

Tabela 20. Miejsce Polski w midzynarodowym rankingu konkurencyjnoci The Travel & Tourism Competitiveness Report w latach 2007, 2009 i 2011
Wskanik gwny i subwskaniki Wskanik konkurencyjnoci turystyki Turystyka ramy regulujce 1. Polityka turystyczna 2. Zrwnowaony rozwj 3. Bezpieczestwo 4. Opieka zdrowotna i warunki sanitarne 5. Priorytetowo turystyki Otoczenie biznesowe i infrastruktura turystyczna 6. Infrastruktura transportu lotniczego 7. Infrastruktura transportu drogowego 8. Infrastruktura turystyczna 9. Infrastruktura telekomunikacyjna 10. Konkurencyjno cenowa Zasoby przyrodnicze, kulturowe i ludzkie w turystyce 11. Zasoby ludzkie 12. Stosunek do turystyki 13. Zasoby naturalne 19 14. Zasoby kulturowe 21 17 2007 63 63 66 65 71 89 42 62 86 61 46 43 83 60 44 122 Miejsce Polski 2009 2011 58 49 72 75 63 91 67 82 68 79 68 59 41 105 29 56 102 54 49 49 37 50 44 98 65 88 78 52 44 66 30 43 132 54

Na podstawie danych zawartych w raporcie mona stwierdzi, i Polska jest konkurencyjna ze wzgldu na swj potencja turystyczny w postaci atrakcyjnoci kulturowej i przyrodniczej (odpowiednio 17. miejsce i 54. miejsce). Polska rwnie wypada dobrze pod wzgldem zrwnowaonego rozwoju turystyki (37. miejsce), jakoci zasobw ludzkich (43. miejsce) oraz infrastruktury telekomunikacyjnej (44. miejsce). W szczeglnoci, na przestrzeni lat 2007-2011, znaczcej poprawie ulega pozycja Polski wzgldem 130

subwskanika: Turystyka ramy regulujce z 63. na 49. miejsce oraz subwskanika Zasoby przyrodnicze, kulturowe i ludzkie w turystyce z 60. na 30. miejsce. Warto jednak zwrci uwag, w tzw. rankingu konkurencyjnoci turystyki w podziale na regiony Polska zaja w 2011 r. 28. miejsce na 42 kraje Europy. Przed Polsk znalazy si pastwa takie, jak: Chorwacja (24. miejsce w rankingu Europa), Czarnogra (25.) Bugaria (27.) oraz ssiedzi Polski: Niemcy (2.), Czechy (22.) i Wgry (26.). W rankingu z 2011 r. (podobnie jak w 2009 r.) pierwsze trzy miejsca zajy odpowiednio: Szwajcaria, Niemcy i Austria. Wysokie miejsca w rankingu generalnym kraje te zawdziczaj wysokim pozycjom we wszystkich grupach wskanikw. Polska sklasyfikowana w ramach indeksu konkurencyjnoci w obszarze turystyki na 49. miejscu znalaza si za Czechami (31. miejsce), Wgrami (38.) a take Estoni (25.). Autorzy koncepcji oraz metodologii tworzenia indeksu konkurencyjnoci w obszarze turystyki przedstawianego w raportach wiatowego Forum Ekonomicznego podkrelaj, e opracowany w ramach indeksu ranking krajw jest pozytywnie oraz do wysoko skorelowany zarwno z liczb przyjazdw turystw, jak i z przychodami z turystyki poszczeglnych krajw.

Podsumowanie Wyniki midzynarodowych rankingw konkurencyjnoci turystyki pokazuj, e na turystyk wpywa wiele rnych elementw. Z tego wzgldu, minister waciwy do spraw turystyki powinien nie tylko samodzielnie oddziaywa na te czynniki, ale take inicjowa dziaania wsplnie z innymi organami administracji rzdowej i pastwowymi jednostkami organizacyjnymi, organami samorzdu terytorialnego oraz z organami samorzdu gospodarczego oraz innymi organizacjami spoecznymi i przedstawicielami rodowiska turystycznego; Ze wzgldu na nisk pozycj Polski miejsce 65. w subwskaniku Otoczenie biznesowe i infrastruktura turystyczna naley zwrci szczegln uwag na wpyw infrastruktury transportowej na rozwj sektora turystyki. Intensyfikacji powinny ulec dziaania na rzecz m.in. zwikszenia iloci autostrad i poczenia ich w systemie midzynarodowym, poprawy stanu drg tranzytowych, zwikszenia liczby lotnisk lokalnych oraz poprawy stanu dworcw kolejowych; Wane jest, aby w dalszym cigu zmienia wizerunek kraju, ktry na zachodzie postrzegany jest jako kraj podwyszonego ryzyka jeszcze w roku 2009 Polska zajmowaa pozycj 91. pod wzgldem bezpieczestwa. W tym zakresie obserwuje si pozytywne zmiany, gdy w roku 2011 Polska znalaza si ju na 50. pozycji.

131

7.2. Polska turystyka na tle krajw UE W 2009 r. przyjazdy turystw midzynarodowych na caym wiecie ulegy zmniejszeniu o 4,2%. Jednak w ostatnim kwartale 2009 r. pojawia si tendencja wzrostowa w liczbie zagranicznych podry turystycznych. Europa zarejestrowaa w caym 2009 r. spadek o 5,7%, a pierwszej poowie 2009 r. wynis on -10%. W 2009 r. kraje Europy rodkowej i Wschodniej oraz Pnocnej najmocniej odczuy kryzys w turystyce, natomiast wyniki w Europie Zachodniej, Poudniowej i basenie Morza rdziemnego byy nieco lepsze. Wpywy z turystyki midzynarodowej w 2009 r. ulegy zmniejszeniu o 5,7%. Jednake porwnujc tempo spadkw wpyww z turystyki do zmniejszenia si eksportu w Europie (o 12%) mona take interpretowa to jako pewn odporno tej brany na wahania koniunktury gospodarczej. W 2010 r. Europa miaa sabe tempo wychodzenia z kryzysu. Liczba podry wzrosa jedynie o 3,3%. Najlepsze wyniki miaa Europa rodkowo-Wschodnia + 5,3%, najgorsze Europa Poudniowa (2,8%). Przyjazdy zagranicznych turystw do Polski w 2010 r. stanowiy 13% wszystkich przyjazdw turystycznych do Europy rodkowo-Wschodniej.
Tabela 21. Przyjazdy turystw zagranicznych na wiecie wedug regionw w latach 2007-2011 (w mln) 2007 wiat ogem Europa Europa Pnocna Europa Zachodnia Europa rodkowoWschodnia Europa Poudniowa i rdziemnomorska 898 482,9 62,6 153,9 96,6 169,9 2008 917 485,2 60,8 153,2 100,0 171,2 2009 882 461,5 57,7 148,6 90,2 165,1 2010 940 476,7 58,5 153,6 94,9 169,7 2011 980 502,8 60,9 158,3 100,8 182,8 2010/2009 (w %) + 6,4 + 3,3 + 1,4 + 3,4 + 5,3 + 2,8 2011/2010 (w %) + 4,6 + 5,0 + 6,0 + 3,0 + 8,0 + 8,0

rdo: Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2010 r., Instytut Turystyki 2011 na postawie danych: UNWTO World Tourism Barometer, Interim update, April 2011; UNWTO World Tourism Barometer, Advanced Release, Vol. 10, January 2012,

W 2011 r. liczba przyjazdw zagranicznych do Europy osigna ponad 500 milionw, tym samym wzrost w porwnaniu do roku 2010 osign poziom 6%. Przede wszystkim jest to wynikiem znaczcego wzrostu w liczbie przyjazdw zagranicznych do Europy rodkowo-Wschodniej (wzrost o 8%) oraz do Europy Zachodniej (+3%) i Pnocnej (+6%). Naley take zwrci uwag na zauwaalny wzrost w liczbie podry do Europy Poudniowej i rdziemnomorskiej w 2011 (+8%) w porwnaniu z przyrostem w roku 2010 (wzrost o 2,8% w porwnaniu z rokiem 2009).

132

Tabela 22. Przyjazdy turystw zagranicznych do wybranych krajw europejskich w latach 2007-2010 2007 Dania Finlandia Islandia Irlandia Norwegia Szwecja Wielka Brytania Austria Belgia Francja Hiszpania Niemcy Holandia Szwajcaria Bugaria Republika Czeska Estonia Wgry otwa Litwa Polska Rumunia Federacja Rosyjska Sowacja Ukraina Chorwacja Cypr Grecja Wochy Portugalia 4 681 3 519 1 054 8 332 4 290 5 224 30 871 20 766 7 045 81 900 58 666 24 420 11 008 8 448 5 151 6 680 1 900 8 638 1 653 1 486 14 975 1 551 b.d. 1 685 23 122 9 307 2 416 b.d. 43 654 12 321 2008 9 016 3 583 1 106 8 026 4 347 4 555 30 142 21 935 7 165 79 218 57 192 24 866 10 104 8 608 5 780 6 649 1 970 8 814 1 684 1 611 12 960 1 466 21 566 1 767 25 449 9 415 2 404 15 939 42 734 6 962 2009 8 547 3 423 1 280 7 189 4 346 4 678 28 199 21 355 6 814 76 824 52 178 24 223 9 921 8 294 5 739 6 032 1 900 9 058 1 323 1 341 11 890 1 276 19 420 1 298 20 798 9 335 2 141 14 915 43 239 6 439 2010 b.d. 3 670 1 213 b.d. 4 767 4 951 28 133 22 004 7 217 76 800 52 677 26 875 10 883 8 628 6 047 6 334 2 120 9 510 b.d. b.d. 12 470 1 343 b.d. 1 327 21 203 b.d. 2 173 15 007 43 626 6 865

rdo: Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2010 r., Instytut Turystyki 2011 oraz poprzednie edycje.

133

7.3. Absorpcja funduszy unijnych a poprawa konkurencyjnoci polskiej turystyki Istotnym wsparciem dla brany turystycznej s rodki w ramach wieloletniej perspektywy finansowej 2007-2013. Dziki zapisom wprowadzonym do Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013121 fundusze strukturalne dla polskiej turystyki s po raz pierwszy dostpne na poziomie horyzontalnym122. Gwnym rdem funduszy unijnych dla turystyki jest wsparcie przewidziane Programem Operacyjnym Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 w ramach Dziaania 6.3 Promowanie turystycznych walorw Polski oraz Dziaania 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym.

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Dziaanie 6.3 Promowanie turystycznych walorw Polski Celem Dziaania 6.3 jest wzmocnienie konkurencyjnoci gospodarki poprzez promocj Polski jako kraju atrakcyjnego turystycznie. Polska posiada wiele atrakcji turystycznych, stanowicych warto na skal europejsk, a nawet wiatow, jednak wiadomo ich istnienia wrd turystw zagranicznych jest niska, a atrakcje te s rzadko promowane za granic. W tej sytuacji intensywna, kompleksowa promocja walorw turystycznych Polski przyczyni si w sposb istotny do zwikszenia rozwoju gospodarczego i wzmocnienia konkurencyjnoci polskiej gospodarki. Beneficjentem tego dziaania jest Polska Organizacja Turystyczna, realizujca w ramach PO IG 6.3. projekt Promujmy Polsk Razem. Realizacja projektu przypada na okres wanych wydarze, przede wszystkim takich, jak Rok Chopinowski, przygotowanie i penienie przez Polsk przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej oraz realizacja zada zwizanych z rol gospodarza trzeciej pod wzgldem wielkoci imprezy sportowej na wiecie, finaowego turnieju Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012TM (tzw. kotwice medialne). Na dziaanie przewidziane jest 30 mln euro (141 780 000 z). Wydatkowanie rodkw nastpuje w obrbie trzech komponentw, na ktre skadaj si kampanie wizerunkowopromocyjne (m.in. kampania produktowo-wizerunkowa z wykorzystaniem obecnoci polskiego aglowca w portach poszczeglnych krajw, jako nonika idei przewodniej projekt Chopin-Polska The Course; multimedialna kampania wizerunkowo-produktowa na rynkach brytyjskim, francuskim i niemieckim 2011-2012), wydarzenia targowe,
121

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spjnoci, Dokument zaakceptowany decyzj Komisji Europejskiej zatwierdzajc pewne elementy Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Ministerstwo Rozwoju Regionalnej, Warszawa 2007 r. 122 Dane zawarte w podrozdziale zaczerpnito z nastpujcego materiau: Realizacja projektw z zakresu turystyki realizowanych w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych, Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Programu Operacyjnego Kapita Ludzki wg stanu na 31.12.2011 roku materia dla Ministerstwa Sportu i Turystyki przygotowany przy wsppracy Departamentu Koordynacji Wdraania Programw Regionalnych, Departamentu Programw Ponadregionalnych, Departamentu Zarzdzania Programami Konkurencyjnoci i Innowacyjnoci oraz Departamentu Zarzdzania Europejskim Funduszem Spoecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, Warszawa luty 2012 r.

134

stworzenie systemu informacji turystycznej i dziaania w sferze edukacji, pogbiania wiedzy i wymiany dowiadcze. Czas realizacji projektu Promujmy Polsk Razem wynosi ponad 3 lata od wrzenia 2009 r. do grudnia 2012 r. W ramach caego projektu realizowane s 23 podprojekty, z ktrych cz zostaa ju zakoczona.

Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Dziaanie 6.4 Inwestycje w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym Celem Dziaania 6.4 jest wsparcie inwestycji dla stworzenia konkurencyjnych i innowacyjnych o unikatowej randze produktw turystycznych o charakterze ponadregionalnym. W dziaaniu przewidziano wsparcie projektw o najwikszym znaczeniu turystycznym, ktre miay przyczyni si do wzrostu atrakcyjnoci kraju w wietle przygotowa do organizacji finaowego turnieju Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO 2012TM. Wsparte zostay rwnie projekty, ktre pozwol na rozwj turystyki w kilku wojewdztwach, przy jednoczesnym zachowaniu chonnoci terenw turystycznych i ich pojemnoci. Instytucj Wdraajc (Instytucj Poredniczc II stopnia) dla Dziaania 6.4 jest Polska Organizacja Turystyczna. Na dziaanie 6.4 przewidziane jest 138 mln euro (565 989 435,88 z). W dniu 7 lipca 2009 r. weszo w ycie rozporzdzenie Ministra Sportu i Turystyki z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie szczegowego przeznaczenia, warunkw i trybu udzielania pomocy publicznej na wspieranie inwestycji w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym w zakresie regionalnej pomocy inwestycyjnej oraz pomocy de minimis w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 (Dz. U. Nr 107, poz. 893). Kluczowe dla wdraania Dziaania 6.4 PO IG byo wejcie w ycie w dniu 21 lipca 2010 r. rozporzdzenia Ministra Sportu i Turystyki z dnia 15 lipca 2010 r. w sprawie szczegowego przeznaczenia, warunkw i trybu udzielania pomocy publicznej na wspieranie inwestycji w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym w zakresie wspierania kultury i dziedzictwa kulturowego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013 (Dz. U. Nr 131, poz. 887). Umoliwio ono zoenie wnioskw o dofinansowanie dla wszystkich projektw, dla ktrych powyszy akt prawny stanowi adekwatny program pomocowy. Fakt ten przyczyni si do znacznego przyspieszenia tempa wdraania Dziaania 6.4. Dziesi projektw realizowanych w ramach Dziaania wykracza zasigiem terytorialnym poza dwa wojewdztwa. Osiem pozostaych przedsiwzi jest realizowanych na terenie wojewdztw: pomorskiego, lskiego, lubelskiego, maopolskiego, dolnolskiego oraz podkarpackiego. Niektre z realizowanych 21 projektw to m.in.: Ptla uawska rozwj turystyki wodnej Etap I; Szlaki nowej przygody w zabytkowej Kopalni Soli Wieliczka"; Rewitalizacja Kanau Elblskiego na odcinkach: Jezioro Druno-Miomyn, Miomyn-Zalewo, Miomyn135

Ostrda-Stare Jabonki; ladem europejskiej tosamoci Krakowa - Szlak Turystyczny po podziemiach Rynku Gwnego; Toru Hanza nad Wis; Poudniowozachodni Szlak Cysterski; Termy Cieplickie - Dolnolskie Centrum Rekreacji Wodnej; Hala Stulecia we Wrocawiu - Centrum Innowacyjnoci w Architekturze i Budownictwie; czy te Centrum Dziedzictwa Szka w Kronie. W ramach dziaania 6.4 PO IG warto rodkw pozostaych do wydatkowania do 31 grudnia 2011 r. wynosia 23 944 174,27 z.

Program Operacyjny Rozwj Polski Wschodniej Projekty zwizane z turystyk zostay ujte rwnie w Programie Operacyjnym Rozwj Polski Wschodniej, ktry jest realizowany na terenie 5 wojewdztw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, witokrzyskiego i warmisko-mazurskiego: Dziaanie V.1 Promowanie zrwnowaonego rozwoju turystyki Beneficjentem dziaania jest Polska Organizacja Turystyczna. Na dziaanie przeznaczonych jest 5,88 mln euro (23 944 117,68 z). Celem dziaania V.1. jest wzrost zainteresowania ofert turystyczn piciu wschodnich regionw Polski. Przedsiwzicie, zaplanowane na lata 2008-2012, skada si z dwch komponentw: 1. Studium uwarunkowa atrakcyjnoci turystycznej Polski Wschodniej W ramach komponentu przeprowadzono prace analityczne, w ramach ktrych dokonano inwentaryzacji atrakcji turystycznych wschodnich wojewdztw kraju, przeprowadzono analiz segmentw turystyki oraz zawarto rekomendacje dla przyszej kampanii promocyjnej. Integraln cz komponentu stanowio badanie jakociowe opinii i postaw potencjalnych turystw wobec potencjau turystycznego Polski Wschodniej. 2. Kampania promocyjna prezentujca walory turystyczne Polski Wschodniej Projekt realizowany jest od lipca 2010 r. jako kampania multimedialna promujca pi wojewdztw Polski Wschodniej. Zgodnie z zaoeniami caa kampania dzieli si na etapy, w ramach ktrych realizowane s poszczeglne kampanie: telewizyjne, radiowe, prasowe, internetowe, outdoor oraz dziaania PR. W lipcu 2010 r. uruchomiono stron internetow www.pieknywschod.pl, ktra stanowi baz na bieco aktualizowanych atrakcji turystycznych i wydarze. Strona posiada kilka wersji jzykowych: angielska, niemieck, ukraisk. W IV kwartale 2011 r. rozpoczto intensyfikacj dziaa kampanii outdoorowej w najwikszych miastach Polski: Warszawa, d, Krakw, Gdask oraz aglomeracja lska. Dziaanie V.2 Trasy rowerowe - na kompleksowy projekt majcy na celu stworzenie podstawowej infrastruktury zwizanej z obsug ruchu rowerowego obejmujcy swoim zasigiem 5 wojewdztw Polski Wschodniej (cakowity koszt inwestycji to ponad 300 mln z). Projekt Trasy rowerowe w Polsce Wschodniej wpisuje si 136

w realizacj jednego z priorytetowych obszarw tematycznych wskazanych w Strategii UE dla Regionu Morza Batyckiego pn. utrzymanie i wzmocnienie atrakcyjnoci Regionu Morza Batyckiego w szczeglnoci poprzez edukacj, turystyk i poziom zdrowotnoci. Projekt skada si z dwch komponentw: 1. Wytyczanie i oznakowanie tras rowerowych oraz budowa, rozbudowa i modernizacja drg (cieek) dla rowerw o utwardzonej nawierzchni, ktre umoliwi bezpieczne przemieszczanie si turysty rowerowego oraz pocz miejsca kluczowe z punktu widzenia ruchu rowerowego (dworce kolejowe, autobusowe, parkingi, atrakcje turystyczne); 2. Budowa i monta podstawowej infrastruktury towarzyszcej, tj. stojakw na rowery, wiat postojowych, wiat widokowych, itp. oraz innych urzdze niezbdnych do zapewnienia bezpiecznego przejazdu po drogach (ciekach) rowerowych realizowanych w ramach Programu. Dziaanie III.2 Infrastruktura turystyki kongresowej i targowej - wsparcie budowy i modernizacji infrastruktury konferencyjno-wystawienniczo-targowej.

W ramach Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej alokacja ogem przeznaczona na dziaania z zakresu turystyki wynosi 186 363 697,47 euro (764 333 358,6 z), w tym dofinansowanie ze rodkw UE 161 338 127,43 euro (661 696 062 z), co stanowi 86,6% caej kwoty.

Regionalne Programy Operacyjne Fundusze na rozwj turystyki zostay uwzgldnione rwnie we wszystkich Regionalnych Programach Operacyjnych, co odzwierciedla fakt, e wszystkie polskie regiony widz swoj szans w tym sektorze gospodarki. W ramach tych programw przewidziana jest przede wszystkim budowa i modernizacja lokalnej bazy turystycznej, takiej m.in., jak: infrastruktura noclegowa i gastronomiczna, publiczna infrastruktura turystyczna i rekreacyjna, infrastruktura uzdrowiskowa, system informacji turystycznej oraz promocja turystyki. W ramach Regionalnych Programw Operacyjnych na dofinansowanie projektw w zakresie turystyki przewidziano ogem 731 323 920 EUR (rodki UE), co po przeliczeniu daje kwot 2 999 378 793 z, co stanowi 4,2% oglnej alokacji dostpnej na realizacj RPO. Najwicej rodkw na realizacj projektw z zakresu turystyki przeznaczono w wojewdztwie warmisko-mazurskim (7% caej alokacji dostpnej dla tego wojewdztwa w ramach RPO w latach 2007-2013 306,8 mln z). Najmniej rodkw na realizacj projektw z obszaru turystyka przeznaczono w wojewdztwie podkarpackim (1,9% dostpnej alokacji na realizacj RPO w tym wojewdztwie 93,1 mln z). W skali kraju w ramach komponentu Turystyka podpisano cznie 790 umw o cznej wartoci dofinansowania (rodki UE) 2 492 mln z. Do koca grudnia 2011 r. w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych: 137

wybudowano/przebudowano cznie 972 km szlakw turystycznych. Najwicej wybudowanych/przebudowanych szlakw turystycznych powstao w wojewdztwie lskim 441,5 km, podkarpackim 205 km, podlaskim 149,1 km, najmniej w wojewdztwie dolnolskim 2,7 km. Biorc jednak pod uwag podpisane umowy o dofinansowanie projektw, przewiduje si wybudowanie lub przebudowanie cznie 4 971 km szlakw turystycznych; cznie w skali kraju wybudowano lub przebudowano 546 obiektw turystycznych i rekreacyjnych. Najwicej obiektw turystycznych i rekreacyjnych zostao wybudowanych lub przebudowanych w wojewdztwie pomorskim 147, lskim 101, w wojewdztwie opolskim 51, a najmniej w wojewdztwie mazowieckim 1. Docelowo w ramach 16 RPO planuje si wybudowanie lub przebudowanie 1 706 obiektw turystycznych i rekreacyjnych. Najwicej obiektw turystycznych i rekreacyjnych zostanie wybudowanych lub przebudowanych w nastpujcych wojewdztwach: lskim 377, opolskim 182 oraz pomorskim 147. Najmniejsz liczb obiektw turystycznych i rekreacyjnych przewidziano do wybudowania lub przebudowania w wojewdztwie mazowieckim 12 i lubuskim 17; w wyniku realizacji projektw z zakresu turystyki cznie powstao 344 miejsc pracy. Najwicej miejsc pracy powstao w wojewdztwie lubelskim 96 oraz w lubuskim 56.

Program Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 adne z dziaa zaproponowanych w ramach czterech osi PROW 2007-2013 nie jest dedykowane tylko i wycznie turystyce. Zastosowane w programie podejcie do rozwoju turystyki uwzgldnia rwnowag pomidzy wspieraniem inwestycji infrastrukturalnych a rozwojem przedsibiorczoci i rynku pracy na obszarach wiejskich. W obecnym okresie programowania osoby prowadzce dziaalno turystyczn na wsi korzystaj z instrumentw wsparcia inwestycyjnego w ramach nastpujcych dziaa123: Dziaanie osi 3 (311). Rnicowanie w kierunku dziaalnoci nierolniczej Celem dziaania jest rnicowanie dziaalnoci rolniczej w kierunku podejmowania lub rozwijania przez rolnikw, domownikw i maonkw rolnikw, dziaalnoci nierolniczej lub zwizanej z rolnictwem (w tym podjcie lub rozwj dziaalnoci w zakresie usug turystycznych oraz zwizanych ze sportem, rekreacj i wypoczynkiem). Do koca grudnia 2011 r. w ramach dziaania przeprowadzono pi naborw wnioskw o przyznanie pomocy w 2008 r., 2009 r., 2010 r. oraz dwa nabory w 2011 r. Ogem w ramach przeprowadzonych naborw, przyjto 29 001 wnioskw na czn kwot 2 634 844 247,31 z. Najwicej wnioskw o przyznanie pomocy zoono w wojewdztwie wielkopolskim oraz mazowieckim, a najmniej
123

Informacja o stanie realizacji Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 20072013) w IV kwartale 2011 r. materia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

138

w wojewdztwach lubuskim oraz zachodniopomorskim. Zawarto 10 224 umowy na czn kwot 892 360 871,03 z. Najwicej umw zawartych zostao w wojewdztwach: wielkopolskim oraz mazowieckim, najmniej za w wojewdztwach: lubuskim oraz zachodniopomorskim. Dziaanie osi 3 (312). Tworzenie i rozwj mikroprzedsibiorstw: Celem dziaania jest wzrost konkurencyjnoci gospodarczej obszarw wiejskich, rozwj przedsibiorczoci i rynku pracy, a w konsekwencji wzrost zatrudnienia na obszarach wiejskich (w tym na inwestycje zwizane z tworzeniem lub rozwojem mikroprzedsibiorstw, dziaajcych w zakresie usug turystycznych oraz zwizanych ze sportem, rekreacj i wypoczynkiem). Ogem w ramach przeprowadzonych naborw w 2009 r., w 2010 r. oraz w 2011 r. zoono 31 254 wnioski o przyznanie pomocy na czn kwot 6 115 954 387,32 z. Najwicej wnioskw o przyznanie pomocy zoono w wojewdztwie wielkopolskim, a najmniej w wojewdztwach: lubuskim, opolskim oraz podlaskim. Zawarto 6 091 umw na czn kwot 1 045 481 427,81 z. Najwicej umw zawarto w wojewdztwie wielkopolskim, a najmniej w wojewdztwach: lubuskim oraz dolnolskim. Wzrost atrakcyjnoci turystycznej i inwestycyjnej obszarw wiejskich jest wspierany take w ramach124: Dziaania osi 3 (313, 323, 333). Odnowa i rozwj wsi. W ramach dziaania najczciej realizowane s projekty dotyczce budowy, przebudowy, remontu lub wyposaenia obiektw infrastruktury publicznej, zaspokajania potrzeb spoecznych w zakresie turystyki, zachowania dziedzictwa kulturowego, zaspokajania potrzeb spoecznych w zakresie sportu i rekreacji. Limit rodkw dla dziaania na lata 2007-2013 wynosi ponad 589 mln euro (w tym EFRROW ponad 442 mln euro). Dziaania osi 4 (413). Wdraanie lokalnych strategii rozwoju. W ramach dziaania realizowane s w/w dziaania osi 3 oraz inne projekty zwane maymi projektami, ktre przyczyniaj si do poprawy jakoci ycia lub rnicowania dziaalnoci gospodarczej na obszarze dziaania LGD. Dziaanie ma na celu umoliwienie mieszkacom obszaru objtego lokaln strategi rozwoju (LSR) realizacji projektw w ramach tej strategii. Dziaania Leader s realizowane przez samorzdy wojewdztw i te podmioty s dysponentami rodkw, tak wic samorzdy wojewdztw mog kreowa polityk rozwoju turystyki wiejskiej i j wspiera. Cakowity limit rodkw dla dziaania na okres programowania 2007-2013 wynosi ponad 620 mln euro (w tym EFRROW ponad 496 mln euro).

124

Informacja o stanie realizacji Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 20072013) w IV kwartale 2011 r. materia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

139

Pozostae programy operacyjne Wsparcie projektw, ktre mog w sposb poredni przyczyni si do rozwoju turystyki przewiduje rwnie Program Operacyjny Infrastruktura i rodowisko. Realizowane s w nim projekty dotyczce m.in. rewitalizacji, rewaloryzacji, konserwacji, renowacji, zachowania, modernizacji, adaptacji na cele kulturalne zabytkowych obiektw i zespow obiektw wraz z ich otoczeniem. Zgodnie z zapisami Programu w ramach priorytetu XI Kultura i dziedzictwo kulturowe, alokacja ze rodkw Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) wynosi 1 953,09 mln z, co stanowi 8,6% alokacji rodkw z EFRR w ramach programu. Dla rozwoju zasobw ludzkich stworzony zosta horyzontalny Program Operacyjny Kapita Ludzki, gdzie na zasadach oglnych brana turystyczna rwnie otrzymuje wsparcie. czna warto rodkw zakontraktowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki dla projektw zwizanych z turystyk ksztatuje si na poziomie 352 mln PLN. Na Dolnym lsku zakontraktowano najwysz kwot w ramach projektw dotyczcych turystyki blisko 141 mln PLN. Na tle pozostaych regionw mona wyrni rwnie wojewdztwo pomorskie, gdzie w ramach projektw realizowanych w obszarze turystyki zakontraktowano ponad 41 mln z. Naley podkreli, i w wojewdztwie lubuskim wg stanu na 31 grudnia 2011 r. nie podpisano adnej umowy o dofinansowanie realizacji projektu o charakterze turystycznym, a w wojewdztwie lskim i witokrzyskim ta liczba rwnie jest znikoma.

Podsumowanie Fundusze unijne przeznaczone na wsparcie turystyki w latach 2007-2013 s wielk szans na rozwj turystyczny Polski i regionw. Jest ich piciokrotnie wicej ni w okresie 2004-2006. Dziki funduszom unijnym istnieje moliwo realizacji wielu ciekawych inicjatyw i przedsiwzi, ktrych wdroenie przyczynia si do poprawy konkurencyjnoci polskiej turystyki i podniesienia atrakcyjnoci regionw. Powstanie produktw turystycznych o znaczeniu ponadregionalnym, promocja turystycznych walorw Polski, tworzenie systemw informacji turystycznej, rozwj uzdrowisk, agroturystyki, modernizacja cieek rowerowych, budowa i rozbudowa bazy noclegowej, gastronomicznej i konferencyjnej korzystnie wpywa na oblicze polskich miast i obszarw wiejskich. Zauwaalna jest zmiana estetyki tych miejsc co wyraa si w zwikszeniu wzrostu ruchu turystycznego i wydueniu si sezonu turystycznego. Przekada si to rwnie na wzrost zainteresowania inwestorw, podnoszenia jakoci ycia lokalnych spoecznoci, rozwoju przedsibiorczoci oraz miejsc pracy, a take przyczynia do rewitalizacji obszarw zdegradowanych. Obok aspektw spoecznych i ekonomicznych dziaania realizowane w ramach funduszy sprzyjaj rwnie ochronie dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego. Z analizy obecnego poziomu wsparcia w ramach perspektywy finansowej na lata 2007-2013, w stosunku do skadanych przez beneficjentw wnioskw wynika, e zainteresowanie jest wiksze ni pula rodkw. Przykadowo, inwestycje 140

w produkty turystyczne o znaczeniu ponadregionalnym (Dziaanie 6.4 PO IG) oraz Promocja turystycznych walorw Polski (Dziaanie 6.3 PO IG) wykazay si du efektywnoci i byy odpowiedzi na ogromne zapotrzebowanie brany turystycznej (175 fiszek aplikacyjnych na 21 wybranych projektw w przypadku Dziaania 6.4). Zarwno powstanie markowych produktw turystycznych, jak rwnie dziaania promocyjne na rynkach zagranicznych przyczyniy si do wzrostu rozpoznawalnoci i konkurencyjnoci turystycznej Polski na arenie midzynarodowej. W zwizku z tym w nowej perspektywie finansowej 2014-2020 istnieje konieczno kontynuowania wyej wymienionych dziaa zwizanych z rozwojem turystyki, zarwno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. Przyczyni si to do komplementarnego rozwoju turystyki w Polsce, a ten moliwy jest wwczas gdy jednoczenie inwestuje si w infrastruktur turystyczn i jako kadr, tworzy si nowe produkty turystyczne, a take promuje i rozwija system informacji turystycznej.

141

8. INSTRASTRUKTURA TURYSTYCZNA I PARATURYSTYCZNA W POLSCE

8.1. Transport pasaerski Dostpno transportowa jest bardzo istotnym czynnikiem sprzyjajcym rozwojowi turystyki w poszczeglnych regionach Polski. Czsto jest ona czynnikiem decydujcym, czy w danym regionie moe rozwin si turystyka na masow skal. Inwestycje w infrastruktur transportow s jednoczenie istotnym czynnikiem zwikszajcym tempo rozwoju turystyki w Polsce. Natomiast postrzeganie przez turystw zagranicznych Polski jako kraju ze sab infrastruktur transportow (w tym gwnie drogow) sprawia, i do wielu regionw zagraniczni turyci trafiaj w o wiele mniejszej liczbie, ni wynikaoby to z wielkoci i jakoci bazy noclegowej. Ponadto, Polska nadal jest postrzegana jako kraj o niskim stopniu bezpieczestwa w transporcie drogowym.

Transport lotniczy Dominujcym czynnikiem warunkujcym w ostatnich latach rozwj przewozw lotniczych w Polsce by kryzys gospodarczy. Przerwa on wysok dynamik wzrostu, jak rynek notowa od wejcia Polski do UE. Do spadku ruchu doszo ju na wiosn 2008 r., nie mniej dziki dynamicznym pierwszym miesicom, w caym roku porty lotnicze w Polsce zanotoway dodatni dynamik przewozw. Kryzys wyranie zaznaczy si jednak w 2009 r. Doszo wwczas do 8% spadku przewozw lotniczych w Polsce. Mimo negatywnego caorocznego wyniku, ruch lotniczy w 2009 r. powrci do dodatniej dynamiki wzrostu. W efekcie w kolejnych latach polski rynek notowa wzrosty na poziomie 8% i 6%, odpowiednio dla 2010 i 2011 r. Analizujc dynamik ruchu lotniczego w ostatnich latach naley zwrci uwag, e na jego rozwj miay wpyw rwnie inne czynniki zewntrzne, poza stanem wiatowej gospodarki. Naleao do nich zamknicie przestrzeni powietrznej, wywoane erupcj wulkanu na Islandii w 2010 r. Na ksztat rynku lotniczego w Polsce miaa rwnie wpyw sytuacja polityczna w Afryce Pnocnej na przeomie 2010 i 2011 r. W efekcie w caym 2011 r. znaczco zmalay przewozy czarterowe do Egiptu i Tunezji. Nie oznaczao to jednak oglnego spadku ruchu czarterowego. Beneficjentami tej sytuacji stay si przewozy do Grecji, Hiszpanii, Portugalii, Turcji i na Cypr. Analizujc transport lotniczy od strony podaowej naley zauway jednak, e wahania w liczbie floty pasaerskiej w Polsce wystpoway w nieznacznym stopniu w tym okresie. Polski transport lotniczy rozkadowy dysponowa w 2011 r. 54 samolotami (2010 r. 56, 2009 i 2008 r. 61 ). Oglna liczba miejsc pasaerskich w samolotach wyniosa w 2011 r. 5 373, jest to ponowny spadek w porwnaniu z latami wczeniejszymi (2010 r. 5 611, spadek o 8,5%; 2009 r. spadek o 2,4%)125. Regularna komunikacja lotnicza prowadzona bya w 2011 r. na 138 trasach lotniczych (15 krajowych i 123 zagranicznych). Jest to wyrany spadek w porwnaniu z latami wczeniejszymi (2010 r. 173; 2009 r. 161), w tym w szczeglnoci na trasach
125

Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2012, s. 198.

142

zagranicznych (2010 r. 165; 2009 r. 154 r.). Wida jednak trend wzrostowy w liczbie tras krajowych (2010 r. 8; 2009 r. 7). Liczba krajw oraz miast, z ktrymi utrzymywana bya regularna komunikacja lotnicza wyniosa w 2010 r. odpowiednio 43 (2010 r. 46; 2009 r. 38) i 87, w tym 9 miast w sieci krajowej (2010 r. 96, w tym 9 miast w sieci krajowej; 2009 r. 94, w tym 7 miast w sieci krajowej)126.
Wykres 34. Sie tras lotniczych w latach 2007-2011 (w km)
400,000 350,000 300,000 250,000 200,000 150,000 100,000 50,000 0 2007 2008 Sied tras lotniczych ogem 2009 2010 w tym zagranicznych 2011 236,319 233,555 221,130 218,838 257,860 255,796 196,008 190,815 342,949 340,657

rdo: opracowano na podstawie Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2012 oraz poprzednie edycje.

Midzynarodowy ruch czarterowy okaza si znacznie bardziej odporny na kryzys w porwnaniu do przewozw regularnych. Mona wprawdzie dostrzec silne spowolnienie ruchu czarterowego w 2009 r., nie mniej by on nadal na dodatnim poziomie w porwnaniu do 2008 r. W efekcie dobrych wynikw przewozw czarterowych polskie porty lotnicze obsuyy w 2011 r. blisko dwukrotnie wiksz liczb pasaerw w porwnaniu do roku 2007. W analogicznym okresie przewozy regularne wzrosy o 8%. Szczegowe dane przewozowe zawiera tabela 23.
Tabela 23. Midzynarodowe przewozy czarterowe i regularne TYP RUCHU regularny czarterowy Suma 2007 2008 2009 2010 2011

17 101 898 17 812 738 16 095 914 17 335 908 18 431 717 1 695 037 2 816 113 2 830 345 3 130 968 3 279 418

18 796 935 20 628 851 18 926 259 20 466 876 21 711 135
rdo: Urzd Lotnictwa Cywilnego

126

Ibidem, s. 195.

143

Wrd najbardziej popularnych kierunkw czarterowych w 2011 r. znalazy si kurorty wakacyjne w Turcji, Egipcie, Grecji oraz Hiszpanii. Szczegowe dane zawiera tabela 24.
Tabela 24. Wiodce kierunki midzynarodowe w ruchu czarterowym w 2011 r. Miasto Antalya Hurghada Heraklion Sharm el Sheikh Enfidha Rodos Fuerteventura Teneryfa Palma de Mallorca Tel Aviv Pozostae Liczba pasaerw 484863 359560 212359 196896 161744 161563 107380 97116 95337 94368 1275683
rdo: Urzd Lotnictwa Cywilnego

Udzia 15% 11% 7% 6% 5% 5% 3% 3% 3% 3% 39%

Wrd najbardziej popularnych kierunkw w ruchu regularnym znalazy si gwne porty w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji, Irlandii oraz Norwegii. Szczegowe dane zawiera tabela 25.
Tabela 25. Wiodce kierunki midzynarodowe w ruchu regularnym w 2011 r. Miasto Londyn Frankfurt Monachium Pary Dublin Oslo Mediolan Dortmund Bruksela Rzym Pozostae Liczba pasaerw 2 610 951 1 018 455 868 421 812 124 722 698 635 522 451 926 425 937 417 692 396 166 7 840 256
rdo: Urzd Lotnictwa Cywilnego

Udzia 16% 6% 5% 5% 4% 4% 3% 3% 3% 2% 48%

Naley odnotowa, e w ostatnim okresie dynamicznie rozwijay si przewozy czarterowe realizowane przez polskich przewonikw. W efekcie w 2011 r. na pokadach polskich linii podrowaa poowa pasaerw czarterowych na polskim rynku. Warto rwnie odnotowa, e a trzech polskich przewonikw znalazo si w pierwszej pitce linii czarterowych. Szczegowe dane przedstawia tabela 26.

144

Tabela 26. Wiodcy przewonicy w ruchu czarterowym w 2011 r. Przewonik Enter Air Travel Service LOT Polish Airlines Yes Airways Air Cairo Air Poland Small Planet Airlines Tunisair Onur Air Midwest Airlines (Egypt) Pozostali Liczba pasaerw 904 463 523 629 262 229 224 778 173 287 165 479 134 276 103 779 99 224 73 891 614 383
rdo: Urzd Lotnictwa Cywilnego

Udzia 28% 3% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 0% 61%

Mimo dynamicznej ekspansji obcych przewonikw w ostatnich latach, w tym w szczeglnoci linii niskokosztowych, wiodc lini na polskim rynku przewozw regularnych pozostaje PLL LOT. Tu za nim plasuj si dwaj najwiksi w Polsce przewonicy niskokosztowi: Wizzair i Ryanair. Szczegowe dane przedstawia tabela 27.
Tabela 27. Wiodcy przewonicy w ruchu regularnym w 2011 r. Przewonik LOT Polish Airlines + EuroLOT Wizz Air Ryanair Lufthansa EasyJet Norwegian Air Shuttle Air France SAS KLM Royal Dutch Airlines British Airways Pozostali Liczba pasaerw 5 522 269 4 078 299 3 840 404 1 441 138 431 233 346 142 313 937 267 704 230 305 218 020 1 742 266
rdo: Urzd Lotnictwa Cywilnego

Udzia 30% 22% 21% 8% 2% 2% 2% 1% 1% 1% 9%

Jednoczenie, naley podkreli fakt, e lata 2009 i 2010 byy dla transportu lotniczego mocno zrnicowane. W 2009 r. spadek zanotowano w komunikacji midzynarodowej (o 9%), natomiast w komunikacji krajowej nastpi wzrost (o 4,5%). W 2009 r. spadek ruchu pasaerw nastpi w wikszoci portw, w tym w Warszawie, Krakowie, Katowicach, Gdasku, Wrocawiu, Poznaniu127. Rok pniej, w 2010 r. ruch pasaerw w portach lotniczych, nie uwzgldniajc tranzytu, zwikszy si w porwnaniu z 2009 r. o 7,6%. Wzrost ten zosta zarejestrowany w komunikacji midzynarodowej,
127

Transport wyniki dziaalnoci w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2011.

145

natomiast w komunikacji krajowej nastpi niewielki spadek. Wzrost ruchu pasaerw obserwowano w wikszoci portw lotniczych w Warszawie, Krakowie, Gdasku, Wrocawiu, Poznaniu. W 2011 r. wzrost w ruchu pasaerw w portach lotniczych nastpi zarwno w przypadku komunikacji midzynarodowej (+4%), jak i krajowej (+14%)128.

Wykres 35. Liczba obsuonych pasaerw w midzynarodowym ruchu czarterowym w 2010 r. 10 najpopularniejszych kierunkw/miast
1. Hurghada (Egipt) 2. Antalya (Turcja)

4% 5%

4%

3%

3%

3. Sharm el Sheikh (Egipt) 4. Monastyr (Tunezja)

7% - Heraklion 9% - Monastyr 19% - Sharm el Sheikh

26% - Hurgada 20% - Antalya

5. Heraklion (Grecja) 6. Rodos (Grecja) 7. Bodrum (Turcja) 8. Tel Aviv (Izrael) 9. Palma de Mallorca (Majorka) 10. Dalaman (Turcja)

rdo: opracowano na podstawie danych Urzdu Lotnictwa Cywilnego Analiza rynku lotniczego w Polsce w 2010 roku, Warszawa, maj 2011.

Podsumowujc dane dotyczce transportu lotniczego w Polsce, warto take zwrci uwag na najwaniejszych przewonikw (ruch regularny), wrd ktrych znajduj si przewonicy niskokosztowi (Low Cost Carriers LCCs). W 2010 r. w pitce najwikszych przewonikw znaleli si kolejno: PLL LOT wraz z EUROLOT (29% pasaerw), WIZZAIR (22,6%), RYANAIR (21,5%), Lufthansa (7,1%) oraz EASYJET (3,1%). Wedug danych Urzdu Lotnictwa Cywilnego, niemale od pocztku prowadzonych bada od roku 2005 - udzia piciu najwikszych przewonikw w rynku nieustannie ronie.

128

Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2012, s. 205.

146

Wykres 36. Udzia przewonikw w ruchu regularnym pod ktem liczby obsuonych pasaerw w roku 2010
35.00% 30.00% 25.00% 20.00% 15.00% 10.00% 5.00% 0.00% PLL LOT S.A. WIZZAIR + EUROLOT RYANAIR LUFTHANSA DEUTSCHE AIRLINES EASYJET Pozostali przewonicy

29.02% 22.62% 21.50% 16.67% 7.13% 3.06%

rdo: opracowano na podstawie danych Urzdu Lotnictwa Cywilnego Analiza rynku lotniczego w Polsce w 2010 roku, Warszawa, maj 2011.

Transport kolejowy Transport kolejowy jest preferowany przez Uni Europejsk oraz traktowany jako kluczowy i perspektywiczny. Polska jednak w niewielkim stopniu wykorzystuje fundusze UE na jego rozbudow i modernizacj, pomimo faktu, e stan infrastruktury kolejowej w Polsce pozostaje na poziomie niezadowalajcym. Warto zauway, e ten rodzaj transportu ze wzgldu na bezpieczestwo i wygod, powinien zosta doceniony jako wany czynnik rozwoju gospodarczego i spoecznego. Wprawdzie transport kolejowy pomimo istotnych brakw infrastrukturalnych jest doceniany przez turystw krajowych, ale turyci zagraniczni zdecydowanie narzekaj na jego jako oraz dostpno informacji. Z drugiej strony, mona zaobserwowa popraw jakoci usug w odniesieniu do przewozw midzywojewdzkich i midzynarodowych, natomiast najgorsze efekty odnotowywane s w sferze pasaerskich przewozw regionalnych (w tym w obsudze przewozw podmiejskich). Na tle powyszych zjawisk widoczny jest znaczcy problem ograniczonej dostpnoci przestrzennej niektrych obszarw129. Ponadto, w przypadku dalszego rozwoju krajowego transportu lotniczego niszkokosztowego oraz transportu autokarowego, transport kolejowy moe straci swj potencja jako bodca rozwojowego. W szczeglnoci, niepokojce s dane na temat dugoci sieci kolejowej w Polsce, ktra wyniosa zarwno w 2011 r., jak i 2010 r. ogem ok. 20,2 tys. km (spadek o ok. 200 km w stosunku do roku 2009), z czego 11,5 tys. km to linie o znaczeniu pastwowym. W roku 2009 dugo sieci kolejowej (20,4 tys. km) bya o 0,8% wiksza ni w 2008 r. (20,2 tys. km) i o 2,1 % wiksza ni w 2007 r. (20,1 tys. km).

129

Raport Polska 2011. Gospodarka Spoeczestwo Regiony, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, s.85-86.

147

W 2010 r. transportem kolejowym przewieziono 261,3 mln pasaerw, czyli o 7,5% mniej ni w 2009 r. Utrzymaa si tendencja spadkowa przewozw pasaerskich z 2009 r. wyniosa ona wtedy -3,2%. Na oglny spadek przewozw pasaerw w 2010 r., podobnie jak w roku 2009, wpyno zmniejszenie przewozw w komunikacji krajowej. Jednoczenie zanotowano wzrost przewozw w komunikacji midzynarodowej z 1,5 mln w roku 2009 do 1,8 mln pasaerw w roku 2010 r. (wzrost o 17%). W 2011 r. liczba pasaerw nieznacznie wzrosa do 263 mln, wzrost nastpi zarwno w komunikacji krajowej, jak i zagranicznej (o 16%, do 2 mln pasaerw).
Wykres 37. Udzia przyjazdw z wybranych pastw w cakowitych przyjazdach pasaerw transportem kolejowym midzynarodowym do Polski w latach 2009 i 2011 r.
45.0% 40.0% 35.0% 30.0% 25.0% 20.0% 15.0% 10.0% 5.0% 0.0% Austria Biaoru Czechy Niemcy Rosja Ukraina rdo: opracowano na podstawie: Transport wyniki dziaalnoci w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2011 oraz poprzednie edycje.

41.5% 37.5% 31.7%

19.9%

2009 r. 2011 r.

10.5% 5.4% 7.6% 4.0%

9.7% 6.0%

9.9% 5.7%

Najwicej przyjazdw, tak jak rok wczeniej odnotowano z nastpujcych pastw: Niemcy, Biaoru, Republika Czeska, Ukraina i Rosja130, co obrazuje znaczenie transportu kolejowego dla rozwoju turystyki przyjazdowej z tych pastw.

Transport wodny Transport morski Transport morski w ostatnich latach cieszy si wiksz popularnoci. W roku 2010 eglug morsk przewieziono 671 tys. pasaerw, co stanowio o 1,5% wicej ni w roku 2009, kiedy przewieziono 661,2 tys. pasaerw (tj. o 8,9% mniej ni w 2008 roku). W 2011 r. nastpi spadek do 636 tys. pasaerw. W analizowanych latach byy to gwnie przewozy wykonywane w komunikacji midzynarodowej (przewozy w komunikacji krajowej w 2010 r.
130

Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2012 oraz poprzednie edycje.

148

stanowiy poniej 0,3%). W 2011 r. identycznie jak w 2009 r. i 2010 r., zdecydowana wikszo przewozw (97%) realizowana bya w egludze promowej.

Wykres 38. Statki wycieczkowe (cruise ships) wchodzce do polskich portw w latach 2008-2010
250

206
200 150

204

237

Liczba statkw 100 w tym z zaadunkiem

39
50 0 2008 2009 2010 rdo: opracowano na podstawie: Rocznik statystyczny gospodarki morskiej 2011, 2012, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.

21

10

Ponadto, do Polski przypywa coraz wicej statkw wycieczkowych. Zainteresowanie tego typu turystyk jest w ostatnich latach coraz wiksze, a firmy organizujce taki wypoczynek coraz czciej decyduj si na postj w Polsce. Wielkie wycieczkowce wpywajce do portw to z jednej strony presti dla miasta, z drugiej strony napyw zagranicznych turystw oraz atrakcja turystyczna dla turystw krajowych. W 2010 r. do Polski przypyno 237 statkw wycieczkowych (w tym 39 z zaadunkiem), za ogem w latach 2008-2010 do Polski przypyno o 31 statkw wycieczkowych wicej ni w latach poprzednich. Jednak, istotn przeszkod w rozwoju tego typu turystyki w Polsce s nierzadko warunki infrastrukturalne (niesprzyjajca dostpno portu i nabrzea, pycizny). Do portw Gdask, Gdynia oraz Szczecin i winoujcie wycieczkowce wpywaj bez problemu. Na popraw infrastruktury porty wykorzystuj dofinansowanie z funduszy unijnych. Dodatkowo przykadem jest Gdynia, gdzie dla pasaerw turystyki promowej z Karlskrony zosta udostpniony autobus tzw. "shuttle bus", ktry dowozi ich do miasta. Informacje dotyczce warunkw infrastrukturalnych nie dotycz gwnych portw morskich w Polsce. Zarzdy portw uczestnicz w midzynarodowych targach turystycznych, na ktrych nawizuj kontakty m.in. z organizatorami turystyki morskiej. Przyjazdy wycieczkowcw do Polski wynikaj z uwzgldnienia w planach wycieczek do gwnych portw batyckich portw Gdask, Gdynia lub Szczecin i winoujcie. Uwzgldnienie polskich portw morskich na trasach wycieczkowcw zwizane jest z aktywnym uczestnictwem przedstawicieli portw w midzynarodowych targach oraz spotkaniach brany

149

turystycznej Ze warunki infrastrukturalne dotycz tylko maych portw, do ktrych wycieczkowce zagraniczne nie przypywaj. egluga przybrzena egluga przybrzena mogaby si sta ogromn atrakcj dla turystw krajowych i zagranicznych, jednak obecnie jej znaczenie w komunikacji krajowej i midzynarodowej jest marginalne. Dane statystyczne zaprezentowane przez Gwny Urzd Statystyczny wiadcz o spadku liczby przewozw eglug przybrzen w ostatnich latach. W tym rodzaju transportu w 2010 r. przewieziono 518 tys. pasaerw (w 2010 r. zarejestrowano spadek w stosunku do roku 2009 o 10%, kiedy to przewieziono 574,9 tys. pasaerw). Jest to kolejny rok z 10% spadkiem (podobnie jak w roku 2009). Zmniejszya si rwnie praca przewozowa (w 2010 r. o 32%, a w 2009 r. o 14%). W 2011 r. nastpi nieznaczny wzrost w liczbie pasaerw (521 tys.) oraz w pracy przewozowej (o 2%). W komunikacji midzynarodowej przewieziono jedynie 4 tys. w 2011 r . i 4,2 tys. pasaerw w 2010 r., w 2009 r. 4,5 tys. pasaerw, co stanowio w analizowanych latach (2007-2010) niespena 1% przewozw ogem statkami morskiej przybrzenej floty transportowej131. Warto zauway, e wikszo statkw (23 na 27) w egludze przybrzenej ma ponad 26 lat.

Transport rdldowy egluga rdldowa, podobnie jak przybrzena, mogaby si sta magnesem przycigajcym turystw krajowych i zagranicznych. Nie zawsze musi ona by sama rentowna, ale przycigajc turystw moe sprawi, i wicej wydatkw dewizowych zostanie poniesionych w bazie noclegowej i gastronomicznej oraz bazie paraturystycznej. Niestety, podobnie jak w przypadku transportu przybrzenego, i w tym przypadku mona zaobserwowa tendencje spadkowe zwizane m.in. z trudn dostpnoci portw. Wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego liczba pasaerw przewiezionych eglug rdldow w 2010 r. wyniosa 879 tys. i bya mniejsza o 20% w stosunku do roku 2009. Po latach spadkw, w 2011 r. nastpi wzrost do 998 tys. pasaerw. Wszystkich przewozw dokonano w komunikacji krajowej, a rednia odlego na jak przewieziono jednego pasaera wynosia w okresie 2009-2011 ok. 14 km. Dugo drg wodnych rdldowych w latach 2007-2011 nie ulegaa zmianie i wynosia jedynie 3 660 km132.

Transport samochodowy Transport samochodowy jest tym rodzajem transportu, ktry rozwija si dynamicznie i systematycznie w analizowanym okresie. Jego dostpno bya coraz powszechniejsza, ceny samochodw (w tym gwnie uywanych) byy coraz nisze. Z drugiej strony, mankamentem transportu samochodowego s koszty eksploatacji (w tym koszty paliwa), natenie ruchu drogowego (szczeglnie w duych miastach) oraz kwestie bezpieczestwa na drogach.
131 132

Ibidem. Ibidem.

150

W latach 2007-2011 liczba zarejestrowanych samochodw osobowych w Polsce systematycznie rosa. W 2007 r. wyniosa ona 19 mln z, za w roku 2011 r. ponad 24 mln133. Niestety liczba nowo wybudowanych autostrad i drg szybkiego ruchu nie dorwnuje tempu wzrostu liczby zarejestrowanych samochodw. W zwizku z tym, pomimo wzrostu liczby zarejestrowanych samochodw, liczba przewozw transportem drogowym od roku 2008 do roku 2011 ulegaa systematycznemu zmniejszeniu. Wskanik liczby samochodw na 1000 mieszkacw ulega powoli systematycznej poprawie w Polsce. Wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego na 1000 mieszkacw w 2011 r. przypaday 474 samochody, podczas gdy w 2010 r. 451, w 2009 r. 432, a w 2008 r. 422134. Zgodnie z danymi Eurostatu w 2009 r. redni wskanik dla 27 krajw UE wynis 473 samochody osobowe na 1000 mieszkacw135, co pokazuje, e wskanik dla Polski w 2009 r. by poniej redniej. Transport autobusowy Transport autobusowy ma zdecydowanie wiksze znaczenie dla turystw krajowych ni zagranicznych. Jednak, ze wzgldu na due natenie ruchu w Polsce oraz stary tabor autobusowy w komunikacji krajowej, usugi komunikacji autobusowej nie s wiadczone na wysokim poziomie. Naley podkreli jednak, e w ostatnich latach na rynku pojawiaj si take firmy autokarowe wyposaone w nowoczesny tabor (m.in. dostpno Internetu bezprzewodowego na pokadzie, udogodnienia dla osb niepenosprawnych, klimatyzacja, pasy bezpieczestwa w kadym autokarze) oferujce nowe poczenia midzymiastowe, nierzadko w promocyjnych cenach. Wedug danych Gwnego Urzdu Statystycznego regularna komunikacja autobusowa136 w 2011 r. odbywaa si na 18,5 tys. linii krajowych o oglnej dugoci 0,95 mln km. W ostatnich trzech latach zarejestrowano spadek w liczbie krajowych linii autobusowych oraz w jej dugoci (2010 r. 19,6 tys. linii krajowych o dugoci 1 mln km, 2009 r. 22,2 tys. linii krajowych o dugoci 1,1 mln km)137. Podobne tendencje zostay zarejestrowane w komunikacji midzynarodowej, ktra w 2010 r. odbywaa si na 201 liniach midzynarodowych o dugoci 360, tys. km (2010 r. 203 linie o dugoci 366 tys.; 2009 r. 300 linii o dugoci 556 tys. km,). W oglnej liczbie linii krajowych dominoway linie podmiejskie, ktre stanowiy ok. 77% caoci. W 2011 r. transportem autobusowym przewieziono ponad 530 mln pasaerw, co stanowio o 6,1% mniej pasaerw ni w roku 2010 r. By to podobny spadek (7-8%) jak w latach 2010 i 2009 w stosunku do lat wczeniejszych138. Interesujcy jest natomiast fakt, i w 2010 r. przewozy pasaerw w komunikacji midzynarodowej ulegy zwikszeniu o 3,5%, za w 2011 r. o 8,3 %. W latach 2009-2011 r. praktycznie 70-75% przewozw

133 134

Ibidem. Ibidem. 135 Eurostat nie dysponuje danymi na lata 2010 r. i 2011 r. (stan na 28.08.2012 r.) 136 Komunikacja w ruchu krajowym i midzynarodowym, realizowana przez przedsibiorstwa o liczbie pracujcych powyej 9 osb; bez przedsibiorstw komunikacji miejskiej. 137 Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2012 oraz poprzednie edycje. 138 Ibidem.

151

realizowanych byo w ramach komunikacji regularnej, reszt stanowiy przewozy pozostae (w 2011 r. komunikacja midzynarodowa stanowia 15%). W 2010 r. zanotowano znaczny spadek przewozw do dotychczasowych krajwliderw: Holandii, Wielkiej Brytanii, Sowacji. Natomiast w stosunku do Niemiec zanotowano wzrost w 2010 r. i 2011 r. przewozy do Niemiec stanowi ok. 40% wszystkich przewozw midzynarodowych. Wzrosty zarejestrowano take w stosunku do Grecji, Bugarii, Biaorusi, Litwy, Francji, Belgii (w 2010 r.). W 2009 r. natomiast zarejestrowano znaczny (tj. pow. 20%) spadek przewozw do Francji, Wielkiej Brytanii, Republiki Czeskiej, Woch oraz Austrii. Co wane, transport autokarowy jest szczeglnie popularny w przypadku turystyki kulturowej (zwiedzanie) oraz w przypadku turystyki zwizanej z uprawianiem sportw zimowych (komfort jazdy, atwo w przewozie bagau w porwnaniu do transportu lotniczego, moliwo dojazdu do wycigw). Ponadto, kwestie finansowe maj take istotny wpyw na wybr przez turystw przejazdu autokarem.

Podsumowanie Wedug danych statystycznych zgromadzonych przez Gwny Urzd Statystyczny mona zaobserwowa, i najwiksza liczba przewozw pasaerskich rejestrowana bya w Polsce w roku 2007, czyli przed wiatowym kryzysem gospodarczym i wyniosa ponad 1,006 mld. Zmniejszeniu ulegy czne przewozy pasaerw we wszystkich rodzajach rodkach transportu transporcie kolejowym, lotniczym i samochodowym. W 2011 r. wynis on 807 mln, co oznacza spadek o 20% w stosunku do roku 2007.
Wykres 39. Liczba przewozw pasaerw w latach 2007-2010 (w tys.)
1,200,000 1,006,369 1,000,000 800,000 600,000 400,000 200,000 6,194 0 2007 2008 Przewozy pasaerw ogem 2009 2010 w tym transport kolejowy 2011 5,463 4,350 4,990 6,491 279,657 291,892 282,619 718,274 966,001 902,176

838,024

807,141

666,162

612,875

569,652

534,885

261,314

263,609

rdo: opracowano na podstawie: Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2011 oraz poprzednie edycje. Dot. polskich przewonikw.

152

Naley jednak zauway, e pomimo wczeniejszych spadkw w roku 2008 i 2009 polski transport lotniczy zanotowa w roku 2010 wzrost o 640 tys. pasaerw139. Za, biorc pod uwag wszystkich przewonikw, polskie porty lotnicze obsuyy cznie w ruchu handlowym 20,469 mln pasaerw, co stanowio wzrost odpowiednio o 8,1% w stosunku do roku 2009 (18, 93 mln) i prawie dorwnao wynikom z roku 2008 (20,65 mln). W 2011 r. zanotowano kolejny znaczcy wzrost o 30% do poziomu prawie 6,5 tys. pasaerw. W dobie rozwoju niskokosztowych linii lotniczych (ponad 50% udzia w rynku), transport lotniczy ma znaczy potencja do dalszego rozwoju140. Z pewnoci wzmocnieniu powinny ulec nakady na rewitalizacj infrastruktury kolejowej (w tym w ramach funduszy UE w Wieloletniej Perspektywie Finansowej 2014-2020), uwzgldniajc take potrzeby rozwoju taboru i oferty przewozowej. Transport kolejowy bdzie mia w kolejnych latach wyrany wpyw na rozwj ruchu midzyregionalnego w Europie, szczeglnie uwzgldniajc rozwj tzw. Kolei Duych Prdkoci (KDP). Ponadto, rozwj turystyki opartej na komunikacji wasnej oraz transporcie autokarowym, jest silnie skorelowany z rozwojem sieci autostrad i drg ekspresowych w Polsce. W zwizku z tym, dalsza rozbudowa i modernizacja infrastruktury drogowej mogaby si sta elementem wzmacniajcym turystyk krajow. Podsumowujc, powysze dane potwierdzaj tendencje, ktre byy obserwowane na rynku turystycznym. W latach 2007-2011 turyci czciej decydowali si na krtsze i blisze wyjazdy, rezygnowali z wyjazdw zagranicznych. Jednak dyli do tego, aby zrealizowa minimum jedn podr wakacyjn weryfikowali jej koszt i uwzgldniajc koszty dojazdu w zalenoci od rodka transportu (transport lotniczy, transport autokarowy, transport kolejowy, dojazd wasny) wybierali opcj najtasz.

8.2. Szlaki turystyczne Rozwj szlakw turystycznych w Polsce jest bardzo istotny z punktu widzenia rozwoju zagospodarowania turystycznego w Polsce. Wiele projektw nie ogranicza si tylko do znakowania przebiegu szlaku, ale nadaje mu charakter tematyczny, wcza lokalne funkcje ekonomiczne do jego funkcjonowania i stara si w sposb strategiczny zagospodarowywa teren w bliskoci szlaku. Ponadto, ju istniejce lokalne szlaki s wykorzystywane jako element rozszerzenia proponowanej oferty turystycznej. Niektrym ze szlakw towarzyszy odpowiednia infrastruktura: tablice informacyjne, wiaty, miejsca do odpoczynku. Wedug danych publikowanych przez GUS dugo szlakw turystycznych w Polsce141 w 2010 r. wynosia 67,8 tys. km i zmniejszya si w porwnaniu z rokiem 2009 o 2,2 km. W 2009 r. zarejestrowano zwikszenie si dugoci szlakw w porwnaniu
139 140

Dot. tylko polskich przewonikw. Analiza rynku lotniczego w Polsce w 2010 roku, Warszawa, maj 2011. 141 Dot. szlakw turystycznych wytyczonych i znajdujcych si pod opiek oddziaw PTTK cznie z bdcymi poza ewidencj Komisji ZG PTTK (w 2011 ok. 5,7 tys. km, w 2010 ok. 5,2 tys. km). rdo: Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012, Tablica IV/4, s. 175.

153

z 2008 r. o ok. 1,9 tys. km. Zarejestrowany w 2009 r. wzrost dugoci szlakw by pozytywnym zjawiskiem wiadczcym o wykorzystywaniu unikatowych walorw przyrodniczych i kulturowych jako czynnika rozwoju lokalnego. Ponowny wzrost nastpi w roku 2011 dugo szlakw turystycznych w Polsce wyniosa 72,2 tys. km. W 2010 r. i 2011 r. do najduszych szlakw turystycznych naleay szlaki piesze nizinne odpowiednio 33,9 tys. km oraz 37,8 tys. km w 2011 r. i rowerowe142 16,4 tys. km oraz 17,1 tys. km w 2011 r. W 2011 r. zmniejszeniu ulega dugo szlakw narciarskich (z 415 km do 359 km) oraz grskich (z 11 tys. km do 10 tys. km). Najwiksz dugoci szlakw turystycznych mog pochwali si wojewdztwa: maopolskie 9,3 tys. km szlakw turystycznych; zachodniopomorskie 6,7 tys. km; oraz dolnolskie 6,1 tys. km. Aktualnym problemem w zakresie tworzenia i utrzymywania szlakw turystycznych jest kwestia odpowiedzialnoci. Rzadko wyznaczeniu szlaku towarzyszy kontynuacja dziaa w zakresie monitorowania jego stanu oraz czystoci i bezpieczestwa na nim. Kwestia odpowiedzialnoci podmiotw wacicieli terenw publicznych ogranicza si jedynie do wyraenia zgody na utworzenie lub zlecenie utworzenia szlaku bez zachowania cigoci konsekwencji w zakresie zapewniania jego funkcjonowania. Wanym elementem dziaa na rzecz konserwacji szlakw jest ich wspieranie w ramach otwartych konkursw ofert na realizacj zada publicznych z zakresu turystyki. Corocznie w ramach konkursu ofert, ogaszanego przez Ministerstwo Sportu i Turystyki dla jednostek spoza sektora finansw publicznych, uwzgldniany jest priorytet zwizany z ksztatowaniem przestrzeni turystycznej oraz bezpieczestwem turystw korzystajcych ze szlakw, uwzgldniajcy dziaania takie, jak: wytyczanie, znakowanie, konserwacja i inwentaryzacja szlakw, popularyzacja i promocja szlakw na terenie Polski. Ogem, w latach 2008-2011 w ramach priorytetw zwizanych z ksztatowaniem przestrzeni turystycznej dofinansowano 39 zada: 2008 r. 10; 2009 r. 9; 2010 r. 12 oraz 2011 r. 8. Wspierano projekty nie tylko dotyczce konserwacji szlakw w terenie, ale take dziaania na rzecz tworzenia wirtualnych opisw/map szlakw i udostpniania ich na stronach internetowych, wydawania przewodnikw po szlakach. Ponadto, w ramach innych priorytetw dofinansowywano zadania publiczne zwizane porednio z rozwojem szlakw turystycznych (np. rozwj produktu turystycznego opartego na istniejcym szlaku, rozwj produktw turystycznych w oparciu o turystyk miejsk, kulturow oraz turystyk aktywn). Szlaki narciarskie Narciarstwo jest jedn z popularniejszych zimowych dyscyplin sportowych, w ramach ktrego mona wyrni kilka dyscyplin, np. narciarstwo alpejskie, narciarstwo klasyczne, biegi narciarskie oraz skoki narciarskie.

142

Informacje nt. turystyki rowerowej, narciarstwa, szlakw rowerowych oraz narciarskich w rozdziale 1.

154

Wykres 40. Dugo szlakw narciarskich w Polsce w latach 2007-2011 (w km)

500 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 2007 2008 2009 2010 2011 rdo: Turystyka w 2011 r., 2012, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa oraz poprzednie edycje (trasy narciarskie bdce w ewidencji PTTK). 435 474.5 439.8 415.8 359.8

Dugo szlakw narciarskich143 w Polsce naley do najkrtszych spord poszczeglnych kategorii szlakw i w 2011 r. wyniosa 359 km, co oznacza ponowne zmniejszenie ich dugoci w stosunku do roku 2010 o 56 km. Dugo szlakw narciarskich w Polsce w 2010 r. i 2009 r. ulega rwnie zmniejszeniu o odpowiednio: 24 i 34,7 km. Udzia dugoci szlakw narciarskich do szlakw ogem w Polsce wynosi w 2011 r. 0,4%. Rosnca liczba szlakw turystycznych wiadczy o wykorzystywaniu unikatowych walorw przyrodniczych i kulturowych jako czynnika rozwoju lokalnego. Niepokojcy jest jednak fakt, i dugo szklakw narciarskich maleje.
Wykres 41. Dugo szlakw narciarskich wedug wojewdztw w 2010 r. (w km)
5.3 14.5

Opolskie

168 172

Dolnolskie Maopolskie lskie

rdo: Ibidem (trasy narciarskie bdce w ewidencji PTTK).

143

Dot. szlakw turystycznych wytyczonych i znajdujcych si pod opiek oddziaw PTTK cznie z bdcymi poza ewidencj Komisji ZG PTTK (w 2011 ok. 5,7 tys. km, w 2010 ok. 5,2 tys. km). rdo: Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012, Tablica IV/4, s. 175.

155

Podsumowanie Rozwj szlakw turystycznych ma bardzo wane znaczenie dla rozwoju turystyki aktywnej grskiej, rowerowej, narciarstwa. Dane pokazuj, e w szczeglnoci naley rozwija szlaki wodne (kajakowe) i narciarskie, nie zapominajc przy tym o rozbudowie ju istniejcych szlakw pieszych i rowerowych. Jednoczenie, zmniejszajca si cakowita dugo szlakw turystycznych pokazuje, e inwestujc w powstawanie nowych szlakw naley zadba o odpowiednie instrumenty monitoringu i zarzdzania szlakiem (m.in. odpowiednia infrastruktura na szlaku oraz jego regularna konserwacja).

8.3. Muzea i instytucje paramuzealne Muzea peni wan rol w ukazywania historii, tradycji oraz upowszechniaj kultur w naszym kraju144. Wydatki budetowe na kultur i ochron dziedzictwa narodowego mona podzieli na wydatki budetu pastwa oraz wydatki budetw jednostek samorzdu terytorialnego. Wydatki te w 2010 r. wyniosy 8 292,9 mln z, w 2011 r. 8 077,3 mln z. Okoo 17% tej kwoty wydatkowano z budetu pastwa (2011 r. 1 422 mln z), natomiast 83% z budetw jednostek samorzdu terytorialnego (2011 r. 6 654 ml z). Dynamiczniej wzrastaj wydatki jednostek samorzdu terytorialnego w porwnaniu z wydatkami budetu pastwa. Najwicej na kultur wydatkoway gminy okoo 43% caoci wydatkw na kultur i ochron dziedzictwa narodowego, 2 888 mln z (w 2009 r. 38%). Wydatki na kultur i ochron dziedzictwa narodowego stanowiy w 2010 r., podobnie jak w 2009 r., 0,5% ogu wydatkw budetu pastwa.
Tabela 28. Muzea obiekty i odwiedzajcy w latach 2007-2011, stan w dniu 31 XII Muzealia Muzea (w tys.) w kraju 2 753 2 883 3 053 3 004 3 038 Wystawy czasowe wasne Obce Zwiedzajcy (w tys.) w tym modzie szkolna 6 625 6 290 5 902 5 513 5 808

Rok

Ogem za z krajowe granic zagranicy 138 129 150 144 168 1 331 1 521 1 512 1 572 1 555 187 193 182 174 197 20 438 20 727 20 655 22 216 24 918

2007 2008 2009 2010 2011

720 743 774 782 777

13 105 13 215 13 621 14 133 15 117

rdo: Kultura w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011 oraz dane GUS.

Od kilku lat obserwuje si tendencj rozwoju sieci muzew w Polsce. W 2011 r. byo 777 muzew (o 57 wicej ni w 2007 r.) Naley take zwrci uwag na rozwj jakociowy
144

Informacje nt. rozwoju turystyki kulturowej znajduj si w rozdziale 1.

156

muzew w latach 2007-2011 wczenie nowoczesnych technologii do ekspozycji, wszechstronny dostp zwiedzajcych do eksponatw oraz rozwj instrumentw promocji. Nowoczesne, tematyczne muzea nierzadko stay si ju celem podry samym w sobie, tworzc unikalny produkt turystyczny. Biorc pod uwag zrnicowanie tematyczne muzew, najwiksz liczb muzew wedug rodzajw stanowiy w okresie 2007-2011 r. muzea regionalne ok. 150-200 (w 2011 r. 18% wszystkich muzew). W 2010 r. muzea regionalne i tzw. inne liczyy cznie 341 i stanowiy one 43% wszystkich muzew w Polsce (w ramach tej grupy a 185 stanowiy tzw. inne, 102 interdyscyplinarne, 43 techniki i nauki).
Tabela 29. Muzea wedug rodzajw w Polsce w latach 2007-2011 (stan w dniu 31 XII) Martyrologiczne Archeologiczne Etnograficzne Przyrodnicze Biograficzne

Historyczne

Artystyczne

Regionalne

Techniki

Ogem

Rok

2007 2008 2009 2010 2011

720 743 774 782 777

83 91 89 81 86

15 21 22 22 22

52 51 54 51 46

124 126 123 149 133

49 50 51 46 52

21 20 21 19 21

39 39 44 30 26

37 42 55 43 42

202 98 199 104 198 117 341* 142 207**

* W 2010 r. przyjto inn kategoryzacj muzew: wydzielono take literackie - 5, geologiczne - 14, techniki i nauki - 43, militarne - 8, interdyscyplinarne - 102, skansenowskie - 18, muzea wntrz 9 oraz inne - 185. ** W 2011 r. sklasyfikowano dodatkowo muzea: literackie - 6, geologiczne - 12, militarne - 12, interdyscyplinarne - 83, skansenowskie - 22 oraz muzea wntrz - 11. rdo: Kultura w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, 2011, Warszawa oraz dane GUS.

Drug grup wedug rodzajw stanowiy muzea historyczne, ktrych byo w 2011 r. 133 (tj. 17% ogu muzew). Muzea artystyczne stanowiy 11%, etnograficzne i biograficzne po ok. 6%, techniki ok. 5,5%, przyrodnicze ok. 3,5%, archeologiczne oraz martyrologiczne poniej 3%. Najwicej muzew w 2010 r. zlokalizowanych byo w wojewdztwach maopolskim, mazowieckim i wielkopolskim - cznie a 40% ogu muzew w Polsce. Najmniej muzew w 2010 r. znajdowao si w wojewdztwach: opolskim 13 oraz lubuskim 15.

157

Inne

Rysunek 1. Muzea wojewdztw w 2010 r. (stan w dniu 31 XII )

rdo: Kultura w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, 2011, Warszawa.

Muzea prowadziy rn dziaalno owiatow, do ktrej zaliczy mona organizacj odczytw, seanse filmowe, koncerty i lekcje. Najwicej uczestnikw miay lekcje muzealne od 1,5 do 1,6 mln uczestnikw kadego roku.
Tabela 30. Dziaalno owiatowa muzew w Polsce w latach 2007-2011 Rok 2007 2008 2009 2010 2011 Odczyty odczyty uczestnicy 8 182 397 334 7 043 536 253 8 228 588 772 10 678 570 548 9 047 467 979 Seanse filmowe Koncerty zorganizowane przez muzea seanse widzowie konce Suchacze 17 059 697 912 3 594 790 949 rty 17 904 715 898 4 661 1 011 182 20 511 623 428 3 679 956 881 16 993 1 389 394 2 727 589 265 15 021 503 362 2 357 568 940 Lekcje temat zajcia uczestnicy 6y 942 68 043 1 688 367 7 720 71 164 1 684 772 8 991 73 244 1 932 259 7 371 63 007 1 584 059 6 831 60 283 1 427 052

rdo: Kultura w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, 2011, Warszawa oraz dane GUS.

Atrakcj dla zwiedzajcych stanowi rwnie instytucje paramuzealne, tj. placwki w swoim charakterze zblione do muzew takie, jak: ogrody zoologiczne, akwaria, terraria (w ktrych hodowane s niewielkie gady i pazy) oraz wiwaria (bdce poczeniem akwariw z terrariami). Wedug danych GUS w Polsce w 2011 r. funkcjonowao 14 ogrodw zoologicznych, 15 ogrodw botanicznych, 18 rezerwatw, 3 parki kulturowe oraz 49 innego rodzaju instytucji (planetariw, miasteczek i centrw techniki) okrelanych cznie mianem instytucji paramuzealnych. Wedug zalece UNESCO s one badane cznie z muzeami. W 2009 r. instytucje paramuzealne odwiedzio 10,3 mln osb, rok pniej 9 mln zwiedzajcych, za w 2011 r. - ju 12 mln. Najwiksz popularnoci wrd odwiedzajcych cieszyy si ogrody zoologiczne. 158

Tabela 31. Liczba zwiedzajcych instytucje paramuzealne w latach 2007-2011 Instytucje paramuzealne Ogrody zoologiczne Ogrody botaniczne Rezerwaty Inne Ogem 2007 3 810 673 882 924 988 713 1 928 493 7 610 803 2008 4 012 694 1 003 545 1 066 235 3 236 049 9 318 523 Zwiedzajcy 2009 4279 877 907 473 2130 936 3014 236 10332 522 2010 3605 953 837 924 1882 493 2727 039 9053 409 2011 4 303 989 814 373 3 556 565 3 898 850 12 573 777

rdo: Kultura w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, 2011 oraz dane GUS.

Podsumowanie Wzrost wydatkw na kultur w poczeniu z promocj wydarze kulturalnych w danym miecie, czy regionie moe pomc poszczeglnym obszarom w budowaniu wasnej marki tym samym w rozwoju turystyki. Wydatki budetowe na kultur i ochron dziedzictwa narodowego w 2011 r. wyniosy 8 077,3 mln z, z czego 83% tej kwoty wydatkowano z budetw jednostek samorzdu terytorialnego; Naley zauway due zrnicowanie regionalne w liczbie muzew. Na obszarze wojewdztw z duymi miastami wojewdzkimi, nasyconych atrakcjami turystycznymi maopolskiego, mazowieckiego, wielkopolskiego znajduje si cznie a 40% ogu muzew w Polsce. Z drugiej strony, celem nie powinien by sam rozwj ilociowy muzew, a raczej nacisk na jako oraz na tworzenie nowoczesnych narzdzi zarzdzania i promocji. Obok muzew, bardzo wan funkcj w rozwoju destynacji turystycznej mog peni instytucje paramuzealne.

8.4. Parki narodowe i krajobrazowe turystyka przyrodnicza W wielu rankingach konkurencyjnoci turystycznej od lat podkrelane s unikalne walory przyrodnicze Polski. W Polsce funkcjonuj 23 parki narodowe, ktrych obszar stanowi 1% powierzchni kraju. Do najliczniej odwiedzanych parkw naleay: Tatrzaski Park Narodowy (ok. 2,2 mln osb rocznie), Karkonoski Park Narodowy (2 mln osb), Woliski Park Narodowy (ok. 1,5 mln osb). Te trzy parki narodowe skupiy w latach 20072011 ponad 50% ruchu turystycznego w parkach. Na Licie wiatowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce znalaz si jeden obiekt przyrodniczy, ktrym jest od 1979 r. Puszcza Biaowieska. Jest to obiekt wpisany na list wsplnie z Biaorusi.
Tabela 32. Obiekty o szczeglnych walorach przyrodniczych w latach 2007-2011 Parki narodowe Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Pozostae formy 2007 23 1 423 120 412 7 046 2008 23 1 441 121 418 7 176 2009 23 1 451 121 384 7 155 2010 23 1 463 121 386 7 350 2011 23 1 469 121 386 7 433

* Bez obszarw sieci Natura 2000. rdo: Ochrona rodowiska 2011, 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa i edycje poprzednie.

159

Najsilniejszym atutem Polski jest bogate dziedzictwo przyrody i kultury stanowice podstaw do rozwoju rnych form ekoturystyki. Wysokie zrnicowanie siedlisk przyrodniczych plasuje Polsk w czowce pastw europejskich pod wzgldem zachowania biornorodnoci. Parki narodowe i inne obszary prawnie chronione s uznawane przez midzynarodowych ekspertw za najbardziej cenne ostoje przyrody w Europie. Ekoturystyka, powizana z pokrewnymi jej formami gospodarowania, takimi jak rolnictwo maej skali i przetwrstwo, rzemioso uytkowe i artystyczne oraz dodatkowymi formami zrwnowaonej turystyki dostosowanymi do warunkw danego regionu (np. agroturystyka, turystyka aktywna, zielone szkoy, turystyka uzdrowiskowa), jest stymulatorem rozwoju regionw, ktrych najwikszym kapitaem jest przyroda, kultura i tradycje145. Rosnce zainteresowanie krajami Europy rodkowo-Wschodniej ze strony turystw z pastw wysoko rozwinitych, a take dynamika rozwoju rodzimego rynku turystycznego, stanowi szans dla rozwoju takich produktw markowych, jak ekoturystyka. wiatowa Organizacja Turystyki UNWTO notuje, e wraz z rozwojem turystyki na wiecie ronie dywersyfikacja produktw turystycznych, a take popyt na formy turystyki do miejsc przyrodniczo cennych, w tym ekoturystyk146. Wg raportw wiatowego Stowarzyszenia Ekoturystycznego (The International Ecotourism Society) opracowywanych na podstawie danych UNWTO oraz badaczy z Ameryki Pnocnej (m.in. Ceballos-Laskuraina) ekoturystyka ma generowa okoo 7% wydatkw turystw na wiecie 147. Postawy wspczesnych turystw ulegaj zmianie, ktra przejawia si przede wszystkim w zwikszeniu si ich wiadomoci ekologicznej i wymaga co do jakoci usug. Coraz wicej turystw, gwnie mieszkacw wielkich aglomeracji miejskich, poszukuje ciszy i spokoju, odpoczynku blisko przyrody, czystej wody i zdrowych posikw.

Tabela 33. Powierzchnia o szczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w latach 2007-2011 2007 2008 2009 2010 2011 % powierzchni oglnej kraju w 2011 r. 1,0 0,5 8,1 22,4 0,5

(w tys. hektarw) Parki narodowe Rezerwaty przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Pozostae formy 317,3 168,8 2 515,1 6 959,8 140,4 314,5 173,6 2 513,8 6 969,1 131,0 314,5 163,4 2 518,1 6 973,1 134,6 314,5 164,2 2 529,0 6 990,0 145,4 314,6 164,5 2 529,6 6 992,5 147,5

* Od 2005 r. cznie z t czci obszarw sieci Natura 2000, ktra mieci si w granicach obszarw prawnie chronionych. rdo: Ochrona rodowiska 2011, 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa oraz dane GUS.

145 146

D. Zarba, Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa 2000. Sustainable Development of Ecotourism: A Compilation of Good Practices in SMEs, World Tourism Organization, 2003. 147 The Ecotourism Statistical Fact Sheet (Ceballos-Lascurian), The International Ecotourism Society, 2000.

160

Obszary o szczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chronione w Polsce, zajmujce cznie 32,5% powierzchni kraju, s terenami o wybitnych walorach rodowiska przyrodniczego oraz szczeglnych wartociach kulturowych, estetyczno-krajobrazowych i turystyczno-wypoczynkowych. Warunki te umoliwiaj tworzenie konkurencyjnych w skali europejskiej, a nawet wiatowej ofert turystycznych. Celem zagospodarowania terenw chronionych jest nie tylko ochrona walorw przyrodniczych, ale rwnie zapewnienie warunkw udostpnienia turystycznego tych terenw. Wynika to m.in. z podpisanej w 1992 r. przez polski rzd Konwencji o rnorodnoci biologicznej, w ktrej zobligowano si do podjcia dziaa gwarantujcych realizacj celw zwizanych m.in. z udostpnianiem obszarw chronionych dla rekreacji i usug turystycznych. Wystpujce obecnie na obszarach chronionych zrnicowane formy ruchu turystycznego, maj duy wpyw na ich rodowisko przyrodnicze. Jednoczenie w wielu przypadkach dla spoecznoci lokalnych turystyka jest jedn z szans rozwoju ekonomicznego. Wobec tych uwarunkowa rozwj turystyki na obszarach chronionych powinien mie charakter rozwoju zrwnowaonego. Wymaga to przede wszystkim: przeksztacenia zagospodarowania i uytkowania turystycznego wikszoci obszarw chronionych na przyjazne dla rodowiska, w tym m.in. podjcie dziaa ekologizacyjnych dotyczcych istniejcego zagospodarowania i uytkowania turystycznego; podjcia odpowiedniej promocji turystycznych form proekologicznych; powizania bezporedniej obsugi turystw ze spoecznociami lokalnymi; podjcia radykalnych dziaa w celu zwikszania rentownoci oraz konkurencyjnoci usug turystycznych zwizanych z obszarami chronionymi na rynkach krajowych i zagranicznych.148
Tabela 34. Parki narodowe powierzchnia i liczba odwiedzajcych (stan na 2010 r.) Park Babiogrski Biaowieski Biebrzaski Bieszczadzki Bory Drawieski Tucholskie Gorczaski Gr Stoowych Kampinoski Karkonoski Magurski Narwiaski Ojcowski
148

Wojewdztwo Maopolskie Podlaskie Podlaskie Podkarpackie Pomorskie Zachodniopomorskie, Lubuskie, Wielkopolskie Maopolskie Dolnolskie Mazowieckie Dolnolskie Podkarpackie, Maopolskie Podlaskie Maopolskie

Obszar (w ha) 3 391 10 517 59 223 29 202 4 613 11 342 7 030 6 340 38 544 5 581 19 438 7 350 2 146

Liczba turystw (w tys.) 75 133,8 27,2 330 60 48 65 335 1 000 2 000 45 10 400

J. Owsiak, J. Sewerniak, G. Andrzejewska, G. Szwedowska, Rozwj turystyki na obszarach chronionych, Instytut Turystyki Zakad Naukowo-Badawczy w Toruniu, Toru 2000.

161

Park Pieniski Poleski Roztoczaski Sowiski witokrzyski Tatrzaski Ujcie Warty Wielkopolski Wigierski Woliski Razem

Wojewdztwo Maopolskie Lubelskie Lubelskie Pomorskie witokrzyskie Maopolskie Lubuskie Wielkopolskie Podlaskie Zachodniopomorskie Polska

Obszar (w ha) 2 372 9 764 8 483 21 573 7 626 21 197 8 074 7 584 15 054 10 916 317 360

Liczba turystw (w tys.) 710 23,7 100 317,1 193,4 2 234 20 1 200 110 1 500 10 937,2

rdo: Ochrona rodowiska 2011, 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa.

Zarzdzanie rozwojem ekoturystyki i innych pokrewnych jej form turystyki zrwnowaonej na obszarach chronionych ma polega przede wszystkim na umiejtnym sterowaniu ruchem turystycznym w czasie i przestrzeni, urzdzaniu stref sucych rnym typom penetracji turystycznej oraz zaplanowaniu potrzebnej infrastruktury dostosowanej do indywidualnych warunkw obszaru chronionego. Prawidowy rozwj ekoturystyki na obszarach chronionych powinien spenia trzy grupy celw: ekologiczne, spoeczne i ekonomiczne. Do priorytetw ekologicznych naley zaliczy zapewnienie ochrony przyrody i krajobrazu w dugiej perspektywie oraz budowanie klimatu poparcia dla terenw chronionych wrd spoecznoci lokalnych oraz turystw. Ekoturystyka moe spenia cele spoeczne przez zapewnienie turystom atrakcyjnego i wartociowego pobytu na onie natury, popraw jakoci ycia ludnoci miejscowej, szerzenie zasad i potrzeby rozwijania zrwnowaonej turystyki oraz zagwarantowanie, e rne grupy spoeczne bd korzysta z istnienia terenw chronionych. Cele ekonomiczne wi si ze wspieraniem zrwnowaonego rozwoju gospodarczego naszego kraju, likwidowania bezrobocia i dostarczania rodkw finansowych na cele ochrony przyrody i krajobrazu149. Podsumowanie Parki narodowe i krajobrazowe mog - podobnie jak instytucje kultury wspiera rozwj turystyki w danym regionie. W tym wypadku rozwj infrastruktury turystyczno-sportowej na danym obszarze wraz z prawidow i regularn konserwacj szlakw (pieszych, rowerowych, narciarskich) moe przyczyni si do rozwoju turystyki aktywnej. Z drugiej strony, rozwijajc i promujc turystyk aktywn na obszarach parkw narodowych i krajobrazowych oraz rezerwatw przyrodniczych naley pamita, e s to przede wszystkim obszary prawnie chronione. Ruch turystyczny moe si tu

149

Loving them to death? Sustainable tourism in Europes Nature and National Parks, Federation of Nature and National Parks of Europe, Grafenau 1993.

162

odbywa wycznie na przystosowanych do tego obszarach, szlakach, w wikszoci przypadkw ma on charakter sezonowy, za zagszczenie infrastruktury turystycznej jest obcym elementem wprowadzanym w naturalny lub kulturowy krajobraz obszarw chronionych150. Ponadto, analizujc wykorzystanie obszarw prawnie chronionych w turystyce, wskazuje si, e funkcja ekologiczna (ochronna) parkw narodowych stoi w wyranej sprzecznoci z szeroko rozumian funkcj turystyczn z rnymi jej formami organizacyjnymi (wypoczynkow, edukacyjn, dydaktyczn itp.) oraz rozmiarami151. Jednoczenie udostpnianie turystyczne w celach edukacyjnych, kulturowych i rekreacyjnych jest jednym z celw kadego terenu prawnie chronionego.

150

J. Partyka Udostpnianie turystyczne parkw narodowych w Polsce a krajobraz, Krajobraz a turystyka, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 14, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, 2010, s. 2 (http://www.krajobraz.kulturowy.us.edu.pl/publikacje.artykuly/turystyka/partyka.pdf). 151 Ibidem, s.10.

163

PODSUMOWANIE

Interdyscyplinarny charakter turystyki z jednej strony powoduje, e moe ona by stymulatorem rozwoju wielu sektorw, a tym samym regionw. Z drugiej jednak strony sprawia, e rozwj turystyki jest uzaleniony od rozwoju wielu innych dziedzin gospodarki. Do oceny stanu gospodarki turystycznej w latach 2007-2011 suyo analizowanie poziomu omiu wskanikw odnoszcych si do gospodarki turystycznej oraz ruchu turystycznego w Polsce, wyznaczonych do monitoringu i ewaluacji zawartych w Kierunkach celw rozwoju turystyki. Wskaniki wraz z wyznaczonym poziomem na poszczeglne lata ksztatuj si nastpujco:
2007 realizacja 2008realizacja 2009realizacja 2010realizacja Lp. Wskaniki 2011realizacja 2007prognoza 2008 prognoza 2009prognoza 2010prognoza 2011prognoza

Udzia gospodarki

1. turystycznej w tworzeniu
PKB (w %)
1)

4,62

6,0

4,59

5,9

4,65

5,3

4,76

5,3

4,76

4,9

2.

Uczestnictwo mieszkacw Polski w wyjazdach turystycznych (w %)

W wyjazdach krtkookresowych (1-3 noclegw) (w %) W wyjazdach urlopowowakacyjnych (minimum 5dniowych) (w %)

47

47

51

48

53

49

55

45

57

43

2a

26 33

23 28

25 33

20 29

25 34

21 30

26 36

22 38

27 38

21 23

2b

3.

Liczba krajowych podry turystycznych mieszkacw Polski (w mln) Liczba cudzoziemcw

34,9

34,9

38,9

34,9

40,2

30,8

41,5

33,9

42,7

29,8

4. przyjedajcych do
Polski (w mln) Liczba turystw zagranicznych przyjedajcych do Polski (w mln) Oszacowanie wydatkw

66,2

66,2

69,5

59,9

71,2

53,8

72,8

58,3

74,2

60,8

5.

15,0

15,0

15,6

13,0

16,4

11,9

17,1

12,5

17,8

13,3

6. cudzoziemcw w Polsce
(w mld USD) Oszacowanie wydatkw

9,0

10,6

9,1

11,4

9,6

9,5

10,1

10,4

10,5

12,5

7. turystw zagranicznych w
Polsce (w mld USD)

4,0

4,8

4,0

5,5

4,3

5,2

4,6

5,2

4,9

5,3

164

2007 realizacja

2008realizacja

2009realizacja

2010realizacja

Lp. Wskaniki

8.

Oszacowanie wydatkw mieszkacw Polski na krajowe wyjazdy turystyczne (w mld z).

20,1

20,5

21,3

23,9

22,6

21,0

24,0

23,3

25,5

19,9

Czerwona czcionka wskanik poniej zaoe, zielona czcionka wskanik powyej zaoe. 1) bez wydatkw pastwa na turystyk oraz podry subowych. rdo: Badania i prognozy Instytutu Turystyki oraz GUS, w szczeglnoci: Turystyka zagraniczna, symbol w rzdowym Programie Bada Statystycznych Statystyki Publicznej 1.30.05 Aktywno turystyczna Polakw, symbol w Programie Bada Statystycznych: 1.30.06.

Udzia gospodarki turystycznej w PKB utrzymywa si w latach 2007-2011 na poziomie ok. 5% generalnie powyej zakadanego w Kierunkach poziomu. Zgodnie z prognozami przed Polsk stoi perspektywa rozwoju sektora turystycznego do 5,8% PKB wzrost z 72,7 mld z do ponad 120 mld z (w 2022 r.). Powyej prognozowanych wartoci uksztatoway si take w analizowanym okresie szacunki wydatkw poniesionych w Polsce przez cudzoziemcw i turystw zagranicznych. Cho w latach 2007-2011 nastpi spadek liczby turystw przyjedajcych do Polski, turyci ci wydawali wicej ni zaoono na rok 2011. Na pocztku analizowanego okresu (lata 2007-2009) przyczyn takiego zjawiska byy relatywnie tanie usugi turystyczne w Polsce w porwnaniu z innymi krajami. wiadczy to take o rozwoju tzw. turystyki zakupowej, szczeglnie na obszarach przygranicznych. Zwikszone wydatki byy take efektem zmian w segmencie przyjazdw. Przy oglnym spadku liczby przyjazdw wzrosa liczba przyjedajcych w celach subowych zwizanych z organizacj Mistrzostw Europy w Pice Nonej UEFA EURO2012. W latach 2007-2011 zaobserwowano wyrany trend spadkowy w przyjazdach cudzoziemcw i turystw zagranicznych do Polski. Trend ten zosta zapocztkowany w 2008 r. i by efektem rozprzestrzeniania si kryzysu finansowego oraz gospodarczego w gwnych krajach generujcych ruch turystyczny do Polski oraz wstpieniem Polski do strefy Schengen. Najniszy poziom zosta odnotowany w roku 2009. Warto zauway, e w latach 2010-2011 odnotowano, po okresie spadkw, powolny wzrost przyjazdw (o 13% w 2011 r. w stosunku do roku 2009). Jest to oznaka wychodzenia z kryzysu i zwikszania si aktywnoci turystycznej w Polsce. Jednoczenie warto zwrci uwag na fakt, e w stosunku do zakadanego poziomu przyjazdw w roku 2011 jest to nadal zjawisko niekorzystne. Pomimo to wyniki bada dotyczce 2010 i 2011 r. wskazuj na zahamowanie wielu niekorzystnych tendencji i moliwo poprawy na rynku turystyki przyjazdowej do Polski w nastpnych latach. Odnonie turystyki krajowej w latach 2007-2011, po kilkuletnim okresie wzrostu krajowego ruchu turystycznego, wskanik uczestnictwa Polakw w wyjazdach turystycznych obniy si do 43%, przy czym spadek dotyczy gwnie wyjazdw dugookresowych. Liczba krajowych podry Polakw ogem spada w 2011 r. do 29,8 mln i bya o 12,1% nisza ni rok wczeniej. By to poziom niszy od wartoci prognoz na dany rok, ale take niszy od wartoci prognozy na rok 2007. Do gwnych przyczyn spadku uczestnictwa Polakw w podrach krajowych zaliczy mona pogarszajc si sytuacj ekonomiczn gospodarstw 165

2011realizacja

2007prognoza

2008 prognoza

2009prognoza

2010prognoza

2011prognoza

domowych, a take niekorzystne warunki klimatyczne w kraju w okresie sezonu letniego. Niewielkie wahania w liczbie podry krtkich w latach 2007-2011 wiadcz o znacznie wikszej wraliwoci popytu w segmencie podry krtkich w warunkach dekoniunktury i pogarszania si nastrojw konsumenckich. Skania to do wniosku, e w przypadku pogarszajcej si sytuacji finansowej konsumenci znacznie atwiej podejmuj decyzj o rezygnacji z wyjazdw krtkich, ni z wyjazdw duszych, ale take w okresach poprawy sytuacji gospodarczej atwiej do nich wracaj. Przyczyny spadku uczestnictwa mieszkacw Polski w turystycznych wyjazdach krajowych uzasadniaj potrzeb dziaa na rzecz opracowania zaoe programu turystyki spoecznej oraz konieczno wdroenia mechanizmw majcych na celu pobudzenie popytu turystycznego Polakw, zwaszcza sabszych ekonomicznie grup spoecznych, a co za tym idzie, wsparcie poday usug turystycznych. Kondycja gospodarki turystycznej jest bardzo silnie uzaleniona od kondycji gospodarki narodowej. Ograniczenie wydatkw sektora finansw publicznych przekada si na niewystarczajce wydatki budetu pastwa na rozwj turystyki, a tym samym na promocj turystyczn Polski. Do grupy czynnikw ekonomicznych majcych niekorzystny wpyw na rozwj gospodarki turystycznej w latach 2007-2011 zaliczono: sytuacj gospodarcz Polski wysokie bezrobocie i ograniczenie wiadcze socjalnych wpyny na relatywne obnienie dochodw polskich rodzin, a tym samym na zmniejszenie skonnoci Polakw do wydatkowania rodkw finansowych na turystyk; niekorzystn sytuacj w sektorze finansw publicznych, ktra prowadzia do przeznaczania zbyt maych (w stosunku do potrzeb) rodkw na infrastruktur turystyczn oraz na promocj turystyczn Polski; zbyt mae rodki finansowe przeznaczane na badania rynku turystycznego; systematyczne zmniejszanie si rodkw finansowych dla spoecznych podmiotw (organizacji pozarzdowych) prowadzcych dziaania na rzecz upowszechniania turystyki w Polsce wrd rnych grup (np. dzieci i modzie); brak instrumentw finansowych sucych do rozwijania i poprawy stanu infrastruktury turystycznej (np. preferencyjnych kredytw, funduszy gwarancyjnych, funduszy porczeniowo-kredytowych); zbyt mae zachty lub brak zacht ze strony samorzdw dla inwestorw rozwijajcych komercyjn infrastruktur turystyczn.; brak ram prawnych dla tworzenia i funkcjonowania szlakw turystycznych (pieszych, grskich, nizinnych, rowerowych, jedzieckich i narciarskich), co jest bardzo niekorzystne ze wzgldu na fakt, i szlaki s wanym elementem produktw turystycznych i promocji turystycznej; istotn barier prawno-ekonomiczn jest brak instrumentw zwikszajcych zainteresowanie samodzielnym ksztatowaniem wypoczynku przez rodziny polskie; istnienie zjawiska szarej strefy w turystyce.

166

Analiza wartoci wskanikw na koniec roku 2011 wskazuje, e zostay osignite zaoone wielkoci jedynie trzech z omiu wskanikw zawartych w Kierunkach .... Jedn z przyczyn takiego stanu rzeczy, prawdopodobnie gwn, jest wiatowy kryzys gospodarczy, ktry wpyn na turystyk zarwno od strony makro-, jak i mikroekonomicznej. W 2009 r. zmniejszeniu uleg popyt turystyczny o 4,3%, udzia gospodarki turystycznej w PKB spad z poziomu 5,9% do 5,3%. Nieznacznie zmniejszy si udzia turystyki w eksporcie, jednak wartoci bezwzgldne eksportu turystycznego (wydatki cudzoziemcw w Polsce) praktycznie pozostay bez zmian. Na zmniejszenie czstotliwoci wyjazdw zagranicznych wpyw mia m.in. spadek wyjazdw w celach biznesowych, zwizany z oszczdnociami przedsibiorstw. Kryzys w znacznie wikszy sposb wpyn na zmniejszenie wydatkw Polakw podczas wyjazdw zagranicznych, ni podczas krajowych. Ponadto, spadek przyjazdw turystycznych do Polski w 2009 r. by bardziej widoczny ni w Europie, na co wpyw miao m.in. zmniejszenie liczby przyjazdw po przystpieniu Polski do ukadu z Schengen 152. Zmniejszya si rwnie liczba korzystajcych z bazy noclegowej oraz liczba pasaerw na polskich lotniskach. Do pozytywnych zjawisk odnotowanych w roku 2009 r. naley zaliczy znikomy spadek wydatkw cudzoziemcw w Polsce, wzrost ruchu czarterowego oraz wzrost bazy hotelowej. W analizowanym okresie wydatki rzdowe na turystyk ulegay jedynie nieznacznym wahaniom. W 2011 r. wyniosy 47,4 mln z, w tym 38 mln z (80%) stanowi budet Polskiej Organizacji Turystycznej. Ponadto, zwraca uwag prawie czterokrotny wzrost wydatkw samorzdw wojewdzkich, powiatowych, miast na prawach powiatu oraz gmin dla dziau 630 Turystyka w latach 2007-2011, ktry by wynikiem wzrostu zainteresowania turystyk jako sektorem pozytywnie oddziaujcym na rozwj spoeczno-gospodarczy danego regionu. Obrazuje to fakt, e niezalenie od dziaa podejmowanych na rzecz rozwoju turystyki w Polsce, spenienie prognoz zawartych w Kierunkach, ze wzgldu na uwarunkowania zewntrzne, nie byo moliwe. Jednoczenie, w kolejnych latach naley pooy nacisk na dalszy rozwj turystyki przyjazdowej do Polski, w tym promocj kraju za granic oraz na dziaania aktywizujce turystyk krajow. W latach 2007-2011 wsparciem dla sektora turystyki byy rodki finansowe w ramach wieloletniej perspektywy finansowej 2007-2013 (fundusze strukturalne UE). W ramach Regionalnych Programw Operacyjnych na dofinansowanie projektw w zakresie turystyki przewidziano ogem 731,3 mln EUR (rodki UE) - po przeliczeniu daje to kwot 3 mld z co stanowi 4,2% oglnej alokacji dostpnej na realizacj RPO. Jak ju wyej zauwaono, spadki i wahania w latach 2008-2010 w sektorze turystyki byy wynikiem wiatowego kryzysu gospodarczego i spadek przyjazdw po wejciu Polski do strefy Schengen. Turystyka jest sektorem bardzo wraliwym na zmiany gospodarcze dlatego tak wane dla jej rozwoju jest stymulowanie i realizacja dziaa inwestycyjnych, ktre zapewni jej cigo rozwoju.

152

Prawie 1/3 oglnej liczby spadkw przyjazdw przypada na 3 kraje ssiadujce z Polsk: Ukrain, Biaoru. Rosj. Z drugiej strony spadek wielkoci przyjazdw do Polski zwizany by z recesj gospodarcz w pastwach emisyjnych i nawet due zintensyfikowanie dziaa promocyjnych Polski nie miao moliwoci przeoenia si na wielko ruchu Wicej: Ibidem, s. 27-28. Informacje nt. ruchu turystycznego w rozdziale 6.

167

Z analizy obecnego poziomu wsparcia w ramach perspektywy finansowej na lata 2007-2013, w stosunku do skadanych przez beneficjentw wnioskw, wynika, e zainteresowanie jest wiksze ni pula rodkw. W zwizku z tym w nowej perspektywie finansowej istnieje konieczno kontynuowania wyej wymienionych dziaa zwizanych z rozwojem turystyki, zarwno na poziomie krajowym, jak i regionalnym. W zwizku z tym, skala proponowanego wsparcia na rzecz rozwoju turystyki w nowej perspektywie finansowej powinna zosta zwikszona. Oprcz sytuacji gospodarczej, wyzwaniami dla turystyki w nadchodzcych latach pozostan take kwestie demograficzne, technologiczne, trendy rozwoju transportu, spdzania czasu wolnego oraz zmiany marketingowe. Wrd barier infrastrukturalnych w latach 2007-2011 najbardziej dotkliwy by niedorozwj infrastruktury transportowej, ktry powoduje ma dostpno komunikacyjn atrakcyjnych turystycznie regionw i miejscowoci. W grupie tej wyrniono: niedostatecznie rozwinit infrastruktur drogow i powolny jej przyrost, niski standard kolei; niewystarczajc liczb i przepustowo lotnisk regionalnych;

W kolejnych latach przewiduje si dalsz konsolidacj firm brany turystycznej, w tym biur podry, ktrej celem bdzie zmniejszanie kosztw dziaania i zwikszanie konkurencyjnoci. Jednoczenie firmy nierentowne bd znikay z rynku. Kolejne lata to wzrost liczby hoteli ekonomicznych oraz dalsze wchodzenie na rynek wielu midzynarodowych sieci hotelowych. Natomiast wyzwaniem pilotau i przewodnictwa bdzie podanie za wspczesnymi trendami w obsudze klienta, zarwno w kontekcie wykorzystywania nowoczesnych technologii, jak i opracowywania nowatorskich metod pracy, oferowanych turystom oraz rozwj kwalifikacji jzykowych. W midzynarodowym rankingu konkurencyjnoci turystyki Polska uzyskaa w 2011 r. pod wzgldem konkurencyjnoci turystycznej 49 miejsce na 139 krajw153. By to zdecydowanie lepszy wynik ni w roku w 2007 i 2009 r. (odpowiednio: 63/124 i 58/130). Polska jest wysoce konkurencyjna ze wzgldu na swj potencja turystyczny w postaci atrakcyjnoci kulturowej i przyrodniczej (17. miejsce), pod wzgldem zrwnowaonego rozwoju turystyki (37. miejsce), jakoci zasobw ludzkich (43. miejsce) oraz infrastruktury telekomunikacyjnej (44 miejsce). Dalszy rozwj tego sektora bdzie zalea przede wszystkim od dziaa bezporednio stymulujcych rozwj turystyki zarwno na poziomie krajowym, jak i Unii Europejskiej. Silny efekt mnonikowy turystyki ma szans znacznie wspomc rozwj PKB Polski w kolejnych latach, jeli wraz z dziaaniami prowadzonymi w regionach, rozwj turystyki zostanie take wsparty na poziomie krajowym poprzez dziaania rozbudowujce ofert turystyczn (nowe produkty markowe Polski, rozwj wiodcych typw turystyki w Polsce) oraz dugotrwale stymulujce turystyk przyjazdow (budowa i modernizacja niezbdnej infrastruktury turystycznej). Naley pamita, e podatno turystyki na wpywy zewntrzne,
153

Jennifer Blanke, Thea Chiesa, The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011. Beyond the Downturn, World Economic Forum, Geneva 2011.

168

jej interdyscyplinarno, sezonowo i wraliwo powoduje, e rynek turystyczny wymaga wsparcia zewntrznego. Rola gospodarki turystycznej w rozwoju gospodarczym jest bardzo wana. Turystyka dynamicznie wpywa na rozwj innych sektorw, stymuluje wzrost PKB oraz nowych miejsc pracy. Z tych powodw, turystyka powinna zajmowa szczeglne miejsce w polityce krajowej jako sektor perspektywiczny dla Polski, zarwno pod wzgldem gospodarczym, jak te spoecznym.

169

Wykaz skrtw BTC Baltic Sea Tourism Commission Komisja Turystyki Morza Batyckiego DMAI Destination Marketing Association International - Midzynarodowe Stowarzyszenie Marketingu Destynacji ECLF European Chapter Leaders Forum ECTAA European Travel Agents and Tour Operators Europejska Federacja Zwizkw Biur Podry EFAPCO Europejska Federacja Stowarzysze Profesjonalnych Organizatorw Kongresw ESNEP European Site Networking & Education Programme ETC European Travel Commission Europejska Komisja Turystyki ETOA European Tour Operators Association Europejskie Stowarzyszenie Tour Operatorw ICCA International Congress and Convention Association Midzynarodowe Stowarzyszenie Konwencji i Kongresw IGHP Izba Gospodarcza Hotelarstwa Polskiego ITRP Izba Turystyki Rzeczypospolitej Polskiej KZ LZS Krajowe Zrzeszenie Ludowych Zespow Sportowych MPI Meeting Professionals International Midzynarodowe Stowarzyszenie Profesjonalistw Przemysu Spotka OSAT Oglnopolskie Stowarzyszenie Agentw Turystycznych PCB Poland Convention Bureau PFCC Polska Federacja Campingu i Caravaningu PFTW Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gocinne PIH Polska Izba Hotelarstwa PIT Polska Izba Turystyki POT Polska Organizacja Turystyczna PZOT Polski Zwizek Organizatorw Turystyki PTSM Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych PTTK Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze RST rachunek satelitarny turystyki SITE Society of Incentive Travel Executives Stowarzyszenie Organizatorw Podry Motywacyjnych UIA Union of International Associations Midzynarodowa Unia Stowarzysze UNWTO World Tourism Organisation wiatowa Organizacja Turystyki WTTC World Travel and Tourism Council wiatowa Rada do spraw Podry i Turystyki

170

Spis rde Informacja o stanie realizacji Programu Rozwoju Obszarw Wiejskich na lata 2007-2013 (PROW 2007-2013) w IV kwartale 2011 r. materia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku Dokument rzdowy przyjty przez Rad Ministrw, Warszawa, wrzesie 2008. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 wspierajce wzrost gospodarczy i zatrudnienie. Narodowa Strategia Spjnoci, Dokument zaakceptowany decyzj Komisji Europejskiej zatwierdzajc pewne elementy Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia, Ministerstwo Rozwoju Regionalnej, Warszawa 2007 r. Realizacja projektw z zakresu turystyki realizowanych w ramach Regionalnych Programw Operacyjnych, Programu Operacyjnego Rozwj Polski Wschodniej, Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka oraz Programu Operacyjnego Kapita Ludzki wg stanu na 31.12.2011 roku materia dla Ministerstwa Sportu i Turystyki przygotowany przy wsppracy Departamentu Koordynacji Wdraania Programw Regionalnych, Departamentu Programw Ponadregionalnych, Departamentu Zarzdzania Programami Konkurencyjnoci i Innowacyjnoci oraz Departamentu Zarzdzania Europejskim Funduszem Spoecznym w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego, Warszawa luty 2012 r. Rynek Hotelarski w Polsce 2011, Raport (wydanie specjalne) wiat Hoteli i horecanet.pl, (http://www.horecanet.pl/Nasze-media/Raport-Rynek-Hotelarski-w-Polsce-2009/012011.aspx, 20.03.2012). Analiza rynku lotniczego w Polsce w 2010 roku, Warszawa, maj 2011. Blanke Jennifer, Chiesa Thea, The Travel & Tourism Competitiveness Report 2011. Beyond the Downturn, World Economic Forum, Geneva 2011. Blanke Jennifer, Chiesa Thea, The Travel & Tourism Competitiveness Report 2007. Furthering the Process of Economic Development, World Economic Forum, Geneva 2007. Burzyski T. (red.) Dziedzictwo przemysowe jako element zrwnowaonego rozwoju turystki, Katowice 2009. Handszuh H., Tworzenie wzorca jakoci dla turystyki dziedzictwa przemysowego, w: Dziedzictwo przemysowe jako atrakcyjny produkt dla turystyki i rekreacji. Dowiadczenia krajowe i zagraniczne T. Burzyski i M. abaj (red.), Wydawnictwo GWSH, Katowice 2005, s. s. 20. Industrial Structure Statistics 1994, OECD, Paris 1996, s.17-19, za Zofia Wysokiska, Konkurencyjno w midzynarodowym i globalnym handlu towarami technologicznie intensywnymi (high-tech), Studia Europejskie 1/2002, s. 128.

171

Informacja o realizacji w roku 2011 zada statutowych Czonkw Midzyresortowego Zespou do spraw koordynacji zada Rzdu okrelonych w Kierunkach rozwoju turystyki do 2015 roku zadania ministra waciwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego. Jagusiewicz A., Byszewska-Dawidek M, Turystyka wiejska w 2010 roku i zaoenia jej rozwoju, Instytut Turystyki 2010. Komunikat Komisji Europejskiej Europa 2020 Strategia na rzecz inteligentnego i zrwnowaanego rozwoju sprzyjajcego wczeniu spoecznemu KOM (2010) 2020, Bruksela 03.03.2010. Komunikat Komisji Europejskiej Europa najpopularniejszy kierunek turystyczny na wiecie nowe ramy polityczne dla europejskiego sektora turystycznego KOM (2010) 352, Bruksela 30.06.2010. Kowalczyk A., Derek M., Turystyka kulturowa w wietle koncepcji klastra turystycznego, Kultura i turystyka. Wsplnie zyska, A. Stasiak (red.), Wydawnictwo WSTH w odzi, d 2009. Krupa J., Wagner W. Potencja infrastruktury turystycznej powiatw przygranicznych wojewdztwa podkarpackiego ze Sowacj, E. Dziedzic (red.) Turystyka wobec nowych zjawisk w gospodarce wiatowej, Oficyna Wydawnicza Szkoa Gwna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2011. Kultura w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011 oraz poprzednie edycje. Loving them to death? Sustainable tourism in Europes Nature and National Parks, Federation of Nature and National Parks of Europe, Grafenau 1993. Marketbeat Raport o Rynku Nieruchomoci w Polsce, Cushman & Wakefield Polska, Wiosna 2011, http://www.cwinvestment.pl/pl/raporty/marketbeat. Marketingowa strategii Polski w sektorze turystyki na lata 2012-2020, Polska Organizacja Turystyczna 2011 (http://storage.pot.potsite.pl/data/PDF/STRATEGIA-POT.pdf). Mikos von Rohrscheidt A., Przewodnictwo miejskie w kontekcie wyzwa wspczesnej turystyki kulturowej [w:] Z. Kruczek (red.) Specjalizacja i profesjonalizacja we wspczesnym pilotau i przewodnictwie, Proksenia, Krakw 2012. Ochrona rodowiska 2011, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2011 oraz poprzednie edycje. Owsiak J., Sewerniak J., Andrzejewska G., Szwedowska G., Rozwj turystyki na obszarach chronionych, Instytut Turystyki Zakad Naukowo-Badawczy w Toruniu, Toru 2000. Partyka Jzef Udostpnianie turystyczne parkw narodowych w Polsce a krajobraz, Krajobraz a turystyka, Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego Nr 14, Komisja Krajobrazu Kulturowego PTG, Sosnowiec, 2010 (http://www.krajobraz.kulturowy.us.edu.pl/publikacje.artykuly/turystyka/partyka.pdf).

172

Polska 2011. Raport o stanie Gospodarki, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2011 oraz poprzednie edycje. Rachunek satelitarny turystyki dla Polski 2008 wersja uproszczona, 2010, Instytut Turystyki, Warszawa Raport Polska 2011. Gospodarka Spoeczestwo Regiony, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Rolnictwo w 2009 r., 2010, Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa. Rynek wewntrzny w 2010 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2010 oraz poprzednie edycje. Sustainable Development of Ecotourism: A Compilation of Good Practices in SMEs, World Tourism Organization, 2003. The Ecotourism Statistical Fact Sheet (Ceballos-Lascurian), The International Ecotourism Society, 2000. Touroperatorzy. Raport 2011 Wiadomoci turystyczne. Wydanie specjalne, 16 czerwca 2011. Touroperatorzy. Raport 2012 Wiadomoci turystyczne. Wydanie specjalne, 16 czerwca 2012. Transport wyniki dziaalnoci w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa, 2012 oraz poprzednie edycje. Travel & Tourism Economic Impact 2012. World, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/world2012.pdf. Travel & Tourism Economic Impact 2012. European Union, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/european_union2012.pdf. Travel & Tourism Economic Impact 2012. Poland, World Travel & Tourism Council WTTC 2012, http://www.wttc.org/site_media/uploads/downloads/poland2012. Turystyka w 2011 r., Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa 2012 oraz poprzednie edycje. Uczestnictwo Polakw w wyjazdach turystycznych w 2010 r., Instytut Turystyki, Warszawa 2011 UNWTO World Tourism Barometer, Advanced Release, Vol. 10, January 2012. UNWTO World Tourism Barometer, Interim update, April 2011. Zagraniczna turystyka przyjazdowa do Polski w 2010 r., Instytut Turystyki 2011. Zarba D., Ekoturystyka. Wyzwania i nadzieje, PWN, Warszawa 2000.

173

Strony internetowe Bank danych regionalnych Gwnego Urzdu Statystycznego www.stat.gov.pl Gwny Urzd Statystyczny www.stat.gov.pl Grupa Wyszehradzka V4 strona promocyjna European Quartet One Melody www.european-quartet.com Europejskie Forum Turystyki 2011, Krakw http://www.etf2011.gov.pl/ Forum Turystyki Pastw Batyckich http://www.balticseatourism.net/ Instytut Turystyki http://www.intur.com.pl Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna Przedsibiorstwa i Przemys Turystyka http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/tourism/ Komisja Turystyki Morza Batyckiego http://www.balticsea.com Ministerstwo Gospodarki http://www.mg.gov.pl/ Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi http://www.minrol.gov.pl/ Ministerstwo Rozwoju Regionalnego http://www.mrr.gov.pl/ Ministerstwo Sportu i Turystyki http://msport.gov.pl/ Ministerstwo Spraw Zagranicznych http://www.msz.gov.pl/ Ministerstwo rodowiska - Geologia dla Turystyki http://www.mos.gov.pl/ Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju OECD http://www.oecd.org/; http://www.oecd.org/cfe/tourism/ Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci http://www.parp.gov.pl Polska Organizacja Turystyczna http://www.pot.gov.pl/; www.polska.travel wiatowa Organizacja Turystyki UNWTO http://www2.unwto.org/ wiatowa Rada do spraw Podry i Turystyki WTTC www.wttc.org

174

Spis tabel
Tabela 1. Wybrane sposoby spdzania czasu przez Polakw podczas podry krtkookresowych w latach 2007-2011 (w %) ........................................................................................................................ 32 Tabela 2. Wybrane sposoby spdzania czasu przez Polakw podczas podry dugookresowych w latach 2007-2011 (w %) ........................................................................................................................ 33 Tabela 3. Kwatery agroturystyczne wedug wojewdztw w 2011 r. na podstawie Ewidencji Obiektw Turystycznych prowadzonych przez urzdy gmin ............................................................................... 36 Tabela 4. Szlaki rowerowe w Polsce wedug wojewdztw w latach 2007-2011 (w km) ..................... 41 Tabela 5. Wykaz wybranych miernikw dziaa promocyjnych POT w latach 2007-2011 ................. 59 Tabela 6. Pracujcy w wieku powyej 15 lat w 2007-2011 (w tys.) ..................................................... 66 Tabela 7. Obroty towarowe Polski w latach 2007-2011 (w mln EUR) ................................................. 68 Tabela 8. Wydatki samorzdw wojewdzkich, powiatowych, miast na prawach powiatu i gmin dla dziau Turystyka w latach 2007-2011* (w z) ................................................................................... 71 Tabela 9. Ranking wydatkw samorzdw gmin dla dziau "Turystyka" w 2011 r. (w z)* ................ 72 Tabela 10. Udzia gospodarki turystycznej w tworzeniu PKB w latach 2007-2011 ............................. 74 Tabela 11. Udzia turystyki midzynarodowej w eksporcie w latach 2007-2011 ................................. 76 Tabela 12. Udzia turystyki midzynarodowej w imporcie w latach 20072011 ................................. 76 Tabela 13. Pracujcy w Sekcji I wedug wojewdztw w latach 2007-2010 ......................................... 80 Tabela 14. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania w latach 2007-2011 ............................. 96 Tabela 15. Liczba placwek gastronomicznych w latach 2007-2011 ................................................. 101 Tabela 16. Przychody ogem przedsibiorstw gastronomicznych w latach 2007-2011 (w mln z) .. 102 Tabela 17. czna liczba uprawnie pilota wycieczek i przewodnika turystycznego figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw (stan na 31.12. 2011 r.) ..................................................... 105 Tabela 18. Liczba pilotw wycieczek i przewodnikw turystycznych posiadajcych potwierdzon znajomo co najmniej jednego jzyka obcego oraz ich udzia w liczbie wszystkich osb, posiadajcych dane uprawnienie (stan na 31.12.2011 r.). ................................................................... 107 Tabela 19. Zagraniczne wyjazdy polskich turystw wedug odwiedzanych krajw (w mln) ............. 126 Tabela 20. Miejsce Polski w midzynarodowym rankingu konkurencyjnoci The Travel & Tourism Competitiveness Report w latach 2007, 2009 i 2011 ........................................................................ 130 Tabela 21. Przyjazdy turystw zagranicznych na wiecie wedug regionw w latach 2007-2011 (w mln) ................................................................................................................................................ 132 Tabela 22. Przyjazdy turystw zagranicznych do wybranych krajw europejskich w latach 2007-2010 ............................................................................................................................................................. 133

175

Tabela 23. Midzynarodowe przewozy czarterowe i regularne .......................................................... 143 Tabela 24. Wiodce kierunki midzynarodowe w ruchu czarterowym w 2011 r. .............................. 144 Tabela 25. Wiodce kierunki midzynarodowe w ruchu regularnym w 2011 r. ................................. 144 Tabela 26. Wiodcy przewonicy w ruchu czarterowym w 2011 r. ................................................... 145 Tabela 27. Wiodcy przewonicy w ruchu regularnym w 2011 r. ...................................................... 145 Tabela 28. Muzea obiekty i odwiedzajcy w latach 2007-2011, stan w dniu 31 XII ....................... 156 Tabela 29. Muzea wedug rodzajw w Polsce w latach 2007-2011 (stan w dniu 31 XII) .................. 157 Tabela 30. Dziaalno owiatowa muzew w Polsce w latach 2007-2011 ........................................ 158 Tabela 31. Liczba zwiedzajcych instytucje paramuzealne w latach 2007-2011 ............................... 159 Tabela 32. Obiekty o szczeglnych walorach przyrodniczych w latach 2007-2011 ........................... 159 Tabela 33. Powierzchnia o szczeglnych walorach przyrodniczych prawnie chroniona w latach 20072011 ..................................................................................................................................................... 160 Tabela 34. Parki narodowe powierzchnia i liczba odwiedzajcych (stan na 2010 r.) ...................... 161 Tabela 35. Bezrobotni oraz zgoszone oferty pracy w urzdach pracy wedug wybranych zawodw i specjalnoci w latach 2007-2011 ......................................................................................................... 180 Tabela 36. Wpywy z turystyki midzynarodowej w Europie w latach 2007-2010 (w mln USD) ..... 182 Tabela 37. Ranking wydatkw samorzdw gmin dla dziau "Turystyka" w 2010 r. (w z)* ............ 183

176

Spis wykresw
Wykres 1. Stopa wzrostu produktu krajowego brutto oraz spoycia indywidualnego w latach 20072011 ....................................................................................................................................................... 64 Wykres 2. Dochody i wydatki budetu pastwa w latach 2007-2011 wykonanie (w mld z)............ 65 Wykres 3. Wskanik cen towarw i usug konsumpcyjnych w latach 2007-2011 (pot. inflacja) ......... 66 Wykres 4. Wskanik zatrudnienia (15-64) w 2007-2011 (w %). .......................................................... 67 Wykres 5. Stopa rejestrowanego bezrobocia w latach 2007-2011 (w %). ............................................ 67 Wykres 6. Wydatki administracji rzdowej na turystyk w ramach budetu cz. 40 Turystyka w latach 2007-2011 (w tys. z) wykonanie............................................................................................. 70 Wykres 7. Gospodarka turystyczna w latach 2007-2011 (w mld z)..................................................... 75 Wykres 8. Zarejestrowani bezrobotni w poowie roku w latach 2007-2011 w zawodach gastronomiczno-hotelarskich oraz wszystkich zawodach (stan na 30 czerwca danego roku) .............. 81 Wykres 9. Liczba ofert pracy zgoszonych w trakcie pierwszej poowy roku w zawodach gastronomiczno-hotelarskich oraz we wszystkich zawodach ogem w latach 2007-2010 .................. 82 Wykres 10. Liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych w latach 2007-2011 .......... 85 Wykres 11. Liczba organizatorw turystyki i porednikw turystycznych wedug wojewdztw w 2011r. ........................................................................................................................... 85 Wykres 12. Udzia poszczeglnych form zabezpiecze finansowych (w %) w zabezpieczeniach finansowych organizatorw turystyki i porednikw turystycznych .................................................... 87 Wykres 13. Organizatorzy turystyki i porednicy turystyczni wedug form prawnych w ukadzie wojewdzkim w 2011 r. ...................................................................................................... 87 Wykres 14. Liczba obiektw zbiorowego zakwaterowania w latach 2007-2011 ................................. 95 Wykres 15. Liczba miejsc noclegowych w obiektach zbiorowego zakwaterowania w latach 2007-2011 ( w tys.).................................................................................................................................................. 96 Wykres 16. Liczba hoteli wedug kategorii w latach 2007-2011 .......................................................... 98 Wykres 17. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania wedug wojewdztw w 2011 r. .......... 98 Wykres 18. Placwki gastronomiczne w turystycznych obiektach zbiorowego zakwaterowania w 2011 r. ................................................................................................................... 102 Wykres 19. Przyjazdy cudzoziemcw i turystw zagranicznych do Polski w latach 2007-2011 (w tys.) ............................................................................................................................................................. 114 Wykres 20. Liczba przyjazdw turystw zagranicznych do Polski w latach 2007-2011 (w mln) ...... 115 Wykres 21. Wydatki cudzoziemcw i turystw zagranicznych w Polsce w latach 2007-2011 (w mld USD).................................................................................................................................................... 115

177

Wykres 22. Wydatki turystw zagranicznych w Polsce na osob i na dzie pobytu w latach 2007-2011 (w USD) .............................................................................................................................................. 116 Wykres 23. Struktura wydatkw turystw zagranicznych w Polsce w latach 2007-2011 (w %) ....... 117 Wykres 24. Podstawowe segmenty w turystyce przyjazdowej w latach 2007-2011 (w mln) ............. 118 Wykres 25. Udzia sektora usug turystycznych w obsudze zagranicznej turystyki przyjazdowej w latach 2007-2011 (w %) ...................................................................................................................... 119 Wykres 26. Uczestnictwo Polakw w wyjazdach turystycznych (% populacji w wieku 15 i wicej lat) ............................................................................................................................................................. 121 Wykres 27. Podre krajowe mieszkacw Polski w latach 2007-2011 (w mln)............................... 122 Wykres 28. Podstawowe cele wyjazdw krajowych w latach 2007-2011 (w %) ................................. 122 Wykres 29. Udzia sektora usug turystycznych w obsudze turystyki krajowej w latach 20072011 (w %) .......................................................................................................................................... 123 Wykres 30. Liczba turystycznych wyjazdw zagranicznych i przekrocze granicy mieszkacw Polski w latach 2007-2011 (w mln) ............................................................................................................... 125 Wykres 31. Cele zagranicznych wyjazdw mieszkacw Polski w latach 2007-2011 (w %)............ 127 Wykres 32. Wydatki mieszkacw Polski na podre zagraniczne w latach 2007-2011 (w z) ........ 127 Wykres 33. Udzia sektora biur podry w obsudze turystyki wyjazdowej (w %)............................ 128 Wykres 34. Sie tras lotniczych w latach 2007-2011 (w km) ............................................................. 143 Wykres 35. Liczba obsuonych pasaerw w midzynarodowym ruchu czarterowym w 2010 r. 10 najpopularniejszych kierunkw/miast ................................................................................................. 146 Wykres 36. Udzia przewonikw w ruchu regularnym pod ktem liczby obsuonych pasaerw w roku 2010............................................................................................................................................. 147 Wykres 37. Udzia przyjazdw z wybranych pastw w cakowitych przyjazdach pasaerw transportem kolejowym midzynarodowym do Polski w latach 2009 i 2011 r. ................................. 148 Wykres 38. Statki wycieczkowe (cruise ships) wchodzce do polskich portw w latach 2008-2010 149 Wykres 39. Liczba przewozw pasaerw w latach 2007-2010 (w tys.)............................................ 152 Wykres 40. Dugo szlakw narciarskich w Polsce w latach 2007-2011 (w km) ............................. 155 Wykres 41. Dugo szlakw narciarskich wedug wojewdztw w 2010 r. (w km) ........................... 155 Wykres 42. czna liczba uprawnie pilota wycieczek figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw. ................................................................................................................... 184 Wykres 43. czna liczba uprawnie przewodnika turystycznego figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw. ................................................................................................................... 185

178

Spis rysunkw
Rysunek 1. Muzea wojewdztw w 2010 r. (stan w dniu 31 XII ) ....................................................... 158

179

Zaczniki
Tabela 35. Bezrobotni oraz zgoszone oferty pracy w urzdach pracy wedug wybranych zawodw i specjalnoci w latach 2007-2011
Zawody i specjalnoci Zarejestrowani bezrobotni w I proczu 2007 r. Liczba ofert pracy zgoszonych w I proczu 2007 r. Zarejestrowani bezrobotni w I proczu 2008 r. Liczba ofert pracy zgoszonych w I proczu 2008 r. Zarejestrowani bezrobotni w I proczu 2009 r. Liczba ofert pracy zgoszonych w I proczu 2009 r.

Kierownik maego przedsibiorstwa w gastronomi, hotelarstwie i turystyce Organizator obsugi turystycznej [zawd szkolny: Technik obsugi turystycznej] Organizator usug cateringowych Organizator usug gastronomicznych [zawd szkolny: Technik organizacji usug gastronomicznych] Organizator usug hotelarskich [zawd szkolny: Technik hotelarstwa] Pozostali organizatorzy turystyki i pokrewni Pracownik biura podry Pracownik informacji turystycznej Pozostali informatorzy, pracownicy biur podry i pokrewni Pilot wycieczek Przewodnik turystyczny grski Przewodnik turystyczny miejski Przewodnik turystyczny terenowy Pozostali przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek Inspektor pitra hotelowego Prowadzcy zakad hotelarski/gastronomiczny Kucharz Kucharz maej gastronomii Szef kuchni [kuchmistrz] Pozostali kucharze Bufetowy [barman] Kelner Pozostali kelnerzy i pokrewni Pokojowa [w hotelu] Pomoc kuchenna Boy hotelowy Specjalista do spraw organizacji usug gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych* Rezydent biura turystycznego* Razem zawody gastronomiczno-hotelarskie Razem wszystkie zawody Udzia zawodw gastronomiczno-hotelarskich do wszystkich zawodw

94

68

156

56

174

61

1849 3

186 2

1 569 7

160 23

1 828 9

149 9

675

13

826

37

1267

94

2 122 193 679 319

52 20 266 156

2 123 165 487 233

33 26 288 164

2847 31 452 250

39 4 327 158

42 58 4 16 31 32 38 20 38 757 5 121 132 196 4731 13185 72 1662 8688 7

7 18 1 35 55 13 0 1 7307 650 123 437 2131 5596 406 1975 5837 4

31 47 4 12 28 28 22 17 28 113 5 543 96 150 3 300 9 447 58 1 266 6 076 2

3 70 1 32 34 24 4 7 7 386 652 125 588 2 443 5 665 230 2 123 6 716 7

452 55 5 10 30 36 22 19 27 662 8 451 96 145 3 174 9 181 59 1 232 5 572 4

327 6 2 41 31 17 2 1 6 478 657 92 553 2 125 4 880 224 1 944 5 929 4

BD BD

BD BD

BD BD

BD BD

BD BD

BD BD

78 626 1 895 063

25 359 657 858

59 809 1 455 321

26 897 623 833

62 611 1 658 650

23 827 477 362

4,14%

3,85%

4,10%

4,31%

3,77%

4,99%

180

Zawody i specjalnoci

Zarejestrowani bezrobotni w I proczu 2010 r.

Liczba ofert pracy zgoszonych w I proczu 2010 r.

Zarejestrowani bezrobotni w I proczu 2011 r. 174

Liczba ofert pracy zgoszonych w I proczu 2011 r. 61 129 12 29 25 BD 146 108 BD 12 0 10 54 BD 1 BD 4 687 607 119 992 1 367 3 012 BD 1 136 5 1 68 4 12 282 397 485 4,64%

Kierownik maego przedsibiorstwa w gastronomi, hotelarstwie i turystyce Organizator obsugi turystycznej [zawd szkolny: Technik obsugi turystycznej] Organizator usug cateringowych Organizator usug gastronomicznych [zawd szkolny: Technik organizacji usug gastronomicznych] Organizator usug hotelarskich [zawd szkolny: Technik hotelarstwa] Pozostali organizatorzy turystyki i pokrewni Pracownik biura podry Pracownik informacji turystycznej Pozostali informatorzy, pracownicy biur podry i pokrewni Pilot wycieczek Przewodnik turystyczny grski Przewodnik turystyczny miejski Przewodnik turystyczny terenowy Pozostali przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek Inspektor pitra hotelowego Prowadzcy zakad hotelarski/gastronomiczny Kucharz Kucharz maej gastronomii Szef kuchni [kuchmistrz] Pozostali kucharze Bufetowy [barman] Kelner Pozostali kelnerzy i pokrewni Pokojowa [w hotelu] Pomoc kuchenna Boy hotelowy Specjalista do spraw organizacji usug gastronomicznych, hotelarskich i turystycznych* Rezydent biura turystycznego* Razem zawody gastronomicznohotelarskie Razem wszystkie zawody Udzia zawodw gastronomicznohotelarskich do wszystkich zawodw

200 1 612 7 1 778 3 828 361 296 190 32 53 6 11 18 18 14 25 19 497 9 270 116 214 3 074 7 758 190 996 4 460 5 BD BD 54 029 1 428 253 3,78%

61 1 259 201 11 37 3 635 67 BD 64 335 147 13 28 0 15 38 36 1 12 6 646 985 145 761 2 557 4 531 408 1 823 6 224 1 BD BD 25 147 1 883 299 540 835 3,78% 4,64% 17 379 9 503 148 287 2 885 7 629 BD 955 8 5 3 578 17 42 921 8 BD 52 2 13 34 BD 241 137 BD 14 1 663

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na podstawie danych Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej.

181

Tabela 36. Wpywy z turystyki midzynarodowej w Europie w latach 2007-2010 (w mln USD)
Wpywy (mln USD) 2007 Europa Europa Pnocna Dania Finlandia Islandia Irlandia Norwegia Szwecja Wielka Brytania Europa Zachodnia Austria Belgia Francja Niemcy Holandia Szwajcaria Europa rodkowo-Wschodnia Belarus Bugaria Republika Czeska Estonia Gruzja Wgry otwa Litwa Polska Rumunia Federacja Rosyjska Sowacja Ukraina Europa Poudniowa Albania Chorwacja Cypr Grecja Wochy Portugalia Sowenia Hiszpania Turcja 434,041 69,484 5,978 2,837 0,596 6,066 4,522 10,883 38,602 149,502 18,695 10,989 54,273 36,038 13,305 12,180 48,566 0,325 3,550 6,383 1,035 0,384 4,721 0,672 1,153 10,599 1,610 9,447 2,026 4,597 166,489 1,373 9,254 2,685 15,513 42,651 10,145 2,283 57,645 18,487 2008 472,040 68,500 6,242 3,208 0,611 6,294 4,911 11,206 36,028 162,169 21,587 11,762 56,573 40,021 13,342 14,401 57,784 0,363 4,204 7,207 1,213 0,447 5,935 0,803 1,343 11,768 1,997 11,819 2,589 5,768 183,587 1,720 10,971 2,737 17,114 45,727 10,943 2,820 61,628 21,951 2009 410,829 58,566 5,673 2,820 0,568 4,890 4,204 10,261 30,149 143,676 19,404 9,833 49,398 34,709 12,368 13,789 47,365 0,368 3,728 6,478 1,091 0,470 5,631 0,723 1,092 9,011 1,227 9,297 2,336 3,576 161,222 1,816 8,898 2,162 14,506 40,249 9,650 2,511 53,177 21,250 11,3 -14,5 -16,7 -10,6 -7,2 -7,0 -6,1 -9,0 -3,2 -16,5 -4,9 1,7 -7,3 3,3 9,6 4,0 2,7 1,4 -23,8 8,0 3,5 -2,0 1,4 6,3 0,6 0,2 -2,2 -11,4 -7,3 1,9 -11,2 7,7 8,1 1,9 0,4 7,4 1,5 -6,7 0,4 -5,3 5,3 11,5 -5,3 -14,3 -0,8 -35,2 -21,3 -4,9 -38,0 12,8 2,4 2,0 1,7 25,4 -3,5 -12,2 10,3 -3,0 -12,7 -4,1 -1,3 4,7 12,8 -3,0 -4,7 3,0 30,8 -6,8 -14,7 7,6 -14,9 -42,5 -2,4 5,2 0,9 7,9 0,0 8,1 0,8 21,7 -1,0 -10,0 11,7 6,5 -2,8 -5,2 -3,4 6,6 -5,2 -11,8 -7,9 -8,5 -2,2 -3,8 0,9 -3,5 -2,5 3,4 10,8 3,4 2,9 11,6 -10,5 0,0 14,8 2,7 -3,7 -16,4 -0,2 3,6 7,7 4,1 -4,4 -7,3 30,8 -18,1 -4,6 6,3 -1,3 2,3 1,1 23,5 -20,6 8,3 -0,3 -5,1 2,4 -0,1 38,9 -26,1 4,3 -3,1 -6,3 2,2 2,3 16,1 -17,1 11,0 2,1 -3,9 Zmiany (%) do odp. okresu poprzedniego roku Waluty lokalne, kursy stae 09/08 2010* 1kw 2010 2kw 2010

rdo: Instytut Turystyki na podstawie UNWTO World Tourism Barometer; Volume 8, No. 3, October 2010.

182

Tabela 37. Ranking wydatkw samorzdw gmin dla dziau "Turystyka" w 2010 r. (w z)* Miejsce Gmina 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Krnik Giycko Ostrda Iawa Strzelin Koobrzeg Muszyna Stepnica Lbork Bieliny Nowa Ruda Kutno Kartuzy Ozimek Sztum Szczyrk Kruszwica Czuchw Zbki Nowy Dwr Gdaski Wojewdztwo WIELKOPOLSKIE WARMISKO-MAZURSKIE WARMISKO-MAZURSKIE WARMISKO-MAZURSKIE DOLNOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAOPOLSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE POMORSKIE WITOKRZYSKIE DOLNOLSKIE DZKIE POMORSKIE OPOLSKIE POMORSKIE LSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE POMORSKIE MAZOWIECKIE POMORSKIE Wydatki na turystyk (w z) 32 392 464 24 368 804 16 462 957 14 692 901 10 554 340 9 367 680 9 052 810 8 950 130 8 377 560 8 149 858 8 146 094 7 382 727 7 244 814 6 207 359 5 908 256 5 535 002 5 456 093 5 420 159 5 030 932 4 993 303 Udzia w wydatkach gmin ogem (w %) 7,0% 5,3% 3,6% 3,2% 2,3% 2,0% 2,0% 1,9% 1,8% 1,8% 1,8% 1,6% 1,6% 1,3% 1,3% 1,2% 1,2% 1,2% 1,1% 1,1%

* Na szaro zaznaczone gminy, ktre wydatkoway na turystyk min. 2% caoci wydatkw wszystkich gmin. rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na podstawie danych GUS.

183

Wykres 42. czna liczba uprawnie pilota wycieczek figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw.
8,000

7,367
7,000

6,508 6,210

6,000

5,000

4,000

3,456
3,000

2,907

2,899 2,344 2,277 1,966 1,934 1,736

2,000

1,662

1,444 1,133 1,114 657

1,000

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na podstawie danych przekazanych przez marszakw wojewdztw.

184

Wykres 43. czna liczba uprawnie przewodnika turystycznego figurujcych w ewidencjach marszakw wojewdztw.
2,500

2,006
2,000

1,786

1,738

1,500

1,199 1,015
1,000

900

867 600 601 476 419 425 201 23 316 259 83 81 678 743 690 445 253 58 31 31 1 91 424 431 294 283 173 21 6 2056 14 224 9 6 58 708 555 559 388 532

500

przewodnik grski

przewodnik miejski

przewodnik terenowy

rdo: opracowano w Departamencie Turystyki na podstawie danych przekazanych przez marszakw wojewdztw.

185