Piotra Sztompki- socjologia zmiany spoecznej.

Piotr Sztompka urodzi si 2 marca 1944 roku w Warszawie. Po okupacji przeprowadzi si wraz z rodzin do Krakowa. Ojciec Henryk obj tam stanowisko profesora i kierownika Katedry Fortepianu w Pastwowej Wyszej Szkole Muzycznej (pniejszej Akademii Muzycznej). W Krakowie te ukoczy Podstawow Szko Muzyczn, a pniej II Liceum im. Jana Sobieskiego. Nastpnie w 1960 roku rozpocz studia prawnicze na Uniwersytecie Jagielloskim oraz rwnolege studia socjologiczne. Kierunki ukoczy w 1966 roku. Jego obie prace magisterskie z teorii pastwa i prawa oraz z metodologii nauk spoecznych zostay opublikowane w formie artykuw w Studiach Socjologicznych i w Kulturze i Spoeczestwie.1 Rozpocz prac naukow. Najpierw na Wydziale Prawa Uniwersytetu

Jagielloskiego, a niedugo pniej, w Krakowskim Oddziale PAN. W 1970 roku obroni na Uniwersytecie Jagielloskim prac doktorsk, ktra ukazaa si jako jego pierwsza ksika p.t. Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii spoecznej (Ossolineum 1971)2, otrzyma za ni pierwsze nagrody naukowe. W 1972 roku, Piotr Sztompka wyjecha na sta naukowy na Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, w ramach programu Fulbrighta, a pniej na Uniwersytet Harvardzki. Napisa tam swoj pierwsza ksik w jzyku angielskim: System and Function: Toward a Theory of Society3, ktr opublikowano w prestiowym wydawnictwie nowojorskim Academic Press w roku 1974. Wydarzenia te spowodoway, e wzbudzi on zainteresowanie Roberta K. Mertona, jednego z najwybitniejszych wczesnych socjologw, ktry sta si pniej jego naukowym wzorem, a take przyjacielem. Nawiza te wspprac z pniejszym czoowym teoretykiem amerykaskim, Jeffreyem C. Alexandrem, ktra zaowocowaa wsplnymi pracami. M.in. ksik z 1990 roku p.t. Rethinking Progress (Boston, Unwin and Human)4, oraz zbiorow prac z 2004 roku Cultural Trauma and Collective Identity (Berkeley, California University Press)5. Po powrocie do Polski, Piotr Sztompka uzyska habilitacj na Uniwersytecie Jagielloskim, w oparciu o ksik Teoria i wyjanienie: z metodologicznych problemw socjologii (Warszawa 1974: PWN)6. W roku 1974, Sztompka rozpocz prac na Uniwersytecie
1 2

Sztompka Piotr: Autoreferat Naukowy. Krakw, 2012 Sztompka Piotr: Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii spoecznej. Ossolineum, 1971 3 Sztompka Piotr: System and Function: Toward a Theory of Society. Academic Press, 1974 4 Rethinking Progress. Boston, Unwin and Human, 1990 5 Cultural Trauma and Collective Identity. Berkeley, California University Press, 2004 6 Sztompka Piotr: Teoria i wyjanienie: z metodologicznych problemw socjologii. Warszawa, PWN, 1974

Jagielloskim, na stanowisku docenta i obj zakad, ktrym kieruje do dzi. Tematyka wczesnych jego ksiek (a take licznych artykuw publikowanych w Polsce i za granic) dotyczya filozofii i metodologii nauk spoecznych. Pisa on wtedy gwnie w jzyku angielskim, co otworzyo mu drog do midzynarodowego rodowiska naukowego. Od tego momentu Piotr Sztompka przez 15 lat z rzdu wyjeda na kilkumiesiczne wykady do USA. Rozpocz dziaalno w Midzynarodowym Stowarzyszeniu Socjologicznym (ISA). Od 1970 roku uczestniczy jako referent w prawie wszystkich wiatowych Kongresach Socjologicznych, w roku 1979 zosta wspzaoycielem i pierwszym przewodniczcym Komitetu Teorii w ISA, od roku 1994 wszed w skad Komitetu Wykonawczego organizacji, w 1998 roku zosta wybrany wiceprezydentem, a w 2002 roku na Kongresie w Brisbane Prezydentem ISA (jako drugi Polak w historii, po Janie Szczepaskim w roku 1966). Wtedy tematyka prac Piotra Sztompki zwraca si w kierunku historii socjologii, a jego szczeglnym zainteresowaniem cieszy si teoria Karola Marksa. Ukazana w 1979 roku w ksice p.t. Sociological Dilemmas: Toward Dialectic Sociology (New York: Academic Press)7. Dziki tej pracy Piotr Sztompka w roku 1980, uzyska tytu profesora nadzwyczajnego (w wieku 36 lat jednego z najmodszych w Polsce). Nastpnie zajmuje si teori ruchw spoecznych i zmian spoecznych. Na synnym zjedzie polskich socjologw w Poznaniu w 1980 roku Sztompka przedstawia referat p.t. Dynamika ruchu odnowy w wietle teorii zachowania zbiorowego. W 1984 roku wyjeda na stypendium American Council of Learned Societies do USA, aby w Uniwersytecie Ann Arbor w Michigan studiowa teorie ruchw spoecznych. Podczas pobytu w USA pisze pierwsz w literaturze wiatowej monografi na temat Roberta K. Mertona Robert K. Merton: An Intellectual Profile (New York 1986: St.Martins Press i Londyn 1987: Macmillan)8. Ksika ta jest podstaw uzyskania tytuu profesora zwyczajnego w roku 1987. W 1997 roku Sztompka redaguje zbir najwaniejszych prac Mertona p.t. Robert K. Merton on Social Structure and Science, (Chicago University Press 1996). W 1989 roku podejmuje temat rewolucji w ksice Society in Action: the Theory of Social Becoming, (Cambridge 1991: Polity Press)9, gdzie wprowadza pojcie stawania si spoeczestwa, centralne dla jego pniejszych prac teoretycznych. W dwa lata pniej
7 8

Sztompka Piotr: Sociological Dilemmas: Toward Dialectic Sociology. New York, Academic Press, 1979 Sztompka Piotr: Robert K. Merton: An Intellectual Profile. New York, St.Martins Press, 1986 9 Sztompka Piotr: Society in Action: the Theory of Social Becoming. Cambridge, Polity Press, 1991

swoj teori stawania si spoeczestwa rzuca na to krytycznej analizy klasycznych teorii zmian spoecznych w ksice The Sociology of Social Change (Oxford 1993: Blackwell)10, napisanej w Szwedzkim Kolegium . Tom ten ukazuje si nastpnie w tumaczeniach na jzyk hiszpaski (2 wydania), portugalski, rosyjski (2 wydania), indonezyjski (2 wydania), japoski i wreszcie w 2005 roku polski. Ksika ta zapewnia Piotrowi Sztompce rozgos w szerokiej skali midzynarodowej. W 1995 roku uzyska prestiow nagrod New Europe Prize", przyznawanej przez 6 Instytutw Bada Zaawansowanych z Europy i Stanw Zjednoczonych. Nagroda wrczana w Uppsali ma zwyczajow nazw Maego Nobla. Dziki otrzymanej nagrodzie staje si czonkiem dwch zagranicznych Akademii Nauk (od roku 1990 Academia Europaea w Londynie, a od roku 1996 American Academy of Arts and Sciences w Cambridge w Massachusetts). Natomiast w Polsce za swoje osignicia zostaje wybrany na czonka korespondenta PAN w roku 1994, a nastpnie na czonka rzeczywistego PAN w roku 2002 (jednego z trzech tylko socjologw wrd czonkw tej korporacji). W 1999 roku napisa ksik Trust: a Sociological Theory (Cambridge University Press)11, podczas pobytu w berliskim Wiisenschaftskolleg (kilka lat pniej ksika ukazuje si po chisku). Podczas stau w synnym Center for Advanced Study w Stanfordzie stworzone zostay fundamenty teorii traumy kulturowej, jako koncepcji wyjaniajcej bariery i dylematy transformacji postkomunistycznej. Zarys teorii wydany zosta w Polsce p.t. Trauma wielkiej zmiany (Instytut Studiw Politycznych PAN), a nastpnie w ksice zbiorowej Cultural Trauma and Collective Identity (Berkeley 2004)12. Na ten temat Sztompka prowadzi przez trzy lata seminarium w College of Europe w Brugii, a take w Szkole Nauk Spoecznych IFiS PAN w Warszawie i w Uniwersytecie Jagielloskim. Koncepcja traumy zostaje podjta i mocno potwierdzona w badaniach empirycznych w Estonii, na Litwie, w Rosji i w Polsce (np. w ksice L. Kocika, Trauma polskiej wsi, czy pracy doktorskiej P. Dugosza Trauma wielkiej zmiany na Podkarpaciu). Ten trzeci okres w twrczoci naukowej Sztompki przynosi mu dwukrotnie nagrod Prezesa Rady Ministrw oraz szeciokrotnie nagrod Ministra Fundacji Narodowej, a za granic Nagrod im. Pitirima Sorokina, oraz honorowy doktorat Pastwowego Uniwersytetu Nauk Spoecznych w Moskwie.

10 11

Sztompka Piotr: The Sociology of Social Change. Oxford, Blackwell, 1993 Sztompka Piotr: Trust: a Sociological Theory. Cambridge, University Press, 1999 12 Cultural Trauma and Collective Identity. Berkeley, 2004

Po ponad dwudziestu latach pisania i publikowania, gwnie w jzyku angielskim, Sztompka podj w jzyku polskim syntez swojej wizji socjologii jako nauki, w tomie Socjologia: analiza spoeczestwa (Krakw 2002: Znak)13, ktry sta si krajowym bestsellerem (ponad 45 tysicy sprzedanych egzemplarzy). cznie z opublikowanym trzy lata pniej (wsplnie z M. Kuci) zbiorem tumaczonych artykuw p.t. Socjologia: lektury (Znak 2005)14 oraz kolejnym zbiorem (opracowanym wsplnie z Magorzat Boguni-Borowsk) p.t. Socjologia ycia codziennego (Wydawnictwo Znak, w druku) Socjologia i Socjologia zmian spoecznych (Znak 2005)15 Piotra Sztompki, stay si kanonem w nauczaniu socjologii na wikszoci polskich uczelni. Piotr Sztompka redaguje take w wydawnictwie Scholar, seri podrcznikw do poszczeglnych subdyscyplin socjologii, w ktrej dotychczas ukazay si 4 tomy (Henryka Domaskiego, Krzysztofa Gorlacha, Bohdana Jaowieckiego i Marka Szczepaskiego oraz Edmunda WnukaLipiskiego). Skoro mowa o osigniciach dydaktycznych, to wspomnie trzeba o ponad dwudziestu doktoratach wypromowanych przez Sztompk (kilku z jego uczniw ma ju tytuy profesorskie w kilku uczelniach w kraju, a jeden w Uniwersytecie Harvardzkim). W roku 2003 Piotr Sztompka podj te wykady i zosta jednym z wsporganizatorw nowej uczelni humanistycznej w Krakowie, Wyszej Szkoy Europejskiej im. ks. J. Tischnera, w ktrej rwnolegle z Uniwersytetem Jagielloskim, pracuje do dzi. Ten okres twrczoci, ktry zamyka 40 lat pracy naukowej znalaz w 2006 roku uznanie w postaci najwyszej polskiej nagrody naukowej przyznawanej przez Fundacj na Rzecz Nauki Polskiej (i zwyczajowo okrelanej jako Polski Nobel), oraz Medalu Merentibus, najwyszego odznaczenia Uniwersytetu Jagielloskiego gwnego miejsca pracy Sztompki przez cay okres jego dziaalnoci badawczej i dydaktycznej. W druku znajduj si kolejne prace, m.in. ksika Zaufanie: fundament spoeczestwa (w wydawnictwie Znak), ktra jest podwjnie poszerzon i napisan na nowo wersj anglojzycznego Trust: a Sociological Theory16, z roku 1999. W lutym 2012 w wydawnictwie Znak ukazaa si antologia z zakresu ksiki Socjologia wizualna: fotografia jako metoda badawcza (Warszawa 2005: PWN)17 zredagowana wsplnie z Magorzat Boguni-Borowska, pt. Fotospoeczestwo: teksty z socjologii

13 14

Sztompka Piotr: Socjologia: analiza spoeczeostwa. Krakw, Znak, 2002 Socjologia: lektury. Krakw, Znak, 2005 15 Sztompka Piotr: Socjologia zmian spoecznych. Krakw, Znak, 2005 16 Sztompka Piotr: Trust: a Sociological Theory. New York, 1999 17 Sztompka Piotr: Socjologia wizualna: fotografia jako metoda badawcza. Warszawa, PWN, 2005

wizualnej. Sztompka przygotowuje te monografi p.t. Przestrze midzyludzka , w ktrej rozszerzona zostanie problematyka wizi spoecznych i kapitau spoecznego. Sam Piotr Sztompka powiedzia: Jeeli los pozwoli na dopenienie mojego programu naukowego, to powstanie w ten sposb autorskie, syntetyczne ujcie caoksztatu podstawowych, teoretycznych problemw socjologii, od poziomu makro do poziomu mikro, z akcentem na nierozdzielne powizanie obu tych paszczyzn.18 Dorobek publikowany socjologa zamyka si liczb 30 ksiek, w tym 13 ksiek autorskich, 17 wspautorskich i redagowanych, oraz niemal 200 artykuw naukowych. Ukazao si take 15 tumacze ksiek Sztompki na jzyki obce. Publikacje ukazay si w 14 jzykach. Jest najczciej cytowanym spord wspczesnych polskich socjologw. Wedug analizy naukometrycznej prace cytowane byy 4816 razy, a h-index wynosi 30. Jest odznaczony Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Zotym Krzyem Zasugi, Zotym Medalem za Dugoletni Sub, oraz Krzyem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Myl, e Sztompka jest osob godn naladowania, nie tylko w dziedzinie socjologii i nauki, ale jako czowiek. Jego podejcie do ycia, wartoci jakimi si kieruje, a przede wszystkim nieustpliwo i wytrwao w deniu do postawionych celw, to jest wanie to z czego warto czerpa przykad. Cytujc samego profesora Sztompk: Mam swoj ulubion liczb: 10. Sformuowaem wic mj prywatny Dekalog sukcesu, ktry sprawdzi si w moim wypadku:
1.

Stara recepta Tomasza Edisona, spopularyzowana pniej przez Geogea Bernarda

.Shawa jest podstaw wszystkiego Geniusz to jeden procent natchnienia i 99 procent potu. Nie ma sukcesu w nauce bez wytonej, nieustannej, konsekwentnej, upartej pracy. Nie wierzcie we wrodzone talenty. Jeeli urodziem si z jakim talentem, to z pasj do takiej wanie pracy.
2.

Ju jako ucze w szkole wymyliem sobie tak teori, e ycie ludzkie to gra, w ktrej

od Boga, losu, przeznaczenia czy jeszcze jak kto woli inaczej dostajemy pewne pole szans ograniczone w czasie (nie wiemy oczywicie jak ograniczone w czasie). I teraz t gr trzeba rozegra moliwie najlepiej. I dlatego tak trafny wydaje mi si slogan Benjamina Franklina Czas to pienidz. W tym ograniczonym czasowo polu ludzkiego ycia kady moment stracony w jakiej mwic przenonie poczekalni, to przegrana, to strata tego co w tym czasie mona byo zrobi, czego dozna, co przey, czym si zachwyci, co stworzy, w kim si zakocha, z kim si zaprzyjani. A to wszystko wanie stanowi dla mnie sens ycia. Nie
18

Sztompka Piotr: Autoreferat Naukowy. Krakw, 2012

znaczy to, ze tylko ksiki i nauka: take narty i muzyka, fotografowanie zachodw soca i cudw architektury, podre po piciu (jak na razie) kontynentach, wariackie zauroczenia i romantyczne katastrofy. Bezsens ycia to natomiast bierno i pustka.
3.

Trzeba by optymist, a jeli z tym si nie urodzilimy to trzeba si tego nauczy,

trzeba to sobie wpoi. Nie ma adnego sukcesu bez wiary w sukces, bez przekonania, ze nie ma rzeczy niemoliwych, osigni zarezerwowanych tylko dla innych. Jak pisa kiedy Max Weber Gdyby Kolumb nie stara si dotrze do Indii, nie odkryby Ameryki. Kiedy 34 lata temu pisaem swoj pierwsz ksik po angielsku w malutkim pokoiku bez azienki, w domu starcw w Berkeley (bo nie sta mnie byo na nic lepszego), to wyobraaem sobie jak bdzie wyglda jej okadka i obok jakich autorw (Parsonsa, Mertona) sta bdzie w Bibliotece Kongresu w Waszyngtonie. I stoi! I jeszcze par innych. A kiedy w zeszym roku, zaproszony przez Amerykaskie Stowarzyszenie Socjologw (ASA) na zjazd w San Francisco rozbijaem si w wielkim apartamencie w Hiltonie, pojechaem do Berkeley, stanem pod moim oknem sprzed lat przy Shattuck Avenue i nagle przypomnia mi si refren starej piosenki You have come a long way baby! (Przeszede dug drog kochanie).
4.

Nie trzeba si wstydzi sukcesu. Oczywicie nie mona popada w zarozumialstwo,

trzeba zna swoj warto, ale i swoje ograniczenia. Trzeba by dumnym z tego co w swojej drodze yciowej byo godne, a wstydzi tego co byo kompromisem, drog na skrty, bdem, pomyk, porak. Nikt nie jest od nich wolny. Ja te nie. Ale kiedy ju odnioso si sukces to trzeba to przeywa na caego. To te smak ycia. I dlatego kiedy Prezes FNP donis mi o nagrodzie Fundacji, bya to wielka rado. Podobna do tej jakiej doznawaem przyjmowany do American Academy of Arts and Sciences, kiedy na uroczystoci w Harvardzie podpisywaem gruba ksig czonkw, gdzie na pierwszej stronie wrd zaoycieli Akademii widnia wasnorczny podpis Georgea Washingtona. I wtedy, gdy w Uppsali siostra krla, ksiniczka Cristina, wrczaa mi Nagrod Nowej Europy.
5.

Trzeba stawia sobie poprzeczk bardzo wysoko. Albo uywajc innej sportowej

metafory, nie mona gra tylko w lidze powiatowej, czy nawet krajowej, trzeba aspirowa do Ligi Mistrzw. Nauka to dziedzina, ktra nie zna granic pastwowych czy narodowych. Sdz, e nie mona by kim w nauce, bdc kim tylko w Polsce. I dlatego ju w liceum postawiem na jzyk angielski. Przez dobrych kilka lat to bya moja pasja numer jeden. Ale nauczyem si angielskiego tak, e na studiach, kiedy po wczesnej mierci ojca byem w tarapatach finansowych, dorabiaem sobie dajc prywatne lekcje angielskiego. A potem gdy pierwszy raz udao mi si wyjecha do Ameryki, mogem ju tam napisa ksik po angielsku i otworzy sobie drzwi do wiatowego rodowiska socjologw.

6.

Trzeba mie mistrza, kogo kto staje si wzorem osobowym, nie tylko jako uczony, ale

jako czowiek. Tu ju wkracza czynnik szczcia. Ale szczciu trzeba pomaga, szuka takiej osoby, chwyci szans gdy j spotkamy, gdy zwrci na nas uwag, gdy obdarzy nas zaufaniem. Dla mnie tak postaci, najpierw, mistrzem, mentorem, a potem bliskim przyjacielem przez trzydzieci lat, a do koca jego dni sta si Robert Merton. Ten list, ktry po powrocie do kraju, po pierwszym amerykaskim stypendium dostaem od Mertona, e wpada mu w rce moja ksika o funkcjonalizmie i chciaby ze mn o niej podyskutowa i dlatego organizuje mi wykady na Columbia University ten gest zaufania wobec kogo nieznajomego z bardzo dalekiego kraju, to by najwspanialszy przypadek jaki mi si przydarzy w mojej naukowej karierze. Ale nie zdarzyby si gdyby nie te osiem godzin dziennie przez osiem miesicy przy maej maszynie Olivetti Lettera, w domu starcw w Berkeley.
7.

Czynnik szczcia i niezasuonej szansy to oczywicie urodzenie si w pewnym kraju,

w pewnym momencie historii i w pewnej rodzinie. Ja miaem szczcie, bo urodziem si w Polsce (a nie w Nigerii czy na Kubie). Oczywicie wolabym urodzi si pniej, bo wtedy ybym duej w wolnym kraju, ale i tak nie byo najgorzej. I miaem szczcie, e urodziem si w rodzinie, gdzie miaem pod rk to, co socjologowie nazywaj kapitaem kulturowym, to znaczy wszystkie ciany zajte pkami z ksikami i te momenty, kiedy ojciec powraca z dalekich podry artystycznych i przywozi do domu jakie tchnienie, barw, zapach dalekiego, bardziej kolorowego, lepszego wiata. To tak zrodzio si od dziecistwa moje marzenie aby y tu, w Polsce, ale istnie i bywa w szerokim wiecie. I miaem szczcie mie matk, ktrej pasj byo cige poznawanie nowego i pod koniec ycia, dobrze ju po siedemdziesitce postanowia nauczy si angielskiego obok wczeniej znanych jzykw i zrobia to w stopniu, ktry pozwoli mi powierzy jej wikszo tumaczenia ogromnej monografii Alfreda Kroebera Istota kultury, ktre zlecio mi wydawnictwo PWN.
8.

Wszystko co si robi trzeba robi z pen koncentracj, wkadajc w to kadorazowo

najwicej umiejtnoci, zdolnoci, wysiku. Nie ma dla mnie mniej wanych artykuw naukowych, ktre pisze si na kolanie. Nie ma odczytw z notatek sprzed roku. Kady wykad uniwersytecki to dla mnie nowy wystp publiczny, niczym dla artysty koncert w Carnegie Hall. To jest ta trema, napicie, podniecenie obecnoci audytorium i denie do wytworzenia tej szczeglnej, wsplnej z audytorium czstotliwoci, na ktrej si porozumiewamy. Moi suchacze i studenci to doceniaj. To dotyczy nie tylko nauki. Kiedy fotografuje, to chciabym od razu robi to jak Henri Cartier-Bresson, a kiedy ku przeraeniu bliskich szusuj do dzisiaj w Alpach, to staram si robi to jak Tomba.

9.

I nigdy nie wolno si podda tak typowej dla wszelkich twrcw obsesyjnej obawie: to

ju koniec, juz nic lepszego nie wymyl, nic wicej nie napisz. Psychiki prosto pokona nie mona, nie mona si zmusi do twrczoci. Ale mona si zmusi do dziaania, stworzy warunki dla powrotu natchnienia: dobrze si wyspa, pj na wycieczk w gry, przeczyta dobr powie, a potem si przed komputerem i zmusi do siedzenia nawet przed pustym ekranem. Za moich lat studenckich krya legenda, e jednego z naszych wczesnych nauczycieli Zygmunta Baumana ona zamyka co dzie na osiem godzin w gabinecie i dlatego pisze tyle ksiek. Jeli to prawda, to moe dziki onie, Bauman sta si dzisiaj tak wysoko cenionym w wiecie intelektualist.
10.

We wczesnych stadiach kariery trzeba wykorzystywa wszystkie szanse, pisa podania

o wszystkie stypendia, przyjmowa wszystkie zaproszenia, nigdy nie odmawia publikacji, wygoszenia odczytu, podjcia wykadu. Ale trzeba wiedzie kiedy z tym skoczy i w pniejszym okresie sformuowa dla siebie strategi, ktr Robert Merton okrela jako self-emancipation proclamation (proklamacj samo-wyzwolenia). Naley mianowicie skoncentrowa si cakowicie na sprawach najwaniejszych, na dokoczeniu tego, co chciaoby si po sobie zostawi, po to, aby jak mwi poeta nie umrze caemu. Wtedy trzeba ju odmawia i redakcjom proszcym o artykuy, i wydawcom proszcym o ksiki, i Radom Wydziau proszcym o recenzje i uczelniom oferujcym wykady. Bo inaczej si po prostu nie zdy. Mona nie zdy i tak, jak Marks z trzecim, niedokoczonym tomem Kapitau, czy Max Weber z fragmentarycznym konspektem kolejnych, zamierzonych rozdziaw Ekonomii a spoeczestwa. Ale trzeba si stara zdy. A w ogle, wbrew biologii im czowiek starszy trzeba y coraz szybciej i intensywniej. To jedyna rada na ludzki, nieuchronny los.

Piotr

Sztompka:

Socjologia

zmian

spoecznych.

Przekad

Jacek

Konieczny.

Wydawnictwo Znak Krakw 2005. ISBN:83-240-0598-6 Piotr Sztompka jest jednym z najbardziej znanych i cenionych polskich socjologw. Napisa i wyda wiele ksiek w jzyku angielskim. Socjologia zmian spoecznych jest jedn z pierwszych prac tego autora opublikowanych take w jzyku polskim. Ksika ta od razu osigna ogromny rozgos i sukces w naszym kraju jak i na caym wiecie. Tematyk ksiki s zmiany spoeczne. Podzielona jest na cztery czci. W kadej z nich znajduj si rozdziay zajmujce si kwestiami obejmujcymi gwny wtek danej czci. Cz I. to Pojcia i kategorie19, zajmuje si ona wyjanieniem podstawowych zagadnie, ktre tworz grup poj niezbdnych do badania zmiany, s one powszechnie akceptowane przez spoeczestwo niezalenie od ich pochodzenia. S to takie pojcia jak: rozwj, cykl historyczny, tradycja historyczna, zmiana spoeczna, proces spoeczny, postp spoeczny, czas spoeczny, nowoczesno, globalizacja itd. Cz II. Trzy wielkie wizje historii20, jak wskazuje tytu traktuje ona o trzech wielkich wizjach historii ludzkoci, ktre pozostawiy lad w wyobrani zarwno spoecznej jak i socjologicznej ich odbiorcw. Byy to: ewolucjonizm, teorie cykliczne i materializm historyczny. W rozdziaach dokonywana jest szczegowa analiza przebiegu ich skrajnych form oraz udowodnione jest, e maj one silny wpyw na dziaania podejmowane przez spoeczestwo. W czci III czyli Wizja alternatywna: tworzenie historii21 ledzimy rozwj nowego ruchu teoretycznego skierowanego przeciwko progresywizmowi, a podajcemu w kierunku tego rodzaju teoretyzowania, ktre przez profesora Sztompk proponowane jest okreli mianem teorii stawania si spoeczestwa22. Cz IV Aspekty stawania si spoeczestwa23 poruszaj

19 20

Sztompka Piotr: Socjologia zmian spoecznych. Krakw, Znak, 2005 Tame 21 Tame 22 Tame

temat nowego spojrzenia na pojcie zmiany spoecznej. To nowe podejcie, o ktrym mowa otwiera pole do studiowania specyficznych, konkretnych mechanizmw zmiany, jak i roli rnych podmiotw w jej rozwijaniu. Celem ksiki jest uwiadomienie czytelnikowi jak funkcjonuj zmiany spoeczne. Autor daje nam do dyspozycji narzdzia intelektualne, ktre mog posuy nam do analizy, interpretacji i zrozumienia podstawowych poj. W ksice Sztompka ogranicza si tylko do naukowego podejcia do zmiany spoecznej. Uwaa, e jedn z najwikszych mdroci socjologii jest zasada historyzmu. Mwi ona, e w celu zrozumienia jakiegokolwiek wspczesnego zjawiska musimy przyjrze si jego rdom oraz procesom, ktre day mu pocztek.24 Sztompka uwaa, e istnieje pewien kierunek, w ktrym zmierza teoria zmiany. Sama ksika jest uoona w taki sposb aby rozpoczynaa si od klasycznych uj rozwoju, a koczya przedstawieniem teorii stawania si spoeczestwa. Jest to swoistego rodzaju ewolucja pogldw spoeczestwa od nieuchronnych i nieodwracalnych procesw spoecznych a do zmian, ktre s uzalenione od woli i wiadomoci jednostki. Ksika nie ma na celu ukazania czytelnikowi samej teorii na temat rozwoju i zmiany spoeczestwa. Jest ona raczej przewodnikiem, ktry ma nam uwiadomi to, e take nasze decyzje maj wpyw na kierunek rozwoju spoecznego. Ma wzbogaci nasz jzyk i wyobrani, da nam podstawy mylenia nieschematycznego, konieczne do spojrzenia z innej strony, moe krytycznej, na zmiany spoeczne. Ponadto wzbogacenie teoretycznej wiedzy ma wpyw na tworzenie si samych zmian. Im wicej znamy poj, modeli i teorii tym bardziej przemylanie i wiadomie moemy dziaa w kierunku rozwoju przez nas oczekiwanego.

23 24

Tame Tame

Myl, e najlepszym podsumowaniem recenzji bdzie zacytowanie wypowiedzi Neila J. Smelsera, z ktr w peni si zgadzam: Trudno jest mi sobie wyobrazi socjologa, ktry potrafiby lepiej i z wikszym wyczuciem zachowa rwnowag badawcz ni Piotr Sztompka. Socjologia zmian spoecznych dostarcza niezwykego wiadectwa obu tych przymiotw. Obejmuje swym zakresem badan dziedzin w sposb kompletny i dokadny; trudno si wic dziwi, e w sposb wyczerpujcy traktuje temat. Co wicej, utrzymuje ona rwnowag midzy obszernoci tematyki, a zagbianiem si w ni, obiektywnym przedstawianiem a krytyczn interpretacj, cudzymi ideami a tymi nalecymi do Sztompki. Tom ten jest jednoczenie oryginalnym i syntetycznym wkadem do naszego mylenia o zmianie spoecznej.25

25

Wypowied Neila J. Smelsera, University of California, Berkeley, Stany Zjednoczone

Bibliografia: 1. Sobczak Daniel: Biografia. Prof. Piotr Sztompka, http://www.wsm.edu.pl/fotos/socjologia/Sylwetki/Sztompka.doc 2. Prof. dr hab. Piotr Sztompka, http://www-is.phils.uj.edu.pl/struktura/Pracownicy/szkic.html 3. Sztompka Piotr: Socjologia. Krakw, 2004 4. Sztompka Piotr: Autoreferat Naukowy. Krakw, 2012 5. Sztompka Piotr: Socjologia zmian spoecznych. Krakw, Znak, 2005