You are on page 1of 12

ANNA JCZMYK

Wydzia Hodowli iBiologii Zwierzt Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu ajeczmyk@up.poznan.pl

Determinanty rozwoju przedsibiorstw turystycznych wwojewdztwie wielkopolskim wperspektywie 2025 roku


sowa kluczowe: turystyka, przedsibiorstwa turystyczne, wojewdztwo wielkopolskie, czynniki wpywu, stopie przewidywalnoci streszczenie: Celem artykuu byo poznanie czynnikw determinujcych rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 roku, ktrych identykacj iocen dokonali eksperci zpoznaskich uczelni wyszych. Wtrakcie realizacji celu posuono si elementami metod badawczych wykorzystywanych wprojektach foresightowych. Zmetod foresightowych zostay zastosowane nastpujce metody itechniki badawcze: analiza literatury idostpnych dokumentw, metoda mini Delphi, badania ankietowe, analiza steepvl.

Development determinants of tourist enterprises in wielkopolska in the perspective of 2025


keywords: tourism, tourist enterprises, Wielkopolska, impact factors, degree of predictability abstract: e aim of the article was to investigate the factors determining the development of tourist enterprises in Wielkopolska by the year 2025, identied and assessed by the experts from the universities of Poznan. During the research the author used foresight research methods and techniques, such as documents and literature analysis, mini Delphi method, surveys, steepvl analysis.

Foresight w praktyce zarzdzania przedsibiorstwem. Analizy i studia przypadkw Krzysztof Borodako, Micha Nowosielski (red.) Instytut Zachodni, Pozna 2012 by Instytut Zachodni, Pozna 2012

178

Anna Jczmyk WPROWADZENIE

Turystyka zajmuje istotne miejsce wstrukturze polskiej gospodarki. Przyczynia si do zwikszania pozytywnych efektw gospodarczych mierzonych jej udziaem wprodukcie krajowym bru o istrukturze zatrudnienia. Jednak oszacowanie wpywu turystyki na tworzenie pkb nie jest atwe. Dzieje si tak dlatego, e sektor turystyczny jest powizany zinnymi sektorami gospodarki, aefekty gospodarcze przedsibiorstw turystycznych pobudzaj inne brane gospodarki. Mona to zaobserwowa zarwno wgospodarce turystycznej, jak iinnych obszarach zzakresu wiadczenia usug paraturystycznych oraz niektrych rodzajach dziaalnoci gospodarczej irolniczej, dostarczajcej dobra iusugi dla potrzeb ruchu turystycznego (Panasiuk 2011, s. 11). Aktywno turystyczna przez wiele lat zaliczana bya do potrzeb wyszego rzdu, jednak dziki rozwojowi spoeczno-gospodarczemu, wzrostowi poziomu ijakoci ycia staje si ona jedn zpotrzeb podstawowych. Wkrajach bogatych jest ona uwaana za czwarty miernik jakoci ycia po pracy, mieszkaniu isamochodzie (Niemczyk 2010a, s. 54, Niemczyk 2010b). Turystyka, szczeglnie ta oparta na walorach historycznych ielementach tradycji oraz kultu, wdostpnych opracowaniach dotyczcych perspektyw rozwoju znajduje si wrd innych dziedzin (rolnictwa iprzemysu spoywczego, przemysw: elektromaszynowego imetalowego, odzieowego itekstylnego, drzewnego, chemicznego ipaliwowo-energetycznego, wyspecjalizowanych usug okoobiznesowych, wtym bankowych, usug budowlanych, szkolnictwa wyszego inauki, kultury isztuki, usug handlowych itranzytowych), ktre cechuje relatywnie wysoki poziom prosperity (Wojtasiewicz 2004, s. 49-64). Rozwj turystyki jest istotnym impulsem dynamizujcym rozwj spoeczno-ekonomiczny kraju. Znaczenie tej brany przejawia si wwysokiej zdolnoci do generowania nowych miejsc pracy, podnoszenia jakoci ycia lokalnych spoecznoci, podwyszania konkurencyjnoci regionw. Rwnoczenie turystyka przyczynia si do odkrywania najcenniejszych zasobw kulturowych irodowiskowych, ktrych eksponowanie poprawia wewntrzny izewntrzny wizerunek kraju,

Rozwj przedsibiorstw turystycznych w Wielkopolsce

179

regionw oraz miejscowoci. Przy zachowaniu odpowiedniego podejcia do funkcji turystycznych izwrceniu uwagi lokalnych spoecznoci na najwaniejsze atuty przyrodnicze ikulturowe otoczenia sprzyja zachowaniu tradycyjnych wartoci oraz zrwnowaonemu rozwojowi. Ponadto eksport usug turystycznych wpywa korzystnie na bilans patniczy kraju oraz na redystrybucj dochodw zregionw bogatszych do biedniejszych (Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku, 2008, s. 3). Turystyka sprzyja rozwojowi spoeczno-gospodarczemu oraz podniesieniu konkurencyjnoci regionw ikraju, przy jednoczesnym zachowaniu walorw kulturowych iprzyrodniczych. Wykorzystanie tych szans zaley miedzy innymi od stworzenia warunkw prawnych, instytucjonalnych, nansowych ikadrowych. Istotne jest okrelanie czynnikw, ktre umoliwi zaspokojenie potrzeb spoeczestwa zwizanych zaktywnoci turystyczn. Wanym elementem realizacji tych potrzeb s przedsibiorstwa turystyczne, ktre dziaaj wokrelonych warunkach makro- imikroekonomicznych. Maj one wpyw na podejmowanie decyzji zwizanych zprowadzon dziaalnoci gospodarcz. Wojewdztwo wielkopolskie jest regionem przemysowo-rolniczym, jednake znacznie rnicowanym terytorialnie, zarwno pod wzgldem gospodarczym, przyrodniczym, jak ikulturowym (Strategia rozwoju 2007, s. 13). Rnorodno walorw turystycznych umoliwia uprawianie na jego obszarze zarwno czynnego wypoczynku, jak ipogbianie wiedzy oprzeszoci ikulturze. Znajduj si tu liczne obiekty, ktre mog by podstaw do tworzenia produktw opartych na rnych formach turystyki. Dodatkowym atutem Wielkopolski jest blisko duej aglomeracji miejskiej, jak jest Berlin, dla ktrej region moe by zapleczem wypoczynkowym (Kierunki rozwoju turystyki 2008, s. 28). Korzystne pooenie, znaczny potencja kulturowy idobrze zachowane rodowisko naturalne powoduj, e rejon ten moe by atrakcyjnym miejscem do zwiedzania iwypoczynku, zarwno dla turystw krajowych, jak izagranicznych. Celem artykuu byo okrelenie czynnikw determinujcych rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 r.

180

Anna Jczmyk ANALIZA BADANEGO ZAGADNIENIA

Udzia gospodarki turystycznej wpkb Polski wlatach 2009-2010 by na staym poziomie iwynosi 5,3% rocznie. Zmniejszeniu uleg udzia liczby pracujcych wsektorze turystycznym wPolsce wstosunku do oglnej liczby pracujcych wgospodarce narodowej odpowiednio z1,96% do 1,83 % w2009 r. Jest to spowodowane skutkami spowolnienia gospodarczego izmniejszonym wtych latach ruchem turystycznym. Wobecnej sytuacji, po latach kryzysu gospodarczego, trudno przewidzie wielko wpyww zturystyki wkolejnych latach. Zakada si, i ruch turystyczny w2013 r. bdzie wikszy (Wiadomoci Turystyczne 2012). Turystyka jako jeden zdziaw gospodarki objta jest polityk rynku wewntrznego ue (Turystyka wstrukturach Unii Europejskiej 2009, s. 2). Na rzecz turystyki prowadzone s dziaania wramach polityki transportowej, ochrony rodowiska, regionalnej, rozwoju wsi iwwielu innych dziedzinach funkcjonowania ue. Podmioty regionalne, operujce wdziedzinie turystyki, prowadz rne dziaania, obejmujce rwnie analiz stanu iperspektyw rozwoju tego sektora. Znajomo nowych, dostpnych metod iprocesw antycypacji zmian wturystyce, atake wykorzystanie wiedzy operspektywicznych segmentach rynku moe by atutem wspczesnych regionw turystycznych. Propozycj takiego procesu stanowi foresight turystyczny (Borodako 2010, s. 29). Foresight wturystyce jest interdyscyplinarnym, partycypujcym, antycypacyjnym oraz cigym przedsiwziciem realizowanym wsektorze turystycznym na poziomie regionu, ktre polega na gromadzeniu wiedzy na temat sektora izachodzcych wnim zmian oraz prowadzeniu szerokiej debaty na temat przyszoci turystyki. Wjego ramach odbywa si kreowanie wsplnej wizji rozwoju brany przez kluczowych interesariuszy reprezentujcych rne rodowiska spoeczne igospodarcze, zjednoczesnym budowaniem kultury mylenia oprzyszoci, anastpnie wsplne dziaanie wuzgodnionym kierunku rozwoju (Borodako 2011, s. 10). Wanym czynnikiem wpywajcym na ksztat turystyki wregionie s interesariusze, ktrzy bior udzia wprojektach. Istotna jest wsppraca midzy rnymi podmiotami rynku turystycznego, tj.: przedsibiorstwami turystycznymi, wadzami lokalnymi, mieszkacami,

Rozwj przedsibiorstw turystycznych w Wielkopolsce

181

regionalnymi ilokalnymi organizacjami turystycznymi (Borodako 2011, s. 103, Niezgoda 2010, s.201). Do wymienionych podmiotw warto rwnie zaliczy uczelnie iinstytuty badawcze; ich pracownicy posiadaj szerok wiedz na temat aktualnego stanu nauki wzakresie turystyki.
METODY BADA

Wtrakcie realizacji celu posuono si elementami metod badawczych, niezwykle obszernych ze swej natury, wykorzystywanych wprojektach foresightowych. Skadaj si na nie zarwno metody opracowane przez futurologw, jak izapoyczone zteorii zarzdzania (Kononiuk, Magruk 2008, s. 30-31). Jak dotychczas nie wypracowano jednoznacznych wskazwek dotyczcych metodyki badawczej foresightu (Nazarko iinni 2012, s. 28). Spord bardzo bogatego zakresu metod foresightowych do realizacji bada wybrano nastpujce metody itechniki badawcze: analiz literatury idostpnych dokumentw, metod mini Delphi, badania ankietowe, analiz steepvl. Analiza literatury polega na wykorzystaniu publikacji naukowych: ksiek iartykuw dotyczcych zagadnie identycznych lub pokrewnych tematowi bada (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 346). Metoda mini Delphi (odmiana metody delckiej) jest zaliczana do grupy czcej wszystkie cztery wymiary diamentu metodologicznego foresightu. Wykorzystuje ona ustrukturyzowany proces komunikacji do analizy zoonych problemw. Metoda Delphi oparta jest na anonimowej interakcji ekspertw poprzez kilka serii bada ankietowych. Jest czsto wykorzystywana wbadaniach foresightowych. Metoda mini Delphi moe si rwnie opiera na interakcji ekspertw poprzez Internet (Nazarko iinni 2012, s. 31). Eksperci nie musz by zebrani wjednym miejscu, adodatkowa technologia oferujca techniki cawi pozwala na szybkie wczenie si wbadania niemal zkadego miejsca (Borodako 2009, s. 83). Metoda ankietowa, zwana te technik badawcz (Stachak 1987, s. 161) lub metod badania opinii spoecznej (Sztumski 1984, s. 86), opiera si na zastosowaniu kwestionariusza, ktry zawiera sformuowany przez prowadzcego badania zestaw pyta. Metoda steepvl zaliczana jest do grupy metod eksperckich isuy rozpoznaniu czynnikw spoecznych (Social), technologicznych (Tech-

182

Anna Jczmyk

nological), ekonomicznych (Economic), ekologicznych (Ecological), politycznych (Political), odnoszcych si do wartoci (Values) oraz prawnych (Legal), ktre wpywaj na rozwj danego obszaru badawczego. Analiza steepvl bierze pod uwag znacznie wicej elementw ni analiza pest czy steep. Analiza zewntrznych czynnikw pozwala na okrelenie obszarw zagroe dla danego sektora wchwili obecnej idaje materia do dalszych analiz; pozwala na rozwaanie stanw otocznia izamian zachodzcych wwymienionych obszarach (Borodako 2011, s. 54) Badania zostay zrealizowane we wsppracy zInstytutem Doradztwa Europejskiego (ide) wPoznaniu. Instytut istnieje od pocztku 2007r. Zaoycielem ijednoczenie wacicielem rmy jest Anna Fedorczuk, specjalistka ds. doradztwa ifunduszy ue, przewodniczca Forum Funduszy Unii Europejskiej iprzewodniczca Zarzdu Wielkopolskiego Zwizku Pracodawcw Prywatnych im. Cyryla Ratajskiego. ide koncentruje si na dziaalnoci zwizanej zpozyskiwaniem funduszy unijnych, ale wswej ofercie posiada rwnie pen gam prolowanych szkole, warsztatw iusug doradczych ztego zakresu. Badania przeprowadzono wcigu trzech miesicy, od lipca do wrzenia 2012 r. Wbadaniu, ktre miao iii etapy, uczestniczyli wybrani eksperci: zostao zaproszonych 14 naukowcw, ktrzy wswojej pracy badawczej zajmuj si turystyk zczterech poznaskich uczelni wyszych (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Uniwersytet Przyrodniczy, Uniwersytet Ekonomiczny iAkademia Wychowania Fizycznego). WIetapie wbadaniu uczestniczyo 10 ekspertw, za wii iiii 11 naukowcw.
WYNIKI BADA

Wpierwszym etapie bada, ktry mia miejsce wlipcu, zadaniem ekspertw bya identykacja czynnikw steepvl. Do kadego zekspertw zwrcono si za pomoc maila, wktrym przesano wytyczne dotyczce bada. Kady zwybranych konsultantw wskazywa co najmniej trzy czynniki spoeczne, technologiczne, ekonomiczne, ekologiczne, polityczne, wartoci oraz prawne, ktre wedug niego miay najwikszy wpyw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim. Zprzedstawionych propozycji powstaa lista czynnikw steepvl.

Rozwj przedsibiorstw turystycznych w Wielkopolsce

183

Wdrugim etapie prac, ktry mia miejsce wsierpniu, eksperci wyonili spord wszystkich wczeniej wymienionych czynnikw po trzy najwaniejsze wkadej grupie. Wtym celu wykorzystano metod wskaza, wktrej kady zekspertw mg dokona trzech wskaza zsiedmiu obszarw analizy steepvl, przypisujc wybranym czynnikom okrelon rang poprzez wskazanie trzech, dwch bd jednego czynnika iokrelenie wten sposb jego wanoci. Na tej podstawie wyoniono wkadym zobszarw po trzy najwaniejsze czynniki; Spoeczne (S): 1. Ksztacenie kadr dla turystyki, 2. Poziom zainteresowania turystyk, 3. Przedsibiorczo Wielkopolan; Technologiczne (T): 1. Nowoczesne poczenia komunikacyjne, 2. Poziom rozwoju komunikacji internetowej; 3. Rozwj technologii oszczdnych, zielonych; Ekonomiczne (E): 1. Zbyt niskie dochody do potrzeb turystycznych, 2. Posiadanie wasnych rodkw nansowych przez przedsibiorstwa, 3. Znajomo rnych form nansowania dziaalnoci; Ekologiczne (Ekol): 1. Poziom wiedzy ekologicznej, 2. Rozwj zielonej turystyki, 3. Dostpno rozwiza ekologicznych; Polityczne (P): 1. Lokalny klimat dla turystyki, 2. Stabilne wadze regionalne, 3. Zrozumienie wadz samorzdowych dla rozwoju turystyki; System wartoci (V): 1. Etyka wbiznesie turystycznym, 2. Wzrost popularnoci turystyki jako formy wypoczynku, 3. Poziom zaufania spoecznego do przedsibiorstw brany turystycznej, Prawne (L): 1. Zawio prawa, 2. Zbyt czsta zmiana ustaw, 3. Nieprecyzyjne przepisy podatkowe, azwaszcza ich niejednolita interpretacja. Wtrzecim etapie, we wrzeniu, eksperci dokonali oceny siy wpywu czynnikw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 roku, zpodziaem na siedem obszarw analizy steepvl. Ocena zostaa przeprowadzona zwykorzystaniem wczeniej przygotowanego kwestionariusza badawczego, wktrym zastosowano 7-stopniow skal oceny Likerta. Ankietowani przypisywali czynnikom wartoci od1 do 7, gdzie jedynka oznaczaa bardzo ma si wpywu czynnika, asidemka bardzo du si wpywu na rozwj przedsibiorstw turystycznych. Uzyskane wten sposb informacje posuyy do wyznaczenia redniego poziomu oceny siy wpywu poszczeglnych czynnikw. Wtym etapie poproszono rwnie ekspertw oocen przewidywalnoci czynnikw steepvl. Wbadaniu wykorzystano take kwestionariusz badawczy zpodobn skal,

184

Anna Jczmyk

wktrym respondenci przypisywali czynnikom wartoci od 1 do 7, gdzie jedynka oznaczaa bardzo nisk, asidemka bardzo wysok przewidywalno stanu czynnika wprzyszoci. Efektem bada ankietowych byo wyonienie czynnikw, ktre mog by rozwaane jako determinanty decydujce wprzyszoci orozwoju przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim. Ocena wanoci czynnikw Spord wszystkich 21 czynnikw najwysz redni ocen (rys.1) otrzymay czynniki: poziom zainteresowania turystyk (S2) oraz poziom rozwoju komunikacji internetowej (T2). Wobu przypadkach rednia ocena wynosia ponad 6. Wysoko (zeredni ponad 5,5) zostay rwnie ocenione czynniki: nowoczesne poczenia komunikacyjne (T1), ksztacenie kadr dla turystki (S), zbyt niskie dochody do potrzeb turystycznych (E1), lokalny klimat dla turystyki (P1), poziom zaufania spoecznego do przedsibiorstw brany turystycznej (V3). Zdaniem ekspertw wymienione czynniki silnie wpywaj na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim.
Rysunek 1. rednie oceny czynnikw analizy STEEPVL wpywajcych na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim
S1 L3 L2 6 L1 4 V3 2 V2 V1 P3 P2 P1 Ekol3 Ekol2 Ekol1 E3 E2 0 T3 E1 T2 T1 8 S2 S3

rdo: opracowanie wasne.

Rozwj przedsibiorstw turystycznych w Wielkopolsce

185

Najnisz ocen otrzyma czynnik znajomo rnych form nansowania dziaalnoci (E3), ktry zdaniem ekspertw najsabiej wpywa na rozwj przedsibiorstw zbadanej brany. rednia ocena ekspertw wanoci tego czynnika wyniosa 2,9. Zanalizy wynika, e rednio najwysze oceny siy wpywu czynnikw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwojewdztwie wielkopolskim wperspektywie 2025 r. otrzymaa grupa czynnikw spoecznych (rednia 5,69). Nastpne wkolejnoci byy: czynniki techniczne (5,36) iodnoszce si do wartoci (5,21). Najniej ocenione czynniki to ekologiczne (4,33) oraz prawne (4,57). Ocena przewidywalnoci czynnikw wperspektywie 2025 r. Poniej przedstawiono (rys. 2) wyniki eksperckiej oceny stopnia przewidywalnoci przyszego stanu czynnikw, wyrnionych wwyniku analizy steepvl wobszarze rozwoju przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim, ktre charakteryzuj si rnym stopniem przewidywalnoci.
Rysunek 2. rednie oceny przewidywalnoci wszystkich grup czynnikw analizy STEEPVL wpywajcych na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim
S1 L3 L2 L1 V3 2 V2 V1 P3 P2 P1 Ekol3 Ekol2 Ekol1 E3 E2 0 T3 E1 6 4 T2 8 S2 S3 T1

rdo: opracowanie wasne.

186

Anna Jczmyk

Ankietowani eksperci przypisywali czynnikom wartoci od 1 do 7, gdzie 1 oznaczao bardzo nisk, a7 bardzo wysok przewidywalno stanu czynnika wprzyszoci. Najwiksz niepewno wperspektywie 2025 r. zdaniem ekspertw wykazuj czynniki prawne: przede wszystkim nieprecyzyjne przepisy podatkowe odmienne interpretowane przez rne urzdy skarbowe (L3), zawio prawa (L1) izbyt czsta zmiana ustaw (L2). Czynniki te osigny redni ocen niepewnoci nisz ni 3. Doczynnikw, ktre zostay ocenione przez ekspertw jako wysoko niepewne (rednia ocena pomidzy 3,0 a4,0), nale: ksztacenie kadr dla turystyki (S3), podsianie wasnych rodkw przez przedsibiorstwa (E2), znajomo rnych form nansowania dziaalnoci (E3), stabilne wadze regionalne (P2), etyka wbiznesie turystycznym (V1) oraz poziom zaufania spoecznego do brany turystycznej (V3). Za czynniki przewidywalne wperspektywie 2025 r. eksperci uznali rozwj technologii oszczdnych, zielonych (T3), dla ktrych rednia oceny niepewnoci bya najwysza iwynosia powyej 6. rednio najwysze oceny przewidywalnoci czynnikw, ktre mog mie wpyw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 r., otrzymaa grupa czynnikw technicznych (5,42); najniej oceniono czynniki prawne (2,78) oraz ekonomiczne (3,93).
ZAKOCZENIE

Wtrakcie bada zidentykowano czynniki, ktre maj wpyw na obecny rozwj ite, ktre bd mie wpyw na dalsz przyszo przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim. Szczeglnie istotnym wskazaniem dla zarzdzajcych turystyk jest podkrelenie wagi ksztacenia kadr. Tylko kompetentny iprzygotowany merytorycznie personel moe ksztatowa produkt turystyczny. Budzcy zaufanie pracownicy iich decyzje zdecydowanie wpyn na poziom zainteresowania turystk ipoziom zaufania spoecznego do brany turystycznej. Du rol wbadanym aspekcie maj stabilne wadze regionalne, dziki ktrym mona budowa strategie lokalne na wiele lat, bez potrzeby ich cigej zmiany. We wspczesnym wiecie

Rozwj przedsibiorstw turystycznych w Wielkopolsce

187

istotny jest zrwnowaony inowoczesny transport. Wykorzystanie wturystyce innowacyjnych rozwiza transportowych spowoduje, e turysta bdzie mg dotrze szybciej itaniej do wielu oddalonych miejsc, ktre kiedy byy dla niego niedostpne. Przedsibiorstwa turystyczne powinny wykorzysta wswojej dziaalnoci moliwoci nowoczesnej komunikacj zrynkiem. Dziki rozwojowi Internetu mona atwiej iszybciej nawiza kontakt zklientem izkontrahentem. Aspekty technologiczne zostay wysoko ocenione wgrupie czynnikw przewidywalnych. Wbrany transportowej, komunikacyjnej izwizanej zInternetem trwa nieustanna pogo za innowacjami, wdroeniami, ktre s wykorzystywane rwnie wturystyce. Intensywna praca istres powodowa bd, e wypoczynek stanie si dobrem podstawowym, bez ktrego trudno bdzie zregenerowa siy. Te czynniki bd wprzyszoci wpyway na wzrost zainteresowania ofertami przedsibiorstw turystycznych, ktre bd kreoway odpowiednie do potrzeb klientw produkty iusugi turystyczne. Zagroeniem wprzypadku rozwoju brany turystycznej jest zawie, czsto zmieniajce si prawo, ktre nie daje przedsibiorcy poczucia bezpieczestwa. Prowadzcy dziaalno maj problemy zinterpretacj prawa. wiatowy kryzys irecesja na rynkach nie wpywaj pozytywnie na przyszo tych podmiotw gospodarczych. Przedsibiorcy prowadzcy dziaalno wturystce powinni si odpowiednio przygotowywa do zmian zwizanych zwymienionymi trendami. Warto wzbogaci analizy ododatkowe narzdzie, jakim jest foresight turystyczny, ktry powinien stanowi wany element tworzenia wizji icelw strategicznych turystyki wregionie.
LITERATURA
Borodako K. (2011), Foresight wturystyce. Bariery wykorzystania irozwoju, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Borodako K. (2010), Identykacja perspektywicznych segmentw turystyki jako wkad do foresightu regionalnego itworzenia strategii rozwoju sektora, [w:] A. Panasiuk (red.), Potencja turystyczny. Zagadnienia ekonomiczne, Uniwersytet Szczeciski, Zeszyty Naukowe nr 591, Ekonomiczne Problemy Usug nr 53, Szczecin, s. 29-38. Borodako K. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.

188

Anna Jczmyk
Bucholz M. (2011), Program rozwoju zasobw ludzkich istruktur organizacyjnych turystyki wWielkopolsce, Wielkopolska Organizacja Turystyczna, listopad, Pozna. Crouch G., Ritchie J.R. (1999), Tourism, Competitiveness, and Societal Prosperity, Journal of Business Research nr 44, s. 137-152. Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D. (2001), Metody badawcze wnaukach spoecznych, Wydawnictwo Zysk iS-ka, Pozna. Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku (2008), Ministerstwo Sportu iTurystyki, wrzesie, Warszawa. Kononiuk A., Magruk A. (2008), Przegld metod itechnik badawczych stosowanych wprogramach foresight, Nauka iSzkolnictwo Wysze nr 2/32, Warszawa, s.30-31. Nazarko J., Ejdys J., Dbkowska K. (2012), Model oraz wyniki pilotaowego badania typu foresight. Wzrost gospodarczy. Innowacyjno mazowieckich przedsibiorstw. Rozwj lokalny. Cz I pomiar I, marzec, Warszawa. Niemczyk A. (2010a), Zachowania konsumentw na rynku turystycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego wKrakowie, Krakw. Niemczyk A. (2010b), Zachowania turystyczne mieszkacw Europy podobiestwa irnice, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego wKrakowie, nr 825, Krakw. Niezgoda A. (2010),, Rola wiadomoci ekologicznej wksztatowaniu konkurencyjnego produktu turystycznego, [w:] J. Sala (red.), Konkurencyjno miast iregionw na globalnym rynku turystycznym, pwe, Warszawa, s. 197-217. Panasiuk A. (red.) (2011), Ekonomika turystyki irekreacji, Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa. Stachak S. (1987), Wstp do metodologii nauk ekonomicznych, Akademia Rolnicza, Szczecin. Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim (2007), Zarzd Wojewdztwa Wielkopolskiego, Pozna. Sztumski J. (1984), Wstp do metod itechnik bada spoecznych, pwn, Warszawa. Turystyka wstrukturach Unii Europejskiej. Programy Unii Europejskiej dotyczce rozwoju turystyki. Przyszo turystyki wUnii Europejskiej (2011), Ministerstwo Sportu iTurystyki, Departament Turystyki, marzec, Warszawa. Wojtasiewicz L. (2004), Konkurencyjno gospodarki Wielkopolski wwietle wyzwa XXI wieku, [w:] Wielkopolska wobec wyzwa XXI wieku, W. Molik, A. Sakson, T.Stryjakiewicz, Pozna: Centrum Instytut Wielkopolski Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wPoznaniu, s. 49-64. h p://www.wiadomosciturystyczne.pl/index.php?action=aktualnosci&start=aktualnosci&id=748; data dostpu 20.09.2012.

You might also like