M A C I E J PAW L A K

Wydzia Melioracji iInynierii rodowiska Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu mpawlak@up.poznan.pl

KRZYSZTOF PILARSKI
Wydzia Rolnictwa iBioinynierii Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu Biolab - Energy A&P pilarski@up.poznan.pl

Perspektywy rozwoju gospodarki osadowej dla przydomowych oczyszczalni ciekw

sowa kluczowe: osady ciekowe, przydomowe oczyszczalnie ciekw, zoa trzcinowe, foresight streszczenie: Wartykule przedstawiono obecne uwarunkowania ekonomiczne, spoeczne iprawne zwizane zgospodark osadow dla przydomowych oczyszczalni ciekw. Szczeglnie przeanalizowano przerbk osadw ztych obiektw na poletkach trzcinowych ipniejsze wykorzystanie ich do celw przyrodniczych. Do analizy stanu obecnego i moliwych scenariuszy wprzyszoci wykorzystano metody foresightowe. Zpowyszych analiz prawdopodobny jest scenariusz rozwoju gospodarki osadowej dla przydomowych oczyszczalni ciekw.

Development prospects for the management of sludge from onsite wastewater treatment plants
keywords: sewage sludge, onsite wastewater treatment plants, reed beds, foresight abstract: e article presents the current social, economic and legal conditions concerning the economy of sludge management from onsite wastewater treatment plants and the possibility of future development in this area with particular emphasis on sludge processing using reed beds and its subsequent use for the purposes of fertilization. Foresight methods were used to analyze the current situation and possible
Foresight w przedsibiorstwach. Nauka technologia wdroenie Krzysztof Borodako, Micha Nowosielski (red.) Instytut Zachodni, Pozna 2012 by Instytut Zachodni, Pozna 2012

80

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

future scenarios. From the abovementioned analysis the most probable is ascenario of development of sludge management from onsite wastewater treatment plants.

WSTP

Na terenie Polski coraz wikszym zainteresowaniem ciesz si indywidualne systemy oczyszczania ciekw, ktre zwane s take przydomowymi oczyszczalniami ciekw (po). po s to urzdzenia suce do oczyszczania ciekw zpojedynczych lub kilku gospodarstw domowych zamieszkiwanych przez nie wicej ni 50 mieszkacw. Do grona indywidualnych systemw oczyszczania ciekw zalicza si rwnie oczyszczalnie obsugujce pojedyncze obiekty usugowe lub uytecznoci publicznej, takie jak szkoa, hotel, obiekty gastronomiczne (Grski iin. 2010; Pawlak, Makowska 2012). po najczciej mona spotka na terenach niezurbanizowanych, gdzie budowa zbiorczej sieci kanalizacyjnej nie jest uzasadniona ze wzgldw technicznych bd ekonomicznych. Podczas oczyszczania ciekw zarwno wpo, jak izbiorczych oczyszczalniach ciekw powstaj osady ciekowe. Osad ciekowy zpo moe by cennym materiaem do wykorzystania przyrodniczego zuwagi na jego skad iznikom zawarto metali cikich. Osady ciekowe ze zbiorczych oczyszczalni ciekw, wszczeglnoci zduych oczyszczalni, mog nie spenia wymogw prawnych obowizujcych wPolsce (m.in. Ustawa oodpadach, 2001; Rozporzdzenie m wsprawie komunalnych osadw ciekowych, 2010; Ustawa onawozach inawoeniu, 2001). Celem poniszych analiz jest ocena rynku gospodarki osadowej dla po oraz przedstawienie moliwych rozwiza przerbki tych osadw, atake analiza przyszoci rozwizania przerbki osadw ciekowych na poletkach trzcinowych.
ANALIZA WIELKOCI RYNKU PRZYDOMOWYCH OCZYSZCZALNI CIEKW

WPolsce wostatnich latach obserwuje si dynamiczny wzrost instalowanych po. Rynek zwizany zzagospodarowaniem osadw ciekowych zpo jest coraz wikszy. Dziki temu moliwe s do zasto-

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw

81

sowania rozwizania dedykowane tylko dla tych systemw. Wikszo po zlokalizowana jest na terenach wiejskich (wykres 1). Jak wynika zdanych gus przedstawionych na wykresie 1 wostatnich dwch lata nastpi nagy wzrost rejestrowanych po na terenach wiejskich (w2010r. o13,6 tys. szt., aw2011 r. o20 tys. szt., przy rednim wzrocie 3,6 tys. szt./rok wlatach 2003-2009). Wedug danych gus wPolsce na koniec 2010 roku zkanalizacji korzystao 62,1% ogu ludnoci (wmiastach 86,1% ludnoci miast, natomiast na wsi 24,8% ludnoci wsi), przy 87,5% ogu ludnoci korzystajcych zwodocigw sieciowych (wmiastach 95,3% ludnoci miast, natomiast na wsi 75,2% ludnoci wsi). Zdanych tych wynika, e okoo mieszkacw polskich wsi nadal korzysta ze zbiornikw bezodpywowych (potocznie zwanych szambami), ktre powinny by zastpione przez po bd sie kanalizacyjn, ktra na pozostaych terenach jest ju coraz mniej opacalna.
Wykres 1. Liczba zgoszonych przydomowych oczyszczalni ciekw na wsi wlatach 2003-2011 oraz oglna ich liczba wkraju wlatach 2007-2010
90 Liczba zarejstrowanych przydomowych oczyszczalni ciekw w Polsce, tys. szt. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 na wsi ogem

rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUSa Banku Danych Lokalnych oraz

MINROL (2005-2008, 2010) dane dotyczce wsi, dane oglne na podstawie GUSb (2007-2011), Infrastruktura komunalna w2006-2010.

82

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

Wzrost liczby instalowanych po prawdopodobnie spowodowany by dotacjami na budow oczyszczalni ciekw zfunduszy strukturalnych Unii Europejskiej czy zNarodowego Funduszu Ochrony rodowiska iGospodarki Wodnej bd dotacji gminnych, atake wiksz wiadomoci ekologiczn ludnoci Polski. Na terenie wsi pozostaje ponad 11 mln osb nieobsugiwanych przez sieciowe systemy kanalizacyjne oraz po. Przyjmujc, e 3osoby zamieszkuj wgospodarstwie domowym (dane gus), to ponad 3,5 mln gospodarstw domowych jest obsugiwanych przez zbiorniki bezodpywowe is one potencjalnymi odbiorcami usug oczyszczania ciekw za pomoc po. Zdaniem Dorgeloha (2007), takie kraje, jak: Francja, Wochy, Hiszpania iPolska maj potencja, by posiada minimum milion po kady, awEuropie ma ich by docelowo okoo 10mln.
PRZEGLD LITERATURY DOTYCZCEJ GOSPODARKI OSADOWEJ DLA PRZYDOMOWYCH OCZYSZCZALNI CIEKW

Osady ciekowe przed ich zagospodarowaniem wymagaj przerbki. Do podstawowych procesw przerbki osadw nale: zagszczanie wcelu usunicia wody grawitacyjnej, by obniy nakady inwestycyjne ikoszty eksploatacyjne kolejnych etapw przerbki; stabilizacja midzy innymi wcelu obnienia zawartoci zwizkw organicznych ipodatnoci na zagnicie oraz unieszkodliwienia patogenw; odwadnianie lub zagszczanie, suszenie ispalanie wcelu wielokrotnego zmniejszenia objtoci imasy osadw. Osady zpo mog by przetwarzane na kilka sposobw, ktrych moliwoci przedstawiono na rysunku 1. Najbardziej popularny wobecnej chwili jest transport osadw zpo do zbiorczej oczyszczalni ciekw, gdzie s one tam przetwarzane. Wniemieckich wytycznych atv (1985) przedstawiono trzy gwne moliwoci wprowadzania takich osadw do zbiorczej oczyszczalni ciekw. Wpierwszym rozwizaniu, ktre jest najczciej stosowane wPolsce, osady zpo wprowadzane s na pocztku cigu technologicznego oczyszczalni ciekw. Najczciej osady te wprowadza si

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw

83

poprzez stacj zlewn, ktra suy do przyjmowania nieczystoci ciekych ze zbiornikw bezodpywowych. Wtym rozwizaniu osady zpo traktowane s jak nieczystoci cieke, astenie zanieczyszcze
Rysunek 1. Moliwoci przerbki iwykorzystania osadw zPO
Hala krat Piaskowniki Osadniki wstpne Bioreaktory Osadniki wtrne rzeka Warta

Osad
przerbka osadu

Zagszczenie osadw (grawitacyjne, otacyjne, rotacyjne, wirwkowe, tamowe) Stabilizacja osadw (bestlenowa, tlenowa, kompostowanie, chemiczna) Odwodnienie osadw (poletka osadowe, laguny, wirwki, ltry prniowe, prasy tamowe, prasy komorowe i membranowe, prasy rubowe, workownice, prasy rotacyjne) Spalanie lub wspspalanie

Skadowisko odpadw

Higienizacja (np. wapnem) Kompostowanie (osad przed kompostowaniem powinien by odwodniony) Poletka osadowe /laguny Poletka hydrotowe

Wykorzystanie przyrodnicze (rolnicze, rekultywacja, itp.)

rdo: Pawlak, Makowska (2012).

84

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

wosadach zpo jest kilkakrotnie wysze ni wdowoonych regularnie ciekach (Pawlak iMakowska 2012). Udzia nieczystoci ciekych wdobowym obcieniu hydraulicznym oczyszczalni ciekw nie powinien przekracza kilku procent, poniewa wiksza ilo tych zagniych ciekw moe pogorszy jako ciekw odpywajcych zoczyszczalni ciekw. Zrzut wikszej iloci osadw zpo moe zachwia stabiln prac wmniejszych zbiorczych oczyszczalniach ciekw, szczeglnie wprzypadku braku zbiornika wyrwnawczego. Drugi wariant wprowadzania osadw zpo polega na przetworzeniu ich wraz zosadami wytwarzanymi woczyszczalni ciekw wkomorach fermentacyjnych iwkonsekwencji wytworzeniu biogazu oraz stabilizacji tych osadw. Wtym wariancie naley zosadu zpo usun grubsze zanieczyszczenia imateriay wkniste. Kolejny wariant jest powizaniem dwch poprzednich rozwiza: osady zpo traaj do osadnika rozdzielajcego, zktrego woda nadosadowa traa na pocztek cigu technologicznego oczyszczalni ciekw, azagszczony wosadniku rozdzielajcym osad do komory fermentacyjnej. Wtych wariantach osad zpo jest wprowadzany wcig technologiczny oczyszczalni ciekw imieszany zoczyszczanymi ciekami lub powstajcym woczyszczalni ciekw osadem. Powstay ztego powizania osad jest przetwarzany wcigu osadowym woczyszczalni ciekw. Powysze rozwizania wedug wytycznych atv (1985) mog mie miejsce wzbiorczych oczyszczalniach ciekw wikszych od 10 000 olm (obliczeniowej liczby mieszkacw). Osady ze zbiorczych oczyszczalni ciekw po przerbce wcigu osadowym nie zawsze mog by wykorzystane przyrodniczo zuwagi na niespenienie stawianych im wymaga. Najczciej przekroczona jest zawarto metali cikich, ktrych rdem s zwaszcza oczyszczane cieki przemysowe. Nie dotyczy to jednak osadw zpo. Kolejna grupa metod przerbki osadw pochodzcych zpo nie wymaga ich mieszania ze ciekami lubosadami wzbiorczej oczyszczalni ciekw. To rozwizanie daje wiksz pewno spenienia wymogw rozporzdzenia Ministra rodowiska zdnia 13 lipca 2010 r. wsprawie komunalnych osadw ciekowych przy pniejszym przyrodniczym wykorzystaniu oraz umoliwia wykorzystanie ich waciwoci odywczych. Do sposobw takiej przerbki nale:

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw

85

wapnowanie, zapewniajce m.in. stabilizacj ihigienizacj osadw. Osad zosadnikw gnilnych moe by stabilizowany wapnem wcysternie wozu asenizacyjnego. Ustabilizowany wten sposb osad moe by wykorzystany na polu lub terenie rekultywowanym. Wad tego rozwizania jest znaczna emisja amoniaku do atmosfery. kompostowanie stabilizacja, niszczenie patogenw, zmniejszenie masy oraz objtoci iuwodnienia osadw. Wtym rozwizaniu osad ciekowy mieszany jest zmateriaem strukturotwrczym, takim jak: kora drzew, trociny, soma wpostaci sieczki. Materia ten ma umoliwi przepyw powietrza, atake poprawi stosunek wgla organicznego do azotu. Do kompostowania najodpowiedniejsze s materiay ouwodnieniu do 60%, gdy wprzeciwnym wypadku wtrakcie trwania procesu wwarunkach tlenowych mog miejscami wystpowa niepodane procesy beztlenowe. Wczasie kompostowania wewntrz pryzm temperatura moe osign 700C, dziki czemu nastpuje higienizacji osadu (Heidrich 1999; Miksch, Sikora 2010). Osad zpo ma due uwodnienie okoo 94%, ktre nie jest zalecane dla materiau kompostowanego, poniewa jak podaje omotowski (1997), naleaoby doda du ilo materiau strukturotwrczego. poletka osadowe ilaguny. Poletka osadowe ilaguny s rozwizaniami wobecnym czasie rzadko stosowanymi isu do magazynowania osadw, wtrakcie ktrego nastpuje ich odwodnienie poprzez odpyw wody grawitacyjnej przez uoony na dnie drena oraz odparowanie wody. poletka hydrotowe s to zmodykowane poletka osadowe, ktre s obsadzone rolinnoci hydrolow, np. trzcin pospolit, gdzie nastpuje odwadnianie imineralizacja, adziki temu redukcja masy osadw. Trzcina pospolita poprawia odwodnienie osadu ijego mineralizacj, ma take waciwoci akumulacji metali cikich (takich jak ow, kadm, czy rt) (Miksch, Sikora 2010). Zmagazynowany na poletku osad ulega odwodnieniu poprzez drena, atake poprzez rolinno, ktra czerpie wod iuwalnia j do atmosfery na skutek transpiracji. Rolinno ta dziki penetracji osadw kczami ikorzeniami

86

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

wspomaga odwanianie poprzez udronienie por iszczelin do gbszych warstw osadu ido drenau. Osady tam przetwarzane ulegaj take stabilizacji. redni czas eksploatacji jednej kwatery wynosi 10 lat. Przez pierwsze 8 lat nastpuje magazynowanie osadu, aoprnianie kwatery zprzetworzonego osad wraz zokresem odpoczynku trwa od 8 do 10 roku eksploatacji (Baejewski 2005, Obarska-Pempkowiak iin. 2010). Takie instalacje do przetwarzania osadw zkilkuset po powstay ju m.in. wNiemczech. Przerobiony wten sposb osad, ktry jest podobny do prchnicy, stanowi cenn substancj humusow, wykorzystywan pniej jako nawz. Przykad zastosowanego modelu gospodarki wodno-ciekowej na terenach wyposaonych wpo zcentraln (gminn) instalacj do przetwarzania powstajcych tam osadw przedstawiono na rysunku 2 (Obarska-Pempkowiak iin. 2010; eko-plant; Dezentrales Abwasserkreisau oncept 2010).
Rysunek 2. Koncepcja oczyszczania ciekw wobiektach przydomowych oraz centralnego systemu utylizacji osadw ciekowych zastosowanych wgminie Wienhausen wNiemczech
osadnik gnilny zoe trzcinowe staw doczyszczajcy przed odprowadzeniem wd do gruntu

II wprowadznie wody do gruntu VI rolnicze wykorzystanie shumikowanych osadw ciekowych

I przydomowa oczyszczalnia III transport osadw ciekowych

V oczyszczanie wd ciekowych

IV trzcinowe poletko osadowe

rdo: Obarska-Pempkowiak iin. (2010), Dezentrales Abwasserkreisaufkoncept (2010).

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw

87

Osady zpo mog by cennym materiaem do wykorzystania przyrodniczego zuwagi na ich skad iznikom zawarto metali cikich. Zgodnie zKrajowym Planem Gospodarki Odpadami (kpgo 2010) gwnymi celami takiego wykorzystania s m.in.: zmniejszenie iloci skadowanych osadw izwikszenie iloci komunalnych osadw ciekowych wprowadzanych do rodowiska po przetworzeniu oraz jak najwiksze wykorzystanie substancji biogennych tam zawartych, przy zachowaniu wymogw bezpieczestwa sanitarnego, chemicznego irodowiskowego. Wliteraturze coraz popularniejsze s badania typu foresight, ktre prowadzone s wcelu budowania rednio- lub dugookresowej wizji rozwojowej, jej kierunkw ipriorytetw, by uwiadomi perspektywy imoliwoci reagowania na zmiany. Badania typu foresight bazuj midzy innymi na analizie warunkw otoczenia iczynnikw oddziaywania. Istnieje wiele typw inarzdzi foresightowych. Najpopularniejszy podzia wie si zbenecjentami wynikw iobejmuje foresight centralny (National Foresight), lokalny (Regional Foresight), naukowo-technologiczny (Technology Foresight) ikorporacyjny (Innovation Foresight) (Borodako 2009, San 2010). Do pierwszego rodzaju projektw typu foresight naley Narodowy Program Foresight Polska 2020, ktry obejmuje swym zakresem Zrwnowaony Rozwj Polski, Technologie Informacyjne iTelekomunikacyjne oraz Bezpieczestwo (Kleiber 2009). Bardzo popularne ipowszechnie publikowane s opracowania lokalne typu foresight, dla wojewdztw czy regionw, takie jak badania foresightowe dla Wielkopolski Foresight Sieci Gospodarcze Wielkopolski (Wyrwicka 2011). Mona take spotka powizanie foresightu regionalnego zforesightem technologicznym, czego przykadem jest foresight dla regionu podlaskiego nt for Podlaskie 2020 (Nazarko, Ejdys 2011). Ostatni typ forsightu, ktry stanowi narzdzie badania przyszoci przedsibiorstwa (Badecka, Skonieczny 2009), jest rzadko obecnie publikowany.
METODYKA BADA

Wcelu rozpoznania obecnego stanu oraz przyszoci gospodarki osadowej dla po, ze szczeglnym uwzgldnieniem rozwizania wykorzystujcego poletka hydrotowe, zastosowano nastpujce metody

88

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

foresightowe: analiz steepvl, analiz swot, metod scenariuszow, ktre zostay wsparte przez burz mzgw, panele eksperckie ibadania ankietowe. Burza mzgw ipanele eksperckie byy przeprowadzane wgronie kilkuosobowym podczas odbywanego stau wrmie Biolab Energy A&P. Firma Biolab Energy A&P jest mikrorm zajmujc si doradztwem zzakresu pozyskiwania energii ze rde odnawialnych (m.in. biogazownie) oraz gospodarki osadami wzakresie pozyskiwania energii odnawialnej, wtym rwnie gospodark osadami ciekowymi. Dziaania rmy oparte s na zamyle transferu wiedzy pyncej zbada naukowych do konkretnych odbiorcw zainteresowanych wykorzystaniem informacji technologicznej itechnicznej wpraktyce.
WYNIKI BADA

Na podstawie przeprowadzonej burzy mzgw ipanelu ekspertw przeprowadzono identykacj czynnikw porednich ibezporednich wpywajcych na gospodarki osadowe dla po. Nastpnie wcelu przeprowadzania analizy steepvl wskazano po trzy czynniki zobszaru spoecznego (Social), technologicznego (Technological), ekonomicznego (Economic), ekologicznego (Ecological), politycznego (Political), atake czynnikw odnoszcych si do wartoci (Values) iczynnikw prawnych (Legal), ktre wpywaj na rozwj badanego obszaru. Kolejnym krokiem byo przeprowadzenie bada ankietowych oceny wanoci (siy) iniepewnoci (przewidywalnoci) czynnikw steepvl. Ankietowane byy osoby zajmujcej si zagadnieniami gospodarki osadowej oraz po zkrgu naukowcw, doradcw wzakresie gospodarki odpadami oraz handlowcw. Analiza wynikw bada ankietowych dotyczcych czynnikw steepvl posuya do okrelenia grupy czynnikw wpywajcych na dalszy rozwj gospodarki osadowej dla po wperspektywie do 2020r. Najbardziej istotnymi czynnikami pod wzgldem siy odziaywania iniepewnoci s: stan ekologiczny gruntw iwd podziemnych, atake wprowadzenie rygorystycznych wymaga dotyczcych przyrodniczego wykorzystania osadw. Niewiele mniejsze oddziaywania wywieraj czynniki spoeczne, tj. zasoby wyksztaconych specjalistw zzakresu

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw Tabela 1. Analiza SWOT wraz zocen wanoci czynnikw przez ankietowanych wedug stanu na 2012 r. iperspektyw na 2020 r.
Mocne strony M1 Rozwizanie zgodne zide zrwnowaonego rozwoju M2 Niska energochonno iawaryjno M3 Likwidacja zanieczyszczenia wpobliu rda iniemieszanie ich znieczystociami ciekymi iinnymi ciekami wO M4 Wykorzystanie cennych skadnikw znajdujcych si wosadach ciekowych zPO Sabe strony S1 Moliwo przenoszenia do wd igruntu wraz zprzetworzonym osadem zwizkw wobecnym czasie nie rozpatrywanych pod wzgldem ekologicznym, np. hormonw S2 Brak zaufania spoecznego do przyrodniczego wykorzystania osadw ciekowych Szanse zewntrzne SZ1 Coraz wiksza popularno PO SZ2 Znikoma liczba istniejcych rozwiza gospodarki osadami tylko dla PO SZ3 Postawy proekologiczne Polakw SZ4 Donansowania do budowy wikszej liczby PO na danym terenie (wiksza opacalno rozwiza gospodarki osadowej dla PO) Zagroenia zewntrzne Z1 Niech wadz gmin dla PO Z2 Niespjno iskomplikowanie prawo Z3 Brak zainteresowania osobn przerbk osadw zPO zwykorzystaniem zawartych wnich skadnikw rdo: Opracowanie wasne. 6,0 6,0 5,8 4,8 4,8 4,8 5,8 5,0 4,8 5,4 6,4 5,3 5,8 5,9 Ocena wanoci na 2012 4,8 6,0 4,7 4,3 2020 5,7 6,2 5,4 5,4

89

3,7

5,1

5,1

4,1

90

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

inynierii sanitarnej oraz postawa spoeczestwa nie na moim podwrku. Wcelu ustalenia czynnikw analizy swot wykorzystano panel ekspercki. Wybrane czynniki analizy swot przedstawiono wtabeli 1 wraz zocen przez ankietowanych ich wanoci wedug stanu obecnego iperspektyw na 2020 r. wskali 7-stopniowej. Ztabeli 1 wynika, e wano wszystkich mocnych stron iszans zewntrznych wperspektywie 2020 r. wzronie. Wszystkie zagroenia zewntrzne wperspektywie 2020 r. strac na wanoci. Saba strona dotyczca przenoszenia zwizkw chemicznych, wobecnej chwili nierozpatrywanych, wzronie wperspektywie kolejnych lat, natomiast wprzyszoci wzronie zaufanie spoeczne do przyrodniczego wykorzystania osadw ciekowych.
SCENARIUSZE

Bazujc na wynikach wczeniejszej analizy steepvl wybrano kluczowe czynniki, na ktrych podstawie stworzono scenariusze dla rozwoju gospodarki osadowej dla po. Sformuowano nastpujce scenariusze: si dobry stan ekologiczny gruntw iwd oraz mao rygorystyczne wymagania wzakresie przyrodniczego wykorzystania osadw. Scenariusz ten zosta nazwany marzenia owielkoci; sii dobry stan ekologiczny gruntw iwd oraz rygorystyczne wymagania wzakresie przyrodniczego wykorzystania osadw niech yje przyroda; siii zy stan ekologiczny gruntw iwd oraz mao rygorystyczne wymagania wzakresie przyrodniczego wykorzystania osadw armagedon; siv zy stan ekologiczny gruntw iwd oraz rygorystyczne wymagania wzakresie przyrodniczego wykorzystania osadw sen owietnoci inynierii sanitarnej. Szczegowy opis scenariuszy zosta przygotowany na podstawie czterech najbardziej oddziaywajcych si, azarazem najbardziej nieprzewidywalnych, ktre zostay przedstawione powyej. Pierwszy scenariusz przewiduje dobry stan rodowiska, ktre nie jest zagroone wzwizku zprzyrodniczym wykorzystaniem osadw

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw

91

ciekowych zpo, przeksztaconych na poletkach trzcinowych, askadniki odywcze tam si znajdujce wzbogacaj gleby, ktre wniewielkim stopniu przedostaj si do wd gruntowych. Wzronie stopie wyksztacenia spoeczestwa oraz wzronie liczba specjalistw zdziedziny inynierii sanitarnej wyspecjalizowanych wzagadnieniach dotyczcych po. Stan taki spowoduje brak obaw spoeczestwa co do takiej przerbki osadw ibrak postawy nie na moim podwrku. Scenariusz ten jest wariantem bardzo pozytywnym. Drugi ze scenariuszy, ktry jest wariantem porednim, przewiduje dobry stan rodowiska idue wymagania dotyczce przyrodniczego wykorzystania przetworzonych osadw zpo. Wymagania te ogranicz lub zamkn moliwo gospodarki osadowej dla po zwykorzystaniem znajdujcych si wnich skadnikw odywczych. Niski poziom wyksztacenia spoeczestwa iniewielka liczba specjalistw ztego zakresu spowoduje sprzeciw spoeczestwa wobec takich rozwiza ipowszechn postaw nie na moim podwrku, wynikajc zich niewiedzy. Kolejny scenariusz przedstawia pesymistyczn wizj przyszoci armagedon. Mao rygorystyczne wymagania dotyczce ochrony rodowiska spowoduj jego pogorszenie. Przyczyn takiego stanu moe by niski poziom wyksztacenia spoeczestwa iznikoma liczba specjalistw ztej dziedziny, co skutkuje niewielk trosk ootaczajce nas rodowisko przyrodnicze. Ostatni przedstawiony wariant zawiera skrajnie pesymistyczn wizj przyszoci, gdzie zy stan rodowiska bdzie spowodowany wczeniejszymi zaniedbaniami wzakresie ochrony rodowiska. Prba ratowania rodowiska przez du liczb wyksztaconych specjalistw spowoduje zahamowanie rozwoju przyrodniczego wykorzystania osadw zpo przetworzonych na poletkach trzcinowych iutrat cennych skadnikw odywczych tam si znajdujcych. Zy stan rodowiska iskutki wczeniejszych poczyna wygeneruj powszechn postaw spoeczestwa nie na moim podwrku.
PODSUMOWNIE

Problem przerbki osadw pochodzcych zpo wraz zprzewidywanym wzrostem liczby po bdzie narasta, powodujc problemy eksplo-

92

Maciej Pawlak, Krzysztof Pilarski

atacyjne zbiorczych oczyszczalni ciekw. Gminne poletka trzcinowe dla co najmniej kilkudziesiciu po s dobrym rozwizaniem gospodarki osadowej dla tych obiektw, ktre wpisuje si wide zrwnowaonego rozwoju. Rozwj gospodarki osadowej dla po zwykorzystaniem poletek trzcinowych wedug przeprowadzonej analizy steepvl bdzie zalee gwnie od stanu rodowiska, atake przyszych wymaga prawnych. Rozwj ten bdzie rwnie zalee wduym stopniu od liczby specjalistw znajcych zagadnienia iproblemy zwizane zpo, ktrzy zachc gminy do budowy gminnych poletek trzcinowych dla osadw zpo iprzekonaj spoeczestwo do takich rozwiza, minimalizujc postaw nie na moim podwrku. Zgodnie zankiet dotyczce analizy swot mocne strony iszanse zewntrzne wnajbliszym czasie bd mia wiksze znaczenie, asabe strony izagroenia zewntrzne wwikszoci przypadkw osabn. Zprzedstawionych scenariuszy najbardziej prawdopodobny wydaje si scenariusz optymistyczny (si), ktry przewiduje dobry stan ekologiczny wd igruntw oraz dalsze zagodzenie wymaga dotyczcych przyrodniczego wykorzystania osadw ciekowych.
LITERATURA
atv (1985), Wytyczne atv A123 P, Behandlung und Beseitigung von Schlamm aus Kleinklranlagen. Badecka I., Skonieczny J. (2009), Corporate foresight jako narzdzie badania przyszoci przedsibiorstwa, Materia konferencji kzz, Zakopane. Baejewski R. (2005), Trzcin po osadach, Wodocigi iKanalizacja, nr 11 (19), s. 22, 23. Borodako K. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Burmeister H. (2007), Abwasserbehandlung auf der IFAT 2008: Millionen Kleinklranlagen fr Europa, Abwasserbehandlung: Klranlagen, nr 04/d. Dezentrales Abwasserkreisau oncept (2010), h p://www.mika-plan.de/ wp-content/uploads/2010/06/WienhausenExpoFlyer.pdf (stan na 10 padziernika 2012). eko-plant, Klrschlamm-Vererdungsanlage nach dem EKO-PLANT st-Verfahren, h p://www.karstwanderweg.de/klaer.htm (stan na 10 padziernika 2012). Grski M., Gromiec M., Jaroszyski T., Jodowski A., Krlikowski A., omotkowski J., Poskrobko B. (2010), Poradnik dotyczcy gospodarki ciekowej wkontekcie

Gospodarka osadowa dla przydomowych oczyszczalni ciekw

wykonania krajowego programu oczyszczania ciekw komunalnych, kzgw, Warszawa. gusa,http://www.stat.gov.pl/bdl/app/dane_podgrup.display?p_id=520601&p_ token=0.9074110398430868 (stan na 10 padziernika 2012). gusb (2007-2011), Infrastruktura komunalna w2006, 2008, 2009, 2010 r, gus, Warszawa. Heidrich Z. (1999), Wodocigi ikanalizacja, cz. 2: Kanalizacja, wsiP, Warszawa. Kleiber M. (2009), Narodowy Program Foresight Polska 2020, Warszawa. kpgo (2010), Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014, Uchwaa nr 217 Rady Ministrw zdnia 24 grudnia 2010 r., Monitor Polski nr 101, poz. 1183. omotowski J. (1997), Osady ciekowe wkanalizacjach lokalnych, Przegld Komunalny, Pozna, nr 3(66), s. 51-53. omotowski J., Poskrobko B. (2010), Poradnik dotyczcy gospodarki ciekowej wkontekcie wykonania krajowego programu oczyszczania ciekw komunalnych, kzgw, Warszawa. MINROL (2005-2008), Informacja ostanie infrastruktury technicznej wsi na koniec roku 2005, 2006, 2007 roku, Ministerstwo Rolnictwa iRozwoju Wsi, Warszawa. MINROL (2010), Informacja ostanie infrastruktury technicznej wsi raport roczny 2009, Ministerstwo Rolnictwa iRozwoju Wsi, Warszawa. Miksch K., Sikora J. (2010), Biotechnologia ciekw, pwn, Warszawa. Nazarko J., Ejdys J. (2011), Metodologia iprocedury badawcze wprojekcie foresight technologiczny nt for podlaskie 2020 regionalna strategia rozwoju nanotechnologii, Ocyna Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biaystok. Obarska-Pempkowiak, Gajewska M., Wojciechowska E. (2010), Hydrotowe oczyszczalnie wd iciekw, pwn, Warszawa. Pawlak M., Makowska M. (2012), Gospodarka osadami zpojedynczych systemw oczyszczaniaciekw, Materiay oglnopolskiej konferencji szkoleniowej: Przydomowe Oczyszczalnie ciekw, 4-5 padziernika 2012 r., Abrys, Wrocaw. Rozporzdzenie Ministra rodowiska zdnia 13 lipca 2010 r. wsprawie komunalnych osadw ciekowych (Dz.U. 2010, nr 137 poz. 924). San K. (2010), Foresight jako metoda ksztatowania przyszoci, h p://www.qol. ue.wroc.pl/p/_/65/foresight_jako..._krzysztof_san_m.pdf (stan na dzie 10 padziernika 2012). Wyrwicka M. K. (2011), Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Ustawa zdnia 27 kwietnia 2001 r. oodpadach ( Dz. U. 2001, nr 62 poz. 628). Ustawa zdnia 27 kwietnia 2001 r. onawozach inawoeniu (Dz. U. 2007, nr 147, poz. 1033).

93