Wczesnym popoudniem 3 sierpnia 1944 r. na warszawskiej Ochocie pojawili si dziwni osobnicy.

Cz z nich ubrana bya w niemieckie mundury, ale z niespotykanymi przez mieszkacw stolicy oznaczeniami na konierzach i rkawach, a cz w cywilne ubrania z tymi opaskami na ramieniu. Z kolei niektrzy umundurowani nosili na lewym ramieniu tarczk na podkadce w kolorze munduru lub czarnym. Na niej naszyta bya biaa tarczka obramowana na czerwono, z czarnym lub tym krzyem w. Jerzego w centrum, a nad ni te litery POHA. Ludzie ci posugiwali si gwnie jzykiem rosyjskim i otwarcie nosili bro. Szczeglne wraenie robiy cztery czogi -34, dziao samobiene Su-76 oraz dwie 122 mm haubice, cignite przez pciarwki. Ale ten sowiecki sprzt nie by oznaczony czerwonymi gwiazdami, lecz czarnymi lub biaymi krzyami, ktre starszym warszawiakom mogy przypomina carskie odznaczenie Krzy w. Jerzego. Pocztkowo wszyscy mieszkacy dzielnicy zadawali sobie pytanie: co to za ludzie? Ale ju niedugo miao si okaza, e wanie pojawia si w Warszawie jednostka, ktra zdobya w czasie powstania zowrog saw bya to cz (puk) brygady Rosyjskiej Wyzwoleczej Ludowej Armii (Russkoj Oswoboditielnoj Narodnoj Armii RONA), dowodzonej przez Bronisawa W. Kamiskiego.

fot:Bronisaw Kamiski z oficerami niemieckiej policji wiosna 1944 r. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Skd w Warszawie pojawili si ludzie Kamiskiego? Kim byli? Dlaczego to wanie ich rzucono do walki z powstajc przeciwko okupantowi stolic Polski? RONA zostaa utworzona na okupowanych terenach ZSRR w okolicach miasteczka okot` w obwodzie orowskim, pooonym pomidzy Orem a Kurskiem. Pnym latem 1941 r., jeszcze przed opuszczeniem tych terenw przez Armi Czerwon, miejscowa ludno rozwizywaa kochozy, odbierajc w ten sposb skolektywizyzowan wczeniej ziemi, a take zbieraa bro porzucan przez wycofujce si oddziay sowieckie. Po wkroczeniu Niemcw, 4 padziernika 1941 r. zorganizowano starostwo, na ktrego czele stan dotychczasowy nauczyciel fizyki z technikum

lenego w Brasowie Konstantin P. Woskobojnik. Do obrony przed raczkujc wtedy sowieck partyzantk i dywersantami stworzy on ochotniczy oddzia zbrojny liczc pocztkowo 20 osb milicj. Za zgod niemieckich wadz wojskowych Woskobojnik zwikszy liczebno milicji, tworzc w podlegych sobie miejscowociach oddziay w sile 2050 ludzi. Wok osiedli wykonano okopy, zbudowano bunkry i barykady, stworzono sie posterunkw obserwacyjno-meldunkowych, patrolowano drogi i lasy, pilnowano ludzi pracujcych w polu. Rozpoczto rwnie otwart walk z sowieck partyzantk, stosujc rnego rodzaju represje wobec pozostaych na tym terenie przedwojennych dziaaczy partii bolszewickiej, rozpoznanych bd ujtych partyzantw i ich rodzin. Woskobojnik okreli rwnie swoje cele polityczne. 25 padziernika 1941 r. ogosi manifest wasnej partii o nazwie Wiking, w ktrym informowa, e Niemcy za najwaniejsze zadanie uwaaj walk z bolszewizmem i utworzenie nowego pastwa rosyjskiego w oparciu o Trzeci Rzesz. Zadania te byy te, wedug autora manifestu, gwnymi celami jego partii1. Takie postpowanie spowodowao przeciwdziaanie drugiej strony. W prawosawne wito Zmartwychwstania, 8 lutego 1942 r., Woskobojnik zosta zastrzelony w czasie napadu sowieckiego oddziau partyzanckiego na okot`2. Po nim zarzdzanie obwodem przej Bronisaw Wadysawowicz Kamiski, reprezentujcy podobne zapatrywania polityczne. Do swoich onierzy i cywilnych mieszkacw okrgu wygasza mowy o wielkiej Rosji pod wasnym kierownictwem. Kim by nowy starosta, ktry w cigu niespena trzech lat sta si jednym z najbardziej znanych kolaborantw? Bronisaw Wadysawowicz Kamiski urodzi si 16 czerwca 1899 r. w guberni witebskiej. Nie wiadomo, czy w samym miecie gubernialnym czy gdzie indziej. Prawdopodobnie jego ojciec by Polakiem, o czym moe wiadczy brzmienie nazwiska i imienia. Sam Kamiski deklarowa wadzom okupacyjnym, e jego matka bya Niemk. Niestety nie ma na to adnych dowodw za ani przeciw3. W polskich i obcojzycznych publikacjach podawano, niesusznie zreszt, e mia na imi Mieczysaw4. To imi zakorzenio si w wiadomoci historykw i publicystw tak silnie, e pokutuje do dzisiaj. Nawet w najnowszej pracy Normana Daviesa redaktorzy w indeksie osb podali w nawiasie imi Mieczysaw, chocia ten znany brytyjski historyk w tekcie gwnym uywa poprawnie imienia Bronisaw5. We wszystkich dokumentach niemieckich i sowieckich z epoki Kamiski wystpuje pod imieniem Bronisaw. Imi to stosuje take znany ze skrupulatnoci Andrzej K. Kunert, redaktor Wielkiej Ilustrowanej Encyklopedii Powstania Warszawskiego6.

W wieku 18 lat Kamiski podj studia na Politechnice Piotrogrodzkiej (Pietrogradskij Politechniczeskij Institut). Podczas drugiego roku studiw (w 1918 r.) zgosi si ochotniczo do Armii Czerwonej i walczy na rnych frontach wojny domowej. Nic nie wiadomo o tym, by osign tam jakikolwiek stopie czy funkcj dowdcz. Po zakoczeniu wojny zosta zdemobilizowany i wrci na studia, koczc Chemiczno-Technologiczny Instytut w Piotrogrodzie. Podczas studiw i po nich pracowa w Zakadach Chemicznych Respublika. W tym czasie rwnie oeni si i mia cztery crki. Socjalistyczn sielank zakcio wykluczenie Kamiskiego z partii bolszewickiej. Bezporedni przyczyn odebrania mu legitymacji Wszechzwizkowej Komunistycznej Partii (bolszewikw) WKP(b) bya krytyka kolektywizacji. Takich zarzutw nie naley bra do koca powanie. Oprcz szpiegostwa, szczeglnie na rzecz Polski, i dziaalnoci kontrrewolucyjnej by to jeden z podstawowych pretekstw do urzdzania procesw czy skazywania na pobyt w agrach lub wizieniach. Po dwch latach (w 1937 r.) zosta aresztowany pod zarzutem udziau w czajanowskiej grupie kontrrewolucyjnej, znanej take jako pracownicza partia chopska. Oczywicie adnej takiej organizacji nie byo, a zostaa ona stworzona przez NKWD jako pretekst do skazywania i osadzania w obozach pracy potrzebnych tam specjalistw. Kamiski odbywa wyrok w obozie szandrinskim, gdzie pracowa jako technolog przy produkcji spirytusu. W 1941 r. zosta zwolniony i mg

osiedli si w oktiu, gdzie podj prac w miejscowej gorzelni7. By moe zwolnienie nastpio dziki wstawiennictwu wpywowego przyjaciela jego matki8. Podane tu fakty s nieco odmienne od znanych do tej pory w polskiej i zagranicznej literaturze. Przede wszystkim postarzano tam Kamiskiego o 3 lata, podajc jako dat urodzenia rok 18969. Cz autorw10 przypisywaa mu rwnie rang kapitana Armii Czerwonej, ktry przeszed na stron niemieck powtarzajc zreszt t informacj za przypuszczeniami von dem Bacha11.

W pocztkowym okresie Kamiski by najbliszym wsppracownikiem i zastpc Woskobojnika. Po jego mierci obj zarzd nad rejonem okot`skim. Przystpi rwnie do formowania wielu stosunkowo silnych oddziaw samoobrony, najpierw we wsiach okot'skiego rejonu, a nastpnie w caym okrgu. Na dowdcw wyznacza naczelnikw miejscowoci, w ktrych stacjonowaa samoobrona. Z czasem zaczto okrela te oddziay mianem milicji ludowej. Zastpc Kamiskiego do spraw wojskowych zosta mianowany ppk R. K. Bieaj, a szefem sztabu kpt. Ilja W. Szawykin. Podpukownik (z nominacji Kamiskiego) Bieaj z Armii Czerwonej wynis stopie modszego politruka, a szef sztabu ppk Szawykin kapitana Armii Czerwonej12. Przynajmniej w tym drugim przypadku wane byo wyksztacenie wojskowe, gdy jak przesadnie donosi swoim zwierzchnikom major bezpieczestwa pastwowego Formanow Kamiski by w sprawach wojskowych kompletnym analfabet13. Potrzeba powoania takiego nastpcy wynikaa ze staego rozrostu stanu osobowego uzbrojonych si podlegych Kamiskiemu. Od 16 padziernika do koca grudnia 1941 r. milicja ludowa powikszya si czterokrotnie od 200 do 800 osb. W styczniu nastpnego roku podzielono j na dwa bataliony, a w lutym po wcieleniu jeszcze 400 ludzi sformowano trzeci batalion. Bataliony te ulokowano na wschodnim skraju strefy lenej, dla ochrony przed

rozrastajc si sowieck partyzantk. Obsadzay one sowchoz Pczea, chutor Chomeckij i wie Krasnyj Koode. W marcu wcielono dodatkowych 450 ludzi i sformowano czwarty batalion. Jednake ten ostatni zacig niemal wyczerpa moliwoci dalszego ochotniczego werbunku. Pod koniec kwietnia 1942 r. dowdca 580 obszaru tyowego niemieckiej 2 Armii Pancernej (Kommandeur der Rckwrtige Gebiete 580 Korck 580) gen. por. Albrecht Brand oddelegowa do milicji ludowej kpt. Biewalda14, ktry mia j uporzdkowa i zreorganizowa na wzr wojskowy. Zastpi go 25 maja 1942 r. mjr Seitzinger, a tego po niespena dwch miesicach (18 lipca) mjr von Veltheim, do tej pory oficer operacyjny (Ia) dowdztwa obszaru tyowego armii15. Na mocy rozkazu nr 154 z 28 maja 1942 r. Kamiski zarzdzi mobilizacj. Przebiegaa ona spokojnie, gdy obja przede wszystkim ludzi napywowych i byych czerwonoarmistw, ktrzy znaleli si na tym terenie. Zakoczona powodzeniem mobilizacja, stae dostawy prowiantu oraz sukcesy w zwalczaniu partyzantki spowodoway oficjalne uznanie okrgu przez dowdztwo niemieckie. Powstay w ten sposb organizm samorzdowy Niemcy uznali za sukces i postanowili nie tylko kontynuowa eksperyment, ale nawet go rozszerzy. Z rejonu okot'skiego oraz doczonych 19 lipca 1942 r. brasowskiego, nawliskiego, komariczskiego i dmitrowskiego stworzono okrg, ktrego szefem, z tytuem burmistrza, zosta Kamiski. Pniej doczono do okrgu jeszcze rejony siewski, suziemski i michajowski, a Kamiski przyj tytu nadburmistrza (Oberbrgermeister). Jego wadza rozcigaa si wwczas na ok. 0,5 mln ludzi16. Rwnie 19 lipca Kamiski otrzyma od dowdcy niemieckiej 2. Armii generaa Rudolfa Schmidta tytu generaa brygady (Brigadegeneral), mimo e w wojsku niemieckim nie byo takiego stopnia. Byo to jednake formalne uznanie przez Niemcw jego dowdztwa nad brygad. Wszystkich mieszkacw miaa jednoczy nowa ideologia. Po mierci Woskobojnika na czele partii Wiking stan Kamiski17. Jego kwatera gwna, bdca jednoczenie central jego partii i sztabem wojskowym, znajdowaa si w zabudowaniach gospodarskich majtku okot', w dawnej siedzibie wielkiego ksicia Michaia Aleksandrowicza, brata cara Mikoaja II. W odrnieniu od innych terenw okupowanych, gdzie wszelka dziaalno zbrojna i polityczna bya cile koncesjonowana przez wadze okupacyjne, Kamiski mia du samodzielno w sprawach wewntrznych. Jego zastpc do spraw zarzdu cywilnego zosta Stiepan W. Mosin, a burmistrzem oktia M. I. Morozow. Pod kierownictwem Grigorija N. Baaszowa powoany zosta rwnie Referat Wojskowy, ktremu podlega Oddzia Mobilizacyjny (z naczelnikiem W. Bieousowem). Ich zadaniem byo gwnie prowadzenie kolejnych mobilizacji i ewidencja osb wyszkolonych wojskowo. Pod nowym kierownictwem jesieni 1942 r. przeprowadzono mobilizacj mczyzn z rocznikw 19221925, powikszajc w ten sposb liczebno milicji do ok. 1,5 tys. Po kolejnej mobilizacji, przeprowadzonej pod sankcj rozstrzelania rodzin w razie niestawienia si mobilizowanych do poboru, udao si wystawi po jednym batalionie w kadym z 13 okrgw rejonu. Ich formowanie zakoczono do 30 padziernika 1942 r., ju pod nadzorem pukownika Rbsama, dowdcy 17. Brygady Grenadierw Pancernych. Sztab brygady wykorzystywany by przez Niemcw jako dowdztwo tworzonych doranie grup bojowych z jednostek rnego pochodzenia. Ze strony miejscowego dowdcy SS i policji oficerem cznikowym zosta oficer Suby Bezpieczestwa SS (Sicherheitsdienst

SD), mwicy po rosyjsku Niemiec batycki o nieustalonym nazwisku18.

Milicja Ludowa liczya teraz 14 batalionw i innych pododdziaw, w skad ktrych wchodzio 9828 ludzi. Kamiski nada swojej sile zbrojnej nazw Rosyjska Wyzwolecza Ludowa Armia. Znana bya ona rwnie pod skrtem RONA (ros. ), a rwnie jako wojsko rosyjsko-niemieckie czy Brygada Kamiskiego. Skad jednostki na 16 stycznia 1943 r. ilustruje ponisza tabela. Tabela. Skad osobowy brygady RONA na 16.01.1943 r. Oficerowie starsi Sztab 5 Park maszynowy 1 Dywizjon 1 pancerny Bateria przeciwlotnicza Druyna przyboczna Kompania strzelecka* Oddzia specjalny 2 Kuchnia I batalion 2 II batalion III batalion 4 IV batalion 1 V batalion 2 VI batalion VII batalion VIII batalion 7 Pododdzia Oficerowie modsi 19 2 1 2 1 7 1 55 8 19 5 36 21 26 15 62 70 44 51 84 49 50 60 Podoficerowie Szeregowi Razem 16 5 2 4 3 10 12 44 48 26 23 112 28 20 637 716 833 374 878 578 645 636 52 50 52 34 27 129 31 20 756 794 900 431 1000 648 721 718

IX batalion X batalion XI batalion XII batalion XIII batalion XIV batalion Razem:

1 2 3 1 32

18 28 30 16 12 19 343

43 61 52 33 14 30 761

444 597 710 698 343 293 8692

506 686 794 767 370 342 9828

* faktycznie by to pododdzia przeciwpartyzancki. rdo: I. Jermoow, S. Drobiazko, Antipartizanskaja Respublika, www.ostbataillon.fromru.com/stD-2.htm Uwaga: Poza tym istniao jeszcze biuro przepustek, ale nie byo ono obsadzone przez wojskowych. Proces tworzenia jednostki wyszego szczebla przecign si do wiosny 1943 r. Po kolejnych zacigach sformowano dwa nowe bataliony, tak e ich liczba wzrosa do pitnastu, a poza tym batalion pancerny, batalion gwardii i bateri przeciwlotnicz. 10 marca 1943 r. jednostce nadano nazw Brygada Wojska Ludowego (Volksheerbrigade)19, a bataliony piechoty poczono w pi pukw, ktrych dowdztwo objli byli oficerowie Armii Czerwonej. Pukiem nr 1, na ktry skaday si bataliony 1., 2. i 11., dowodzi major Gakin, pukiem nr 2 (bataliony 4., 6. i 7.) major Tarasow, pukiem nr 3 (bataliony 3., 5., 15.) major Turakow, pukiem nr 4. (bataliony 10., 12. i 14.) major Proszyn, a pukiem nr 5 kapitan Fiatow-Fiatkin. W skad tego ostatniego puku weszy bataliony 8., 9. oraz 13. Pniej sformowano jeszcze samodzielny batalion gwardyjski. Liczy on ok. 650 ludzi i skada si z dwch kompanii strzeleckich i jednej szkolnej, w ktrej przygotowywano kadr podoficersk. Kady batalion skada si etatowo z 4 kompanii oraz plutonw modzierzy i artylerii. Uzbrojony powinien by w 12 dziaa (najczciej posowieckie kalibru 76 mm), 23 rednie i 12 lekkich modzierzy, 8 cikich i 12 lekkich karabinw maszynowych. Jednake w rzeczywistoci skad oddziaw znacznie odbiega od etatw. Rne byo rwnie uzbrojenie, w ogromnej wikszoci posowieckie od karabinw po czogi. Na wyposaeniu brygady jesieni 1942 r. byo m.in. 8 czogw (1 KW, 2 -34, 3 B-7 i 2 B-5), 3 samochody pancerne (1 B-10 i 2 B20), 2 tankietki, take samochody ciarowe i motocykle20. Stan liczebny brygady dochodzi do 12 tys. Jej gwnym zadaniem staa si walka z sowieck partyzantk w lasach orowskich i briaskich, a take utrzymywanie porzdku i umocnienie wadzy miejscowych zarzdw i samorzdw, ochrona niw i zbiorw, konwojowanie pocigw i kolumn transportowych, zabezpieczenie egzekucji podatkw. Milicja Kamiskiego, dziki swej wzrastajcej sile i poprawie jakoci uzbrojenia, stawaa si coraz cenniejszym i znaczcym elementem niemieckiego systemu bezpieczestwa na tyach walczcych wojsk. Kontynuowano wic jej dozbrajanie i reorganizacj.

Taki rozrost jednostki spowodowa konieczno uzupenienia wyszkolonych kadr oficerskich. Awansowanie modszych oficerw, podoficerw, a nawet szeregowych z Armii Czerwonej nie zaatwiao sprawy. Dlatego Kamiski zwrci si do Niemcw o przekazanie 30 oficerw spord jecw wojennych. W ten sposb do brygady trafili m.in.: kpt. Jurij Froow, ktry zanim zosta szefem oddziau operacyjnego sztabu brygady dowodzi batalionem gwardyjskim, szef wywiadu i kontrwywiadu mjr Borys Kostenko, dowdca artylerii ppk Aleksandr Perchurow oraz szef oddziau mobilizacyjnego mjr Nikityski, ktry obj stanowisko po awansowanym na zastpc Kamiskiego Baaszowie. Proces tworzenia jednostki wyszego szczebla przecign si do wiosny 1943 r. Po kolejnych zacigach sformowano nowy (15.) batalion, tak e ich liczba wzrosa do pitnastu, a poza tym batalion pancerny, batalion gwardii i bateri przeciwlotnicz. Gwnym zadaniem brygady bya walka z narastajcym ruchem partyzanckim. Dziki samej obecnoci oddziaw Kamiskiego w wielu miejscowociach i sieci posterunkw partyzantka sowiecka do poowy 1943 r. nie dziaaa zbyt aktywnie. Sztab 1. puku stacjonowa w miejscowoci Pczea (34 km na poudnie od Nawlji), sztab 2. puku w przysiku Bobrik (15 km na poudnie od oktia), 3. puku w Nawlji, 4. puku w Siewsku, a 5. puku w Tarasowce-Chomecz (na zachd od oktia)21. Nie zdarzay si te wiksze dezercje na stron partyzantw, co byo zjawiskiem do czstym w oddziaach wschodnich czy policyjnych. Wedug raportu Orowskiego Sztabu Ruchu Partyzanckiego z 21 lipca 1943 r. w okresie od 1 padziernika 1941 r. do 3 lipca 1943 r. do partyzantw zbiego 29 ludzi Kamiskiego22. Jednake ruch ludnoci odbywa si take w drug stron. W powiecie suziemskim od 19 do 27 czerwca 1942 r. na stron RONA przeszo 427 partyzantw; 65 z nich wstpio do jednostek RONA. Na dowd szczeroci swoich intencji przywieli ze sob ciaa zabitych przez siebie komisarzy oddziau partyzanckiego23. Natomiast wiele do yczenia pozostawiaa dyscyplina wewntrzna w RONA. Nie byo tu wiadomej samokontroli, tak charakterystycznej dla formacji ochotniczych. Znakomita wikszo onierzy urodzona w latach 1925 1926 nie bya przeszkolona wojskowo, nie rozumiaa wojska i jego spraw. Dlatego te oglne wyszkolenie brygady byo bardzo niskie. Pukowi dowdcy wynieli z Armii Czerwonej stopnie modszych oficerw lub nawet tylko politrukw. Dodatkowo niezadowolenie onierzy powodowa fakt, e w czasie akcji dowodzi zawsze Niemiec, nawet jeli by to tylko podoficer.

W celu poprawienia nastrojw wprowadzono przepustki do domw, zezwalano na przyjazd rodzicw, on i narzeczonych, a take wydawano nowe umundurowanie. Wyniki w intensywnym szkoleniu i sukcesy w dziaaniach przeciwko partyzantom nagradzane byy rwnie niemieckimi odznaczeniami, np. elaznymi Krzyami, a nie tylko najczciej nadawan onierzom formacji wschodnich specjaln Odznak za dzielno (Die Tapferkeits- und Verdienst-Auszeichnungen fr Angehrige der Ostvlker). Cay skad brygady objty by systemem awansw. Kolejne stopnie, a w konsekwencji zwikszony od, byy nadawane co kilka miesicy. Pomimo tych zabiegw morale w jednostce byo niskie. Wielu przegrywao w karty cay od, w tym i przyszy, a nawet umundurowanie. Pozytywnym nastrojom nie sprzyja rwnie chodny stosunek oficerw do onierzy24. Brygada Kamiskiego stacjonowaa kompaniami w co wikszych miejscowociach okot'skiego rejonu, prowadzc bezustann walk z sowieck partyzantk. Wedug niemieckich danych w pierwszej poowie 1943 r. siy RONA zlikwidoway 1584, a wziy do niewoli 1568 partyzantw. Zniszczono 207 lenych obozowisk. Oddziay i grupy bojowe wyonione z brygady RONA wiele razy prowadziy ekspedycje karne przeciwko partyzantom. Wedug oblicze dowdztwa niemieckiego brygada Kamiskiego wypeniaa zadania, ktre musiayby by powierzone co najmniej jednej niemieckiej dywizji bezpieczestwa. Pododdziay RONA prowadziy rwnie walki z partyzantami poza swoim terenem. W czerwcu 1943 r. w lasach w okolicach Trubczewska puki 1. i 5. uczestniczyy w akcji przeciwko miejscowemu zgrupowaniu partyzanckiemu liczcemu ok. 6 tys. ludzi. I cho dziaania te nie zakoczyy si cakowitym sukcesem i rozbiciem lenego zgrupowania, to partyzanci ponieli cikie straty. Natomiast ubytki z szeregw obu pukw wyniosy prawie 1/3 stanu wyjciowego25.

fot:Ronowcy w Warszawie w sierpniu 1944 r. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Chcc podoa rosncym zadaniom brygada musiaa si rozwija. Utworzono nowe pododdziay dywizjon przeciwlotniczy (dow. ppor.

Pochin) w skadzie 3 armat przeciwlotniczych i 4 wielkokalibrowych karabinw maszynowych, batalion gwardii pod dowdztwem mjr. Froowa oraz dywizjon pancerny (kpt. Samsonow), ktry posiada 10 samochodw pancernych (typu BA), 2 czogi KW-1, 4 czogi T-34, 3 czogi BT-3, 1 T-37, 2 tankietki i 30 ciarwek. Powsta rwnie dywizjon artylerii, wyposaony gwnie w zdobyczne armaty 76 mm i dwie haubice 122 mm. W sumie brygada liczya teraz ok. 8,5 tys. ludzi. Nastpiy te przesunicia wrd dowdcw pukw. Komenderujcy pukami 1. i 2. pozostali bez zmian. Puk 3. obj dotychczasowy dowdca 4. puku mjr Proszyn, a tego z kolei zastpi Niemiec mjr Reitenbach. Dotychczasowy dowdca 3. puku mjr Turakow obj 5. puk po kpt. Fiatkinie. Nie bya to jednak odpowiednia kadra dowdcza. Np. dowdca 5. puku Turakow otrzyma stopie majora RONA, chocia z Armii Czerwonej wynis tylko stopie starszego sieranta, a dowdca dywizjonu pancernego kpt. RONA Samsonow plutonowego. W maju 1943 r. zostay wprowadzone w brygadzie mundury wedug wzoru jak dla formacji wschodnich (Osttruppen) oraz odznaka naramienna, ktr tworzya tarcza w kolorze munduru z naszyt na niej bia tarczk obramowan na czerwono z czarnym lub tym krzyem w. Jerzego, a nad ni pisane cyrylic te litery RONA (POHA). Istniay te inne warianty odznaki tarcza i krzy naszyte bezporednio na podkadk bez odcicia i bez liter, a do krzya dodawane byy skrzyowane miecze, przez co tren upodabnia si do krzya orderu w. Wodzimierza. Ta praktyka zostaa zreszt zakazana nie ten patron. Jednake ta wersja staa si podstaw projektu oznaki na konierz dla 29. Dywizji Grenadierw Waffen SS. Wanie po przejciu brygady przez Waffen SS pojawiy si dwie nowe wersje tarczek naramiennych maszynowo drukowana z ma, ostro zakoczon tarcz i krzyem z mieczami oraz drukowana na biaym materiale tarcza z bkitnym krzyem oraz tymi lub bkitnymi mieczami i tymi literami POHA26. W dwa miesice po zmianach w umundurowaniu nadeszy dla brygady cikie chwile. Znalaza si ona na bezporednim zapleczu frontu. W lipcu 1943 r. wydzielone z jednostek kompanie i plutony oraz cay 5. puk poprzydzielano do niemieckich jednostek i rzucono na front w rejonie Dmitrowska Orowskiego. Takie uycie jednostek RONA stanowio widomy dowd zbliania si frontu. Dlatego te Kamiski wyda 29 lipca rozkaz nr 224 o przeniesieniu brygady i wszystkich(!) mieszkacw okrgu w okolice Lepela w obwodzie witebskim na Biaorusi. Ewakuacj zarzdzi rozkazem nr 233 z 5 sierpnia. Natomiast do przeniesienia ludzi i mienia przystpiono pi dni pniej. Wikszo ludzi przyja ten rozkaz ze zrozumieniem, chocia u czci modszych wiekiem onierzy wywoa on niezadowolenie. Gotowi byli raczej ucieka do lasu ni opuci rodzinne strony. Dnia 26 sierpnia zakoczono zaadunek na wagony i platformy kolejowe ok. 30 tys. ludzi. Ci, ktrzy z rnych wzgldw nie zdyli na wyjazd, usiowali sami ewakuowa si w lad za uchodzcymi albo uciekali do lasu. Tych, ktrzy uciekali sami, po kilku-kilkunastu dniach ogarn front, natomiast reszta ukrywaa si po lasach nawet do 1946 r., kiedy to zostali w kocu ujci lub zlikwidowani przez NKWD. Puk 4. majora Reitenbacha pozostawiony zosta w Siewsku jako ubezpieczenie odwrotu brygady. By on pierwsz jednostk RONA, ktra zetkna si 27 sierpnia 1943 r. z frontowymi oddziaami Armii Czerwonej. Ronowcy przez osiem godzin zdoali utrzyma

Siewsk. Wikszoci ludzi z 4. puku nie udao si wycofa i znaleli si w okreniu. Cz onierzy polega, cz dostaa si do niewoli, inni uciekli do lasu. Walczcych do ostatka ronowcw oraz nielicznych poddajcych si zwyciscy czerwonoarmici dobijali. Jak pisze Aleksander Soenicyn, wzitego do niewoli dowdc 4. puku majora Reitenbacha wlekli przywizanego za nogi do czogu po ulicach Siewska, a ten przesta dawa oznaki ycia27. Ewakuacja zakoczya si w pocztkach wrzenia 1943 r. Ewakuowanych rozmieszczono na terytorium powiatw lepelskiego, sennienskiego, czasnickiego i bieszenkowickiego. W Lepelu 5 wrzenia odbya si defilada na Placu Targowym. Przyjmowa j sam genera Kamiski. W czasie uroczystoci przemawiali miejscowy starosta i szef niemieckiej komendantury miasta. Po defiladzie odby si spektakl teatralny Baron cygaski. Ale byy to ostatnie mie akcenty zmiany miejsca postoju. I chocia przybycie brygady Kamiskiego powanie wzmocnio siy antypartyzanckie na Biaorusi i zostao te wykorzystane propagandowo jako nowy model miejscowego samorzdu na okupowanych przez Niemcw terenach, to wszyscy, nawet Kamiski, zdawali sobie spraw z tego, e nowa okolica bya opanowana przez sowieckich partyzantw. Na bieco zaopatrywano ich w bro i inne wyposaenie, stanowili wic coraz wiksze zagroenie dla wadz okupacyjnych. Dlatego te jednostki RONA niemal natychmiast rzucono do walki przeciwko lenym. Nie byo to jednak takie proste, gdy ju podczas pierwszych walk na zachd od Boguszewska jeden z batalionw zosta wybity prawie do nogi . Ludziom Kamiskiego udao si wprawdzie pozajmowa drogi i wyprze partyzantw z okolicznych miejscowoci, jednake w tym czasie cz kadry i onierzy z broni w rku zbiega do lasu. Wielu z nich zostao ujtych i odesanych do obozw koncentracyjnych. Rozmiary dezercji moe zilustrowa fakt, i lepelska baza zaopatrzeniowa brygady zapotrzebowaa 4 padziernika 1943 r. prowiant tylko dla 3665 ludzi28.

fot:Ochotnicy podczas zaj saperskich rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal

Na terenach podlegych Kamiskiemu ogoszono wic mobilizacj, a na ziemiach ociennych zacig ochotniczy. Stan brygady zwikszy si dwukrotnie do ok. 7 tys. ludzi. W kadym z piciu pukw byo teraz po okoo 1260 ludzi, a do tego dochodzi jeszcze batalion gwardii29. Puki rozmieszczono wzdu trasy kolejowej OrszaLepel. Z powodu braku sukcesw w walkach z ronowcami partyzanci usiowali rozoy brygad nasyajc swoich agentw i emisariuszy, ktrzy namawiali onierzy i dowdcw do dezercji. Pod wpywem tych dziaa na stron partyzantw przesza 15 wrzenia kompania pod dowdztwem Prowatorowa30Do takiego samego kroku przygotowywali si dowdca 2. puku mjr Tarasow, dowdca dywizjonu artylerii kpt. Maachow i dowdca batalionu Moskwiczew. Jednake mjr Tarasow postanowi najpierw zniszczy niemiecki garnizon w Senno. Niemieckie dowdztwo dowiedziao si o tym od swoich agentw i zawiadomio Kamiskiego. Ten wypoyczonym samolotem cznikowym Fieseler Fi-156 Storch niespodziewanie przylecia 23 wrzenia do siedziby 2. puku i poleci aresztowa i powiesi Tarasowa oraz 8 jego wsppracownikw. Ale nie zaegnao to dezercji. W nocy z dywizjonu artylerii zdezerterowao 27 ludzi wraz z dowdc oraz 126 onierzy z 2. puku, a 25 wrzenia jeszcze 30 ludzi31Ale nowa mobilizacja pozwolia powikszy siy brygady. Do 25 listopada w skadzie brygady byo ponownie 5 pukw, liczcych etatowo po 1260 ludzi oraz batalion gwardyjski. Siy te posiaday 12 czogw (1 KW, 8 -34, 3 B-7), 3 samochody pancerne (B-10), 3 tankietki, 1 haubic 122 mm, 3 armaty 76 mm i 8 armat 45 mm, 810 rednich modzierzy, 15 cikich i ponad 50 lekkich karabinw maszynowych. Brygada bya rozmieszczona nastpujco: w Lepelu sztab brygady, batalion gwardii oraz 1. puk, ktrym dalej dowodzi Gakin awansowany na podpukownika, w Senno 2. puk, ktry po powieszonym Tarasowie obj mjr Pawow, w Czasznikach 3. puk mjr. Proszina, w Taraskach 4. puk mjr. Fiatowa-Fiatkina i 5. puk wieo awansowanego na podpukownika Turakowa. Puki byy rozmieszczone batalionami w umocnionych miejscowociach wok miejsc stacjonowania. Nie mogy by one podzielone na punkty kompanijne, gdy sia partyzantki bya tu zbyt dua i takie rozdrobnienie si mogo skoczy si ich zniszczeniem. Zreszt prby rozbicia jednostek RONA byy podejmowane ustawicznie. Podczas dwudniowych walk 20 i 21 padziernika 1943 r., bdcych niemal formalnym obleniem, ronowcom udao si za cen powanych strat utrzyma Lepel i Czaszniki. Due straty ponieli te sowieccy partyzanci. Dlatego m.in. ich dowdztwo zaapelowao do sowieckiego patriotyzmu Kamiskiego i zaproponowao mu przejcie ze swoj jednostk na sowieck stron za wysokie nagrody i funkcje w Armii Czerwonej. Jednake Kamiski zdecydowanie odrzuci t propozycj.

fot:Bronisaw Kamiski. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal

RONA zostaa wczona rwnie do czynnych dziaa przeciwpartyzanckich. Wraz z niemieckimi siami zaplecza 3. Armii Pancernej Kamiski mia przej kontrol nad drog LepelDokszyce i zapewni w ten sposb bezpieczestwo transportw do i z frontu. Przez wiksz cz grudnia udao si zepchn partyzantw gbiej w lasy, ale nie oznaczao to zapewnienia bezpieczestwa na caej trasie. W styczniu 1944 r. brygada odniosa wiksze sukcesy w walkach z partyzantk. Chcc nagrodzi samego Kamiskiego i podnie morale jednostki Niemcy nadali RONA nazw Brygady Szturmowej (Sturmbrigade), a Kamiski zosta 27 stycznia 1944 r. odznaczony przez szefa Oddziau Kadr Naczelnego Dowdztwa Si Zbrojnych generaa piechoty Wilhelma Burgdorfa jednoczenie Krzyami elaznymi I i II klasy32Byo to potrzebne do nadania w przyszoci Krzya Rycerskiego najwyszego niemieckiego odznaczenia bojowego. Kamiski mgby je otrzyma za kolejne bohaterskie czyny swojej jednostki. Wiosn 1944 r. brygada wzia udzia w duej operacji przeciwpartyzanckiej pod kryptonimem Przelotny deszcz (Regenschauer). Od 11 do 17 kwietnia ponad 60-tysiczna Grupa Bojowa Gottberg (Kampfgruppe Gottberg)33iaa zepchn siy partyzanckie do zachodniej strefy dziaa i tam, podczas nastpnej operacji wito wiosny (Frhlingsfest) zniszczy okronych. W cigu niemal miesicznych dziaa (18 kwietnia15 maja) uczestniczce w operacji 1., 3. i 5. puki RONA wyrniy si skutecznoci dziaa. Tempo ich akcji byo duo szybsze ni niemieckich si policyjnych, a i wyrwanie si partyzantw z okrenia nastpio na odcinku niemieckim, a nie ronowskim. Mimo e partyzanci nie zostali zniszczeni, udao si przywrci spokj na zapleczu Grupy Armii rodek. Podczas gdy puki RONA walczyy z partyzantk, 15 lutego 1944 r. rozpocz si kolejny etap ewakuacji ludnoci przybyej z oktia tym razem na nalece do Komisariatu Rzeszy Biaoru polskie Kresy Wschodnie. Nowym centrum wadzy Kamiskiego miaa sta si miejscowo Zdzicio (znana rwnie

pod nazw Diatowo)34. Rodziny onierzy wysano na ten teren ju w marcu 1944 r. W sumie na nowe miejsce przybyo ponad 10 tys. uchodcw cywilnych, 3 tys. onierzy oraz 2 tys. koni i 1,5 tys. krw35. Po dotarciu na miejsce Kamiski obsadzi administracj swoimi ludmi i zapeni wizienia gwnie tymi, ktrzy wydawali mu si niepewni lub nie chcieli wyda kosztownoci, o posiadanie ktrych byli posdzani. Ju wwczas rozpocz on zbieranie rnych wartoci, gwnie w zocie i walucie, ktre mogy mu zapewni dostatnie ycie po wojnie. Ludzie zamieszkujcy ten teren nie byli bowiem tak biedni jak ci, ktrzy przez ponad 20 lat yli w ZSRR.

fot:Rosyjscy ochotnicy w niemieckich mundurach. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Oprcz dziaa zwizanych z zagospodarowaniem si na nowym terenie RONA prowadzia rwnie walk z miejscow partyzantk. Ich gwnym przeciwnikiem byy oddziay sowieckie, ale na tym terenie silna bya rwnie Armia Krajowa. Nie ma jednake adnych wiadectw o walkach pomidzy AK a RONA. By moe o niepodejmowaniu walk z rodakami zadecydowao polskie pochodzenie Kamiskiego36. Natomiast prowadzono tu innego rodzaju dziaania mobilizacj miejscowych mczyzn do RONA. Miaa ona obj roczniki 19221926, ale zdoano dziki niej uzupeni szeregi tylko o kilkaset osb gwnie Biaorusinw i czciowo Polakw. Reszta bya ju w oddziaach partyzanckich albo zbiega wraz z rodzinami do lasu. Musieli ucieka wszyscy, gdy w razie niestawienia si do poboru konsekwencje ponosia rodzina dezertera. Zbliajcy si front, a zwaszcza sukcesy prowadzonej przez Armi Czerwon Operacji Bagration wymusiy kolejne przemieszczenie brygady i wdrujcej z ni ludnoci. Kamiski porozumia si wwczas z wadzami niemieckimi i uzyska od nich zgod na wycofanie cywili i onierzy z terenw przyfrontowych. Na dawnych Kresach pozostaa tylko cz jednostki, ktra osaniaa odwrt

si niemieckich w rejonie Wsielubia37. Wwczas to RONA zainteresowa si na dobre Reichsfhrer SS i dowdca policji Heinrich Himmler. Postanowi przej t formacj pod swoj opiek i ewakuowa ludno na Wgry, a onierzy przenie na poligon w Niemczech i uformowa z nich dywizj Waffen SS. Braki kadrowe wrd szeregowych, podoficerw, a zwaszcza oficerw miay by uzupenione ochotnikami z obozw jenieckich. Po uzyskaniu zgody Himmlera tabor Kamiskiego wyruszy kolej przez Biaystok, apy i std na Ostrok. Do podjcia decyzji o dalszych losach brygady i cywili wyadowano ich w miejscowoci Wygoda pomidzy om a Zambrowem. Std zostaa ona 20 lipca przetransportowana do Sokoowa Podlaskiego. To nowe miejsce dyslokacji zwizane byo z pomysem osiedlenia ronowcw w lasach bigorajskich. Jednake zblianie si frontu szybko sprawio, e idea ta przestaa by aktualna. Ju 22 lipca brygada i uchodcy wyruszyli przez Otwock, Gr Kalwari, Wark, Grjec, Tomaszw Mazowiecki i Piotrkw Trybunalski do Czstochowy. Tu rozwaany by nawet projekt osiedlenia brygady wraz z taborami i rodzinami na duej w Miechowskiem38. Zamierzano stworzy tam rejon umocniony na wzr lokot'skiego, w celu osabienia, a nawet wyeliminowania z tego terenu polskiej partyzantki niepodlegociowej. Powrcono wic do koncepcji wgierskiej. Jednak przeniesienie na Wgry opniao si. Spowodowane to byo niechci wadz budapeszteskich przecie sojusznika III Rzeszy do przyjcia uchodcw, a zwaszcza wydzielenia im terenw na taki sam autonomiczny okrg, jaki mieli dotychczas. Rwnie niemiecko-rosyjski komitet ewakuacyjny w Budapeszcie nie zosta w por poinformowany o majcych nadej transportach, a bez jego porednictwa trudno byo uruchomi procedury przyjmowania uchodcw. Entuzjazmu nie przejawia rwnie Dowdca SS i Policji na Wgrzech Otto Winkelmann. Obawia si on, e cz brygady (uzbrojona) pozostawiona dla ochrony uchodcw moe atwo wej w konflikt z jednostkami wgierskimi lub miejscow ludnoci, choby z powodu nieznajomoci jzyka wgierskiego. Gdy wydawao si, e ju wszystko zaatwione i pierwszy transport przygotowywa si do przekroczenia granicy, na Sowacji wybucho powstanie. Uchodcy zostali wic zatrzymani na Grnym lsku w pobliu Raciborza. Jednake nie przydzielono im adnego terenu do rozkwaterowania si i wszyscy pozostali w wagonach. Powodowao to kolejne zadranienia z miejscowymi wadzami, ktre potrzeboway wagonw kolejowych do przewozu wasnych wojsk. Nikt te nie zadba o prowiant dla ronowcw. Gdy wic zostao zjedzone ostatnie przywiezione ze sob zwierz, uchodcy i ich ochrona rozpoczli grabie miejscowej ludnoci. Wywoao to wcieko gauleitera Grnego lska Fritza Brachta, ktry zagrozi konwojujcym transport oficerom SS oddanie pod sd polowy, jeeli natychmiast nie wyprawi rosyjskiej dzikiej hordy poza jego teren39.

fot:Jeden z 300 tys Rosjan walczcych po stronie III Rzeszy . rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Ale ronowcy nie tylko oczekiwali na transport na nowe miejsce. 1 sierpnia wybucho w Warszawie powstanie. Poszukujc si, ktre mogyby by uyte do jego likwidacji, dowdztwo niemieckie zwrcio uwag rwnie na grup Kamiskiego. Byo to przecie 6,5 tys. ludzi. W Czstochowie 2 sierpnia z kadego puku wybrano po 300400 nieonatych mczyzn. W

ten sposb zgromadzono 1700 ludzi. Podzielono ich na dwa bataliony i nadano nazw puk szturmowy Brygady RONA. Bezporednie dowodzenie nad pukiem obj oficer operacyjny (Ia) sztabu brygady mjr Jurij Froow40. Pukowi przydzielono 4 czogi T-34, dziao samobiene Su-76 i 2 haubice 122 mm. Puk RONA przez pierwsze 10 dni walk z powstacami (414 sierpnia) znajdowa si na Ochocie, gdzie zajmowa si przede wszystkim rabunkami i gwatami, a take mordowaniem ludnoci. Dla nienawykych do duego miasta ronowcw walki w Warszawie byy bardzo cikie. W cigu niespena tygodnia stracili w zabitych i rannych 30% stanu. Stres i straty ludzie Kamiskiego powetowali sobie na mieszkacach Ochoty. By to dla nich pierwszy kontakt ze wiatem zachodnim, z jego dostatkiem, a czsto nawet komfortem. Niemal natychmiast po przybyciu rozpoczli rabunki i gwaty. Stworzyli nawet wasny obz dla zatrzymywanej ludnoci na tzw. Zieleniaku. Mieli rwnie na sumieniu kilkaset mordw. Wedug opracowanego w Gwnej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wykazu zbrodni popenionych poza dziaaniami bojowymi podczas powstania warszawskiego ronowcom mona przypisa okoo 700 takich przypadkw41. Skd wic opinia o wyjtkowej zbrodniczoci RONA?

fot:Za dzieln postaw w walce ochotnikom ze wschodu nadawano Odznaczenie za Dzielno dla czonkw narodowoci wschodnich. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Kreatorami takich pogldw byli gwnie Niemcy (von dem Bach czy gen. Heinz Guderian) zeznajcy przed Trybunaem Norymberskim. Odsuwao to, a nawet zdejmowao z nich odium zbrodni na ludnoci walczcej stolicy. Przypisanie zbrodni cudzoziemcom, a co za tym idzie przemilczanie zbrodni jednostek niemieckich miao utrzyma pozytywn opini o rycerskim Wehrmachcie, a nawet o Waffen SS. Ale nie tylko Niemcy

przypisywali ronowcom ogromne zbrodnie. Swj wkad maj tu rwnie Polacy. W pracy powiconej powstaniu Adam Przygoski informuje, e 5 sierpnia ludzie Kamiskiego zamordowali ponad 15 tys. mieszkacw Ochoty42. Dnia 12 sierpnia ludzie Kamiskiego przebili si do ul. Nowogrodzkiej i placu Starynkiewicza, gdzie zajli szpital Dziecitka Jezus. Nastpnego dnia dotarli do ul. Chaubiskiego. Czci udao przedosta si na pnocn stron Alei Jerozolimskich. Teren ich walk ograniczay ulice TowarowaKrochmalnaelazna i Aleje. Tu 21 sierpnia, na rogu ulic Srebrnej i Towarowej, zgin dowdca puku mjr Froow43. Zreszt dzie ten nie by zbyt pomylny dla ronowcw, gdy oprcz dowdcy stracili w tym rejonie ca kompani. 23 sierpnia zostali oni przeniesieni w okolice pomidzy ulicami Stawki a Powzkowsk. Ju po trzech dniach zostali jednak zluzowani przez Niemcw. Przerzucono ich do zewntrznego piercienia wojsk w Puszczy Kampinoskiej. Ich zadaniem byo niedopuszczenie do poczenia si partyzantw spoza Warszawy z powstacami. Jednake ludzie Kamiskiego najwidoczniej nie docenili zaprawionych w boju polskich paryzantw. Ich brak czujnoci by spowodowany pijastwem. Dlatego w nocy 2/3 wrzenia oddzia Armii Krajowej por. Adolfa Pilcha Doliny do atwo rozbi w Truskawiu batalion RONA, zdobywajc wiele broni, amunicji oraz umundurowania i ywnoci44. Zgino tam ok. 100 ludzi Kamiskiego. W sumie straty puku szturmowego wyniosy prawie poow stanu wyjciowego, czyli ok. 800 ludzi.

fot:Oficer jednostek wschodnich. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Walka pod Truskawiem bya ostatni akcj ronowcw podczas powstania. Zostali oni odesani na poligon w Mnsingen w Wirtembergii, gdzie formowano z brygady RONA rosyjsk 29. Dywizj Grenadierw Waffen SS45. Wedug planw dowdztwa SS na podstawie Brygady RONA miano utworzy 1 rosyjsk dywizj Waffen SS. 31 lipca w Poznaniu Himmler mianowa Kamiskiego na stopie Waffen-Brigadefhrera der SS. Taka nazwa stopnia generalskiego przeznaczona bya dla cudzoziemcw

przyjmowanych do suby w Waffen SS w stopniu generalskim. Jednostk Kamiskiego Himmler przyj do Waffen SS jako brygad, bez przydzielenia jej na razie numeru porzdkowego w szeregu kolejnych jednostek tego typu w Waffen SS. Z faktem przyjcia RONA do Waffen SS wie si nieporozumienie wywoane zeznaniami von dem Bacha. W swoich zeznaniach owiadczy on, e brygada zostaa wcielona do SS, a nie do Waffen SS46. Twierdzenie takie nie odpowiada prawdzie z kilku powodw: po pierwsze do SS przyjmowano tylko osoby germaskiego pochodzenia i to indywidualnie47; po drugie wszyscy przyjci do SS otrzymywali stopnie w Oglnej SS (Allgemeine SS), a nie Waffen SS, a sam Kamiski zosta przecie generaem Waffen SS; po trzecie von dem Bachowi chodzio zapewne o zdjcie odium wyczynw popenionych przez jednostk Waffen SS, ktra to formacja grupowaa onierzy jak inni48. Ale nie wszystko odbywao si po myli Kamiskiego. 1 sierpnia Reichsfhrer SS wyznaczy na dowdc majcej powsta rosyjskiej dywizji (kolejnej 29. dywizji Waffen SS) SS-Brigadefhrera Christopha Diehma, poprzednio dowdc SS i policji w dystrykcie galicyjskim w Generalnym Gubernatorstwie. wiadczyoby to, e dla Kamiskiego przewidziana bya raczej funkcja inspekcyjna, analogiczna do tej, jak sprawowa otewski genera i Waffen-Gruppenfhrer der SS Rudolfs Bangerskis czy estoski pukownik i Waffen-Brigadefhrer der SS Johannes Soodla. Nie penili oni adnych bezporednich funkcji dowdczych, mieli tylko organizowa werbunek do jednostek i zapewnia poparcie miejscowej ludnoci dla sprawy walki u boku Niemiec. Dywizja bya organizowana wedug etatu ochotniczej dywizji grenadierw SS, a w jej skad miay wej 72., 73. i 74. puki grenadierw Waffen SS (odpowiednio: rosyjskie nr 1., 2. i 3.) po trzy bataliony kady, a take puk artylerii z trzema dywizjonami lekkiej artylerii i jednym cikiej oraz bataliony fizylierw lub kawalerii (rozpoznawczy), saperw, cznoci i zapasowy, a take pododdziay zaopatrzenia i transportowe wszystkie o numerze 29.49 Formowanie 1 rosyjskiej dywizji Waffen SS przebiegao bardzo powoli. Brakowao fachowej kadry i odpowiednio przeszkolonych onierzy do jednostek specjalistycznych artylerii, saperw itp. Oficjaln nazw 29. Waffen Grenadier Division der SS (russische Nr 1) nadano dywizji 1 padziernika 1944 r. W celu przyspieszenia jej formowania skierowano do dywizji SSGruppenfhrera i gen. por. policji Heinricha Jrsa50. Jednake bez Kamiskiego zabrako w niej czynnika scalajcego. Poza tym onierze nie chcieli suy z dala od rodzin i pod niemieckim dowdztwem.

fot:Porucznik jednostek wschodnich. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Szkolenie i tworzenie przewidzianych etatem jednostek dywizji szo tak opornie, e pod koniec 1944 r. jednostk rozwizano. Modszych wiekiem onierzy wcielono do 1. Dywizji Piechoty Si Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodw Rosji gen. Andrieja A. Wasowa (600. Dywizja Piechoty Wojsk Ldowych)51 pod dowdztwem gen. mjr. Sergieja K. Buniaczenki. Trafili oni w wikszoci do 1602. puku piechoty dowodzonego przez pk. Wiaczesawa P. Artiemiewa52. Stanowili tam prawie 2/3 skadu puku. Czogi brygady zostay wczone do batalionu

rozpoznawczego. Z ronowcw utworzono rwnie kompani wsparcia tego batalionu. Starsi wiekiem pozostali natomiast w charakterze ochrony ludnoci i taborw stacjonujcych w okolicach Mnsingen w Wirtembergii. Tam przebywali do koca wojny. Literacki opis przybycia do Mnsingen ronowcw, majcych po kilka zegarkw, paszczy czy innych zdobyczy i czsto pijanych, przedstawi Jrgen Thorwald: Z pocigu wylewaa si chaotyczna masa uzbrojonych i nieuzbrojonych ludzi ubranych w najrniejsze mundury. Wrd onierzy byy kobiety obwieszone biuteri. Oficerowie, nie odrniajcy si od swoich zdemoralizowanych podkomendnych, mieli na rkach po trzy do piciu zegarkw [...] Kiedy Buniaczenko [dowdca dywizji JG] zobaczy zdemoralizowan band zamiast onierzy, jego twarz poczerwieniaa z wciekoci. Oto kogo mi dajecie! wykrzykn bandytw, zodziei i rabusiw! Mog zatrzyma tych, ktrych wy ju nie potrzebujecie!53 Sergiej Buniaczenko energicznie zabra si za wprowadzanie porzdku. Odesa wikszo oficerw RONA, poniewa dla niego liczyo si przede wszystkim wyksztacenie wojskowe i dowiadczenie. Z oficerw dywizji tylko jeden obj dowdztwo samodzielnej jednostki kapitan, pniej awansowany na majora, Borys A. Kostenko dowodzi 1600. batalionem rozpoznawczym 1. Dywizji Si Zbrojnych KONR. Takie zaatwienie sprawy spowodowao du zmian w postawie byych ronowcw. Gdy zorientowali si, e trafili do regularnego wojska, zaczli zachowywa si jak onierze. Niewtpliwy wpyw miaa tu elazna rka dowdcy dywizji. Byli onierze RONA zachowali jednak pewien wyrnik. Spord innych w 600. Dywizji odrniali si wasn tarcz naramienn, bdc modyfikacj dotychczasowej, tylko zamiast liter POHA umieszczono rosyjski skrt nazwy KOHP (czyli KONR pisane cyrylic)54. Ale mia to by jedyny wyrnik. 5 grudnia 1944 r. dowdca dywizji wyda rozkaz, w ktrym zabroni czyni jakiekolwiek rozrnienia w traktowaniu ronowcw i reszty onierzy dywizji. Byli ronowcy brali udzia w walkach przeciwko Armii Czerwonej. 13 kwietnia 1945 r. 1602. puk atakowa pnocn cz przyczka Erlenhoff koo Frankfurtu nad Odr. Wspomagay go w tym czogi batalionu rozpoznawczego. Akcja ta nie zakoczya si sukcesem. Buniaczenko podj wtedy decyzj wycofania si na poudnie w kierunku Czech i Austrii. Podczas tego marszu dotaro do Dywizji wezwanie o pomoc, skierowane przez powstacw praskich. W stolicy Czech wybucho bowiem powstanie, ale obecno w samym miecie i w jego pobliu silnych jednostek niemieckich stanowia powane zagroenie dla praskich powstacw. Po kilku dniach walk z Niemcami wasowcy musieli si wycofa, gdy Czesi wycofali swoj prob o pomoc. Ronowcy w skadzie Si Zbrojnych KONR oraz ich rodziny podzielili losy innych obywateli ZSRR, ktrzy podczas wojny znaleli si poza terenami sowieckiej ojczyzny. Zostali oni wydani Moskwie i albo zostali rozstrzelani, albo dugie lata spdzili w guagach. Tylko nielicznym udao si powrci w rodzinne strony.

Ale opisujc dzieje caej brygady stracilimy z oczu jej dowdc Bronisawa Kamiskiego. Przyby on wraz ze swymi onierzami do Warszawy i dzieli ich los. Zosta nawet ranny w rk. Ale jego uwaga skupiona bya przede wszystkim na gromadzeniu dbr. Nie wiadomo, czy sam uczestniczy w tym procederze, czy te jego ludzie oddawali mu cz wasnych upw jako swojego rodzaju udzia. Jest natomiast faktem, e zezwala ronowcom na rabunek, a nawet broni ich postpowania przed niemieckim dowdztwem. Takie postpowanie ronowcw uzasadnia tym, e zarwno oni, jak i ich rodziny stracili cay swj majtek w trakcie dugiej i wiernej suby dla Niemiec, a teraz odbiera si im moliwo powetowania sobie tych szkd. Niemiec batycki Sven Steenberg opisywa spotkanie z Kamiskim w Warszawie. W czasie rozmowy usprawiedliwia on swoich ludzi tumaczc, e niezrabowane dobra zostayby i tak zniszczone w toku walk. W rozmowie, w ktrej uczestniczy jego szef kontrwywiadu kpt. Kapkajew, podkrela, e gdy jego ludzie patrz na niewyobraalne dla nich luksusy mieszkacw polskiej stolicy, to nic nie jest w stanie powstrzyma ich od rabunku55. Kamiskiemu udao si zgromadzi kilka waliz zota i kamieni szlachetnych, ktre mia umieszczone w samochodzie. Von dem Bach zeznawa: Albowiem sam widziaem [] wz wypeniony po brzegi skradzionymi rzeczami wartociowymi, zotymi zegarkami, brylantami. On mia pene walizy srebra, zota i brylantw56. Samochodem tym Kamiski usiowa wyjecha z Warszawy w towarzystwie szefa sztabu brygady ppk. Ilji Szawykina, lekarza brygady i oczywicie kierowcy. W przytaczanym przez Marka Kwiatkowskiego zapisie z notatnika rozmw telefonicznych niemieckiej 9. Armii pod dat 19 sierpnia czytamy: Kamiski wyjecha z penymi kuframi, ludzie pozostali tu57. Nie wiadomo, gdzie wyjechali i czy dojechali. Nie wiadomo rwnie, czy te pene kufry to wszystko, co z podziau upw przypado Kamiskiemu, czy tylko cz. Niemcy nigdy nie wypowiadali si, ani nie zostawili ladw w dokumentach, na temat waliz Kamiskiego. Podobnie tajemnicza jest rwnie sprawa jego mierci. Do dzi nie wiadomo gdzie, kiedy i w jaki sposb. Owszem, w historiografii cytowanych jest kilka zapisw na ten temat, ale czy s one wiarygodne?

fot:Podporucznik jednostek wschodnich udekorowany odznak za walk w rcz. rdo:Adrian Gilbert, Waffen SS an illustrated history.Heinz Ertel, Richard Schulze-Kossen, Europische Freiwillige im Bild. niemiecka gazeta propagandowa Signal Pierwszym ladem moe by zapis w osobistym dzienniku Ericha von dem Bacha z 28 sierpnia 1944 r.: Abends nach Litzmannstadt zur Standgerichtsitzung ber Kaminski58. Pewnym potwierdzeniem tego moe by zeznanie Bacha zoone 26 stycznia 1946 r. w Norymberdze przed polskim prokuratorem Jerzym Sawickim. Von dem Bach oznajmi, e Kamiski, wraz ze swoim sztabem, zosta stracony natychmiast po wyroku sdu wojennego. Dzi ju prawdopodobnie nie uda si ustali prawdziwych okolicznoci mierci Bronisawa Kamiskiego. W dostepnych badaczowi dokumentach i publikacjach pojawia si co najmniej kilka dat. Pierwsza to wspomniany wczeniej 19 sierpnia. Kamieski mia by wezwany do odzi i tam stracony. Na taki dzie wskazywa rwnie szef Sztabu Dowodzenia Himmlera SS-Brigadefhrer Ernest Rode, ktry w kocu 1944 r. przebywa przy Dowdcy Si Przeciwpartyzanckich, czyli wanie von dem Bachu:

Egzekucja odbya si w przyblieniu midzy 15 a 20 sierpnia59. Ale ten Bachowski zapis o 28 sierpnia? Pomimo wszystko bardziej prawdopodobna jest ta ostatnia data. Jej z kolei powiadczeniem jest zapis we wspomnianym ju notatniku rozmw telefonicznych 9. Armii z 30 sierpnia: Sprawa Kamiskiego zaatwiona60. I wszystko byoby piknie adnie, ale w dokumentach niemieckich jako data mierci Kamiskiego podany jest 4 padziernika i okrelenie fall, czyli poleg. Jak byo naprawd chyba ju nigdy nie ustalimy. Nie uda si rwnie najprawdopodobniej ustali okolicznoci mierci przywdcy RONA w sposb wyczerpujcy omwi to w poowie lat 90. XX w. p. Zenon Rudny61. Od tej pory niczego nowego nie ustalono. Tak wic najpewniej na zawsze pozostan tajemnic dwie kwestie okolicznoci mierci i losy skarbu Brigadefhrera. Ale moe kto to kiedy w kocu rozwie.

1) Nacjonalisticzeskie formirowania na okkupirowannoj territorii, raport pomocnika naczelnika Centralnego Sztabu Ruchu Partyzanckiego mjr. bezp. pastwowego Formanowa z grudnia 1943 r., Biaoruskie Archiwum Narodowe (dalej BAN) w Misku, fond 3500, opis 2, tom 5, karty 367 368. 2) Bericht Nr. 5 des AOK 2 Abt. Ic/AO (V.A.A.) ber die nationalsozialistische russische Kampfgruppe Kaminski in Lokot bei Nawlja (Hptm. Bossi-Fedrigotti), Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Mikrofilmy Aleksandryjskie [NARA], zesp T-175, rolka 66, klatka 2582643 i 2582876 (AAN MA T-175/66/2582643 i 2582876).

3) Ale np. brytyjski historyk Matthew Cooper dopuszcza moliwo, e Kamiski by z pochodzenia ydem (po matce), por. M. Cooper, The Phantom War, London 1979, s. 112. 4)A. Borkiewicz, Powstanie Warszawskie 1944, Warszawa 1957, s. 97; J. Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, Warszawa 1959, s. 244 oraz H. Kranhals, Der Warschauer Aufstand 1944, Frankfurt aM. 1962, s. 315. Autor niniejszego opracowania sam, najprawdopodobniej pod wpywem siy sugestii, uy w artykule na ten temat z roku 1994 w Wojskowym Przegldzie Historycznym imienia Mieczysaw. 5) N. Davies, Powstanie `44, Krakw 2004, s. 342, 922. 6) Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, t. 3, cz. I, Warszawa 2000, s. 67. 7) I. Jermoow, S. Drobiazko, Antipartizanskaja Respublika, www.ostbataillon.fromru.com/stD-1.htm 8) R. Michaelis, Die russische Volksbefreiungsarmee RONA 19411944, Erlangen 1992, s. 49; A. Dallin, The Kaminski Brigade. A Case Study of Soviet Disaffection, [w:] Revolution and Politics in Russia, Bloomington London 1972, s. 249. 9) Por. przypis B. Kupcia o Kamiskim w: Relacja von dem Bacha o Powstaniu Warszawskim, Dzieje Najnowsze 1947, nr 1; J. Kirchmayer, op. cit., s. 244 oraz H. Kranhals, op. cit., s. 316. 10) R. Majewski, Waffen SS. Mity i rzeczywisto, wyd. I, Wrocaw 1977, s. 169 oraz wyd. II, Wrocaw 1983, s. 154. 11) Por. Zbrodnie okupanta hitlerowskiego na ludnoci cywilnej w czasie Powstania Warszawskiego w 1944 r., red. S. Datner, K. Leszczyski, Warszawa 1962, s. 373. 12) AAN MA T-78/413/6381300-301 oraz Nacjonalisticzeskie formirowania..., BAN, f. 3500, op. 2, t. 5, k. 371. 13) W wojennom diele sowierszenno niegramotnyj..., Nacjonalisticzeskie formirowania..., BAN, f. 3500, op. 2, t. 5, k. 370. 14) Aufstellung und Bewaffnung der Lokoter-Miliz. Fernsprech an Korck 580 von Hptm. Biewald vom 2.05.1942, AAN MA T-501/61/000197. 15) AAN MA T-501/61/000947. 16) Nacjonalisticzeskie formirowania..., BAN, f. 3500, op. 2, t. 5, k. 370. 17) 7 Ibidem, k. 367368. 18) Die Brigade Kaminski, Der Freiwillige 1964, nr 8; w 1944 r. oficerem cznikowym z ramienia SS by SS-Obersturmbannfhrer Gerhard Reussner, por. AAN MA T-611, rolka 1. 19) AAN MA T-78/413/6381300-301 oraz Nacjonalisticzeskije formirowanija..., k. 371. 20) S. Drobiazko, Wtoraja mirowaja wojna 19391945. Russkaja Oswoboditielnaja Armija, Moskwa 1998, s. 3536. 21) Szczegow dyslokacj ilustrowa moe przykad 1. puku. Jego sztab stacjonowa w Pczele. W Tarasowce znajdowa si sztab, bateria artylerii i modzierzy oraz 1. i 2. kompanie I batalionu. Batalionem dowodzi Sorokin, a kompaniami Mieszkow i Aborin. 3. kompania (dowdca Andrejew) stacjonowaa we wsi Szemiakino, a kompanie 4. i 5. (dowdcy Siemin i Ryyn) we wsi Chomecz. Sztab II batalionu (dowdca Korniew) i bateria artylerii (dow. Sudenko) stay w chutorze Chomeckim, a jego kompanie 1. (dow. Rodnow) i 9. we wsi Krupieckij. Sztab 11. batalionu (dow. Pawow) i 1. kompania (dow. Baranow) stacjonoway w oktiu, 2. kompania (dow. Poliakow) w osadzie Nikoajewskoje, 3. (dow. Kiriuszyn) we wsi Krasnyj Koodiez`, a 4. (dow. Natiaczkow) w osadzie Nowyj Swiet.

Oprcz tego puk wystawia w oktiu wzmocnione posterunki drogowe (tzw. zastawy) po 3040 ludzi. W obrbie dziaania puku byy to zastawy nr 5 (dow. Lewkow), 6 (dow. Pupkin) i 7 (dow. Jelin). I. Jermoow, S. Drobiazko, op. cit. 22) Ibidem 23) S. Steenberg, Wlassow Verrter oder Patriot, Kln 1968, s. 84. 24) Nacjonalisticzeskije formirowanija..., k. 374. 25) I. Jermoow, S. Drobiazko, op. cit. 26) J. R. Angolia, A. Schlicht, Uniforms & traditions of the german army 19331945, t. 2, San Jose 1992, s. 402. 27) Por. idem, Archipelag..., t. 1, s. 239 oraz S. Steenberg, op. cit., s. 85. 28) Nacjonalisticzeskije formirowanija..., k. 374. 29) Na dzie 1 marca 1944 r. stan brygady wynosi ok. 7800 ludzi, AAN MA T-311/220/0006 oraz T-454/88/000463-464. 30) Oprcz broni modzierza, 3 karabinw maszynowych, 10 pistoletw maszynowych i 60 karabinw, kompania zabraa 15 koni i 12 podwd, I. Jermoow, S. Drobiazko, op. cit. 31) Ibidem 32) R. Michaelis, op. cit., s. 50. 33) Nazwa grupy pochodzia od nazwiska SS-Grupenfhrera Kurta von Gottberga, ktry peni jednoczenie funkcj Komisarza Rzeszy i dowdcy SS i policji na Biaorusi, J. Turonek, Biaoru pod okupacj niemieck, WarszawaWrocaw 1989, s. 130. 34) Z. Rudny, Brygada RONA, Wojskowy Przegld Historyczny 1997, nr 1 2. 35) A. Dallin, op. cit., s. 264. 36) I. Jermoow, S. Drobiazko, op. cit. 37) J. Jelisiejew, Na kierunku biaostockim, Warszawa 1976, s. 57. 38) AAN MA T-454/39/000155-6. 39) I. Jermoow, S. Drobiazko, op. cit. 40) H. Kranhals, op. cit., s. 361 oraz J. Wroniszewski, Ochota 1944, Warszawa 1976, s. 635 i 693. 41) Rejestr miejsc i faktw zbrodni popenionych prze okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich. Powstanie Warszawskie 1 VIII2 IX 1944, Warszawa 1994, passim. 42) A. Przygoski, Powstanie Warszawskie w sierpniu 1944 r., Warszawa 1988, s. 251. 43) R. Bielecki, W zasigu PAST-y, Warszawa 1994, s. 270271. 44) J. Krzyanowski, Konspiracja i powstanie w Kampinosie, Warszawa 1961, s. 364374 i 383387 oraz J. Kirchmayer, Powstanie Warszawskie, Warszawa 1984, s. 366. 45) J. Gdaski, Brygada Kamiskiego, Wojskowy Przegld Historyczny 1994, nr 3 oraz Z. Rudny, Kontrowersje wok Brigadefhrera Bronisawa Kamiskiego, Dzieje Najnowsze 1996, nr 34. 46)Relacja von dem Bacha..., s. 304. 47) Co prawda zdarzay si zbiorowe przyjcia do SS, np. w Kajpedzie, w Okrgu Sudeckim czy w niektrych przypadkach na ziemiach polskich i francuskich wcielonych do Rzeszy, ale tym razem musiao zaistnie kilka warunkw niemieckie pochodzenie kandydatw, dotychczasowa dziaalno na rzecz Niemiec lub NSDAP oraz czynne uczestnictwo w organizacjach mniejszoci niemieckiej na terenach innych krajw.

48)Jak brzmia tytu ksiki generaa Wafen SS i czonka SS Paula Haussera, Soldaten wie andere auch, Osnabrck 1966. 49) Etat jednostki tego typu, T. Sawicki, Niemieckie wojska ldowe na froncie wschodnim. Czerwiec 1944maj 1945 (struktura), Warszawa 1987, s. 6970. 50)Pomimo wysokiego stopnia w oglnej SS (Allgemeine SS) i policji, Jrs by tylko SS-Standartenfhrerem w Waffen SS; por. Tagesbefehl nr 200/44 vom 16.10.1944., Chef d. Hauptamt, Komandierungen, AAN MA T-175/158/2688957. 51)M. Windrow, The Waffen SS, London 1990, s. 24. 52) J. Hofman, Die Geschichte der Wlassow Armee, Freiburg iB. 1984, s. 6364. 53) J. Thorwald, Iluzja. onierze radzieccy w armii Hitlera, Warszawa Krakw 1994, s. 317318. Nb. ksika ta, wydana w PWN, zostaa fatalnie przetumaczona. I osoba przekadajca t prac na jzyk polski, i redaktor tomu wykazali si poraajc nieznajomoci realiw II wojny wiatowej oraz III Rzeszy i jej si zbrojnych. Nie znali rwnie zasad transliteracji nazwisk rosyjskich np. gen. Szilenkow zamiast ilenkow czy Sykow zamiast Zykow, e wymieni tylko te najpowszechniejsze. 54) S. Drobiazko, op. cit., s. 3031. 55) S. Steenberg, Si nannten mich Gospodin.... Erinnerungen eines Baltendeutschen 19411945, MnchenBerlin 1991, s. 173175. 56) J. Sawicki, Zburzenie Warszawy, Katowice 1946, s. 44. 57) M. J. Kwiatkowski, Tu mwi powstacza Warszawa Dni powstania w audycjach Polskiego Radia i dokumentach niemieckich, Warszawa 1994, s. 224. 58) K. Joca, Dziennik wojenny generaa SS Ericha von dem Bacha, Acta Universitatis Wratislaviensis 1987, t. 11, s. 235 (seria: Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi). 59) Owiadczenie z 14 sierpnia 1946 r., Ludno cywilna w Powstaniu Warszawskim, t. II, Warszawa 1974, s. 706. 60) M. J. Kwiatkowski, op. cit., s. 341. 61) Z. Rudny, Kontrowersje oraz idem, Brygada RONA