Danuta LESZCZYSKA Instytut Uprawy Nawoenia i Gleboznawstwa PIB w Puawach ul. Czartoryskich 8, 24-100 Puawy e-mail: leszcz@iung.pulawy.

pl

ACTUAL STATE AND CONDITIONS OF CULTIVATION OF GRAIN CROPS MIXTURES IN POLAND

Summary Cereal mixtures are cultivated on large areas of Poland 1 340 thousand ha (in 2009). The cultivation of cereal mixtures and cereals-legume mixtures in organic farming and sustainable agriculture is necessary in cereal crop rotation. The sources for regional diversification analysis of the cereal mixtures production were statistical GUS data from 2000 - 2008, accessed according to the voivodeship. In a subjective way, 16 factors that were characteristic for cereal mixtures production were chosen and were statistically analyzed. Applied multivariate analysis method allowed showing the regional diversification of cereal mixtures production in Poland and determining the factors that influence it. The cluster analysis method was used to isolate five groups of voivodeships, which differed in cereal mixtures production. In this paper it was found that regional diversity of cereal mixtures production is mainly affected by edaphic and organizational factors.

STAN I UWARUNKOWANIA UPRAWY MIESZANEK ZBOOWYCH W POLSCE

Streszczenie Mieszanki zboowe w 2009 roku byy uprawiane na powierzchni 1 340 tys. ha. Mieszanki zboowe i zboowo-strczkowe s koniecznym ogniwem zmianowa w gospodarstwach ekologicznych i w rolnictwie zrwnowaonym. Materia rdowy do analizy zrnicowania regionalnego produkcji mieszanek zboowych stanowiy dane statystyczne GUS z lat 2000 -2008, zestawione wedug wojewdztw. Spord wielu cech charakteryzujcych produkcj mieszanek zboowych wybrano w sposb subiektywny16 zmiennych, ktre poddano analizie statystycznej. Przy pomocy rachunku korelacji poszukiwano zalenoci wielkoci produkcji mieszanek w regionach od poziomu poszczeglnych zmiennych. Metoda analizy skupie bya uyta do wyodrbnienia piciu grup wojewdztw, zrnicowanych pod wzgldem produkcji mieszanek zboowych. O regionalnym zrnicowaniu produkcji mieszanek w Polsce decyduj przede wszystkim czynniki siedliskowe i organizacyjne gospodarstw.

1. Wprowadzenie Ekologiczne gospodarowanie wychodzc naprzeciw oczekiwaniom konsumentw powinno przyczynia si do otrzymywania dobrych jakociowo produktw rolnych i artykuw ywnociowych przy jednoczesnej dbaoci o rodowisko naturalne. W Polsce niepokojcym zjawiskiem jest duy udzia zb w strukturze zasieww (okoo 75%), powodujcy nastpstwo rolin zboowych po sobie przez kilka lat, ponadto uproszczenia uprawowe prowadz do zaburzenia rwnowagi biologicznej w rodowisku rolniczym. Dominacja jednego gatunku zboa, czy te jednej odmiany w obrbie gatunku na danej przestrzeni sprzyja rozwojowi patogenw powodujcych obnik plonu. Ryzyko to zmniejsza si przy duej powierzchni uprawy mieszanek [3, 9, 15]. Zaoeniem uprawy rolin w zasiewach mieszanych jest zwikszenie biornorodnoci w obrbie anu w celu poprawy zdrowotnoci, wielkoci i stabilnoci plonowania rolin. Tak upraw mona te uzna za pro-ekologiczn metod ograniczania zachwaszczenia i nasilenia patogenw, co wywouje znaczce zmniejszenie stosowania rodkw ochrony rolin. Jest to spjne z propagowanymi zaoeniami rolnictwa ekologicznego. Mieszanki zboowe ze wzgldu na czsty udzia w nich owsa, agodz skutki wysycenia podozmianw zboami a take niweluj przyczyny zagroe ekologicznych w rolnictwie. Dua popularno uprawy zb w mieszankach wie si z deniem rolnikw do ograniczenia kosztw uprawy i do zmniejszenia waha plonw wynikajcych z rnego przebiegu pogody w latach oraz ze zmiennoci glebowej na
D. Leszczyska

polu [19]. Poszczeglne gatunki i odmiany zb maj niejednakowe wymagania glebowe, wodne i agrotechniczne, rni si rytmem rozwojowym, odpornoci na wyleganie, stopniem poraenia przez choroby i szkodniki. Mieszanki s bowiem bardziej tolerancyjne na gorsze warunki siedliskowe i agrotechniczne w porwnaniu z czystymi zasiewami odmian zb, co objawia si wiksz wiernoci plonowania mieszanek. Niesprzyjajce warunki dla wzrostu jednego z komponentw mieszanki mog by korzystne dla drugiego, ktry uzyskuje wwczas pozycj dominujc w anie, co rekompensuje znik plonu pierwszego komponenta [1, 8, 10, 11, 12, 13, 14]. Charakterystyczn cech polskiego rolnictwa jest bardzo duy area uprawy mieszanek zboowych z przeznaczeniem na cele paszowe. Aktualnie w Polsce mieszanki zboowe zajmuj czwarte miejsce w strukturze zasieww zb, po pszenicy (27,3%-udzia powierzchni uprawy pszenicy w oglnej powierzchni zb), pszenycie (17,1%), ycie (16,3%). Udzia mieszanek zboowych w 2009 roku wynosi 15,6%. Powierzchnia zasieww mieszanek zboowych w 2009 roku (wedug GUS) wyniosa 1 339,6 tys. ha i bya mniejsza od zasieww z 2008 roku o 104,4 tys. ha (o 7,2%). W 2009 roku zwikszya si w porwnaniu do zasieww z 2008 roku powierzchnia uprawy mieszanek zboowych ozimych o 9,2 tys. ha (o 13,2%), zmniejszya si natomiast powierzchnia zasieww mieszanek zboowych jarych o 113,6 tys. ha (o 8,3%). Wyniki wielu bada wykazuj, i zasiewy mieszane s w mniejszym stopniu poraane przez choroby i szkodniki, czyli ograniczone s nakady na rodki ochrony rolin i wy7
Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 2010, Vol. 55(4)

stpuje mniejsze skaenie rodowiska [3, 9, 15]. Ponadto w zasiewach mieszanych zb obserwuje si zwikszon odporno na wyleganie w stosunku do komponentu bardziej podatnego na ten czynnik (owies lub pszenica mog by rolinami podporowymi dla jczmienia, ktry jest bardziej podatny na wyleganie). Gatunki w mieszance rni si pokrojem rolin, dziki temu lepsze zwarcie anu pozwala rolinom uprawnym skuteczniej konkurowa z chwastami. Stwierdza si, e siewy mieszane zb agodz niekorzystne skutki uprawy zb po sobie. Badania Krasowicza [5] wykazay, e plony zb przyjmowane jako miara wykorzystania rolniczej przestrzeni produkcyjnej zale gwnie od warunkw siedliskowych i ulegaj modyfikacji poprzez intensywno produkcji. Zakada si, e produkcja mieszanek zboowych w regionach Polski jest zrnicowana, a decyduj o tym czynniki siedliskowe, agrotechniczne i organizacyjno-ekonomiczne. Celem bada jest ukazanie stanu aktualnego zasieww mieszanych, uwarunkowa uprawy oraz okrelenie czynnikw, ktre maj decydujcy wpyw na regionalne zrnicowanie produkcji mieszanek w Polsce. 2. Materia i metoda Opracowanie zawiera wybrane aspekty produkcji mieszanek zboowych w ujciu regionalnym. Materiaem rdowym do analizy zrnicowania regionalnego produkcji mieszanek zboowych byy dane statystyczne GUS z lat 2000-2008, zestawione wedug aktualnie obowizujcego podziau administracyjnego na wojewdztwa. Analizie porwnawczej poddano nastpujce dane statystyczne: powierzchni uprawy, plony ziarna, zbiory oraz udzia mieszanek zboowych w strukturze zasieww. Stan produkcji mieszanek zboowych przeanalizowano na tle kompleksu czynnikw, uwzgldniajc uwarunkowania przyrodnicze, organizacyjne i ekonomiczne naszego rolnictwa. Do bada wybrano w sposb subiektywny 16 zmiennych (spord wielu cech charakteryzujcych produkcj mieszanek i jej uwarunkowania), ktre poddano analizie statystycznej. Udzia w strukturze zasieww i plo-

ny ziarna mieszanek zboowych przyjto jako wyrniki zrnicowania regionalnego ich produkcji. W pracy przedstawiono charakterystyk statystyczn zmiennych analizowanych w ujciu regionalnym, oceniajc wartoci ekstremalne i wspczynniki zmiennoci. Przy pomocy korelacji poszukiwano zalenoci plonu ziarna i udziau mieszanek zboowych w strukturze zasieww od poziomu badanych zmiennych w poszczeglnych regionach. Stosujc metod analizy czynnikowej [2] wyodrbniono grupy cech o podobnym charakterze, a nastpnie dla kadej z grup wyznaczono czynniki najbardziej charakterystyczne. Uwzgldniajc t grup uwarunkowa, za pomoc analizy skupie wyznaczono 5 grup wojewdztw, zrnicowanych pod wzgldem produkcji mieszanek zboowych. Kad wyodrbnion grup scharakteryzowano za pomoc wybranych wskanikw analizowanych na tle ich rednich wartoci w kraju, jako ukadu odniesienia. Syntetyczne wyniki bada IUNG-PIB w Puawach wskazuj przydatno okrelonych odmian zb do uprawy w mieszankach. 3. Wyniki Z danych statystycznych GUS z lat 2000-2008 wynika, e powierzchnia uprawy mieszanek zboowych w roku 2008 zmniejszya si o 2%, plony wzrosy o 21%, a zbiory zwikszyy si take o 21%, w porwnaniu ze stanem z 2000 r. [16, 20]; (tab. 1). Zbiory ziarna s pochodn powierzchni zasieww i wielkoci plonw. Naley zaznaczy, e plony ziarna mieszanek zboowych otrzymywane w naszym kraju s nieco mniejsze od plonw osiganych rednio w krajach Unii Europejskiej [4]. Udzia mieszanek zboowych w strukturze zasieww zb w Polsce, w latach 2000-2008 by do stabilny osiga granice 16,4-17,8%. Najwyszy udzia mieszanki osigny w 2003 roku - 17,8%, a w roku 2008 mieszanki zboowe zajmoway 16,8% powierzchni zasieww zb. Mieszanki zboowe, podobnie jak i inne roliny zboowe, wykazuj regionalne zrnicowanie produkcji w zakresie udziau w strukturze zasieww oraz poziomu plonowania [6]. Najwicej mieszanek zboowych uprawia si w pnocno-wschodnim rejonie kraju, zwaszcza w woj. podlaskim - 40,9% (rys. 1).

Tab. 1. Powierzchnia uprawy, plony i zbiory mieszanek zboowych w Polsce oraz dynamika zmian w latach 2000-2008 Table 1. Tillage area, grain yields and production of cereals mixtures in Poland and dynamics of changes in 2000-2008 years
Dynamika Dynamika zmian Plony ziarna zmian (dt . ha-1) powierzchni plonw (%) Rok (%) Dynamics of Year yield Dynamics of Grain field changes area chan- (dt/ha ges(%) (%) 2000 1 478 100 20,9 100 2001 1 471 99 27,6 132 2002 1 365 92 26,1 125 2003 1 454 98 24,8 119 2004 1 461 99 29,6 142 2005 1 436 97 27,3 131 2006 1 544 104 21,9 105 2007 1 505 101 28,3 135 2008 1 444 98 25,4 121 rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS [16] Source: The autors study basing on the CSD data Powierzchnia uprawy (tys. ha) Area (thous.ha)
D. Leszczyska

Zbiory (tys. ton) Production (thous.t.) 30 234 40 595 38 361 36 076 43 219 39 164 33 790 42 574 36 729

Dynamika zmian zbiorw (%) Dynamics of production changes (%) 100 134 127 119 143 129 112 141 121

Udzia w strukturze zasieww zb (%) Share in sowing pattern (%) 16,8 16,7 16,4 17,8 17,4 17,2 17,5 17,1 16,4

Dynamika zmian udziau (%) Dynamics of share changes (%) 100 99 98 106 104 102 104 102 98

Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 2010, Vol. 55(4)

Jednak najwysze plony ziarna (o 34%) w porwnaniu do redniej krajowej wydajnoci uzyskiwano w woj. opolskim (rys. 2). Mona to wiza z przestrzeganiem prawidowej agrotechniki oraz z poziomem kultury rolnej. Najnisze plony mieszanek osigano w wojewdztwach lubuskim i zachodniopomorskim. Z charakterystyki statystycznej analizowanych zmiennych wynika, e najmniejszym wspczynnikiem zmiennoci cechoway si udzia zb w strukturze zasieww i wskanik jakoci gleb. Podobnie jak we wczeniejszej pracy [7] udzia powierzchni uprawy mieszanek w strukturze zasieww zb wykazywa wiksz zmienno ni plon ziarna mieszanek (tab. 2). Analiza korelacji prostej wykazaa, e plony ziarna mieszanek zboowych byy dodatnio skorelowane ze wskanikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, plonem zb oraz redni powierzchni gospodarstwa indywidualnego. Udzia powierzchni uprawy mieszanek zboowych w strukturze zasieww wykazywa dodatni korelacj z udziaem gleb kwanych i bardzo kwanych oraz z obsad zwierzt. Ujemn za ze wskanikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej, plonami zb, zuyciem wapna, udziaem gospodarstw o powierzchni powyej 50 ha.

pomorskie

13.6
zachodniopomorskie

warmisko-mazurskie

25.4
kujawsko-pomorskie

5.5 40.9
podlaskie

15.7
wielkopolskie lubuskie

9.3

18.8
dzkie

mazowieckie

22.8 24.1

lubelskie

dolnolskie

16.9
opolskie witokrzyskie

4.9

9.8

16.3
lski e

14.9
maopolskie

podkarpackie

Polska rednio 17.7%

17.8

16.1

Rys. 1. Udzia powierzchni uprawy mieszanek zboowych w strukturze zasieww wedug wojewdztw (rednio w 20062008). rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS Fig. 1. Share of cereal mixtures in sowing pattern of voivodeships (mean in 2006-2008 years). Source: own calculation, basing on the CSD data

Tab. 2. Charakterystyka statystyczna analizowanych zmiennych dla mieszanek zboowych (rednie z lat 2006-2008) Table 2. Statistical characteristics of selected parameters determined for 16 voivodeships (average for years 2006-2008)
Wspczynniki korelacji dla Correlation coefficients udziau w plonu strukturze ziarna zasieww Grain Of share in yield CP^^ -0,080 0,717* -0,307 0,611* 0,138 0,063 -0,271 -0,208 -0,461 0,328 0,389* -0,283 0,074 0,185 0,101 -0,080 -0,537* 0,054 -0,659* -0,226 -0,238 0,596* 0,397 0,436 -0,554* -0,100 -0,394* 0,314 0,127 0,717*

Zmienne Variables

rednio Mean

Zakres Zmiennoci Range of variability

Wspczynnik zmiennoci (%) Variation coefficient (%)

Plony ziarna mieszanek zboowych (dt . ha-1) Cereal mixtures yield (tha-1) Udzia ziarna mieszanek zboowych w strukturze zasieww (%) Share of cereal mixtures in the sowing pattern (%) Plony zb ( dt ,ha-1) Cereal grain yield (t ha-1) Udzia zb w strukturze zasieww (%) Share of cereals in the sowing pattern (%) Wskanik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (pkt) Valorization index of agricultural productive area Zuycie nawozw mineralnych (kg NPK .ha -1UR^) Mineral fertilizers consumption (kg NPK ha of AL^) Zuycie nawozw azotowych ( kg N .ha-1) Nitrogen fertilizers consumption (kg N ha-1 of AL) Udzia gleb kwanych i bardzo kwanych (% GO) Share of acid and very acid soil (%) Udzia gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoci fosforu (% GO) Share of soil with very low and low P content (%) Udzia gleb o bardzo niskiej i niskiej zawartoci potasu (% GO) Share of soil with very low and low K content (%) Zuycie wapna (kg Ca .ha-1 UR) Agricultural limestone consumption (Ca ha-1 AL) rednia powierzchnia gospodarstwa indywidualnego (ha UR) Average area of private farms (ha-1 of AL) Udzia gospodarstw o powierzchni powyej 50 ha (%) Share of private farms by area 50 ha and more of agricultural land Obsada koni (SD/100 ha UR) Horses (heads per 100 ha of agricultural land ) Obsada trzody chlewnej (szt. fiz./100ha UR Stock of swine(heads100 ha-1 of AL^) Obsada zwierzt (SD/100ha UR) Livestock (large heads per 100 ha of AL)

25,2 17,7 30,2 73,4 66,6 125,9 66,2 48 37,2 47,0 43,6 7,9 1,2 2 108,6 46,7

18,8-33,6 4,9-40,9 25,5-45,4 63,9-77,1 55,0-81,4 63,9-180,1 32,9-99,1 29-68 19,4-57,1 27,0-68,0 9,9-106,1 3,6-19,4 0,1-7,3 0,7-4,2 41,2-282,1 17,1-78,0

12,3 52,3 17,6 4,9 9,6 25,4 27,5 25,,3 37,6 25,8 61,7 60,86 176,7 49,5 58,4 38,3

^-UR- uytki rolne, - AL.- agricultural land, - SZ^^ - struktura zasieww, - SP sowing pattern *Korelacja istotna przy =0,05 rdo: obliczenia wasne na podstawie danych GUS [16, 17, 18, 20] Source: The autors study basing on the data of CSD
D. Leszczyska

Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 2010, Vol. 55(4)

pomorskie

pomorskie

94
zachodniopomorskie

warmisko-mazurskie

4
zachodniopomorskie

warmisko-mazurskie

97
kujawsko-pomorskie

4
kujawsko-pomorskie

91 98
podlaskie

4 3
podlaskie

104
wielkopolskie lubuskie

2
wielkopolskie lubuskie

75

100
dzkie

mazowieckie

95 100

2
dzkie

mazowieckie

3 3

lubelskie

lubelskie

dolnolskie

100
opolskie witokrzyskie

dolnolskie

3
opolskie witokrzyskie

102

134
Polska =100% (25,2 dt )

100
lski e

1 1

5
lskie

113
maopolskie

podkarpackie

5
maopolskie

podkarpackie

111

109

Rys. 2. Plony relatywne ziarna jarych mieszanek zboowych w Polsce wedug wojewdztw (rednio w latach 2006-2008). rdo: Obliczenia wasne na podstawie danych GUS Fig. 2. Relative cereal mixtures yields in the voivodeships of Poland (mean in 2006-2008). Source: own calculation, data of CSD Potwierdza to wczeniejsze badania, e mieszanki powszechniej uprawia si na glebach sabszych w mniejszych gospodarstwach, cechujcych si duym udziaem zb, posiadajcych produkcj zwierzc. Na podstawie analizy skupie za pomoc wybranych wskanikw wydzielono 5 grup wojewdztw o zrnicowanej intensywnoci produkcji mieszanek zboowych, podobnie jak we wczeniejszej pracy [7] (rys. 3). Grupa 1 - wojewdztwa opolskie i dolnolskie. Charakteryzuje si najwyszym wskanikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej. W grupie tej dominuje towarowo produkcji, plony ziarna mieszanek s wysokie, wskanik zuycia nawozw mineralnych jest take wysoki. Udzia powierzchni uprawy mieszanek w strukturze zasieww jest niszy. Grupa 2 - wojewdztwa kujawsko-pomorskie i wielkopolskie. Grupa ta wyrnia si wikszym zuyciem nawozw mineralnych ni grupa 1 oraz posiada najwysz obsad trzody chlewnej. Udzia wojewdztw w krajowej produkcji zb jest najwyszy spord wydzielonych grup. Cech charakterystyczn dla tego regionu jest najmniejszy spord porwnywanych grup udzia gleb kwanych i bardzo kwanych oraz gleb o niskiej zawartoci potasu i fosforu. Grupa 3 - obejmuje 4 wojewdztwa: podlaskie, mazoTab. 3. Dobr odmian zalecanych do uprawy w mieszankach Table 3. Cultivar choice for cereal mixtures
Kompleks glebowo-rolniczy Complex of agricultural suitability of a soil Pszenny b. dobry / Very good wheat complex Pszenny dobry / Good wheat complex Pszenny grski / Mountain wheat ytni b. dobry / Very good rye complex Zboowo-pastewny mocny / Cereal-fodder strong complex Zboowy grski / Mountain cereal ytni dobry / Good rye complex Pszenny wadliwy / Defectiva wheat complex ytni saby / Weak rye complex Zboowo-pastewny saby / Cereal-fodder weak complex Owsiano-ziemniaczany grski / Mountain oat-potato complex

Rys. 3. Podzia wojewdztw na grupy zrnicowane pod wzgldem produkcji mieszanek zboowych na podstawie analizy skupie. rdo: Opracowanie wasne Fig. 3. Partition of voivodeships in differentiated groups of cereals mixtures production on the basis of cluster analysis. Source: own calculation wieckie, dzkie i lubelskie. Najwikszy udzia powierzchni uprawy mieszanek w strukturze zasieww wystpuje w wojewdztwie podlaskim. Rejon ten jest specyficzny, bowiem posiada najwikszy w skali kraju udzia gleb zakwaszonych. Nisze zuycie nawozw mineralnych oraz sabsze warunki siedliskowe rzutuj na efekt kocowy produkcji rolinnej, czyli plonowanie. Grupa 4 - obejmuje 4 wojewdztwa: warmisko-mazurskie, pomorskie, zachodniopomorskie i lubuskie. Region ten wyrnia si duym udziaem gospodarstw o powierzchni powyej 50 ha oraz wysok redni powierzchni gospodarstwa indywidualnego. Plony rolin uzyskiwane w tej grupie wojewdztw s nisze od rednich w kraju. Grupa 5 - utworzona rwnie z 4 wojewdztw: witokrzyskiego, lskiego, maopolskiego i podkarpackiego. Cech charakterystyczn tej grupy jest maoobszarowo gospodarstw. Wystpuje tutaj duy odsetek gleb zakwaszonych. Wykorzystanie nawozw mineralnych jest najnisze spord wyodrbnionych grup wojewdztw. W grupie tej udzia mieszanek zboowych jest mniejszy ni w grupie 3, a gwnym komponentem mieszanek jest owies. Wieloletnie badania IUNG-PIB w Puawach nad mieszankami zboowymi wskazuj korzystne cechy odmian do uprawy w mieszance dwuskadnikowej (tab. 3).

Jczmie Barley Rataj, Justina, Bryl, Orthega Rabel, Antek, Stratus, Rataj, Refren, Nagradowicki, Rubinek, Skarb Antek, Refren, Rodos, Stratus Rodos, Rastik, Boss,

Owies Oat Szakal, Chwat, Rajtar Kasztan, Szakal, Chwat, Breton Kasztan, Szakal, Polar, Cwa Cwa, Polar, Kasztan, Furman, Deresz, Szakal

D. Leszczyska

10

Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 2010, Vol. 55(4)

Dobr odmian zb do mieszanek ma mniejsze znaczenie ni dobr gatunkw. Jednak naley podkreli, ze im bardziej plenniejsz odmian (w danych warunkach) wybierzemy do mieszanki, tym wikszy osigniemy plon. 4. Podsumowanie Cech charakterystyczn produkcji rolinnej w Polsce jest duy area uprawy zasieww mieszanych. Na regionalne zrnicowanie uprawy mieszanek zboowych w naszym kraju oddziauj przede wszystkim warunki siedliskowe (gorsze gleby) oraz czynniki organizacyjne (wielko i struktura obszarowa gospodarstw). Najwiksze znaczenie mieszanki zboowe maj w pnocno-wschodnim rejonie kraju. Lansowane proekologiczne technologie produkcji rolin uprawnych z ograniczaniem pestycydw i nawozw mineralnych obejmuj zasiewy mieszane o rnym skadzie komponentw. Dla rolnictwa ekologicznego cenne s mieszanki zboowo-strczkowe, zboowe midzygatunkowe (z udziaem owsa) oraz midzyodmianowe. Uprawa najnowszych odmian nagoziarnistych owsa (Maczo, Siwek) w zasiewach mieszanych, charakteryzujcych si lepsz jakoci, daje moliwoci wykorzystania ziarna przez szersze grupy zwierzt. Potwierdzono jednak, e udzia zasieww mieszanych w gospodarstwie powinien by cile dostosowany do potrzeb paszowych danego gospodarstwa. 5. Literatura
[1] Budzyski W., Dubis B.: Porwnanie plonowania zb jarych w siewach czystych, midzygatunkowych i midzyodmianowych w wietle wieloletnich bada. Mat. Konf. Stan i perspektywy uprawy mieszanek zboowych, Pozna, 1994, s. 75-82. [2] Filipiak K., Wi l k o s S .: Wybrane metody analizy wielozmiennej i ich zastosowanie w badaniach przestrzennych. IUNG Puawy, 1998, R(349). [3] Gacek E., Czembor H.J., Nadziak J.: Wpyw zrnicowania w mieszaninach i mieszankach zboowych na rozwj chorb i plonowanie. Biul. IHAR, 1996, 200, s. 203-209. [4] Klepacki B. (red.). Procesy dostosowawcze produkcji rolinnej w Polsce w kontekcie integracji z Uni Europejsk. SGGW Warszawa, 2002. [5] Krasowicz S.: Produkcja zb w Polsce jako kryterium wykorzystania potencjau rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Zag. Ek. Roln., 2007, 2, s. 106-117.

[6] Ku J., Filipiak K.: Regionalne zrnicowanie jarych mieszanek zboowych. Rocz. AR Pozna, Rol., 2000, 325(58), s. 59-66. [7] Leszczyska D.: State and conditions of cultivation of grain crops mixtures in Poland. Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 2007, 52(3), s. 105-108. [8] Leszczyska D., Cacak-Pietrzak G.: Wpyw obecnoci owsa (formy oplewionej i nieoplewionej) na cechy plonotwrcze jczmienia w zasiewie mieszanym. Prog. Plant Prot./Post. Ochr. Rol., 2006, 46(2), s. 19-23. [9] Michalski T.: Agrotechniczne aspekty uprawy mieszanek w wietle literatury. Mat. oglnop. konf. nt. Stan i perspektywy uprawy mieszanek zboowych. AR, Pozna, 1994, s. 6574. [10] Noworolnik K.: Plonowanie mieszanek oraz czystych sieww jczmienia jarego i owsa w zalenoci od terminu siewu. Fragm. Agron., 1994, 4(44), s. 65-70. [11] Noworolnik K., Leszczyska D., Brzska F.: Uprawa jarych mieszanek zboowych. Instr. upowsz. 96/03. IUNG Puawy, 2003. [12] Noworolnik K., Leszczyska D.: Proekologiczna technologia produkcji mieszanki trjskadnikowej (jczmie, owies, pszenica). Mat szkoleniowe Wdraanie nowych proekologicznych technologii w zakresie produkcji rolin uprawnych, IUNG Puawy, 2002, s. 219-231. [13] Noworolnik K., Leszczyska D.: Przydatno nagoziarnistego jczmienia (Rastik) i nagoziarnistego owsa (Akt) do uprawy w zasiewach mieszanych. Pam. Pu., 2004, 138, s. 109-116. [14] Noworolnik K.: Wpyw terminu siewu i udziau komponentw w mieszance jczmienia z pszenic na struktur plonu i zawarto biaka w ziarnie. Fragm. Agron., 2008, 1(97), s. 270-277. [15] Plskowska E.: Zdrowotno pszenicy jarej uprawianej w siewach czystych i mieszaninach odmian. Zesz. Nauk. AR Wrocaw, Rozprawy, 2005, 528, 142 ss. [16] Produkcja upraw rolnych i ogrodniczych. Roczniki statystyczne GUS z lat 2000-2009. [17] Rocznik statystyczny wojewdztw. GUS, Warszawa, 20062009. [18] Rocznik statystyczny rolnictwa i obszarw wiejskich. GUS, Warszawa, 2006-2009. [19] Rudnicki F.: Mieszanki zboowe i zboowo-strczkowe. W: Rynki i technologie produkcji rolin uprawnych. Praca zbiorowa pod red. J. Chotkowskiego. Wyd. Wie Jutra, Warszawa, 2005, 197-214. [20] Uytkowanie gruntw, powierzchnia zasieww i pogowie zwierzt gospodarskich. GUS, Warszawa, 2003-2009.

D. Leszczyska

11

Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering 2010, Vol. 55(4)