K ATA R Z Y N A B E ATA G O D O W S K A

Wydzia Nauk oZdrowiu Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego wPoznaniu kglodow@ump.edu.pl

Prognozowanie kierunku rozwoju szkole dedykowanych kadrze pielgniarskiej ipooniczej na terenie wojewdztwa wielkopolskiego przy wykorzystaniu metody foresight
sowa kluczowe: foresight, brana szkoleniowa, pielgniarka, poona, Wielkopolska streszczenie: Wartykule przedstawiono metod bada foresightowych realizowan wramach odbywania stau naukowego wprogramie B+R dla Wielkopolski. Dokonano analizy rynku szkoleniowego dla pielgniarek ipoonych wWielkopolsce, wykorzystujc jedn zmetod badania foresightowego. Jednak dla penego obrazu naleaoby uzupeni badanie ostosowane inne metody wbadaniu. Autorka przedstawia wnioski izalecenia dla rmy, wktrej odbywaa sta, uwzgldniajc okres krtkoterminowy idugoterminowy.

Predicting the development direction of trainings dedicated to nursing and obstetric personnel inWielkopolska on the basis of foresight method
keywords: foresight studies, training sector, nurse, midwife, Wielkopolska abstract: e article presents aforesight research method exercised during the scientic internship within the framework of R&D for Wielkopolska programme. e author makes an a empt to analyse training market dedicated to nurses and midwives in Wielkopolska, using one of the foresight methods. However, the author recommends to complement the research by using other classic methods of studies to obtain full picture of studied issues. e author presented conclusions and recommendations for the parent company where the internship was held, considering short-term and long-term perspective.
Foresight w praktyce zarzdzania przedsibiorstwem. Analizy i studia przypadkw Krzysztof Borodako, Micha Nowosielski (red.) Instytut Zachodni, Pozna 2012 by Instytut Zachodni, Pozna 2012

104

Katarzyna Beata Godowska WPROWADZENIE

Na przestrzeni ostatnich lat wkrajach takich, jak: Francja, Holandia, Niemcy, Wielka Brytania, Wgry, Czechy, Austrii, Korea Poudniowa, Brazylia, Peru, Indonezja, Tajlandia czy rpa obserwuje si niezwykle dynamiczny rozwj bada zwykorzystaniem metody foresight. Badanie to zzaoenia ma na celu prognozowanie rozwoju sytuacji idiagnozowanie problemw wtakich obszarach, jak gospodarka czy te problemy spoeczne. Projekty tego typu zakadaj podjcie prby znalezienia odpowiedzi na postawione pytania, umoliwiajc tym samym ksztatowanie przestrzeni wdalekiej perspektywie niejednokrotnie 10, 15 lat iduszej (Okulski 2008). Badacze parajcy si tematyk bada metod foresight wrny sposb deniuj pojcie foresight, m.in. Like Georghiou (Georghiou 1996, 2013) stwierdza, i foresight wywiera silny wpyw na przemysowe wspzawodnictwo, ksztatowanie dobrobytu, atake na popraw jakoci ycia. Inn denicj prezentuje Ben Martin (Martin 1996, 2001) przyjmujc, i omawiana metoda ma na celu zdiagnozowanie kierunkw strategicznych zuwzgldnieniem korzyci wobszarach ekonomicznych ispoecznych. Wydaje si, i najobszerniejsze wyjanienie pojcia foresight przedstawia Jennifer Cassington Harpe (Georghiou iin. 2006). Stwierdza, i jest to proces, wktrym niezwykle istotnym elementem jest wsppraca, wramach ktrej wan komponent s dyskusje ikonsultacje pomidzy partnerami biorcymi udzia wprojekcie. Wynikow wszystkich wymienionych faktorw ma by opracowanie strategii dugofalowego dziaania wwielu obszarach, zakadajcej uzyskanie jak najwikszych korzyci spoecznych igospodarczych. Celem niniejszej pracy jest zdeniowanie kierunku rozwoju szkole dedykowanych kadrze pielgniarskiej ipooniczej winstytucji bdcej miejscem odbywania stau naukowego autorki wramach programu B+R dla Wielkopolski. Autorka poprzez prowadzone badanie prbuje znale odpowied na pytanie, czy istnieje szansa na rozwj kolejnej instytucji szkoleniowej na terenie Wielkopolski, kierujcej ofert edukacyjn do grupy zawodowej pielgniarek ipoonych.

Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej RYNEK SZKOLENIOWY DLA PIELGNIAREK IPOONYCH WWIELKOPOLSCE

105

Intensywny rozwj nauk medycznych, wtym dziedzin naukowych pielgniarstwa ipoonictwa, stawia przed wyej wymienionymi grupami zawodowymi nowe wyzwania zwizane ze wiadczeniem profesjonalnej opieki nad pacjentem. Pielgniarka/poona (ilekro wpracy autor uywa pojcia pielgniarka/poona ma rwnie na myli pielgniarza/poonego) powinna nie tylko odpowiada na zmieniajce si oczekiwania pacjentw, ale znie mniejsz uwag reagowa na wprowadzane do zawodu, wykorzystywane wcodziennej pracy nowe technologie. Wymusza to na pielgniarkach/ poonych nie tylko posiadanie umiejtnoci szybkiego uczenia si, lecz przede wszystkim ustawiczne uzupenianie wiedzy, ktra zzaoenia winna by fachowa iprofesjonalna (Ciso-Apanasewicz 2005). Dlatego te pielgniarka/ /poona zobowizana jest do cigego ksztacenia si ipodnoszenia swoich kwalikacji zawodowych iaktualizacji wiedzy. Edukacja taka moe odbywa si poprzez udzia wszkoleniach podyplomowych, ktrych zakres regulowany jest przez Ustaw ozawodach pielgniarki ipoonej zdnia 15 lipca 2011 r. (Wroska, Sztembis 2001). Wspomniana ustawa deniuje cztery rodzaje ksztacenia podyplomowego, ktre mog by realizowane celem podniesienia kompetencji zawodowych: szkolenie specjalizacyjne, kwalikacyjne, specjalistyczne idoksztacajce. Szkolenie specjalizacyjne (specjalizacja) to forma ksztacenia podyplomowego, dziki ktremu pielgniarka/poona ma moliwo uzyskania specjalistycznych kwalikacji wokrelonej dziedzinie pielgniarstwa lub dziedzinie majcej zastosowanie wochronie zdrowia oraz tytuu specjalisty wwybranej dziedzinie. Czas trwania omawianej formy musi obejmowa okres, ktry umoliwi zrealizowanie wszystkich blokw tematycznych zawartych wprogramie ramowym, m.in.: nie moe on by krtszy ni 18 miesicy, ale rwnie nie duszy ni 24 miesice, moe take zosta skrcony do 12 miesicy, jeli pielgniarka/poona spenia jeden zwarunkw okrelonych w 6 ust. 2 Rozporz-

106

Katarzyna Beata Godowska

dzenia Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r. wsprawie ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych (Rozporzdzenie Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r.). Program ramowy specjalizacji zobowizany jest uwzgldni takie moduy zaj, jak blok oglnozawodowy, wystpujcy we wszystkich specjalizacjach, niezalenie, wjakiej dziedzinie toczy si proces ksztacenia iblok specjalistyczny, obejmujcy zajcia specjalistyczne charakterystyczne dla danej dziedziny pielgniarstwa. Organizator szkolenia specjalizacyjnego zobowizany jest do przeprowadzenia od 900 do 1200 godzin dydaktycznych, wtym zaj oglnozawodowych wwymiarze 330 godzin, za szkolenie specjalistyczne zostao kadorazowo okrelone wramowym programie przeznaczonym do realizacji wzakresie bloku specjalistycznego danej specjalizacji. Po zakoczeniu zaj izdobyciu pozytywnej oceny zegzaminu, przeprowadzanego przez pastwow komisj egzaminacyjn powoan przez Ministra Zdrowia, pielgniarka/poona ma prawo legitymowa si tytuem specjalisty wdanej dziedzinie (Olejniczak, Kobza, Woniak 2006). Jak wskazuj przeprowadzone badania M. Olejniczak iin. zdecydowanie mniej pielgniarek decyduje si na t form szkolenia ze wzgldu na konieczno zainwestowania duej iloci czasu celem jej realizacji itrudnoci zuzyskaniem urlopu szkoleniowego na okres dwch lat (Ciso-Apanasewicz 2005). Drugim rodzajem szkolenia, ktre podnosi uprawnienia zawodowe pielgniarki/poonej, jest kurs kwalikacyjny. To forma ksztacenia pozwalajca na uzyskanie przez pielgniark/poon specjalistycznych kwalikacji, ktre umoliwi jej udzielanie okrelonych wiadcze zdrowotnych wchodzcych wzakres danej dziedziny pielgniarstwa lub dziedziny majcej zastosowanie wochronie zdrowia. Ukadajc program zaj naley uwzgldni, i wramowym programie ksztacenia kursu kwalikacyjnego organizator szkolenia zobowizany jest uj zajcia zbloku oglnozawodowego wsplnego dla wszystkich kursw kwalikacyjnych niezalenie od dziedziny ksztacenia izrealizowa blok specjalistyczny waciwy dla dziedziny bdcej przedmiotem kursu kwalikacyjnego (Ustawa zdnia 15 lipca 2011r. ozawodach pielgniarki ipoonej).

Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej

107

Czas trwania kursu kwalikacyjnego obejmuje okres niezbdny do zrealizowania wszystkich godzin zajciowych przewidzianych wplanie. Szkolenie podyplomowe moe trwa nie duej ni 6 miesicy. Zakadajc, i najkrtszy czas na zrealizowanie ww. przedsiwzicia organizator szkolenia ma okres 3 miesicy, czna suma godzin zajciowych do wypracowania ze suchaczami wynosi od 450 do 550, uwzgldniajc, i zajcia zbloku oglnozawodowego powinny skada si ze 135 godzin dydaktycznych plus 30 godzin przeznaczonych na zajcia zmoduu Informatyka istatystyka medyczna. Kolejnym rodzajem ksztacenia, ktre pozwala na uzyskanie przez pielgniark/poon kwalikacji do wykonywania okrelonych czynnoci zawodowych przy udzielaniu wiadcze pielgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych lub rehabilitacyjnych, jest kurs specjalistyczny. Czas trwania takiego szkolenia obejmuje okres niezbdny do zrealizowania wszystkich elementw przewidzianych wprogramie szkolenia okrelonym wramowym programie kursu specjalistycznego (Rozporzdzenie Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r.). Kursy takie ciesz si du popularnoci ze wzgldu na fakt, i czas ich realizacji jest krtki, ajednoczenie umoliwiaj one uzyskanie niezbdnych kwalikacji do penienia obowizkw subowych (Ciso-Apanasewicz 2005). Ostatni czwart form ksztacenia podyplomowego jest udzia wszkoleniach doksztacajcych, ktre maj na celu pogbienie, atake zaktualizowanie wiedzy zawodowej. Szkolenie takie moe by jednodniowym wydarzeniem iporusza bardzo wski zakres tematyczny (Ustawa zdnia 15 lipca 2011r. ozawodach pielgniarki ipoonej). Po dokonaniu analizy rynku szkoleniowego wzakresie szkole podyplomowych dla pielgniarek ipoonych na terenie wojewdztwa wielkopolskiego autorka jest wstanie wyodrbni istnienie omiu podmiotw realizujcych szkolenia podyplomowe dedykowane grupom zawodowym pielgniarek ipoonych. Trzy zomawianych instytucji posiadaj swoje orodki zamiejscowe ulokowane na terenie miast Gniezna, Konina, remu iKalisza. Ponisze zestawienie (tabela 1) obrazuje zakres realizacji (zuwzgldnieniem parametru ilociowego) wyszczeglnionych form szkoleniowych przez wskazanych organizatorw.

108

Katarzyna Beata Godowska Tabela 1. Zestawienie organizatorw szkolenia podyplomowego dla pielgniarek/ poonych na terenie wojewdztwa wielkopolskiego
Kurs specjalistyczny Szkolenie specjalizacyjne Kurs kwalikacyjny Szkolenie doksztacajce

Instytucja szkoleniowa

1 2 3 4 5 6 7 8

1 1 3 0 19 8* 7 0

3 0 2 0 19 12 17 0

5 0 6 4 47 24 12 1

0 0 2 0 4 1 0 0

* jako jedyny organizator oferuje szkolenie wramach e-learningu rdo: Opracowanie wasne na podstawie informacji zawartych na stronach internetowych organizatorw szkole.

WNIOSKI ZANALIZY SZKOLE SKIEROWANYCH DO PIELGNIAREK IPOONYCH WWOJEWDZTWIE WIELKOPOLSKIM

Charakter szkole Wofercie wikszoci podmiotw posiadajcych wswojej ofercie szkolenia dla pielgniarek ipoonych wrd grupy kursw kwalikacyjnych idoszkalajcych dominuj te majce na celu podniesienie kwalikacji zawodowych. Brak jest natomiast szkole pozwalajcych na rozwinicie istotnych zperspektywy pracy pielgniarki ipoonej kompetencji mikkich postaw, ktre umoliwiyby pielgniarce/ /poonej zachowywanie si wsposb skuteczny wdanej sytuacji. Do kompetencji zwanych te behawioralnymi moemy zaliczy umiejtnoci osobiste (np. organizowanie izarzdzanie prac wasn, motywowanie samego siebie) iumiejtnoci interpersonalne jak chociaby komunikatywno, empatia, asertywno, ale izarzdzanie zespoem.

Inne 0 0 0 0 0 6 0 0

Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej

109

Tylko jedna zomiu rm wswojej ofercie posiada szkolenia ztego zakresu. Do doskonalenia wyej wymienionych umiejtnoci zpewnoci przyczynioby si posiadanie wofercie podmiotw zajmujcych si szkoleniem pielgniarek ipoonych kursw kwalikacyjnych iszkoleniowych, takich jak np. organizacja izarzdzanie, procesy motywacyjne, komunikacja zpacjentem, etyka zawodu pielgniarki ipoonej oraz prolaktyka wypalenia zawodowego. Dostpno informacji Obecnie due znaczenie wszybkim iskutecznym pozyskiwaniu informacji ma dostpno danych drog elektroniczn (wtym wykorzystanie sieci Internet), dlatego wikszo analizowanych podmiotw posiada wasne witryny internetowe. Wcelu dotarcia do szczegowych danych zaleca si odwiedzenie witryn internetowych poszczeglnych podmiotw oferujcych szkolenia. atwo wyszukiwania danych Zdarza si, i podmiot oferujcy szkolenia umieszcza informacj onich, nie uwzgldniajc podziau na szkolenia specjalizacyjne, kursy kwalikacyjne, specjalistyczne idoszkalajce, co moe stanowi problem zwaciw interpretacj rodzaju szkolenia wrd osb nie bdcych czonkami rzeczonych grup zawodowych. Rna jest take dostpno do penych danych dotyczcych szkolenia, m.in. programu czy ceny, za pomoc szybszej ibardziej ekonomicznej drogi elektronicznej.
WYKORZYSTANIE NARZDZI METODY FORESIGHT WCELU PRZYGOTOWANIA REKOMENDACJI DLA FIRMY

Jak wynika zliteratury, metod bada foresightowych jest kilkanacie. Wszystkie maj na celu dokonanie wmoliwie najszerszym ujciu analizy stanu wiedzy wdanej dziedzinie (Okulski 2008). Autorka na potrzeby stau naukowego wczasie prowadzenia bada wasnych pozwolia sobie na wybranie dwch: burzy mzgw ipanelu eksperckiego.

110

Katarzyna Beata Godowska

Wzwizku zniniejsz prac, celem opracowania rekomendacji wzakresie dalszego dziaania rmy szkoleniowej, wktrej autorka odbya sta naukowy, jednoczenie dc do przedstawienia moliwoci otwarcia nowego kanau dystrybucji produktw przez rm, zdecydowaa si wykorzysta dwa narzdzia: panel ekspercki (Di mann 2004) inalec do grupy bada jakociowych burz mzgw (ang. brainstorming). Burza mzgw umoliwia zebranie iprzygotowanie danych, ktre mog zosta zastosowane przy implementacji metody delckiej (Foren 2001). Wbadaniu wzio udzia dwunastu ekspertw, ktrzy reprezentowali poszczeglne specjalnoci iinstytucje: cztery osoby reprezentoway czonkw kadry zarzdzajcej wpielgniarstwie/poonictwie, jedna zosb bya przedstawicielem Okrgowej Izby Pielgniarek iPoonych, jedna osoba przedstawicielem zwizkw zawodowych, trzy osoby czynnie praktykujcymi pielgniarkami, poonymi, jedna osoba psychologiem, dwie osoby nauczycielami akademickimi. Liczba czonkw zespou zostaa celowo dobrana, tak aby wyeliminowa moliwoci nieefektywnej pracy zespou. Kady zekspertw przez cay czas spotkania zgasza ewentualne problemy ihipotezy, ktre nastpnie udao si zebra iprzedstawi wpodziale na trzy grupy: kryteria wyboru szkolenia, motywy wyboru rodzaju szkolenia, korelacja midzy miejscem pracy achci partycypacji wszkoleniu przez pielgniarki/poone.
REKOMENDACJE EKSPERTW

Eksperci wykazali, i pielgniarki/poone czciej wybieraj szkolenie kwalikacyjne czy specjalistyczne ze wzgldu na fakt, i formy te przede wszystkim podnosz ich kompetencje zawodowe. Tym samym umoliwiaj samodzielne wykonywanie czynnoci medycznych, co pozwala na podniesienie wten sposb ich statusu zawodowego wzespole interdyscyplinarnym bez koniecznoci ponoszenia duego nakadu pracy (czas trwania szkolenia max. 6 miesicy). Istotnym elementem rwnie majcym wpyw na wybr konkretnego szkolenia jest to, i po uzyskaniu dodatkowych kwalikacji pielgniarki/poone mog otrzyma wysze wynagrodzenie. Dlatego te przed podjciem szkolenia analizuj, czy taka moliwo wystpuje wich macierzystym

Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej

111

zakadzie pracy lub te werykuj, czy odbycie szkolenia umoliwi im uzyskanie innego lub dodatkowego zatrudnienia. Wanym argumentem przemawiajcym za wyborem rodzaju szkolenia przez omawian grup zawodow jest take cena szkolenia, jako szkolenia, organizator szkolenia, miejsce szkolenia, wykadowcy. Tutaj jako dwa najwaniejsze elementy zostay wskazane: organizator szkolenia, wykadowca. Jak podaje Ciso-Apanasewicz iin., cho wikszo pielgniarek/ /poonych uznaje za istotne uzupenianie swojej wiedzy iuwaa, i naley uczestniczy wszkoleniu podyplomowym, to przede wszystkim wzgldy nansowe powoduj, i nie bior one wnich czynnego udziau (Ciso-Apanasewicz 2005). Dlatego te naleaoby stworzy przejrzysty system donansowania szkole dla pielgniarek/ poonych przez pracodawcw. Tam, gdzie taki dokument istnieje, apersonel ma do niego wgld, pracownicy chtniej uczestnicz wksztaceniu podyplomowym, uwzgldniajc rwnie partycypacje wjego kosztach. Ponadto kwesti, ktr warto byoby uregulowa, jest ujednolicenie podejcia pracodawcw do udzielania urlopu szkoleniowego dla pielgniarek/poonych. Bez tego przedstawicielom grup zawodowych pielgniarek czy poonych trudno jest decydowa si na szkolenia dusze szkolenie specjalizacyjne.
ZAKOCZENIE

Podstaw rekomendacji, ktre udao si stworzy, byy opracowania przygotowane wczasie burzy mzgw ipracy panelu ekspertw. Uzyskane dane pozwalaj take na kontynuowanie prac projektowych nad ww. zagadnieniem. Poniewa omawiany projekt badawczy by realizowany wstosunkowo krtkim czasie wcelu uzyskania penego obrazu naleaoby wykona rwnie prace obejmujce wykorzystanie innych metod stosowanych przy badaniach metod foresight: analiz swot, analiz scenariuszy rozwoju, metod Delphi (Okulski 2008). Po zebraniu ianalizie wszystkich dokumentw, spostrzee iuwag ekspertw zostan przygotowane rekomendacje merytoryczne, ktre bd stanowiy punkt wyjcia do postawienia hipotez badawczych iopracowania scenariuszy rozwoju rmy.

112

Katarzyna Beata Godowska

Wramach bada pilotaowych metod procesw foresight dla rynku szkoleniowego Wielkopolski na przykadzie rmy, wktrej autorka odbywaa sta, udao si uzyska wstpn prognoz rozwoju rmy, czyli ustalono dziaania krtkoterminowe idugoterminowe, ktre naleaoby uwzgldni, podejmujc si opracowania kilkuletniej strategii rmy. Na podstawie opracowania powstaego wwyniku burzy mzgw oraz wiedzy czonkw Grupy Ekspertw przygotowano szereg zalece dla rmy, dzielc je na dwie grupy: krtkoterminowe idugoterminowe. Wramach zalece krtkoterminowych naleaoby zwrci uwag na ulepszenie stworzonej oferty skierowanej do pielgniarek ipoonych. Warto przy tym skupi si na szkoleniach specjalistycznych, ktre nie wymagaj tak duego nakadu pracy organizacyjnej, jak inne szkolenia, za pielgniarki/ poone chtnie wnich uczestnicz. Dotarcie znow ofert naleaoby przeprowadzi wielokanaowo, uwzgldniajc przy tym wsparcie bd wykorzystanie potencjau takich organw, jak Okrgowa Izba Pielgniarek iPoonych czy te Polskie Towarzystwo Pielgniarskie. Zalecenia dugoterminowe powinny obj dziaania zmierzajce do przygotowania oferty szkoleniowej zzakresu szkole specjalizacyjnych, m.in. ze wzgldu na moliwo otrzymania donansowania zMinisterstwa Zdrowia na ten rodzaj szkolenia, co zwiksza prawdopodobiestwo zebrania grupy szkoleniowej po uzyskaniu takiego donansowania.
LITERATURA
CisoApanasewicz U. (2005), Ksztacenie podyplomowe aszansa na samodzielno zawodow. Materiay zIII Oglnopolskiej Konferencji Naukowo- Szkoleniowej pt. Samodzielno wpielgniarstwie, Nowy Scz. Di mann P. (2004), Prognozowanie wprzedsibiorstwie. Metody iich zastosowanie, Ocyna Ekonomiczna, Krakw. foren Foresight for Regional Development Network, APractical Guide to Regional Foresight (2001), ipts, prest, cm International, Sviluppo Italia S. p. A., Seville Manchester Boulogne Roma. Georghiou L. 1996), The UK Technology Foresight Programme, Futures, Vol. 28(4). Georghiou L. (2003), Foresight: Concept and Practice as aTool for Decision Making, by Luke Georghiou, at the shaping our future: Technology Foresight Summit, Budapest, March.

Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej

Georghiou L., Harper J. C., Keenan M., Miles I. (2006), International Handbook on Foresight and Science Policy: Theory and Practice, Fortcoming Elgar. Kopyciski P., Mamica . (2006), Foresight technologiczny na rzecz zrwnowaonego rozwoju Maopolski. Operacjonalizacja metodologii bada foresight, Maopolska Szkoa Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej wKrakowie, Krakw. Martin B. (1996), Foresight in Science and Technology, Technology Analysis and Strategic Management Vol. 7. Martin B. (2001), Technology Foresight in aRapidly Globalising Economy. Apaper prepared for the unido Regional Conference on Technology Foresight for Central and Eastern Europe and the Newly Independent States, Vienna, April 2001, h p://www.unido.org/ Marzec A., Andruszkiewicz A., Banaszkiewicz M., Idczak H. (2005), Motywy ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych, Pielgniarstwo xxi wieku nr 3(12). Okulski T. (2008), Metody bada foresightowych na przykadzie projektu foresight wgrnictwie ihutnictwie Republiki Poudniowej Afryki, Gospodarka Surowcami Mineralnymi, t. 24, z. 3/3. Olejniczak M., Kobza J., Woniak J. (2006), Wybrane aspekty organizacyjno-prawne zawodu pielgniarki ipoonej wPolsce oraz bieca sytuacja kadrowa na tle krajw Unii Europejskiej, Zdrowie Publiczne nr 116(2). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r. wsprawie ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych (Dz. U. Nr 197, poz. 1923). Ustawa zdnia 15 lipca 2011 r. ozawodach pielgniarki ipoonej (Dz. U. Nr 174, poz. 1039.) Wroska I., Sztembis B. (2001), Jako ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych, Centrum Ksztacenia Podyplomowego Pielgniarek iPoonych, Warszawa.

113