PIOTR W.

CHLONDOWSKI OFM

CHRZEST W DUCHU WITYM

A SAKRAMENTY CHRZTU I BIERZMOWANIA

Chrzest w Duchu witym jest jednym z podstawowych poj i dowiadcze wszystkich wspczesnych ruchw charyzmatycznych, zarwno katolickich jak i protestanckich. Wsplna konstytucja Pentekostalnych i Charyzmatycznych Kociow Ameryki Pnocnej (PCCNA) wyznaje: Wierzymy, e pena Ewangelia obejmuje wito serca i ycia, uzdrowienie ciaa i chrzest w Duchu witym uwidaczniajcy si w mwieniu jzykami, jak Duch pozwala mwi1. Mimo i, pocztki Katolickiej Odnowy w Duchu witym sigaj korzeniami wsplnot zielonowitkowych, jednak katolicka wizja wielu kluczowych poj ruchu jest odmienna. Odrbno ta wypywa m.in. z odmiennej egzegezy biblijnej tekstw nowotestamentalnych i rnic doktrynalnych w nauce o sakramentach, o asce i o Kociele. Rozwj katolickich wsplnot charyzmatycznych, ktre Pawe VI nazwa szans dla Kocioa i wiata2 domaga si jasnego, teologicznego opracowania m.in. tematu chrztu w Duchu witym i jego relacji do sakramentw chrztu i bierzmowania. Od 1967 r., kiedy to grupa katolickich profesorw i studentw z Uniwersytetu Dusquesne w Pittsburgu dowiadczya fenomenu wylania Ducha witego, kwestia ta bya ju podejmowana przez wielu znaczcych teologw polskich i zagranicznych. Ze wzgldu na form, artyku ten jest tylko zarysem ujcia podjtej w temacie kwestii relacji chrztu w Duchu witym do sakramentw chrztu i bierzmowania. Stanowi on prb zaprezentowania najbardziej istotnych uj tych kwestii w myli biblijnej, pisarzy starochrzecijaskich i wspczesnych teologw.

1 c

Piotr W. Chlondowski OFM doktorant Instytutu Teologii Dogmatycznej KUL; adres internetowy: chlondowski@student.kul.lublin.pl. Pentecostal/Charismatic Churches of North America. Constitution and Bylaws, III.6, Colorado Springs 2005, http://www.pccna.org/constitution_bylaws200510.pdf (20.11.2009). 2 Pawe VI, Bogosawiestwo dla Kocioa i wiata. Przemwienie papiea Pawa VI skierowane do Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej z okazji II Midzynarodowej Konferencji Liderw, Rzym, 19 maja 1975, w: Wtedy stan Piotr(Dz 2,14). Zbir wypowiedzi papieskich skierowanych do Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej od jej powstania do roku 2000, O. Pesare (red.), Krakw 2001, s. 22-27.

1. SAKRAMENTY CHRZTU I BIERZMOWANIA W NAUCE KATOLICKIEJ

Sakramenty w rozumieniu katolickim s skutecznymi znakami aski, ustanowionymi przez Chrystusa i powierzonymi Kocioa. Przez te znaki jest nam udzielane ycie Boe [...] Przynosz one owoc w tych, ktrzy je przyjmuj z odpowiedni dyspozycj (KKK 1131). Cho sakramenty chrztu i bierzmowania w Kociele Zachodnim celebruj si w dwch osobnych obrzdach to jednak W pierwszych wiekach bierzmowanie stanowi zazwyczaj jeden obrzd z chrztem, tworzc razem z nim <<podwjny sakrament>> (KKK 1290). Katechizm przypomina rwnie, e [] sakramenty dziaaj ex opere operato, czyli moc zbawczego dziea Chrystusa, dokonanego raz na zawsze, jednak skutki sakramentw zale jednak take od dyspozycji tego, kto je przyjmuje (KKK 1128). Tym samym istotne jest, i Sakramenty wiar nie tylko zakadaj, lecz za pomoc sw i rzeczy daj jej wzrost, umacniaj i wyraaj (KKK 1123). Za najwaniejsze skutki sakramentu chrztu Katechizm uznaje [] oczyszczenie z grzechw i nowe narodzenie w Duchu witym (KKK 1262), za bierzmowania [] pene wylanie Ducha witego, jakie niegdy stao si udziaem Apostow w dniu Pidziesitnicy. 2. CHRZEST

DUCHU WITYM

RNORODNO TERMINW I SPOSOBW

PRZEJAWIANIA

Istnieje kilka terminw wyraajcych rzeczywisto okrelan najczciej jako chrzest w Duchu witym. To pierwsze okrelenie zostao przejte ze wsplnot zielonowitkowych, a zaczerpnite gwnie z zapowiedzi ochrzczenia Duchem witym 3 i opisu Zesania Ducha witego4 . Wskazuje ono zwaszcza na gbokie pocztkowe dowiadczenie nawrcenia (chrzest dosownie oznacza zanurzenie) i ask Ducha witego pomagajc uwiadomi sobie gbiej swoje chrzecijastwo. Jednak wielu teologw katolickich zwraca uwag, e Pismo wite nie mwi o chrzcie, ale raczej o byciu chrzczonym w Duchu witym przez
3

Jan chrzci wod, wy za wkrtce zostaniecie ochrzczeni Duchem witym (Dz 1,5); Gdy zobaczysz, e na kogo zstpuje Duch i na nim pozostaje, wiedz, e on bdzie chrzci Duchem witym (J 1,33b). Wszystkie cytaty Pisma witego pochodz z: Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekad z jzykw oryginalnych z komentarzami, Czstochowa 2008 r. 4 Dz 2,1-4 Kiedy nadszed dzie Pidziesitnicy, byli wszyscy w tym samym miejscu. Nagle rozleg si szum z nieba, jakby gwatownie wiejcego wiatru. I napeni cay dom, w ktrym przebywali. Zobaczyli te jzyki podobne do ognia. Rozdzielay si one i na kadym z nich spocz jeden. Wszystkich napeni Duch wity. Zaczli mwi rnymi jzykami, tak jak im Duch pozwala si wypowiada.

Jezusa - penego Ducha Mesjasza (Mk 1,8; J 1,33; Dz 1,5; 11,16). Cz katolickich autorw unika te tego sformuowania podkrelajc niebezpieczestwo podwaania wartoci chrztu sakramentalnego i sugerowania istnienia dwch chrztw chrztu z wody (w klasycznych wsplnotach zielowitkowych nazywanego czsto odrodzeniem) oraz chrztu w Duchu witym5. Kolejnym okreleniem omawianego dowiadczenia jest wylanie Ducha witego, lub nowe wylanie Ducha witego. Na plus tego okrelenia czsto przywouje si atwiejsze powizania go z teologi sakramentw inicjacji chrzecijaskiej, jako wiadomego przyjcia i otwarcia si przez wiar na rzeczywisto zbawczej Jezusowej mki, Zmartwychwstania i Zesania Ducha witego. Jednoczenie wskazuje si na brak wyrazistoci tego okrelenia6. Znane s rwnie inne, rzadsze sformuowania. W niektrych rodowiskach krgu jzyka angielskiego uywany jest termin odnowienie sakramentw inicjacji lub nowa Pidziesitnica. Pojawiaj si rwnie okrelenia typu umocnienie Duchem witym, napenienie Duchem, aska odnowy charyzmatycznej7. Idc za propozycj teologw opracowujcych tzw. dokumenty z Malines wydaje si suszny terminologiczny pluralizm dotyczcy zjawiska chrztu w Duchu witym, ktry pomaga w ukazywaniu bogactwa omawianego dowiadczenia. Zaznaczy jednak naley, i dla uniknicia ryzyka doktrynalnego skrzywienia wynikajcego z zaadaptowania sownictwa pochodzenia niekatolickiego, potrzebne jest krytyczne rozrnienie znaczenia terminw8. W przytoczonym powyej fragmencie Konstytucji Zielonowitkowych i Charyzmatycznych Kociow Ameryki Pnocnej mona zauway i, protestanccy charyzmatycy uwaaj zazwyczaj za znak chrztu w Duchu witym mwienie jzykami (glosolali). Katoliccy teolodzy stoj na stanowisku, i glosolalia jest tylko jednym z moliwych znakw chrztu w Duchu witym, co wicej, na dany moment modlitwy, moe nie by adnego dowiadczalnego znaku. Spektrum moliwych znakw jest duy, najczciej wymienia si: dowiadczenie pokoju i radoci, uczucie konkretnej obecnoci Boej, spontanicznie utosamiane z moc Ducha witego, pragnienie modlitwy, odczucie mocy Boej ogarniajce wszystkie wymiary czowieka, zy wynikajce z wewntrznego
5

Tradycja ta zwizana jest z zaoycielem metodystw J. Wesleyem i ruchem witoci (Holiness Movement); Por. L. Suenens (red.), I. Dokumenty z Malines. Odnowa charyzmatyczna, wskazania teologiczne i duszpasterski, Krakw 2006, s. 48-49; Tene, II. Dokumenty z Malines. Ekumenizm a odnowa charyzmatyczna, Krakw 2007, s. 63-64. W. Hryniewicz, Nasza Pascha z Chrystusem. Zarys chrzecijaskiej teologii paschalnej, t. 2, Lublin 1987, s. 292-293. 6 P. Camelot, Bierzmowanie a wylanie Ducha, w: Com 2 (68) 1992, s. 86-87. Por. R. Puigdollers, Chrzest w Duchu witym a Bierzmowanie, w: Com 2 (68) 1992, s. 69-70. 7 L. Suenens (red.), I. Dokumenty z Malines, s. 52-53. 8 Tame, s. 48-50.

dowiadczenia bogoci, pragnienie dzikczynienia, ktre moe wyrazi si w modlitwie lub piewie w jzykach, charyzmaty proroctwa, uzdrowienia i cuda9. 3. CHRZEST W DUCHU WITYM

A SAKRAMENTY CHRZTU I BIERZMOWANIA WEDUG

PISMA WITEGO
Na pocztku kadej z Ewangelii znajdujemy opis chrztu Jezusa w Jordanie10. Chrzest czyli dosownie zanurzenie, obmycie, by praktyk powszechnie znan i praktykowan w Starym Testamencie oraz w religiach pogaskich. Prawo nakazywao rnego rodzaju obmycia rytualne, zwaszcza w kontekcie symbolicznego pozbycia si skutkw kontaktu z rzeczami witymi (np. Kp 16, 24) lub nieczystymi (np. Kp 11,24n; 14,8n). Tego typu obmycia byy powtarzane. Chrzest Jana Chrzciciela by szczeglny ze wzgldu na swoj jednorazowo, ale wpisywa si w tradycj obmy symbolizujcych pokut i nawrcenie (np. Ps 51,-49; Iz 1,16; Jr 4,14). Na tym tle chrzest Jezusa jest wyjtkowy. Jest on przedstawiony jako wypenienie starotestamentalnych zapowiedzi wylania Ducha Jahwe11. Na podstawie perykop moemy wyrni trzy gwne etapy chrztu Jezusa, ktre s rwnoczenie wylaniem na Niego Ducha witego: Oczyszczenie i wyzwolenie, ktremu oczywicie Jezus jako nie znajcy grzechu Syn Boy nie podlega, ale ktre przyj solidaryzujc si w nim z grzeszn ludzkoci w chrzcie janowym. Namaszczenie Duchem witym Jezusa do posugi mesjaskiej i udzielenie charyzmatycznej mocy uzdrawiania i uwalniania od mocy zych duchw. Otwarcie si nieba w czasie lub bezporednio po chrzcie, jako potwierdzenie Jego prorockiej misji12. W chrzcie nad Jordanem zawiera si ju prorocza zapowied krzya i penego mocy zmartwychwstania. Dlatego chrzest, ktry Jezus przyj w czasie swojej Paschy jest,

Y.Congar, Wierz w Ducha witego. Panem jest Duch u daje ycie, t. 2, s. 232-236, Warszawa 1995. Mt, 3,13-17; Mk 1,9-11; k 3,21-22; J 1,31-34. 11 M.in. Iz 11,1-3; 32,15-20; 42,1; 61,1-3; Jl 3,1-2; Ez 11,19-20. 12 R. Wawrzyniecki, Wylanie Ducha witego w ruchu Odnowy w Duchu witym na podstawie katolickich publikacji polskojzycznych, Pozna Obra 1999, s. 14-27; Por. K. McDonnell, G. Montague, Inicjacja chrzecijaska a chrzest w Duchu witym. wiadectwo pierwszych omiu wiekw, Krakw 1997, s. 15-116; obmycie w: Pismo wite Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekad z jzykw oryginalnych z komentarzami, s. 27-45, Czstochowa 2008.
10

wedug Ewangelii, dopenieniem chrztu Jezusa nad rzek Jordan. Tym samym cay okres dziaalnoci Chrystusa jest naznaczony moc Ducha witego13. Chrystus, sam napeniony w peni Duchem witym, w czasie caej swojej dziaalnoci na wiele sposbow przygotowuje swoich uczniw na wylanie Ducha witego. Zwiastunami owego wydarzeniami jest m.in. rozmowa z Nikodemem o ponownym narodzeniu z wody i Ducha (J 3); dialog z Samarytank o oddawaniu czci w Duchu i prawdzie (J 4); obietnica Parakleta (J 14,15), ktry bdzie Duchem Prawdy (J 14,17; J 15,26), wszystkiego uczniw nauczy i przypomni sowa Jezusa (J 14,26); zapowied umocnienia moc z wysok do kontynuowania misji Pana (Dz 1,5; 11,16). Wypenienie tych zapowiedzi rozpoczo si wraz z dniem Pidziesitnicy. Moemy wyrni podobny, cho nie identyczny do Jezusowego schemat otrzymania Ducha witego przez pierwszych uczniw: Wiara i nawrcenie wynikajce ze suchania Sowa Boego. Zewntrznym przejawem tego etapu jest uznanie Jezusa jako swojego Pana i Zbawiciela. Chrzest w imi Jezusa (por. Dz 2,38; 10,48) lub w pniejszym okresie w Imi Ojca i Syna i Ducha witego (por. Mt 28,19). Wylanie Ducha witego przedstawione najczciej w schemacie naoenia rk, modlitwy o zesanie i objawienie si charyzmatw (Por. Dz 1,2-5; 2,1-4; 8,14-17; 9,17; 10,44-47; 19,1-7). Namaszczenie do posugi ewangelizacji14. Ju samo pobiene przyjrzenie si powyszym schematom ukazuje nam

nierozerwalno daru Ducha witego od chrztu z wody, przyjtego z wiar w imi Jezusa. Zgodnie ze sowami w. Pawa chrzest zanurza nas w misterium Paschalnym Chrystusa, a Duch Chrystusa przynosi nam w nim nowe ycie (Rz 6,3-4). To Zmartwychwstay Jezus, ktry jest ostatecznym Sprawc chrztu, peen Ducha witego, daje Go tym, ktrzy s z nim przez chrzest zjednoczeni. Zapowiedzi Jana Chrzcielna i Jezusa o ochrzczeniu w Duchu witym, zostay w dniu Pidziesitnicy wypenione. Jednoczenie apostoowie zaczynaj rwnie chrzci w Imi Jezusa na odpuszczenie grzechw, czemu towarzyszy przyjcie Ducha witego15.
13

Por. Mk 10,38-39; k 12,50; W. Hryniewicz, Nasza Pascha z Chrystusem. Zarys chrzecijaskiej teologii paschalnej, t. 2, s. 288-291. 14 Por. J. Kudasiewicz, Chrzest, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, Lublin 1979, kol. 351-355; R. Wawrzyniecki, Wylanie Ducha witego w ruchu Odnowy w Duchu witym, s. 27-39. 15 Nawrcie si i niech kady z was ochrzci si w imi Jezusa Chrystusa na odpuszczenie grzechw waszych, a wemiecie w darze Ducha witego (Dz 2,38); Por. W. Cyran, Chrzest w Duchu witym,

Jednoczenie termin chrzest w Duchu witym, w odrnieniu od chrztu w imi Jezusa, ktry wyranie jest zwizany z odpuszczeniem grzechw i odnosi si bezporednio do rytu zanurzenia w wodzie, podkrela bardziej inicjatyw Boga i dar Ducha. Gdy Piotr gosi Sowo Boe w domu Korneliusza, zstpienie Ducha witego poprzedza chrzest wod w imi Jezusa Chrystusa i jest od niego oddzielony w czasie. Piotr nastpnie udziela chrztu z wody w imi Jezusa, co potwierdza nierozerwalno dla niego tych dwch elementw. Argumentacja Piotra Czy mona odmwi chrztu tym, ktrzy tak samo jak my otrzymali Ducha witego (Dz 10,47) zdaje si jeszcze wyraniej wiadczy o tym, e dla apostoa chrzest wod w imi Jezusa zwizany z odpuszczeniem grzechw i wejciem do wsplnoty Kocioa (por. Dz 15,7-11.14) jest nierozdzielny od udzielenia Ducha witego16. Nowy Testament ukazuje zatem mocno zwizek sakramentu chrztu w imi Jezusa i daru Ducha witego. Potwierdzeniem tego jest sam chrzest Jezusa w Jordanie, ktry by rwnoczenie chrztem z wody i Ducha witego. Ze wzgldu na wolne dziaanie Boga mona jednak Ducha witego otrzyma przed chrztem z wody17, bezporednio po nim18, lub nawet po pewnym czasie (zob. Dz 8,5-25). Opierajc si na istnieniu w Nowym Testamencie tego ostatniego przypadku, w wiekach pniejszych doprowadzono do rozdzielenia sakramentw inicjacji w Kociele zachodnim z powodw praktycznych.19 Trzeba jednak zaznaczy, i zwyczajnym i najczstszym sposobem otrzymania chrztu w Duchu witym w Nowym Testamencie jest bezporednie poczenie go ze chrztem z wody w imi Jezusa. Wszystkie te przypadki potwierdzaj z jednej strony wewntrzn jedno sakramentw inicjacji z dowiadczeniem wylania Ducha witego, a z drugiej pokazuj pen suwerenno Boga w udzielaniu swoich darw. Mona tym samym powiedzie za Y. Congarem Chrzest chrzecijaski jest chrztem w Duchu witym, przynosi odrodzenie, wcza w ycie Chrystusa, w Jego Ciao [] a bierzmowanie daje nam udzia w mesjaskim namaszczeniu Chrystusa20.
www.moderator.nazwa.pl/Pomoce/Charyzmaty/ChrzestWDuchu.rtf (20.11.2009). 16 W. Cyran, Chrzest w Duchu witym, www.moderator.nazwa.pl/Pomoce/Charyzmaty/ChrzestWDuchu.rtf (20.11.2009); por. P. Camelot, Bierzmowanie a wylanie Ducha, Com 2 (68) 1992, s. 81-91. 17 Ze wzgldu na wiar; por. Dz 15,8.9b Bg, ktry zna serca, zawiadczy na ich korzy, udzielajc im Ducha witego, tak samo jak nam. [] Wiar oczyci ich serca. 18 Gdy oni to usyszeli, przyjli chrzest w imi Pana Jezusa. Wtedy Pawe naoy na nich rce, a oni otrzymali Ducha witego (Dz 19, 5-6). 19 W takiej wizji chrzest jest utosamiany si z nawrceniem, przebaczeniem grzechw i elementarnym przyjciem nowego ycia w Duchu. Bierzmowanie za dokonujce si w kontekcie modlitwy i naoenia rk na ju wierzcych, czyoby si z dodatkowymi darami Ducha (m.in. charyzmatami), uzdalniajcymi do wypenienie swojego posannictwa chrzecijaskiego ; por. K. Lehmann, Problem biblijnego wiadectwa o bierzmowaniu, Com 2 (68) 1992, s. 12-19. 20 Y. Congar, Wierz w Ducha witego. Rzeka ycia pynie na Wschodzi i na Zachodzie (Ap 22,1), s. 256- 258, Warszawa 1996.

4. CHRZEST
WIEKW

DUCHU WITYM

A CHRZEST SAKRAMENTALNY WEDUG PISARZY PIERWSZYCH

Forma artykuu nie pozwala nawet na pobiene przyjrzenie si nauce wszystkich staroytnych autorw na podejmowany temat. Konieczne wic tylko selektywne i skrtowe przedstawienie kluczowych pisarzy wczesnochrzecijaskich. Przy lekturze zaprezentowanych tekstw naley pami o przypomnianej ju praktyce Kocioa staroytnego nie rozdzielania sakramentu chrztu od bierzmowania. w. Justyn wyjaniajc w swojej Apologii skutki chrztu, ktrego dostpuj chrzecijanie, mwi o odpuszczenie grzechw i odrodzeniu. Przypomina on te, e chrzest jest owieceniem i tumaczy, e kto doznaje owiecenia, dostpuje go w imi Jezusa Chrystusa ukrzyowanego pod Poncjuszem Piatem i w imi Ducha witego, ktry przez prorokw zapowiedzia wszystko, co dotyczy Chrystusa21. Podobnie w. Teofil w licie Do Autolika pisze o znaku nawrcenia ludzi i odpuszczenia grzechw przez wod i obmycie odradzajce, by wszyscy, ktrzy przybliaj si do prawdy, zostali odrodzeni i dostpili bogosawiestwa od Boga22. Wida wic u tych autorw podwjny skutek sakramentu chrztu - odpuszczenie grzechw (nawizanie do chrztu Jezusa w Jordanie i Jego zbawczej Paschy) oraz odrodzenie (czyli nowe narodzenie, jako nawizanie do nowoci ycia z Ducha)23. Tertulian zawiadcza nam ju o rozwinitej instytucji katechumenatu, w czasie ktrego zachca si katechumenw do czstej modlitwy, postw i innych wicze pokutnych. Na sam obrzd inicjacji wedug niego, skada si zanurzenie w wodzie, namaszczenie, naoenie rk i celebracja Eucharystii. Tertulian mocno podkrela tutaj rol gestu naoenia rk dla bogosawiestwa, ktremu towarzyszy zaproszenie i przywoanie Ducha witego24. Na kocu za traktatu o chrzcie autor zachca za neofitw, by gdy przyjd do witej kpieli chrztu prosili o szczeglny dar Jego dziedzictwa, rozdanie charyzmatw 25, co wiadczy, e widzi je jako naturalny element rytu inicjacji chrzecijaskiej. Tertulian uwaa take, i Koci: [] opiecztowuje wod (chrztu), ubiera Duchem witym naoenia rk, karmi Eucharysti celebracja w miejscowej komunii26. Wida wic tutaj ju
21

Justyn Mczennik, 1 Apologia (do Antonina Piusa), 61,1-13, w: Pierwsi apologeci greccy, J. Naumowicz (red.), Krakw 2004, s. 250--252. 22 Teofil, Do Autolika, II, 16,1, w: Pierwsi apologeci greccy, J. Naumowicz (red.), Krakw 2004, s. 414-415. 23 A. Siemieniewski, Nowe narodzenie w dawnych wiekach Kocioa. Przez wod i krew (1J 5,6), s. 37-39, Wrocaw 2007. 24 Tertulian, On baptism, 8, Whitefish 2004. 25 Tame, 20. 26 Tertulian, The prescription against heretics 36, Whitefish 2004.

rozwinit teologi sakramentw inicjacji chrzecijaskiej, w ramach ktrej oczekuje si dowiadczenia dziaania Ducha witego, m.in. przez aski charyzmatyczne27. Orygenes w swoim Komentarzu do Ewangelii wg w. Jana, ktry jest traktatem o inicjacji chrzecijaskiej, mwi o cudach uzdrowienia Jezusa, ktre cho na pierwszy rzut oka wydaj si dotyka tylko ciaa, s zaproszeniem do wiary i rozpoczcia drogi ku doskonaoci. W tym kontekcie Orygenes naucza: Tak samo te i chrzest wod, stanowic symbol oczyszczenia duszy obmytej z wszelkiego brudu wynikajcego ze za, sam w sobie jest rwnie pocztkiem (zasad arche) i rdem charyzmatw boych dla tego, kto powica si Bstwu moc wezwania zasugujcej na hod Trjcy28. Zatem w powyszym tekcie sakrament chrztu jest ukazany w jego podwjnym skutku oczyszczenia z grzechu i napenienia charyzmatyczn moc Ducha witego oraz osadzenia tych skutkw w perspektywie wiary. Piknym wiadectwem zwizku midzy chrztem sakramentalnym a chrztem w Duchu witym jest rwnie fragment z jego komentarza do listu do Rzymian: Zbawiciel stwierdza: <<Jeli si kto nie narodzi powtrnie z wody i z Ducha, nie moe wej do krlestwa Boego>> (J 3,3) [] w tekcie greckim jest nwqen, a wyraz ten ma dwa znaczenia: <<powtrnie>> i <<z wysoka>>. Poniewa w analizowanym tekcie ci, ktrzy otrzymuj chrzest od Jezusa, chrzczeni s w Duchu witym, zatem naley uzna, e chodzi tu nie tyle o <<powtrne>> narodzenie, ile raczej o odrodzenie si <<z wysoka>>. Wyraenia <<powtrnie>> uywamy wwczas, gdy powtarzane s te same dziaania, tutaj za nie chodzi o to, e to samo narodzenie si powtarza albo ponawia, lecz, e przyjte zostaje [] nowe narodzenie <<z wysoka>>: [] to bowiem znaczy otrzyma chrzest w Duchu witym29. Orygenes zatem potwierdza jedno sakramentw chrztu i bierzmowania ze chrztem w Duchu witym. W kontekcie dyskusji na temat sakramentu chrztu udzielanego niemowltom kolejny wielki autor staroytny w. Augustyn rozwin teologi aktualizacji sakramentu chrztu zgodn tekstem 2 Tm 1,6 Wanie dlatego przypominam ci, aby rozpali na nowo Boy dar aski, ktry otrzymae przez naoenie moich rk30. Tumaczy on, e w ochrzczonym niemowlciu zamieszkuje ju Duch wity, jednak dziecku brak jeszcze wymiaru aktualizacji, ktry moe osign dopiero w wieku wiadomym przez wiedz
27 28

K. McDonnell, G. Montague, Inicjacja chrzecijaska a chrzest w Duchu witym, s. 137-169. Orygenes, Komentarz do Ewangelii wg w. Jana, 6,33, w: Pisma Starochrzecijaskich Pisarzy, t. 28, Warszawa 1979, s. 192. 29 Orygenes, Komentarz do Listu do Rzymian (fragmenty), 5,8, w: Chrzest i pokuta w Kociele staroytnym, Antologia tekstw I-III w., J. Somka (red.), Krakw 2004, s. 112-116. Por. A. Siemieniewski, Nowe narodzenie w dawnych wiekach Kocioa, s. 41-42. 30 Por. Nie zaniedbuj w sobie daru aski, ktry zosta ci dany, kiedy starsi na podstawie proroctwa naoyli na ciebie rce (1 Tm 4,16).

dowiadczenie, uzyskane przez suchanie Sowa i wiar we wsplnocie Kociele: A zatem niemowl, mimo i nie jest jeszcze czowiekiem wierzcym w sensie posiadania takiej wiary, ktra zawiera akt woli podobny do tego, ktry podejmuje dorosy wierzcy, ale staje si wierzcym przez sakrament tej wiary. [] Kiedy jednak pniej zacznie uywa rozumu, nie powtrzy sakramentu, ale zrozumie jego znaczenie i dostosuje si do niego, przez akt woli31. Dzieci uwicone przez sakrament Chrystusa i odnowione przez Ducha witego nie poznay jeszcze Boga, ale ju go posiadaj32. Duch zamieszkuje wic w ochrzczonych i uwica coraz bardziej kadego dnia tych, w ktrych zamieszkuje przez ycie wiar i sakramentami, by przygotowa nas do wiecznoci33. Duch za tylko Jezusowi zosta dany bez miary, natomiast chrzecijanom jest On udzielany wedug stopnia wiary. W ten sam sposb zostaj udzielane dary i charyzmaty34. Tak jak, w. Augustyn na Zachodzie, tak w. Symeon Nowy Teolog na Wschodzie, wypracowuje w swojej teologii aktualizacj uprzedniej aski sakramentw inicjacji chrzecijaskiej. Symeon podkrela dziaanie Ducha witego w sakramencie chrztu: Nasze zbawienie jest nie tylko we chrzcie z wody ale i Ducha 35. Sam fakt ochrzczenia jednak nie jest w wystarczajcy do osignicia peni chrzecijaskiego ycia. Nasza ludzka grzeszno sprawia, e potrzebujemy nowego oczyszczenia przez pokut i nowego chrztu Ducha. Wana jest przy tym wiara w Trjc wit i w Bstwo Chrystusa, pragnienie nowego ycia i ycie sakramentalne. Dla Symeona wiadome ycie chrzecijaskie jest drog pokuty, ktr mona nazwa nowym narodzeniem lub drugim chrztem: Na tym polega narodzenie si na nowo: [] stajemy si duchowi, poczci i stworzeni na nowo przez Ducha witego []oto co si dokonuje i realizuje kadego dnia w wierzcych i prawdziwie wybranych, ktrzy [] czyni to na sposb wiadomy36. To nowe narodzenie nazywa czasami wprost [] chrztem w
31 32

w. Augustyn, List 98, 10, http://www.newadvent.org/fathers/1102098.htm (20.11.2009). My zatem potwierdzamy, e w dzieciach ochrzczonych, bez ich wiadomoci, mieszka Duch wity. Oni go nie znaj, mimo tego, i mieszka w nich, w ten sam sposb, w jaki nie poznali jeszcze rozumu; ich umys, ktrego jeszcze nie uywaj, jest jak ukryta iskra, oczekujca na rozpalenie wraz z dojrzewaniem, w. Augustyn, List 187, 6.26, http://www.augustinus.it/italiano/ lettere/lettera_192_testo.htm (20.11.2009). 33 Z tych powodw Duch wity coraz bardziej uwica miertelnikw, w ktrych zamieszkuje i ktrzy postpuj odnawiajc si z dnia na dzie. To On wysuchuje ich modlitw, oczyszcza przez wyznanie win, aby przygotowa wiecznie trwa niepokalan wityni; ich rozum ktrego jeszcze nie uyli, jest jak ukryta iskra, oczekujca na rozpalenie przez nadchodzcy wiek. w. Augustyn, List 187, 8.29, http://www.augustinus.it/italiano/lettere/ lettera_192_testo.htm (20.11.2009). 34 Ale kiedy Jan Chrzciciel powiedzia, <<Bg da swojego Ducha bez miary>>, mwi on wycznie o Synu Boym [] Ale innym jest On dany wedug miary, miary cigle wzrastajcej [] miary wiary. Take nie Duch sam jest podzielony, ale dary dane przez Ducha: poniewa jest rnorodno darw, ale ten sam Duch. Augustyn, Tractates on the Gospel of John, 74.3, http://www.newadvent.org/fathers/1701074.htm (20.11.2009); por. K. McDonnell, G. Montague, Inicjacja chrzecijaska a chrzest w Duchu witym, s. 126-127. 35 Traits thologiques et thiques, X, 188-192, za: In the light of Christ. Saint Symeon the New Theologian (942-1022). Life Spirituality - Doctrine, B. Krivocheine, New York 1986, s. 142. 36 Traits thologiques et thiques, V, 463-483, za: Nowe narodzenie w dawnych wiekach Kocioa, A. Siemieniewski, s. 70.

Duchu: narodzenie oznacza tu przemian duchow, ktra staje si prawdziwa i widzialna w chrzcie Duchem witym37. Temat ten w teologii wschodniej czy si z ide przebstwienia, ktra u Symeona wydaje si by szczytem dziaania Ducha witego w czowieku. Symeon bardzo mocno przeciwstawia si wszystkim, ktrzy uwaaj za niemoliwe dowiadczenie bezporedniego dziaania Ducha witego38. W swoich katechezach podaje rwnie konkretny przykad, wydaje si, e autobiograficzny, dowiadczenia, przypominajcego ywo chrzest w Duchu witym: [] zostaem porwany paczem i uniesieniem mioci Boej, tak e nie mog sowami odda radoci i bogoci tej chwili. Padem na ziemi i ujrzaem, a oto wielkie wiato janiao na sposb intelektualny nade mn i przycigao cay mj umys i ca moj dusz, e ten nieoczekiwany cud porazi mnie i popadem jakby w ekstaz. Zapomniaem, gdzie jestem, kim jestem i w jakim miejscu, a woaem jedynie Kyrie eleison [] wiato ta dodaa mi si i umocnia [] przyniosa ogromn rado, odczucie umysowe, sodycz39. Benedykt XVI w jednej ze swoich katechez oglnych przypomnia, e takie dowiadczenie wiata Boej obecnoci wedug Symeona nie stanowi niezwykego daru dla wybracw, lecz jest owocem chrztu dla wszystkich wierzcych. To dowiadczenie przynoszce prawdziwe poznanie Boga rodzi si na drodze wewntrznego oczyszczenia, ktre jest nawrceniem serca przez wiar i mio, przez gbok skruch i szczerzy bl z powodu swoich grzechw40.

5. CHRZEST W DUCHU WITYM

A SAKRAMENTY CHRZTU I BIERZMOWANIA WEDUG

TOMASZA Z AKWINU I WSPCZESNYCH TEOLOGW

Tomasz z Akwinu, uznawany za najwikszego teologa redniowiecza, w swojej Sumie Teologicznej podejmuje temat posania Ducha witego. Najpierw tumaczy, i gdy mwimy o posyaniu Osb Boskich nie moemy rozumie go w znaczeniu poruszania si z miejsca w
37

Traits thologiques et thiques, X, 441-446, za: Nowe narodzenie w dawnych wiekach Kocioa, A. Siemieniewski, s. 73. 38 Oto pragn zmierzy si z tymi, ktrzy mwi, e maj Ducha Boego niewiadomie. Wyobraaj sobie, e maj Go od czasu chrztu witego, e s w posiadaniu skarbu, ale nie czuj go w sobie. Przyznaj, e nic nie odczuli w czasie chrztu i mniemaj, e dar Boy zamieszka w nich od tego czasu bez udziau ich wiadomoci i nieodczuwalnie. Symon le Nouveau Thologien, Traits thologiques et thiques, V, 1-12, za: Dary duchowe w dawnych wiekach Kocioa, A. Siemieniewski, s. 112, Wrocaw 2005. 39 Catchses, XXIX, 161-167, za: Dary duchowe w dawnych wiekach Kocioa, A. Siemieniewski, s.113. 40 Benedict XVI, General audience 16.09.2009, http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/audiences/2009 /documents/hf_ben-xvi_aud_20090916_en.html (20.11.2009).

10

ktrym si byo na nowe miejsce, lecz o nowym sposobie obecnoci 41. Nastpnie Doktor Anielski tumaczy: [] do tych, do ktrych dociera to posannictwo, musi zaistnie dwoje: przebywanie w stanie aski, oraz jaka odnowa przez ask; i wanie tych wszystkich, co ziszczaj owo dwoje dotyczy posannictwo niewidzialne42. Tym samym sugeruje, e stworzenie przebywajce ju w asce uwicajcej moe stan w nowej relacji do Osoby Boskiej, ktra jest do niego posana. To nowe posanie sprawia nowy sposb obecnoci Boga w czowieku. Tomasz podajc przykady takiego posania mwi o darze czynienia cudw, prorokowaniu, mczestwie, wyzbyciu si wszystkiego i podjciu jakiego bardzo wielkiego trudu43 i tumaczy, e to niewidzialne zesanie Ducha moe dokonywa si w stosunku do osb, w ktrych On ju prdzej zamieszkiwa, gdy kade posannictwo wie si z nowym sposobem dziaania lub nowym etapem rozwoju aski. Tumaczy rwnie, i owo posannictwo osb Boych nie jest bezporednio zwizane z askami sakramentalnymi, ale jest skierowane do tych, ktrzy przez porednictwo sakramentw otwarli si ju na ask44. Owo nowe posanie Ducha, ktre sprawia nowe zamieszkanie Pocieszyciela w czowieku, musi czy si z prawdziw odnow wewntrzn, ktra dla Tomasza jest upodobnieniem do posanej Osoby. Powinna si ona przejawi w takim owieceniu dziki ktremu by myl i dusza zapony arem mioci45. T myl Akwinaty w tumaczeniu dowiadczeniu chrztu w Duchu witym w czasach wspczesnych jako pierwszy podj Francis Sullivan. Twierdzi on, i dowiadczenie Chrztu w Duchu witym jest specjaln ask, nowym wylaniem Ducha nie zwizanym bezporednio z sakramentami chrztu i bierzmowania. Opiera swj pogld na przypuszczeniu Tomasza, i mog istnie wielorakie wylania Ducha. Tym samym tumaczy, i takiego rodzaju dowiadczenia zdarzay si przez ca histori chrzecijastwa. Powouje si przy tym na fakt, i wedug niego w yciorysie kadego witego istnieje jaki punkt zwrotny, jaka forma nawrcenia, ktra rozpoczyna zdecydowan przemian ycia. Przywouje rwnie fragment wicze duchowych Ignacego Loyoli, gdzie wity zdaje si oczekiwa takiego rodzaju owocu rekolekcji: [] woli Boej [] ktr sam Stwrca i Pan przekazuje swojej pobonej duszy, ogarniajc j swoj mioci i chwa i przysposabiajc j do wybrania drogi, na ktrej
41 42

Tomasz z Akwinu, Summa teologiczna. O Trjcy Przenajwitszej. Tom III, I, q 43, a 1, Londyn 1974. Tame, I, q 43, a 6. 43 Tame, I, q 43, a 6, ad 2. 44 Owszem sakramenty Nowego Zakonu zawieraj ask, ale w charakterze narzdzi. A wic tak, jak forma, czyli ksztat dziea sztuki zawiera si w narzdziach wykonujcych je. Wiadomo, narzdzia te su jedynie do przeniesienia idei artysty w materia. Natomiast, jak si przyjo, posannictwo dotyczy zawsze kocowego przeznaczenia; dlatego te posannictwo Osoby Boskiej nie dotyczy sakramentw, ale tych, co za ich porednictwem otrzymuj ask. Tame, I, q 43, a 6, ad 4. 45 Tame, I, q 43, a 5, ad 2.

11

bdzie Mu moga lepiej suy w przyszoci46. Sullivan tumaczy rwnie, i Ignacy powstrzymywa si od bezporedniego mwienia o Duchu witym ze wzgldu na niebezpieczestwo posdzenia o iluminizm47, jednak sens wypowiedzi zdaje si na Niego wskazywa48. Sullivan twierdzi, i chrztu w Duchu witym moemy dowiadcza wielokrotnie w cigu ycia, gdy nigdy nie bdzie takiego okresu w naszym yciu, kiedy by Jezus nie mg nam udzieli nowego sposobu dziaaniu lub nowego etapu rozwoju aski. Rwnoczenie przypomina, e w odrnieniu od sakramentw chrztu i bierzmowania gdzie moemy powiedzie, i w pewnym sensie udziela ich czowiek, jedynie Zmartwychwstay Jezus chrzci w Duchu. To nie ludzie modlcy si nad dan osob s sprawcami wylania Ducha, lecz Chrystus, ktry odpowiada na ich modlitw49. Sullivan uwaa take, e jeeli modlono si nad jak osob o chrzest w Duchu i ani ona, ani nikt inny nie moe w niej dowiadczalnie stwierdzi adnej zmiany, ktra by cho w przyblieniu mona nazwa za Tomaszem nowym sposobem dziaania lub nowym etapem rozwoju aski, to nie moe by ona przekonana, i rzeczywicie zostaa ochrzczona w Duchu. Tym samym autor widzi tutaj kolejn rnic z ask sakramentaln, ktra nie potrzebuje adnego dowiadczalnego potwierdzenia. Sullivan, powoujc si na wyej wymienion argumentacj w. Tomasza, twierdzi, i wolno oczekiwa objawienia si charyzmatycznego dziaania Ducha w tych, ktrzy otrzymuj nowe wylanie Ducha. Tumaczy to najpierw przez rozrnienie podwjnego skutku nowego posania Ducha, ktrym powinno by wzrost w niektrych lub wszystkich darach aski (gratiae gratum faciens, takich jak aska uwicajca, cnoty teologiczne, siedem darw Ducha), oraz nowy rodzaj ask (gratiae gratis datae), ktrymi s wanie aski charyzmatyczne. Drugim za argumentem dania ask charyzmatycznych, jest zamiar Boga, przez ktry czyni osoby zdolnymi i gotowymi do podejmowania rozmaitych dzie lub funkcji majcych na celu odnow i dalsz skuteczn rozbudow Kocioa, zgodnie ze sowami: <<Wszystkim za objawia si Duch dla wsplnego dobra>> (1 Kor 12,7) (KDK 15)50.

46 47

w. Ignacy z Loyoli, wiczenia duchowne, s. 15, Krakw 1997. Owieceni (illuminati), zwani rwnie alumbrados oraz kwietystami hiszpaskimi tworzyli ruch mistyczny zapocztkowany w XVI w. w Hiszpanii. Jego zwolennicy twierdzili m.in., i moliwe jest bezporednie obcowanie z Bogiem, a sakramenty s w tym bezuyteczne. Uwaali rwnie, e najwysza doskonao chrzecijaska polega na eliminacji wszelkiej aktywnoci, utracie indywidualizmu i penej absorpcji w Bogu, http://ww.newadvent.org/cathen/16046a.htm (20.11.2009). 48 F. Sullivan, Charyzmaty i odnowa charyzmatyczna, s. 63-64, Warszawa 1992. 49 Tame, s. 64. 50 Tame, s. 66-68.

12

Drugi pogld, ktry wydaje si dominujcy w Kociele Katolickim51, odnosi chrzest w Duchu witym bezporednio do sakramentw inicjacji chrzecijaskiej. W takiej wizji chrzest w Duchu witym ujawnia, uwiadamia i nadaj now rzeczywisto askom inicjacji chrzecijaskiej. W sakramencie chrztu otrzymujemy jednoczenie odpuszczenie grzechw i wylanie Ducha witego, stajemy si Jego wityni i zostajemy wszczepieni w Koci Ciao Chrystusa. Tak jak w nasieniu jaboni jest ju potencjalnie caa jabo, tak i dary nadprzyrodzone s nam dane w sakramencie chrztu witego52. Fragmenty Pisma witego, w ktrych przedstawiono otrzymanie Ducha witego nie w czasowej cznoci ze chrztem, zwolennicy tej teorii tumacz sakramentem bierzmowania. Ten wanie sakrament potwierdza zstpienie Ducha witego z nowym, bardziej obfitym wylaniem. Koci patrystyczny nie rozdzielajc sakramentw inicjacji chrzecijaskiej uwaa je za jedno dziaanie Ducha witego. Dlatego, to co dla niektrych teologw protestanckich jest dwoma rnymi, nastpujcymi po sobie dziaaniami, dla katolickich zwolennikw tej teorii, jest udzieleniem dwch uzupeniajcych si sakramentw, dwoma momentami wylania jednego Ducha. Rwnie gest naoenia rk, ktre czsto wystpuje w czasie modlitwy o chrzest w Duchu witym nie jest rozumiane jako znak sakramentalny, ale jako gest wsplnoty zjednoczonej na modlitwie bagalnej53. Ta teoria nie sugeruje, e sakramenty chrztu i bierzmowania byy niekompletne, lub e chodzi tylko o pewne specyficzne zjawisko na poziomie psychiki, lecz raczej wyraa przekonanie, e wylanie Ducha witego jest suwerennym aktem Chrystusa aktualizacji w nowy sposb, w nowych okolicznociach i dyspozycjach oraz nowej otwartoci ask sakramentalnych. Ten akt aktualizacji ma za podstaw dojrzalsz wiar, ktra daje now otwarto na dziaanie Ducha. W punktu widzenia otrzymujcego nie jest ono nowym sakramentem, ale rozbudzeniem i oywieniem skutkw sakramentw. Jest to odkopanie skarbw zoonych tam przez Boga. Jest to take bardziej wiadoma akceptacja ask, ktre otrzymalimy w sakramentach inicjacji i otwarcie si na Bo wol ich wykorzystania dla budowania Kocioa. Z punktu widzenia dawcy jest to rzeczywiste obdarowanie i objawienie si Ducha witego w nas, najczciej za porednictwem Jego darw i owocw. Jest to odnowienie caego naszego ycia, poczwszy od modlitwy, przeywania liturgii, a po nasz

51

Jego zwolennikami, uwzgldniajc pewne odmiany, s m.in. L. Suenens, H. Mhlen, R. Laurentin, D. Gelpi, S. Tugwell, K. McDonnell, G. Montague, S. Falvo oraz teolodzy opracowujcy Dokumenty z Malines. Patrz obszerna bibliografia w: K. McDonnell, G. Montague, Inicjacja chrzecijaska a chrzest w Duchu witym, s. 128-129. 52 K. McDonnell, G. Montague, Inicjacja chrzecijaska a chrzest w Duchu witym, s. 126. 53 S. Falvo, Godzina Ducha witego, s. 93, d 2007.

13

psychik i ciao. Jest ono rwnie poczone najczciej objawieniem si darw i charyzmatw54. Istnieje rwnie teoria promowana m.in. przez o. Raniero Cantalamess, ktra wydaje si harmonijnie czy obydwie przedstawione wyej wizje. Komentujc pierwsze strofy hymnu Veni Creator tumaczy, i chrzest w Duchu witym jest zarwno odnowieniem i aktualizacj caego chrzecijaskiego wtajemnicza, jak rwnie [] kadorazowym przyjciem Ducha witego, kiedy w yciu duchowym lub we wasnej posudze znajdujemy si wobec nowej potrzeby czy zadania do wykonania, wymagajcych nowego poziomu aski55. To przyjcie moe si wiza z przyjciem jakiego sakramentu, ale niekoniecznie. Powoujc si na w. Ambroego, Cantalamessa tumaczy, e istniej trzy drogi upojenia duchowego sakramenty, Pismo wite i aski Ducha witego droga Pidziesitnicy 56. Autor twierdzi, e chrzest w Duchu witym, ktry jest jednym ze sposb w jaki Zmartwychwstay Pan kontynuuje swoj misj ochrzczenia caej ludzkoci w Duchu, naley tumaczy zarwno jako odnowienie wydarzenia Pidziesitnicy, jak i sakramentw wtajemniczenia chrzecijaskiego. Tym samym przeciwstawia si rozdzielaniu lub przeciwstawianiu tych zbiegajcych si rzeczywistoci, gdy Pidziesitnica nie moe si oby bez sakramentw, ani sakramenty bez Pidziesitnicy57. Podsumowujc naley stwierdzi, e chrzest w Duchu witym jest z jednej strony fenomenem mocno zakorzenionym w sakramentalnych askach chrztu i bierzmowania. Wida to zarwno w tekstach nowotestamentalnych jaki i w tekstach pisarzy pierwszych wiekw. Z tej perspektywy mona go okreli jako dowiadczalne przeycie aski Ducha witego, przyjtego wczeniej we chrzcie i bierzmowaniu, lub jako aktualizacj tych ask. Z drugiej strony wylanie Ducha jest suwerenn odpowiedzi Boga na modlitw pojedynczego czowieka lub wsplnoty, w nowej sytuacji i w nowych potrzebach. Przez to obdarowanie nowymi darami, cnotami i charyzmatami Duch wity uzdalnia czowieka do nowego dziaania. Z tego te powodu modlitwa o wylanie Ducha witego moe by powtarzana, bo zawsze potrzeba nam pomocy Ducha w wypenianiu woli Boej.

54 55

Tame, s. 98-102. R. Cantalamessa, Pie Ducha witego, s. 81, Warszawa 2002. 56 Dobr rzecz jest upojenie kielichem zbawienia. Ale istnieje inne upojenie, ktre pochodzi z wielkiej obfitoci Pism, i jeszcze trzecie upojenie dokonujce si dziki przenikliwym deszczom Ducha witego. To dziki nim, wedug Dziejw Apostolskich, mwicy rnymi jzykami wydali si suchajcym jakby pijani, w. Ambroy, Komentarz do Psalmw, 35,19 za: Pie Ducha witego, R. Cantalamessa, s. 81. 57 R. Cantalamessa, Pie Ducha witego, s. 82; Por. A. Kuliberda, Wemiecie w darze Ducha witego(Dz 2,38). Duszpasterskie znaczenie grup modlitewnym, chrztu w Duchu witym i glosolalii, s. 45-75, Czstochowa 2005.

14

Summary

BAPTISM IN THE HOLY SPIRIT

AND THE SACRAMENTS OF BAPTISM AND CONFIRMATION

The article discusses the relationship between the baptism in the Holy Spirit and the sacraments of the baptism and confirmation. At first, the author explains the meaning of the sacraments of baptism and confirmation in the catholic doctrine. Secondly, he elaborates on the variety of terms used to describe the experience of the outpouring of the Holy Spirit. The final part of the article is devoted to the overview of these issues in the teachings of the selected Christianity first centuries authors, Thomas Aquinas and modern theologians.

Sowa kluczowe: chrzest w Duchu witym, chrzest, bierzmowanie, sakramenty, sakramentologia. Key words: baptism in the Holy Spirit, baptism, confirmation, sacraments, sacramentology.

BIBLIOGRAFIA:
Camelot P., Bierzmowanie a wylanie Ducha, Com 2 (68) 1992, s. 81-91. Cantalamessa R., Pie Ducha witego, Warszawa 2002. Congar Y., Wierz w Ducha witego. Duch wity w ekonomii. Objawienie i dowiadczenie Ducha, t. 1, Warszawa 1995. Congar Y., Wierz w Ducha witego. Panem jest Duch u daje ycie, t. 2, Warszawa 1995. 15

Congar Y., Wierz w Ducha witego. Rzeka ycia pynie na Wschodzie i na Zachodzie, t. 3, Warszawa 1996. Cyran W., Chrzest w Duchu witym, www.moderator.nazwa.pl/Pomoce/Charyzmaty/ ChrzestWDuchu.rtf (20.11.2009). Falvo S., Godzina Ducha witego, d 2007. Hryniewicz W., Nasza Pascha z Chrystusem. Zarys chrzecijaskiej teologii paschalnej, t. 2, Lublin 1987. Kuliberda A., Wemiecie w darze Ducha witego(Dz 2,38). Duszpasterskie znaczenie grup modlitewnym, chrztu w Duchu witym i glosolalii, Czstochowa 2005. Lehmann K., Problem biblijnego wiadectwa o bierzmowaniu, Com 2 (68) 1992, s. 12-19. McDonnell K., Montague G., Inicjacja chrzecijaska a chrzest w Duchu witym. wiadectwo pierwszych omiu wiekw, Krakw 1997. Pentecostal/Charismatic Churches of North America. Constitution and Bylaws, III.6, Colorado Springs 2005, http://www.pccna.org/constitution_bylaws200510.pdf (20.11.2009). Pesare O. (red.), Wtedy stan Piotr(Dz 2,14). Zbir wypowiedzi papieskich skierowanych do Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej od jej powstania do roku 2000, Krakw 2001. Puigdollers R., Chrzest w Duchu witym a Bierzmowanie, w: Com 2 (68) 1992, s. 67-80. Siemieniewski A., Dary duchowe w dawnych wiekach Kocioa, Wrocaw 2005. Siemieniewski A., Nowe narodzenie w dawnych wiekach Kocioa. Przez wod i krew (1J 5,6), Wrocaw 2007. Sullivan F., Charyzmaty i odnowa charyzmatyczna, Warszawa 1992. Suenens L. (red.), I. Dokumenty z Malines. Odnowa charyzmatyczna, wskazania teologiczne i duszpasterski, Krakw 2006. Suenens L. (red.), II. Dokumenty z Malines. Ekumenizm a odnowa charyzmatyczna, Krakw 2007. Wawrzyniecki R., Wylanie Ducha witego w ruchu Odnowy w Duchu witym na podstawie katolickich publikacji polskojzycznych, Pozna Obra 1999.

16