M AT E U S Z H M M E R L I N G

Wydzia Melioracji iInynierii rodowiska Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu mhammer@up.poznan.pl

DAMIAN FRANCZAK
Hydroprojekt Pozna Sp. zo. o. d.franczak@hydroprojekt.poznan.pl

Scenariusze rozwoju ibadania hydrauliczne przepawek dla ryb

sowa kluczowe: budownictwo wodne, przepawki dla ryb, foresight, scenariusze streszczenie: Celem pracy byo przeanalizowanie obecnych imoliwych wprzyszoci uwarunkowa ekonomicznych, spoecznych, prawnych zwizanych zbudownictwem wodnym ze szczeglnym uwzgldnieniem przepawek dla ryb. Wbadaniach wykorzystano metody foresightowe oraz oprogramowanie komputerowe suce do modelowania hydraulicznego przepyww wody wrzekach. Do analizy hydraulicznej wykorzystano projekty istniejcych przepawek dla ryb.

Development scenarios and hydraulic research on sh passes

keywords: hydro engineering, sh passes, foresight, scenarios abstract: e aim of the article was to analyze the present situation and possible future economic, social, legal conditions concerning hydro engineering with aparticular reference to sh passes. During the research the authors used foresight method and acomputer so ware which enables the hydraulic modeling of water ow of rivers. Existing projects of sh passes were used for the purposes of hydraulic analysis.

Foresight w przedsibiorstwach. Nauka technologia wdroenie Krzysztof Borodako, Micha Nowosielski (red.) Instytut Zachodni, Pozna 2012 by Instytut Zachodni, Pozna 2012

34

Mateusz Hmmerling, Damian Franczak WPROWADZENIE

Budownictwo wodne ingeruje powanie wrodowisko przyrodnicze. Przez pojcie budownictwa wodnego rozumie si wznoszenie ieksploatacj budowli, pozwalajcych gospodarowa wod na obszarze zlewni, od maych obiektw inynierskich, takich jak zastawki, do duych obiektw budowlanych, jak stopnie izbiorniki wodne. Przegrodzenie rzeki budowl pitrzc powoduje due zmiany wnajbliszym rodowisku. Pogarszaj si warunki bytowania organizmw ze wzgldu na poprzeczn przeszkod wrzece, ktr jest im bardzo trudno pokona oraz na zmian waciwoci zykochemicznych wody (Lubieniecki 2002). Ryby s organizmami biologicznymi najbardziej wraliwymi na brak cigoci morfologicznej, aszczeglnie wraliwe na brak dronoci rzek s gatunki ryb, ktre odbywaj wdrwki midzy morzem asodkimi wodami rdldowymi. Na obszarze dorzeczy polskich rzek wystpuje 58 gatunkw ipodgatunkw ryb iming (Bachuta iin. 2010). Wcelu umoliwienia migracji ryb dwurodowiskowych, przez pokonywanie odcinkw rzek charakteryzujcych si znaczn rnic poziomw wody, buduje si przepawki dla ryb. Dla dokadniejszego rozpoznania problemu stworzono krajowy iwojewdzkie opracowania zwizane zudranianiem rzek (Zgrabczyski 2004, Bachuta iin. 2010). Obecnie przy budowlach wodnych na rzekach wojewdztwa wielkopolskiego funkcjonuje zaledwie 19 przepawek dla ryb. Wprogramie udraniania rzek dla wojewdztwa wielkopolskiego, zgodnie zart. 38 pkt 3 oraz art. 63 pkt 2 Ustawy Prawo wodne (Dz.U. 2012 poz. 145) zaoono, e przy kadej budowli wodnej powinno znajdowa si urzdzenie umoliwiajce migracj ryb wgr id rzeki. Celem pracy byo przeanalizowanie moliwych scenariuszy szans izagroe rnorodnych technologii przepawek dla ryb zwykorzystaniem metod foresight. Analizie poddano moliwo wykorzystania rnorodnych technologii przepawek dla ryb wperspektywie 2025 r. Wcelu ujcia wielu aspektw wpywajcych na badany temat wykorzystano metod foresight, ktra charakteryzuje si systematycznym, przyszociowy sposobem docierania do informacji umoliwiajcych stworzenie rednio- lub dugookresowej wizji rozwojowej, jej kierunkw ipriorytetw. Przeprowadzono rwnie prb analizy parametrw

Badania hydrauliczne przepawek dla ryb

35

hydraulicznych przepawek dla ryb, ktre s bardzo wane ze wzgldu na okrelenie waciwych wymiarw geometrycznych urzdzenia iwarunkw wnich panujcych. Wdroenie do praktyki projektowej zaawansowanych modeli komputerowych, wykorzystujcych metody numerycznej mechaniki pynw, jest niezbdnym warunkiem przetrwania irozwoju biur projektowych. Modele komputerowe mog wwielu przypadkach zastpi drogie czasochonne modele zyczne ibadania wnaturze. Jednym zcelw niniejszej pracy byo zademonstrowanie przydatnoci takich modeli do projektowania przepawek dla ryb.
PRZEGLD LITERATURY

Wyrnia si nastpujce rodzaje przepawek: naturalne, techniczne, luzy dla ryb iwindy dla ryb. Do naturalnych przepawek zaliczamy konstrukcje ocharakterze naturalnym naladujce wprzyblieniu stromy spadek rzeki, takie jak: bystrza (bystrotoki), bystrza kaskadowe, rampy kamienne, obejcia (Lubieniecki 2002). Bystrza budowane s na caej lub na czci szerokoci progu albo innego urzdzenia pitrzcego. Rampy kamienne natomiast stosowane s przy maych wysokociach pitrzenia, do 1 m, aspadek rampy nie moe by wikszy ni 10%. Obejcie to konstrukcja, ktra naladuje potok grski lub nizinny strumie (Bachuta iin. 2010). Do technicznych przepawek dla ryb zaliczamy przepawki: komorowe, szczelinowe, oprdzie wstecznym irynnowe (wgorzowe). Wprzepawkach komorowych przepyw wody odbywa si przez wycicia wdnie przegrd midzy komorami (Lubieniecki 2002). Przepawka szczelinowa charakteryzuje si zwart konstrukcj, akomory rozdzielone s pionowymi szczelinami na caej wysokoci (Mokwa, Malczewska 2008). Przepawk oprdzie wstecznym stanowi prosta rynna, wktr wbudowane s ebra ustawione pod ktem 450 pod prd wody. Rynny wgorzowe s to rury uoone na dnie, wypenione zwizanymi wpczki gazkami. luzy dla ryb dziaaj podobnie jak luzy dla statkw, tj. maj du komor oraz doln igrn regulacj dopywu iodpywu wody. Wycigi dla ryb wykorzystywane s przy duych wysokociach pitrzenia, wmiejscach gdzie jest za mao miejsca na zbudowanie przepawki lub

36

Mateusz Hmmerling, Damian Franczak

nie mona zapewni odpowiedniego prdu wabicego dla ryb (Lubieniecki, 2002). Jelonek iWierzbicki (2008) przedstawiaj wiele ciekawych, nowoczesnych rozwiza przepawek dla ryb stosowanych we Francji, Niemczech oraz Stanach Zjednoczonych Ameryki Pnocnej. Wswej pracy opisali istniejce rozwizania od obej dla ryb wformie bystrotoku przez przepawki komorowe iszczelinowe, a do wind dla ryb. Mokwa (2007) opisa badania laboratoryjne przepawki ryglowej, czyli poczenia bystrotoku iprzepawki komorowej. Zgrabczyski (2008) przeanalizowa natomiast dziaanie przepawek wRegionie Wodnym Warty. Na 36 ocenianych budowli ponad 50% uzyskao ocen najnisz (z), azaledwie 36% ocen najwysz (dobr), co wiadczy oogromnych potrzebach inwestowania wtego rodzaju obiekty. Eugene Water & Electric Board (eweb) (2006) przedstawili koncepcj rozwizania problemu przepawek dla ryb na rzece McKenzie oraz dopywie Willame e wOregonie. Wliteraturze mona znale coraz wicej informacji zwizanych zbadaniami typu foresight. Tematyka ta opiera si na uwzgldnieniu rnych celw, warunkw otoczenia, czynnikw oddziaywania itp.; std istniej rne typy iformy foresightu. Najpopularniejszy podzia wie si zbenecjentami wynikw iobejmuje foresight narodowy, regionalny, technologiczny ikorporacyjny (Borodako 2009). Przykadem foresightu narodowego jest Narodowy Program Foresight Polska 2020, ktry zosta uruchomiony w2006 r. przez Ministra Nauki iSzkolnictwa Wyszego iobejmowa trzy pola badawcze: Zrwnowaony Rozwj Polski, Technologie Informacyjne iTelekomunikacyjne oraz Bezpieczestwo. Ciekawym przykadem regionalnych bada jest temat, ktry zosta podjty wWielkopolsce: Foresight Sieci Gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark. Celem bezporednim projektu byo zdobycie wiedzy na temat moliwoci rozwoju gospodarki opartej na wiedzy wWielkopolsce poprzez okrelenie rnych scenariuszy transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych iich wpywu na budow Innowacyjnej Wielkopolski (Wyrwicka 2011). Przykadem foresightu technologicznego jest nt for Podlaskie 2020. Regionalna strategia rozwoju nanotechnologii, wktrej podjto prb konstrukcji scena-

Badania hydrauliczne przepawek dla ryb

37

riuszy podanego rozwoju spoeczno-gospodarczego wojewdztwa podlaskiego woparciu oinnowacyjne technologie (Nazarko, Ejdys 2011).
METODY BADA

Do analizy hydraulicznej ukadu zwierciada wody wprzepawkach dla ryb wykorzystano program komputerowy hec-ras. Podjto take prby wykorzystania trjwymiarowego programu do modelowania rozkadw prdkoci wposzczeglnych komorach przepawek, przy zaoeniu, e ruch wody wprzepawce jest ustalony (Olsen 2009). Dane geometryczne opisujce badane przepawki zaczerpnito ztrzech projektw opracowanych wbs ipbw Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o., awerykacji wynikw dokonano na podstawie oblicze hydraulicznych poszczeglnych przepawek dla ryb za pomoc rwna empirycznych, wykorzystanych wprzedmiotowych dokumentacjach projektowych. Wplanach jest dokonanie werykacji wykonanych oblicze na podstawie wasnych bada terenowych ukadu zwierciada wody inatenia przepywu wposzczeglnych przepawkach. Na podstawie bada literaturowych wybrano nastpujce metody foresightowe, ktre wykorzystano do analizy ww. problemu: burza mzgw, panele eksperckie, badania ankietowe, analiza steepvl, analiza swot, metoda scenariuszowa (Nazarko, Kdzior 2010; Nazarko, Ejdys 2011; Nazarko iin. 2012).
CHARAKTERYSTYKA PRZEDMIOTU BADA

Badania zostay przeprowadzone wczasie stau odbywanego wBiurze Studiw iProjektw Budownictwa Wodnego Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o., ktre wtrakcie 57-letniego istnienia przygotowao ponad 3000 dokumentacji projektowych iopracowa studialnych. Przedsibiorstwo zajmuje si projektowaniem infrastruktury zzakresu inynierii rodowiska, ze szczeglnym uwzgldnieniem budownictwa wodnego. Biuro wykonuje kompleksowe projekty budowlane iwykonawcze, koncepcje programowo-przestrzenne stopni wodnych iich czci, waw przeciwpowodziowych, regulacji rzek, kanalizacji, ochrony przeciwpowodziowej itp. Najwikszymi projektami wykonywanymi przez rm

38

Mateusz Hmmerling, Damian Franczak

Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o. byy m.in.: Zbiornik wodny Jeziorsko na rzece Warcie; Wze Wodny Pozna rzeka Warta; Zbiornik wodny Wielowie Klasztorna na rzece Pronie; Ujcie wody z rzeki Warty dla Elektrowni Bechatw; Remont kanau doprowadzajcego wod do Elektrowni Ptnw Adamw Konin wKoninie; Zbiornik wodny Murowaniec; Zbiornik wodny Radzyny; Zbiornik wodny Jezioro Kowalskie; Odbudowa waw rzeki Prosny wKaliszu. Wczasie procesu projektowania Biuro podejmowao wspprac zuczelniami poznaskim, szczeglnie zUniwersytetem Przyrodniczym wPoznaniu iPolitechnik Poznask. Wbadaniach hydraulicznych przepawek dla ryb wykorzystano trzy projekty wykonane przez Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o. wlatach 2009-2011.: Budowa przepawki dla ryb. Rzeka Wieprza wkm 49+305 wmiejscowoci Pomiowo, gm. Sawno, pow. sawieski, woj. zachodniopomorskie (Limanwka 2011a); Budowa przepawki dla ryb. Rzeka Wieprza wkm 56+350 wmiejscowoci Gwiazdowo, gm. Sawno, pow. sawieski, woj. zachodniopomorskie (Limanwka 2011b); Odbudowa jazu Skrka, gm. Krajenka, pow. zotowski, woj. wielkopolskie wkm 11+132 rzeki Gomii (Franczak 2009). Danymi pocztkowymi byy stany iprzepywy charakterystyczne okrelone www. projektach.
WYNIKI BADA

Na podstawie przeprowadzonego modelowania ukadu zwierciada wody wprogramie hec-ras najwysz zgodno wynikw oblicze zwynikami uzyskanymi (zwykorzystaniem prostych zalenoci matematycznych) miaa przepawka dla ryb na rzece Gomii wmiejscowoci Skrka, anastpnie przepawka na rzece Wieprzy wmiejscowoci Pomiowo. Brak zgodnoci oblicze wystpi natomiast dla przepawki zlokalizowanej na rzece Wieprzy wmiejscowoci Gwiazdowo. Na podstawie analizy oblicze ukadu zwierciada wody przepawki wmiejscowoci Pomiowo mona stwierdzi nierwnomierny rozkad rnic zwierciada wody pomidzy komorami. Analizujc ukad zwierciada

Badania hydrauliczne przepawek dla ryb

39

wody wprzepawce wmiejscowoci Skrka, stwierdzono bardzo dobre odwzorowanie ukadu na dugoci bystrza kamiennego, natomiast ukad wmiejscu zmiany ksztatu przepawki zkomr prostoktnych na bystrze trapezowe wymaga werykacji zwykorzystaniem pomiarw terenowych. Zuwagi na nietypow konstrukcj przepawki wGwiazdowie, ktra zostaa wykonana wdolnym stanowisku istniejcego jazu, naley zwerykowa otrzymane wyniki na podstawie bada terenowych. Przeprowadzono prb symulacji rozkadw prdkoci zwykorzystaniem programu ssiim oraz geometrii przepawki wPomiowie irozpoczto take identykacj parametrw modelu matematycznego ssiim, wcelu przeprowadzenia symulacji rozkadw prdkoci wprzepawkach dla ryb. Zuwagi na ide zrwnowaonego rozwoju, zawart wUstawach: Prawo wodne (Dz.U. 2012, poz. 145) iPrawo ochrony rodowiska (Dz.U. 2008, nr 25 poz. 150), rma Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o. ma bardzo duo moliwoci iszanse dalszego rozwoju na rynku projektw inynierii rodowiska ze wzgldu na ochron biornorodnoci iochron zasobw wodnych, ktre wpisuj si bezporednio womawian ide (Berdo 2006). Zastanawiajc si nad wizj rozwoju badanego przedsibiorstwa mona stwierdzi, e idee zrwnowaonego rozwoju s du szans dla przedsibiorstwa wprzyszoci, pod warunkiem szerszego wdroenia zoonych modeli komputerowych igis do praktyki projektowej. Przedsibiorstwo wykonuje projekty na terenie caego kraju, zasadniczo skupiajc si wzachodniej Polsce, startujc do przetargw publicznych ogaszanych przez instytucje pastwowe, takie jak: Regionalne Zarzdy Gospodarki Wodnej, Wojewdzkie Zarzdy Melioracji iUrzdze Wodnych, Urzdy Miejskie. Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o. opracowuje rwnie liczne projekty dla duych przedsibiorstw, jak m.in.: Zesp Elektrowni Dychw S.A., Zesp Elektrowni Ptnw Adamw Konin S.A., Energa Hydro Sp. zo.o., oraz prywatnych inwestorw. WPoznaniu maj swoj siedzib jeszcze dwa biura zbrany budownictwa wodnego: Biuro Projektw Wodnych Melioracji iInynierii rodowiska Biprowodmel Sp. zo.o. oraz Pracownia Projektowa mgr in. Maciej Wujek. Na terenie kraju takich biur jest owiele wicej.

40

Mateusz Hmmerling, Damian Franczak

Do jednego przetargu startuje 3-10 biur, azasadniczym kryterium wyboru jest najnisza cena wykonania dokumentacji projektowej. Wiele czynnikw wpywa bezporednio iporednio na technologie (projektowanie) izostay one zidentykowane zwykorzystaniem analizy steepvl. Realizacja analizy steepvl skadaa si zczterech zasadniczych etapw: wpierwszym etapie zadaniem ekspertw bya identykacja czynnikw steepvl wpywajcych na badany obszar. Podczas prac pierwszego warsztatu wdniu 9 sierpnia 2012 r. kady zekspertw wskazywa co najmniej trzy czynniki spoeczne, technologiczne, ekonomiczne, ekologiczne, polityczne, wartoci oraz prawne wpywajce narnorodne technologie przepawek dla ryb. Uzyskane zwykorzystaniem burzy mzgw czynniki zostay uporzdkowane iostatecznie sformuowane poprzez dalsz dyskusj iankiet; wdrugim etapie eksperci wypenili ankiet, wktrej wskazali czynniki bardziej imniej kluczowe wkadej zgrup steepvl, poprzez nadanie im wartoci od najmniejszej do najwikszej; wtrzecim etapie eksperci dokonali oceny wanoci (siy) wpywu czynnikw na rnorodne technologie przepawek dla ryb wperspektywie 2025 r.; wczwartym etapie przeprowadzono badanie ankietowe dotyczce niepewnoci (przewidywalnoci) czynnikw steepvl. Na podstawie bada ankietowych wyoniono czynniki, majce jednoczenie du si wpywu idu niepewno, ktre posuyy do przygotowania scenariuszy. Wyniki bada siy wypywu i niepewnoci czynnikw metody steepvl posuyy do wstpnego okrelenia kluczowych czynnikw wpywajcych na badany obszar. Wedug metody steepvl kluczowymi czynnikami s zasoby wyksztaconych specjalistw zzakresu inynierii wodnej (S1) istan rodowiska (Ekol3). Do identykacji czynnikw metody swot wykorzystano panel ekspercki, ktry odby si wdniu 9 sierpnia 2012 r. Celem przeprowadzonych bada byo dokonanie oceny czynnikw analizy swot zdwch perspektyw: siy wpywu poszczeglnych czynnikw na rnorodne technologie przepawek w perspektywie 2025 r., a take ustalenia hierarchii wanoci czynnikw.

Badania hydrauliczne przepawek dla ryb SCENARIUSZE

41

Na podstawie analizy wynikw bada siy (wanoci) wpywu oraz przewidywalnoci (niepewnoci) czynnikw steepvl wybrano dwa kluczowe czynniki: zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej (S1) oraz stan rodowiska (Ekol3), ktre posuyy do stworzenia osi scenariuszy wobszarze rnorodnych technologii przepawek dla ryb. Scenariusze przyszoci sformuowano nastpujco: si due zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej, dobry stan rodowiska; sii mae zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej, dobry stan rodowiska; siii mae zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej, zy stan rodowiska; siv due zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej, zy stan rodowiska. Nadano nastpujce nazwy poszczeglnym scenariuszom: si Marzenia owielkoci; sii Niech yje przyroda; siii Armagedon; siv Sen owietnoci inynierii wodnej. Szczegowy opis scenariuszy przygotowano zwykorzystaniem trendw analizy wynikw bada siy (wanoci) wpywu oraz przewidywalnoci (niepewnoci) czynnikw steepvl. Trendy charakteryzoway si stosunkowo du si wpywu oraz ma przewidywalnoci. Wyrniono trzy charakterystyczne trendy: 1) Przygotowanie kadry administracyjnej wzakresie wsparcia dziaalnoci przedsibiorstw zajmujcych si projektami (S3); 2) Szybko procedur prawnych (L1); 3) rodowisko naturalne (W3). Scenariusze sformuowano nastpujco: si Marzenia owielkoci. Wscenariuszu zaoono, e bdziemy swoimi dziaaniami poprawia stan rodowiska przyrodniczego oraz dobrze wyksztacimy du liczb pracownikw specjalistw zzakresu inynierii wodnej. Dziki szybkim procedurom prawnym, dobremu przygotowaniu kadry

42

Mateusz Hmmerling, Damian Franczak

administracyjnej oraz duemu nansowaniu bdzie realizowany program udraniania rzek. Powstanie wiele nowych przepawek dla ryb zwykorzystaniem rnorodnych technologii. Scenariusz ten jest bardzo pozytywny. sii Niech yje przyroda. Scenariusz zakada mae zasoby wyksztaconych specjalistw oraz duo trosk ostan rodowiska przyrodniczego. Ztego scenariusza wynika, e bdziemy mieli do czynienia zproblemami uczelni ksztaccych specjalistw dziedzinowych oraz ze sabym przygotowaniem kadry administracyjnej wzakresie pomocy wdziaalnoci przedsibiorstwom branowym. Omawiany scenariusza zakada szybko procedur prawnych poniej przecitnej, ktra mogaby by osignita woptymalnych warunkach. Powyszy opis wskazuje, e omawiany scenariusz jest scenariuszem porednim. siii Armagedon. Scenariusz ten jest scenariuszem pesymistycznym, poniewa zakada mae zasoby wyksztaconych specjalistw oraz ma trosk ostan rodowiska przyrodniczego. Spenienie si takich zaoe spowoduje spadek inwestycji dotyczcych budowy rnorodnych przepawek dla ryb wwyniku zmniejszenia si liczby wyksztaconych pracownikw, braku szybkich procedur, sabego przygotowania administracji. siv Sen owietnoci inynierii wodnej. Jest to scenariusz poredni, charakteryzujcy si du liczb wyksztaconych specjalistw, z dbaoci ostan rodowiska naturalnego, wmiar szybkimi procedurami prawnymi oraz pomocn kadr administracyjn.
PODSUMOWANIE

Wramach bada wykonano cz zzaplanowanych oblicze hydraulicznych przepawek dla ryb, ado waciwej werykacji otrzymanych wynikw konieczne jest wykonanie pomiarw terenowych badanych urzdze wodnych. Istnieje rwnie uzasadniona potrzeba dalszych bada hydraulicznych przepawek dla ryb, wcelu okrelenia wpywu zmian warunkw geometrycznych na warunki hydrauliczne waspekcie moliwoci korzystania znich przez ryby.

Badania hydrauliczne przepawek dla ryb

43

Wpracy przeanalizowano zwykorzystaniem metod foresight scenariusze szans izagroe zwizanych zrnorodnymi technologiami przepawek dla ryb. Wedug metody steepvl kluczowymi czynnikami s: zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej (S1) istan rodowiska (Ekol3). Wykonujc badania zwykorzystaniem metody swot wyodrbniono nastpujce grupy czynnikw: mocne isabe strony, jakte szanse izagroenia zewntrzne. Wykorzystujc dwa kluczowe czynniki metody steepvl: zasoby wyksztaconych specjalistw zinynierii wodnej (S1) istan rodowiska (Ekol3), stworzono osie scenariuszy oraz nadano nastpujce nazwy poszczeglnym scenariuszom: si Marzenia owielkoci, sii Niech yje przyroda, siii Armagedon, siv Sen owietnoci inynierii wodnej.
LITERATURA
Berdo J. (2006), Zrwnowaony rozwj wstron ycia wharmonii zprzyrod, Earth Conservation, Sopot. Borodako K. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Bachuta J., Rosa J., Winiewolski W., Zgrabczyski W. (2010), Ocena potrzeb ipriorytetw, udronienia cigoci morfologicznej rzek wkontekcie osignicia dobrego stanu ipotencjau czci wd wPolsce, Biuro Projektw Wodnych Melioracji iInynierii rodowiska Biprowodmel Sp. zo.o. wPoznaniu, Pozna. Franczak D., Nawrot-Wicher E., Kaczmarek S., Limanwka A. (2009), Odbudowa jazu Skrka, gm. Krajenka, pow. Zotowski projekt budowlany + informacja dotyczca bezpieczestwa iochrony zdrowia, Biuro Studiw iProjektw Budownictwa Wodnego Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o. Jelonek M., Wierzbicki M. (2008), Prezentacja technicznych moliwoci przywrcenia wdrwek ryb wrzekach na podstawie wybranych przykadw zrealizowanych we Francji, Niemczech oraz USA, maszynopis, Prezentacj wykonano ze rodkw Ministerstwa Rolnictwa iRozwoju Obszarw Wiejskich, Krakw Pozna, Limanwka A., Nawrot-Wicher E., Franczak D. (2011a), Budowa przepawki dla ryb. Rzeka Wieprza wkm 49+305 wmiejscowoci Pomiowo projekt budowlany + informacja dotyczca bezpieczestwa iochrony zdrowia, Biuro Studiw iProjektw Budownictwa Wodnego Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o. Limanwka A., Nawrot-Wicher E., Franczak D. (2011b), Budowa przepawki dla ryb. Rzeka Wieprza wkm 56+350 wmiejscowoci Gwiazdowo projekt budowlany + informacja dotyczca bezpieczestwa iochrony zdrowia, Biuro Studiw iProjektw Budownictwa Wodnego Hydroprojekt Pozna Sp. zo.o.

44

Mateusz Hmmerling, Damian Franczak

Lubieniecki B. (2002), Przepawki idrono rzek, Wydawnictwo Instytutu Rybactwa rdldowego, Olsztyn. Mokwa M. (2007), Przepawki dla ryb na stopniach regulacyjnych potokw grskich, Infrastruktura iEkologia Terenw Wiejskich, Polska Akademia Nauk, Nr 4/2, Krakw. Mokwa M., Malczewska B. (2008), Wspczesne tendencje wbudowaniu przej dla ryb, Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocaw. Nazarko J., Kdzior Z. (2010), Uwarunkowania rozwoju nanotechnologii wwojewdztwie podlaskim: wyniki analiz steepvl iswot, Ocyna Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biaystok, Nazarko J., Ejdys J. (2011), Metodologia iprocedury badawcze wprojekcie foresight technologiczny nt for podlaskie 2020 regionalna strategia rozwoju nanotechnologii, Ocyna Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biaystok. Nazarko J., Ejdys J., Dbkowska K. (2012), Model oraz wyniki pilotaowego badania typu foresight wobszarach: Wzrost gospodarczy, Innowacyjno mazowieckich przedsibiorstw, Rozwj lokalny, maszynopis, Warszawa. Olsen N. R. B. (2009), Athree dimensional numerical model for simulation of sediments movements in water intakes with multiblock options, e Norwegian University of Science and Technology, Trondheim. Ustawa zdnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. 2012 poz. 145). Ustawa zdnia 23 stycznia 2008 r. Prawo ochrony rodowiska (Dz. U. 2008 nr 25 poz. 150). Wyrwicka M. K. (2011), Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Zgrabczyski J. (2004), Wojewdzki program udrania rzek wd pyncych, Biuro Projektw Wodnych Melioracji iInynierii rodowiska Biprowodmel Sp. zo.o. wPoznaniu. Zgrabczyski J. (2008), Identykacja iocena sprawnoci przepawek dla ryb wRegionie Wodnym Warty,Nauka, Przyroda, Technologie, t. 1, z. 2.