Tabela 3.

Porwnanie systemw politycznych

Charakterystyka ustroju System polityczny charakter gowy pastwa budowa terytorialna forma rzdw Konstytucja Polska USA Wybrane pastwa Francja Niemcy (RFN) Wielka Brytania (UK)

republika pastwo unitarne system parlamentarnogabinetowy Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. Zmiany wprowadzono w latach 2001 (wynikay z dwch bdnych zapisw), 2006 (art. 55) i 2009 r. (art. 99 dodano ust. 3)

republika federacja system prezydencki Konstytucja USA z 17 wrzenia 1787 r. W 1791 r. wprowadzono Kart Praw, ktra stanowi pierwsze 10 poprawek. W sumie poprawek jest 27.

republika pastwo unitarne system pprezydencki (semiprezydencki) Konstytucja V Republiki z 5 czerwca 1958 r. Do Konstytucji wprowadzono zmiany, np. w 2000 r. wyniku referendum skrcono kadencj prezydenta z 7 do 5 lat, a od 2004 r. kadencj Senatu z 9 do 6 lat.

republika federacja system kanclerski Konstytucja Niemiec (RFN) jest to Ustawa Zasadnicza z 23 maja 1949 r., ktra pierwotnie zwieraa 146 artykuw, a po licznych nowelizacjach dodano do niej 39.

monarchia parlamentarna pastwo unitarne system gabinetowoparlamentarny UK ma konstytucj niepisan, a rdami prawa s: prawo stanowione (akty od 1215 r.), prawo precedensowe, konwenanse.

Charakterystyka ustroju Wadza ustawodawcza kadencja

Polska Sejm i Senat 4 lata

USA Senat i Izba Reprezentantw 6 lat kadencja Senatu, co dwa lata zmienia si 1/3 skadu izby, 2 lata - kadencja Izby Reprezentantw Obie izby parlamentu s tak samo wane i maj podobne kompetencje, zarwno ustawodawcze, jak i kontrolne. Przede wszystkim uchwalaj ustawy, budet, podatki, a take decyduje o stanie wojny i zawarciu pokoju.

Wybrane pastwa Francja Zgromadzenie Narodowego i Senat 6 lat kadencja Senatu, co dwa lata zmienia si poowa skadu izby, 5 lat kadencja Zgromadzenia Narodowe Do gwnych kompetencji naley uchwalanie ustaw w takich dziedzinach jak: obrona, budet, prawa obywatelskie, czy prawo pracy, przy czym w procesie legislacyjnym przewag ma Zgromadzenie Narodowe. Izba ta ma take uprawnienia kontrolne w stosunku do rzdu, m.in. poprzez prawo uchwalenie wotum nieufnoci.

Niemcy (RFN) Bundestag i Bundesrat 4 lata kadencja Bundestagu, Bundesrat jest izb niekadencyjn Do najwaniejszych kompetencji Bundestagu naley uchwalanie ustaw i budetu, wprowadzanie zmian do konstytucji, powoywanie i odwoywanie kanclerza oraz kontrolowanie pracy rzdu. Odwoanie kanclerza odbywa si przez uchwalenie konstruktywnego wotum nieufnoci. Bundesrat skada si z delegatw rzdw poszczeglnych landw. Izba ma inicjatyw ustawodawcz oraz prawo weta zawieszajcego wobec ustaw Bundestagu. Bundesrat ma take prawo weta absolutnego wobec ustaw dotyczcych federacji.

Wielka Brytania (UK) Izba Gmin i Izba Lordw Kadencja Izby Gmin moe trwa do 5 lat. Izba Lordw nie jest ciaem obieralnym. Szczegln rol peni krl (monarcha), ktry jest zarwno organem wadzy ustawodawczej, jak i wykonawczej. Stanowi on tzw. trzecie ogniowo legislatywy, stojc jednoczenie (formalnie) na czele gabinetu. Dlatego te uprawnienia monarchy teoretycznie s bardzo szerokie, faktycznie jednak nie.Gwne kompetencje Izby Gmin to uchwalaniem ustaw i budetu, kontrola nad finansami pastwa, a take kontrola nad dziaalno gabinetu. Izba nisza moe uchwali wotum nieufnoci dla poszczeglnych ministrw, premiera, jak i caego gabinetu. Funkcj kontroln w ograniczonym zakresie, peni tzw. gabinet cieni, ktry powouje partia opozycyjna, a Lider Opozycji Jej Krlewskiej Moci (szef gabinetu cieni) otrzymuje nawet uposaenia z budetu pastwa w wysokoci 3/5 wynagrodzenia premiera.

najwaniejsze kompetencje

Obie izby mog zmieni konstytucj, uchwalaj ustawy, w tym budet pastwa, przy czym w procesie legislacyjnym przewag ma Sejm. Ponadto nisza izba parlamentu ma szersze uprawnienia ni Senat, w zwizku ze sprawowaniem funkcji kontrolnej nad dziaalnoci Rady Ministrw. Dlatego Sejm moe uchwali wotum nieufnoci rzdowi (konstruktywne wotum nieufnoci), jak i poszczeglnym ministrom. Ponadto izba nisza uczestniczy w powoaniu Rady Ministrw. Obie izby maj uprawnienia kreacyjne, ale w niektrych przypadkach to Sejm powouje dan osob na stanowisko, a Senat tylko ten wybr zatwierdza.

Charakterystyka ustroju Wadza wykonawcza kadencja

Polska Prezydent RP i Rada Ministrw Kadencja Prezydenta RP wynosi 5 lat. Kadencja Rady Ministrw wie si z kadencj Sejmu. Prezydent RP jest wybierany w wyborach powszechnych i bezporednich. Rada Ministrw jest powoywana przez Sejm i Prezydenta RP w tzw. procedurze trzech krokw. Prezydent peni funkcj gowy pastwa, stoi na stray suwerennoci pastwa i reprezentuje pastwo w stosunkach zewntrznych. Ma on uprawnienia w zakresie wadzy ustawodawczej, jak i wykonawczej. Jednak jego kompetencje s ograniczone. Na pewno wane kompetencje to: moliwo rozwizania Sejmu (kiedy ten w trzecim kroku nie powoa Rady Ministrw lub nie uchwali w terminie budetu) i prawo weto w procesie legislacyjnym. Rada Ministrw prowadzi polityk wewntrzn i zagraniczn, czyli podejmuje strategiczne dla pastwa decyzje. Do zada rzdu Prezydent

USA

Wybrane pastwa Francja Prezydent i rzd Kadencja Prezydenta Francji wynosi 5 lat. Kadencja rzdu wie si z kadencj Zgromadzenia Narodowego. Prezydent Francji jest wybierany w wyborach powszechnych i bezporednich. Rzd powouje i odwouje Prezydent, ale ponosi rwnie odpowiedzialno polityczn przed Zgromadzeniem Narodowym. Prezydent peni funkcj gowy pastwa, ma nadzr nad polityk zagraniczn, a take obronn. Powouje i odwouje rzd, ktry ponosi odpowiedzialno zarwno przed prezydentem, ale przede wszystkim przed Zgromadzeniem Narodowym. Ponadto przewodniczy posiedzeniom rzdu, podpisuje dekrety, a take parafuje umowy midzynarodowe. Moe rozwiza Zgromadzenie Narodowe, a take w wanych sprawach zarzdzi referendum. Rzd w systemie politycznym Francji skada si z premiera i ministrw.

Niemcy (RFN) Prezydent oraz rzd, na czele ktrego stoi kanclerz Kadencja Prezydenta wynosi 5 lata. Kadencja rzdu wie si z kadencj Bundestagu. Prezydent jest wybierany przez Zgromadzenie Zwizkowe skadajce si z posw Bundestagu oraz takiej samej liczby przedstawicieli parlamentw krajowych z poszczeglnych landw. Rzd powouje Bundestag na wniosek Prezydenta. Prezydent peni funkcje reprezentacyjne, zawiera umowy midzynarodowe, wysya i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych innych pastw, posiada prawo aski, wskazuje kandydata na kanclerza, a na wniosek rzdu rozwizuje parlament, gdy ten nie otrzyma wotum zaufania. Szczegln pozycj w systemie politycznym Niemiec ma kanclerz, czyli szefa rzdu, ktry przede wszystkim stoi na czele wadzy wykonawczej i kieruje polityk wewntrzn, jak i zagraniczn pastwa. Okrela skad rzdu, a prezydent nie moe

Wielka Brytania (UK) Gabinet, na czele ktrego stoi z premierem Kadencja gabinetu wie si z kadencj Izby Gmin.

Kadencja Prezydenta USA wynosi 4.

wybr/powoanie

najwaniejsze kompetencje

Prezydent USA jest wybierana w wyborach porednich, czyli najpierw wyborcy wybieraj elektorw (w kadym stanie jest ich tylko ilu jest kongresmenw), a nastpnie elektorzy (kolegium elektorskie) wybieraj prezydenta. Prezydent peni funkcj gowy pastwa, jest szefem administracji oraz naczelnym dowdc si zbrojnych. Kieruje polityk zagraniczn pastwa oraz mianuje sekretarzy (ministrw), ktrzy tworz jego gabinet. Nie jest to jednak gabinet w europejskim rozumieniu rzdu, poniewa pomimo, e poszczeglni sekretarze musz by zatwierdzeni przez Senat (wikszoci 2/3), to nie ponosz oni odpowiedzialnoci politycznej przed parlamentem, a odpowiadaj tylko przed prezydentem.

Gabinet powouje Izba Gmin z tym, e premierem zostaje szef zwyciskiej partii. Kiedy gabinet utraci zaufanie Izby Gmin (nie ma w niej wikszoci) podaje si do dymisji lub premier w jego imieniu zwraca si do monarchy o rozwizanie izby. Gabinet, ktry obok monarchy jest najwaniejszym elementem wadzy wykonawczej ma bardzo siln pozycj w systemie politycznym. Okrela gwne kierunki polityki wewntrznej i zagranicznej pastwa, a take ma inicjatyw ustawodawcz. W systemie brytyjskim bardzo siln pozycj ma premier tzw. prime minister i to on faktycznie sprawuje wadz w pastwie. Obsadza najwaniejsze stanowiska pastwowe, swobodnie ksztatuje skad swojego gabinetu (liczba czonkw gabinetu nie jest limitowana prawem), a przede

naley m.in. kierowanie administracj rzdow i jej kontrolowanie, wykonywanie ustaw. Rada Ministrw ma inicjatyw ustawodawcz, a w przypadku projektu budetu pastwa wyczno. Szczegln rol peni Prezes Rady Ministrw, ktry ma duy wpyw na powoanie poszczeglnych ministrw, jak i prac caego rzdu. Rada Ministrw ponosi odpowiedzialno polityczn, a ministrowie wraz z premierem zarwno odpowiedzialno polityczn, jak i konstytucyjn.

Kieruje on administracja pastwow oraz siami zbrojnymi. Ma inicjatyw ustawodawcz oraz wydaje rozporzdzenia i dekrety.

odmwi powoania zaproponowanej przez niego osoby na ministra. Ponadto kieruje pracami rzdu, a ministrowie s przed nim odpowiedzialni. Rzd w stosunku do legislatywy ma nie tylko prawo inicjatywy ustawodawczej, ale rwnie ma prawo weta zawieszajcego wobec ustaw.

wszystkim decyduje o rozwizaniu Izby Gmin.

Charakterystyka ustroju Wadza sdownicza

Polska Wymiar sprawiedliwoci tworz sdy i trybunay. Do sdw zaliczamy zarwno sdy powszechne, administracyjne, wojskowe. Na czele wymiaru sprawiedliwoci stoi Sd Najwyszy. Szczegln rol peni Trybuna Konstytucyjny, ktry m.in. bada zgodno ustaw z konstytucj, rozstrzyga spory kompetencyjne oraz dokonuje wykadni legalnej prawa.

USA Najwaniejszym organem wadzy sdowniczej w USA jest Sd Najwyszy, w skad ktrego wchodzi dziewiciu mianowanych przez prezydenta sdziw. Przy czym kandydatury sdziw musi zatwierdzi Senat. Do zada Sdu Najwyszego naley dokonywanie wykadni konstytucji (w USA nie ma odrbnego sdu konstytucyjnego) i badanie zgodno ustaw z konstytucj.

Wybrane pastwa Francja Wadz sdownicz we Francji stanowi sdy powszechne i sdy administracyjne, ale szczeglna rola przypada Radzie Konstytucyjnej, ktra bada zgodno ustaw z konstytucj, a take stoi na stray prawa podczas przeprowadzania wyborw i referendum.

Niemcy (RFN) Wadz sdownicz w systemie kanclerskim tworz trzy rodzaje sdw i s to sdy zwyke, wyspecjalizowane i konstytucyjne. Szczegln rol w systemie sdownictwa peni Federalny Trybuna Konstytucyjny, ktry czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, badajc zgodno aktw prawnych z ustaw zasadnicz. Ponadto rozstrzyga spory kompetencyjne oraz spory midzy poszczeglnymi landami a federacj.

Wielka Brytania (UK) Wadz sdownicz w UK stanowi sdy pokoju (najniszy szczebel), sdy hrabstw oraz Sd Najwyszy, przy czym sdem apelacyjnym jest Sd Izby Lordw. Nie ma w tym systemie sdw administracyjnych, a ich funkcje peni sdy pokoju oraz sdy hrabstw.

Opracowaa Urszula Maek, nauczycielka wos-u z Zespou Szk Ekonomicznych w Sanoku