Adam Lepa

KOCI I MEDIA
WSTP Obecne czasy nazwano epok mediw. Media daj zna o sobie wszdzie i coraz wyraniej wpywaj na ycie jednostek i spoeczestw. O ich wyjtkowej roli w yciu publicznym wiadczy fakt, e nazywa si je czwart wadz po trjwadzy pastwa demokratycznego. Wskazuje si te na rol mediw w kulturze narodu oraz ich cise powizanie z polityk. Nic dziwnego wic, e synonimem mediw i ich wielorakich wpyww jest sowo imperium1. W powszechnej ocenie mediw podkrela si och pozytywny i negatywny wpyw na czowieka. W watykaskiej Instrukcji Aetatis novae ujto t waciwo mediw w jednym zdaniu: rodki przekazu potrafi zarwno umacnia, jak i niszczy tradycyjne wartoci w sferze religii, kultury i rodziny 2. Funkcjonowanie mediw stanowi wic duej wagi problem natury moralnej, i co za tym idzie natury pedagogicznej i duszpasterskiej. Koci zatem nie moe by obojtny wobec zjawiska mediw oraz ich wpywu na czowieka. Artyku niniejszy skada si z dwch czci. W pierwszej dokonuje si oglnej charakterystyki mediw z uwzgldnieniem ich struktury i funkcji; w drugiej czci za mwi si o najwaniejszych zadaniach, jakie powinni peni wobec mediw zarwno ich nadawcy, jak i odbiorcy. W artykule dokonywane s niezbdne odniesienia do oficjalnych wypowiedzi Kocioa na temat mediw. Media s bowiem dla Kocioa wyzwaniem intrygujcym i zawsze aktualnym. I. STRUKTURA I FUNKCJONOWANIE MEDIW

W pierwszej czci prezentowane s podstawowe informacje na temat mediw ich pojcie i klasyfikacja, wpyw na odbiorcw, realizowane funkcje. Na wstpie podjte s zagadnienia obowizujcej terminologii, wanej w nauce o masowym komunikowaniu. Pojcia i terminy. Media okrela si jako og elektrycznych i elektronicznych sposobw zapisywania, odtwarzania i rozpowszechniania obrazw i dwikw, ktrych uywa si w komunikowaniu masowym w celu zorganizowania odbioru- indywidualnego lub zbiorowego3. Najzwilej natur mediw uj mona nastpujco: s to techniczne sposoby przekazywania pewnych treci masowego odbiorcy. Jeeli w definicji podkrela si odniesienie mediw do funkcji komunikowania, wtedy s one rozpatrywane jako rodki masowego komunikowania. W definicji mediw wystpuj najczciej cztery wsplne elementy: 1) porednictwo techniki, tzn. urzdzenia elektryczne czy elektroniczne; 2) przekazywane obrazy, dwiki i sowa; 3) nadawca (autor artykuu, reyser programu telewizyjnego); 4) masowy odbiorca. Elementarnym tworzywem w przekazywaniu przez media rnorakich treci s: obraz, dwik i sowo. S one w komunikowaniu masowym bardziej elementarne ni np. informacja.
1

J. Tunstall, Czy imperializm w dziedzinie komunikowania masowego?, Przekazy i Opinie 1978, nr 4, s.23-42; M. Boullet, Le choc des medias, Tounai 1985. 2 Papieska Rada do Spraw rodkw Spoecznego Przekazu, Instrukcja duszpasterska Aetatis nova {dalej cyt.: AN}, nr 4. 3 Por. B. Dutton, The Media, London 1986, s.1-10; F. Ferrarotti, Mass media e societa di massa, Roma-Bari 1992, s. 3n.; J. Bourdon, Introduction aux medias, Paris 1997, s.9n.

W jzyku codziennym w Polsce stosowane s rne terminy na wsplne oznaczenie prasy, radia, filmu i telewizji. Czsto jednak terminy te stosowane s niepoprawnie. Okrelenie to, cho nieprecyzyjne, stosowano z koniecznoci w czasach komunistycznych, poniewa panujcy wtedy totalitaryzm dy do rozwiza monopolistycznych w dziedzinie mediw. Koci hierarchiczny w Polsce poprzez zamian sowa masowy na spoeczny dawa do zrozumienia, e rodki te mimo wszystko s w stanie uspoeczni czowieka, ktry nie jest masa ludzk skazan na rnorakie manipulacje. Sugerowano, e wanie dlatego rodki te nie mog by w rkach jednej partii politycznej. Ich podmiotem powinno by cae spoeczestwo, a w nim Kocioy, organizacje spoeczne, ugrupowania polityczne itp. Termin spoeczny przekaz jest bardzo szeroki i obejmuje rwnie takie dziaania czowieka, jak jego mowa, sposb ubierania si, styl ycia itp. Np. telefon jest rodkiem spoecznego przekazu, nie jest za rodkiem masowego komunikowania, poniewa nadawany przeze komunikat skierowany jest do okrelonej jednostki a nie do masowej (nieokrelonej) publicznoci. Powinno si unika sformuowania masowy przekaz, poniewa nie ma takowego. Przekaz medialny jest zawsze zindywidualizowany i nieanonimowy (konkretny autor, okrelona redakcja, film z wykonawcami w czowce itp.). Masowa jest jedynie publiczno-tzn. adresat publikowanych treci. Podejmowane w drugiej powie XX w. prby wprowadzenia w Polsce nowej terminologii nie powiody si. Tak byo np. z nazw publikatory4. Usiowano j wprowadzi do jzyka codziennego, publicystyki, a nawet do prac naukowych. Nie przyja si, cho miaa poparcie duej czci polskich mediw. Nie znalaza uznania rwnie inna propozycja, powstaa w rodowiskach pedagogw, wedle ktrej powinno si stosowa nazw rodkw masowego oddziaywania. Obecnie w Polsce, cho stosuje si jeszcze termin rodki spoecznego przekazu, to jednak zyskay powszechne uznanie: mass media, media, rodki masowego komunikowania, ktre s okreleniami cakowicie poprawnymi5. Klasyfikacja mediw Najczciej spotykanym odniesieniem w klasyfikacji mediw jest rodzaj percepcji, co pozwala wyrni wrd nich trzy grupy: media wizualne, audialne (audytywne) i audiowizualne6. Media wizualne oddziaywaj na zmys wzorku. Ich podstawowym tworzywem jest obraz-statyczny albo dynamiczny7. Statyczne media wizualne to: ksika, prasa, fotografia, przerocza niedwikowe, plakat, ulotka, pocztwka, znaczek pocztowy, a take banknot8. Mediami wizualnymi dynamicznymi s: film niedwikowy oraz gazeta telewizyjna. Media audialne oddziauj na zmys suchu. Ich tworzywem podstawowym s: sowo, muzyka, cisza i haas9. Grup t reprezentuj: radio, tama magnetofonowa, pyta (gramofonowa, kompaktowa). Medium audialnym moe si sta w niektrych sytuacjach
4 5

W. Pisarek, W sprawie publikatorw, Zeszyty Prasoznawcze 1973, nr1, s.67-69. A. Lepa, Pedagogika mass mediw, d 2003, s.24-29. 6 C.J. Bertrand, Typologie des medias, [w:] Medias, Paris 1995, s.37-53. 7 J. Mikuowski - Pomorski, Wobec ekspansji mediw wizualnych, Zeszyty Prasoznawcze 1988, nr 4, s. 91103. 8 A. Rodziski, Znaczek pocztowy jako rodek przekazu, Rocznik Nauk Spoecznych 1983, z. 1, s. 125-131; P. Piotrowski, Retoryka Banknotu. Przyczynek do bada kultury wizualnej dwudziestolecia midzywojennego, [w:] Atrium Quaestiones, red. K. Kalinowski, Pozna 1983, s. 131-143; M. Baranowska Pocztwka jako wyraz wyobrani masowej, [w:] Problemy wiedzy o kulturze, red. A. Brodzka, M. Hopfinger, J. Palewicz, Wrocaw 1986, s. 247-256. 9 E. Kofin, Komunikacja audytywna, Przekazy i Opinie 1982, nr 1, s. 5-39.

telefon, np. w rku dziennikarza, ktry na ywo przekazuje do studia telewizyjnego korespondencj z terenu objtego powodzi10. Media audiowizualne oddziauj na wzrok i such czowieka11. Ich podstawowym tworzywem s: sowo, obraz (statyczny albo dynamiczny), muzyka, cisza i haas. W grupie tej znajduj si: film dwikowy, telewizja, wideo, tama magnetowidowa, przerocza udwikowione. Now grup mediw audiowizualnych stanowi multimedia, ktre cz w sobie kilka rnych rodkw komunikowania: sowo (pisane i mwione), obraz, film, muzyk, animacj (grafik)12. S one si napdow w budowaniu nowoczesnych infostrad oraz szans dla rozwoju nauki i owiaty13. Ze wzgldu na rodzaj stosowanych rodkw wyrnia si media drukowane i media elektroniczne. Pierwsze funkcjonuj w oparciu o rne techniki druku. Zalicza si do nich ksik, pras, plakat, ulotk itp. Nie mona ich w caoci utosamia z mediami wizualnymi, ktre wczeniej wymieniono. Mediami drukowanymi nie s np. film niemy czy przerocza niedwikowe, cho znajduj si one w grupie mediw wizualnych. Natomiast w grupie mediw drukowanych naley umieci wydawnictwa albumowe, ktre obok sowa drukowanego zawieraj liczne reprodukcje obrazu fotograficznego. Jak wynika z nazwy, media elektroniczne funkcjonuj dziki aparaturze elektronicznej. S to: telewizja, radio, wideo, Internet. Od niedawna, gdy pojawi si fotograficzny aparat cyfrowy, fotografi uzyskan za jego porednictwem umieszcza si w grupie mediw elektronicznych. Spord wszystkich mediw - pras, film, radio i telewizj nazywa si mediami podstawowymi, ze wzgldu na si i zakres ich oddziaywania oraz dlatego e daj pocztek innym mediom (wideo, multimedia, gazeta telewizyjna itp.). Wpyw mediw na odbiorc. Liczne s pogldy na temat wpywu mediw na czowieka. Mona je sprowadzi do czterech gwnych stanowisk. 1. Media wpywaj bezporednio na psychik czowieka i wywouj skutek natychmiastowy. Przykadem moe by odbir filmu, gdy widz pod jego wpywem reaguje emocjonalnie miechem, paczem, lkiem itp. Istnieje powszechna opinia, e wpyw bezporedni nie jest rway. 2. Inne stanowisko wyraa si w pogldzie, e cay wpyw mediw na czowieka sprowadza si do zjawiska Katharsis. W jednostce powstaj zmiany, ktre polegaj albo na pewnego rodzaju oczyszczeniu w yciu psychicznym i moralnym, albo te na psychicznym odreagowaniu rnych napi. 3. Niewielu zwolennikw prezentuje stanowisko goszce, e nie istnieje aden liczcy si wpyw mediw na czowieka. Jest to zgodne z przekonaniem, e w rozwoju jednostki licz si wycznie kontakty bezporednie midzy ludmi. Media za wywieraj jedynie wpyw pozorny, dlatego nie stanowi przedmiotu zainteresowania ze strony nauczycieli i wychowawcw.
10 11

S. De Menton, Lentretien telephonique, Paris 1997, s.5-16. M. Hopfinger, Kultura wspczesna-audiowizualno, Warszawa 1985, s.58n.; por. Y. Bourron, Audiovisuel: Pedagogie et communication, Paris 1980. 12 Multimedialita. Epoca nova di vita, red. M. Lepori, Rimini 1996; M. Alberganti, Le multimedia, P aris 1996, s. 77-151. 13 A. Iris, Les autoroutes de linformation, Paris 1997, s. 90-122; por. F. Mascolo, L. Fiorella, G. Michelone, Internet. L. informazione senza frontiere, Milano 1997.

4.

Najwicej zwolennikw znajduje dzi pogld, e istnieje wpyw poredni mediw na czowieka. Przebiega on w odpowiednio wyduonym czasie i z udziaem tzw. Czynnikw poredniczcych, ktrych obecno rozstrzyga ostatecznie o skutkach i zakresie tego wpywu. Zdaniem J. T. Klapsera najwaniejszymi czynnikami poredniczcymi s: cechy osobowe odbiorcy i jego postawy wobec mediw, grupa odniesienia, interakcje, przywdcy opinii, kultura, wychowanie i czas14. Od pewnego czasu w Polsce uwag wychowawcw i nauczycieli zwraca podwiadomy wpyw wywierany przez media, angaujcy dwa zmysy wzrok i such. Odpowiednio przygotowane treci, przekazywane za porednictwem specjalnych technik, nie sigaj tzw. progu absolutnego i dlatego nie mog by przez jednostk uwiadomione. Nazywa si je wpywami podprogowymi (np. w reklamie). Wpyw na jednostk jest poredni, gdy do jej wiadomoci dociera poprzez podwiadomo. W tym celu stosowane s gwnie dwie techniki technika jednej klatki (w filmie) oraz technika wstecznego zapisu (nagrania audialne). Jeeli tego typu treci odbierane s wielokrotnie, nastpuje ich nawarstwienie, a wpyw staje si wyjtkowo skuteczny. J. P. Regimbauld pisze nawet, e dochodzi w ten sposb do zdalnego sterowania ludmi w obrbie ich opinii, zainteresowa, a nawet postaw15. Wskutek dziaa podprogowych emitowane treci reklamuj skutecznie rne produkty, take narkotyki. Zachcaj te do interesowania si wpywami antyreligijnymi (prowadzcymi do apostazji), zboczeniami seksualnymi i satanizmem. W zwizku z tym specjalici przestrzegaj przed negatywnym oddziaywaniem niektrych kanaw telewizyjnych16. Znaczn rol w poznawaniu wpywu mediw na czowieka spenia znajomo struktury komunikowania masowego. Wyrnia si w niej takie skadniki jak dysponent, nadawca, komunikat, medium, forma, odbiorca i rezultat17. W systemach totalitarnych rol dysponenta spenia gwnie cenzor, a w jego zastpstwie redaktor naczelny pisma czy rozgoni radiowej. Dzi rol t realizuje waciciel medium, prezes spki wydawniczej, przewodniczcy rady nadzorczej itp. Na dysponencie ciy szczeglna odpowiedzialno za lini ideow gazety czy radia, a tym samym za moralne skutki funkcjonowania medium. Nadawc jest autor felietonu, reyser filmu czy prezenter telewizyjny. Nadaje on ostateczn form treci przekazu i to on gwnie decyduje o wiarygodnoci emitowanych przekazw. Tre podawana masowemu odbiorcy nazywa si przekazem (komunikatem). Niekiedy podkrela si, e przekaz wtedy staje si komunikatem, gdy wprowadzony zosta do kanau komunikacyjnego. W celu nadania komunikatowi szczeglnej skutecznoci wprowadza si techniki manipulatorskie. rodek przekazu albo medium to droga, ktr przekaz dociera do odbiorcy. Marshall McLuhan twierdzi, e na odbiorc wpywa nie tylko przekazywania tre, lecz rwnie samo medium. Hasowo uj swoj tez w znanym zdaniu rodek przekazu sam jest przekazem (The Medium is the Message)18.
14 15

J. T. Klapper, The Effects of Mass Communication, New York 1960, s. 15-43. J. P. Regimbauld, Le rock n roll, viol de la conscience par des, messages subluminaux, Geneve 1983; por. B. Revers, C. Nass, The Media Equqtion, New York 1996, s. 241-247; A. Zwoliski, Backward masking, czyli o manipulacji w mass mediach, Materiay OFKS 1994, nr 4, s. 22-36. 16 W. Godzic, Przypadek MTV: Symulowanie, adresowanie i przyjemno, [w:] Prdko i przyjemno, red. A. Gwd, Kielce 1994, s.84-102. 17 S. Windhal, B.H. Signitzer, Using Communication Theory, London 1995, s. 118n.; por. L. Cantoni, N. Di Blas, Teoria e pratiche della comunicazione, Milano 2002, s.163-183.

Poszczeglne media w rny sposb ujmuj treci komunikatu. Kada z nich publikowana jest w odpowiedniej formie. Na przykad w radio form jest dyskusja, wywiad, reporta, suchowisko itp.; w telewizji: program publicystyczny, spektakl teatralny, program religijny itd. Odbiorca (recipient) jest adresatem mediw. O jego reakcji na treci emitowane w mediach wspdecyduj wspomniane ju czynniki poredniczce oraz takie okolicznoci jak pe, wiek, wyksztacenie, zawd, stan zdrowia itp. Nie bez znaczenia s rwnie pewne mechanizmy psychologiczne, jak np. efekt pierwszestwa (przedstawienie pierwszego argumentu), efekt wieoci (informacja z pierwszej rki) czy stopie rozbienoci (eksponowanie rnic, wynajdywanie sprzecznoci itp.). W komunikowaniu masowym szczegln rol spenia jego kocowy rezultat (efekt). Skutek oddziaywania mediw moe by zamierzony (zgodny z planem) albo niezamierzony (z pozycji nadawcy). Niezamierzony skutek moe mie posta efektu bumerangowego, tzn. odwrotnego do planw pierwotnych. W funkcjonowaniu mediw dominuje jeden kierunek oddziaywania: od nadawcy do odbiorcy19. Ten typ komunikowania nazywany jest komunikowaniem oligarchicznym (oligarchia kierownictwo, rzdy niewielu). Dzi postuluje si uruchomienie drugiego kanau komunikowania od odbiorcy do nadawcy. Nazywa si je komunikowaniem interaktywnym albo uczestniczcym. W stosunku do pierwszego nazywane jest komunikowaniem alternatywnym. W latach osiemdziesitych XX w. rozwina si nowa dziedzina aktywnoci czowieka, nazywana public relations. Jest to proces komunikowania midzy firm a jej partnerami i klientami, ktry ma wykreowa szczliwych klientw i uksztatowa odpowiedni wizerunek osoby, instytucji, partii20. Funkcje mediw Funkcja mediw to inaczej specyficzna rola, jak speniaj media w spoeczestwie21. Znajomo funkcji pozwala lepiej zrozumie mechanizmy dziaania i warunki skutecznoci mediw. Lista funkcji mediw jest do duga i ulega rnorakim modyfikacjom. Jedne z nich zanikaj, a inne mog powstawa. Najczciej jednak opisywane s tzw. funkcje podstawowe. S trzy takie funkcje: informatyczna, rozrywkowa, edukacyjna (wychowawcza)22. Oprcz nich wymienia si rwnie takie jak: funkcja identyfikacyjna, kontroli spoecznej, propagandowa, integracyjna, upowszechniania sztuki23. W tym miejscu przedstawione zostan funkcje podstawowe. Obecnie funkcja informacyjna mediw wizana jest czsto z problematyk spoeczestwa informacji24. Wynika to z jego definicji: jest to spoeczestwo, w ktrym czowiek ma zapewniony (sprawiedliwie) dostp do informacji,
18

M. McLuhan, Wybr pism, Warszawa 1975; H. Rotkiewicz, Pedagogiczne aspekty teorii rodkw masowego przekazu Marshalla McLuhana, Wrocaw 1983; por. E. Baragli, Dopo Mcluhan, Torino 1981. 19 M. Niezgoda, A. Szumakowicz, Masowy Przekaz a procesy komunikacji spoecznej, Zeszyty Prasoznawcze 1985, nr 1, s. 29-34. 20 Public Relations in Theorie und Praxis, red. W. Donsbach, Munchen 1997; A. Drzycimski i in., Sztuka ksztatowania wizerunku, Warszawa 1987, s. 17-67. 21 Th. Suavet, Fonction, [w:] Dictionnaire economique et social, Paris 1962, s. 212. 22 J. Bertrad, Les fonctions des medias, [w:] Medias, Paris 1995, s.27-35. 23 W. Pisarek, Funkcje prasy, [w:] Encyklopedia wiedzy o prasie, red. J. Malanka. Wrocaw 1976, s. 68-88; Z. Oniszczuk, Pojcie funkcji w badaniach nad spoecznym oddziaywaniem prasy, Zeszyty Prasoznawcze 1988, nr 2, s. 41-52. 24 F. Garibaldo, M. Bolognani, La socjeta dell informazione, Roma 1996, s. 4-48.

niezbdnych w jego aktywnoci zawodowej, spoecznej i politycznej oraz w realizowaniu wasnych potrzeb, zainteresowa i pasji. Dzi, w dobie powszechnej globalizacji, rola informacji stale wzrasta, przyczyniajc si do powstania i rozwoju przemysu informacyjnego25. Funkcja informacyjna mediw realizuje potrzeb czowieka do informowania i bycia informowanym. Uytkownik mediw oczekuje od nich przede wszystkim informacji najnowszej i prawdziwej. Informacja, ze wzgldu na swoje bezsporne walory, gromadzona jest rwnie dla celw pedagogicznych. W zwizku z tym postuluje si formowanie u uczniw umiejtnoci prawidowego korzystania z informacji, tym bardziej, e w funkcjonowaniu informacji medialnej istniej zjawiska, ktre j znieksztacaj. S to np. przecienie informacyjne, opnienie rozumienia informacji czy zatrucie informacyjne26. Informacja moe by rwnie dogodnym instrumentem w dziaaniach manipulatorskich27. Mwi si nawet o funkcjonowaniu caych systemw dezinformowania spoeczestwa28. Funkcj rozrywkow wymieniaj wszystkie klasyfikacje funkcji mediw. Wszak czowiek, homo ludens, ma wpisan w swoj psychik potrzeb zabawy i rozrywki29. Dzi funkcj rozrywkow mediw naley rozpatrywa w kontekcie dwch zjawisk. S to: zwikszenie si iloci wolnego czasu u jednostki oraz wypenianie go w coraz wikszym zakresie obecnoci mediw. Organizacja wolnego czasu i sposoby jego wykorzystywania wykazuj charakter pedagogiczny, dlatego pod adresem mediw realizujcych funkcj rozrywkow wysuwa si pilnie postulaty. Najczciej przypomina si, e rozrywka ma doniose znaczenie w formowaniu osobowoci modego czowieka, a w jego dojrzaym yciu stanie si korelatem w stosunku do jego pracy. Ostatnio zagadnienie to rozpatrywane jest w zwizku ze zjawiskiem uzalenienia od mediw 30. Staje si ono coraz powszechniejsze. Jego nastpstwem s zaniedbania w sferze obowizkw (rodzinnych, zawodowych, religijnych). Ponadto pedagodzy przypominaj ludziom mediw, e zabawa w yciu dzieci i modziey dorastajcej jest przygotowaniem do zada w ich dorosym yciu. Funkcja wychowawcza (edukacyjna) mediw jest wyranie obecna w ich dziaalnoci, cho nie zawsze moe by dostrzeona goym okiem przez uytkownikw31. Wida j wtedy, gdy rozpatruje si pedagogi mediw w znaczeniu wszym, np. w ich dziaaniach wychowawczo zaplanowanych i obmylanych. Przykadem moe by tzw. metoda mediw, ktra polega na tym, e kade z nich formuje wychowawczo swoich odbiorcw. W zwizku z tym mwi si, e najlepiej wychowuje do telewizji sama telewizja, do radia radio itd. Na co dzie jednak media oddziauj wychowawczo w znaczeniu szerszym, gdy ich wpyw na modego odbiorc odbywa si spontanicznie i poza kontrol ze strony rodzicw i nauczycieli. W odbiorze tego rodzaju oddziaywa wychowawczych
25 26

A. Mattelart, La mondialisation de la communications, Paris 1996, s.26-52. O. E. Klapp, Opnienie rozumienia w spoeczestwie informacyjnym, Przekazy i Opinie 1983, nr 2, s. 5-15; B. Golka, Informacja masowa a systemy polityczne, Edukacja Polityczna 1984, vol. 4-5, s. 9-32. 27 A. Lepa, wiat manipulacji, Czstochowa 1997. 28 Psychosocjotechnika, dezinformacja, or wojny, oprac. V. Volkoff (tum. Z franc.), Warszawa 1999; A. de Lassus, Dezinformacja, Zeszyty IEN 2000, nr 7, s. 95-120. 29 R, Sue, Le loisir, Paris 1980, s. 82-99; B. Sukowski, Zabawa. Studium socjologiczne, Warszawa 1984. 30 M. Dziewicki, Uzalenienie od komputera i Internetu, Wychowawca 2003, nr 6, s.14-15; por. Ph Breton, Le culte de l Internet, Paris 2000. 31 Media a edukacja, red. W. Strykowski, Pozna 2000; Wyzwania pedagogiki medialnej, red. M. Sokoowski, Olsztyn 2001; por. J. Gonnet, Education et medias, paris 1999, s. 23-70.

popenia si najwicej bdw pedagogicznych. Sama rezygnacja rodzicw z kontroli dostpu dziecka do mediw jest jednym z nich. Jedn z form realizowania w mediach funkcji wychowawczej jest stosowanie ich jako pomocy dydaktycznych czy wrcz jako rodkw wychowania32. W mediach katolickich szczegln rol spenia funkcja ewangelizacyjna33. W dziaalnoci tych mediw powinna mie pozycj dominujc. Ewangelizacja za ich porednictwem wtedy bdzie w peni skuteczna, gdy same media bd miejscem przepowiadania Ewangelii, a nie tylko jego rodkiem czy narzdziem. II. ZADANIA MEDIW I POWINNOCI ODBIORCW

Sowo media jest skrtem mylowym, za ktrym stoj ludzie aktywnie dziaajcy w prasie, radio i telewizji, jako ich dysponenci albo zwykli dziennikarze. Media to rwnie ich odbiorcy, wszak funkcjonowanie mediw jest ukierunkowane na czytelnikw, suchaczy i widzw. A zatem odbiorcy s racj istnienia mediw. Na bezludnej wyspie nie zakada si kiosku z gazetami. W niniejszej czci artykuu omwione zostan najwaniejsze zadania i powinnoci nadawcw mediw oraz ich odbiorcw. Uwzgldnione bd oficjalne wypowiedzi Kocioa zwizane z t problematyk. Nadawcy mediw 1. W procesie komunikacji masowej zachodz bardzo istotne zmiany34. Stwierdza si je przede wszystkim w funkcjonowaniu nadawcy, cho rzutuj w duej mierze na odbiorc, co wida gwnie w rosncej interaktywnoci niektrych mediw. Dzi nadawca przestaje by perswazyjny, tzn. zmieniajcy twarz w zalenoci od typu i charakteru perswazji. Jest to wymuszone rnorakimi czynnikami, np. faktem zaistnienia nowych nadawcw (nowych mediw) oraz koniecznoci wsppracy z odbiorc, m.in. w ramach wspomnianej interaktywnoci. W zwizku z tym nadawca siga ju po takie rodki w swoim warsztacie jak postawa empatii, czy nawet prba upodobnienia si do odbiorcy. Prowadzi to do imitowania przez nadawc komunikacji typu face to face i w ten sposb stwarza iluzj komunikacji bezporedniej. Nie bez trudu wyania si we wspczesnych mediach partnerski styl komunikowania, ktry wypiera powoli styl dominujcy. Pozytywne zmiany zachodzce w komunikacji medialnej tylko pozornie umniejszaj rol nadawcy. To on w rzeczywistoci, ze wzgldu na przygotowanie zawodowe i dowiadczenie, mimo pozycji partnera w stosunku do odbiorcy, bdzie w nowym ukadzie czynnikiem wiodcym. Tym bardziej, e odbiorcy nie s przygotowani do twrczego partnerstwa z nadawc. Wyaniajcy si nowy ukad w komunikowaniu masowym jest wyzwaniem dla polskiej szkoy i dla duszpasterstwa. W zwizku z zachodzcymi zmianami w obszarze mediw, Koci zachca do gbszej refleksji nad problemami zwizanymi z przekazem spoecznym

32

Zob. np. E. Fleming, Telewizja w nauczaniu i wychowaniu, Warszawa 1965; A. Niwiski, rodki informatyczne w katechetycznej dziaalnoci Kocioa, Krakw 2004. 33 E. Baragli, Comunicazione e pastorale, Roma 1974, s. 444-556; La sfida Della comunicazione. Mass media Ed evangelizzazione, red. C. Maccise, Milano 1996; F. Adamski, Model i etyczne aspekty przekazu treci religijnych w mass mediach, [w:] Religia a mass media, red. W. Zdaniewicz, Zbki 1997, s. 56-62. 34 A. Mattelart, Spoeczestwo informacji, Krakw 2004.

i sucymi mu rodkami, i do wykorzystania ej refleksji w praktycznym dziaaniu i w realistycznych przedsiwziciach35. 2. Priorytetowym zadaniem, jakie stawia Koci przed ludmi mediw (ich dysponentami i dziennikarzami), jest waciwy stosunek do prawdy36. Jest charakterystyczne, e w trzech najwaniejszych dokumentach kocielnych powiconych mediom, tj. w soborowym Dekrecie o rodkach spoecznego przekazu (Inter mirifica, 1963) w Instrukcji duszpasterskiej Zjednoczenie i postp (Communio et progressio, 1971) i w Instrukcji duszpasterskiej U progu nowej ery (Aetatis novae, 1992) nie rozpatruje si, w jakiej relacji do prawdy powinny funkcjonowa media. Przeom w tej dziedzinie nastpi dziki nauczaniu Jana Pawa II. Wida to choby w ordziach papieskich ogaszanych na wiatowe dni rodkw spoecznego przekazu37. Prawie w kadym z nich papie wskazuje na rol i znaczenie prawdy w mediach praz na formy jej lekcewaenia. Naley podkreli, e zawsze ilekro Jan Pawe wypowiada si na temat mediw, podejmuje problem relacji ludzi mediw do prawdy. W przemwieniu do polskich biskupw w 1998 stwierdzi, e waciwym celem i zadaniem spoecznych rodkw przekazu jest suba prawdzie i jej obrona. Do polskich dziennikarzy podczas Jubileuszu w Rzymie w 2000 r. powiedzia: Bdcie wierni prawdzie! W adhortacji Ecclesia In Europa (2003) papie w krtkim tekcie powiconym mediom dwukrotnie pisze o prawdzie. Podkrela konieczno poszanowania prawdy informacji i postuluje sub prawdzie38. 3. W wypowiedziach Kocioa na temat mediw duo uwagi powica si odpowiedzialnoci dziennikarzy. W rozpatrywaniu tego zagadnienia uwzgldnia si, podkrelany po 1989 r. przez ludzi mediw, postulat bycia niezalenym 39. Postulat ten, nie zawsze realny, majoryzuje w wiadomoci dziennikarza poczucie odpowiedzialnoci. Jest znamienne, e zarwno w Dekrecie soborowym Inter mirifica40, jak i w Instrukcjia Communio et progressio41 podkrela si, e odpowiedzialno ludzi mediw naley odnosi zarwno do przekazywanych treci, jak i do skutkw wynikajcych z ich odbioru. Jan Pawe II w encyklice Redemptor hominis postuluje rwnie poczucie odpowiedzialnoci za prawd, ktre jest jednym z podstawowych wymaga, okrelajcych powoanie czowieka we wsplnocie Kocioa42. Naley wic wnioskowa, e do takiego poczucia odpowiedzialnoci zobowizani s w szczeglny sposb dziennikarze bdcy czonkami Kocioa. Odpowiedzialny dziennikarz zatem nie tylko dba o to, aby informacj przekazywa jak najszybciej i w sposb interesujcy, lecz przede wszystkim, aby ta informacja bya prawdziwa i nie powodowaa skutkw negatywnych, np. chaosu spoecznego, wzajemnych uprzedze, aby nie wzniecaa nienawici i aktw odwetu, a take, aby nie wywoywaa zgorszenia u modocianych odbiorcw.
35 36

AN, nr 3. A. Lepa, Prawda i zakamanie w mass mediach, Zeszyty Formacji Katechetw 2004, nr 3, s. 21-29; por. M. Di Ianni, La verita nel comunicare, Roma 1999. 37 Ordzia papieskie na wiatowe dni komunikacji spoecznej 1967-2002, red. M. Lis, Czstochowa 2002. 38 Jan Pawe II, Posynodalna adhortacja apostolska Ecclesia ub Europa [dalej cyt.: EE], nr 63. 39 A. Lepa, Mass media niezaleno czy odpowiedzialno?, [w:] Dziennikarski etos, red. Z. Kobyliski, R.D. Grabowski, Olsztyn 1996, s.102-116. 40 Sobr Watykaski II, Dekret o rodkach spoecznego przekazywania myli Inter mirifica [dalej cyt.: DSP], nr 4. 41 Papieska Rada do Spraw rodkw Spoecznego Przekazu, Instrukcja duszpasterska o rodkach spoecznego przekazu Communio et progressio [dalej cyt.: CP], nr 17. 42 Jan Pawe II, Encyklika Redemptor hominis, nr 19.

Poczucie odpowiedzialnoci ludzi mediw weryfikuje si, gdy uczestnicz w reklamie handlowej. Stolica Apostolska w dokumencie Etyka w reklamie (1997) zwraca uwag na poczucie odpowiedzialnoci osb, ktre tworz reklam w mediach. Podkrela na przykad, e jest moralnie niewaciwe stosowanie niemoralnych i demoralizujcych metod perswazji i motywacji w celu manipulowania odbiorc i wyzyskiwania go43. W dokumencie przestrzega si przed zastosowaniem przekazu podprogowego (subliminalnego). W zwizku z problemami etycznymi, jakie wywouje reklama, dokument postuluje upowszechnienie istniejcych ju kodeksw deontologicznych, ktre mogyby wpywa pozytywnie na moraln stron dziaalnoci reklamowej. 4. Wane zadania, jakie maj do spenienia ludzie mediw, wymagaj odpowiedniego ich przygotowania44. Koci we wszystkich dokumentach na temat mediw postuluje odpowiednie wyksztacenie dziennikarzy. Nie moe si ono ogranicza do funkcji cile zawodowej zwizanej z warsztatem dziennikarskim. Kandydaci do tego zawodu powinni by formowani rwnie w dziedzinie walorw moralnych45. W zwizku z tym sugeruje si tworzenie w uczelniach odpowiednich katedr i instytutw specjalistycznych46. Osoby pracujce w mediach powinny by objte opiek duszpastersk47. Koci stawia coraz wysze wymagania dziennikarzom mediw katolickich. Wskazuje na to postulat Jana Pawa II wyraony w adhortacji Ecclesia In Europa. Papie mwi nie tylko o dobrym przygotowaniu przyszych dziennikarzy, prowadzcym do opanowania najnowszych form przekazu. Podkrela, e spord osb ju przygotowanych naley odpowiednio dobiera kandydatw do goszenia przesania za pomoc mediw48. W cytowanym ju przemwieniu z 1998 r. Jan Pawe II przypomina, e posug ewangelizacyjn powinno si w Polsce obj rwnie wszystkich, ktrzy dziaaj w wiecie mediw. W innym miejscu swego przemwienia papie mwi: Trzeba tym ludziom przyblia Ewangeli, zaznajamia ich z katolick nauk spoeczn, z yciem i dziaalnoci Kocioa oraz z problemami moralnymi wspczesnego czowieka. Wczeniej, w adhoratacji Christifideles laici, postulat ten, w formie kategorycznej, odnis do ogu mediw: Na wszystkich drogach wiata, a wic take na jego wielkich arteriach, jakimi s prasa, film, radio, telewizja i teatr, musi by goszone zbawcze sowo Ewangelii49. Odbiorcy mediw 1. Najwicej uwagi i troski powica Koci w swoich dokumentach odbiorcom prasy i filmu, radia i telewizji, a ostatnio Internetu. Jest znamienne, e w soborowym Dekrecie o rodkach spoecznego przekazu dwa tematy poruszane najczciej: formowanie prawidowego odbioru mediw oraz ochrona odbiorcw przez zagroeniem z ich strony50. Poniewa media, obok pozytywnego, wykazuj take wpyw negatywny, Koci postuluje odpowiednie przygotowanie wiernych do prawidowego odbioru prasy i radia, telewizji i Internetu. Przygotowanie to powinno si rozpocz w domu

43 44

Papieska Rada do Spraw rodkw Spoecznego Przekazu, Dokument Etyka w reklamie, nr 14. M. Ajassa, Comunicazioni sociali e giornalismo, Roma 1985; M. Mathien, Les journalistes, Paris 1995. 45 DSP, nr 15. 46 Por. CP, nr 71. 47 AN, nr 19. 48 EE, nr 63. 49 Jan Pawe II, Posynodalna adhortacja apostolska Christifideles laici, nr 44. 50 A. Lepa, Wprowadzenie do dekretu o rodkach spoecznego przekazu, [w:] Sobr Watykaski II, Konstytucje. Dekrety. Deklaracje, Pozna 2002, s. 81-86,

rodzinnym i znajdowa swoj kontynuacj w szkole wszystkich szczebli51. Wynika z tego postulat odpowiedniego przygotowania rodzicw i nauczycieli (pedagogizacja). Instrukcja Aetatis nova w sposb przekonujcy uzasadnia obowizek przygotowania do odbioru prasy, radia i telewizji: Potga rodkw przekazu jest tak wieka, e wpywaj one nie tylko na to, jak ludzie Myla, ale take o czym myl52. Postulat formacji medialnej odnosi Jan Pawe II do caego spoeczestwa i nadaje jej rang dziaalnoci wychowawczej. Czyni to w cytowanym przemwieniu z 14 lutego 1998 r.: Istnieje rwnie pilna potrzeba waciwego wychowania caego spoeczestwa, szczeglnie modziey, do umiejtnego i dojrzaego korzystania ze rodkw przekazu, tak, aby nikt nie by biernym i bezkrytycznym odbiorc otrzymywanych treci i informacji. 2. Do szczeglnego przygotowania w dziedzinie wiedzy o mediach zobowizani s przyszli duszpasterze. Postulat ten motywowany jest trzema racjami. Najpierw jako odbiorcy mediw powinni oni posi elementarne przygotowanie, ktre pozwoli im w sposb prawidowy korzysta z prasy, radia, telewizji i Internetu. Ponadto wiedza o mediach, odpowiednio pogbiona, jest im potrzebna do pracy duszpasterskiej i katechetycznej, w ramach ktrej jako nauczyciele i wychowawcy poruszaj problematyk mediw. Jest to dzi tym bardziej konieczne, e realizowana w szkole tzw. cieka z zakresu edukacji czytelniczej i medialnej sprowadza si praktycznie do dydaktyki. Powinna by uzupeniona treciami pedagogicznymi. Wszak sama wiedza na temat mediw nie wystarcza, aby mona byo z nich korzysta w sposb prawidowy i odpowiedzialny. Szczeglne przygotowanie duszpasterzy w dziedzinie mediw jest motywowane jeszcze jedn racj. Oto wielu z nich (np. proboszczowie, duszpasterze akademiccy, kapani prowadzcy katechez przedmaesk itp.) zobowizani s do podejmowania pedagogizacji w zakresie wiedzy o mediach. Maja m.in. mwi aktualnym i przyszym rodzicom o tym, jak oni powinni wychowywa do mediw swoje dzieci. Wymaga to od duszpasterzy (katechetw) oczytania w literaturze dotyczcej mediw oraz umiejtnoci skutecznego przekazywania wiedzy. Wiedza w mediach potrzebna jest w stopniu szczeglnym tym kapanom, ktrzy prowadz duszpasterstwo zawodowe (nauczycieli, pracownikw suby zdrowia, prawnikw itp.). Do tego rodzaju formacji naley rwnie zaangaowa wieckich specjalistw (dziennikarzy, medioznawcw itp.). W zwizku z wymienionymi zadaniami duszpasterze podejmuj odpowiedni samoksztacenie. Naley podkreli, e istnieje ju obszerna literatura, ktra moe by pomocna w realizacji tych zada53. 3. Naley w tym miejscu przedstawi najwaniejsze wskazania i postulaty w dziedzinie formacji medialnej duszpasterzy, zawarte w dokumencie Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego zatytuowanym Wskazania w sprawie formacji przyszych kapanw w dziedzinie rodkw spoecznego przekazu (Orientations, 1986). Dokument mwi o trzech poziomach formacji medialnej. S to: poziom podstawowy formacja odbiorcw; poziom wyszy formacja przyszych duszpasterzy, oraz poziom formacji specjalistycznej. Formacja odbiorcw Ten poziom formacji dotyczy alumnw przygotowujcych si do kapastwa. Ma on realizowa nastpujce cele: oglna orientacja w problematyce mediw,
51 52

Por. CP, nr 65-70. AN, nr 4. 53 K. Klauza, Media w nowoczesnej parafii, Czstochowa 2003; Media, red. J. Chwaszcz, M. Pietruszka, D. Sikorski, Lublin 2005.

rozwinicie krytycyzmu wobec odbieranych treci, uwraliwienie sumienia na problem prawdy i moralnoci w mediach, wypowiadanie dojrzaych ocen na ich temat. Celem tego przygotowania powinno by rwnie poznanie jzyka poszczeglnych mediw z uwzgldnieniem jego kontekstu ideologicznego oraz zdolno oceny moralnej mediw. Alumni jako odbiorcy mediw maja si na tym poziomie nauczy traktowania mediw nie tylko jako rodka rozrywki lecz rwnie jako rda informacji i wiedzy o wiecie. Niech poprzez udzia w spotkaniach dyskusyjnych ucz si twrczej wymiany myli i krytycznego osdu tekstw, programw i filmw. Dokument Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego postuluje w ramach tej formacji stosowanie takich rodkw religijnych, jak modlitwa, medytacja, milczenie, odpowiednio dobrane lektury i dialog we wsplnocie54. Formacja przyszych duszpasterzy Obejmuje ona osoby przygotowujce si do kapastwa, przede wszystkim jako przyszych duszpasterzy, nauczycieli, wychowawcw, a take jako kierownikw duchowych ludzi mediw. To wymaga pogbionej wiedzy na temat mediw a take umiejtnoci posugiwania si mediami (w duszpasterstwie, na katechezie, w szkole). Przyszli duszpasterze powinni przyswoi sobie sztuk metodycznej analizy publikowanej treci. Dokument postuluje rwnie nauk prowadzenia i udzielania wywiadw, sztuki pisania artykuw publicystycznych, projektowania plakatw o treci religijnej. Poniewa alumn, jako duszpasterz i katecheta, bdzie w przyszoci uczy i wychowywa w dziedzinie mediw, powinien zdoby stosown wiedz o zakresie pedagogiki i dydaktyki. Studenci teologii w ramach formacji medialnej powinni mie zapewnion moliwo spotykania si z ludmi mediw dziennikarzami prasy, radia i telewizji, a take ze specjalistami w dziedzinie wiedzy o masowym komunikowaniu. Dokument Stolicy Apostolskiej postuluje wprowadzenie w seminarium duchownym specjalnego przedmiotu powiconego problematyce mediw. Wykady i wiczenia powinny by zakoczone egzaminem55. Formacja specjalistyczna Polega na szkoleniu specjalistw w zakresie mediw. Powinno si ni obj tych duszpasterzy, ktrzy wykazuj szczeglne uzdolnienia oraz zainteresowanie t dziedzin wiedzy. Formacja ta nie dotyczy tylko tych osb, ktre pragn pracowa w dziennikarstwie. Powinno si ni obj rwnie tych, ktrzy pragnliby zosta w przyszoci wykadowcami tej dyscypliny naukowej w seminarium duchownym, w instytucie teologicznym czy w studium dziennikarskim prowadzonym w Kociele lokalnym. Tego rodzaju zadania wymagaj ju gruntownych studiw odbytych w wyszej uczelni. Przy czym duchowni wykadowcy wtedy najlepiej su duszpasterzom i wiernym wieckim, gdy problematyk medialna przekazuj w ujciu pedagogicznym56. 4. Wnikliwa analiza wypowiedzi Kocioa na temat mediw prowadzi do wniosku, e gwnym kierunkiem dziaa w wychowaniu do ich odbioru jest ksztatowanie odpowiednich postaw przy jednoczesnym eliminowaniu postaw szkodliwych, powstaych w nastpstwie odbioru nieprawidowego.
54

Kongregacja do Spraw Wychowania Katolickiego, Wskazania na temat formacji przyszych kapanw w dziedzinie rodkw spoecznego przekazu Orientations [dalej cyt.: Orientations], nr 14-19. 55 Orientations, nr 20-26. 56 Orientations, nr 27-28.

Zarwno w dokumentach kocielnych, jak i w wypowiedziach pedagogwpraktykw najczciej postulowane s trzy postawy w wychowaniu do mediw. S to: postawa krytyczna wobec mediw, postawa ich selektywnego odbioru oraz postawa twrczej aktywnoci. Wymienione postawy postuluje si w soborowym Dekrecie o rodkach spoecznego przekazu57; w Instrukcji duszpasterskiej Zjednoczenie i postp58; we Wskazaniach Kongregacji ds. Wychowania katolickiego59; w Instrukcji duszpasterskiej U progu nowej ery60. Postawa krytyczna wobec mediw Uwaana za najwaniejsz postaw w wychowaniu do mediw61. Jest fundamentem w ksztatowaniu innych postaw, w szczeglnoci za postawy odbioru selektywnego mediw i postawy twrczej aktywnoci. Pewne zjawiska w funkcjonowaniu mediw i w ich odbiorze w sposb szczeglny uzasadniaj ksztatowanie tej postawy. Przykadowo mona wymieni takie z nich jak natok informacji i wynikajcy z tego chaos, niezrozumienie spraw wanych dla narodu i pastwa, ulego wobec dziaa propagandowych, bierno, a nawet apatia spoeczestwa w stosunku do spraw publicznych, nowa mitologia i manipulacja, opnienie w rozumieniu treci publikowanych w mediach, rosnce stale zjawisko uzalenienia od mediw62. Krytycyzm w tej postawie jest twrczy, pozbawiony uprzedze i niechci, oparty na tendencji, aby kierowa si obiektywizmem i bezstronnoci w wydawaniu opinii. Jednostk z postaw krytyczn znamionuje zdolno do eliminowania naiwnoci i bezmylnoci w diagnozowaniu faktw. Postawa krytyczna wyraa si rwnie w dystansie emocjonalnym wobec treci odbieranych z mediw oraz w ostronoci w stosunku do dziaa o charakterze manipulatorskim. Jest to moliwe z tej racji, e jednostka czerpie swoj wiedz i codzienn informacj z wielu rde. Krytycyzm omawianej postawy odnosi si nie tylko do treci odbieranych z mediw, lecz rwnie do takich spraw, jak wiarygodno danego medium, ideologia dysponenta gazety czy radia, polityka medialna pastwa itp. Postawa krytyczna wobec mediw polega na samodzielnym wydawaniu uzasadnionych opinii o nich i o treciach przez nie publikowanych, a take na podporzdkowaniu tym opiniom wasnego postpowania. Wychowawcy i nauczyciele, a przede wszystkim rodzice, powinni wiedzie, jak uksztatowa w dziecku postaw krytyczna wobec mediw. Ich roztropna i mdra pomoc w tej dziedzinie jest dzi jednym z najwaniejszych priorytetw pedagogicznych. Postawa selektywnego odbioru mediw W ksztatowaniu tej postawy niezbdny jest krytycyzm. Wszak postawa selektywnego odbioru mediw oparta jest na permanentnym dokonywaniu oceny sytuacji. Z bada wynika,
57 58

DSP, nr 3, 4, 5, 6, 7. CP, nr 55,56,65,68,81. 59 Orientations, nr 14,15,24. 60 AN, nr 3,8,11,12,13. 61 A. Lepa, Media a postawy, d 2003, s. 110 n.; J. Piette, Education aux medias et fonction critique, Paris 1996. 62 O. E. Klapp, Opnienie rozumienia w spoeczestwie informacyjnym, Przekazy i Opinie 1983, nr 3, s. 5-15; A. Miszalska, O apatii politycznej Polakw, Kultura i Spoeczestwo 1996, nr 2, s. 131-148; A. Lepa, Mity i obrazy, d 1999.

e modzie w Polsce wykazuje do niski poziom selektywnoci w odbiorze mediw63. Dwie przyczyny przede wszystkim wyjaniaj ten stan rzeczy: niedostateczna edukacja medialna w rodzinie i w szkole oraz fakt, e gwn metod, ktr posuguj si media podstawowe (prasa, film, radio i telewizja), jest selekcja treci, z koniecznoci wic nie mwi si w nich o odbiorze selektywnym64. Podstawa odbioru selektywnego mediw wyraa si w konkretnych symptomach. Kady wybr jest poprzedzony odpowiednim namysem, zwizanym z moralnym i intelektualnym wysikiem jednostki. W dokonywaniu selekcji kieruje si ona staymi kryteriami o charakterze moralnym, spoecznym, estetycznym, religijnym czy politycznym. Na og z odbiorem selektywnym mediw id w parze: organizacja i dyscyplina pracy, planowe wykorzystanie czasu, przestrzeganie harmonogramu zaj. U osoby z postaw selektywnego odbioru mediw wystpuje podstawowa wiedza na temat mechanizmw ich funkcjonowania oraz orientacja odnonie do zagroe, jakie mog one spowodowa. S to gwne okolicznoci, ktre motywuj jednostk do pracy nad ta postaw. Postawa selektywnego odbioru mediw polega na przemylanym wyborze publikowanych przez nie treci w oparciu o przyjte wczeniej kryteria. Ksztatowanie postawy selektywnego odbioru mediw powinno si rozpocz w yciu modego czowieka jak najwczeniej. W wychowaniu i autoedukacji naley eliminowa zachowania, ktre utrudniaj osignicie tej postawy, takie np. jak kaprys, zachcianka, ycie na luzie, chaos w programie dnia, atwe ekscytowanie si sensacja i iluzj. W pracy nad omawian postaw powinno si stosowa metod maych krokw, ktra kae stopniowo pokonywa trudnoci spotykane na tej drodze. Naley wic najpierw podejmowa realizowanie atwych problemw, a by z czasem posi sztuk wypeniania trudniejszych zada. Autorzy zachodni sugeruj w zwizku z tym stosowanie pewnych elementw ascezy65. Ludziom wierzcym niezbdne s w pracy nad t postaw modlitwa i inne rodki religijne66. Postawa twrczej aktywnoci Cho postawa ta nie odnosi si bezporednio do mediw, to jednak jest wyjtkowo wana w budowaniu waciwych relacji z nimi. Piszcy na ten temat autorzy podnosz istniejce prawidowoci. Na przykad systematyczne uprawianie twrczoci sprawia, e jednostka nie tylko nie ulega atwo wpywowi mediw, lecz zdolna jest obcowa z nimi z korzyci dla wasnego rozwoju. Kto wykazuje twrcz aktywno, potrafi rwnie nawiza partnerski kontakt z ludmi mediw, a nawet doprowadzi w tych instytucjach do pozytywnych zmian. Postawa twrczoci wreszcie prowadzi jednostk do wyzwolenia z kompleksw i zahamowa, przyjmuje bowiem charakter mechanizmu kompensacyjnego67. Na postaw twrczej aktywnoci wskazuj liczne jej symptomy. Jednostka wykazuje tendencj tworzenia i nie zadowala si konsumpcj mediw. Zdradza ambicj dziaania powyej mediw, tzn. kontakt z mediami nie jest w stanie zastpi w niej gbokiej potrzeby twrczoci. Dziki wasnej twrczoci moe si sta niezalena od wpyww
63

F.W. Wawro, Selektywno recepcji mass mediw u modziey szk rednich i rodowiskowe czynniki ksztatujce jej poziom, Roczniki Nauk Spoecznych 1996, z.2, s. 276-314. 64 B. Garlicki, Selekcja informacji w dziennikarstwie, Krakw 1981. 65 Zob. np. A. Gauthier, L impast de l image, Paris 1993. 66 L. Crimella, La chiesa i cattolicie i mass media, Credere Oggi 1995, nr 2, s. 36-52. 67 A. T. Troskolaski, O twrczoci, Warszawa 1978, s. 20-30; B. Szymaska, Twrczo jako kompensacja, [w:] Tradycja i wyzwania, red. K. Pacawska, Krakw 1996, s. 121-136; K. Lasociska, Samorealizacja i twrczo jako przejaw zdrowej osobowoci, Zeszyty naukowe Wyszej Szkoy HumanistyczniEkonomicznej w odzi 1999, nr 2, s. 55-65.

mediw, a nawet skutecznie oddziaywa na nie, przyczyniajc si do pozytywnych zmian w ich funkcjonowaniu. Twrcza aktywno rodzi w jednostce pogod ducha i poczucie humoru. Wynika to gwnie z duej satysfakcji, jaka jej zapewnia twrczo. Rozpatrywana postawa polega na konsekwentnym realizowaniu potrzeby twrczoci, traktowanej przez czowieka jako alternatywa w stosunku do biernego i konsumpcyjnego zachowania si i stylu ycia. Do twrczoci naley wychowywa od najwczeniejszego dziecistwa, m. In. poprzez wszczepianie szacunku do pracy wasnej i cudzej. Rwnolegle z tym powinno si eliminowa te cechy i zachowania, ktre uniemoliwiaj formowanie postawy twrczej aktywnoci. S to np. lenistwo, opieszao, gnuno, postawa roszczeniowa, malkontenctwo oraz rne postaci apatii i marazmu. Jak ju wspomniano, w wychowaniu d mediw naley uwzgldni rwnie eliminowanie w jednostce postaw negatywnych. Powstaj one najczciej wskutek niewaciwego odbioru mediw. S to: postawa uzalenienia od mediw, postawa konsum izmu medialnego, postawa makiawelizmu. Postawy te spotyka si najczciej w sytuacji, gdy odbir mediw przez jednostk ma znamiona uzalenienia si od nich68. Zarwno badania, jak i zwyka obserwacja potwierdzaj opini, e rodowiskiem, ktre w sposb optymalny moe przygotowa modego czowieka do prawidowego odbioru mediw, jest rodzina69. W artykule ukazano najwaniejsze problemy wynikajce z funkcjonowania mediw. Dla ogu odbiorcw wiedza o nich jest inspiracj do podjcia pogbionej formacji w tej dziedzinie. Dla duszpasterzy za stanowi zacht do dalszej troski o duchowy rozwj czowieka, yjcego w skomplikowanym wiecie mediw.

68 69

M. Filipiak, Homo communicans, Lublin 2003, s. 191-204. Zob. np. D. Bis, Rodzina jako podstawowe rodowisko wychowania do korzystania ze rodkw spoecznego komunikowania, Roczniki Nauk Spoecznych 2002, z.2, s. 171-184; por. Z. Lorenzi, L uomo, la familia, la scuola e i nuovi media, Trento 1983.