ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA

(WYKADY) 08 padziernika 2012

Antropologia filozoficzna moe oznacza przynajmniej dwie sprawy: 1) Zagadnienie dotyczce czowieka w filozofii (zagadnienia te powstaj ju w czasach sofistw i owiecenia greckiego); 2) (waciwe znaczenie) znaczenie historyczne; przeomowym jest rok 1928, kiedy ukazuj si dwa dziea filozoficzne na ten temat, ktre okreliy now dyscyplin filozoficzn antropologi filozoficzn. Narodzia si ona w Niemczech. W 1928 roku ukazuje si dzieo Maksa Schelera Stanowisko czowieka w Kosmosie. W tym samym roku ukazuje si praca Helmutha Plessnera Warstwy wiata organicznego a czowiek. Wprowadzenie do antropologii filozoficznej. W roku 1940 ukazuje si praca Arnolda Gehlena Czowiek. Jego natura i miejsce w wiecie. To s klasyczni fundatorzy antropologii filozoficznej. W pierwszym znaczeniu antropologii filozoficznej mamy do czynienia z filozofami, ktrzy nie uwaaj si za antropologw, ale wiadomie poruszaj tematyk dla tej dyscypliny zarezerwowan. Do tych autorw naley zaliczy twrc hermeneutyki symbolu Paula Ricoeura. Antropologi filozoficzn uprawiaa te Hanna Arendt reprezentantka filozofii rozumowej; Martin Buber, Carl Menger i jego ucze Ludwig von Mises (ekonomista, opisa ogln teori ludzkiego dziaania, ucze Misesa Friedrich von Hayek. Do roku 1938 to s najwaniejsi teoretycy austriackiej szkoy ekonomicznej. Antropologia jest filozofi zrnicowan humanistycznie, tym si rni od innych kierunkw filozoficznych, traktujcych o wiecie czowieka, e adaptuje wyniki tak specjalnych nauk jak: morfologia, fizjologia, teoria ewolucji, do pewnego stopnia medycyna, etologia (wszystkie dziedziny, ktre mog nam powiedzie co o czowieku jako istocie przyrodniczej.) Antropologia filozoficzna jest w cigej polemice z antropologi fizyczn. Antropologia filozoficzna pokrywa si z filozofi kultury i ze wszystkimi kierunkami, ktre mwi o czowieku jak o istocie kulturotwrczej, a wic: hermeneutyk wspczesn, filozofi dialogu, filozofi polityki, filozofi pracy, filozofi dziaania. Kada z tych dziedzin traktuje o jakich sprawach specyficznie ludzkich ale w sposb wybirczy. Filozofia kultury, hermeneutyka, filozofia dialogu, prakseologia uwaaj si za dyscypliny uniwersalne i nie czuj si subdyscyplinami adnej antropologii; uwaaj, e s autonomiczne w tym znaczeniu, e ich zaoenia s ufundowane na zaoeniach absolutnie pocztkowych. Dla Plessnera czowiek jest istot ekscentryczn, wychodzc poza siebie przedstawiciele wiata zwierzcego skupiaj si na samym sobie, s usytuowane dorodkowo, a czowiek jest usytuowany odrodkowo, bo moe si ustosunkowa do samego siebie. Martin Heidegger jako pierwszy pisa, e w wiecie zwierzcym przyroda skupia si w sobie, czowiek wychodzi na zewntrz i ryzykuje. Znaczy to, e przyrod mona uj substancjalnie, a czowieka nie. Czowiek wybiega poza siebie, co wyraa si w projektowaniu; czowieka mona charakteryzowa nie poprzez kategorie, a egzystencjalnie jako byt pozbawiony istoty, ktry projektuje sam siebie. Czowiek jest nieskoczenie kreatywny. Heidegger pisa, e sposobem bycia dasein jest rozumienie. Gadamer pooy akcent na rozumienie i rozwin na tym tle swoj teori rozumienia, przez co zmieni kontekst

heideggerowski. Da teori czowieka jako istoty rozumiejcej si i z tego tworzcej kultur. Jego interesowao heideggerowskie pojcie kultury tylko o tyle, o ile przez nie mg dotrze do sposobu anonsowania si bycia poprzez uprzywilejowany (bo pozbawiony istoty) ludzki byt. Antropologia bdzie tutaj wiatopogldow i do pewnego stopnia metodologiczn podstaw szczegowych nauk o czowieku. Filozofia jako rdo i synteza heterogenicznych nauk o czowieku. Paul Ricoeur inspiracje czerpa z fenomenologii husserlowskiej. By uczniem Gabriela Marcela, Karla Jaspersa i Martina Heideggera. Dochodzi do tego francuska filozofia refleksyjna (specyficzna odmiana neokantyzmu), ktra bya podstawow myl dla refleksji o kulturze i czowieku we Francji, ale poza granicami francuskimi bardzo le odebrana. Jego samodzielnym dzieem na temat antropologii filozoficznej to bya Philosophie de la volont (Filozofia woli). Pierwszy tom jest powicony bardzo staremu w filozofii refleksyjnej zagadnieniu: Le volontaire et linvolontaire (z wasnej woli i mimo woli), w ktrym prbuje okreli ogln koncepcj czynw (dziaa ludzkich) wolnych i niewolnych. Drugi tom nosi tytu bardzo antropologiczny: Lhomme fallible (czowiek upady). Tutaj autor posugujc si instrumentami wzitymi z fenomenologii egzystencjalizmu, bierze pod uwag pewn koncepcj kondycji ludzkiej, ktr okrela pojciem patosu ndzy. Patos ndzy wyraa si u Platona, Kartezjusza i Pascala. W skrcie: czowiek jest rozpity midzy tym co skoczone a tym co nieskoczone, i czowiek, ktrego jedno jest problematyczna. Najtrudniejszy filozoficzny wyraz patos ndzy zajmuje u Kanta. Caa koncepcja kantowska jest interpretowana jako koncepcja antropologiczna, czyli traktujca o ludzkim poznaniu, o rdach autonomicznej etyki opartej na czowieku. Odnajduje tam filozofi emocji i filozofi polityki. W filozofii polityki oryginalna myl Kanta jest interpretowana jako koncepcja czowieka jako istoty poznajcej i dziaajcej. Gwnym celem patosu ndzy jest zbadanie, czy filozofia czowieka moe by w peni dla siebie przejrzysta, czyli czy w podmiocie ludzkim odnajdujemy zasad jego jednoci i samowadnoci. Patosu ndzy nie da si przezwyciy. Kantowska teoria emocji: trzy denia poprzez ktre wyraa si ludzka popdowo, ktre przynale wg Kanta do natury czowieka (s wic czym dobrym): denie do mocy (sprawczej), denie do uznania, denie do zwizkw z innymi ludmi. We wszystkich tych poziomach brakuje terminu poredniczcego, ktry usunby heterogeniczno tamtych terminw. Sam Kant odwouje si do interpretacji mitu upadku w kategoriach samego rozumu. Czowiek jawi mu si jako jedno bardzo tylko wzgldna i przy tym pozbawiona oparcia samej w sobie. Co wicej, nie zdolna wyrazi si w sposb jednoznaczny i uczyni si przejrzyst przy pomocy filozofii i jakiegokolwiek dziaania sprzonego z filozofi. Czowiek nigdy sam sobie nie jawi si jako absolutne lub nawet dostateczne rdo za. Zo przychodzi z zewntrz a podmiot ludzki daje mu si wcign i odkrywa siebie jako ten poprzez ktrego zo si dokonao. Jzyk antropologii jest pytszy od jzyka refleksji stricte filozoficznej. I na tym pytszym poziomie bdzie si szukao jzyka syntezy dla jzyka refleksji o przyrodzie i refleksji humanistycznej. Kolejno chronologiczna autorw: Scheler, Plessner, Gehlen, Ortega y Gasset, Cassirer, Arendt, Buber, Ricoeur

15 padziernika 2012

Antropologia dyscyplina filozoficzna, ktra powstaa w Niemczech, w dwch orodkach: 1) Orodku getyngenskim (Max Sheler); 2) Orodku heidelberskim (Ernst Cassirer 1874 1945; koncepcja czowieka jako animal symbolicum) Metodologia Cassirera wykazuje due podobiestwo z filozofi kultury. Jego prace mog by czytane zarwno jako antropologia filozoficzna, jak i jako filozofi kultury. Paszczyzna rozwaa Cassirera okrelenie natury czowieka jako istoty tworzcej kultur. Swoj filozofi form symbolicznych wyjania w odniesieniu do pewnej teorii biologicznej. Chodzi tutaj o odkrycia biologa Johannesa von Uexklla, ktry biologi okreli jako nauk przyrodnicz, ktra aby osign wasn samowiedz metodologiczn musi wykroczy poza podstawy, jakie daje empiria (inne nauki empiryczne, cise, przyrodnicze). Biologia 1) zajmuje si faktem ycia jako czym niesprowadzalnym do wszystkich innych faktw fizycznych czy chemicznych; 2) wyrnia specyfik organizmw ywych jako ywych wanie. Cassirer czerpie z niego pewne protagorejskie podejcie do uwarunkowa organizmw ywych. Stosuje pojcie: krg funkcjonalny zwierzcia. Krg funkcjonalny to jest taka moliwo percepcji i dziaania w wiecie na jak pozwala ukad receptorw i efektorw danego organizmu ywego, w powizaniu z budow ich ukadu nerwowego. To znaczy: wiat danego gatunku jest zaleny od budowy narzdw zmysw i centralnego ukadu nerwowego tego gatunku. To okrela jego moliwoci reagowania, dziaania, autonomii czy te zalenoci od rodowiska (okrela jego sposb dziaania i jego perspektyw (wizj wiata)). W przypadku czowieka wkracza czynnik dodatkowy. Midzy receptory i efektory wkracza system form symbolicznych, przy pomocy ktrych czowiek moe odbiera wiat jako sensory. Formy symboliczne dziel si na: jzyk, mit, religi i sztuk (s to sposoby porzdkowania rzeczywistoci).
Krg funkcjonalny czowieka jest nie tylko szerszy ilociowo; uleg on take zmianie jakociowej. Czowiek jak gdyby odkry now metod dostosowania si do swego otoczenia. Pomidzy systemem receptorw a systemem efektorw, ktre mona znale u wszystkich gatunkw zwierzt, znajdujemy u czowieka trzecie ogniwo: mona je okreli jako system symboliczny. Ta nowa zdobycz przeksztaca cae ludzkie ycie. Czowiek, w porwnaniu do innych zwierzt, yje nie tylko w rozleglejszej rzeczywistoci, yje jak gdyby w nowym wymiarze rzeczywistoci. Pomidzy reakcjami organicznymi a odpowiedziami ludzkimi istnieje atwa do uchwycenia rnica. W pierwszym wypadku bodziec zewntrzny wywouje bezporedni i natychmiastow reakcj; w drugim wypadku odpowied nastpuje po pewnej zwoce. Przerywa j i opnia powolny i skomplikowany proces mylowy. Takie opnienie moe na pierwszy rzut oka wyda si zyskiem o bardzo wtpliwej wartoci. Wielu filozofw ostrzegao ludzi przed tym pozornym postpem. Lhomme qui medite powiada Rousseau est un animal deprave czowiek, ktry si zastanawia, jest stworzeniem wynaturzonym. Przekroczenie granic ycia organicznego nie jest udoskonaleniem, lecz pogorszeniem natury ludzkiej.1

1) Jest to kwestia niedostosowania czowieka do rodowiska przyrodniczego, albo degeneracja. Sheler twierdzi, e czowiek jest gorzej przystosowanym zwierzciem poniewa traci bezporednio instynktowne odpowiedzi na wymagania ze strony rodowiska zgodnie z deniem do zachowania i powikszenia wasnego gatunku; 2) Zwrcenie uwagi na atwo umieszczenia czowieka w wiecie zwierzcym;

Ernst Cassirer Esej o czowieku. Wstp do filozofii kultury, prze. Anna Staniewska, Warszawa 1977, ss. 79-80

3) Czowiek posiada zdolno do wytwarzania jeszcze jednego typu rzeczywistoci, przy czym ta zdolno symbolizowania jest u niego tak samo naturalna jak zdolno pszczoy do wytwarzania miodu. Brzozowski jeden z pierwszych autorw, ktrzy zaczli filozofi kultury z pobudek czysto epistemologicznych. Twierdzi on, e zarwno przyroda jest wytworem kultury, podobnie jak sztuka, jzyk, religia. W zwizku z tym, nie ma adnej rzeczywistoci nieludzkiej. Wszystko jest rezultatem sensotwrczej dziaalnoci czowieka. Znaniecki postulowa stworzenie tzw. logiki wartoci, do ktrej nigdy nie doszo. Naleaoby przyj, e umysowi ludzkiemu waciwe jest poznanie transcendentalne. Wspczynnik humanistyczny obejmuje trzy postawy rozumiejc, interpretujc i wyjaniajc. Brzozowski praca jako sprawdzian kultury/cywilizacji. Czowiek nie zna przyrody jako jakiego rodowiska danego mu w jakim obiektywnym poznaniu. Spotyka si z nim jako z oporem w drodze do zaspokojenia wasnych potrzeb. To powoduje, e czowiek aby y: 1) jest z tej przyrody wyalienowany, nie odbiera jej jako rodowiska macierzystego; 2) eby zaspokoi swoje potrzeby, musi wyj na zewntrz w kierunku przyrody i zdoby to, co si nadaje do zaspokojenia tych potrzeb i w ten sposb umoliwi sobie dalsze egzystowanie. To wychodzenie na zewntrz powoduje porzdkowanie wiata, w ktrym czowiek si znajduje. Zdobywanie materiau dla zaspokojenia potrzeb staje si czynnoci zbiorow/spoeczn. Najtrwalsze wizi spoeczne, powstaj w wyniku procesu pracy i wizi rodzinne to s podstawy kultury. Podzia rzeczywistoci na rodzaje i gatunki jest wycznie ludzki i sucy pierwotnie temu rozszerzaniu wadztwa nad ywioem, ktry stawia opr. To, co pozytywnie moemy powiedzie o rzeczywistoci, to mwimy o tym, czego opr ju jest wstpnie jest przezwyciony, ktry jest pniej nam przyswajany. Trudno: obraz czowieka wychodzcego poza siebie i dokonujcego na olep podbojw przyrody powoduje, e wszystkie wartoci, ktre zrodziy si z takich udanych podbojw i umoliwiy dalsze podboje, s przypadkowe. Caa kultura i sensotwrcza dziaalno czowieka moe znikn, kiedy napotka on co w tej przyrodzie, co przekroczy jego moliwo asymilacji (pokonania oporu). Znaniecki nie ma rzeczywistoci pozakulturowej. Pisze on o wiecie dowiadczenia wszystko to, co motywuje aktywno ludzk i rezultaty tej aktywnoci. wiat dowiadczenia jest zawsze zaporedniczony. Czowiek jest istot aktywn i nadajc sens wiatu dowiadczenia w ten sposb produkuje dowiadczenie, ktre pierwotnie ju jest sensowne i stanowi punkt wyjcia do powikszania tego dowiadczenia i multiplikowania. Twrcze jest wszystko to, co wytwarza umys jednostkowy. Spetryfikowane jest wszystko to, co obroso znaczeniami spoecznymi. Odpowiednikiem tego, co u Cassirera nazywa si form symboliczn, u Znanieckiego jest pojcie wartoci. Warto to jest kady sens i kady czynnik nadajcy sens. Wszystko, co sensowne jest nazywane wartoci. Najmniejsz jednostk dowiadczenia jest sensowna tre pojedynczego ludzkiego umysu. Tre moe by przeksztacana w zalenoci od fantazji. Tre zakomunikowana staje si znaczeniem. Istniej treci, ktre w komunikacji spoecznej wi si ze sob w jednakowy sposb. S to przedmioty, czyli spetryfikowane spoecznie zespoy treci znaczcej. Przedmioty cz si ze sob w obrbie systemw znacze. S dwa rne poziomy systemw: praktyczny systemy mitw i wierze ludw pierwotnych; one s okrelone przez rytuay, wyobraenia spoeczne, ale prba ich skodyfikowania,

uporzdkowania, to jest ju dzieo kultur bardziej rozwinitych; teoretyczne najwyszy stopie racjonalnoci; jest to sposb petryfikowania wartoci, jaki wystpuje w kadej kulturze. Rzeczywista jest ta tre mylowa, ktra wystpuje w stosunku do aktualnego procesu jako przesza.
22 padziernika 2012

Znaniecki cig dalszy Przedmiot rzeczywisty wchodzi w zwizki z innymi przedmiotami realnymi, natomiast przedmiot pomylany w takie zwizki wchodzi nie moe. Tre w obu przypadkach jest identyczna. To powoduje, e jestemy w stanie odtwarza znaczenia innych kultur. Przedmiot kulturowy wszystkie moliwe znaczenia wszystkich przedmiotw w procesie ich zmieniania si. Znaniecki twierdzi, e byby to przedmiot wewntrznie sprzeczny. Kultura nie tworzy systemu sensu stricto nie jest tak, e wszystkie w niej zawarte znaczenia pozostaj ze sob w zgodzie. Na kultur skada si wielo takich systemw obejmujcych przedmioty, przy czym dany przedmiot moe nalee do rnych systemw. Dla Brzozowskiego ostatecznym kryterium zespou znacze i danych wartoci bya ich przydatno. Dla Znanieckiego najwyszym sprawdzianem dla danego systemu przedmiotw jest jego racjonalno. Najwyszy poziom racjonalnoci osigaj systemy teoretyczne. Systemy teoretyczne s z reguy ekskluzywne. To znaczy, systemy filozoficzne nale do najwyej teoretyzowanych systemw treci znaczcych, jakie moe wyda kultura. One d do ekskluzywizmu. Geneza przestrzeni i czas wg Znanieckiego Pojcie czasu wywodzi si z tzw. absolutnego punktu rwnoczesnoci. W dowiadczeniu pojawiaj si treci wobec siebie rwnolege (czy to rwnolege w znaczeniu tu rdo dla okrelenia stosunkw przestrzennych; czy to rwnoczesne w znaczeniu teraz). Tworzy si wic pewne podstawowe okrelenie czasu i przestrzeni. Czas rodzi si z absolutnego teraz, a przestrze z absolutnego tu. Nastpnie pojawia si jaki punkt centralny w stosunku do ktrego okrelamy inne treci we wspwystpowaniu przestrzennym. Porzdkowanie tych treci jest te porzdkowaniem ich pod wzgldem: wczeniej, pniej, i pod wzgldem okrelania ich pooe przestrzennych. Wg Znanieckiego pojcie czasu liniowego przybiera posta jednoznacznie zdeterminowan dopiero na poziomie systemw teoretycznych. Czyli, mamy dlatego liniowe ujcie czasu, e mylimy w kategoriach systemu teoretycznego. Przyroda ujta fizykalnie (ujta na sposb potoczny, jako co co si przeciwstawia wytworom ludzkim na zasadzie dobrze rozgraniczonych obszarw rzeczywistoci) wiem, kiedy kocz si lady dziaalnoci ludzkiej, a gdzie zaczyna si dzika puszcza. Wg Znanieckiego to rozrnienie jest dokonane wewntrz kultury. Przyroda jest czci kultury, ktra uzyskaa zmienn autonomi w wyniku rozwoju systemw. Dla potrzeb rnych nauk, czowieka naley traktowa rozmaicie, ale jako pewne podoe, ktrego nie jest w stanie zbagatelizowa adna nauka szczegowa, ley kulturalizm polegajcy na tym, e stara si zda spraw z tego najbardziej pierwotnego charakteru rzeczywistoci ludzkiej stworzonej przez czowieka pod postaci treci i znacze. Pierwotnym

rdem treci i znacze jest kreatywno wspdziaajcych ze sob jednostek).

jednostki

(ewentualnie

kreatywno

Filozofia kultury pomylana jako logika wartoci, jest logik zupenie nieosigaln. Oddzielenie filozofii kultury od socjologii kultury. Socjologia kultury jest nauk szczegow, w ktrej obowizuj nastpujce zasady: Powinna czyni zado tym samym kryterium wanoci co nauki empiryczne, a jednoczenie zachowa wasn autonomi, czyli powinna wskaza tak klas zjawisk, ktre mog by objte jej badaniami, a jednoczenie nie stanowi przedmiotu docieka innej dyscypliny; Powinna ujmowa rozrnione przez siebie fakty jako humanistyczne a nie przyrodnicze; Powinna umieci w centrum zainteresowa wartoci oraz ich podmiotowe korelaty czynnoci i postawy (wspczynnik humanistyczny). Wartoci spoeczne to te, ktre same dowiadczajce i dziaajce podmioty empiryczne, nalece do pewnej zbiorowoci traktuj aktualnie jako zjawiska spoeczne odmienne od innych zjawisk kulturowych. Zjawiska spoeczne odznaczaj si tym, e zachodz midzy ludmi i s na tyle powszechne, eby mona byo wykry jakie prawidowoci je okrelajce. Socjolog kulturalista jest badaczem, ktry ujmuje zjawisko spoeczne jako pewien aspekt wieloci zjawisk ksztatowanych przez indywidua w kontekcie wzajemnych interakcji i pamita o tym, e ostatecznym twrc rzeczywistoci spoecznej jest indywiduum, poniewa ono tylko dysponuje treciami podstawowym budulcem dowiadczenia. Socjologia posuguje si wyjanieniami przyczynowo-skutkowymi. Filozofia kultury pokazuje e wyjanienia przyczynowo-skutkowe dominuj dopiero na poziomie systemw teoretycznych. Dla filozofii kultury przyroda jest te czci kultury. Dla socjologii, przyroda w znaczeniu tego faktu kulturowego przeciwstawia si temu, co spoeczne. Zadaniem socjologii jest odprowadzenie zasady przyczynowoci w badaniach nad zjawiskami spoecznymi tam, gdzie zasada taka si przyda, natomiast racjonalne ujcie czynnoci twrczych, jako niezalenych od zwizku przyczynowego, na tym opiera si filozofia kultury jako odmienna dziedzina wiedzy. wiat kultury jest twrczy i zaley od swej przeszoci, ale nie moemy przewidzie w jakim kierunku si rozwinie. Filozofia kultury moe tylko o tyle przewidzie przyszo, o ile j stworzy. Okrelanie rde kultury ma owocowa wiadomym tworzeniem kultury. Filozofia kultury moe by paszczyzn, na ktrej bd wypracowyway si ideay, ktre bd czyy przedstawicieli wszystkich dziedzin elit danej kultury. (Znaniecki uwaa, e rozwj kultury moe by zaleny od ideaw, jakie posiadaj ludzie, ktrzy maj wybitne osignicia w dziedzinie kultury, i co wicej, e filozofia kultury moe by paszczyzn, na ktrej mona wypracowa takie ideay, ktre pocz w dziaaniach np. duchownych rozmaitych kociow ze wieckimi przedsibiorcami i ateistycznymi humanistami.) Znaniecki wyrnia dwa typy czynnoci: Nie cywilizacyjne zmierzaj do zaspokojenia godu, podania pciowego, instynktu macierzyskiego, strachu, gniewu, instynktu towarzyskiego, czyli tych popdw, ktre czowiek dzieli z innymi ssakami. Natomiast wiat kultury zbudowany jest ponad przyrod, to jest: technika, wiedza, religia, moralno, sztuka, instytucje spoeczne, ekonomiczne, polityczne. Sama twrczo jest tutaj

odrbnym i niezalenym celem, ktry wzbudza nowe pragnienia i zdolnoci. Potrzeby kulturowe si multiplikuj, zmieniaj, rnicuj, wysubtelniaj. Idea jest to wyobraenie jakiej nowej formy ycia, wywoujce i organizujce te czynnoci, ktrych jego urzeczywistnienie wymaga. Czynnoci, ktre ten idea wywouje oddziauj na jego tre i znaczenie. Mit zbiorowe wyobraenie, ktre organizuje masow aktywno w pewnym okrelonym kierunku, ale nie ma charakteru przewidywania ani znacze zdroworozsdkowych ani znacze naukowych. Nie wszystkie jednostki posiadaj rwn zdolno do wytwarzania ideaw. Najbardziej kulturotwrcze s te, ktre samoczynnie wytwarzaj ideay o charakterze wizji oglnospoecznej. U wikszoci ludzi przewaa skonno do czynnoci nie cywilizacyjnych, spontanicznych, a ktrzy w realizacji ideaw uczestnicz w sposb naladowczy. Nasza cywilizacja nie wypracowaa urzdze czy instytucji, ktre umoliwiayby ludziom spontanicznie twrczym realizowanie si w tej ich twrczoci. Doprowadzio to do upadku tradycyjnych form wyraania si ideaw, wzrostu kreatywnoci, ktry naruszy zdrow struktur spoeczn, nastawienia naukowo-technicznego, materializmu jako postawy yciowej, naturalistycznych uj czowieka. Z drugiej strony: tendencje do uj biologistycznych tego, co jest tylko kulturowe, rasizm, nacjonalizm.
29 padziernika 2012

Ujcie Cassirerowskie przedstawia model klasycznej neokantowskiej filozofii kultury w zakresie bada nad jzykiem i funkcji symbolizacyjnych, i bada metodologicznych. Rni si od modelu Brzozowskiego i Znanieckiego tym, e granic jest tutaj (jeli chodzi o punkt wyjcia) celowe niewyciganie wnioskw z krytyki antypozytywistycznej, ktr znajdziemy w modernistycznej i midzywojennej filozofii kultury. Tam, poza wiatem ludzkim nie ma innego wiata, wic tylko nauki szczegowe mog mwi o oddzielaniu od siebie czowieka i zwierzcia. Przeom wiadomoci europejskiej u Cassirera polega na tym, e czowiek moe by opisany i zdefiniowany tylko w kategoriach jego wiadomoci, czyli, e bezporednie kontakty z ludmi pozwalaj nam wnikn w charakter czowieka. Cassirer by nastawiony na szukanie funkcji symbolizacyjnej i zawsze j odnajdywa. To poszukiwanie zrodzio si jako poczucie potrzeby odpowiedzi na kryzys, ktrym jest niejasny status nauk humanistycznych (nauk o czowieku) w epoce, kiedy z biologii zaczto czerpa dyrektywy metodologiczne do mwienia o rzeczywistoci specyficznie ludzkiej. Autor stara si znale takie stanowisko, w ktrym pojcie kultury byoby naczelne, nie naturalistyczne, uwzgldniajce metodologiczne wymagania i wyniki nauk przyrodniczych. Filozofia jako antropologia filozoficzna miaa wyszukiwa ostateczne racje dla istnienia tych obszarw aktywnoci czowieka i odkrywa najbardziej oglne zasady nimi rzdzce, a wic obszaru mitu (dziaa sesnsotwrczych), religii, jzyka, historii, sztuki i nauki. Myl Cassirerowska stara si przezwyciy naturalizm przez znalezienie takich wyrnikw kultury, ktre w wiecie biologii nie maj odpowiednika. wiadomo wypracowujca si przede wszystkim w kontaktach z ludmi, a wic zorientowana na czowieka, jest wiadomoci dialogu, rozmowy i transformacji pyta i

wzbogacaniu odpowiedzi w niekoczcym si dialogu mylicieli midzywojennych. O wartoci ycia stanowi krytyczna postawa wobec ycia. Klucz do natury czowieka Obecno systemu symbolicznego sprawia, e ludzki krg funkcjonalny jest szerszy zarwno ilociowo, jak i jakociowo. U czowieka droga midzy receptorem a efektorem jest dusza, a spowalnia j proces mylowy - osignicie ludzkoci. Reakcja jest zatem porednia, nie jak zazwyczaj u zwierzt bezporednia. Czowiek nie yje zatem tylko w wiecie fizycznym, czyli zgodnie ze swoimi bezporednimi potrzebami i pragnieniami, w wiecie czystych faktw, ale rwnie w wiecie symbolicznym - wrd nadziei, lkw, wyimaginowanych uczu, marze. Czowiek musi przyj warunki wasnego ycia i osignicia, a czciami skadowymi tego wiata s jzyk, mit i religia, po to by mona byo mwi o postpie w dziedzinie myli. Pojcie oglne (podobnie jak u Kanta) jest zaprojektowane na wszystkie moliwe dowiadczenia, z ktrymi czowiek moe si spotka; suy przyszociowym projektom; umoliwia projektowanie i jest przystosowana do wszelkiego moliwego naszego dowiadczenia. Nasz system symboliczny antycypuje dowiadczenie. Reakcja porednia: - u zwierzt odpowied na pewne bodce - u czowieka te odpowiedzi nie s zdeterminowane, mog by bardzo rnorodne. Pojawia si zaporedniczenie, ktre jest kultur symboliczn ta kultura tworzy zupenie inny wymiar w stosunku do wymiaru zachowa bodca i reakcji. Musimy jak gdyby nauczy si rnicowa rne pokady geologiczne mowy. Pierwszym i najbardziej podstawowym pokadem jest oczywicie jzyk uczu. Najbardziej interesujc postaci mowy jest sowo. Sowo nie jest tu wcale zwykym wykrzyknikiem; nie jest odruchowym wyrazem uczu, lecz czci skadow zdania o okrelonej budowie logicznej i syntaktycznej.2 Siatka symboliczna to jest struktura logiczna naszej mowy w obrbie jzyka. Symbol jest desygnatorem (wyznacznikiem), natomiast sygna jest tylko operatorem. Sygnay maj warto jedynie funkcjonaln. Inteligencja zwierzt, czyli intuicja, to jest dopasowanie si do bezporedniego otoczenia, albo przeksztacenie otoczenia w celu dopasowania go do siebie. Zwierz posiada wyobrani i inteligencj praktyczn, czowiek natomiast symboliczn (tzn. w zdaniach o strukturze logicznej jestemy w stanie wyraa prawd obiektywnie wan). eby zdanie byo sensorem, nie wolno popenia w nim bdw kategorialnych, i musi mie prawidow budow syntaktyczn. Zwierzta nie potrafi wykracza poza swoje otoczenie, nie potrafi te stan naprzeciw tego otoczenia i prbowa okreli jego natur, np. abstrahujc od cech, ktre s dane w bezporednim kontakcie. Symbolizm wnosi do wiata nastpujce cechy: uniwersalno, prawdziwo, mono powszechnego zastosowania (otwiera dostp do wiata kultury znacze bez bezporednich odniesie). Przejawy konkretne kultury symbolicznej
2

Ernst Cassirer Esej o czowieku. Wstp do filozofii kultury, prze. Anna Staniewska, Warszawa 1977, s. 86

Symbol reprezentuje tutaj czynnik formalny. Tworzywem dla symbolu moe by dowiadczenie pochodzce ze wiata zewntrznego (orientacja w wiecie); ycie uczuciowe czowieka sposb w jaki czowiek zabarwia wiat, w ktrym yje pewnymi charakterystykami, ktrych wiat nie posiada, czyli e czyni co odraajcym, podanym, piknym, dobrym, mdrym, czy te odwrotnie. Czowiek ma dowiadczenie tego wiata, w ktrym yje, nastpnie projektuje na to (niewiadomie) jzyk wasnych uczu. Wprowadza jedno midzy wiatem ywych a wiatem zmarych. Czas i przestrze Odgrywa bardzo wan rol porzdkujc. U Newtona dochodzi do symbolicznej funkcji przestrzeni, ktra nie jest zwizana z niczym ilociowym. Dziki temu dochodzi do ujednolicenia wszystkich dziaw matematyki; do ujcia rzeczywistoci w kategoriach ilociowych.