Mycie skraca ycie

Kultura, cywilizacja, sposb bycia, nawet mylenie wspczesnej Europy maj swe korzenie w staroytnej Grecji i Rzymie. Mieszkacy tych dwch pastw w dziedzinie higieny osobistej mog i dzi by wzorem dla wiata wspczesnego. By tam powszechny kult ciaa, zdrowego, piknego i czystego. Do dzisiaj na terenach dawnego Pastwa Rzymskiego jednymi z najczciej zachowanych ruin s przeogromne anie publiczne, czyli termy. Korzystali z nich przede wszystkim ludzie bogaci, wyksztaceni i dominujcy w spoeczestwie. Gorzej byo z posplstwem, bo ich nie dopuszczano do term, ale nie byo a tak le, gdy chodzi o utrzymanie czystoci jak w caej Europie po upadku Rzymu. Woda pitna doprowadzana do Rzymu i innych metropolii bya do uytku wszystkich ich mieszkacw, by w Rzymie gwny pojemnik ciekw miejskich, czyli Cloaca Maxima, nie umiano jeszcze ich oczyszcza, ale Tybrem wydalano je do morza. Mieszkaem dwa i p roku w tym miecie w pobliu Term Karakalli. Tu spacerowaem, podziwiaem potne mury z zewntrz i wewntrz, ktre dochoway si do naszych czasw. To miejsce w czasach staroytnych byo jednym z codziennych miejsc spotka patrycjuszy - ci nie tylko si tu kpali, ale brali masae, zaatwiali sprawy rodzinne, majtkowe, wymieniali najnowsze plotki, tu mona byo zje i zaatwi potrzeby seksualne - prostytutki najwyszej rangi tu najczciej uprawiay swj proceder. Prawie kade wiksze miasto miao wod biec pobieran z rzek i jezior.. Do Rzymu sprowadzano akweduktami wicej wody pitnej ni tej przepywajcej Tybrem. Niestety bya w miecie bya ogromna ciasnota. W II w. Rzym pobi ilocia mieszkacw najludniejsze miasto wiata staroytnego, Aleksandri w Egipcie: w Aleksandrii miecio si ok. miliona mieszkacw, w Rzymie tylko na 18 kilometrach kwadratowych milion dwiecie tysicy. Dua cz tego terenu bya zabudowana budynkami uytecznoci publicznej, jak Forum Romanum i inne fora, Koloseum, kilka term, Circus Maximus sucy przede wszystkim do odbywania wycigw rydwanw, paace cezarw, itp. Bogaci mieszkali na obrzeach miasta w przestronnych willach, posplstwo gniedzio si w kajutkach w blokowiskach podobnych do tych jakimi nas obdarzya komuna. Byy to budynki wysokie do siedmiu piter. Nie byo kominw, gotowano na piecykach metalowych, poprzez dziury w cianach wypuszczno dym na zewntrz. Ulice byy ciasne, pene bota, tylko te najwaniejsze byy brukowane. Ale by zakaz ruchu koowego w okrelonych godzinach, waciciel bloku musia zadba o czysto na ulicy przy ktrej blok by zbudowany. Przeludnione miasta staroytne miay problemy z utrzymaniem czystoci na ulicach i w mieszkaniach, no ale to by cigle prawie luksus w stosunku do sytuacji europejskich metropolii, choby Parya. W redniowiecznej Europie zamiast term, tu i tam byy jeszcze mae anie publiczne, ale likwidowano je, szczeglnie w krajach katolickich, bo mycie to dotykanie "brzydkich czci" ciaa, bo golizna prowadzi do rozpusty, a to znowu prowadzi do rozpowszechniania si kiy. Gdy kto musia si ju umy, choby na polecenie lekarza, trzeby byo to robi po ciemku, zamyka oczy, a nawet modli si w tym

czasie, by nie by prowadzonym na pokuszenie. Do XVI w. w zachodniej Europie, a do XVIII w. w Polsce anie prawie kompletnie zlikwidowano, pocztkowo nikt si nie my, potem myto si w misce, wiadrze, faktycznie nie myto, lecz ochlapywano sobie twarz i rce, ng i reszty ciaa nikt nie my, bo i po co. Niektrzy bardziej leniwi po prostu such szmat wycierali sobie twarz, to zastpowao mycie. W Polsce szlachta i arystokraci zakadali na ciao biae koszule z dugimi rkawami i mankietami, nie ze wzgldw higienicznych, ale by podkreli swoje wysze pochodzenie, by si odrni od chopstwa. Czsto to bya jedna koszula, nie prano jej czciej ni raz w miesicu, wic jej biao bya raczej problematyczna. Skutki takiej higieny byy oczywicie. Kady mierdzia potem i nie tylko potem. Kady by obsypany wszami i innym robactwem, ktre gniedzio si przede wszystkim pod perukami pa i panw. Ten wszechobecny brd ludzkich cia trzeba byo jako, jeli nie polubi, to racjonalnie usprawiedliwi. Wymylono, e warstwa brudu chroni czowieka od chorb. Woda likwidujc t warstw naraa czowieka na zapadnicie w chorob; ciepa woda bya uznana za najbardziej niebezpieczn, bo poszerza pory w skrze i niejako zaprasza choroby, by atwiej wnikay do ciaa. U kobiet przez dugie wieki by pd zachowania cery biaej, nieopalonej. Nie kad sta byo na parasole i inne przykrywki ciaa, wic te biedniejsze, szczeglnie chlopki, utrzymyway ciao w bieli pod du warstw brudu. Gdy ju otoczenie nie mogo cierpie zapachu brudu osobnika, radzono, by si naciera rnymi specjaami, pocztkowo pochodzenia zwierzcego, potem wod kolosk czy perfumami, a od pojawienia si w Stanach Zjednoczonych w roku 1888 dezodorantem. Najlepiej byo jednak unikanie tej pryktyki, bo w oglnym mniemaniu kady narzd zosta tak stworzony, by roztacza swoist sobie wo. Im mocniejsza wo, szczeglnie mska, tym taki osobnik jest silniejszy i powabniejszy. Zapach spod pach mia mie wyjtkow si uwodzicielsk. Ceniono bardzo zapach dziewic. Przechowa si przekaz, e jakiego umierajcego arystokrat otoczono wianuszkiem mocno naturalnie pachncych dziewic - o dziwo wyzdrowia, po prostu powsta z martwych. Francuzi chyba najbardziej zapisali si w historii, jako najwiksi niechluje Europy. Ludwik XIV my si cztery razy do roku, nie koniecznie z poczucia potrzeby czystoci, robi z tego wielk ceremoni dworsk, myto go w otoczeniu wielu zaproszonych na t uroczysto prominentw i wielkich dam. Raz spad z konia do strumyka w czasie polowania, niestety tego roku musia si wykpa, jak podaje kronikarz nadworny, a pi razy. By si wyrnia jako od innych kaza naciera si kilka razy dziennie wod kolosk, z daleko czu byo, e krl idzie, poddani mieli czas na przygotowanie si do niskich pokonw gdy przechodzi obok. Powszechnie znane jest upodobanie Napoleona do naturalnego niezmytego zapachu ciaa swych on i kochanek. Jzefina, druga jego ona, mya si od czasu do czasu, ale zawsze bya wysmarowana bardzo obficie pimem (substancja z gruczou pimowca). Napoleon uciekajc z Moskwy, ju w Smolesku "pchn" umylnego do Jzefiny z przesaniem: "jad do ciebie, nie myj si". Kto stwierdzi, e jeszcze w 60 lat po jej mierci jej sypialnia cuchna tym specyfikiem. Czy pani

Walewska uywaa pima, by jak najduej utrzyma Napoleona przy sobie, nie wiemy, bo nie mamy takiego przekazu historycznego, wiemy e i ona nie lubia si my, a moe jej kochanek zakaza jej tego. Pani de Svign w XVII w. namwiono, by wzia gorcy prysznic (dziwne, e wtedy takie co gdzie byo zainstalowane!). Przeya szok, napisaa do rwnie synnej crki, e tak sobie wyobraa czycie, (nie mwi o piekle, bo to miejsce nie dla takich dam jak ona). To okropne gdy ta woda "spada na ktr z biednych czci twego ciaa". Francuzi i reszta Europejczykw byli nie tylko brudasami, ale i okropnymi niechlujami. W Wersalu w czasie jego najwikszej wietnoci rezydowao ok. dziesiciu tysicy ludzi. Byli to przewanie wielmoe, ich rodziny i suba. Ludwik XIV wola ich wszystkich mie przy sobie nie tylko dlatego by zachwycali si jego osob, ale by poza jego zasigiem nie knowali buntw czy oszust podatkowych. Nie zapominajmy o tym, e dwr krlewskiej suby liczy setki ludzi, ci te tu si gniedzili. Ucztowano na okrgo, a pijani wielmoe zaatwiali si gdzie si dao, na korytarzach, schodach, w zakamarkach. Po mierci tego krla jego nastpc zosta kilkuletni prawnuk, Ludwik XV, bo synowie i wnuki Ludwika XIV wymarli, ludzie przewanie umierali w tych czasach na osp. Nastpca tronu te zapad na osp, ale wygrzeba si z tego. By pod kuratel mamki, ta uratowaa mu ycie, bo wyniosa si z nim z Wersalu, ktry by w tym czasie prawdziw zatoczon kloak i odpdzia od niego wczesnych lekarzy, ktrych najbardziej uniwersaln metod leczenia byo "puszczanie krwi". Sam Pary by te brudny i ohydny jak siedziba krlewska, i im byo bliej do Wielkiej Rewolucji Francuskiej tym ohydnieszy. Nie byo azienek, nie byo wody biecej w domach, po ulicach pyny cieki. Brudy wylewano przez okna, a gdy przechodze prbowa unikn zalania zawartoci nocnika musia i rodkiem ulicy naraajc si na mier pod przejedajcymi powozami. Niewiele lepiej byo i w innych metropoliach Europy i to w czasach nawet pniejszych. Wystarczy sign do realistycznych powieci Dickensa, by przekona si, e i w Lodynie nie byo duo lepiej. Polska w okresie swej najwikszej wietnoci w wieku XVI i prawie przez cay wiek XVII bya raczej wyjtkiem pod tym wzgldem w Europie. W 1674 r. odwiedzi Polsk Francuz o nazwisku De Hauteville, ktry nie moe si nadziwi temu e "mimo, e w Polsce panuje wielkie zimno, kpiele s tam bardzo popularne", Pisze e kady zamony dom ma azienk, e kade miasto ma publiczne anie. Ba, "damy i crki kpi si co miesic", a dzieci w Polsce kpie si a dwa razy dziennie (!), i to do osignicia przez nich wieku dwch lat. W nastpnym wieku, niestety, chyba pobilimy Francuzw w niehlujstwie. Posuchajmy co ma do powiedzenia na ten temat sympatyczny gadua Jdrzej Kitowicz, nie owijajcy niczego w bawen o zachowaniu jemu wspczesnych panw braci: W czasie uczty "kto by uczciwy, wychodzi z potrzeb na dwr, chocia w trzaskajcy mrz, kto za nie chcia zadawa sobie przykroci, zalewa w

kominie ogie, ktry zwyczajnym trzaskiem niejednego ocuci ze snu i przestraszy". Podobnych zachowa i on i inni wiadkowie owych czasw przytaczaj wiele. Smrd z nieumytych cia by tak powszechny, e wprost niezauwaalny. Ludzie rodzili si z nim i z nim umierali. Zauwaalne, i to bardzo, byo swdzenie ciaa i ukszenia przez robactwo . Po prostu zbierano je z ciaa, wielkie panie mordoway wszy w specjalnym urzdzeniu skadajcym si z moteczka i kowadeka, przetrzsano peruki, we wosy wcierano puder, trociny, piasek i co popado, potem wytrzepywano razem z zadomowionym tam robactwem. Ten powszechny brud ludzkich cia i otoczenia by gwnym powodem strasznych pomorw - w czasie jednego z nich prawie jedna trzecia ludnoci Europy zachodniej wymara. Im byo gorzej, tym bardziej odchodzono od mycia si wod. Powstaway teorie jej szkodliwoci i z biegiem czasu, a do pocztku XX wieku, byo ich coraz wicej i kada kolejna bya coraz bardziej fantastyczna i gupsza. Oto niektre: przez mycie ciaa mczyni trac wigor, staj si eunuchami, woda szkodzi ciarnej i podowi. Myjce si panny funduj sobie tym bezpodno. Nawet mycie twarzy uznano za bardzo niebezpieczne bo to grozi lepot, blem zbw, katarem. Najwaniejszy powd unikania mycia, jak ju wspomniaem, bya obawa, e przez czyst skr maj dostp do czowieka rnego rodzaju choroby. Zamiast mycia, jak wspomniaem, nacierano ciao rnymi specyfikami, najpierw pochodzenia zwierzcego, bo to nie eliminowao w peni zapachu naturalnego, tak wanego dla kadego osobnika w owych czasach. I tak biedni nacierali si ojem, bogatsi pimem i podobnymi specyfikami jak cybetem czy ambrem. Smrodek z tych specyfikw stawa si jeszcze bardziej nieznony dla nosa, ni zapach niemytego ciaa. Powoli zaczto przechodzi na inne smarowida jak np. olejki kwiatowe, ale w pomieszaniu z ludzkim potem i innymi mocniejszymi zapachami czowiek taki cigle nie pachnia jak kwiat. Powoli wracaa moda z czasw staroytnych uywania perfum, ale niewielu ludzi pozwoli sobie mogo na ten luksus, potem przyszy dezodoranty. Wszystko to tylko maskowao, nie elimonowao zapach brudnego ciaa. Zaczto powoli i bojaliwie wraca do wody; pionierami tego ruchu byli bogaci mieszczanie. Kpano si ju czciej ni raz do roku, jak to cigle praktykowao chopstwo w okresie Wielkanocy. Oczyszczano wtedy dusz przez spowied i ciao myciem, gwnym powodem mycia nie bya potrzeba czystoci, ale usunicie zapachu ciaa, czyli pocigu seksualnego, by w tym okresie witym byo mniej tak zwanego grzeszenia cielesnego. Pamitajmy, e majtki i papier toaletowy to wynalazek dopiero XX w. Zanim Wincenty Priessnitz zamontowa w swym domu pierwszy nowoczesny prysznic, ktry si powoli upowszechni, myto si w miednicy lub w nieco wikszym pojemniku w wodzie ciepej, najpierw ojciec i matka, potem dzieci po kolei wedug wzrostu, na samym kocu w tej samej wodzie suba. Przypuszczam, e ci ostatni nie wiele pomogli swemu ciau, bo woda bya ju bardzo brudna i zimna. Faktycznie do poowy XX w. brud w niektrych krajach by zjawiskiem powszechnym. Lekarz, by zaaplikowa pacientowi zastrzyk, musia z ramienia czy z "niewymownej" czci ciaa spiritusem zmywa miejsce, by si

dosta do czystej skry. Do dugo po zidentyfikowaniu bakterii przez Pasteura i Kocha w szpitalach chirurdzy lekcewayli to zagroenie, nie myli rk, nie zasaniali twarzy. Czste byy wypadki zapadania kobiet rodzcych w mierteln chorob gorczki poporodowej, bo lekarz lub poona lekcewayli podstawowe nakazy higieny. Polska rozbiorowa dzielia si pod wzgldem higieny osobistej na dwa regiony: brudni ludzie w zaborze austriackim i rosyjskim i w miar czyci w pruskim. Cesarstwo Niemieckie byo pierwszym krajem Europy ktre najszybciej wygrzebao si spod przeklstwa brudu, polskie ziemie w jego wadaniu poszy t sam drog. Niemcy zaczli pogardliwe powiedzenia, nie tylko synne polnische Wirtschaft (polska baaganiarska gospodarka) ale i midzy innymi Weichselzpof (warkosz znad Wisy, czyli kotun) przenosi ze wszystkich Polakw teraz tylko na tych w obcych zaborach. Dwudziestoletni okres midzywojenny to wielki zryw, bo t Polsk zniewolon i podzielon przez 123 lata zlepi w jedn cao w wielu dziedzinach, w tym take w sprawie higieny osobistej - to si udao i to jest chyba jednym z wikszych osigni tego okresu. (Higiena osobista-Historia, Mycie, Wadysaw Pomaraski)