Praunia i praeuro

Unia Europejska i wsplna waluta nie s wymysem wspczesnym. W historii Europy byo kilka projektw by dla celw handlowych i obronnych zjednoczy Europ, stworzy superpastwo zostawiajc rwnoczenie poszczeglnym krajom duo niezalenoci politycznej i kulturowej. Ale nie tylko w teorii, ale i w rzeczywistoci byy w Europie twory bdce namiastk Unii Europejskiej. Byo to krtkotrwae Cesarstwo Rzymskie Karola Wielkiego, potem Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego, no i Rzeczpospolita Obojga Narodw. Cesarstwo Karola upado po jego mierci, cesarstwo niemieckie istniao prawie przez tysic lat, Rzeczypospolita istniaa od lubu Wadysawa Jagiey z Jadwig w r. 1386, umocnia si przez Uni Lubelska w r.1569, dotrwaa, mocno ju kulejc, do rozbiorw Polski. W cesarstwie niemieckim co prawda by jeden rzdca - cesarz - ale od czasw zawaszczenia tej pozycji przez Habsburgw jego wadza bya coraz mniejsza, coraz bardziej stawa si, tak jak obecnie krlowa angielska, symbolicznym wadc poza Austri i jej podporzdkowanymi krajami. Na pnocno- wschd od tej unii wyrosa inna unia - Rzeczypospolita Polska Obojga Narodw. Obie nazwy byy do nieprecyzyjne. Bo autentyczne cesarstwo rzymskie cigle istniao a do r. 1453 w Bizancjum, bo nie tylko narody rasy niemieckiej tworzyy t uni, ale Hiszpanie, Holendrzy, Czesi, Wgrzy i kilka innych nacji, a wikszo ksistw i krlestw w tym aglomeracie byo prawie kompletnie niezalenymi politycznie i ekonomicznie krajami. Polska unia, to nie tylko dwa kraje: Polska i duo wiksza terytorialnie od niej Litwa, ale szereg ksistw ruskich, Prusy Krlewskie, Ksistwo Mazowieckie i kilka innych niezalenych ziem. Ta unia bya bardziej spjna ni niemiecka, bo krl polski mia realn cho ograniczon wadz nad caym tym konglomeratem, ale poszczeglne jego elementy miay daleko posunit niezaleno obyczajow, prawn, ekonomiczn, nawet do pewnego stopnia polityczn. Pastwo Habsburgw nie miao wyboru, musiao tolerowa istnienie innej uni przy swoich granicach, bo tracio coraz bardziej nie tylko moliwoci ekspansji zbrojnej, ale nawet swojej obrony. Rywala prbowano podporzdkowa sobie przez ubieganie si o tron Rzeczpospolitej i cho w czasach krlw elekcyjnych Habsburg by zawsze kandydatem na krla, strategia ta nie powioda si ani razu. Co wicej, po stracie moliwoci nie tylko ekspansywnej ale i obronnej, ta druga unia ocalia pierwsz przed upadkiem zwycistwem pod Wiedniem nad Turkami w czasach krla Jana Sobieskiego. Wiksze podobiestwo midzy dzisiejszymi czasami w Europie a dawnymi czasami mamy w systemie monetarnym. Europa przez cay okres nowej ery, a nawet i troch wczeniej, miaa swoje wsplne euro, byo to po prostu srebro, a nieco pniej take zoto. Owszem

bito z tych kruszcw monety o rnej nazwie i wartoci nominalnej w rnych czasach i rnych krajach, ale liczyy si tylko ich waga i ilo szlachetnego kruszcu w takiej monecie. Monet czsto cito na wiele kawakw by uregulowa drobniejsze patnoci; te kawaki miay warto proporcjonaln do swej wagi w porwnaniu do ciaru caej monety. Pierwsz znan rzymsk monet by as z brzu. Nie mia wartoci poza granicami imperium, a handel, szczeglnie z Grecj, by do intensywny. Rzymianie stworzyli wic do tych celw now monet, ju srebrn, zwan denarem zawierajcym w sobie cztery i p grama tego kruszcu. Ta moneta bya podstaw rzymskiej gospodarki przez kilka wiekw. W samym Rzymie pojawiay si sporadycznie zote denary, w handlu wewntrzym uywano cigle miedziane asy i nowy nomina zwany sestercj, czyli monety wartej dwa i p asa. I tak jak w dzisiajszych czasach niektre kraje prbujc si wyciga si z problemw finansowych przez dodruk pienidzy bez adnego pokrycia, tak i w Rzymie zaczto manipulowa denarem, zmniejszano nie tylko jego wag, ale i coraz mniej byo srebra w tej monecie srebrnej. Pod koniec III wieku denar sta si monet bez wartoci, to by faktycznie miedziak, ktry tylkoudawa srebro. Wielk reform monetarn zarzdzi Dioklecjan. Nie tylko przywrci standarty monetarne z czasw cesarza Nerona, a nawet prbowa powstrzyma inflacj przez ustalenie staych cen, ktrych nie mona byo przekracza, dla okoo tysica produktw. Ale nic nie jest stae na tym wiecie. Warto tego nowego denara tak spada, e cesarz Karol Wielki by wprost zmuszony dokona reform monetarnych. Przywrci warto denara, ale ju za jego czasw z funta srebra (ok. 400 g) bito teraz nie 72 monety jak w czasie pierwszej reformy pieninej w Rzymie w r. 211 p.n.e., ale a 240 monet. Karol Wielki wprowadzi now monet zoty solid warty 12 denarw. Na przestrzeni ponad tysica lat historii Europy, zmieniay si wartoci monet, trzeba byo wiele razy wycofywa srebrne odchudzone ze srebra pienidze i przetapia na nowe z wiksz zawartoci szlachetnego kruszca. Nie wiem dlaczego, ale w tych monetach zota nie utwardzano innymi metalami i by si przekona czy to nie podrbka wystarczyo wzi monet do ust i przygry; jeli pozostaway na niej lady zbw, bya monet autentyczn, bo zoto jest mikkim metalem. Taka moneta bya te wycofywana i przetapiana, bo na skutek przechodzenia z rk do rk wycieraa si i tracia wag a wic i swoj oryginaln warto, trzeba j byo od czasu do czasu nieco podtuczy. W czasach nowoytnych weszy do uytku nowe nominay, jak funty, liry, franki, marki, korony, dukaty, szelgi, grosze, floreny, dolary, itp, nawet zaczto zastpowa monety bite nominaami papierowymi, ale do stosunkowo niedawna te ostatnie miay swoje pokrycie w sztabkach zota zdeponowanych w bankach centralnych poszczeglnych krajw. Reforma Karola Wielkiego okoo roku

osiemsetnego okazaa si bardzo trwa; obowizywaa w zasadniczych liniach w Europie do czasw napoleoskich, a w najbardziej tradycyjnym kraju europejskim, w Wielkiej Brytanii, a do roku 1971. Gdy kraje zaczy zastpowa zabezpieczenie emitowanych pienidzy ju nie sztabami zota, ale wartoci i dynamizmem swej gospodarki, gdy walutami narodowymi zaczto handlowa na wolnym rynku, gdy zaczto nagminnie stosowa tak zwan kreatywn ksigowo czyli bezczelnie kama przy wycenianiu rnych wartoci giedowych czy innych, gdy stworzono dziesitki rnych niestabilnych finansowych manipulacji jak choby derywaty, nastay czasy, kiedy kwestia finansw staa si tak skomplikowan i nieprzewidywaln dziedzin wiedzy ekonomicznej , e faktycznie i najwiksi specjalici maj trudnoci zrozumienia jej dynamiki, a ich przewidywania, nawet na krtki okres czasu, s czsto nieprawdziwe. Z tych wzgldw nie bd tu wchodzi w ten labirynt, wystarczy nam tu bardzo oglny i schematyczny wstp historyczny do tego zagadnienia. (Unia Europejska-prehistoria, Unie monetarne-historia, Pienidzehistoria, Wadysaw Pomaraski)