Foresight W Praktyce Zarządzania Przedsiębiorstwem. Analizy I Studia Przypadków.

Foresight w praktyce zarzdzania przedsibiorstwem
Analizy i studia przypadkw
Instytut Zachodni
recenzent: dr hab. in. Krzysztof San
Projekt okadki: Mikoaj Musielak Redakcja: Anna Murawska Witold Nowak Hanna Ranek Romualda Zwierzycka
Publikacja zostaa opracowana w ramach projektu B+R dla Wielkopolski nr POKL.08.02.01-30-009/11 wspnansowanego z Europejskiego Funduszu Spoecznego
by Instytut Zachodni, Pozna 2012 ISBN 978-83-61736-36-3
instytut zachodni 61-854 Pozna, ul. Mostowa 27 tel. 61 852 76 91 faks 61 852 49 05 druk i oprawa: Agencja Reklamowa Maciaszczyk, ul. azienna 4, 61-857 Pozna
Spis treci
Informacja oprojekcie Wprowadzenie mirosawa kaczmarek Mocne isabe strony eye trackingu jako metody badania zachowa nabywcw ewa badziska Perspektywy rozwoju iksztatowania pozycji konkurencyjnej jednostki naukowo-badawczej justyna lewandowska Opracowanie nowej oferty produktowej przedsibiorstwa DLM wodniesieniu do zasad lozoi kaizen piotr tarka Rozwj iimplementacja modelu innowacji analitycznych wprzedsibiorstwie Analyx olga maria grabowska-chenczke Kierunki rozwoju rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce magdalena kozera Perspektywy rozwoju usug szkoleniowych wujciu wybranych metod foresightowych katarzyna beata godowska Prognozowanie kierunku rozwoju szkole dedykowanych kadrze pielgniarskiej ipooniczej na terenie wojewdztwa wielkopolskiego przy wykorzystaniu metody foresight katarzyna szafer Perspektywy rozwoju rmy CreativeMedia na tle rynku szkole wWielkopolsce / 7 / 5
/ 17
/ 33
/ 47
/ 61
/ 75
/ 87
/ 103
/ 115
Spis treci
monika siewczyska Kierunki przyszego rozwoju biura projektw budowlanych agnieszka grzelczak Perspektywy rozwoju pracownikw wprzedsibiorstwie brany poligracznej wWielkopolsce anna maryniak Czynniki rodowiskowe determinujce decyzje kompetencyjne operatorw logistycznych anna jczmyk Determinanty rozwoju przedsibiorstw turystycznych wwojewdztwie wielkopolskim wperspektywie 2025 r. ukasz fojutowski Badanie perspektyw rozwoju brany hotelarskiej wPolsce przy wykorzystaniu metodyki foresightu sylwia graja-zwoliska Kierunki rozwoju oferty wielkopolskiego hotelu trzygwiazdkowego wperspektywie najbliszych piciu lat anna przybylska Przewidywanie aprognozowanie przyszoci przedsibiorstw turystycznych joanna stanisawska Metoda SWOT jako narzdzie wyboru strategii rozwojowej przedsibiorstwa zbrany agrobiznesu anna wielicka-regulska wfarmacji aptecznej Elementy foresightu korporacyjnego / 249 / 129
/ 143
/ 159
/ 177
/ 189
/ 203
/ 219
/ 233
olga stefko Kryzys nansowy amoliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wpolskim sektorze spoywczym przy wykorzystaniu analizy STEEPVL arkadiusz borowiec Perspektywy rozwoju przedsibiorstwa poprzez zamwienia publiczne na przykadzie rmy brany transportowej. Studium przypadku adam grny Znaczenie determinant bezpieczestwa pracy iochrony zdrowia zatrudnionych wrozwoju spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa
/ 261
/ 275
/ 287
Informacja oprojekcie
Zasadniczym celem projektu B+R dla Wielkopolski jest rozwijanie kompetencji uczestnikw pracownikw naukowych inaukowo-dydaktycznych wielkopolskich jednostek naukowych iuczelni wzakresie zarzdzania badaniami naukowymi oraz podnoszenie ich kwalikacji niezbdnych do tworzenia warunkw umoliwiajcych transfer wynikw prac badawczych do przedsibiorstw zterenu wojewdztwa wielkopolskiego. Osignicie tych efektw byo moliwe dziki przeprowadzeniu cyklu szkole, warsztatw istay badawczych wprzedsibiorstwach, ktre zostay zrealizowane wpierwszych trzech kwartaach 2012 r. Ponadto dla dostosowania stay pracownikw naukowych inaukowo-dydaktycznych do specyki sektora przedsibiorstw na wstpnym etapie przedsiwzicia przeprowadzono badanie potrzeb wielkopolskich przedsibiorcw wzakresie wsppracy ze sfer B+R. Na podstawie uzyskanych wynikw przygotowano raport zawierajcy rekomendacje stanowice punkt wyjcia do przeprowadzenia wspomnianych stay organizowanych wramach projektu. Realizacja gwnego celu przedsiwzicia przyczyni si do podniesienia konkurencyjnoci sektora nauki iprzedsibiorstw, efektywnoci bada oraz wrezultacie do wzrostu innowacyjnoci gospodarki wielkopolskiej. Jednoczenie istotn rol, jak spenia projekt B+R dla Wielkopolski, jest zapewnienie warunkw do lepszego poznania si osb zotoczenia nauki ibiznesu. Temu celowi oraz promowaniu idei transferu wiedzy ibada do przedsibiorstw powicono konferencj podsumowujc projekt, organizowan dla przedstawicieli wiata nauki ibiznesu zterenu Wielkopolski. Celom promocyjnym podporzdkowano rwnie spotkania odbywajce si wjednostkach
O projekcie
macierzystych uczestnikw projektu, majce na celu przedstawienie wynikw ich indywidualnych przedsiwzi badawczych przeprowadzonych wtrakcie stay wprzedsibiorstwach. Projekt B+R dla Wielkopolski jest wspnansowany ze rodkw Unii Europejskiej zProgramu Operacyjnego Kapita Ludzki zPriorytetu viii. Regionalne kadry gospodarki, Dziaanie 8.2. Transfer wiedzy, Poddziaanie 8.2.1. Wsparcie dla wsppracy sfery nauki iprzedsibiorstw. Liderem projektu jest Instytut Zachodni wPoznaniu, realizujcy przedsiwzicie przy wsppracy zWielkopolskim Zwizkiem Pracodawcw Prywatnych im. Cyryla Ratajskiego Partnerem Projektu.
Wprowadzenie
Wspczesne przedsibiorstwa dziaaj wcoraz bardziej skomplikowanym ukadzie wzajemnie powizanych warunkw, ktre mog sta si czynnikami wzrostu lub upadku. Wyzwania stojce przed zarzdzajcymi take zsektora mp wymagaj wzwizku ztym podejmowania dziaa majcych na celu nie tylko reagowanie na zmieniajce si warunki, ale take ich przewidywanie. Dziki przyjciu zasady mylenia perspektywicznego przedsibiorstwa mog by wstanie nie tylko prognozowa trendy warunkujce rozwj caego rynku czy te poszczeglnych bran, ale take jeli nie przede wszystkim aktywnie dostosowywa strategi rozwoju do przewidywanych zmian. Moe im to da istotn przewag konkurencyjn. Jedn zciekawszych propozycji przeprowadzania procesu zwizanego zplanowaniem strategicznym jest foresight. Foresight jest postrzegany wkontekcie nauk ozarzdzaniu jako element zarzdzania, dodatkowy proces pozwalajcy na identykacj kluczowych czynnikw, wzajemne ich oddziaywanie, jak rwnie budow scenariuszy rozwoju. To co go silnie wyrnia od procesu planowania strategicznego (ktrego bywa doskonaym uzupenieniem) jest nacisk na partycypacj. Foresight nie jest zupenie nowym podejciem, lecz deniem do prowadzenia analiz strategicznych znaciskiem na prognozowanie technologiczne oraz aktywne kumulowanie wiedzy rnych interesariuszy regionalnych lub branowych (zainteresowanych rozwojem danej organizacji lub brany). Wprzypadku foresightu korporacyjnego (ang. corporate foresight) mowa jest opracownikach danej rmy, jego klientach idostawcach, ale take wsppracujcych jednostkach naukowych icertykujcych.
10
Wprowadzenie
Foresight zdenicji jest procesem strategicznym, dlatego wielu autorw podkrela to, uywajc okrelenia foresight strategiczny. Natomiast tego typu proces przestaje by foresightem, gdy nie ma biecych decyzji idziaa (ang. action) wdraajcych wyniki. Dla identykacji kierunkw rozwoju regionu, wykorzystania jego potencjau B+R+I(badania, rozwj, innowacje) realizowane s projekty jako foresight regionalny. Jeli analizy foresightowe dotycz aspektw konkretnej dziedziny gospodarki, konkretnej brany foresight bywa okrelany jako foresight branowy. Przedsiwzicie realizowane na rzecz okrelonej rmy (nie tylko duej korporacji) nazywane jest wjzyku polskim foresightem korporacyjnym. Zuwagi na powysz rnorodno iwykorzystanie aparatu metodycznego analizy strategicznej stosowana metodyka wprojektach foresightu jest czsto standardowa, ale izrnicowana. Metody wykorzystywane wbadaniach prezentowanych wniniejszej monograi s podobne do tych uywanych wkrajowych izagranicznych projektach foresightu iobejmuj m.in.: swot, studia literaturowe zdanego zakresu (desk research), metod steepvl, budow scenariuszy, wywiady pogbione, badania ankietowe czy panele eksperckie. Do najwaniejszych cech tej metody, wyrniajcych j od np. prognozowania, przewidywania czy futurologii, naley m.in. poczenie trzech istotnych elementw: otwartego mylenia oprzyszoci, debaty nad jej form oraz aktywnego jej ksztatowania. Zperspektywy zaoe projektu, ktrego rezultatem jest niniejszy tom, naley do tego zestawu doczy jeszcze jedn istotn cech podejcie foresight jest wynikiem szczeglnego mariau podejcia naukowego ipraktyki gospodarczej. Stanowi to jego szczegln warto, pozwala bowiem naukowcom na podejmowanie bada dajcych moliwo implementacji, aprzedsibiorcom na wykorzystanie wiedzy ianaliz naukowcw do podejmowania strategicznych decyzji wzarzdzaniu przedsibiorstwami. Prezentowany tom skada si zdwudziestu rozdziaw poruszajcych rnorodn tematyk. Elementem spajajcym poszczeglne teksty jest nie tylko prowadzenie przez autorw bada wszczeglnym kontekcie podczas stay wwielkopolskich przedsibiorstwach, ale take, jeli nie przede wszystkim, specyka podejcia do prezentowanych tematw. Wszystkie rozdziay, cho powicone rnym problemom
Wprowadzenie
11
szczegowym zzakresu funkcjonowania przedsibiorstw, s prb ujcia tych problemw wsposb perspektywiczny. Autorzy podjli bowiem trud zaimplementowania do swoich bada metody foresight. Trzeba tu zaznaczy, e wwikszoci przypadkw autorzy, wrd ktrych s przecie badacze zduym dowiadczeniem idorobkiem, zazwyczaj po raz pierwszy uywali wswoich analizach technik foresightowych. Moe to wniektrych przypadkach wywoywa wraenie, i zaprezentowane studia s nieco powierzchowne. Naley jednak mie na uwadze, i wistocie stanowi one swego rodzaju intelektualny eksperyment, ktrego celem byo nabycie przez autorw nowych umiejtnoci zwizanych zmyleniem iplanowaniem strategicznym. Dodajmy, e by to eksperyment udany. Autorzy bowiem wposzczeglnych rozdziaach udowadniaj wmniejszym lub wikszym stopniu przydatno takiego podejcia. Badania ich zyskuj na wartoci szczeglnie wkontekcie przeoenia analiz naukowych na potrzeby praktyki gospodarczej. Udowadniaj oni, i foresight jest doskonaym narzdziem, ktry pomaga poczy ze sob perspektyw badawcz zpraktyczn. Monogra otwiera rozdzia autorstwa Mirosawy Kaczmarek pt. Mocne isabe strony eye trackingu jako metody badania zachowa nabywcw. Eye tracking jako metoda badania zachowa nabywcw jest nadal stosunkowo mao popularna. Autorka uywajc techniki swot, wskazuje nie tylko na przyczyny niewielkiej popularnoci bada eyetrackingowych wPolsce, ale take stara si odpowiedzie na pytania dotyczce perspektyw rozwoju tej metody. Ewa Badziska wrozdziale zatytuowanym Perspektywy rozwoju iksztatowania pozycji konkurencyjnej jednostki naukowo-badawczej porusza problem wizerunku przedsibiorstwa. Autorka zauwaa, i wtym kontekcie przydatna jest umiejtno budowania scenariuszy opisujcych m.in. zmiany otoczenia komunikacyjnego, grup docelowych, postaw zakupowych, cieek decyzyjnych etc. Analizujc przykad prowadzcego dziaalno gospodarcz Instytutu Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich, uya ona szeregu technik wykorzystywanych wbadaniach foresightowych (studia literatury przedmiotu, panele eksperckie, metoda burzy mzgw, wywiad pogbiony ianaliza swot). Pozwolio to na wyrnienie najistotniejszych czynnikw
12
Wprowadzenie
wpywajcych na ksztatowanie przewagi konkurencyjnej przedsibiorstwa, a take wskazanie jego saboci izagroe. Autorka kolejnego opracowania Justyna Lewandowska pokazuje wjaki sposb, stosujc elementy lozoi kaizen wtym take techniki 5W (5 x dlaczego, zang. Why), uzupenionej stosowan wforesighcie technik swot mona dokona strategicznej analizy wskazujcej na obszary dziaalnoci rmy wymagajce zmiany, ktre mog przyczyni si do poprawy jej efektywnoci. Wrozdziale pt. Rozwj iimplementacja modelu innowacji analitycznych wprzedsibiorstwie Analyx Piotr Tarka zwraca uwag na dylemat wyboru cieki rozwoju rm wbrany analitycznej. Narzdziem uatwiajcym zarzdzajcym podjcie adekwatnej wstosunku do dynamicznie zmieniajcej si sytuacji na rynku decyzji moe by, zdaniem autora, foresight. Zastosowanie analiz tego typu moe bowiem pomc wokreleniu przyszych trendw na rynku analitycznym, wtym take zmieniajcych si potrzeb klientw. Przykad uyty wrozdziale poznaskie przedsibiorstwo Analyx oraz badania autora dotyczce modelu innowacji analitycznych zwizanych zmetodami rekomendacji ipersonalizacji treci wobec uytkownikw Internetu, pokazuje wjaki sposb mona poczy wiedz badacza wyposaonego wodpowiednie instrumentarium zpotrzebami rozwojowymi przedsibiorstwa. Kolejne rozdziay dotycz przedsibiorstw dziaajcych wbrany szkoleniowej. Olga Grabowska-Chenczke wartykule zatytuowanym Kierunki rozwoju rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce dokonuje analizy czynnikw determinujcych zmiany na rynku usug szkoleniowych wregionie wielkopolskim. Celem tych analiz jest wskazanie, jakie bd wkontekcie zmieniajcych si potrzeb odbiorcw najwaniejsze kierunki rozwoju rm szkoleniowych. Rozdzia Perspektywy rozwoju usug szkoleniowych wujciu wybranych metod foresightowych autorstwa Magdaleny Kozery jest przykadem zastosowania takich technik foresight, jak analiza megatrendw, analiza pest, analiza 5si Portera, analiza 5P (marketing-mix), analiza swot oraz benchmarking. Na ich podstawie autorka przygotowaa zestaw zalece dla rmy szkoleniowej dotyczcych m.in. dopasowania kierunku rozwoju oferty rmy do prognozowanych megatrendw. Wartykule podjto dyskusj nad wykorzystaniem metod
Wprowadzenie
13
bada foresightowych wprocesach prognostyczno-decyzyjnych na poziomie przedsibiorstwa. Katarzyna Godowska wrozdziale pt. Prognozowanie kierunku rozwoju szkole dedykowanych kadrze pielgniarskiej ipooniczej na terenie wojewdztwa wielkopolskiego przy wykorzystaniu metody foresight dokonuje analizy rynku szkole skierowanych do kadry pielgniarskiej idziki uyciu takich narzdzi foresight, jak burza mzgw ipanel ekspertw buduje krtko- idugoterminowe zalecenia dla rmy dziaajcej wtej brany. Zkolei Katarzyna Szafer analizuje ten problem wodniesieniu do konkretnej rmy szkoleniowej iwyzwa rozwojowych, ktre przed ni stoj. Rozdzia pt. Perspektywy rozwoju rmy CreativeMedia na tle rynku szkole wWielkopolsce pokazuje, jak mikroprzedsibiorstwo dziaajce wbrany szkoleniowej moe wsposb strategiczny planowa swj rozwj. Porednio problematyk szkole kontynuuje rozdzia pt. Kierunki przyszego rozwoju biura projektw budowlanych autorstwa Moniki Siewczyskiej. Zwraca ona uwag, i jednym znajwaniejszych czynnikw wpywajcych na rozwj budowlanego biura projektowego jest potencja jego pracownikw, wszczeglnoci za ich wyksztacenie oraz ch zdobywania nowych umiejtnoci. Dziki uyciu analiz steepvl, swot istrukturalnej autorka opracowaa cztery scenariusze rozwoju biura. Rwnie Agnieszka Grzelczak wrozdziale pt. Perspektywy rozwoju pracownikw wprzedsibiorstwie brany poligracznej wWielkopolsce zwraca uwag na wpyw rozwoju pracownikw na funkcjonowanie przedsibiorstwa. Na przykadzie brany poligracznej autorka, uywajc metodyki mylenia sieciowego, opracowuje scenariusze rozwoju pracownikw wperspektywie 2020 r. Szerzej na problem wpywu kompetencji przedsibiorstw dziaajcych wbrany logistycznej patrzy Anna Maryniak. Wrozdziale zatytuowanym Czynniki rodowiskowe determinujce decyzje kompetencyjne operatorw logistycznych zwraca uwag na znaczenie wpywu kluczowych kompetencji acucha dostaw na ksztatowanie kompetencji operatora logistycznego. Dziki zastosowaniu takich technik badawczych, jak budowa scenariuszy rozwoju przy udziale
14
Wprowadzenie
ekspertw, wywiady pogbione wrd reprezentantw brany logistycznej oraz analiza danych zastanych autorka wyodrbnia trzy segmenty kompetencji acucha dostaw: kompetencje podstawowe, rozszerzone oraz kompetencje przyszoci. Cz autorw tomu skoncentrowaa si na analizach strategicznych zmian dotykajcych bran turystyczn oraz hotelarsk. Anna Jczmyk zuyciem takich technik foresight, jak analiza literatury idostpnych dokumentw, metoda mini Delphi, badania ankietowe czy analiza steepvl staraa si wskaza na determinanty rozwoju przedsibiorstw turystycznych wwojewdztwie wielkopolskim wperspektywie 2025 r. ukasz Fojutowski przedstawi wyniki swoich analiz wrozdziale zatytuowanym Badanie perspektyw rozwoju brany hotelarskiej wPolsce przy wykorzystaniu metodyki foresight. Jak zauwaa autor, jest to pierwszy etap badania menederw obiektw hotelowych. Zastosowa wnim metod delck, co pozwolio na wskazanie kierunkw zmian, jakie bd dotyka bran hotelarsk wperspektywie najbliszych dziesiciu lat wczterech obszarach: globalne trendy, inwestycje, rynek oraz modele biznesowe. Nieco inn perspektyw przyja wswoim tekcie pt. Kierunki rozwoju oferty wielkopolskiego hotelu trzygwiazdkowego wperspektywie najbliszych piciu lat Sylwia Graja-Zwoliska. Prognozujc (za pomoc takich technik, jak analiza literatury idanych zastanych, ankieta, swot oraz benchmarking zewntrzny) czynniki wpywajce na zmiany wbrany turystycznej, stara si ona zarysowa perspektywy stojce przed hotelami trzygwiazdkowymi oraz wskaza moliwe kierunki ich rozwoju. Anna Przybylska wrozdziale pt. Przewidywanie aprognozowanie przyszoci przedsibiorstw turystycznych podja si analizy moliwoci rozwoju Hotelu Twardowski wPoznaniu zuyciem foresightu korporacyjnego. Dziki analizie czynnikw wpywajcych na przyszo hotelu autorka zidentykowaa zarwno czynniki oddziaywajce pobudzajco na rozwj, jak ite, ktre wpywaj na negatywnie, przy czym szczeglnie na znaczeniu zyskuj te czynniki, ktre ograniczaj funkcjonowanie przedsibiorstw turystycznych na polskim rynku. Kolejne rozdziay to przykady zastosowania technik foresight do badania tendencji rozwojowych przedsibiorstw zrnych bran. Jo-
O projekcie
15
anna Stanisawska, wykorzystuje technik swot do zaproponowania strategii rozwojowej przedsibiorstwa zbrany agrobiznesu. Dziki niej jest wstanie wskaza czynniki wewntrzne izewntrzne, ktre bd miay wpyw na ksztatowanie si sytuacji przedsibiorstwa wperspektywie kolejnych lat, co pozwala autorce na zaproponowanie strategii rozwoju rmy. Anna Wielicka-Regulska zwraca uwag na moliwoci uycia foresightu korporacyjnego wanalizie antycypowanych zmian itrendw wdetalicznej sprzeday lekw przez kana apteczny. Na podstawie analizy literatury oraz bada wasnych stara si ona przewidzie najwaniejsze zmiany, jakie mog dotkn wybran bran. Olga Ste o analizuje skutki oddziaywania kryzysu nansowego na polski sektor spoywczy oraz wtym kontekcie zastanawia si nad perspektywami rozwoju brany windykacyjnej. Uywa do tego celu metody steepvl. Zkolei Arkadiusz Borowiec zwykorzystaniem metodyki mylenia sieciowego, studiw literatury przedmiotu, analizy swot oraz metody scenariuszowej stara si zakreli moliwoci rozwoju przedsibiorstwa dziaajcego wbrany transportowej, ktre korzysta zrynku zamwie publicznych. Na tej podstawie proponuje on trzy scenariusze rozwoju kluczowych czynnikw mogcych mie wpyw na przedsibiorstwa zbrany. Tom zamyka rozdzia autorstwa Adama Grnego pt. Znaczenie determinant bezpieczestwa pracy iochrony zdrowia wrozwoju spoecznej odpowiedzialnoci przedsiebiorstwa. Przeprowadzi on badania wykorzystujc metodyk sieciow, ktrych celem byo wykazanie znaczenia kryteriw opisujcych doskonalenie rodowiska pracy we wdraaniu koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej. Na tej podstawie autor zaproponowa trzy scenariusze rozwoju koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej dla sektora przedsibiorstw mikro imaych.
Redaktorzy
M I R O S AWA K A C Z M A R E K
Wydzia Zarzdzania Uniwersytet Ekonomiczny wPoznaniu m.kaczmarek@ue.poznan.pl
Mocne isabe strony eye trackingu jako metody badania zachowa nabywcw
sowa kluczowe: eye tracking, badania eyetrackingowe, percepcja streszczenie: Celem artykuu jest przedstawienie sabych imocnych stron eye trackingu jako metody badadania zachowa nabywcw. Przyjto zaoenie, e tradycyjne metody badania zachowa nabywcw, ktre opieraj si na pomiarze deklarowanych przez nabywcw opinii ipostaw, s niewystarczajce dla prawidowego wnioskowania omechanizmach ich zachowa iinteresujc alternatyw mog by dla nich badania eyetrackingowe. Wwietle dokonanej analizy mocnych isabych stron bada zzastosowaniem metody eye trackingu, ktra przeprowadzona zostaa wkontekcie kolejnych etapw procesu badawczego realizowanego zwykorzystaniem tej metody, sformuowano wnioski dotyczce przyczyn stosunkowo niewielkiej popularnoci bada eyetrackingowych wPolsce.
The strengths and weaknesses of eye tracking as amethod of research customers behaviour
keywords: eye tracking, eye tracking research, perception abstract: e aim of the article is to present the strengths and weaknesses of eye tracking as amethod of research customers behaviour. It is assumed that the traditional methods of research purchasers behaviours, based on the purchasers opinion surveys, are insucient for the proper inference about the mechanisms of their behaviours. erefore, eye tracking method can be an interesting alternative for the traditional research. e article contains an analysis of the strengths and weaknesses of researches using eye tracking method on every stage of research and conclusions about reasons of relatively small popularity of eye tracking studies in Poland.
Foresight w praktyce zarzdzania przedsibiorstwem. Analizy i studia przypadkw Krzysztof Borodako, Micha Nowosielski (red.) Instytut Zachodni, Pozna 2012 by Instytut Zachodni, Pozna 2012
18
Mirosawa Kaczmarek WPROWADZENIE
Oczy s tym organem zmysu, ktry najpeniej wyraa stany emocjonalne czowieka, takie jak rado, smutek, strach, iodzwierciedla stosunek do innych ludzi. Istot eye trackingu jest badanie zwizkw pomidzy ruchem oka aprocesami neurologicznymi zachodzcymi wmzgu, co czyni zniego jedn zpodstawowych metod badania jakoci uytkowej materiaw wizualnych. Rejestrujc obraz, oko wykonuje dwa rodzaje ruchw: ruchy ksacyjne (ang. xation) oraz ruchy sakadowe, czyli skokowe (ang. saccade) iwanie ta waciwo funkcjonowania gaki ocznej jest wykorzystywana wbadaniach eyetrackingowych (Duchowski 2003). Zpunktu widzenia realizacji procesu poznawczego kluczowe znaczenie maj ruchy ksacyjne, gdy wanie wtrakcie ksacji bodce docieraj do mzgu is wiadomie przetwarzane. Ruchy ksacje obejmuj de facto faz bezruchu gaki ocznej, aczas ich trwania wynosi przecitnie 300-400 milisekund (Scheier, Heinsen 2003, s. 156). Wodrnieniu od ruchw ksacyjnych charakterystyczn cech ruchw sakadowych, ktre stanowi okoo 10% czasu pracy oka, jest bardzo szybkie poruszanie si gaki ocznej, co powoduje, e docierajce do oka bodce nie s postrzegane irejestrowane przez mzg wwiadomy sposb, awic nie zachodzi proces percepcji obrazu iprzetwarzania informacji. Czas trwania ruchw skokowych gaki ocznej wynosi od 15 do 100 ms, anajdusze znich towarzysz zreguy ruchom gowy. Tradycyjne metody badania zachowa nabywcw, jak wywiady zwykorzystaniem kwestionariusza, zogniskowane wywiady grupowe, opieraj si na pomiarze deklarowanych przez nabywcw opinii, postaw, preferencji, co powoduje, e nie zawsze pozwalaj wtrafny sposb wnioskowa omechanizmach ich zachowa. Warto zatem dokona ewaluacji eye trackingu jako metody, ktra moe by zarwno alternatyw, jak idopenieniem dla metod bada ilociowych oraz innych metod bada jakociowych. Identykacji czynnikw, ktre mog mie wpyw na perspektywy rozwoju eye trackingu, dokonano zwykorzystaniem metody swot powszechnie stosowanej wanalizie strategicznej przedsibiorstwa iprojektach foresightu korporacyjnego. Wtym przypadku punktem
Eye tracking jako metoda bada
19
odniesienia prowadzonej analizy jest jednak nie konkretna rma, lecz eye tracking jako metoda badawcza, ktra moe by wykorzystywana przez przedsibiorstwa, szczeglnie przez te, wdziaalnoci ktrych due znaczenie ma identykacja wizualna, np. wkomunikacji zklientami. Jako baza rdowa prowadzonej analizy posuyy materiay zebrane wramach studiw literaturowych oraz wyniki indywidualnych wywiadw pogbionych przeprowadzonych zprzedstawicielami dwch agencji badawczych dziaajcych wPoznaniu ioferujcych badania eyetrackingowe (trzy wywiady) oraz reprezentantami rodowiska naukowego pracownikami Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (dwa wywiady). Badania przeprowadzono wPoznaniu wokresie 10.07-15.09.2012 r. na podstawie scenariusza wywiadu. Celem badania byo okrelenie mocnych isabych stron oraz szans izagroe dla bada eyetrackingowych wkontekcie poszczeglnych etapw procesu badawczego, awscenariuszu wywiadu znalazy si nastpujce pytania: Jak realizowany jest dobr prby badawczej? Jakie cechy badanych s najczciej stosowane jako kryterium doboru osb do badania? Jak okrela si liczebno prby badawczej ijakie wystpuj problemy na etapie jej ustalania? Jakie obiekty ijakie cechy tych obiektw bada si najtrudniej idlaczego? Jakie najczciej wystpuj izczego wynikaj bdy wprzebiegu procesu pomiaru (rejestracji) igromadzenia danych? Na ile badania eyetrackingowe realizowane s samodzielnie, ana ile wspierane s zastosowaniem innych metod badawczych, tj. czy wystpuje triangulacja metod badawczych? Jakie czynniki iwjakim stopniu bd pozytywnie oddziaywa na rozwj eye trackingu, ajakie czynniki (np. inne metody badawcze, poziom edukacji odbiorcw, dostpno sprztu) bd ogranicza rozwj eye trackingu?
MOCNE ISABE STRONY BADA EYETRACKINGOWYCH
Dyskusj na temat perspektyw rozwoju bada eyetrackingowych naley rozpocz od pokazania ich potencjau badawczego, awic wskazania atutw iogranicze eye trackingu jako metody badawczej.
20
Mirosawa Kaczmarek
Informacji na temat mocnych isabych strony tej metody dostarcza analiza kolejnych etapw procedury badawczej realizowanej zwykorzystaniem eye trackera. Jedn znajwaniejszych czynnoci na etapie projektowania badania jest okrelenie celw badania oraz sformuowanie pyta badawczych. Zasadnicz przesank stosowania bada eyetrackingowych irdem ich przewagi nad innymi metodami badawczymi jest uzyskanie informacji na temat rzeczywistego przebiegu procesu percepcji materiau wizualnego, dostpnego wformie stron internetowych, plakatw czy ogosze. Przedmiotem badania moe by take postrzeganie witryn sklepowych, awic eye tracking znajduje zastosowanie take wodniesieniu do obrazw bdcych kompozycj rzeczywistych produktw. Realizacja bada eyetrackingowych pozwala uzyska odpowied na pytania majce kluczowe znaczenie dla poznania mechanizmu postrzegania, tj.: ktre elementy obrazu iwjakiej kolejnoci przycigaj uwag badanych oraz jakie wystpuj rnice w postrzeganiu poszczeglnych elementw tworzcych dany obraz. Takie pytania badawcze s charakterystyczne dla bardzo rnych dziedzin wiedzy od ergonomii po marketing (tabela 1). Innymi sowy, eye tracking znale moe zastosowanie wszdzie tam, gdzie interesuj nas zachowania percepcyjne uytkownika. Podejmujc decyzj oprzeprowadzeniu bada eyetrackingowych, naley mie na uwadze wysoki koszt ich realizacji wynikajcy zkoniecznoci uycia specjalistycznego sprztu iwiedzy ekspertw zajmujcych si realizacj bada iinterpretacj ich wynikw. Kolejnym etapem procesu badawczego jest ustalenie liczebnoci prby badawczej i przeprowadzenie rekrutacji uczestnikw badania. Badania eyetrackingowe, podobnie jak inne badania jakociowe, realizowane s najczciej na maych prbach liczcych kilka osb. Naley jednak zastrzec, e prba liczca 5-7 osb jest uznawana za wystarczajc dla sformuowania wiarygodnych wnioskw wjakociowej ocenie badanego materiau wizualnego, aztak mamy wtym przypadku najczciej do czynienia. Jednak wyniki bada eyetrackingowych mog by poddawane take ocenie ilociowej (np. wprzypadku liczby iczasu trwania ksacji). Wtej sytuacji rekomendowane s zdecydo-
21
wanie wiksze prby badawcze, liczce ponad 30 osb. Taka wielko prby jest wskazywana jako speniajca wymagania naukowe reprezentatywnoci bada, przy czym zostaa ona ustalona nie woparciu oobiektywne kryteria statystyczne, lecz na podstawie dowiadcze badaczy stosujcych eye tracking (Nielsen, Pernice s. 19, 20). Prowadzc rekrutacj uczestnikw badania, naley bra pod uwag moliwo wystpowania wad wzroku. Wtym celu oprcz standardowych pyta rekrutacyjnych pozwalajcych okreli zgodno prolu danej osoby zokrelonym wczeniej prolem cech grupy docelowej, zada naley dodatkowe pytania dotyczce funkcjonowania narzdu wzroku. Zudziau wbadaniu eyetrackingowym powinny zosta wyczane osoby noszce okulary imajce schorzenia wzroku, np. jaskr.
Tabela 1. Przykady zastosowa bada eyetrackingowych
Dziedzina wiedzy Psychologia Informatyka Obszar zastosowa Badanie czytelnictwa Jako uytkowa stron internetowych, aplikacji mobilnych Funkcjonalno kokpitu wsamolotach, samochodach Podstawowe aspekty badawcze Optymalizacja tekstu, interakcje tekst-obraz Postrzeganie zawartoci stron internetowych Rnice wsposobie postrzegania uytkownikw ozrnicowanym dowiadczeniu wkorzystaniu zmaszyn ipojazdw Rozmieszczenie elementw tekstowych igracznych wmateriaach reklamowych; Sposb oddziaywania reklamy Analiza wad wproduktach
Ergonomia
Marketing
Badanie reklamy
Jako
Kontrola produktu
rdo: Opracowanie wasne na podstawie Heinsen, Vogt (2005, s. 162).
Pomiar ruchu gaki ocznej moe by prowadzony zwykorzystaniem dwch rodzajw eye trackerw: stacjonarnych imobilnych. Badanie zwykorzystaniem eye trackera stacjonarnego przeprowadzane jest wwarunkach laboratorium, awic wmiejscu, ktre nie jest naturalnym
22
Mirosawa Kaczmarek
rodowiskiem badanego, co moe oddziaywa na wynik pomiaru, zwikszajc jego bd. Przykadowo podczas badania sposobu postrzegania serwisu internetowego danego przedsibiorstwa uczestniczcy wbadaniu jego potencjalny klient moe by bardziej zdenerwowany ni wtrakcie rutynowego przegldania stron internetowych. Na tym tle wan zalet eye trackerw mobilnych jest moliwo swobodnego przemieszczania si badanej osoby, awic rejestrowania zachowania nabywczego wnaturalnych warunkach. Mobilne eye trackery otwieraj szerokie pole zastosowa wprzypadku bada zachowa nabywcw prowadzonych wpunktach obsugi sprzedaowej, wtym badaniu postrzegania przez konsumentw produktw na pkach sklepowych. Badania eyetrackingowe dobrze sprawdzaj si take wtecie okna sklepowego, pozwalajc okreli, ktre elementy witryny wnajwikszym stopniu przycigaj uwag potencjalnych nabywcw, gdy widziana jest po raz pierwszy ipodczas kolejnego zni kontaktu. Jednostkowy pomiar wraz zczynnociami przygotowawczymi trwa najczciej okoo 1,5 godziny, jednak uycie specjalistycznej aparatury powoduje, e cakowity czas realizacji badania, pomimo niewielkiej liczby uczestnikw, moe by stosunkowo dugi. Czasochonno badania znaczco zwiksza si, gdy prba badawcza obejmuje kilkanacie iwicej jednostek. Ronie wwczas nie tylko czas przeprowadzania pomiaru, ale take czas potrzebny na interpretacj wynikw. Istotnym walorem bada eyetrackingowych jest moliwo wykorzystania wtrakcie ich realizacji materiaw pomocniczych idodatkowych narzdzi badawczych typowych dla bada ilociowych, np. kwestionariuszy wywiadu. Po zakoczeniu pomiaru zreguy przeprowadzane jest krtkie badanie metod wywiadu osobistego realizowanego zwykorzystaniem standardowego kwestionariusza, ktrego wyniki pozwalaj uzyska dodatkowe informacje osposobie patrzenia badanego na materia wywietlany na ekranie monitora, wyjaniajce mechanizm poszukiwania przez niego okrelonych informacji. Istotnym mankamentem bada zwykorzystaniem eye trackera jest konieczno utrzymywania wtrakcie pomiaru wzgldnie stabilnej pozycji ciaa (wszczeglnoci gowy). Wskaza mona szereg sytuacji wynikajcych zzachowania uczestnika, ktre mog zakca przebieg badania eyetrackingowego, awefekcie wypaczy jego
23
wyniki. Do takich nale m.in. gestykulowanie, podpieranie brody rk, przykadanie palcw do twarzy wsytuacji zastanawiania si czy zmiana pozycji na krzele, np. odchylanie si do tyu, na bok (Nielsen, Pernice 2009, s. 89). Wzrok osoby uczestniczcej w badaniu powinien porusza si wokrelonym obszarze rejestrowanym przez kamer, czemu suy wczeniejsza kalibracja. Przestrzeganie tego warunku znaczco ogranicza wykonywanie zada zuyciem klawiatury, poniewa powoduje to ucieczk wzroku badanej osoby poza pole rejestracji, zakcajc proces pomiaru. Istotnym mankamentem pomiaru zwykorzystaniem eye trackera jest take brak moliwoci zapisu przez oprogramowanie ruchomych elementw obrazu, ktre powszechnie wystpuj wprzypadku stron internetowych, np. lmy wideo ianimacje ash, co utrudnia przeprowadzenie analizy wynikw.
Tabela 2. Mocne isabe strony eye trackingu jako metody badawczej
Mocne strony Sabe strony Projektowanie badania poznanie mechanizmu postrzegania materiau wizualnego moliwo wykorzystania wrnych dziedzinach wiedzy wysoki koszt
Liczebno prby badawczej irekrutacja uczestnikw niewielka prba badawcza pozwalajca formuowa wnioski brak statystycznej reprezentatywnoci prby badawczej ograniczenia wrekrutacji uczestnikw wynikajce zwad wzroku
Proces rejestracji wzroku moliwo prowadzenia pomiaru wnaturalnych warunkach moliwo wykorzystania materiaw pomocniczych idodatkowych narzdzi badawczych dugi czas trwania badania konieczno utrzymywania wtrakcie pomiaru stabilnej pozycji ciaa przez badanego (wszczeglnoci gowy) brak moliwoci zapisu przez oprogramowanie ruchomych elementw obrazu, np. banerw, animacji
24
Mirosawa Kaczmarek
Mocne strony Sabe strony
Analiza, interpretacja iprezentacja wynikw bada eyetrackingowych graczna forma prezentacji wynikw bada moliwo ilociowej interpretacji rezultatw pomiaru dopenienie wynikw bada uzyskanych na podstawie innych metod badawczych moliwo stwierdzenia rnic wprocesie postrzegania wynikajcych zcech demogracznych bdy winterpretacji wynikw wynikajce zbdw pomiaru trudno wanalizie obiektw dynamicznych iruchomych konieczno wsppracy zwysoko wykwalikowanym analitykiem
rdo: Opracowanie wasne na podstawie: pogbione wywiady indywidualne, Nielsen, Pernice (s.17-20, 89); Jardanowski (2009).
Przechodzc do omwienia ostatniego etapu procesu badawczego analizy, interpretacji iprezentacji wynikw bada, naley przede wszystkim zwrci uwag na rnorodno form prezentacji wynikw poczynajc od map cieplnych, a koczc na moliwoci wygenerowania danych ilociowych prezentujcych przebieg procesu postrzegania. Za pomoc eye trackingu mona precyzyjnie okreli, na ktrych obszarach materiau wizualnego badane osoby ogniskuj swoj uwag, okrela jak dugo byy ogldane poszczeglne elementy iledzi tor ich wzroku. Takie moliwoci interpretacji otwieraj graczne formy prezentacji wynikw takie, jak: a) cieki wzroku (scan path) przedstawiaj sposb poruszania si wzroku osoby biorcej udzia wbadaniu po obserwowanym obrazie; b) mapy cieplne (heat map) wodniesieniu do kadego ocenianego materiau wizualnego, np. strony internetowej moliwe jest pokazanie za pomoc kolorw, wktrych miejscach czciej iduej uczestnicy badania skupiali swj wzrok. Szczegln form mapy cieplnej jest tzw. mapa uwagowa utrzymana wkolorystyce czaro-biaej. Charakterystyczne dla niej biae plamy odzwierciedlaj miejsca, na ktrych badane osoby najduej zatrzymay wzrok, natomiast te, ktre nie przycigny uwagi, s wyciemnione; c) obszary zainteresowa (aoi areas of interest) badacz moe wramach ocenianego materiau wizualnego wskaza obszar, ktry
Eye tracking jako metoda bada Rysunek 1. Przykadowa cieka wzroku
25
rdo: Chojnacki, Jardanowski (2009, s. 110).
Rysunek 2. Przykadowa mapa cieplna
26
Mirosawa Kaczmarek
bdzie przedmiotem bardziej szczegowej analizy, np. zdjcie na stronie internetowej czy haso reklamowe na plakacie. Atrakcyjna wizualnie dla odbiorcy graczna forma prezentacji rezultatw bada eyetrackingowych nie jest jedynym dostpnym sposobem prezentacji wynikw. Rezultaty pomiaru mog by wyraane wpostaci liczbowej. Przedmiotem analizy zwykorzystaniem miar statystyki opisowej mog by m.in.: czny czas trwania ksacji jednej lub wszystkich osb, liczba wykonanych ksacji, upyw czasu do pierwszej ksacji wskazujcy, ile czasu zabrao badanej osobie odnalezienie okrelonego elementu, czsto ksacji, czyli liczba ksacji, jaka wystpia we wczeniej okrelonym okresie. Formuujc wnioski zbada, analityk musi bra pod uwag wpyw rnorodnych czynnikw zewntrznych, ktre mog znieksztaca pomiar iprowadzi wrezultacie do bdw pomiaru. Takim czynnikiem jest stopie znajomoci ocenianych materiaw wizualnych. Prowadzcy badanie czsto nie zna dokadnie motyww iprzyczyn przygldania si wybranym elementom ekranowym przez uytkownika. Na przykad osoby rzadko korzystajce zInternetu czciej kieruj wzrok na reklamy wporwnaniu zdowiadczonymi uytkownikami, wprzypadku ktrych wystpuje efekt lepoty banerowej. Fiksacje, ktre odnosz si do banerw, trwaj poniej 80 ms, wefekcie czego reklama nie jest przez nie zapamitywana (Stenfors iin. 2003, s. 633-644). Fiksacje naley zatem traktowa jako pierwszy etap interRysunek 3. Logo iwyszukiwarka oznaczone jako obszary zainteresowa
27
pretacji procesu postrzegania, aczasu ich trwania nie mona traktowa jako rwnowanego czasowi percepcji obrazu. Naley pamita, e wbadaniu eyetrackingowym mierzona jest jedynie uwaga uytkownika, awic to, co widzi, nie za proces percepcji okrelonych informacji. Nie mona wic postawi znaku rwnoci pomidzy patrze apostrzega. Istotnym problemem wystpujcym na etapie interpretacji danych jest trudno wanalizie obiektw dynamicznych iruchomych, wprzypadku ktrych wygenerowanie map cieplnych icieek wzroku staje si niejednokrotnie niemoliwe. Analiza wynikw pomiaru realizowanego za pomoc eye trackera wymaga duego dowiadczenia analitycznego, pozwalajcego we waciwy sposb zinterpretowa zebrane dane. Umiejtno poprawnej interpretacji wynikw rozwija si wraz zpraktyk prowadzenia bada eyetrackingowych. Ztego powodu wyszkolenie specjalisty wtym zakresie ma dugotrway charakter, co porednio przekada si rwnie na ograniczon poda tych bada. Badania eyetrackingowe realizowane na odpowiednio licznej grupie osb dobranych zuwzgldnieniem kryteriw demogracznych pozwalaj na stwierdzenie, czy wystpuj rnice wpostrzeganiu materiau wizualnego wprzypadku rnych grup konsumentw. Przykady bada eyetrackingowych, jakie mona znale wliteraturze przedmiotu pokazuj, e cech wistotny sposb rnicujc proces postrzegania jest pe. Wporwnaniu zkobietami mczyni znacznie silniej koncentruj uwag na elementach gracznych ifotograach, kobiety czytaj natomiast wicej tekstu (Schiessel iin. 2003, s. 2). Zkolei dzieci lepiej postrzegaj nieznaczce detale, aksacje s wich przypadku przecitnie dusze ni uosb dorosych (Josephson 2004, s. 62). Coraz bardziej popularnym zjawiskiem wramach bada empirycznych jest triangulacja metod badawczych. Wtym kontekcie istotn zalet bada eyetrackingowych jest zjednej strony moliwo wykorzystania ich wynikw wsposb samodzielny, zdrugiej za jako materia bdcy ilustracj idopenieniem wynikw bada realizowanych zwykorzystaniem innych metod badawczych, np. wywiadw prowadzonych zzastosowaniem kwestionariusza. Wten sposb moliwe staje si porwnywanie deklaracji uytkownikw wodniesieniu do postrzegania okrelonego materiau wizualnego zrzeczywistymi zachowaniami
28
Mirosawa Kaczmarek
wtym zakresie. Przykadowo przedsibiorstwo dziaajce wbrany e-usug badajce jako uytkow swojego serwisu internetowego, obok opinii swoich klientw na temat jego elementw gracznych, np. ukadu elementw na stronie, czytelnoci tekstu, komunikatywnoci uywanych ikon isymboli gracznych oraz sposobu nawigacji serwisu, pozyskanych metod wywiadu, uzyskuje poprzez badanie eyetrackingowe informacj orzeczywistym zachowaniu uytkownika na stronie internetowej. Warto rwnie doda, e obok map ksacji imap cieplnych oraz materiau analitycznego iwizualnego zwizanego zanaliz obszarw zainteresowa wyniki zbadania eyetrackingowego mog obejmowa take lmy zbadania, ktre pokazuj, na co dokadnie patrzy badany wtrakcie jego trwania.
SZANSE IZAGROENIA ROZWOJU BADA EYETRACKINGOWYCH
Zidentykowanie mocnych isabych stron eye trackingu jako metody badawczej pozwala wnioskowa oprzydatnoci tej metody iwiedza ta jest zreguy wystarczajca dla osb zlecajcych ich realizacj. Zgodnie zlozo foresightu konieczne staje si okrelenie perspektyw rozwoju bada eyetrackingowych, co jest szczeglnie interesujce dla podmiotw dziaajcych wbrany bada rynku, ktre nie maj wswoim portfelu bada eyetrackingowych. Wtym celu przeprowadzono analiz czynnikw, ktre mog zarwno pozytywnie, jak inegatywnie oddziaywa na stosowanie eye trackingu jako metody badawczej, deniowanych wramach analizy swot jako szanse izagroenia. Spord piciu najwikszych agencji badawczych, ktre dziaaj wPolsce, tylko GfK Polonia na swojej stronie internetowej oferuje realizacj bada eyetrackingowych. Rynek rm, ktre prowadz badania eyetrackingowe wnaszym kraju, mona okreli jako niszowy. Wskaza mona jedynie kilka podmiotw, ktre specjalizuj si wtego rodzaju badaniach. S to dwie rmy poznaskie: Symetria Sp. J. W. Wrzaskaa, D. Golenia, Cogision Sp. zo.o., trzy rmy warszawskie: Eyetracking
Zob. raport Organizacji Firm Badania Opinii iRynku: Obroty brany bada rynku iopinii w2011 r. lista rankingowa, h p: //www.oor.pl/
29
Sp. zo.o., UseLab Sp. zo.o., Free Flow Research oraz kkvlab agencja interaktywna 360 zlokalizowana we Wrocawiu, Edisona Sp. zo. o. zKrakowa, chl zodzi. Dla rozwoju bada eyetrackingowych kluczowe znaczenie ma postp technologiczny przekadajcy si na coraz lepsze parametry techniczne eye trackerw, zwikszajce precyzj pomiaru, oraz udoskonalanie oprogramowania, co bezporednio przekada si na rozszerzenie moliwoci analizy danych zebranych wtrakcie pomiaru. Przegld urzdze oferowanych przez gwnego ich dostawc rm Tobii pokazuje, e gwnym trendem wzakresie produkcji jest miniaturyzacja ispecjalizacja zastosowa eye trackerw. Minimalizacja rozmiarw eye trackerw do postaci kompaktowej, moliwej do instalowania na laptopach, pozwala zbiera dane prawie wkadym miejscu, wktrym znajduj si osoby, ktre chcemy zbada, np. wbiurze, centrum handlowym. Moliwo realizacji pomiaru wnaturalnych warunkach jest szczeglnie wana wbadaniu interfejsu uytkownika osb korzystajcych zbankomatw czy biletomatw. Takie rozwizania oferuje np. Tobii X1 Light Eye Tracker. Przykadem rnicowania funkcji urzdze jest z kolei Tobii X60 & X120 Eye Tracker, ktry przeznaczony jest do badania percepcji uytkownikw majcych kontakt z realnymi powierzchniami, np. gazetami, plakatami. Ten typ eye trackera toleruje znaczn zmienno pooenia gowy, ajednoczenie gwarantuje du dokadno iprecyzj pomiaru. Obok rozwoju technologii informatycznej na zainteresowanie badaniami eyetrackingowymi istotnie oddziauj czynniki spoeczno-kulturowe. Wtym przypadku chodzi ozmiany wzachowaniach nabywcw wynikajce zrozwoju elektronicznych kanaw komunikacji przedsibiorstw zklientami. Wprocesie decyzyjnym nabywcy na etapie poszukiwania informacji ianalizy alternatywnych ofert punkt cikoci zostaje przesunity na Internet. Pewnym zagroeniem dla bada eyetrackingowych moe by rozwj konkurencyjnych metod badania jakoci uytkowej serwisw internetowych. Do gwnych konkurentw naley clicktracking, czyli metoda pomiaru klikni myszk, ktra podobnie jak eye tracking pozwala wizualizowa najczciej klikane miejsca na stronie internetowej. Wedug pesymistycznej wizji jednego zpytanych ekspertw, eye
30
Mirosawa Kaczmarek
tracking okres najbardziej dynamicznego rozwoju wzakresie badania jakoci uytkowej ma za sob wanie za spraw rozwoju alternatywnych metod badania.
PODSUMOWANIE
Podjta prba analizy czynnikw determinujcych stosowanie bada eyetrackingowych przeprowadzona wkontekcie kolejnych etapw procesu badawczego realizowanego zwykorzystaniem eye trackera wskazuje na znaczce walory poznawcze wynikw bada uzyskanych za pomoc tej metody, szczeglnie wobszarze poznania mechanizmu postrzegania ipercepcji rnorodnych materiaw wizualnych. To powoduje, e prowadzenie bada eyetrackingowych bdzie stawa si coraz bardziej niezbdne wdziaalnoci podmiotw zajmujcych si identykacj wizualn marek, przygotowywaniem strategii produktu ikomunikacji przedsibiorstwa znabywcami, czyli przede wszystkim agencji reklamowych. Mona zatem oczekiwa, e wwarunkach coraz wikszej konkurencji na rynku iszukania skutecznych sposobw oddziaywania na nabywcw, co jest szczeglnie widoczne wrd podmiotw z brany fmcg, ktra jest najwikszym odbiorc bada rynku wPolsce, prowadzenie bada eyetrackingowych stanie si wperspektywie najbliszych lat standardem badawczym wymaganym przez rmy dysponujce znaczcym udziaem wrynku ibudetem marketingowym pozwalajcym siga po nowoczesne metody pomiaru zachowa nabywcw, do ktrych naley eye tracking. Jako gwna bariera popularyzacji eye trackingu jako metody badania wskazywany jest wysoki koszt bada, wynikajcy zuycia specjalistycznego sprztu. Wydatek od kilku do kilkunastu tysicy zotych naley do gwnych powodw rezygnacji zich przeprowadzania iszukania taszych metod pozyskiwania wiedzy onabywcach. Taka sytuacja ma przede wszystkim miejsce wpraktyce funkcjonowania maych irednich przedsibiorstw. Zdrugiej strony obserwujc dynamiczny rozwj rynku sprztu multimedialnego ioprogramowania, szczeglnie za coraz wiksz jego dostpno ze wzgldu na postpujc dywersykacj iobnianie si ceny, drog analogii mona przypuszcza, e ta prawidowo dotyczy bdzie rwnie eye trackerw, co wperspek-
31
tywie powinno pozytywnie przeoy si na obnienie kosztw bada, adziki temu ich wiksz dostpno take dla mniejszych podmiotw. Wwietle przeprowadzonej powyej analizy mocnych isabych stron bada eyetrackingowych wydaje si, e obok wzgldw nansowych, stanowicych istotn barier popytow, przyczyn stosunkowo niewielkiej popularnoci eye trackingu wPolsce naley szuka take po stronie podaowej. Oczywiste jest, e wprzypadku agencji reklamowych oferowanie eye trackingu jako narzdzia wspierajcego przygotowanie irealizacj strategii produktu ipromocji moe by znakomitym sposobem wyrnienia si na tle konkurencji. Dysponowanie atutem wpostaci moliwoci przeprowadzenia analizy rzeczywistych zachowa potencjalnych odbiorcw kampanii reklamowej, wydaje si nie do przecenienia. Tymczasem, jak wskazano wczeniej, tylko nieliczne podmioty (rmy badawcze) oferuj swoim klientom realizacj bada eyetrackingowych. Mona przypuszcza, e jedn zistotnych przyczyn takiego stanu rzeczy jest bardzo due ryzyko popenienia bdu wtrakcie ich realizacji. Trudno prowadzenia pomiaru idua wraliwo metody na nieprawidowoci, ktre wystpiy podczas badania, mog doprowadzi do nieprawidowej interpretacji wynikw, awefekcie do sformuowania cakowicie bdnych wnioskw zbadania. Dla przedsibiorstwa, ktre na ich podstawie sformuuje strategi dziaania, np. opracuje strategi komunikacji zklientami, moe mie to fatalne skutki wzakresie skutecznego ksztatowania relacji z nimi.
LITERATURA
Chojnacki W., Jardanowski P. (2009), Obszary zainteresowa (ang. area of interest AOI) jako metoda analizy wynikw badania eye tracking, Wydawnictwo pjwstk, Warszawa. Duchowski A. (2003), Eye Tracking Methodology. Theory and Practice, Springer Verlag, London. Jardanowski P. (2009), Eye tracking, h p: //www.symetryczna.pl/usability/ eye-tracking/ (stan na dzie 10 lipca). Josephson S., Holmes M. E. (2004), Ages Dierences in Visual Search for Information on Web Pages, Proceedings of the 2004 Symposium on Eye Tracking Research & Applications, San Antonio, Texas, acm Press, New York. h p: //www.tobii.com/en/eye-tracking-research/global/products/
32
Mirosawa Kaczmarek
h p: //www.oor.pl/ Nielsen J., Pernice K. (2009), Eyetracking Methodology, How to Conduct and Evaluate Usability Studies Using Eyetracking, http: //www.useit.com/ eyetracking/methodology (stan na dzie 20 padziernika). Scheier Ch., Heinsen S. (2003), Aufmerksamkeitsanalyse, [w:] S. Heinsen, P. Vogt (red.), Usability praktisch umsetzen: Handbuch fr Software, Web, Mobile Devices und andere interaktive Produkte, Hanser Verlag, Mnchen. Schiessel M., Duda S., lke A., Fischer R. (2003), Eye Tracking and its Applications in Usability and Media Research, Journal Sonderhe Blickbewegung, mmi-interaktiv Journal, No. 6. Stenfors I., Morn J., Balkenius Ch. (2003), Behavioural Strategies in Web Interaction. AView form Eye-Movement Research, [w:] J. Hyn (red.), The Minds Eye: Cognitive and Applied Aspects of Eye Movement Research, Elsevier Science, Amsterdam.
E WA B A D Z I S K A
Wydzia Inynierii Zarzdzania Politechnika Poznaska ewa.badzinska@put.poznan.pl
Perspektywy rozwoju iksztatowania pozycji konkurencyjnej jednostki naukowo-badawczej

sowa kluczowe: pozycja konkurencyjna, potencja rozwoju, konkurencyjno, dziaania promocyjne, szanse izagroenia streszczenie: Problemem badawczym niniejszej pracy s uwarunkowania rozwoju przedsibiorstwa (jednostki naukowo-badawczej) wkierunku ksztatowania pozycji konkurencyjnej. Celem jest analiza potencjau rmy wobszarze promocji ikomunikacji spoecznej oraz identykacja stosowanych obecnie instrumentw konkurowania. Do realizacji celu pracy wykorzystano metodyk foresight (studia literatury przedmiotu, panele eksperckie, wywiad pogbiony, burza mzgw, analiza swot, metody scenariuszowe).
Prospects for development and formation of acompetitive position of ascientic and research institution
keywords: competitive position, development potential, competitiveness, promotion, opportunities and threats abstract: e research problem of the paper are determinants of enterprise development (in the context of ascientic and research institution) towards the development of competitive position. e aim is to analyze the potential of acompany in the area of promotion and social communication and to identify currently used instruments of competing. To achieve the aim of the paper, the research was based on foresight methodology (literature studies, expert panels, in-depth interviews, brainstorming, swot analysis, scenario-based methods).
34
Ewa Badziska WPROWADZENIE
Wdobie gospodarki przesytu przedsibiorstwa zmuszone s coraz intensywniej walczy zinnymi oswoje pozycje konkurencyjne na okrelonych rynkach. Niezbdna jest budowa potencjau konkurencyjnoci, ktry umoliwi zastosowanie odpowiednich, wiadomie kreowanych instrumentw konkurowania izdobycie przewagi konkurencyjnej. Coraz bardziej konkurencyjne warunki, wjakich przyszo funkcjonowa podmiotom na rynku, wymagaj nie tylko przekazywania informacji osobie, oswojej ofercie iatutach wzgldem konkurentw, ale take odbierania sygnaw zrynku dotyczcych trendw rozwoju, przeobrae makro- imikrootoczenia oraz potrzeb ipreferencji nabywcw. Problemem badawczym niniejszej pracy s uwarunkowania rozwoju przedsibiorstwa (jednostki naukowo-badawczej) wkierunku ksztatowania pozycji konkurencyjnej. Celem poznawczym prowadzonych bada bya diagnoza potencjau rmy wobszarze promocji ikomunikacji spoecznej oraz identykacja stosowanych obecnie instrumentw konkurowania. Waga podjtego problemu badawczego wynika zfaktu, e pozycja konkurencyjna jest jednym zmikroekonomicznych wyznacznikw konkurencyjnoci przedsibiorstw. Tymczasem zarzdzanie konkurencyjnoci przedsibiorstw wci stanowi due wyzwanie dla menederw wPolsce. Istotne jest zatem ustalenie przesanek stanowicych podstaw modykacji obecnie stosowanych instrumentw konkurowania rm zuwzgldnieniem oczekiwa ipreferencji docelowych odbiorcw oraz otoczenia konkurencyjnego. Na podstawie studiw literatury przedmiotu, paneli eksperckich, metody burzy mzgw, wywiadu pogbionego zkierownikami zakadw oraz analizy swot wyrniono kluczowe czynniki warunkujce ksztatowanie przewagi konkurencyjnej przedsibiorstwa. Wskazano take na jego saboci izagroenia wbadanym obszarze. Wyniki uzyskane wtrakcie prowadzonych bada oraz opinie ekspertw ikadry zarzdzajcej na temat dalszego rozwoju przedsibiorstwa stanowiy dla autorki podstaw do stworzenia scenariusza moliwych zdarze. Artyku jest rodzajem raportu pobadawczego.
Scenariusz moliwych zdarze oparty jest na logice intuicyjnej autora, ale wykorzystuje rwnie dowiadczenie ekspertw. Istota scenariusza polega na
Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej STUDIA LITERATUROWE ZZAKRESU ANALIZ
35
Wspczesne przedsibiorstwa prowadz dziaalno wotoczeniu charakteryzujcym si nie spotykan do tej pory dynamik zmian iniestabilnoci regu gry. Dy si do sformuowania paradygmatw funkcjonowania przedsibiorstw, ktrych podstaw bd nowe rda przewagi konkurencyjnej, mogce sprosta podejmowanym wyzwaniom gospodarki, wynikajcym zprocesu globalizacji iintegracji regionw. Wspomniane procesy rzutuj wistotny sposb na strategie idziaania marketingowe wspczesnych rm zwaszcza metody komunikowania si zklientami oraz sposoby prowadzenia dziaalnoci operacyjnej. Niezbdna staje si modykacja dotychczasowych strategii iprzestawienie si menederw na nowy sposb mylenia idziaania, wktrym istotn rol odgrywa gospodarka oparta na wiedzy inowoczesnych mediach elektronicznych (por. Badziska 2011a, s.7, 8). Wliteraturze przedmiotu od lat toczy si spr oto, czy decydujcy wpyw na proces ksztatowania pozycji konkurencyjnej przedsibiorstw bd miay wprzyszoci czynniki egzogeniczne czy endogeniczne. Dynamiczne zmiany zachodzce wotoczeniu instytucji gospodarczych, ich rnokierunkowo oraz pojawiajce si kryzysy ekonomiczne skupiy uwag decydentw na poszukiwaniu nowych narzdzi zarzdzania strategicznego, ktre zwikszayby tolerancj, niepewno iodporno na niespodziewane zdarzenia. Efektem tego byo opracowanie przez rm Royal Dutch-Shell metod scenariuszowych, polegajcych na stworzeniu rnych wersji rozwoju sytuacji wotoczetworzeniu zbioru potencjalnych wydarze wanych dla istnienia organizacji. Celem bada jest identykacja przyczyn tych wydarze, moliwych kierunkw ewolucji, siy ich oddziaywa na rm oraz okrelenie zdolnoci organizacji do dostosowywania si do nowych warunkw otoczenia. Dalszym efektem moe by opracowanie scenariuszy rozwoju wydarze wotoczeniu (scenariusza optymistycznego, pesymistycznego, najbardziej prawdopodobnego, atake scenariusza niespodziankowego) izaprojektowanie odpowiedniej reakcji organizacji (por. Gierszewska, Romanowska 2003, s. 65-91). Opracowanie scenariuszy rozwoju wydarze wotoczeniu bdzie stanowi efekt dalszych, bardziej pogbionych bada autorki.
36
Ewa Badziska
niu biznesowym oraz zaprojektowaniu reakcji rmy na zachodzce zmiany. Coraz bardziej konkurencyjne warunki funkcjonowania przedsibiorstw na rynku globalnym spowodoway konieczno prowadzenia systematycznych studiw nad przyszoci. Nieodzowne stao si podejcie wieloaspektowe oraz formuowanie wizji przyszoci, jako syntezy ispjnego opisu ewolucji zdarze. Scenariusze maj za zadanie pobudzi decydentw do mylenia wariantowego, awic do gotowoci rozpatrywania zjawisk, ktre mog potoczy si odmiennie wstosunku do przewidywa (Liss 2000, s.4). Budowa scenariuszy nastpuje wwyniku analizy zoonych sytuacji. Nie stanowi one statycznych, pojedynczych obrazw przyszoci, lecz zawieraj seri obrazw ukadajcych si wpewn dynamiczn histori (Grundy, Brown 2004, s. 55). Wliteraturze przedmiotu znale mona wspczenie wiele metodologicznych wskaza charakteryzujcych zastosowanie metod scenariuszowych wprocesie budowy strategii organizacji (Radzikowska 2000, s.194; Stabrya 2000, s.147-150). Metody scenariuszowe wykorzystuje si przede wszystkim wsytuacjach, gdy badany problem jest zoony, istnieje wysokie prawdopodobiestwo zmian otoczenia, trudno jest okreli przebieg gwnych trendw, ahoryzont czasowy jest wzgldnie dugi (Locum 2003, za: Borodako 2009, s.84). Scenariusze budowane s zarwno na poziomie przedsibiorstwa, brany, jak igospodarki regionalnej czy krajowej, anawet caego wiata. Rni si nie tylko poziomem, na jakim s budowane, ale take form wynikajc ze sposobu ich konstrukcji. Jeden ztwrcw metody scenariuszowej Kees van der Heijden wyrnia nastpujce ich rodzaje: indukcyjne, dedukcyjne oraz tworzone metod przyrostow (Van der Heijden 2000, s.206-227). Nieco odmiennie przedstawia si podzia scenariuszy zaproponowany przez A.Klasika (1993, s.91-94) czy G.Ringlanda (2002, s.159-160). Zkolei podzia metod scenariuszowych opracowany przez G.Gierszewsk iM.Romanowsk (2003, s.65-91)
Koncepcja scenariuszy zostaa zastosowana po raz pierwszy przez koncern General Electric oraz rm Stell Nederland wlatach 70. xx w., awliteraturze przedmiotu metod scenariuszow spopularyzowali wtym okresie H. Kahn iA.J. Wiener (1967).
Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej
37
obejmuje: scenariusze moliwych zdarze, scenariusze symulacyjne, scenariusze stanw otoczenia oraz scenariusze procesw wotoczeniu. Zastosowanie metod scenariuszowych wbadaniach nad przyszoci moe przynie dla analizowanego systemu wymierne korzyci, takie jak: pomoc decydentom wwytyczaniu celw, odkrywanie mechanizmw dynamiki przedsibiorstwa czy znalezienie instrumentw aktywnego ksztatowania przyszoci przedsibiorstwa (por. Penc-Pietrzak 2010, s. 89). Metoda scenariuszowa obarczona jest jednak pewnymi sabociami, ktre wi si midzy innymi ztrudnoci przeoenia wypracowanych scenariuszy na konkretne decyzje ze wzgldu na liczne wizje prawdopodobnych wersji przyszoci, konieczno duego dowiadczenia wasnych specjalistw ipomocy ekspertw zzewntrz oraz posiadanie przez zespoy opracowujce scenariusze wiedzy ominionym iobecnym stanie rzeczy (Bieniok 1999, s.14, 15).
METODYKA BADA
Wniniejszym opracowaniu wykorzystano metodyk foresight do kreowania przyszego rozwoju rmy wzakresie promocji ikomunikacji spoecznej. Podstaw sformuowania scenariusza przyszych zdarze bya m.in. diagnoza stanu istniejcego iocena potencjau rozwojowego przedsibiorstwa oraz prognozowane tendencje zmian informacje uzyskano wprocesie aktywnych, zbiorowych konsultacji eksperckich, burzy mzgw, wywiadw pogbionych zkierownikami zakadw ianalizy materiaw rdowych. Wbadaniach foresightu istotna jest aktywna komunikacja zainteresowanych stron, by uwzgldni moliwie rne punkty widzenia. Korzystanie zszerokiej palety metod analizy, symulacji, prognozowania ma czy teraniejszo zprzyszoci przy uwzgldnieniu procesu cigego rozwoju. Metodyka foresight wie si m.in. zrozpoznawaSzerzej na temat charakterystyki metod scenariuszowych patrz: BadziskaE. (2011b, s.11-20), Metody scenariuszowe wbadaniach nad przyszoci, [w:] M.K.Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, tom ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna.
38
Ewa Badziska
niem elementw sprawczych irozwaaniami nad ich si, kierunkiem iokresem oddziaywania, atake przewidywaniem przyszych problemw iprzygotowaniem metod postpowania znimi (Wyrwicka 2011, s. 5). Tradycyjne formuowanie strategii marketingowych jest dzisiaj skazane na niepowodzenie, ze wzgldu na bazowanie na paradygmatach planowania linearnego, ktre powstay wokresie wzgldnej stabilizacji rynkw ibran. Obecnie konkurenci, dostawcy iklienci przechodz gwatowne transformacje, dlatego projekty strategii marketingowych, ktre zakadaj cigo trendw ijednoznaczno celw rynkowych, nie speniaj naleycie swej roli wzakresie trafnego prognozowania. Praktyczn iskuteczn alternatyw okazuj si metody planowania scenariuszowego. Scenariusze s szczeglnie przydatne jako podstawa planowania wniepewnym otoczeniu. Nie dotycz one pojedynczych elementw, lecz bazuj na zidentykowanych przez uczestnikw badania zwizkach przyczynowo-skutkowych (Mesjasz 2008, s.15). Przedstawiaj wsposb kompleksowy opis przyszego zachowania si systemu, ktry pozwoli funkcjonujcej organizacji poradzi sobie zniepewnoci igwatownie zmieniajcym si otoczeniem (Sadler 2003, s.44). Na potrzeby niniejszego opracowania przyjto podzia metod scenariuszowych opracowany przez G.Gierszewsk iM.Romanowsk. Wramach realizacji celu pracy zaproponowano scenariusz moliwych zdarze. Jest on oparty na logice intuicyjnej badacza, ale wykorzystuje rwnie dowiadczenie ekspertw. Proces tworzenia scenariusza polega na znalezieniu zbioru potencjalnych wydarze wanych dla istnienia organizacji. Celem bada jest identykacja przyczyn tych wydarze, moliwych kierunkw ewolucji, siy ich oddziaywa na rm oraz okrelenie zdolnoci organizacji do dostosowywania si do nowych warunkw otoczenia.
CHARAKTERYSTYKA PRZEDMIOTU BADA
Przedmiotem bada prowadzonych wInstytucie Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich byy: identykacja ianaliza podejmowanych dziaa promocyjnych, diagnoza potencjau przedsibiorstwa wbadanym obszarze,
39
uwarunkowania przyszego rozwoju wkierunku ksztatowania pozycji konkurencyjnej. Instytut Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich wPoznaniu utworzony zosta dnia 1 stycznia 2009 r. wwyniku konsolidacji dwch Instytutw, amianowicie Instytutu Wkien Naturalnych oraz Instytutu Rolin iPrzetworw Zielarskich. Poczenie nastpio wramach restrukturyzacji niektrych jednostek badawczo-rozwojowych podlegych Ministrowi Rolnictwa iRozwoju Wsi. Przesankami procesu konsolidacji byo zintegrowanie potencjau kadrowego iolbrzymiego dorobku naukowego Instytutw okilkudziesicioletniej tradycji, ponadto racjonalizacja zasobw majtkowych, optymalizacja kosztw dziaalnoci oraz spodziewany efekt synergii wynikajcy zaktywnoci badawczo-rozwojowej. Istotnym aspektem by take wzrost konkurencyjnoci nowo powstaego podmiotu gospodarczego wzakresie potencjau wdroeniowego. Instytut Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich jest dzisiaj interdyscyplinarn jednostk naukowo-badawcz, ktra prowadzi badania teoretyczne iaplikacyjne wtakich obszarach, jak: biologia molekularna, inynieria genetyczna, biotechnologia, nanotechnologia oraz hodowla iagrotechnika rolin. Instytut ksztatujc swj rozwj wsystemie zarzdzania strategicznego wformule organizacji uczcej si, musi uwzgldnia istotne czynniki zewntrzne, ktre determinuj moliwe warianty podejmowanych decyzji. Nale do nich: otoczenie prawne (np. Ustawa oinstytutach badawczych; Prawo ozamwieniach publicznych), czynniki instytucjonalne, warunki ekonomiczne igospodarcze pastwa. Istotn determinant rozwoju Instytutu jest ponadto otoczenie regionalne, aszczeglnie polityka regionalna iaktywno wielkopolskich przedsibiorcw oraz ich zainteresowanie nowoczesn technologi produkcji rolin specjalnych (wknistych, energetycznych, zielarskich) (por. Spychalski 2012, s.92, 93). Niewtpliwie istotnym aspektem wpywajcym na rozwj iksztatowanie konkurencyjnoci Instytutu s uwarunkowania wewntrzne, czyli zasoby rzeczowe oraz coraz bardziej liczce si zasoby niematerialne, takie jak: unikatowe kompetencje, know-how, dowiadczenie czy kapita spoeczny organizacji. Oogromnym potencjale kadrowym
40
Ewa Badziska
idowiadczeniu naukowym Instytutu wiadczy m.in. liczba ponad 50 realizowanych obecnie projektw badawczych nansowanych wramach programw krajowych (m.in.ncbir, ncn, poig), atake zagranicznych. Do najwaniejszych znich nale m.in.: Nowa ywno bioaktywna ozaprogramowanych waciwociach prozdrowotnych (poig1.1.2.), Funkcjonalne nano- imikromateriay wkiennicze nanomitex (poig 1.3.1), natex Natural Aligned Fibres and Textiles for Use in Structural Composite Applications (7pr), opracowanie technologii wytwarzania iaplikacji ekstraktu lignanw znasion lnu wsuplementach diety (Projekt Rozwojowy). Potencja Instytutu stanowi rwnie efekty dziaalnoci naukowo-badawczej zwizane zopracowywaniem, wdraaniem ikomercjalizacj technologii. Wymieni tu mona m.in.: opracowanie nowych technologii (6), wdroenia isprzeda technologii (65), patenty izgoszenia patentowe (31), nagrody iwyrnienia za dziaalno badawcz irozwojow (64). Wramach struktury funkcjonuje Dzia Koordynacji Bada, Controllingu iTransferu Technologii, ktrego gwnym zadaniem jest wsparcie administracyjno-organizacyjne realizowanych wInstytucie projektw badawczych, inwestycyjnych oraz tzw. mikkich. Pracownicy Dziau posiadaj wieloletnie dowiadczenie waplikowaniu, realizacji irozliczaniu projektw wramach funduszy strukturalnych, programw krajowych imidzynarodowych.
WYNIKI BADA
Realizacj bada prowadzonych wInstytucie Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich wPoznaniu wramach Projektu B+R dla Wielkopolski rozpoczto od wstpnej identykacji obszaru dziaa przedsibiorstwa zapoznania si zdokumentacj wewntrzn dotyczc struktury organizacyjnej przedsibiorstwa, analizy materiaw ze rde wtrnych, bada obserwacyjnych ikonsultacji eksperckich. Wcelu zdiagnozowania badanego problemu przeprowadzono wywiad pogbiony zkierownikami ipracownikami: Zakadu Innowacyjnych Technologii Wkienniczych, Pracowni Technologii Przetwrstwa Rolin Wknistych iLaboratorium Wkienniczego,
41
Zakadu Innowacyjnych Biomateriaw iNanotechnologii, wtym Laboratorium Palnoci iPracowni Ekstruzji, Zakadu Bada iPrzetwrstwa Nasion, Dziau Marketingu iWzornictwa, Sklepu Firmowego textilen. Ponadto konsultacje zkadr kierownicz pozwoliy na uzyskanie istotnych danych dotyczcych komercjalizacji wynikw prowadzonych bada ikierunkw wsppracy wsferze nauka-biznes oraz prowadzonych dziaa promocyjnych. Kolejnym etapem prowadzonych bada byy panele eksperckie na temat modykacji ipodjcia nowych dziaa na rzecz promocji Instytutu ibudowania wizerunku marki Bioax. Wdyskusjach panelowych uczestniczyli przedstawiciele Instytutu zZakadu Marketingu iWzornictwa, Zakadu Bada iPrzetwrstwa Nasion, Zespou Sprzeday, Dziau Informacji Naukowej iWsppracy zZagranic oraz Dziau Koordynacji Bada, Controllingu iTransferu Technologii. Wramach studiw wasnych przeprowadzono badania obserwacyjne dziaa konkurentw wobszarze dotyczcym promocji oferty produktowo-usugowej oraz dziaalnoci sklepu internetowego. Na podstawie rde pierwotnych iwtrnych przeprowadzono diagnoz potencjau jednostki wzakresie budowania relacji zmikrootoczeniem (wsppraca zuczelniami, orodkami B+R, Instytucjami Otoczenia Biznesu, wadzami Regionu). Kolejna runda konsultacji eksperckich na temat dziaa wizerunkowych ipromocyjnych Instytutu dotyczya zmiany nazwy sklepu rmowego iinternetowego na Biostyl idalszej strategii dziaania. Dziki ogromnemu wsparciu ze strony specjalistw-ekspertw Instytutu przeprowadzono analiz diagnostyczn potencjau przedsibiorstwa wzakresie promocji oferty produktowo-usugowej, atake przewidywanych kierunkw rozwoju wnajbliszych piciu latach. Ustalono przesanki stanowice podstaw modykacji obecnie stosowanych dziaa wzakresie promocji przedsibiorstwa zuwzgldnieniem oczekiwa ipreferencji docelowych odbiorcw. Syntetyczna ocena jakociowa organizacji pozwolia na sformuowanie scenariusza moliwych zdarze wkierunku ksztatowania przewagi konkurencyjnej wobszarze objtym badaniem. Wrd kluczowych czynnikw sukcesu
42
Ewa Badziska
irde ksztatowania przewagi konkurencyjnej placwki wymieni naley potencja kadry, wieloletnie dowiadczenie naukowo-wdroeniowe iinfrastruktur badawcz, dziki ktrym Instytut moe oferowa innowacyjne iunikatowe rozwizania produktowe (np. ocharakterze prozdrowotnym iekologicznym). Osile produktw marki Bioax oraz olejw lnianych stanowi: ich wysoka jako (posiadaj certykaty jakoci surowcw itechnologii), aspekty prozdrowotne oraz atrakcyjno pod wzgldem ceny. S to istotne atuty, wyrniajce mark Bioax na tle produktw konkurencyjnych, dlatego Instytut powinien podkrela je wprzyszych dziaaniach promocyjnych. Obecnie produkty te, pomimo tak silnej przewagi, nie s wystarczajco rozpoznawalne wrd konsumentw, co stanowi niewtpliw sabo Firmy. Analiza materiaw rdowych wskazuje, e przyczyn tego stanu jest brak skutecznych dziaa promocyjnych iwizerunkowych (wtym brak dziaa reklamowych, sponsoringowych, komunikacji wInternecie, mao atrakcyjna oferta sklepu internetowego). Istotn saboci jest rwnie obszar komunikacji wewntrznej (Intranet, regularne spotkania, przekaz informacji) oraz brak wydawnictw patronackich. Wocenie ekspertw scenariusz moliwych zdarze przedstawia si nastpujco: Wperspektywie piciu lat nastpi modykacja stosowanych instrumentw konkurowania ipoprawa skutecznoci podejmowanych dziaa promocyjnych. Instytut bdzie wwikszym stopniu wykorzystywa znaczc rol innowacyjnych produktw. Wdziaalnoci wizerunkowej zacznie podkrela ich jako, unikatowo iaspekty prozdrowotne. Szans rozwoju stanowi bdzie take prognozowany wzrost nacisku ze strony klientw iorganizacji (np. konsumenckich) na identykowalno surowcw idoskonalenie standardw bezpieczestwa ywnoci, awic badania, certykaty jakoci surowcw, np. na brak metali cikich, ktre Instytut ju posiada. Nowego wymiaru nabierze promocja wInternecie. Wtym celu Firma wykorzysta szans zwizan ze wzrostem oczekiwa konsumentw wzakresie informacji na temat zdrowotnoci iwartoci odywczych produktw (wzrost popytu na wyroby isuplementy diety zlnu) oraz szans dotyczc zwikszonego poziomu wykorzystania technologii
43
informacyjno-telekomunikacyjnych. Moda na zdrowy styl ycia bdzie szczeglnie podkrelana wdziaalnoci promocyjnej sklepu rmowego Biostyl. Niezmiernie wanym aspektem bdzie ponadto otwarto Instytutu na wspprac zkrajowymi izagranicznymi orodkami B+R oraz dyfuzja wiedzy itransfer technologii na linii nauka-biznes. Poza wymiernymi efektami kooperacji, takimi jak np. wsplne projekty badawcze, komercjalizacja wynikw prowadzonych prac, bdzie suyo to budowaniu pozytywnego wizerunku oraz realizacji jego wizji. Przyszy obraz Instytutu to uzyskanie pozycji jedynej wPolsce interdyscyplinarnej organizacji badawczej bdcej pastwowym instytutem badawczym i zajmujcej si kompleksowymi badaniami nad pozyskiwaniem i przerobem naturalnych surowcw wknistych, zielarskich oraz energetycznych (Spychalski 2012, s.95). Atutami Instytutu s ibd niewtpliwie: znaczca pozycja wzakresie bada nad rolinami wknistymi izielarskimi, cenne zasoby wzakresie infrastruktury naukowej idowiadczalno-wdroeniowej oraz transfer technologii owysokiej efektywnoci technicznej. Szans dla przyszego rozwoju Instytutu bdzie rewitalizacja upraw lnu oraz rozwj dziaw specjalnych rolnictwa iprzetwrstwa surowcw wknistych ienergetycznych, ktre pozwol na efektywne wykorzystanie potencjau intelektualnego kadry ipotencjau produkcyjnego. Niezwykle wana bdzie tu spjno poszczeglnych form aktywnoci. Istotnym zagroeniem dla funkcjonowania Instytutu bdzie najprawdopodobniej spadek nakadw na dziaalno innowacyjn wzakresie innowacji produktowych iprocesowych, wzrost importu produktw substytucyjnych oraz wzrost liczby nowych, silnych przedsibiorstw kapitau prywatnego. Negatywny skutek izagroenie wutrzymaniu pozycji konkurencyjnej przyniesie ponadto dalsze ograniczanie donansowania sektora badawczo-rozwojowego zbudetu pastwa. Moliwe pogorszenie koniunktury, nieuczciwe zabiegi konkurentw ispadek zbytu wyrobw wymusz zwikszenie intensywnoci dziaa promocyjnych, wcelu podkrelenia jakoci ioryginalnoci
44
Ewa Badziska
produktw Instytutu oraz prowadzonych bada i realizowanych projektw wdroeniowych. Szanse rozwojowe wynika bd zminimalizacji saboci iumiejtnego wykorzystania pojawiajcych si moliwoci.
ZAKOCZENIE
Warunkiem skutecznoci przyszych dziaa promocyjnych bdzie niewtpliwie znalezienie nowatorskich technik gromadzenia, transformacji, przekazywania iuytkowania informacji, ktre stanowi bd oprzewadze konkurencyjnej przedsibiorstwa isprostaj przyszym wyzwaniom polskiej gospodarki rynkowej. Wspczesne podejcie do planowania strategicznego wymaga wyranego zwrcenia si ku niejednoznacznoci iniepewnoci wkwestii strategicznej. Strategia nie jest dzi raz ukoczon czynnoci, lecz permanentnym uczeniem si, szybk ielastyczn adaptacj do zmieniajcych si okolicznoci icigym doskonaleniem systemu. Budowanie scenariuszy rozwoju danego zakresu dziaa wymaga zaoenia eksploracji trendw iniepewnoci wkluczowych obszarach. Wodniesieniu do promocji ikomunikacji spoecznej obejmuj one m.in.: otoczenie komunikacyjne (np. takie trendy jak: indywidualizacja zachowa, interaktywno, mobilno), grupy docelowe, postawy zakupowe, cieki decyzyjne, zmiany wpercepcji inawykach, kanay istrategie sprzeday, zmiany wartoci marki wzalenoci od trendw zmian czy koncepcji rozcigania marki na inne produkty. Funkcjonowanie przedsibiorstw na rynku wsytuacji permanentnych zmian warunkw gospodarowania oznacza zagroenie wzdobyciu i utrzymaniu pozycji konkurencyjnej. Okonkurencyjnoci Instytutu Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich wiadcz niewtpliwie prowadzone badania naukowe iposiadanie wysokiej jakoci laboratoriw badawczych oraz kreatywno pracy izaangaowanie kadry. To dziki temu wInstytucie powstaj innowacyjne rozwizania technologiczne chronione prawem patentowym. Stosujc ju dzisiaj najnowoczeniejsze formuy postpowania badawczego oraz gwarantujc najwysz jako wyrobw, atake speniajc kryteria efektywnoci ekonomicznej istandardy etyczne, Instytut ma szans realizacji swojej wizji.
Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej LITERATURA

BadziskaE.(2011a), Konkurowanie przedsibiorstw wsegmencie modych konsumentw, pwe, Warszawa. BadziskaE. (2011b), Metody scenariuszowe wbadaniach nad przyszoci, [w:] M.K.Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, tom ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. BorodakoK. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa. Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk (2011), M.K.Wyrwicka (red.), tom ii, Wyd. Politechniki Poznaskiej, Pozna. GierszewskaG., RomanowskaM. (2003), Analiza strategiczna przedsibiorstwa, pwe, Warszawa. Grundy T., Brown L. (2004), Be Your Own Strategy Consultant, omson, London. Heijden van der K. (2000), Planowanie scenariuszowe wzarzdzaniu strategicznym, Dom Wydawniczy abc, Krakw. Kahn H., Wiener A.J. (1967), The Year 2000. AFramework for Speculation on the Next Thirty Three Years, Macmillan, New York. Liss K. (2000), Scenario Planning Reconsidered, Harvard Management Update September. LocumN. (2003), Participatory Methods Toolkit. Apractitioners manual, King Baudouin Foundation, United Nations University, Helsinki, [za:] K.Borodako (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa. Mesjasz Cz. (2008), Przewidywanie we wspczesnym zarzdzaniu strategicznym, Organizacja iKierowanie nr 3. Penc-PietrzakI. (2010), Planowanie strategiczne wnowoczesnej rmie, Wolters Kluwer Business, Warszawa. Planowanie strategiczne (1993), A. Klasik (red.), pwe, Warszawa. Podstawy zarzdzania przedsibiorstwem (1999), H.Bieniok (red.), cz. 2, Akademia Ekonomiczna wKatowicach, Katowice. RadzikowskaB. (2000), Scenariusze, [w: ] Prognozowanie gospodarcze. Metody izastosowania, M.Cielak (red.), Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa. Ringland G. (2002), Scenarios in Business, John Wiley & Sons, Chichester. Sadler Ph. (2003), Strategic Management, Kogan Page, London. Spychalski G. (2012), Koncepcja rozwoju Instytutu Wkien Naturalnych iRolin Zielarskich wPoznaniu, [w: ] Folia Pomeranae Universitatis Technologiae Stetinensis, Seria: Oeconomica 292 (66), Szczecin. StabryaA. (2000), Zarzdzanie strategiczne wteorii ipraktyce rmy, Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa-Krakw.
45
J U S T Y N A L E WA N D O W S K A
Wysza Szkoa Logistyki wPoznaniu justyna.lewandowska@wsl.com.pl
Opracowanie nowej oferty produktowej przedsibiorstwa DLM wodniesieniu do zasad lozoi kaizen
sowa kluczowe: oferta produktowa, lozoa kaizen, praktyki cigego doskonalenia, identykacja strat, redukcja strat streszczenie: Artyku ma na celu przedstawienie propozycji nowej oferty produktowej uwzgldniajcej zasady lozoi kaizen przedsibiorstwa doradczego wiadczcego swoje usugi m.in. dla przemysu poligracznego. Na podstawie bada literatury oraz bada empirycznych zaprezentowano wartykule gwne zaoenia lozoi kaizen oraz praktyczne ich wykorzystanie. Po dokonaniu uproszczonej analizy swot przedsibiorstwa dlm zaproponowano zmodykowan ofert produktow uwzgldniajc zasady lozoi kaizen.
Developing anew product offer of DLM company on the principles of kaizen philosophy
keywords: product oer, Kaizen philosophy, continuous improvement practices, identication of losses, reduction of losses abstract: e article aims to present aproposal of anew product oer including principles of kaizen philosophy for the consulting company that provides its services, among others, for the printing industry. Based on the literature studies and empirical research, the article presents the main assumptions of the kaizen philosophy and its practical use. A er the simplied swot analysis of dlm company, the author proposed amodied product oer, taking into account the principles of kaizen philosophy.
48
Justyna Lewandowska WPROWADZENIE
Filozoa kaizen, powstaa 50 lat temu wJaponii, ma na celu przynie efekty tym, ktrzy maj odwag zmieni siebie idotychczasowe przyzwyczajenia. Daje przedsibiorstwom nowe ycie biznesowe, wktrym zmiana na lepsze towarzyszy kademu codziennie iwszdzie. Rozpoczyna si od maych stopniowych udoskonale, akoczy na wielkich strategicznych zmianach wprzedsibiorstwach. Wszystko po to, aby obniy koszty ipoprawi wskaniki rentownoci (Pograniczny 2011). Ten skuteczny model zarzdzania wywodzi si wprostej linii zfabryk, ale znajduje naladowcw wbrany usugowej iadministracji.
CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII KAIZEN
Filozoa kaizen(jap.,pol. poprawa, polepszenie, zmiana na lepsze) deniowana jako lozoapostpowania, wywodzca si zjaposkiejkultury ipraktyki zarzdzania. Jej zastosowanie nie sprowadza si tylko do tego, aby produkt czy usuga odpowiaday okrelonym wymaganiom jakoci. Wmyl tej lozoi jako sprowadza si do stylu ycia niekoczcego si procesu ulepszania. Podstawow regu tej lozoi jest cige zaangaowanie oraz ch cigego podnoszenia jakoci rmy iproduktu. Polega to na wczeniu procesu mylowego na kadym etapie np. produkcji, jest odpowiedzi na zautomatyzowane, tradycyjne podejcie do produkcji masowej, ktre eliminuje potrzeb wiadomej oceny wykonywanego zadania (Kenkyushas..., 1991). Wkontekcie zarzdzania kaizen ma dwie gwne funkcje do spenienia: utrzymanie idoskonalenie standardw. Utrzymanie dotyczy zachowania obecnego poziomu technologii zarzdzania oraz standardw operacyjnych. Doskonalenie zkolei odnosi si do dziaa majcych na celu ulepszenie obecnych standardw. Doskonalenie moe
Wikszo przedsibiorstw zEuropy Zachodniej iAmeryki zaliczanych do wiatowej czowki, ktre wykorzystay lozo inarzdzia kaizen lub jej elementy, osigny wcigu picioletniego okresu stosowania rozmaite usprawnienia, wzrosa ich produktywno do 30%, przy jednoczesnym skrceniu czasu wytwarzania do 50%. Zwykle redukowano take zapasy do 80% oraz uzyskiwano redukcj miejsca do 70% (Pograniczny 2011).
Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen
49
by sklasykowane jako kaizen lub innowacja. Kaizen oznacza mae, stopniowe usprawnienia wefekcie ponoszonych wysikw. Innowacje oznaczaj radykaln popraw wwyniku ogromnych inwestycji rodkw wnowe technologie czy wyposaenie. Natomiast kaizen stawia na ludzkie wysiki, morale, komunikacj, szkolenie, prac zespoow, zaangaowanie isamodyscyplin to podejcie bazujce na zdrowym rozsdku i niskich kosztach (Imai 2006, s.10). Wkaizen popiera si mylenie zorientowane procesowo, poniewa wychodzi si zzaoenia, e naley usprawni proces, by poprawiy si wyniki. Niepowodzenie wuzyskaniu zaplanowanych wynikw oznacza niepowodzenie wprocesie. Kierownictwo powinno identykowa ipoprawia bdy wynikajce zprocesu. Kaizen skupia si na ludzkich wysikach to orientacja ostro kontrastujca zpodejciem Zachodu, wktrym licz si gwnie wyniki. Podejcie procesowe powinno by stosowane rwnie przy wdraaniu rnych strategii kaizen, np. planuj-rb-sprawddziaaj (ang. Plan-Do-Check-Act), standaryzuj-rb-sprawd-dziaaj (ang. Standardize-Do-Check-Act), Total Quality Management (tqm), Just-in-Time (JiT), Total Product Maitenance (tpm) (Imai 2006, s. 13). Jak ju zostao wspomniane, wmodelu zachodnim du wag przykada si do wynikw, jakie osignie poszczeglny pracownik, wskutek czego nasila si konkurencja iwspzawodnictwo. Wodrnieniu od tego model japoski oparty jest na pracy zespoowej iwsplnym podejmowaniu decyzji. Europejscy pracownicy maj moliwo szybkiego awansu, co wie si ze znacznym wzrostem wynagrodze, lecz nie zapewnia stabilnoci ipewnoci wutrzymaniu pozycji wpracy. Japoskie rmy inwestuj wpodwadnych icho nie ma tu mowy oduych rnicach wwynagrodzeniach, aawans jest powolny, to pracownik ma zapewnion prac na cae ycie. Wpierwszym modelu stosowany jest system kar inagrd, pracownik jest cigle kontrolowany, oceniany wedug ustalonych norm. Wdrugim modelu ceni si zaangaowanie, pomysowo, aktywno ikreatywno, pracownik poddawany jest cigej ocenie przez kierownictwo (Hamrol, Mantura 1998, s. 98). Przedsibiorstwa europejskie zorientowane s na technik, ktra rozwija si wsposb cigy idynamiczny. Widoczne efekty s bowiem najwaniejsze. Cigle szuka si nowych technologii. WJaponii postp techniczny to nieustanne zmiany wszystkich procesw jedynie wspo-
50
Justyna Lewandowska
magane istniejcymi technologiami. Wszystko tu jest zorientowane na ludzi, anie na technik. Barier moe stanowi typ kultury organizacyjnej. Przedsibiorstwa amerykaskie ieuropejskie koncentruj si zwykle na szybkich zmianach, ktre przynosz natychmiastowe rezultaty, skupiaj uwag na technice icelach nie na ludziach. Wodrnieniu od nich rmy japoskie uwzgldniaj potrzeb innowacji, nie zapominajc opotrzebie cigego ulepszania ju istniejcych standardw (Wasilewski 1998, s.19). Pomimo tych rnic niewtpliwie istotne ikorzystne jest przeniesienie elementw tej lozoi na polski rynek, poniewa przedsibiorstwo moe zyska wiele korzyci maymi nakadami nansowymi. Wiele japoskich rm osigno wiatowy sukces, stosujc zarzdzanie przez kaizen, dlatego europejskie rmy powinny bra znich przykad. Nie chodzi tutaj ocakowite naladowanie, tylko odostosowywanie japoskich metod do europejskich warunkw. Kaizen to proces rozwizywania problemw. Aby dobrze zrozumie irozwiza problem, trzeba go rozpozna oraz zebra iprzeanalizowa odpowiednie dane. Rozwizywanie problemu bez signicia do danych liczbowych polega na odwoaniu si do przeczu iodczu, co nie jest podejciem ani naukowym, ani obiektywnym. Zbieranie danych na temat stanu aktualnego pozwala zrozumie na czym obecnie przedsibiorstwo si koncentruje; to suy za punkt wyjcia do poprawy (Imai, 2006, s. 13). Kada praca to zbir procesw, akady znich ma zarwno swojego dostawc, jak iklienta. Materia lub informacja dostarczane zprocesu A(dostawca) s obrabiane iulepszane przez proces B, astd przesyane dalej do procesu C. Kady kolejny proces powinien by traktowany jako klient. Aksjomat kolejny proces klientem odnosi si do dwch typw klientw: wewntrznych (wprzedsibiorstwie) oraz zewntrznych (na rynku). Wikszo osb pracujcych wprzedsibiorstwach ma do czynienia zklientami wewntrznymi. Uwiadomienie sobie tego powinno prowadzi do postanowienia, by nigdy nie przekazywa do nastpnego procesu wadliwych czci lub niewystarczajcych informacji. Jeli wszyscy wprzedsibiorstwie stosowaliby ten aksjomat, wrezultacie klient zewntrzny otrzymywaby produkt lub usug owysokiej jakoci (Imai 2006, s. 13). Filozoa kaizen ma na celu wdraanie usprawnie, wymaga sformuowania konkretnego celu przez szczebel zarzdzajcy przedsi-
51
biorstwa. Przywdztwo we wszystkich dziaaniach kaizen skierowanych na osignicie stawianych celw jest niezbdne. Kaizen wymaga wpraktyce take szczegowego nadzoru wdraania.
CELE IZASADY KAIZEN
Celekaizen Kaizen, poprzez stopniowe doskonalenie wszelkich aspektw dziaalnoci rmy, dy do osignicia nastpujcych celw: skrcenia czasu realizacji procesu pracy oraz poprawy jakoci, dostosowywania technicznego elementw systemu, tworzenia kryteriw oceny inagradzania, redukcji kosztw. Zasadykaizen Filozoa kaizen opiera si na dwch, zasadniczych elementach: ulepszania izmiany na lepsze, toczcego si stale procesu. 10 zasadkaizen 1. Problemy stwarzaj moliwoci. 2. Pytaj 5 razy Dlaczego?. 3. Bierz pomysy od wszystkich. 4. Myl nad rozwizaniami moliwymi do wdroenia. 5. Odrzucaj ustalony stan rzeczy. 6. Wymwki, e czego si nie da zrobi, s zbdne. 7. Wybieraj proste rozwizania, nie czekajc na te idealne. 8. Uyj sprytu zamiast pienidzy. 9. Pomyki koryguj na bieco. 10. Ulepszanie nie ma koca (Imai 2006, s. 25).
METODA 5 X DLACZEGO (5W)
Jedn zmetod wykorzystania lozoi kaizen jest analiza 5 x dlaczego(zang.5 Why inaczej 5W). 5W jest jedn zmetod pozwalajcych na wykrywanie przyczyn problemw (lubdefektw). Jest to zasada,
52
Justyna Lewandowska
ktr stosuje si wcelu ustalenia podstawowej przyczyny problemu. Zadawanie kilku pyta Dlaczego? pozwala doj do rda zakce, gruntownie zbada ich przyczyn iskupi si na ich skutecznym rozwizywaniu. Dziki zadawaniu pyta Dlaczego? problem staje si bardziej zrozumiay, przez co podstawowa przyczyna jego powstania jest atwiejsza do zidentykowania iwyeliminowania. Analiza 5Whypozwala odpowiedzie na pytania: Dlaczego powsta problem? Dlaczego go nie zauwaylimy? Jak go rozwiza? Twrc metody 5Why jestSakichi Toyoda. Wtrakcie rozwoju metodologii przemysowej metoda 5W zostaa szybko udoskonalona iwdroona wewntrz korporacji motoryzacyjnej Toyota. Jest to jeden zpodstawowych skadnikw decydujcych oumiejtnoci radzenia sobie wtrudnych sytuacjach.Taiichi Ohno, twrcaToyota Production System, opisuje 5W jako metod naukowego podejcia Toyoty, polegajc na kilkakrotnym zadawaniu pytania Dlaczego? , dziki czemu natura problemu, jak rwnie jego rozwizanie staje si bardziej oczywiste. Metoda 5Wzyskaa na popularnoci na caym wiecie ijest wykorzystywana do dzi jako elementkaizen. Metoda 5W jest prostym narzdziem wrozwizywaniu problemw, atwym do zastosowania wkadej organizacji. Skuteczno tego narzdzia nie wymaga od pracownikw adnego specjalistycznego przygotowania. Metoda ta skania pracownikw do analitycznego mylenia isamodzielnej identykacji problemu. Metoda 5 Why nie jest dziaaniem. Polega na dochodzeniu do problemu drogdedukcji, ktra niekiedy moe prowadzi do bdnych wnioskw (Taiichi 1988, s. 76). Metoda znalaza swoje praktyczne zastosowanie wrealizowanym stau.
METODYKA BADA
Wniniejszym raporcie analizy prowadzono opierajc si na badaniach wtrnych (studia literaturowe, materiay wewntrzne przedPodczas uywania metody 5 Why naley przesta zadawa dalsze pytania wchwili, kiedy zaptlamy si wodpowiedziach albo wnioski zaczynaj wyglda na bdne. Oznacza to, e zaszlimy zbyt gboko wanalizie.
53
sibiorstw) oraz badaniach pierwotnych przy wykorzystaniu techniki wywiadu wprzedsibiorstwie dlm oraz obsugiwanym przez nie przedsibiorstwie poligracznym. Wwyniku przeprowadzonych bada pierwotnych utworzono uproszczon analiz swot dla przedsibiorstwa dlm oraz na jej podstawie ustalono propozycj nowej oferty produktowej tego przedsibiorstwa. Ponadto zebrane informacje wprzedsibiorstwie obsugiwanym przez dlm pozwoliy na przedstawienie przykadu wykorzystania lozoi kaizen widentykacji iredukcji strat.
Przedmiotem bada byo mikroprzedsibiorstwo dlm wiadczce usugi doradcze wzakresie wdraania nowych technologii oraz wprowadzania nowych produktw na rynek. dlm dziaa na wielkopolskim rynku od 2006 r., wiadczc swoje usugi gwnie dla przedsibiorstw brany marketingowej oraz poligracznej. Od trzech lat dlm zaangaowane jest take wusprawnianie procesw wjednej zrm poligracznych wWielkopolsce. Przeprowadzono badania jakociowe technik wywiadu pogbionego zwacicielem przedsibiorstwa dlm oraz pracownikami klienta dlm.
WYNIKI BADA
Wynikiem niniejszego badania jest zaplanowanie strategicznego rozwoju przedsibiorstwa dlm woparciu oide foresightu. Wtym celu przeprowadzono uproszczon analiz swot przedsibiorstwa. Jednym zjej efektw jest informacja dotyczca sabej jego strony, ktra ujawnia si wbraku wiedzy na temat lozoi kaizen. Jednoczenie analiza przedsibiorstwa wykazaa jego zaangaowanie wprojekty usprawniajce dziaalno jego klientw. Te dwa czynniki stay si podstaw kolejnego etapu projektu, tj. opracowania oferty produktowej przedsibiorstwa dlm odpowiadajcej teraniejszym iprzyszym potrzebom rynku. dlm jako rma doradcza powinna dysponowa uniwersalnymi metodami, ktre bdzie moga zastosowa uwielu klientw pochodzcych zrnych bran. Uzupenienie wiedzy dotyczcej lozoi kaizen dla przedsibiorstwa dlm jest szans na pogbienie
54
Justyna Lewandowska
prac/usug, ktre ju wiadczy, oraz zaoferowanie tyche usug nowym klientom wprzyszoci. Po nabyciu wiedzy na temat lozoi kaizen dlm moe zmodykowa swoj ofert ousug identykacji iredukcji strat wprzedsibiorstwie wmyl lozoi kaizen. Udokumentowaniem tego jest pierwszy projekt pt. Redukcja strat makulatury o 2% przeprowadzony wprzedsibiorstwie poligracznym. Klientem dlm jest drukarnia osetowa zatrudniajca okoo 200 osb, posiadajca wswojej ofercie druk czasopism, ksiek, katalogw. Projekt identykacji iredukcji strat przeprowadzono przy zastosowaniu 10 zasad kaizen, rozpoczynajc od analizy 5 dlaczego. Podczas analizy stanowisk roboczych stwierdzono szereg problemw, majcych bezporedni iporedni wpyw na poziom zuycia papieru wprzedsibiorstwie. Bezporedni wpyw: brak porzdku iczystoci wobrbie maszyn drukarskich podczas produkcji (zdjcie 1), operatorzy nie potrali wszybki sposb okreli faktycznej liczby arkuszy papieru stanowicych ubytek technologiczny, operatorzy nie potrali stwierdzi zgodnoci powstaej iloci makulatury zprzyjt norm technologiczn, operatorzy nie potrali okreli, czy po odjciu faktycznych ubytkw wystarczy surowca na dokoczenie produkcji zlecenia.
Zdjcie 1. Wygld stanowiska pracy przed zastosowaniem usprawnie kaizen
rdo: A. Michaowska-Many, materiay DLM.
55
Stwierdzono rwnie inne problemy, ktre s bardzo istotne zekonomicznego punktu widzenia dla caego procesu produkcji, tj. wydajnoci, jakoci, implikujc poziom rentownoci prac. Podjto nastpujce dziaania celem wdroenia usprawnie: zmniejszenie iloci technologicznych ubytkw surowca wtrakcie druku (makulatury), wdroenie prostych narzdzi utrzymania porzdku isamokontroli na stanowiskach, wyeliminowanie postojw maszyn z powodu brakw surowca. Dodatkowo Zarzd Klienta wyznaczy cel: zmniejszy liczb arkuszy papieru przeznaczonych na ubytki wprocesie jednego przezbrojenia maszyny drukujcej z200 na 100 arkuszy dla konguracji druku 4/4. Opracowano plan wdroenia usprawnie wpodziale na przedmiot dziaania, wyznaczono osoby odpowiedzialne za wdroenia oraz czas realizacji. Wwyniku projektu wypracowano szereg procedur oraz zmian postpowania pracownikw przy stanowiskach roboczych. Zmiany wizay si m.in. zzastosowaniem konkretnych czynnoci dotyczcych utrzymania porzdku przy stanowiskach pracy. Przykadem jest instrukcja postpowania ztechnologicznym ubytkiem papieru (rysunek 1). Ponadto wprowadzono zmiany wsystemie informatycznym, ktre ilustroway podjte dziaania, m.in. widoki raportw dostpnych dla operatora, pokazujce: faktyczny stan iloci makulatury, porwnanie do normy, pozosta ilo surowca na zlecenie. Efekty podjtych dziaa usprawniajcych s zauwaalne zarwno: worganizacji pracy istanowisk (zdjcie 2). korzyciach dla pracownikw, wwynikach ekonomicznych przedsibiorstwa, jak rwnie implikuj kolejne usprawnienia iplany na przyszo wpostaci stworzenia irealizacji systemu identykacji iredukcji wszystkich odpadw wprzedsibiorstwie.
56
Justyna Lewandowska Rysunek 1. Przykad postpowania z technologicznym ubytkiem papieru

ONE POINT LESSON Postpowanie z technologicznym ubytkiem papieru (makulatur)
Makulatur powstajc podczas druku naley odkada na palety ustawione
MIEJSCE NA MAKULATUR
w stojakach do rwnania papieru, zlokalizowanych przy maszynie na nakadaniu (dla makulatury biaej) i wykadaniu (dla zadrukowanej).
Makulatura z kadego zlecenia musi zosta policzona. Do szybkiego
przeliczenia suy kalkulator gruboci papieru.

Makulatura z kadego zlecenia musi zosta oznaczona w odkadanym stosie
makulaturowym etykiet, ktr naley wypeni (ilo arkuszy makulatury naley rwnie wpisa do raportu zlecenia w systemie).
ETYKIETA DO MAKULATURY
KALKULATOR GRUBOCI PAPIERU
Ilo powstaej makulatury pokazuj w systemie dwa raporty: MONITOR DRUKU oraz STATUS ZLECENIA. Makulatur z wyznaczonych miejsc usuwaj pracownicy logistyki wewntrznej.
Zdjcie 2. Wygld stanowisk pracy po wdroeniu zasad kaizen
57
Korzyci dla przedsibiorstwa: spadek cakowitej iloci makulatury (stanowicej brak) o2% wcigu miesica, co stanowi korzy 30 tys. pln miesicznie (liczone po cenie zakupu papieru); szacuje si, e utrzymanie wdroonych narzdzi kaizen wdziale druku moe przynie rmie korzy nawet 400 tys. pln rocznie; wdroenie podobnego usprawnienia wpozostaych 3 dziaach produkcyjnych powinno przynie kolejne 2% spadku makulatury, co wskali roku stanowi moe korzy okolejne 400 tys. pln; wdroenie zaprezentowanych narzdzi kaizen przynioso korzy pracownikom wpostaci uporzdkowanego iczystego miejsca pracy, atake eliminacj stresu zwizanego zbrakiem informacji nt. iloci wygenerowanej makulatury. Powysze usprawnienia s czci niekoczcego si procesu codziennych wysikw pracownikw nad doskonaleniem swojej pracy, ktre maj przynie wszystkim zainteresowanym (wacicielom, pracownikom, dostawcom, klientom) wymierne korzyci. Przesanie kaizen gosi, e aden dzie nie powinien min bez dokonania jakiej poprawy wktrym zobszarw funkcjonowania rmy (Spr 2004, s. 92). Filozoa kaizen inspiruje dlm do poszerzania swojej oferty usug okolejne dziaania usprawniajce, wychodzc poza ramy jednego przedsibiorstwa, biorc pod uwag wspprac zdostawcami iodbiorcami. Procesy wacuchu dostaw s rdem powstawania wielu niepotrzebnych kosztw idziaa nie dodajcych wartoci nalnemu produktowi. Dziaania typu foresight podejmowane przez indywidualne przedsibiorstwa przynosz im wiele korzyci, aposzerzane na kolejne ogniwa acucha dostaw mog sta si rdem podnoszenia jakoci ich pracy, wsppracy, awkonsekwencji rentownoci.
ZAKOCZENIE
Kaizen jest japosk lozo zarzdzania; to specyczny sposb mylenia, ktry zrewolucjonizowa gospodark japosk na przestrzeni ostatnich lat, prowadzc do ustawicznej poprawy jakoci wyrobw iusug poprzez znaczne zminimalizowanie kosztw dziaalnoci. Jego
58
Justyna Lewandowska
istot stanowi cige inieprzerwane doskonalenie wszystkich procesw wprzedsibiorstwie. Obejmuje kadego pracownika, poczwszy od kadry kierowniczej, askoczywszy na pracownikach szeregowych. Poniewa kaizen skupia si na maych usprawnieniach, jego wprowadzanie wycie ma skutek dugookresowy, jednak to systematyczne zmiany imae ulepszenia prowadz do wielkich ispektakularnych efektw. Jest to metoda mniejszych, ale stale osiganych korzyci. Japoska koncepcja zarzdzania polega na cigym poszukiwaniu iwdraaniu nawet niewielkich usprawnie we wszystkich dziedzinach dziaalnoci ina kadym stanowisku pracy. Celem jest osiganie znaczcych sukcesw za pomoc drobnych krokw, nie wymagajcych angaowania duych rodkw inakadw. Kady pracownik ma nieujawnione jeszcze moliwoci izdolnoci, aich odkrycie iwykorzystanie, przy znacznym stanie zatrudnienia, moe przynie znaczce efekty (Spr 2004, s. 91). Wynikiem przeprowadzonych bada jest zaplanowanie dziaa przedsibiorstwa dlm woparciu ometody foresightu. Dwa czynniki analizy swot stay si podstaw dalszych dziaa wprojekcie, tj. wpostaci sabej strony niedostatku wiedzy na temat usprawnie wedug lozoi kaizen oraz szansy czynnego zaangaowania dlm wusprawnianie dziaalnoci jego klientw. Wymienione elementy wpyny na dalsze efekty realizowanego projektu, tj. najpierw nabycie wiedzy dotyczcej lozoi kaizen oraz wprowadzenie nowej usugi do oferty produktowej dlm identykacja iredukcja strat wprzedsibiorstwie wmyl lozoi kaizen. Przykadem wykorzystania tej wiedzy jest projekt redukcji strat makulatury wprzedsibiorstwie poligracznym. Projekt sta si pocztkiem niekoczcego si procesu udoskonalania iusprawniania pracy uklienta dlm. Wwyniku zastosowanych narzdzi kaizen udao si istotnie zredukowa poziom strat papieru, uporzdkowa miejsca pracy pracownikw, wypracowa nowe instrukcje iprocedury. Przedsibiorstwo dlm wskutek nabytej wiedzy olozoi kaizen zmienio swoj ofert, dodajc usug identykacji iredukcji strat. Wiedza na temat szerokich moliwoci usprawnie zainspirowaa dlm do przyszych prac nad rozwojem swojej dziaalnoci. Foresight to proces przewidywania ioceniania przyszych zdarze iich konsekwencji wcelu wdroenia dziaa majcych na celu wykorzystanie potencjal-
59
nych szans ieliminacji zagroe, czyli podjcia dziaa majcych na celu odpowiednie uksztatowanie przyszoci, awic zastosowania odpowiedniej strategii. Chodzi tu ouwiadomienie sobie moliwych perspektyw iprzygotowanie do ewentualnych zmian. Foresight wykorzystywany jest najczciej do diagnozowania problemw spoecznych, gospodarczych oraz jako narzdzie prognozowania ipodejmowania decyzji na szczeblu rzdowym, instytucjonalnym ibiznesowym. Ze wzgldu na swj partycypacyjny iinterdyscyplinarny charakter metoda ta moe by podstawowym narzdziem zarzdzania wiedz iryzykiem worganizacjach oraz stymulacji procesw uczenia si organizacji. Wszelkie dziaania usprawniajce wymagajce wczeniejszej analizy sytuacji wewntrznej iotoczenia przedsibiorstwa, przede wszystkim wymaga klientw imoliwoci dostawcw przedsibiorstwa, take wpisuj si wstrategiczny rozwj przedsibiorstwa dlm.
LITERATURA
Hamrol A., Mantura W. (1998), Zarzdzanie jakoci. Teoria ipraktyka, Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa, Pozna 1998, s. 98. Imai M. (2006),Gemba Kaizen. Zdroworozsdkowe, niskokosztowe podejcie do zarzdzania, mt Biznes, Warszawa. Imai M. (2006), Kaizen klucz do konkurencyjnego sukcesu Japonii, mt Biznes, Warszawa. Kenkyushas New Japanese-English Dictionary (1991), Kenkyusha Limited, Tokyo. Materiay idokumenty wewntrzne dlm, 2012. Pograniczny K. (2011), Kaizen tajemnica japoskiej lozoi cigego doskonalenia, Kaizen czasopismo onarzdziach cigego doskonalenia wlean manufactiringu nr 1. Spr A. (2004), Kaizen lozoa cigego udoskonalania organizacji, Organizacja iKierowanie, nr 4. Taiichi O., (1988):Toyota production system: beyond large-scale production. Portland: Productivity Press. Wasilewski L. (1998), Podstawy zarzdzania jakoci, Wysza Szkoa Przedsibiorczoci iZarzdzania im. Leona Komiskiego, Warszawa.
P I O T R TA R K A
Wydzia Zarzdzania Uniwersytet Ekonomiczny wPoznaniu piotr.tarka@ue.poznan.pl
Rozwj iimplementacja modelu innowacji analitycznych wprzedsibiorstwie Analyx

sowa kluczowe: model innowacji analitycznych, brana usug analitycznych, przetwarzanie danych marketingowych irynkowych streszczenie: Wniniejszej pracy autor na podstawie przeprowadzonego studium empirycznego (wedug metodologii foresight) przedstawia koncepcj modelu innowacji analitycznych zjednoczesnym uwzgldnieniem wad izalet tego modelu. Przyjty przez autora cel (wramach projektu badawczego) zosta osignity wwyniku przeprowadzonych wywiadw niestandaryzowanych ibada ankietowych zprzedstawicielami rm oraz poprzez analizy makro- imikrootoczenia brany.
Development and implementation of the analytical innovations model in Analyx enterprise

keywords: analytical innovations model, analytical services industry, market and marketing data processing abstract: In the article the author presents concept of the analytical innovations model, including its advantages and disadvantages, based on conducted empirical study (according to the foresight methodology). e stated aim of the paper (within the framework of research project) was achieved through non-standardised interviews and surveys with the representatives of enterprises and through the analysis of macro- and micro-environment of the sector.
62
Piotr Tarka WPROWADZENIE
Wiele rm zbrany wiadczcej usugi analityczne wzakresie przetwarzania danych, wwyniku narastajcej konkurencyjnoci icoraz czstszych ogranicze rynkowych, stoi przed dylematem wyboru adekwatnego dla siebie modelu biznesu, ktry zapewniby im ponadprzecitny rozwj oraz osignicie trwaej przewagi konkurencyjnej na rynku. Poszukiwanie alternatywnych kierunkw tego rozwoju moe si porednio dokonywa na gruncie analiz typu foresight wskazujcych rmom przysze inajbardziej podane paszczyzny innowacyjnych dziaa (Pavi 1998; Doyle, Bridgewater 1998). Wniniejszej pracy autor przedstawia (na przykadzie poznaskiego przedsibiorstwa Analyx iprzeprowadzonego studium empirycznego wedug metodologii foresight) model innowacji analitycznych. Cel bada osignito wwyniku przeprowadzonych wywiadw niestandaryzowanych ibada ankietowych zwybranymi ekspertami, tj.przedstawicielami rm konkurencyjnych oraz poprzez analizy makro- imikrootoczenia brany, wktrej rma Analyx prowadzi swoj dziaalno gospodarcz.
ANALIZA BRANY ANALITYCZNEJ WUJCIU MAKROI MIKROOTOCZENIA
Popyt wzakresie usug konsultingowych firm zbrany analitycznej Globalizacja rynkw, zmniejszona dynamika rozwoju przedsibiorstw, spowolniony rozwj wymiany handlowej czy zmiany spoeczno-kulturowe sprawiaj, e coraz wicej przedsibiorstw poszukuje dla siebie na rynku nowej przestrzeni konkurencyjnego dziaania. Co wicej, sukcesy przedsibiorstw iich poziom konkurencyjnoci jest coraz czciej uwarunkowany wysokiej jakoci danymi generowanymi przez otoczenie rynkowe, aza ich porednictwem uytecznymi informacjami ksztatujcymi trafne decyzje. Na dynamiczny rozwj usug konsultingowych rm zbrany analitycznej nakada si przynajmniej kilka wymiarw makrootoczenia oduym stopniu komplementarnoci. Dla przykadu zmiany tech-
Model innowacji analitycznych
63
nologiczne pocigaj za sob zmiany wyciu spoecznym, ktre jednoczenie zmieniaj warunki ekonomiczne funkcjonowania rm, awraz znimi warunki prawno-polityczne. Std przedsibiorstwa, ktre decyduj si na wzmoon aktywno rynkow iaspiruj do wysokiego poziomu wzrostu irozwoju wasnego biznesu, musz bra pod uwag szereg dziaa majcych na celu zdobywanie coraz lepszych ibardziej wartociowych danych. Bez nich bowiem mog si jedynie kierowa intuicj ikreatywnoci, ktra wwielu przypadkach zawodzi ico gorsza prowadzi do utraty cennych zasobw (Rewolucja ubram..., 2012, s. 21-28). Jak zatem wymiar makrootoczenia determinuje rozwj zakresu usug wiadczonych przez rmy zbrany analitycznej, ktre zajmuj si (wnajprostszym tego sowa znaczeniu) dostarczaniem przetworzonych informacji dla klientw-przedsibiorstw, nie bdcych wstanie samodzielnie ich wygenerowa, pomimo i posiadaj wewntrz wasnej
Wykres 1. Determinanty rozwoju rynku usug przetwarzania danych wPolsce
35 30 25 20 15 10 5 0
pr aw ne c W yc rynk zro zn u st eg m i r o i ob oz nt iln w er eg j ne o tu cz e stw ch no ny d da O sz cz wo pu Pr ze sto je sie ci o i
Be zp ie
ai
rdo: Opracowanie wasne na podstawie raportu Kennedy Consulting Research and Advisory (2012).
ik
Co r
las
az
wi
k sz
Re gu
lac
lo
64
Piotr Tarka Wykres 2. Rnorodne formy danych

Dane generowane przez urzdzenia (np. bankomaty, skanery - point of sales, telefony komrkowe - smartfony itp.)
Dane przestrzenne (mapy, systemy nawigacyjne GPS) Dane z systemw kmputerowych (np. cookies) i przepyww wirtualnych uytkownikw na rnych stronach internetowych Dane z mediw spoecznociowych (E-mail, blogi, Twitter, Facebook) Dane audiowizualne (np. ludzki jzyk, kamery, mikrofony, aparaty fotograczne, fotokomrki)
Dane numeryczne (np. tabele, rekordy) i tekstowe 0 20 40 60 80 100
rdo: Opracowanie wasne na podstawie raportu TDWI report (2012) odpowiedzi wielokrotne.
struktury organizacyjnej bogate zasoby informacyjne? Ot postp wtechnologii informacyjno-informatycznej, awraz znim pojawienie si Internetu iodpowiednich nonikw informacji typu komputery, tablety, smartfony itp., przyczyni si do otwarcia nowych moliwoci komunikacji spoecznej. Dla rm takich jak Analyx rewolucja informacyjna na rynku e-commerce zrodzia nowe rda pozyskiwania danych itym samym nowe moliwoci ich przetwarzania. Cyfryzacja przestrzeni yciowej wspoeczestwie wykreowaa nieznane dotd nikomu nowe trendy istyle ycia spoecznego. Zjednej strony towarzyszy jej obto oraz rnorodno danych, za zdrugiej wymusza ona na rmach skuteczne wypracowywanie modelu inarzdzi do zarzdzania iprzetwarzania danych pozyskiwanych zotoczenia rynkowego. Postp
Dane zawarte s nie tylko wInternecie, ale iobejmuj karty lojalnociowe, kredytowe, systemy logistyczne hurtowni, geolokalizacj wprzestrzeni czy telewizj cyfrow.
65
technologiczny podnosi rwnie wysoko poprzeczk co do utrzymania wrmach (na wysokim poziomie) umiejtnoci analitycznych uludzi wzakresie optymalnego czenia rnorodnych zbiorw danych oraz powiksza coraz bardziej potrzeby inwestycyjne rm wynikajce zmodernizacji lub zakupu nowoczesnych technologii, tj. systemw informacyjnych, hurtowni baz danych czy oprogramowania do ich analizy (The Forrester ..., 2011). Azatem czynniki, ktre oddziauj na rozwj usug analitycznych (zob. wykres 1) rm operujcych wPolsce, atym samym racjonalizuj przyszo egzystencji takich przedsibiorstw jak Analyx, wynikaj zgwatowanego skoku wpostpie technologicznym, jaki dokona si wostatniej dekadzie, awraz znim wzrostu odsetka uytkownikw korzystajcych znowoczesnych aplikacji technologicznych (Bonhard, Sasse 2006). Popyt na usugi analityczne wedug sektorw arodzaje wykorzystywanych przez firmy narzdzi analitycznych Badania przeprowadzone przez agencj Kennedy Consulting Research and Advisory wskazuj, e popyt na usugi analityczne wsferze przetwarzania danych bdzie gwnie rosn wsektorze mediw elektronicznych oraz na rynku usug nansowych iwhandlu elektronicznym (zarwno wodniesieniu do Internetu mobilnego, jak iklasycznej platformy uytkownikw Internetu wykorzystujcych komputery osobiste) (zob. wykres 3). Kluczowy dla tych bran obszar aplikacji zaawansowanych narzdzi, technik analizy danych dotyczy tzw. marketingu predykcyjnego zwizanego zanaliz przyszych zachowa nabywczych konsumentw, analiz cieki utraty konsumentw, atake ich potencjaln si nabywcz (mierzon wielkoci przyszych wydatkw ipotencjaem konsumpcji poszczeglnych dbr) (wykres 4). Koncepcja ta sprawdza si take wkwestii analizy czynnikw wywoujcych przysze spadki sprzeday czy symulacji zachowa odbiorcw (Breese, Heckerman, Kadie 1998). Drugim niekwestionowanym obszarem rozwoju iaplikacji nowoczesnych instrumentw analitycznych jest tzw. predykcyjny biznes, wramach ktrego narzdzia analityczne maj wspomaga systemy zarzdzania jakoci produkcji, optymalizowa systemy logistyczne,
66
Piotr Tarka Wykres 3. Perspektywy rozwoju usug ibrany analitycznej na lata 2013-2015
Popyt na nowoczesne rozwizania analityczne
Media elektroniczne
Usugi nansowe Medycyna
Handel elektroniczny
Sektor publiczny Produkcja
rdo: Raport Kennedy Consulting Research and Advisory (2012).
Wykres 4. Rnorodno analitycznych modeli predykcyjnych wprzedsibiorstwach

Modele predykcyjne okrelajce tzw. cieki utraty konsumentw Modele predykcyjne okrelajce przysze zoptymalizowane wydatki marketingowe Modele predykcyjne okrelajce warto marki z perspektywy konsumentw Modele predykcyjne w sferze czstoci, aktualnoci zakupw i zasobw nansowych konsumentw Modele predykcyjne w sferze przyszych zachowa nabywczych konsumentw Modele predykcyjne deniujce warto yciow konsumentw Modele predykcyjne w sferze przekazw reklamowych w mediach Modele predykcyjne oparte na analizie bezporedniej komunikacji marketingowej 0 10 20 30 40 50 60 70 80
rdo: Tarka (2011, s. 24-29) odpowiedzi wielokrotne.
67
przeprowadza analizy ryzyka rynkowego iryzyka nansowego, analizy przepyww rodkw nansowych wrmie (zuwzgldnieniem ponoszonych przez ni strat) iposzukiwania wzgldem nich efektywnych modeli (Fawce , Provost 1996). METODYKA IWYNIKI BADA WWIETLE METODOLOGII FORESIGHT Wramach projektu badawczego przeprowadzono 20 wywiadw nieustrukturalizowanych (pogbiajcych) zwybranymi ekspertami iprzedstawicielami (analitykami) 5 rm konkurujcych ze sob wPolsce. Ponadto wbadanych rmach przekazano 50 osobom ankiet do samodzielnego wypenienia. Respondentami wbadaniu byy gwnie osoby posiadajce wysoki poziom wiadomoci wkontekcie omawianego wpracy modelu innowacji analitycznych. Osignicie celu bada wzwizku zpopraw pozycji izwikszeniem konkurencyjnoci usug przedsibiorstwa Analyx na rynku dao podstawy do zdeniowania samego terminu innowacje analityczne oraz umoliwio skuteczn implementacj modelu innowacji analitycznych wrmie Analyx. Prba zdefiniowania istoty oraz diagnoza zalet iwad modelu innowacji analitycznych Opierajc si na wynikach zwywiadw wramach deskrypcji istoty modelu innowacji analitycznych, moemy stwierdzi, e rmy, ktre poszukuj owych innowacji, koncentruj si na czterech komplementarnych wzgldem siebie wymiarach, tj. wymiarze metodycznym, technologicznym, ludzkim iorganizacyjnym. Oto jak na temat innowacji analitycznych wypowiedzia si Dyrektor Zarzdzajcy jednej zrm: Innowacje analityczne powinny opiera si na metodach wydobywania wiedzy spord wielu zbiorw danych, tj. powszechnie dostpnych na rynku. Innymi sowy, innowacje analityczne powinny pozwala rmie wtoku mudnych analiz odpowiedzie na pytanie: wjaki sposb mona si dowiedzie tego, czego inne rmy nie s wstanie odkry, zakadajc, e obie strony posiadaj ten sam zasb ipoziom danych.
68
Piotr Tarka Wykres 5. Spontaniczne skojarzenia respondentw dotyczce innowacji analitycznych

80 70 60 50 40 30 20 10 0 Nie mam pojcia, co konkretnie oznaczaj innowacje analityczne Wiem, co innowacje analityczne oznaczaj, ale nie potra jeszcze w peni ich okreli Wiem, co innowacje analityczne oznaczaj i nawet mam na nie odpowiednie okrelenie
rdo: Opracowanie wasne na podstawie odpowiedzi respondentw.
Inny zkolei respondent akcentowa, e: Innowacje analityczne powinny dotyczy nowych wskali wiata, kraju lub regionu metod wzakresie analizy danych, ktre musz by istotne dla funkcjonowania caego przedsibiorstwa (np. wosiganiu lepszych decyzji skutkujcych tym samym lepszymi wskanikami nansowymi, marketingowymi czy produkcyjnymi). Innowacje tego typu powinny pozwala rmom na wytworzenie nowej jakoci wzarzdzaniu iuzyskanie istotnej dla rmy wartoci dodanej. Wpodobnym tonie utrzymana bya take wypowied kolejnego respondenta, wopinii ktrego: Innowacje analityczne powinny umoliwia gbszy wgld informacyjny wrynek tudzie pen jego penetracj. Przy nich powinna zawsze pojawia si nowa myl, nowe widzenie ogld sytuacji wotoczeniu rynkowym. Innowacje analityczne mog by pochodn: nowego sposobu uycia dotychczasowych rde informacji, nowego sposobu zestawienia ich ze sob (poprzez ciekawszy ni winnych rmach proces analizy danych), ktre zmieni cay kontekst dotychczasowego spojrzenia rmy na otoczenie. Jest to wistocie sposb na zaprezentowanie informacji, wnowym wymiarze iwietle, ktry zwraca uwag na niewidoczne dotychczas zawarte wniej elementy.
69
Wrd czynnikw wpywajcych korzystnie na rozwj modelu innowacji analitycznych wrmie wymieniano przede wszystkim efekty skutecznej identykacji inawizywania interaktywnej komunikacji zdocelowymi grupami odbiorcw na rynku (61% wskaza). Nastpnie wdalszej kolejnoci pojawiaa si: skuteczna segmentacja docelowych grup odbiorcw na rynku (41%), rozpoznanie przyszych trendw sprzeday itym samym wykorzystanie nadarzajcych si okazji na rynku (38%); znaczca poprawa systemu wspomagajcego decyzje podejmowane zarwno przez kadr kierownicz, jak iwykonawcz rmy (37%). Badani respondenci oceniajc korzyci wypywajce zwdroenia modelu innowacji analitycznych, brali gwnie pod uwag czynniki ocharakterze metodycznym. Od nich bowiem zaley skuteczno realizowanych przez rm programw marketingu-mix, atake powodzenie wrealizacji zaawansowanych przedsiwzi marketingowych ocharakterze strategicznym wramach segmentacji rynku odbiorcw czy przewidywaniu przyszych zachowa konsumentw, wtym wnikliwym zrozumieniu zmian iprzyszych trendw zachodzcych wotoczeniu zewntrznym. Inne korzyci, jakie dla rmy nios (zdaniem respondentw) innowacje analityczne, to wsparcie dla kadry wsferze planowania iorganizacji wszelkiego typu dziaa rynkowych, atake podejmowania trafnych decyzji ieliminacji ryzyka niepowodzenia inwestycyjnego. Gwnymi za ograniczeniami uniemoliwiajcymi lub znacznie opniajcymi rozpoczcie rozwoju innowacji analitycznych przez rm s: nieadekwatne do potrzeb informacyjnych lub niewystarczajce umiejtnoci iwiedza kadry wrmie (46% wskaza), oglnie wysokie koszty rozpoczcia realizacji koncepcji innowacji analitycznych (42%), brak wsparcia ze strony naczelnego kierownictwa wkwestii rozwoju innowacji analitycznych (38%), brak wystarczajcych baz danych isystemw informacyjnych (32%) oraz brak odpowiedniego oprogramowania do analizy danych (22%).
MODEL INNOWACJI ANALITYCZNYCH WPRZEDSIBIORSTWIE ANALYX
Opierajc si na powyszych wynikach bada, przedsibiorstwo Analyx decydujc si na implementacj modelu innowacji analitycznych
70
Piotr Tarka Wykres 6. Korzyci izalety stosowania przez rm innowacji analitycznych

Dokadniejsze zaplanowanie dziaa rynkowych w oparciu o rzetelne prognozy analityczne Wnikliwe zrozumienie zachodzcych zmian i trendw w otoczeniu zewntrznym rmy i kwantykacja ryzyka rynkowego Wykrywanie oszustw i nieuczciwych transakcji nansowych ze strony pojedynczych konsumentw Skuteczne deniowanie przyszych zachowa nabywczych konsumentw Znaczca poprawa systemu wspomagajcego decyzje podejmowane przez kadr kierownicz i wykonawcz w rmie Rozpoznanie przyszych trendw sprzeday i wykorzystanie nadarzajcych si okazji na rynku Skuteczna segmentacja docelowych grup odbiorcw na rynku Skuteczna identykacja i interaktywna komunikacja z docelowymi odbiorcami na rynku, np. w ramach sieci spoecznociowych 0 10 20 30 40 50 60 70 80
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wielokrotnych odpowiedzi respondentw.
Wykres 7. Ograniczenia iwady stosowania przez rm innowacji analitycznych

Brak odpowiedniego oprogramowania do przetwarzania danych Ograniczenia lub brak wystarczajcych baz danych i systemw informacyjnych Brak wsparcia ze strony naczelnego kierownictwa w rozwoju innowacji analitycznych Oglnie wysokie koszty implementacji innowacji analitycznych Nieadekwatne do realnych potrzeb rmy i innowacji analitycznych umiejtnoci oraz wiedza kadry w rmie 0 10 20 30 40 50
rdo: Opracowanie wasne na podstawie wielokrotnych odpowiedzi respondentw.
71
(zob. wykres 8), powinno zwrci szczegln uwag na wymiar metodyczny wkontekcie rozwoju nowych metod analizy danych rynkowych imarketingowych. Zdrugiej jednak strony innowacj wrmie powinna by adaptacja idaleko posunita modykacja starych (uznanych) metod analitycznych (poprzez ktre odkrywane byyby dla klientw rmy na nowo wartoci informacyjne orynku). Wtym przypadku chodzi nie tyle ostworzenie czego nowego, ile oudoskonalenie metod analitycznych, ktre ju istniej. Ujcie metodyczne winnowacjach analitycznych jest wic mocno skorelowane zwartoci dodan informacji. Poza wymiarem metodycznym, model innowacji analitycznych powinien uwzgldnia wymiar zasobw technologicznych wsferze rozwoju starych iwdraania przez przedsibiorstwo nowych (dotychWykres 8. Istota imodel innowacji analitycznych wrmie Analyx
Zasoby organizacyjne
Zasoby technologiczne
Zasoby ludzkie
Zasoby metodyczne
rdo: Opracowanie wasne.
72
Piotr Tarka
czas niestosowanych) narzdzi oprogramowania umoliwiajcych integracj ianaliz zbiorw danych zrnych rde informacyjnych. Wtym przypadku innowacje analityczne traktujemy jako inwestycj wnowe technologie: komputery ioprogramowanie. Rozwizania technologiczne nie wyczerpuj jednak wpeni specyki modelu innowacji analitycznych. Wprawdzie rma Analyx moe dysponowa bogat infrastruktur technologiczn iinstrumentarium metodycznym, jednake bez posiadania waciwie zdeniowanych zasobw organizacyjno-ludzkich owa infrastruktura wmyl analogii jest niczym innym jak tylko zbiorem bezuytecznych przedmiotw. Firmy czsto wpodaniu za mod okupuj si coraz to nowszymi technologiami, zapominajc oludziach, dziki ktrym kada nowo (ju nie tylko ta odnoszca si do sfery innowacji analitycznych) nabiera worganizacji nie tylko sensu, ale iracjonalnego uzasadnienia. Brak talentw, tj. wybitnych jednostek zdolnych do logicznego ogarnicia wielu zoonych danych, moe sprawia, e wartociowe dane bd wrmie marginalizowane izatracane. Wodniesieniu zatem do elementw znajdujcych si po stronie zasobw ludzkich (wnawizaniu do innowacji analitycznych) rma Analyx powinna zadba o: rozwj waciwych postaw iorientacji analitycznej ukadry wykonawczej, podnoszenie wiedzy wsferze wykorzystania zaawansowanych metod analitycznych uatwiajcych wydobywanie trudnych informacji spord wielu rozproszonych rde danych, rozwj umiejtnoci komunikowania wobrbie rmy iinterpretacji informacji na podstawie przeprowadzanych analiz, odwane bezkompromisowe, otwarte itwrcze podejcie do analizy danych.
Wujciu technologicznym (majc na uwadze oprogramowanie do analizy danych) moemy mwi ooprogramowaniu wytworzonym wasnym sumptem lub gotowych narzdziach (np. programie R, Maxqda, Statistica, spss, sas itp.). Poprzez nowe bdziemy deniowa oprogramowanie, ktre od niedawna jest dostpne wpakietach statystycznych, ale oczywicie moe by inowo odkryte stworzone przez rm.
73
Ponadto wodniesieniu do zasobw organizacyjnych bdziemy mwi okoniecznoci zaprojektowania iwdroenia wrmie waciwej strategii ikultury organizacyjnej owyranych przesankach orientacji analitycznej sprzyjajcej podejmowaniu zada ifunkcji analitycznych przez wszystkich uczestnikw rmy.
ZAKOCZENIE SYNERGIA WSPPRACY NAUKI IPRAKTYKI WUJCIU METODOLOGII FORESIGHT
Wsppraca nauki ibiznesu nie zawsze musi przebiega wdwch przeciwstawnych kierunkach inie zawsze (wbrew powszechnie panujcym opiniom) obie sfery rodowisk mog uzyskiwa ztej wsppracy synergiczne korzyci. Wszak rnice pojawiaj si zawsze, rol praktykw inaukowcw jest przede wszystkim poszukiwanie kompromisu ipodejmowanie prb ustalenia wsplnej przestrzeni potrzeb. Warunkiem jest oczywicie zmiana mentalnoci mylenia uludzi. Jest to warunek, ktry rzutuje nie tylko na charakter idalsze fazy wsppracy, ale wznacznej mierze decyduje oprzyszoci podanych przez obie strony efektw. Niewtpliwie wielu polskim przedsibiorstwom brakuje nadal penej wiadomoci, co do znaczenia samych bada naukowych, atake wartoci metodologii foresight, ktra zpowodzeniem mogaby zosta wykorzystana wpraktyce. Dominuje wrcz nieuzasadniony lk iopr przed wspprac. Wyjtkiem od tej reguy jest rma Analyx, ktra zpowodzeniem (jako jedna zniewielu rm prowadzcych dziaalno gospodarcz wPolsce, atake wEuropie) decyduje si na niekonwencjonalne inietuzinkowe rozwizania, dziki ktrym zyskuje sobie przychylne opinie wrodowisku biznesowym oraz moe liczy na ponadprzecitny rozwj iprzewag konkurencyjn. Realizacja wrmie Analyx prac badawczych wwietle procedur metodologicznych typu foresight pozwolia autorowi bada irmie na pozyskanie wiedzy, atym samym antycypacj przyszych zmian na rynku. Pozwolia ona take przewidzie wyzwania, przed jakimi stoi przedsibiorstwo icaa brana analityczna zajmujca si przetwarzaniem danych rynkowych imarketingowych. Wistocie rzeczy rma decydujc si na dziaania foresightowe, moga odnale odpowiedni
74
Piotr Tarka
dla siebie kurs prospektywnego dziaania, atake uzyska odpowiedzi na szereg frapujcych j pyta.
LITERATURA
Big data analytics trends TDWI best practices report (2012), tdwi Research Group. Bonhard P., Sasse M.A. (2006), Knowing me, knowing you using proles and social networking, bt Technology Journal Vol. 25, No. 3, July. Breese J. S., Heckerman D., Kadie C. (1998), Empirical analysis of predictive algorithms for collaborative ltering, [w: ] Proceedings of the fourteenth conference on uncertainty in articial intelligence, Madison wi, July. Doyle P., Bridgewater, S. (1998), Innovation in marketing, Bu erworth-Heinemann, Oxford. Fawce T., Provost F. (1996), Combining data mining and machine learning for ecient user proling, [w: ] Proceedings of the second international conference on knowledge discovery and data mining (KDD-96). The Forrester wave: web trends analytics (2011), October 6. Information management and analytics consulting marketplace: key trends, proles and forecasts (2012), Report for 2010-2013 years by Kennedy Consulting Research and Advisory. Linden G., Smith B., York J. (2003), Amazon.com recommendations, ieee Internet Computing Vol. 3, January-February. Pavi K. (1998), Managing innovation, Wiley, Chichester. Rewolucja ubram 10 idei, ktre sprawiaj, e nic ju nie bdzie jak dawniej (2012), wiat nauki nr 1. Tarka P. (2012), Zastosowanie predykcyjnego modelu analitycznego wdoskonaleniu dziaa marketingowych rm, Marketing iRynek nr 2.
O L G A M A R I A G R A B O W S K A- C H E N C Z K E
Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu Wydzia Studiw Spoecznych Wysza Szkoa Bezpieczestwa zsiedzib wPoznaniu olga.grabowska@gmail.com
Kierunki rozwoju rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce

sowa kluczowe: foresight, rozwj kadr, rynek usug szkoleniowych, potrzeby szkoleniowe streszczenie: Celem pracy jest analiza czynnikw determinujcych rozwj rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce. Efektem analizy jest przedstawienie najwaniejszych kierunkw rozwoju rm szkoleniowych, uwzgldniajcych zmieniajce si potrzeby szkoleniowe pracownikw itendencje rozwojowe danej brany. Wpracy wykorzystano metody bada foresightowych, wtym metod literaturow imetod analizy kluczowych czynnikw sukcesu. Na podstawie przeprowadzonych bada potrzeb szkoleniowych wwybranej grupie zawodowej podkrelono znaczenie ofert specjalistycznych szkole dedykowanych.
Development directions of training services in Wielkopolska

keywords: foresight, human resources development, training services, training needs abstract: e aim of the study is to analyse the development determinants of the training services in Wielkopolska. e result of the analysis is apresentation of the main development directions of training companies, taking into account branch trends and changing training needs of the employees. e research was based on foresight methodology, including literature review and the key success factors analysis. Training needs survey conducted in aselected occupational group underlined the importance of specialized, dedicated training oers.
76
Olga Maria Grabowska-Chenczke WPROWADZENIE
Obserwacja zmian zachodzcych we wspczesnej gospodarce prowadzi do wniosku, e istotn si napdow iwanym czynnikiem determinujcym rozwj instytucji iprzedsibiorstw jest kapita ludzki. Kapita ludzki, okrelany jako zbir wiedzy, kompetencji iumiejtnoci, odgrywa ponadto kluczow rol wksztatowaniu konkurencyjnoci przedsibiorstw (Tabor 2007, s. 265; Rybicki, Pawowska 2009, s. 111, 112). Rozwj kapitau ludzkiego stanowi czsto warunek rozwoju pozostaych sfer funkcjonowania organizacji, atake warunek utrzymania osignitej wczeniej przewagi konkurencyjnej wdanej brany. Pogbianie wiedzy izdobywanie nowych kompetencji przez pracownikw najczciej odbywa si wtrakcie nabywania przez nich dowiadczenia zawodowego wramach wykonywania obowizkw subowych. Powszechn metod rozwijania kompetencji jest rwnie uczestnictwo wszkoleniach, kursach iwarsztatach doskonalenia zawodowego. Szkolenia ukierunkowane s zarwno na szybkie zaspokojenie biecych potrzeb pracownikw iorganizacji, jak ina realizacj dugofalowej polityki doskonalenia zawodowego personelu przedsibiorstwa. Celem artykuu jest analiza czynnikw determinujcych rozwj rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce. Planowanym efektem analizy jest przedstawienie najwaniejszych kierunkw rozwoju rm szkoleniowych. Kierunki te uwzgldniaj zmieniajce si potrzeby szkoleniowe pracownikw ioglne tendencje rozwojowe wielkopolskiej gospodarki. Studia literaturowe ianaliza kluczowych czynnikw sukcesu pozwalaj na sformuowanie reeksji na temat przyszoci rynku usug szkoleniowych imoliwoci dugoterminowego ksztatowania tego rynku na podstawie przedstawionej wizji. Wyniki badania potrzeb szkoleniowych wwybranej grupie zawodowej dodatkowo potwierdzaj znaczenie okrelonego typu ofert szkoleniowych, ktrymi powinny dysponowa rmy iinstytucje wiadczce usugi szkoleniowe idoradcze.
Rynek usug szkoleniowych w Wielkopolsce TENDENCJE NA RYNKU USUG SZKOLENIOWYCH WWIELKOPOLSCE
77
Analizujc przesanki rozwojowe Wielkopolski szczegln uwag zwraca obszar wiedzy ikwalikacji zwizany zkapitaem ludzkim. Kapita ludzki, postrzegany przez pryzmat wspodpowiedzialnoci, gotowoci do wsppracy iwzajemnego zaufania jest kategori warunkujc zarwno skuteczne wspdziaanie osb tworzcych system gospodarczo-spoeczny, jak itransformacj wiedzy wtym systemie (Hada, Wyrwicka 2011, s. 42). Oceny ekspertw na temat rozwoju regionu Wielkopolski wperspektywie dugookresowej zakadaj, e Wielkopolska jest znaczcym wskali kraju orodkiem prorozwojowych bada naukowych iwdroe oraz twrczym centrum edukacyjnym na poziomie akademickim. Zpowyszej diagnozy wynika, e region posiada bogate zaplecze wiedzy ikompetencji, ktrymi moe dzieli si nie tylko z odbiorcami usug szkoleniowo-doradczych wregionie, ale iwcaym kraju (Pacholski, Fertsch, uczka, Wyrwicka 2011, s. 55). Ponadto, jak zauwaaj autorzy oceny, budowanie kapitau spoecznego naley rozpoczyna od jednostek, ktre stawiaj sobie za cel przestrzeganie regu wzajemnoci, yczliwoci, wyrozumiaoci, empatii iwsppracy. Wtym kontekcie istotne okazuje si budowanie kapitau spoecznego, wtym kapitau ludzkiego, za pomoc ksztatowania wrd czonkw spoeczestwa cech, upodstaw ktrych le kompetencje spoeczne iumiejtnoci interpersonalne, zwane umiejtnociami mikkimi. Optymistyczne scenariusze rozwoju Wielkopolski do 2030 r. zakadaj dynamiczny rozwj klastrw branowych ocharakterze oddolnym. Klastry sprzyja bd zacieraniu si granic organizacyjnych, swobodnemu przepywowi informacji oraz szybszej transformacji wiedzy wobrbie sieci gospodarczych (Borowiec, Goliska, Grzelczak 2011, s. 68). Trend ten powinien sprzyja rwnie wikszemu otwarciu si uczestnikw sieci na oferty szkoleniowe wspierajce proces generowania idyfuzji wiedzy oraz ksztatowania relacji sieciowych, wtym relacji interpersonalnych. Sprzyjajcymi czynnikami rozwoju Wielkopolski bd take wzrost uznania dla kompetencji fachowych oraz wzrost poziomu zaufania pomidzy przedstawicielami podmiotw gospodarczych (Borowiec, Goliska, Grzelczak 2011, s. 71). Czynniki te
78
Olga Maria Grabowska-Chenczke
mog mie jednoczenie istotny wpyw na wzrost gotowoci do doskonalenia zawodowego, atym samym na zwikszenie liczby odbiorcw usug szkoleniowych. Zkolei scenariusze pesymistyczne zakadaj, e barier wrozwoju regionu Wielkopolski moe by nadmierna informatyzacja systemu edukacyjnego, prowadzca do szumu informacyjnego (Borowiec, Goliska, Grzelczak 2011, s. 75). Negatywne zjawiska wsferze edukacji mog spowodowa zahamowanie procesu dyfuzji wiedzy, odpyw najlepszych fachowcw iprzekwalikowanie nauczycieli. Specjalici pozostajcy wregionie niechtnie bd dzieli si wiedz iposiadanymi umiejtnociami, co wefekcie moe doprowadzi do stagnacji rwnie na rynku usug szkoleniowych iobnienia jakoci oferowanych usug. Najbardziej prawdopodobny scenariusz wskazuje jednak na wzrost znaczenia kompetencji fachowych (wzrost znaczenia wielozawodowoci iintegracji kwalikacji) przy rwnoczesnym monopolizowaniu wiedzy przez osoby onajwyszych kompetencjach (Borowiec, Goliska, Grzelczak 2011, s. 80). Oferty usug szkoleniowych bd musiay zatem uwzgldnia zarwno oferty szkole ukierunkowanych na proces generowania wiedzy, jak ina stymulacj procesu integrowania wielu posiadanych, lecz bardzo rnych umiejtnoci. Na rynku usug szkoleniowych wane miejsce bd zajmowa programy szkole skoncentrowanych na przekazywaniu konkretnej wiedzy praktycznej, acoraz wiksze znaczenie bdzie miao angaowanie praktykw, cieszcych si duym autorytetem izaufaniem spoecznym. Wraz ze wzrostem wymaga konkurencyjnego rynku wane bdzie dostarczanie pracownikom konkretnych narzdzi marketingowych iorganizacyjnych. Firmy wiadczce usugi szkoleniowo-doradcze wwikszym stopniu powinny wzi pod uwag moliwy wzrost zapotrzebowania na szkolenia zzakresu usug marketingowych, narzdzi ksztatowania wizerunku rmy ipublic relations wrd przedstawicieli rnych bran ispecjalnoci. Niemniej jednak istotnym czynnikiem ksztatujcym rynek usug szkoleniowych wWielkopolsce nadal pozostaje jako wiadczonych usug. Na podstawie analizy sytuacji wielkopolskiego rynku usug szkoleniowych, przeprowadzonej przez H. Palucha (2010) mona wnioskowa, e utrzymanie szkolenia, jako produktu znajdujcego uznanie
Rynek usug szkoleniowych w Wielkopolsce
79
ipopyt wrd organizacji iklientw indywidualnych, moliwe jest jedynie pod warunkiem zachowania wysokiej jakoci szkole. Do wybranych aspektw determinujcych jako szkole Paluch (2010, s. 269) zalicza: jako zatrudnionych trenerw, jako programw imateriaw szkoleniowych, jako wykorzystywanych metod aktywizujcych szkolenia oraz jako stosowanych metod oceny szkole pod ktem analizy ich wpywu na dziaalno organizacji wprzyszoci. Ponadto mona przewidywa, e rola jakoci ofert szkoleniowych wzronie wraz zodpywem funduszy unijnych, wduym stopniu ksztatujcych obecn sytuacj na rynku szkole. Podobne reeksje dla Wielkopolski pyn zraportu na temat przyszoci rynku szkole wPolsce. Autorzy raportu efs End of Financial Support. Przyszo rynku szkole wPolsce podkrelaj coraz wiksze znaczenie komercjalizacji usug szkoleniowych (Czernecka, Milewska, Woszczyk, Zawocki 2011). Naley zatem przypuszcza, e przedsibiorstwa oraz klienci indywidualni bd wnajwikszym stopniu zainteresowani szkoleniami cile dopasowanymi do aktualnych potrzeb, zgodnych zcelami biznesowymi lub indywidualnymi strategiami rozwoju, tzw. szkoleniami skrojonymi na miar (Czernecka, Milewska, Woszczyk, Zawocki 2011).
METODYKA BADA
Wcelu okrelenia czynnikw determinujcych rozwj rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce przeanalizowano tre scenariuszy opracowanych wramach projektu Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski (Hada, Wyrwicka 2011; Pacholski, Fertsch, uczka, Wyrwicka 2011) oraz przestudiowano literatur zzakresu aktualnych metod ikierunkw rozwoju pracownikw (Drzewiecki, Domeradzka, Hyla, Puszcz, Zaborek, Zitalewicz 2012; Harward 2012). Analiz wzbogacono ownioski pynce zraportw na temat przyszoci ikluczowych trendw, ksztatujcych rynek usug szkoleniowych zarwno wWielkopolsce, jak ina terenie caego kraju (Czernecka, Milewska, Woszczyk, Zawocki 2011; Paluch 2010; Ragin-Skorecka 2010; Staniec 2004; Worek, Stec, Szklarczyk, Keler 2011). Sytuacj na rynku usug szkoleniowo-doradczych wWielkopolsce przedstawiono ponadto wwietle wynikw
80
badania potrzeb szkoleniowych przeprowadzonego wrd przedstawicieli wybranej grupy zawodowej.

Gwnym przedmiotem bada byy czynniki warunkujce rozwj rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce. Czynniki te traktowane s jako zmienne determinujce zarwno sukcesy, jak iporaki dowiadczane wramach prowadzonej dziaalnoci usugowej. Czynniki, oktrych mowa, zostay wyodrbnione na podstawie studiw literaturowych oraz na podstawie wynikw badania aktualnych potrzeb szkoleniowych wwybranej grupie zawodowej osb zatrudnionych wprzedsibiorstwach dziaajcych na terenie Wielkopolski. Potrzeby szkoleniowe okrelane s najczciej jako luki kompetencyjne wzakresie wiedzy iumiejtnoci pracownikw. Badanie potrzeb ma zatem na celu ustalenie poziomu rozbienoci midzy stanem obecnym apodanym wodniesieniu do zdiagnozowanych luk (Neczaj-widerska 2005, s. 71). Wzestawieniu zwynikami badania potrzeb szkoleniowych, przeprowadzonego wrd reprezentantw zawodw prawniczych wWielkopolsce, teoretyczn denicj potrzeb mona jednoczenie poszerzy opraktyczn denicj celw dziaa edukacyjnych, wktrych osigniciu ma pomc dane szkolenie. Wbadaniu sondaowym potrzeb szkoleniowych wzio udzia cznie 11 przedstawicieli zawodw prawniczych, wtym 7 kobiet i4 mczyzn wwieku od 26-45 lat. Zkad osob przeprowadzono obszerny wywiad wzakresie potrzeb doskonalenia zawodowego. Za pomoc ankiety, skadajcej si z10 zoonych pyta, zdiagnozowano wsposb kompleksowy dotychczasowe dowiadczenia szkoleniowe osb badanych, czynniki motywujce do udziau wszkoleniach oraz przeprowadzono autodiagnoz wzakresie luk kompetencyjnych itrudnoci, jakich poszczeglne osoby dowiadczaj wtrakcie wykonywania konkretnego zawodu prawniczego. Badanie zostao przeprowadzone wramach stau odbywanego przez autork wrmie wiadczcej usugi szkoleniowo-doradcze na terenie Wielkopolski. Zuwagi na poufno uzyskanych danych, wniniejszym artykule zostan zaprezentowane jedynie uoglnione wnioski na temat zapotrzebowania na okrelony typ ofert szkoleniowych. Wnioski te
81
wpisuj si jednak wogln reeksj na temat prolu zapotrzebowania na dziaalno szkoleniowo-doradcz, wiadczon przez przedsibiorstwa iinstytucje wWielkopolsce.
WYNIKI BADA
Wwyniku przeprowadzonych bada potrzeb szkoleniowych ustalono, e 81,8% osb badanych nie brao dotychczas udziau wszkoleniach zzakresu mikkich umiejtnoci zawodowych, takich jak np. asertywno, zarzdzanie czasem pracy, radzenie sobie ze stresem. Pomimo i wysoki odsetek osb nie korzystajcych do tej pory ze wsparcia szkoleniowego moe wiadczy obraku potrzeb szkoleniowych iwysokim poziomie kompetencji mikkich pracownikw, dalsze wyniki wiadcz raczej oduej dysproporcji pomidzy skonnoci osb do korzystania zofert szkoleniowych afaktycznym zapotrzebowaniem na szkolenia podnoszce poziom tych kompetencji. Spord kryteriw warunkujcych wysok ocen szkolenia osoby badane wymieniay najczciej praktyczny wymiar szkolenia, kompetencje trenerskie osb prowadzcych szkolenia oraz stopie realizacji tematu szkolenia. Wprzypadku szkole mikkich, opartych na kompetencjach izdolnociach interpersonalnych iemocjonalnych zwaszcza pierwsze iostatnie kryterium moe stanowi dla trenerw wyzwanie, gdy wocenie efektywnoci szkolenia mikkiego czsto trudno jest okreli obiektywny, mierzalny ijednakowy dla wszystkich uczestnikw wskanik skutecznoci wykorzystania wiedzy iumiejtnoci zdanego szkolenia wpraktyce (por. Ragin-Skorecka 2010, s. 253). Zkryteriami oceny szkolenia koresponduj czynniki motywujce osoby badane do udziau wszkoleniu. Do najczciej wymienianych czynnikw nale bowiem temat szkolenia (deklaracja 100% osb badanych) idowiadczenie trenera (deklaracja 70% osb badanych). Wanym aspektem motywacyjnym s rwnie czynniki zewntrzne, takie jak obowizek doskonalenia zawodowego iuczestnictwa wszkoleniach zawodowych, ktre wi si ze zdobywaniem okrelonej liczby punktw szkoleniowych (por. Uchwaa nr 30/B/vii/2008 krrp w sprawie okrelenia zasad wypeniania przez radc prawnego obowizku brania udziau wszkoleniach zawodowych; Uchwaa nr 57/2011 nra odoskonaleniu
82
zawodowym adwokatw). Kluczowym wnioskiem pochodzcym ztej czci badania jest konieczno przestrzegania wymogu precyzyjnego okrelania obszaru tematycznego szkolenia, awic szczegowego opracowania programw szkoleniowych dedykowanych konkretnym odbiorcom szkole. Na istotne braki wtym wzgldzie, wodniesieniu do brany niepublicznych usug szkoleniowych, wskazuje wswojej analizie wielkopolskiego rynku usug szkoleniowych Paluch (2010). Autor analizy zwraca uwag, e jednym zprzejaww braku profesjonalizmu wbrany jest kompilowanie programw szkoleniowych rnego pochodzenia itraktowanie posiadanych programw jako uniwersalnych dla wszystkich bran. Rwnie niekorzystnym zjawiskiem rynkowym jest wedug Palucha (2010) marginalizowanie lub nieprofesjonalne podejcie do analizy faktycznych potrzeb szkoleniowych usugobiorcy. Ciekawe spostrzeenie nasuwa si przy porwnaniu wynikw samooceny osb badanych wzakresie trudnoci dowiadczanych wtrakcie wykonywania pracy zawodowej ideklaracji tych osb odnonie do potrzeb szkoleniowych. Osoby badane znacznie czciej wskazyway na potrzeb szkoleniow wramach danej umiejtnoci mikkiej, ni na trudnoci zwizane zwykorzystaniem tej samej umiejtnoci wcodziennej pracy. Przykadem jest umiejtno autoprezentacji iwystpie publicznych wskazywana jako potrzeba szkoleniowa przez 27% ankietowanych, azarazem nie okrelona przez adn zosb jako trudno. Wiele osb (91%) deklarowao, e wzicie udziau wszkoleniach wie si czsto zprzeamaniem rnorodnych barier. Do najczciej wymienianych nale bariery nansowe, brak czasu, nadmiar obowizkw zawodowych oraz trudny do pogodzenia znimi termin szkolenia.
ZAKOCZENIE
Przedstawiona charakterystyka kierunkw rozwoju rynku usug szkoleniowych wWielkopolsce podkrela znaczenie profesjonalnego podejcia do oferowanych usug. Profesjonalizm usug szkoleniowych dotyczy zarwno utrzymywania wysokiej jakoci programw szkoleniowych, jak izapewnienia kompetentnej kadry trenerw, czcych wiedz teoretyczn zbogat praktyk. Trend wkierunku komercjali-
83
zacji usug szkoleniowych powoduje, e coraz waniejsze staje si rozumienie potrzeb biznesowych klienta idopasowanie oferty szkoleniowej do jego rnorodnych potrzeb branowych. Wnioski te potwierdzaj liczne wyniki bada potrzeb szkoleniowych, wtym rwnie wyniki badania potrzeb szkoleniowych przedstawione wniniejszym artykule. Rosnce zrnicowanie wewntrzne rm szkoleniowych powoduje, e klienci coraz czciej przy wyborze podmiotu szkolcego bior pod uwag poziom specjalizacji rmy wdanej dziedzinie. Spord wielu rnych obszarw tematycznych szkole, na jakie mona spodziewa si duego zapotrzebowania wcigu najbliszych kilku lat, specjalici wymieniaj wpierwszej kolejnoci ksztacenie jzykowe, szkolenia informatyczne oraz specjalistyczne szkolenia zawodowe, pozwalajce na zdobywanie konkretnych uprawnie ikwalikacji zawodowych (Worek, Stec, Szklarczyk, Keler 2011). Podobne perspektywy rozwoju rynku usug szkoleniowych zawieraj ekspertyzy uwzgldniajce wyzwania zwizane zfunkcjonowaniem polskich przedsibiorstw wprzestrzeni Unii Europejskiej. Przedsibiorcom planujcym aktywno na rynku szkoleniowym zaleca si dodatkowo korzystanie zusug zewntrznych instytucji, zajmujcych si monitorowaniem popytu ipoday, ocen zapotrzebowania na konkretne typy szkole oraz ocen jakoci oferowanych usug szkoleniowych (Staniec 2004). Przejawem mylenia strategicznego przedsibiorcw bdzie rwnie oferowanie szkole, ktrych ukoczenie zostanie poparte rozpoznawalnymi iuznanymi certykatami, zgodnymi ze standardami europejskimi. Warto rwnie stale dba opodnoszenie wiadomoci pracodawcw wzakresie korzyci pyncych zpodnoszenia kwalikacji irozwijania kompetencji wrd pracownikw. Rwnoczenie istnieje coraz wiksza konieczno promowania nawyku uczenia si przez cae ycie iksztatowania polityki zatrudnienia, wramach ktrej podnoszenie kompetencji ikwalikacji stanowi aktywny instrument rynku pracy (Grniak 2012).
LITERATURA
Borowiec A., Goliska P., Grzelczak A. (2011) Scenariusze transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych synteza, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce inno-
84

wacyjn gospodark. Raport kocowy, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Czernecka M., Milewska J., Woszczyk P., Zawocki P. (2011), EFS End of Financial Support. Przyszo rynku szkole wPolsce, h p://www.efs.gov.pl/AnalizyRaportyPodsumowania/baza_projektow_badawczych_efs/Documents/ Raport%20efs_End%20of%20Financial%20Support.pdf (stan na dzie 29 padziernika 2012). Drzewiecki A., Domeradzka J., Hyla M., Puszcz H., Zaborek M., Zitalewicz U. (2012), 10 trendw wrozwoju pracownikw wroku 2012 wedug House of Skills, h p://blog.weknowhow.pl/wp-content/uploads/2012/04/10-trend%C3%B3w-w-rozwojpracownik%C3%B3w.pdf (stan na dzie 25 padziernika). Grniak J. (2012) Kompetencje jako klucz do rozwoju Polski. Raport podsumowujcy drug edycj bada Bilans Kapitau Ludzkiego realizowan w2011 roku, h p://bkl.parp.gov.pl/system/les/Downloads/20120425220954/Raport2012_e.pdf (stan na dzie 8 padziernika). Grzelczak A. (2010), E-learning jako dziaanie wspierajce proces szkolenia pracownikw, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Hada ., Wyrwicka M.K. (2011), Przesanki rozwojowe Innowacyjnej Wielkopolski, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark. Raport kocowy, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Harward D. (2012), Key trends for 2012: New era of personal learning is transforming the training industry, h p://www.trainingindustry.com/media/4081622/2012%20 trends.pdf (stan na dzie 19 padziernika) Kozak A., aguna M. (2009), Metody prowadzenia szkole: czyli niezbdnik wpracy trenera, Gdaskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdask. Mytkowski D., Komosa M., Niedzielska E. (2011), Analizapotrzebszkoleniowych personelu medycznego oraz pracownikw wykonujcych zawody niemedyczne wramach systemu opieki zdrowotnej wPolsce. Badanie ewaluacyjne zrealizowane na zlecenie MinisterstwaZdrowia,h p://www.ewaluacja.gov.pl/Wyniki/ Documents/6_125.pdf (stan na dzie 24 wrzenia 2012). Neczaj-widerska R. (2005), Rozpoznanie ianaliza potrzeb szkoleniowych organizacji, e-mentor nr 1 (8). Pacholski L., Fertsch M., uczka T., Wyrwicka M.K. (2011), Opinie eksperckie na temat rozwoju regionu, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark. Raport kocowy, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna.

Paluch H. (2010), Wielkopolski rynek usug szkoleniowych na tle rynku krajowego, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Ragin-Skorecka K. (2010), Szkolenia jako sposb zwikszania kompetencji pracownikw, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Rybicki J., Pawowska B. (2009), Kapita intelektualny jako podstawa budowy przewagi konkurencyjnej, [w:] E. Oko-Horodyska, R. Wisa (red.), Kapita intelektualny ijego ochrona, Instytut Wiedzy iInnowacji, Warszawa. Staniec A. (2004) Ekspertyza Rynek usug szkoleniowych dla przedsibiorstw wPolsce opracowana przez Instytut Zarzdzania na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsibiorczoci, h p://www.parp.gov.pl/index/more/276 (stan na dzie 17 padziernika 2012). Tabor J. (2007), Rozwj kompetencji ainnowacyjno maych irednich przedsibiorstw wwietle bada, [w:] E. Oko-Horodyska, A. Zachorowska-Mazurkiewicz (red.), Innowacje wrozwoju gospodarki iprzedsibiorstw: siy motoryczne ibariery, Instytut Wiedzy iInnowacji, Warszawa. Uchwaa nr 30/B/vii/2008 Krajowej Rady Radcw Prawnych zdnia 6 czerwca 2008 r. wsprawie okrelenia zasad wypeniania przez radc prawnego obowizku brania udziau wszkoleniach zawodowych. Uchwaa nr 57/2011 Naczelnej Rady Adwokackiej zdnia 19 listopada 2011 r. odoskonaleniu zawodowym adwokatw. Wolaski R. (2007), Wiedza iinnowacje wmaych irednich przedsibiorstwach postp czy stagnacja? [w:] E. Oko-Horodyska, A. Zachorowska-Mazurkiewicz (red.), Innowacje wrozwoju gospodarki iprzedsibiorstw: siy motoryczne ibariery, Instytut Wiedzy iInnowacji, Warszawa. Worek B., Stec K., Szklarczyk D., Keler K. (2011), Kto nas ksztaci po zakoczeniu szkoy? Raport zbada rm iinstytucji szkoleniowych wzbogacony wynikami bada ludnoci oraz bada pracodawcw realizowanych w2010 r. wramach projektu Bilans Kapitau Ludzkiego, h p://bkl.parp.gov.pl/system/les/ Downloads/20110616070806/Kto_nas_ksztalci_po_zakonczeniu_szkoly.pdf (stan na dzie 8 padziernika 2012).
85
MAGDALENA KOZERA
Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu mkozera@up.poznan.pl
Perspektywy rozwoju usug szkoleniowych wujciu wybranych metod foresightowych

sowa kluczowe: usugi szkoleniowe, perspektywy rozwoju sektora, przydatno metod foresightowych na poziomie przedsibiorstwa streszczenie: Wartykule podjto dyskusj nad wykorzystaniem metod bada foresightowych wprocesach prognostyczno-decyzyjnych na poziomie przedsibiorstwa. Przyjto, e skuteczno zastosowania wybranych metod zaley midzy innymi od indywidualnych uwarunkowa przedsibiorstwa, wtym od wielkoci podmiotu, posiadanej wizji rozwoju, przyjtego modelu biznesowego oraz indywidualnych predyspozycji przedsibiorcy. Na potrzeby bada dokonano projekcji uwarunkowa rozwojowych brany szkole wPolsce, wykorzystujc wtym celu: analiz megatrendw oraz klasyczne metody zarzdzania strategicznego. Wykorzystano ponadto wyniki ekspertyz Narodowego Centrum Bada iRozwoju oraz elementy badania Narodowego Programu Foresight Polska 2020.
Development prospects of training services in terms of selected foresight methods

keywords: training services, development prospects of the sector, usefulness of foresight methods at the enterprise level abstract: e article discusses the use of foresight research methods in the prognostic and decision-making processes at the enterprise level. It has been assumed that the eectiveness of application of selected methods depends, among others, on the individual condition factors of the enterprise, including the size of the entity, vision of development, applied model of business development and individual entrepreneur predispositions. e author analysed the development determinants of training services in Poland using the megatrends analysis and classic methods
88
Magdalena Kozera
of strategic management, as well as the results of e National Centre for Research and Developments expertise and the elements of National Foresight Programme Poland 2020 research.
WPROWADZENIE
Znane istosowane na wiecie, azyskujce na popularnoci wPolsce, badania typu foresight maj zarwno swoich zwolennikw, jak iprzeciwnikw. Dla zwolennikw metoda foresightu stanowi kompleksowe podejcie do prognozowania, jako przewidywania przyszych zdarze iich skutkw zwykorzystaniem narzdzi naukowych. Dla oponentw za ikrytykw jest badaniem pozbawionym realizmu, zwaszcza wkwestii przewidywania przyszoci na zmiennej podstawie teraniejszoci. Bez wzgldu na opinie foresight stanowi domen zarzdzania strategicznego wduej skali, co sprawia, e pobudzajc do mylenia oprzyszoci, zyskuje popularno wrd decydentw zposzczeglnych regionw, krajw, ugrupowa gospodarczych, anawet konsorcjw ikorporacji midzynarodowych (Foresight jako narzdzie zarzdzania..., 2010, s. 5). Badania tego typu mog by przydatne rwnie dla pojedynczych przedsibiorstw. Zmikro perspektywy foresight staje si kompleksowym narzdziem pobudzajcym aktywno planistyczn decydentw, rozszerzajcym dotychczasowe horyzonty analityczne oraz zwikszajcym wiedz omoliwym ksztacie zjawisk wprzyszoci. Niezalenie od skali dziaalnoci podmiotw badania foresightowe, jakie prowadz, podporzdkowane s takim samym celom. To przede wszystkim okrelanie priorytetowych kierunkw bada zzakresu B+R, ktre przyczyni si wperspektywie dugoterminowej do przyspieszenia tempa rozwoju spoeczno-gospodarczego, tak wskali makro jak imikro. To rwnie racjonalizacja wykorzystania wynikw bada przy jednoczesnym podniesieniu ich rangi dla praktyki gospodarczej oraz przeorientowanie spojrzenia na gospodark znowej perspektywy. Celem foresightu zszerszej perspektywy jest przede wszystkim budowanie kultury wsplnej dyskusji oprzyszoci (h p://kil.pb.bialystok.pl/). Przekonujc praktykw do korzystania zmetodologii foresightu, porwnuje si go czsto do planowania strategicznego. Wskazuje si przy tym na kilka cech odrniajcych te dwie grupy metod. Okres objty
Usugi szkoleniowe w ujciu metod foresightowych
89
przewidywaniem wbadaniach typu foresight jest znaczenie duszy ni wzarzdzaniu strategicznym imoe wynosi 10, 20, anawet 30 lat. Ponadto badanie koczy si wytyczeniem moliwych scenariuszy rozwoju sytuacji zamiast wskazania jednej strategii dziaania ijednego celu, ktry ma zosta osignity. Podkrela si take element cigoci tego typu bada. Perspektywa partycypacji wbadaniu typu foresight pojedynczego przedsibiorstwa (awzasadzie przedsibiorstw sektora mp) odczytywana moe by zwaszcza jako droga do usystematyzowania mylenia opojawiajcych si moliwociach iwyzwaniach, trendach oraz innego typu fenomenach (h p://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86365...).Ten rodzaj mylenia wydaje si szczeglnie przydatny dla ksztatowania konkurencyjnoci podmiotw wrednio odlegej perspektywie czasowej, wwarunkach dynamicznie zmieniajcych si czynnikw spoecznych, technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych ipolitycznych otoczenia. Celem artykuu jest prba analizy sektora usug szkoleniowych jako przestrzeni dziaania pojedynczego przedsibiorstwa. Cel ten realizowany by zwykorzystaniem wybranych metod foresightowych, auzyskane wyniki poddane zostay analizie zarwno zperspektywy przedsibiorstwa jak iwkontekcie scenariuszy rozwoju gospodarki polskiej przedstawionych wopracowaniu Narodowy Program Foresight Polska 2020.
METODA
Najwiksz popularno projekty typu foresight zyskay wprognozowaniu na poziomie gospodarek, bran, regionw czy korporacji. Ztej perspektywy istotne s dziaania szeregujce kwestie oznacznym poziomie oglnoci, takie jak: 1) wizja rozwoju gospodarki (zrwnowaony rozwj, wzrost konkurencyjnoci, zwikszenie zatrudnienia, poprawa jakoci ycia, oddziaywania socjokulturowe itp.); 2) okrelenie tzw. warunkw brzegowych bada (tj. zdeniowanie uczestnikw grup roboczych, ekspertw oraz przedstawicieli interesariuszy); 3) dokonanie przegldu ianalizy innych projektw foresight realizowanych winnych krajach oraz przygotowanie studium lokalnego (przegld ianaliza aktualnych technologii, rynku, uwarunkowa politycznych
90
Magdalena Kozera
iekonomicznych, powiza zinnymi sektorami) (Foresight jako narzdzie zarzdzania , 2010, s. 9). Zpunktu widzenia pojedynczego podmiotu, oniewielkim wporwnaniu zkorporacjami wpywie na otoczenie, moliwe jest przede wszystkim odniesienie do ju istniejcych ekspertyz wskali makro oraz przeprowadzenie bada zwykorzystaniem metod zarzdzania strategicznego imarketingu. Podmiot taki moe rwnie sta si benecjentem projektw foresightowych, uczestniczc wpracach grup eksperckich, wskazujc bd opiniujc wyodrbnione iistotne zpunktu widzenia zmian wprzyszoci elementy. Korzyci takiej partycypacji jest zmiana optyki patrzenia wprzyszo oraz rozbudowanie sieci kontaktw biznesowych ispoecznych. Wprzeprowadzonych na potrzeby artykuu badaniach wykorzystano zatem takie metody, jak: analiza megatrendw, analiza pest, analiza 5si Portera, analiza 5P (marketing-mix), analiza swot oraz benchmarking. Ze wzgldu na ograniczenia objtociowe opracowania przedstawiono wnim tylko wybrane wtki oraz rezultaty bada, analizujc je zperspektywy przedsibiorstwa.
PRZEDSIBIORSTWO
Podmiotem, azarazem adresatem (odbiorc) analiz przedstawionych wopracowaniu jest przedsibiorstwo szkoleniowo-doradcze oduym dowiadczeniu rynkowym, dziaajce pod rm Sharky&Sharky Marcin Rudziakowicz. Celem powadzonej przez ten podmiot dziaalnoci jest wspieranie wsposb innowacyjny przedsibiorstw woptymalnym wykorzystaniu kapitau ludzkiego. Adresatami szkole s zarwno przedsibiorstwa, jak iosoby prywatne. Wokresie 1998-2012 trenerzy dziaajcy zramienia S&S przeszkolili ponad 150 tys. osb oraz doradzali licznym polskim izagranicznym rmom wkwestiach samodoskonalenia irozwoju wdrodze do realizacji celw biznesowych. S&S prowadzi take projekty badawcze oraz doradcze zrnicowanej wielkoci. Dotychczasowe dowiadczenia oraz portfolio podmiotu wskazuj na umiejtne iskuteczne wykorzystywanie dowiadcze zwizanych zrealizowanymi projektami, oczym wiadczy m.in. fakt wykorzystywania ekspertw zronych dziedzin gospodarki inauki oraz opierania si na rozwizaniach sprawdzonych wpraktyce koncernw
91
midzynarodowych iprnie dziaajcych przedsibiorstw wPolsce. Ponadto S&S posiada jasno zdeniowan wizj imisj rozwoju, czego niestety nie mona powiedzie ozdecydowanej wikszoci podmiotw dziaajcych na rynku. Sam sposb sformuowania wizji przez S&S, tj.: Polska krajem ludzi kompetentnych, wyksztaconych, zmotywowanych, wiadomych podejmowanych wyborw, decyzji iich konsekwencji, wolnych od narodowych kompleksw, od narzekania, e samo nie przyszo .... ito dziki nam, wskazuje na due, oznacznym adunku emocjonalnym zaangaowanie podmiotu wprowadzon dziaalno, ajednoczenie podkrela otwarto na otoczenie. Wobec dynamicznych zmian cywilizacyjnych uczestnictwo wbadaniach foresight stanowi przejaw aktywnej postawy na rzecz budowania przyszoci podmiotu.
MEGATRENDY RYNKU SZKOLE
Megatrendy to globalne, trwae, makroekonomiczne siy rozwoju wpywajce na biznes, gospodark, kultur, karier iycie osobiste, okrelajce wkonsekwencji przyszy ksztat wiata oraz tempo jego zmian. Koncepcja ta obejmuje take zmiany ocharakterze spoecznym, tj. zwizane zprocesami demogracznymi oraz kulturowymi, ktre mog wsposb poredni przyczynia si do reorganizacji operacji biznesowych (Juchnowicz, Rostowski, Danielewicz 2011). Analiza megatrendw ma za zadanie nie tylko zarysowa obraz zmian wprzyszoci, ale rwnie pokaza organizacjom aktualne moliwoci izagroenia pojawiajce si tu iteraz (Frost&Sullivan www.portfel.pl, 2011). Wpierwszej dekadzie xxi w. dominujcymi megatrendami, jak podaj konsultanci Frost&Sullivan, s przede wszystkim zrwnowaony rozwj idbao oczowieka wrnych wymiarach jego funkcjonowania (praca, zdrowie zyczne ipsychiczne, wypoczynek itd.). Zpunktu widzenia wpywu na przyszy ksztat sektora szkoleniowego szczeglnie istotne wydaj si jednak megatrendy zwizane zprzemianami spoecznymi. Do takich nale zmiany demograczne, wtym starzenie si spoeczestwa oraz zmiana poziomu zaangaowania kobiet wbiznes (przewiduje si, e do 2020 r. kobiety bd stanowiy 1/3 osb pracujcych ogem). Zmiany te bd wizay si midzy innymi ze zmian stylw ycia, co wpynie na ksztatowanie si oczekiwa irde moty-
92
Magdalena Kozera
wacji zarwno pracownikw, jak iklientw rm. To zkolei spowoduje przeorientowania whierarchii wartoci. Klienci oczekiwa bd nie tylko doskonaego produktu, ale take przekonania otym, e kupili go od rmy etycznej, uczciwej, okrelanej jako przyjazna. Podobne bd oczekiwania pracownikw. Ich ranga wzronie zpowodu uelastycznienia form zatrudnienia. Nastpowa bd eksternalizacja iposzukiwanie nowych partnerw, zacienianie wsppracy zdostawcami iklientami, ale take poszukiwanie partnerw pord dotychczasowych konkurentw. Zmieni si take charakter zatrudnienia. Wprzedsibiorstwach wyoni si trzy grupy pracownikw: pracownicy na stae zwizani zrm (realizujcy kluczowe procesy biznesowe), pracownicy tymczasowi (sezonowi) oraz grupa zewntrznych konsultantw, wykonawcw usug itd. (Zarzdzanie zasobami ludzkimi..., 2007, s. 19-21) Te kierunki zmian wywoaj okrelone konsekwencje dla rynku pracy, zwizane zwaszcza zrozwojem okrelonych kompetencji spoecznych wrd osb ztzw. nowej generacji pracownikw, co wsposb znaczcy wpynie na przysze warunki funkcjonowania sektora usug szkoleniowych. Spord innych istotnych megatrendw zwizanych zrozwojem technik teleinformatycznych przewidywane jest zdominowanie kwestii mobilnoci zawodowej przez e-mobilno (rozumian nie tylko jako elektronika itechniki it, ale take jako ekologia ibezpieczne rodowisko). Nastpi ponadto rozwj spoecznociowego networkingu (rozumianego jako skupienie si na usugach geogracznych imoliwociach zwizanych zgeokodowaniem igeooznaczaniem, co wpraktyce znacznie rozwinie ipoprawi moliwoci porozumiewania si) (Frost&Sullivan www.portfel.pl). Cao tych procesw spowoduje zjednej strony gwatowny rozwj metod komunikowania, co otworzy cakowicie nowe moliwoci szkolenia irozwoju, zdrugiej jednak strony spowoduje wiele problemw zwizanych zrozwojem kompetencji spoecznych wtym zakresie (utrudnienia komunikacji midzyludzkiej, zwaszcza wwymiarze F2F). Te kwestie waspekcie merytorycznym stanowi istotny zakres dotychczasowej dziaalnoci przedsibiorstwa S&S, jednak waspekcie technicznym, tj. wykorzystania mediw elektronicznych, s jak dotd wyzwaniem. Wedug raportu Przywdztwo 2030 zmieniajce si oblicze wiata biznesu nastpi dalszy wzrost znaczenia potencjau ludzkie-
93
go organizacji (szczeglnie nowych generacji modych pracownikw przedsibiorstw), ktry wsposb szczeglny pooy nacisk na kompetencje przywdcze. Przypisuje si im nawet kluczowe znaczenie dla sukcesu lub poraki organizacji wzmieniajcym si otoczeniu. Wrd megatrendw identykowanych ianalizowanych zpunktu widzenia niezbdnych wprzyszoci kompetencji przywdczych (zarwno na poziomie organizacyjnym, jak izperspektywy poszczeglnych zespow oraz pojedynczych pracownikw) wskazano na przyspieszenie tempa globalizacji, zmiany klimatyczne, cyfryzacj ycia oraz nowe oblicze wiata iprzywdztwa (Kuczkiewicz 2012). Pierwszy zczynnikw, tj. globalizacja oznacza bdzie przede wszystkim rosnce zrnicowanie zespow, co czy si bdzie zosabianiem wizw lojalnociowych, ktre dotd stanowiy silny czynnik wicy organizacje ipracownikw (kultura organizacyjna). Wobliczu zaostrzajcej si konkurencji oraz przesunicia si rodka cikoci wiata ekonomicznego wkierunku Azji konieczny okae si wzrost elastycznoci iumiejtnoci wsppracy zarwno na poziomie organizacyjnym, jak iprzywdczym ipracowniczym. Niezbdne bdzie rwnie zwikszenie mobilnoci kapitau ludzkiego, atake poprawa wraliwoci na odmienno kulturow. Wwarunkach globalizacji, tj. wobliczu ryzyka, zarzdzania nim, atake zagroe iniepewnoci, konieczne stanie si te posiadanie przez liderw wysokich umiejtnoci mylenia koncepcyjnego istrategicznego. Umiejtnoci te wykorzystane powinny zosta wcelu rozwizania problemw zwizanych zkolejnym megatrendem, tj. wzrostem emisji gazw cieplarnianych iredniej temperatury na wiecie. Problemy, wobec rozwizania ktrych stan przywdcy, to rosnca produkcja odpadw (komunalnych iprzemysowych) oraz kurczenie si zasobw surowcw strategicznych, wtym zwaszcza wody, mineraw ipaliw kopalnych. Procesy te mog doprowadzi do wzrostu cen iglobalnych koniktw. Ronie zatem rola kompetencji negocjacyjnych iumiejtnoci radzenia sobie zkoniktami. Nasilajcym si megatrendem jest Spoeczna Odpowiedzialno Przedsibiorstw wwymiarze nansowym, rodowiskowym iludzkim. Dla ksztatu przywdztwa istotne s take kwestie rozwoju technologicznego, ktre wcoraz wikszym stopniu zacieraj granic midzy yciem zawodowym iprywatnym. Technologia sprawi, e niezbdni
94
Magdalena Kozera
oka si pracownicy posiadajcy biego wcyfrowym wiecie, mogcy pracowa wdowolnym miejscu na wiecie. Dla przywdcw organizacji przyszoci niezbdne stanie si docenienie wpywu cyfrowych tubylcw na sukces organizacji. Wyzwaniem dla przywdztwa bdzie waciwe rozpoznanie tego typu pracownikw, umiejtne wykorzystanie ich kompetencji, doprowadzenie do zacienienia wsppracy pomidzy nimi atradycyjnymi pracownikami oraz zachcenie ich do wikszej otwartoci iintegracji, aby zbudowa zrby wzgldnej stabilnoci organizacji wwarunkach transparentnego wiata. Przywdca przyszoci to wwietle przewidywa omawianych raportw osoba wyjtkowa, elastyczna, prowadzca swoj organizacj tak, aby zrewolucjonizowa jej kultur, struktur, systemy iprocesy. Istotna prognozowana zmiana to dalsza decentralizacja wadzy, awzasadzie jej wyrzeczenie si na rzecz decyzji podejmowanych kolegialnie wewntrz ina zewntrz organizacji (Kuczkiewicz 2012). Dotychczasowa dziaalno przedsibiorstwa S&S wydaje si wpeni kompatybilna ztak zarysowanymi kwestiami zmian przywdztwa.
UWARUNKOWANIA POLSKIEGO RYNKU SZKOLE
Poniewa foresight rozumiany jest jako dugoterminowe tworzenie wizji rozwoju gospodarczego przy wspudziale ludzi zwielu dziedzin ycia spoecznego (Budowa scenariuszy transformacji wiedzy..., 2011, s. 5), przygotowujc rekomendacje dla rmy S&S wykorzystano rwnie ekspertyz badawcz powicon przyszemu zapotrzebowaniu rynku na absolwentw uczelni wyszych. Kompetencje absolwentw szk wkraczajcych na rynek pracy oceniane s jako wysoce niezadowalajce. Oznacza to dla polskich przedsibiorcw, nawet wsytuacji znaczcej poprawy warunkw gospodarczych, trudnoci wznalezieniu iwykorzystaniu potencjau przyszych pracownikw (Analiza zapotrzebowania gospodarki na absolwentw 2012). Podobne konkluzje wynikaj zanaliz wynikw badania Foresight Sieci Gospodarcze Wielkopolski przeprowadzonych przez zesp pracownikw Politechniki Poznaskiej pod kierownictwem M. Wyrwickiej. Wskazay one na transakcyjny charakter przepywu wiedzy, zwaszcza wkoncernach high-tech, uwypukliy przy tym fakt, e drog skutecznego zarzdzania wgo-
95
spodarce opartej na wiedzy s indywidualne kompetencje pracownikw. Zpunktu widzenia rekomendacji dla analizowanej rmy oznacza to, e rynek pozostanie pod presj inwestowania wposiadane zasoby ludzkie midzy innymi za porednictwem szkole. Przywoane wczeniej badania wskazuj na ogromne zapotrzebowanie rwnie gospodarki wskali lokalnej, tj. wielkopolskiej. Podkrela si przy tym, e szczeglnie podane s szkolenia poprawiajce skuteczno komunikacji midzyludzkiej iwewntrzorganizacyjnej (Paluch 2010, s. 257-270). Kolejn kwesti ujawnion we wspomnianych badaniach jest malejca iwymagajca poprawy umiejtno tworzenia wizi spoecznych na bazie wspdziaania, chci poszukiwania ipozyskiwania nowej wiedzy oraz woli samodoskonalenia. Rwnie tak zdeniowany problem wydaje si otwiera interesujce luki rynkowe dla przyszych dziaa szkoleniowych (metody imedia komunikujce si). Podjcie przez przedsibiorstwa decyzji oinwestowaniu wjako kapitau ludzkiego do czsto wizao si zwykorzystaniem rodkw nansowych zEuropejskiego Funduszu Spoecznego. Zjednej strony przyczynio si to do zwikszonego zainteresowania przedsibiorstw szkoleniami, zdrugiej spowodowao dynamiczny przyrost podmiotw dziaajcych wbrany szkoleniowej. Warto polskiego rynku szkole szacuje si wzalenoci od rda na okoo 4 mld z (h p://www.obserwatornansowy.pl/2012/...), ado 8mld z wzalenoci od zdeniowania wchodzcych wjego skad elementw (End of Financial Support..., 2011). Na kwesti rozwoju tego rynku, awzasadzie utrudnionej identykacji rnych aspektw jego rozwoju, wpywa zdecydowanie brak jednoznacznoci wjego deniowaniu. Wedug gus za instytucj szkoleniow uwaa si podmiot, ktry oferuje szkolenia dla bezrobotnych iposzukujcych pracy. Wedug Rejestru Instytucji Szkoleniowych (ris) instytucja szkoleniowa to podmiot ubiegajcy si ozlecenia na szkolenie osb bezrobotnych iposzukujcych pracy, nansowane ze rodkw publicznych, takich jak np. Fundusz Pracy, Pastwowy Fundusz Rehabilitacji Osb Niepenosprawnych, fundusze pomocowe Unii Europejskiej. Natomiast wedug Polskiej Izby Firm Szkoleniowych (pifs) instytucj szkoleniow/podmiotem brany jest kady przedsibiorca, ktrego przedmiotem dziaania jest dziaalno szkoleniowa. Rwnie Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci
96
Magdalena Kozera
(parp) wprowadza swoj denicj instytucji szkoleniowej, stwierdzajc, e podmiotem takim jest rma, ktra prowadzi dziaalno mieszczc si zgodnie zpkd wobszarze ksztacenia ustawicznego dorosych, do sektora nale zatem: szkoy nauki jazdy, jzykw obcych, rmy wiadczce usugi doradcze wzakresie zarzdzania itp. Szacuje si zatem, e liczba podmiotw na nim funkcjonujcych waha si wprzedziale od 2,5 do 9 tys. podmiotw, przy czym 85% znich to rmy mae imikro, rednie stanowi 13%, adue zaledwie 2%. Warto zauway, e rma S&S naley do grupy najstarszych podmiotw dziaajcych wbrany. Takie podmioty, tj. powstae wokresie 1995-2000, stanowi okoo 17% podmiotw funkcjonujcych na rynku. Rozkwit brany wie si niewtpliwie znapywem do Polski funduszy ze rodkw europejskich zwizanych pocztkowo ze wsparciem okresu przedakcesyjnego, anastpnie wejcia ifunkcjonowania wramach ue. Szczeglny boom przypada jednak na lata od 2006 r., od tego czasu do chwili obecnej (iii kwarta 2012 r.) powstao ponad 40% nowych podmiotw. Wefekcie znacznie wzrosa konkurencja na rynku, co wie si zfaktem przeznaczenia na cele szkoleniowe ponad 11 mld euro zfunduszy unijnych.
S&S APERSPEKTYWY ROZWOJU RYNKU SZKOLE WPOLSCE
Brana szkole wPolsce okrelana jest jako moda, co wynika zrelatywnie krtkiego okresu funkcjonowania tego typu usug na krajowym rynku. Cho praktycy dziaalnoci gospodarczej deklarowali due zaangaowanie wrozwj zasobw ludzkich, nie zgaszali zapotrzebowania na usugi wtym zakresie. Zmienio si to wraz zwejciem Polski wstruktury rynku unijnego oraz na rynek midzynarodowy. Konieczna okazaa si zmiana nie tylko wzorcw zarzdzania, wtym wdroenie zasad zarzdzania strategicznego, ale rwnie zmiana podejcia do zatrudnianych ludzi. Wefekcie nastpi dynamiczny rozwj usug szkoleniowych wiadczonych przez podmioty zewntrzne. Rynek szkole okrelany jest jako rynek oznacznej dynamice, azarazem jako rynek nie wpeni uksztatowany. Wobec zasadniczego braku formalnoprawnych barier wejcia, dziaa na nim bardzo dua liczba podmiotw, przyczyniajc si do zaostrzania konkurencji wewntrz sektora. Wzwizku zfaktem nasilonej walki konkurencyjnej prze-
97
prowadzono analiz walorw rynkowych rmy S&S, wykorzystujc wtym celu metod marketing-mix (tabela 1).
Tabela. 1. Wybrane charakterystyki marketingowe S&S
Marketing-mix przedsibiorstwa Indywidualizacja usugi . Innowacyjno produktu/usugi . Marka, reputacja, renoma, dobra opinia, referencje. Zarzdzanie potencjaem. Ogromne znaczenie marki ireputacji rmy jako wyznacznika oceny wartoci ijakoci usugi przed jej wykonaniem. Umiejtnoci ikwalikacje osb pracujcych wrmie gwarantuj wysok jako nabywanej przez klienta usugi. Znaczny wpyw na poziom cen maj kompetencje ikwalikacje wykonawcy, marka irenoma, stopie indywidualizacji usugi, zaangaowanie czynnikw materialnych oraz sytuacja konkurencyjna na rynku. Ceny oddziauj wznacznym stopniu na percepcj klientw is wykorzystywane do zarzdzania potencjaem szkoleniowym rmy. Wprzypadku usug szkoleniowych wan rol odgrywa ich postrzeganie przez nabywc, wczym pomaga skuteczna promocja utrwalajca pozytywny wizerunek rmy. Pozytywny wpyw na wizerunek rmy oraz pozyskiwanie nowych klientw maj atrakcyjna strona internetowa iskuteczny PR oraz ePR. Istotnym elementem promocji wprzypadku usug wyszego rzdu, do jakich nale szkolenia, jest sprzeda osobista, awic bezporedni kontakt zklientem iinteresujce zaprezentowanie oferty. Wprzypadku szkole idoradztwa lokalizacja rmy nie odgrywa tak duej roli jak winnych rodzajach dziaalnoci. Szkolenia wi si zmoliwoci dojazdu do klienta, wykorzystaniem telekonferencji, komunikacji internetowej, wtym przeprowadzenia szkole on-line. Niezaleno od lokalizacji umoliwia dystrybucj oferty szkoleniowej na terenie caej Polski.
Product (produkt)
Price (cena)
Promotion (promocja)
Place (miejsce)
98
Magdalena Kozera
Marketing-mix przedsibiorstwa
Kluczowymi czynnikami sukcesu prowadzonej dziaalnoci usugowej s pracownicy. Jako wiadczonej usugi zaley od ich umiejtnoci ikwalikacji. Dla dziaalnoci szkoleniowej niezmiernie istotne s rwnie umiejtno budowania relacji zklientem, indywidualne podejcie do niego, atake tworzenie atmosfera wsppracy.
People (ludzie)
rdo: Opracowanie na podstawie informacji przedstawionych przez przedsibiorstwo S&S.
Dotychczasowa oferta produktowa przedsibiorstwa przygotowywana wodpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie klientw pozytywnie wyrnia podmiot na tle konkurencji. Niewtpliwym atutem jest oferta szkole specjalistycznych (zwaszcza wzakresie obsugi klienta oraz kompetencji kierowniczych), ktre, jak si przewiduje, bd gwn grup wrd poszukiwanych przez przedsibiorstwa szkole. Wzwizku zfaktem, i rma S&S naley do grupy najstarszych podmiotw brany, posiada ogromne dowiadczenie wkwestii moliwoci budowy oferty na podstawie strategii cenowej. Sprawia to, e aktualne spekulacje dotyczce gwatownego wzrostu/spadku cen na rynku zwizane zkocem perspektywy nansowej ue 2006-2013 oraz brakiem jednoznacznego potwierdzenia kontynuowania polityki wsparcia kapitau ludzkiego wkolejnej perspektywie nansowej nie s odczytywane przez rm jako zagroenie funkcjonowania wprzyszoci. Zpunktu widzenia oceny zewntrznej, tj. przez konkurentw icz potencjalnych odbiorcw, pewne zastrzeenia budzi moe dotychczasowy model promocji usug rmy S&S bazujcy na kontakcie bezporednim zklientem ibudowanej renomie. Jednak wpraktyce okazuje si, e rekomendacje uzyskane poprzez sie nieformalnych kontaktw interpersonalnych zarwno uczestnikw, jak izleceniodawcw szkole s nie tylko skutecznym narzdziem promocji, ale rwnie budowy wizerunku rmy. Nie oznacza to jednak, e rma zaniedbaa dziaania zwizane zpopraw medialnej/wirtualnej promocji. Przygotowano nowoczesn stron internetow, ktra ma sta si nie tylko wizytwk rmy, ale rwnie rdem informacji oraz materiaw szkoleniowych dla klientw.
99
Dla rmy S&S nie jest istotny czynnik lokalizacyjny, czyli faktyczna siedziba. Wie si to zfaktem ogromnej elastycznoci dziaa powadzonych przez waciciela izatrudnianych trenerw, ktrzy docieraj albo bezporednio do siedziby klienta, albo organizuj szkolenia wmiejscach oglnodostpnych. Istotn rol odgrywa tu take moliwo wykorzystania elektronicznych nonikw informacji oraz technik informatycznych. Najwikszym atutem podmiotu jest bez wtpienia jego kapita ludzki. Posiadane kwalikacje ikompetencje trenerskie waciciela oraz kadry trenerskiej przesdzaj ojakoci wiadczonych usug doradczo-szkoleniowych. Skutkuje to rosncym zainteresowaniem klientw oraz sta iwysok aktywnoci samego podmiotu wdoskonaleniu ju posiadanych kompetencji.
REKOMENDACJE DLA FIRMY S&S
Przewidywanie moliwego rozwoju sytuacji wtak wraliwej na zmiany dziedzinie jak usugi szkoleniowe wymaga szczeglnego namysu. Wiele istotnych informacji moe dostarczy wtym zakresie analiza przeprowadzona zwykorzystaniem metod bada foresightowych. Badania tego typu mog bowiem nie tylko wskaza na kierunki zachodzcych zmian, ale powinny umoliwi aktywne zaangaowanie si podmiotu wich ksztatowanie, rozumiane jako elastyczne reagowanie, awzasadzie wyprzedzanie zachodzcych zmian. Zpunktu widzenia przedsibiorstwa S&S szczeglnie przydatna iznaczca dla wyboru przyszej strategii dziaania jest analiza megatrendw. Wynika zniej bowiem, e wobjtej badaniem perspektywie, tj. wokresie najbliszych 10-20 lat niezbdne stanie si stae aktualizowanie wiedzy ikwalikacji pracownikw nie tylko na terenie kraju, ale rwnie na obszarze ue. Istotnym elementem zmian bd dwa fakty opodou demogracznym, tj. rosnca rola kobiet na rynku pracy oraz starzenia si spoeczestw. Ponadto coraz wiksze znaczenie odgrywa zacznie nowa, etyczna kultura pracy, szczeglnie istotna wdobie rosncej wiadomoci spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa. Dalszy rozwj technologii informatycznych spowoduje zjednej strony pojawienie si nowych nonikw irodkw przesyania informacji,
100
Magdalena Kozera
zdrugiej jednak doprowadzi do rozlunienia wizi midzyludzkich ipogorszenia si kompetencji spoecznych wzakresie komunikacji. Zmiany te stanowi powane wyzwanie dla funkcjonowania przedsibiorstwa S&S, dlatego rekomendowanymi dla niego dziaaniami powinny by: rozszerzenie dotychczasowej oferty szkolenia zwizane zkwestiami rosncej roli kobiet na rynku pracy oraz moliwociami wykorzystania potencjau osb starszych; nawizanie wsppracy zpartnerami instytucjonalnymi, takimi jak uczelnie wysze, aby uczestniczy wprocesach budowania idoskonalenia systemw jakoci ksztacenia; wdobie postpujcej informatyzacji ycia sukcesywne modykowanie wykorzystywanych kanaw komunikacji zklientem przez wprowadzenie do oferty np. e-learningu, webinariw, elektronicznej biblioteki publikacji szkoleniowych itp.; alternatywnym do wczeniej wymienionych kierunkw dziaa moe okaza si dla rmy rezygnacja ze szkole na rzecz pracy doradczej realizowanej na rzecz okrelonego klienta izgodnie zjego potrzebami. Wobec wieloci moliwych rozwiza istotnym elementem warunkujcym efektywno dziaania iutrwalajcym pozycj rynkow S&S bdzie umiejtno obserwacji realnego otoczenia ipodejmowanie koniecznych decyzji korygujcych, uwzgldniajcych faktycznie zachodzce zmiany na rynku usug szkoleniowych.
LITERATURA
Analiza zapotrzebowania gospodarki na absolwentw kierunkw kluczowych wkontekcie realizacji strategii Europa 2020. Raport kocowy (2012), Badanie zamwione przez ncbir, realizowane przez Agrotec Polska sp. zo.o., Warszawa. Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk (2011), M. Wyrwicka (red.), Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej. End of Financial Support. Przyszo rynku szkole wPolsce (2011), M. Czernecka, P. Woszczyk (red.), Wyd. hrp Group, d. Foresight jako narzdzie zarzdzania wiedz iinnowacjami (2010), Wyd. Polska Agencja Rozwoju Przedsibiorczoci, Warszawa.

Frost&Sullivan identykuje globalne megatrendy iuruchamia wizjonerski program bada nad innowacjami (2011), h p://www.frost.com/prod/servlet/press-release.pag?docid=230031765 (stan na dzie 27 padziernika 2012). h p://kil.pb.bialystok.pl/ h p://www.obserwatornansowy.pl/2012/03/06/rmy-szkoleniowe-potrzebujadzis-wiekszej-kreatywnosci/ http://www.pi.gov.pl/parp/chapter_86365.asp?soid=ccbca5E409C744ad9da1C8939508C413/ Juchnowicz M., Rostowski T., Danielewicz D. (2011), Ekspertyza: Kierunki wspierania przedsibiorstw wzakresie szkole zawodowych, Wyd. Fundacja Rozwoju Kapitau Ludzkiego Wierni Prawdzie, d. Kuczkiewicz M., Przywdztwo 2030 zmieniajce si oblicze wiata biznesu, h p://biznesblog.lazarski.pl/?p=300 (stan na dzie 1 czerwca 2012). Narodowy Program Foresight Polska 2020, h p://foresight.polska2020.pl/cms (stan na dzie 27 padziernika 2012). Paluch H. (2010), Wielkopolski rynek usug szkoleniowych na tle rynku krajowego, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Zarzdzanie zasobami ludzkimi. Tworzenie kapitau ludzkiego organizacji (2007), H. Krl, A. Ludwiczyski (red.), Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa 2007.
101
K ATA R Z Y N A B E ATA G O D O W S K A
Wydzia Nauk oZdrowiu Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego wPoznaniu kglodow@ump.edu.pl
Prognozowanie kierunku rozwoju szkole dedykowanych kadrze pielgniarskiej ipooniczej na terenie wojewdztwa wielkopolskiego przy wykorzystaniu metody foresight
sowa kluczowe: foresight, brana szkoleniowa, pielgniarka, poona, Wielkopolska streszczenie: Wartykule przedstawiono metod bada foresightowych realizowan wramach odbywania stau naukowego wprogramie B+R dla Wielkopolski. Dokonano analizy rynku szkoleniowego dla pielgniarek ipoonych wWielkopolsce, wykorzystujc jedn zmetod badania foresightowego. Jednak dla penego obrazu naleaoby uzupeni badanie ostosowane inne metody wbadaniu. Autorka przedstawia wnioski izalecenia dla rmy, wktrej odbywaa sta, uwzgldniajc okres krtkoterminowy idugoterminowy.
Predicting the development direction of trainings dedicated to nursing and obstetric personnel inWielkopolska on the basis of foresight method
keywords: foresight studies, training sector, nurse, midwife, Wielkopolska abstract: e article presents aforesight research method exercised during the scientic internship within the framework of R&D for Wielkopolska programme. e author makes an a empt to analyse training market dedicated to nurses and midwives in Wielkopolska, using one of the foresight methods. However, the author recommends to complement the research by using other classic methods of studies to obtain full picture of studied issues. e author presented conclusions and recommendations for the parent company where the internship was held, considering short-term and long-term perspective.
104
Katarzyna Beata Godowska WPROWADZENIE
Na przestrzeni ostatnich lat wkrajach takich, jak: Francja, Holandia, Niemcy, Wielka Brytania, Wgry, Czechy, Austrii, Korea Poudniowa, Brazylia, Peru, Indonezja, Tajlandia czy rpa obserwuje si niezwykle dynamiczny rozwj bada zwykorzystaniem metody foresight. Badanie to zzaoenia ma na celu prognozowanie rozwoju sytuacji idiagnozowanie problemw wtakich obszarach, jak gospodarka czy te problemy spoeczne. Projekty tego typu zakadaj podjcie prby znalezienia odpowiedzi na postawione pytania, umoliwiajc tym samym ksztatowanie przestrzeni wdalekiej perspektywie niejednokrotnie 10, 15 lat iduszej (Okulski 2008). Badacze parajcy si tematyk bada metod foresight wrny sposb deniuj pojcie foresight, m.in. Like Georghiou (Georghiou 1996, 2013) stwierdza, i foresight wywiera silny wpyw na przemysowe wspzawodnictwo, ksztatowanie dobrobytu, atake na popraw jakoci ycia. Inn denicj prezentuje Ben Martin (Martin 1996, 2001) przyjmujc, i omawiana metoda ma na celu zdiagnozowanie kierunkw strategicznych zuwzgldnieniem korzyci wobszarach ekonomicznych ispoecznych. Wydaje si, i najobszerniejsze wyjanienie pojcia foresight przedstawia Jennifer Cassington Harpe (Georghiou iin. 2006). Stwierdza, i jest to proces, wktrym niezwykle istotnym elementem jest wsppraca, wramach ktrej wan komponent s dyskusje ikonsultacje pomidzy partnerami biorcymi udzia wprojekcie. Wynikow wszystkich wymienionych faktorw ma by opracowanie strategii dugofalowego dziaania wwielu obszarach, zakadajcej uzyskanie jak najwikszych korzyci spoecznych igospodarczych. Celem niniejszej pracy jest zdeniowanie kierunku rozwoju szkole dedykowanych kadrze pielgniarskiej ipooniczej winstytucji bdcej miejscem odbywania stau naukowego autorki wramach programu B+R dla Wielkopolski. Autorka poprzez prowadzone badanie prbuje znale odpowied na pytanie, czy istnieje szansa na rozwj kolejnej instytucji szkoleniowej na terenie Wielkopolski, kierujcej ofert edukacyjn do grupy zawodowej pielgniarek ipoonych.
Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej RYNEK SZKOLENIOWY DLA PIELGNIAREK IPOONYCH WWIELKOPOLSCE
105
Intensywny rozwj nauk medycznych, wtym dziedzin naukowych pielgniarstwa ipoonictwa, stawia przed wyej wymienionymi grupami zawodowymi nowe wyzwania zwizane ze wiadczeniem profesjonalnej opieki nad pacjentem. Pielgniarka/poona (ilekro wpracy autor uywa pojcia pielgniarka/poona ma rwnie na myli pielgniarza/poonego) powinna nie tylko odpowiada na zmieniajce si oczekiwania pacjentw, ale znie mniejsz uwag reagowa na wprowadzane do zawodu, wykorzystywane wcodziennej pracy nowe technologie. Wymusza to na pielgniarkach/ poonych nie tylko posiadanie umiejtnoci szybkiego uczenia si, lecz przede wszystkim ustawiczne uzupenianie wiedzy, ktra zzaoenia winna by fachowa iprofesjonalna (Ciso-Apanasewicz 2005). Dlatego te pielgniarka/ /poona zobowizana jest do cigego ksztacenia si ipodnoszenia swoich kwalikacji zawodowych iaktualizacji wiedzy. Edukacja taka moe odbywa si poprzez udzia wszkoleniach podyplomowych, ktrych zakres regulowany jest przez Ustaw ozawodach pielgniarki ipoonej zdnia 15 lipca 2011 r. (Wroska, Sztembis 2001). Wspomniana ustawa deniuje cztery rodzaje ksztacenia podyplomowego, ktre mog by realizowane celem podniesienia kompetencji zawodowych: szkolenie specjalizacyjne, kwalikacyjne, specjalistyczne idoksztacajce. Szkolenie specjalizacyjne (specjalizacja) to forma ksztacenia podyplomowego, dziki ktremu pielgniarka/poona ma moliwo uzyskania specjalistycznych kwalikacji wokrelonej dziedzinie pielgniarstwa lub dziedzinie majcej zastosowanie wochronie zdrowia oraz tytuu specjalisty wwybranej dziedzinie. Czas trwania omawianej formy musi obejmowa okres, ktry umoliwi zrealizowanie wszystkich blokw tematycznych zawartych wprogramie ramowym, m.in.: nie moe on by krtszy ni 18 miesicy, ale rwnie nie duszy ni 24 miesice, moe take zosta skrcony do 12 miesicy, jeli pielgniarka/poona spenia jeden zwarunkw okrelonych w 6 ust. 2 Rozporz-
106
Katarzyna Beata Godowska
dzenia Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r. wsprawie ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych (Rozporzdzenie Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r.). Program ramowy specjalizacji zobowizany jest uwzgldni takie moduy zaj, jak blok oglnozawodowy, wystpujcy we wszystkich specjalizacjach, niezalenie, wjakiej dziedzinie toczy si proces ksztacenia iblok specjalistyczny, obejmujcy zajcia specjalistyczne charakterystyczne dla danej dziedziny pielgniarstwa. Organizator szkolenia specjalizacyjnego zobowizany jest do przeprowadzenia od 900 do 1200 godzin dydaktycznych, wtym zaj oglnozawodowych wwymiarze 330 godzin, za szkolenie specjalistyczne zostao kadorazowo okrelone wramowym programie przeznaczonym do realizacji wzakresie bloku specjalistycznego danej specjalizacji. Po zakoczeniu zaj izdobyciu pozytywnej oceny zegzaminu, przeprowadzanego przez pastwow komisj egzaminacyjn powoan przez Ministra Zdrowia, pielgniarka/poona ma prawo legitymowa si tytuem specjalisty wdanej dziedzinie (Olejniczak, Kobza, Woniak 2006). Jak wskazuj przeprowadzone badania M. Olejniczak iin. zdecydowanie mniej pielgniarek decyduje si na t form szkolenia ze wzgldu na konieczno zainwestowania duej iloci czasu celem jej realizacji itrudnoci zuzyskaniem urlopu szkoleniowego na okres dwch lat (Ciso-Apanasewicz 2005). Drugim rodzajem szkolenia, ktre podnosi uprawnienia zawodowe pielgniarki/poonej, jest kurs kwalikacyjny. To forma ksztacenia pozwalajca na uzyskanie przez pielgniark/poon specjalistycznych kwalikacji, ktre umoliwi jej udzielanie okrelonych wiadcze zdrowotnych wchodzcych wzakres danej dziedziny pielgniarstwa lub dziedziny majcej zastosowanie wochronie zdrowia. Ukadajc program zaj naley uwzgldni, i wramowym programie ksztacenia kursu kwalikacyjnego organizator szkolenia zobowizany jest uj zajcia zbloku oglnozawodowego wsplnego dla wszystkich kursw kwalikacyjnych niezalenie od dziedziny ksztacenia izrealizowa blok specjalistyczny waciwy dla dziedziny bdcej przedmiotem kursu kwalikacyjnego (Ustawa zdnia 15 lipca 2011r. ozawodach pielgniarki ipoonej).
Szkolenia kadry pielgniarskiej i pooniczej
107
Czas trwania kursu kwalikacyjnego obejmuje okres niezbdny do zrealizowania wszystkich godzin zajciowych przewidzianych wplanie. Szkolenie podyplomowe moe trwa nie duej ni 6 miesicy. Zakadajc, i najkrtszy czas na zrealizowanie ww. przedsiwzicia organizator szkolenia ma okres 3 miesicy, czna suma godzin zajciowych do wypracowania ze suchaczami wynosi od 450 do 550, uwzgldniajc, i zajcia zbloku oglnozawodowego powinny skada si ze 135 godzin dydaktycznych plus 30 godzin przeznaczonych na zajcia zmoduu Informatyka istatystyka medyczna. Kolejnym rodzajem ksztacenia, ktre pozwala na uzyskanie przez pielgniark/poon kwalikacji do wykonywania okrelonych czynnoci zawodowych przy udzielaniu wiadcze pielgnacyjnych, zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych lub rehabilitacyjnych, jest kurs specjalistyczny. Czas trwania takiego szkolenia obejmuje okres niezbdny do zrealizowania wszystkich elementw przewidzianych wprogramie szkolenia okrelonym wramowym programie kursu specjalistycznego (Rozporzdzenie Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r.). Kursy takie ciesz si du popularnoci ze wzgldu na fakt, i czas ich realizacji jest krtki, ajednoczenie umoliwiaj one uzyskanie niezbdnych kwalikacji do penienia obowizkw subowych (Ciso-Apanasewicz 2005). Ostatni czwart form ksztacenia podyplomowego jest udzia wszkoleniach doksztacajcych, ktre maj na celu pogbienie, atake zaktualizowanie wiedzy zawodowej. Szkolenie takie moe by jednodniowym wydarzeniem iporusza bardzo wski zakres tematyczny (Ustawa zdnia 15 lipca 2011r. ozawodach pielgniarki ipoonej). Po dokonaniu analizy rynku szkoleniowego wzakresie szkole podyplomowych dla pielgniarek ipoonych na terenie wojewdztwa wielkopolskiego autorka jest wstanie wyodrbni istnienie omiu podmiotw realizujcych szkolenia podyplomowe dedykowane grupom zawodowym pielgniarek ipoonych. Trzy zomawianych instytucji posiadaj swoje orodki zamiejscowe ulokowane na terenie miast Gniezna, Konina, remu iKalisza. Ponisze zestawienie (tabela 1) obrazuje zakres realizacji (zuwzgldnieniem parametru ilociowego) wyszczeglnionych form szkoleniowych przez wskazanych organizatorw.
108
Katarzyna Beata Godowska Tabela 1. Zestawienie organizatorw szkolenia podyplomowego dla pielgniarek/ poonych na terenie wojewdztwa wielkopolskiego
Kurs specjalistyczny Szkolenie specjalizacyjne Kurs kwalikacyjny Szkolenie doksztacajce
Instytucja szkoleniowa
1 2 3 4 5 6 7 8
1 1 3 0 19 8* 7 0
3 0 2 0 19 12 17 0
5 0 6 4 47 24 12 1
0 0 2 0 4 1 0 0
* jako jedyny organizator oferuje szkolenie wramach e-learningu rdo: Opracowanie wasne na podstawie informacji zawartych na stronach internetowych organizatorw szkole.
WNIOSKI ZANALIZY SZKOLE SKIEROWANYCH DO PIELGNIAREK IPOONYCH WWOJEWDZTWIE WIELKOPOLSKIM
Charakter szkole Wofercie wikszoci podmiotw posiadajcych wswojej ofercie szkolenia dla pielgniarek ipoonych wrd grupy kursw kwalikacyjnych idoszkalajcych dominuj te majce na celu podniesienie kwalikacji zawodowych. Brak jest natomiast szkole pozwalajcych na rozwinicie istotnych zperspektywy pracy pielgniarki ipoonej kompetencji mikkich postaw, ktre umoliwiyby pielgniarce/ /poonej zachowywanie si wsposb skuteczny wdanej sytuacji. Do kompetencji zwanych te behawioralnymi moemy zaliczy umiejtnoci osobiste (np. organizowanie izarzdzanie prac wasn, motywowanie samego siebie) iumiejtnoci interpersonalne jak chociaby komunikatywno, empatia, asertywno, ale izarzdzanie zespoem.
Inne 0 0 0 0 0 6 0 0
109
Tylko jedna zomiu rm wswojej ofercie posiada szkolenia ztego zakresu. Do doskonalenia wyej wymienionych umiejtnoci zpewnoci przyczynioby si posiadanie wofercie podmiotw zajmujcych si szkoleniem pielgniarek ipoonych kursw kwalikacyjnych iszkoleniowych, takich jak np. organizacja izarzdzanie, procesy motywacyjne, komunikacja zpacjentem, etyka zawodu pielgniarki ipoonej oraz prolaktyka wypalenia zawodowego. Dostpno informacji Obecnie due znaczenie wszybkim iskutecznym pozyskiwaniu informacji ma dostpno danych drog elektroniczn (wtym wykorzystanie sieci Internet), dlatego wikszo analizowanych podmiotw posiada wasne witryny internetowe. Wcelu dotarcia do szczegowych danych zaleca si odwiedzenie witryn internetowych poszczeglnych podmiotw oferujcych szkolenia. atwo wyszukiwania danych Zdarza si, i podmiot oferujcy szkolenia umieszcza informacj onich, nie uwzgldniajc podziau na szkolenia specjalizacyjne, kursy kwalikacyjne, specjalistyczne idoszkalajce, co moe stanowi problem zwaciw interpretacj rodzaju szkolenia wrd osb nie bdcych czonkami rzeczonych grup zawodowych. Rna jest take dostpno do penych danych dotyczcych szkolenia, m.in. programu czy ceny, za pomoc szybszej ibardziej ekonomicznej drogi elektronicznej.
WYKORZYSTANIE NARZDZI METODY FORESIGHT WCELU PRZYGOTOWANIA REKOMENDACJI DLA FIRMY
Jak wynika zliteratury, metod bada foresightowych jest kilkanacie. Wszystkie maj na celu dokonanie wmoliwie najszerszym ujciu analizy stanu wiedzy wdanej dziedzinie (Okulski 2008). Autorka na potrzeby stau naukowego wczasie prowadzenia bada wasnych pozwolia sobie na wybranie dwch: burzy mzgw ipanelu eksperckiego.
110
Wzwizku zniniejsz prac, celem opracowania rekomendacji wzakresie dalszego dziaania rmy szkoleniowej, wktrej autorka odbya sta naukowy, jednoczenie dc do przedstawienia moliwoci otwarcia nowego kanau dystrybucji produktw przez rm, zdecydowaa si wykorzysta dwa narzdzia: panel ekspercki (Di mann 2004) inalec do grupy bada jakociowych burz mzgw (ang. brainstorming). Burza mzgw umoliwia zebranie iprzygotowanie danych, ktre mog zosta zastosowane przy implementacji metody delckiej (Foren 2001). Wbadaniu wzio udzia dwunastu ekspertw, ktrzy reprezentowali poszczeglne specjalnoci iinstytucje: cztery osoby reprezentoway czonkw kadry zarzdzajcej wpielgniarstwie/poonictwie, jedna zosb bya przedstawicielem Okrgowej Izby Pielgniarek iPoonych, jedna osoba przedstawicielem zwizkw zawodowych, trzy osoby czynnie praktykujcymi pielgniarkami, poonymi, jedna osoba psychologiem, dwie osoby nauczycielami akademickimi. Liczba czonkw zespou zostaa celowo dobrana, tak aby wyeliminowa moliwoci nieefektywnej pracy zespou. Kady zekspertw przez cay czas spotkania zgasza ewentualne problemy ihipotezy, ktre nastpnie udao si zebra iprzedstawi wpodziale na trzy grupy: kryteria wyboru szkolenia, motywy wyboru rodzaju szkolenia, korelacja midzy miejscem pracy achci partycypacji wszkoleniu przez pielgniarki/poone.
REKOMENDACJE EKSPERTW
Eksperci wykazali, i pielgniarki/poone czciej wybieraj szkolenie kwalikacyjne czy specjalistyczne ze wzgldu na fakt, i formy te przede wszystkim podnosz ich kompetencje zawodowe. Tym samym umoliwiaj samodzielne wykonywanie czynnoci medycznych, co pozwala na podniesienie wten sposb ich statusu zawodowego wzespole interdyscyplinarnym bez koniecznoci ponoszenia duego nakadu pracy (czas trwania szkolenia max. 6 miesicy). Istotnym elementem rwnie majcym wpyw na wybr konkretnego szkolenia jest to, i po uzyskaniu dodatkowych kwalikacji pielgniarki/poone mog otrzyma wysze wynagrodzenie. Dlatego te przed podjciem szkolenia analizuj, czy taka moliwo wystpuje wich macierzystym
111
zakadzie pracy lub te werykuj, czy odbycie szkolenia umoliwi im uzyskanie innego lub dodatkowego zatrudnienia. Wanym argumentem przemawiajcym za wyborem rodzaju szkolenia przez omawian grup zawodow jest take cena szkolenia, jako szkolenia, organizator szkolenia, miejsce szkolenia, wykadowcy. Tutaj jako dwa najwaniejsze elementy zostay wskazane: organizator szkolenia, wykadowca. Jak podaje Ciso-Apanasewicz iin., cho wikszo pielgniarek/ /poonych uznaje za istotne uzupenianie swojej wiedzy iuwaa, i naley uczestniczy wszkoleniu podyplomowym, to przede wszystkim wzgldy nansowe powoduj, i nie bior one wnich czynnego udziau (Ciso-Apanasewicz 2005). Dlatego te naleaoby stworzy przejrzysty system donansowania szkole dla pielgniarek/ poonych przez pracodawcw. Tam, gdzie taki dokument istnieje, apersonel ma do niego wgld, pracownicy chtniej uczestnicz wksztaceniu podyplomowym, uwzgldniajc rwnie partycypacje wjego kosztach. Ponadto kwesti, ktr warto byoby uregulowa, jest ujednolicenie podejcia pracodawcw do udzielania urlopu szkoleniowego dla pielgniarek/poonych. Bez tego przedstawicielom grup zawodowych pielgniarek czy poonych trudno jest decydowa si na szkolenia dusze szkolenie specjalizacyjne.
ZAKOCZENIE
Podstaw rekomendacji, ktre udao si stworzy, byy opracowania przygotowane wczasie burzy mzgw ipracy panelu ekspertw. Uzyskane dane pozwalaj take na kontynuowanie prac projektowych nad ww. zagadnieniem. Poniewa omawiany projekt badawczy by realizowany wstosunkowo krtkim czasie wcelu uzyskania penego obrazu naleaoby wykona rwnie prace obejmujce wykorzystanie innych metod stosowanych przy badaniach metod foresight: analiz swot, analiz scenariuszy rozwoju, metod Delphi (Okulski 2008). Po zebraniu ianalizie wszystkich dokumentw, spostrzee iuwag ekspertw zostan przygotowane rekomendacje merytoryczne, ktre bd stanowiy punkt wyjcia do postawienia hipotez badawczych iopracowania scenariuszy rozwoju rmy.
112
Wramach bada pilotaowych metod procesw foresight dla rynku szkoleniowego Wielkopolski na przykadzie rmy, wktrej autorka odbywaa sta, udao si uzyska wstpn prognoz rozwoju rmy, czyli ustalono dziaania krtkoterminowe idugoterminowe, ktre naleaoby uwzgldni, podejmujc si opracowania kilkuletniej strategii rmy. Na podstawie opracowania powstaego wwyniku burzy mzgw oraz wiedzy czonkw Grupy Ekspertw przygotowano szereg zalece dla rmy, dzielc je na dwie grupy: krtkoterminowe idugoterminowe. Wramach zalece krtkoterminowych naleaoby zwrci uwag na ulepszenie stworzonej oferty skierowanej do pielgniarek ipoonych. Warto przy tym skupi si na szkoleniach specjalistycznych, ktre nie wymagaj tak duego nakadu pracy organizacyjnej, jak inne szkolenia, za pielgniarki/ poone chtnie wnich uczestnicz. Dotarcie znow ofert naleaoby przeprowadzi wielokanaowo, uwzgldniajc przy tym wsparcie bd wykorzystanie potencjau takich organw, jak Okrgowa Izba Pielgniarek iPoonych czy te Polskie Towarzystwo Pielgniarskie. Zalecenia dugoterminowe powinny obj dziaania zmierzajce do przygotowania oferty szkoleniowej zzakresu szkole specjalizacyjnych, m.in. ze wzgldu na moliwo otrzymania donansowania zMinisterstwa Zdrowia na ten rodzaj szkolenia, co zwiksza prawdopodobiestwo zebrania grupy szkoleniowej po uzyskaniu takiego donansowania.
LITERATURA
CisoApanasewicz U. (2005), Ksztacenie podyplomowe aszansa na samodzielno zawodow. Materiay zIII Oglnopolskiej Konferencji Naukowo- Szkoleniowej pt. Samodzielno wpielgniarstwie, Nowy Scz. Di mann P. (2004), Prognozowanie wprzedsibiorstwie. Metody iich zastosowanie, Ocyna Ekonomiczna, Krakw. foren Foresight for Regional Development Network, APractical Guide to Regional Foresight (2001), ipts, prest, cm International, Sviluppo Italia S. p. A., Seville Manchester Boulogne Roma. Georghiou L. 1996), The UK Technology Foresight Programme, Futures, Vol. 28(4). Georghiou L. (2003), Foresight: Concept and Practice as aTool for Decision Making, by Luke Georghiou, at the shaping our future: Technology Foresight Summit, Budapest, March.

Georghiou L., Harper J. C., Keenan M., Miles I. (2006), International Handbook on Foresight and Science Policy: Theory and Practice, Fortcoming Elgar. Kopyciski P., Mamica . (2006), Foresight technologiczny na rzecz zrwnowaonego rozwoju Maopolski. Operacjonalizacja metodologii bada foresight, Maopolska Szkoa Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej wKrakowie, Krakw. Martin B. (1996), Foresight in Science and Technology, Technology Analysis and Strategic Management Vol. 7. Martin B. (2001), Technology Foresight in aRapidly Globalising Economy. Apaper prepared for the unido Regional Conference on Technology Foresight for Central and Eastern Europe and the Newly Independent States, Vienna, April 2001, h p://www.unido.org/ Marzec A., Andruszkiewicz A., Banaszkiewicz M., Idczak H. (2005), Motywy ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych, Pielgniarstwo xxi wieku nr 3(12). Okulski T. (2008), Metody bada foresightowych na przykadzie projektu foresight wgrnictwie ihutnictwie Republiki Poudniowej Afryki, Gospodarka Surowcami Mineralnymi, t. 24, z. 3/3. Olejniczak M., Kobza J., Woniak J. (2006), Wybrane aspekty organizacyjno-prawne zawodu pielgniarki ipoonej wPolsce oraz bieca sytuacja kadrowa na tle krajw Unii Europejskiej, Zdrowie Publiczne nr 116(2). Rozporzdzenie Ministra Zdrowia zdnia 29 padziernika 2003 r. wsprawie ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych (Dz. U. Nr 197, poz. 1923). Ustawa zdnia 15 lipca 2011 r. ozawodach pielgniarki ipoonej (Dz. U. Nr 174, poz. 1039.) Wroska I., Sztembis B. (2001), Jako ksztacenia podyplomowego pielgniarek ipoonych, Centrum Ksztacenia Podyplomowego Pielgniarek iPoonych, Warszawa.
113
K ATA R Z Y N A S Z A F E R
Wysza Szkoa Nauk Humanistycznych iDziennikarstwa wPoznaniu kewaki@interia.pl
Perspektywy rozwoju rmy CreativeMedia na tle rynku szkole wWielkopolsce

sowa kluczowe: komunikacja spoeczna, kapita spoeczny, foresight mikrormy, szkolenia, wizerunek rmy streszczenie: Rynek rm szkoleniowych wWielkopolsce przez ostatnie lata dynamicznie si rozwija. Przyczynio si do tego wiele czynnikw, jak na przykad: wspieranie przez fundusze zUnii Europejskiej rozwoju kapitau ludzkiego czy potrzeba ksztacenia ustawicznego pracownikw na rynku pracy. Firma CreativeMedia, Wizerunek Doradztwo - Szkolenia jest mikroprzedsibiorstwem prowadzcym dziaalno na rynku szkole wWielkopolsce. Firma, ktrej wacicielk jest Aneta Murakowska, przez ostatnie kilka lat prnie si rozwijaa, czego wyrazem jest wiele nagrd biznesowych. Obszarem dziaalnoci CreativeMedia s szkolenia zzakresu komunikacji spoecznej, doradztwo wizerunkowe iszkolenia dla trenerw biznesu. Firma posiada potencja (dotychczasowe inicjatywy irne perspektywy), ktry pozwoli jej dalej si rozwija. Wraportach foresightowych dotyczcych Wielkopolski wielokrotne podkrelano potrzeb wzmocnienia kapitau ludzkiego wregionie. Brana szkoleniowa moe si do tego znaczco przyczyni poprzez innowacyjno oferty, wykorzystanie nowych technologii iwprowadzenie nowych form szkoleniowych.
Development prospects of CreativeMedia enterprise on the background of training market inWielkopolska

keywords: social communication, social capital, foresight of microenterprise, training, corporate image abstract: e market of training services in Wielkopolska in recent years has developed rapidly due to anumber of factors, such as human capital development supported from eu funds and aneed of continuing education of employees on the labour
116
Katarzyna Szafer
market. CreativeMedia image consulting training is amicroenterprise owned by Aneta Murakowska, which operates on the training market in Wielkopolska. Over the past few years the company developed dynamically, which is reected by many business awards. CreativeMedias business area is training in social communication, image consultancy and training for business coaches. e enterprise has apotential (taking into account current initiatives and varied prospects), which will enable it to continue to expand. e foresight reports concerning Wielkopolska emphasize the need to strengthen human capital in the region. Training industry can signicantly contribute to the development of human capital through innovative oer aconnection between new technologies and new forms of training.
WSTP
Perspektywy rozwoju rmy CreativeMedia zostan ukazane na tle rynku szkoleniowego wregionie. CreativeMedia to mikroprzedsibiorstwo zaoone iprowadzone przez Anet Murakowsk. Jej pozycj na rynku okrelaj nagrody rodowiska biznesowego, takie jak na przykad tytu Poznaski Lider Przedsibiorczoci (2011 r.) czy Lider Przedsibiorczoci (2010 r.). W2012 r. zostaa Ambasadorem Przedsibiorczoci Kobiet, Polskiej Sieci Ambasadorw Przedsibiorczoci Kobiet, zainspirowanej przez Komisj Europejsk. Nominacja traa do rk najbardziej dowiadczonych iodnoszcych sukcesy Polek. Firma, dziaajc na rynku szkoleniowym, wpywa na ksztatowanie kapitau ludzkiego wWielkopolsce. Jaki jest rzeczywisty wkad brany szkoleniowej wrozwj kapitau ludzkiego? Wjakim kierunku rozwija si ta brana ijakie s jej perspektywy? Rozwj kapitau ludzkiego jest bardzo wany dla przyszoci spoeczestwa Wielkopolski. Aby zbada
Konkurs Poznaski Lider Przedsibiorczoci zorganizowany zosta przez Prezydenta Miasta Poznania, Prezesa Midzynarodowych Targw Poznaskich, Starost Poznaskiego oraz Prezydenta Sejmiku Gospodarczego Wojewdztwa Wielkopolskiego. Firma CreativeMedia otrzymaa to wyrnienie wkategorii Mikroprzedsibiorca. Natomiast tytu Lider Przesibiorczoci zosta rmie przyznany przez Fundacj Maych irednich Przedsibiorstw za innowacyjno idostosowanie rmy do wymaga rynku europejskiego.
Perspektywy rozwoju rmy CreativeMedia
117
perspektywy rozwoju CreativeMedia zostay zastosowane metody foresightowe, przeanalizowano dostpn literatur idokumentacj rmow. Zastosowane zostay take klasyczne metody socjologiczne, takie jak obserwacja uczestniczca iwywiady pogbione oraz wywiady kwestionariuszowe.
LITERATURA
Na temat rozwoju kapitau ludzkiego we wspczesnym spoeczestwie powstao wiele publikacji. Zagadnienie to byo take poruszane przez autorw raportw zbada foresightowych dotyczcych Wielkopolski. Wniniejszym tekcie posuono si dwoma raportami kocowymi. Pierwszy to Foresight Wielkopolska - etap uruchomienia idiagnoza stanu (Foresight Wielkopolska dalej: FdW 2011). Raport ten prezentuje analiz stanu spoeczno-gospodarczego wWielkopolsce wkontekcie gwnych pl Foresight Wielkopolska(FdW, s. 5). Drugim raportem kocowym jest raport zbada Foresight. Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark (2011, dalej: fsgW). Wykorzystano take opracowanie wramach projektu Bilans Kapitau Ludzkiego wPolsce z2011 i2012 r. (dalej: bkl 2011, bkl 2012). Autorzy pierwszego zprzywoanych raportw zwrcili szczegln uwag na trzy elementy kapitau ludzkiego: wspdziaanie mieszkacw (zaufanie, otwarto isieci), wiedza inauka (modelowanie prolu ksztacenia), jej dystrybucja wregionie oraz dziaalno pozarzdowa, samoorganizacja, rozwj infrastruktury technicznej, transportu publicznego (fw, 2011,s. 14). Zperspektywy niniejszego tekstu izagadnie wnim poruszanych wane s zaufanie isieci wspdziaania rnych podmiotw ycia spoecznego. Budowanie zaufania spoecznego do rnych instytucji ycia spoecznego wPolsce jest zadaniem bardzo trudnym iwymagajcym czasu, ale jednym znajwaniejszych. Tworzenie sieci wspdziaania niewtpliwie wspiera budow zaufania spoecznego.
Wielowtkowo pojcia zaufania spoecznego pokazana zostaa wksice P. Sztompki, Zaufanie. Fundament spoeczestwa, Krakw 2007.
118
Katarzyna Szafer RYNEK SZKOLE WPOLSCE IWIELKOPOLSCE
Firmy szkoleniowe wPolsce iWielkopolsce stanowi od kilku lat bardzo dynamicznie rozwijajcy si rynek. Wpywa na to wiele czynnikw. Wejcie Polski na wiatowy rynek po 1989 r. spowodowao gbokie przemiany gospodarcze, technologiczne icywilizacyjne. Otwarcie si naszego kraju na globalizacj postawio przed nim zupenie nowe wyzwania. Zkolei wolny rynek by czynnikiem ksztatujcym przemiany spoeczne wrd Polakw. Te elementy wydaj si determinowa fenomen edukacji dorosych. Ustawiczne ksztacenie nie jest zjawiskiem nowym wpolskim spoeczestwie. Nowa jest natomiast jego skala ipowszechno. Polacy, aby sprosta wyzwaniom nowych technologii, ktre zaczy napywa do Polski po 1989 r., bardzo szybko zostali zmuszeni do doksztacania si. Wedug danych zawartych wraporcie Ksztacenie po szkole zroku 2012 w2011 r. 5 milionw osb wwieku 18-64 lat doksztacao si wrnej formie (bkl 2012, 7). Wtej liczbie rynek szkoleniowy obsuy 3,4 miliona klientw (tame). Jest to 20% Polakw, przede wszystkim wysoko wykwalikowanych pracownikw rnych profesji chccych podnie swoje kwalikacje (tame). Jednak pomimo tak skromnych wynikw wroku 2011 proces edukacji dorosych na stae wpisa si wpolsk rzeczywisto spoecznogospodarcz ostatnich dwudziestu lat. Edukacja, pogbianie wiedzy iumiejtnoci cile wi si zkapitaem spoecznym (Amstrong 1998; Mayo 2002). Szkolenia s podstawow metod zarzdzania zasobami ludzkimi (Ragin-Skorecka 2010), przynosz skutek wpostaci rozwoju kapitau ludzkiego wkorporacji lub regionie. Pojcie kapitau spoecznego upowszechnio si wPolsce po przystpieniu do Unii Europejskiej. Czym si charakteryzuje rynek szkoleniowy wPolsce? Wikszo rm dziaajcych wtej brany to mae irednie przedsibiorstwa. Zatrudniaj one stosunkowo niedu liczb trenerw (5-30), przewanie na umow-zlecenie, umowy odzieo lub kontrakty (94,7% zatrudnionych) (Paluch 2010). Wedug autorw raportu Kto nas ksztaci po zakoczeniu szkoy bdcego czci Bilansu Kapitau Ludzkiego z2011 r. mae irednie rmy to 85% oglniej liczby rm wbrany(bkl 2011). S to podmioty mode, poowa znich istnieje na rynku mniej ni osiem lat (bkl 2011). Wanalizie struktury zatrudnienia instytucji
119
szkoleniowych byy te brane pod uwag osoby zajmujce si obsug szkole, stanowice personel pomocniczy takich instytucji. Wpoowie badanych instytucji obsug szkole zajmuje si do 3 osb, arednia liczba pracownikw tego typu wrd wszystkich instytucji to 7. rednio najwicej osb zajmujcych si obsug szkole posiadaj jednostki uczelni wyszych, nastpnie orodki doksztacania idoskonalenia zawodowego, centra ksztacenia ustawicznego icentra ksztacenia praktycznego. Wzgldnie najmniej takich osb pracuje wszkoach nauki jazdy (bkl 2011, s. 8). Poza tym brana charakteryzuje si du rotacj, cz rm powstaje na potrzeby konkretnego projektu, apotem znika zrynku (bkl 2012). Klientami brany szkoleniowej s zarwno pracodawcy prywatni, przedsibiorcy, jak iinstytucje iorganizacje samorzdu lokalnego. Wikszo rm oferuje swoje usugi zarwno klientom instytucjonalnym, jak iindywidualnym (bkl 2011). Badane wraporcie z2012 r. rmy iinstytucje szkoleniowe (4506 podmiotw) obsuyy w2010 r. 2 665 788 indywidualnych klientw, zczego 62% to klienci podmiotw prywatnych, a38% klienci podmiotw publicznych. rednia liczba klientw rm iinstytucji publicznych to 1439, prywatnych 518, co dobrze koresponduje ze specyk podmiotw dziaajcych wobu sektorach: przewadze instytucji rednich iduych wsektorze publicznym oraz przewadze rm mikro imaych wsektorze prywatnym.(bkl 2012, s. 11). Wofercie szkoleniowej najczciej znajduj si: kursy iszkolenia zzakresu rozwoju osobistego irozwoju kompetencji oglnych, tematyka medyczna, szczeglnie pierwsza pomoc, praca socjalna ipomoc psychologiczna, informatyka ikomputery, prawa jazdy kategorii innej ni AiB oraz uprawnie dla kierowcw, usugi osobiste, fryzjerstwa ikosmetyki, zarzdzania przedsibiorstwem. Kursy, szkolenia lub doradztwo dotyczce tej tematyki oferuje wicej ni co pity badany podmiot szkoleniowy (bkl 2012). Przedstawiciele sektora szkoleniowego prognozuj, e do poowy 2012 r. najwikszym zainteresowaniem klientw bd si cieszyy nastpujce kursy: jzykowe, kursy iszkolenia zwizane zinformatyk iobsug komputerw, budownictwem iprzemysem, motoryzacj (inne ni prowadzce do
120
Katarzyna Szafer
uzyskania prawa jazdy kategorii AiB), rozwojem osobistym irozwojem kompetencji oglnych. Zapotrzebowanie na tak tematyk wskazywao wicej ni 10% badanych rm iinstytucji szkoleniowych (bkl 2012, s.11). Firmy szkoleniowe deklaruj, e maj rnorodne formy szkole. Jednake zarwno wraportach bkl, jak iliteraturze powiconej badaniom rm szkoleniowych wskazuje si na to, e wikszo szkole odbywa si wformie kursw (80% wedug bkl 2012) iwykadw (Paluch 2010). Wyniki te zostay take potwierdzone przez badania ankietowe przeprowadzone wramach stau. Respondenci wwikszoci zadowoleni byli ze szkole, jakie przeszli. Zwracali jednak uwag, e byo na nich zbyt duo teorii, brakowao innych, bardziej interaktywnych form szkoleniowych. Firmy wychodz naprzeciw tym oczekiwaniom, albowiem 25% znich ma wswojej ofercie takie formy, jak: a) e-kursy, b) e-learning; c) coaching (bkl 2012). Bariery wrozwoju brany szkoleniowej wynikaj zarwno zczynnikw wewntrznych, jak izewntrznych. Chocia sami przedstawiciele tego sektora barier upatruj raczej poza nim (bkl 2012). Zwracaj uwag na ograniczenia formalnoprawne, przede wszystkim procedury przetargowe, niski poziom inwestycji wkadry wprzedsibiorstwach, brak rodkw na szkolenia wprzedsibiorstwach, nisk wiedz Polakw osamoksztaceniu irozwoju kapitau ludzkiego wkraju (bkl 2012). Naley zwrci uwag, e rodki unijnie bardzo silnie wpyny na rozwj tej brany. Zarwno winstytucjach, jak iprzedsibiorstwach znalazy si rodki zpo kl, awic argument obraku funduszy na szkolenia zosta osabiony. Zdrugiej strony nansowanie zbudetu unijnego wpyno na obnienie jakoci szkole, gdy najwaniejszym kryterium przy wyborze jest cena. Moliwo ubiegania si okontrakty unijne jest dla rm szkoleniowych jedn zopcji sprzeday swojej usugi. Ztej moliwoci skorzystaa ponad poowa podmiotw dziaajcych wbrany (bkl 2012).
Wedug bada wasnych przeprowadzonych wWielkopolsce ponad poowa respondentw - ankietowych pracownikw urzdw gminnych (wbadaniu wzio udzia 141 osb).
121
Konkurencja na rynku wpoczeniu zkryterium ceny spowodowaa, e nawet szkolenia nansowane zfunduszy unijnych maj obnion jako. Zwracali na to uwag wjtowie/burmistrzowie czy sekretarze badanych gmin wwywiadach swobodnych. Przedstawiciele rm szkoleniowych zWielkopolski, pytani okwestie jakoci szkole, wyraali si krytycznie na temat kryterium ceny przy wyborze oferty szkoleniowej. Konkurencyjno jest czynnikiem wewntrznym ksztatujcym bran. Drugim jest podnoszenie wasnych kwalikacji kadry szkoleniowcw iuzyskiwanie przez nich certykatw jakoci usug. Wedug raportu bkl z2012 r. 38% rm posiada certykaty iakredytacje, odwa procent wicej ni w2010 (bkl 2012). Wzrs take poziom deklaracji dotyczcych podejmowania innych dziaa zwizanych zrozwojem sektora: czonkostwa worganizacjach iizbach skupiajcych podmioty szkoleniowe, ewaluacji kursw iszkole, inwestowania wrozwj kadry szkolcej. (bkl 2012, s.12). Te dziaania wydaj si jednak niewystarczajce, jeli wemie si pod uwag specyk brany, ktra jest zwizana zedukacj dorosych Polakw. Jest to zdecydowany saby punkt brany. Nie mona liczy na regulacj rynku wtej kwestii, kryterium ceny bowiem moe mie negatywny wpyw na wybr rm szkoleniowych przez klientw. Bariery zarwno zewntrzne, jak wewntrzne wrozwoju brany szkoleniowej trzeba sprbowa usun tak, aby nie stanowiy przeszkody wrozwoju sektora wprzyszoci. Obecna kampania medialna popularyzujca rnorodne dziaania wramach programw unijnych realizowanych wPolsce moe wpyn na zmian wiadomoci spoeczestwa wtej kwestii. Tworzenie kapitau ludzkiego wrmie, spoecznoci lokalnej czy kraju zaley wduej mierze od decyzji idziaa podjtych przez decydentw kadego zwymienionych szczebli. Jeli osoby kluczowe bd przekonane opotrzebie rozwijania kapitau ludzkiego ibd dysponoway konkretnymi odpowiednimi do
Wramach bada dotyczcych uwarunkowa zewntrznych sytuacji rynkowej rmy zostay przeprowadzone badania pilotaowe w4 urzdach gminnych wWielkopolsce. Byy to badania ankietowe wrd pracownikw urzdw, atake wywiady swobodne przeprowadzone z10 osobami. Byy to rwnie wywiady swobodne z5 ekspertami zbrany.
122
Katarzyna Szafer
potrzeb ofertami brany szkoleniowej, to podejm racjonalne decyzje. Przygotowanie odpowiedniej oferty zaley od przedstawicieli brany. Same deklaracje orozwoju potencjau szkoleniowego nie wystarcz, trzeba je zrealizowa. Rozwj mediw elektronicznych daje olbrzymie moliwoci rozwoju nowych form edukacji iszkole, ktre mog wpyn na obnienie kosztw. Wymagaj one innowacyjnego podejcia do tematyki szkole, zmiany dotychczasowych form, do ktrych przyzwyczaili si szkoleniowcy. E-learning iinne formy wykorzystujce nowe technologie s przyszoci brany szkoleniowej wnajbliszych 10 latach. Nowe formy szkolenia iobnienie kosztw moe spowodowa wiksze zainteresowanie wrd potencjalnych klientw. WForesight dla Wielkopolski zwrcono uwag na nierwnomierne ksztatowanie si kapitau spoecznego wregionie, na asymetri pomidzy centrum aperyferiami (fw 2010, s.152-153). Centrum, majc do dyspozycji szersze zaplecze, moe si rozwija dynamiczniej. Natomiast im dalej pooone od centrum peryferia, tym trudniejszy dostp do zaplecza kapitau ludzkiego. Budowanie kapitau ludzkiego wszerszym zakresie uwzgldnia aktywno obywatelsk, zaufanie spoeczne irozumienie procesw ycia publicznego (fw 2012). E-learning iinnego rodzaju multimedialne szkolenia s zatem szans peryferii regionu na rozwj wasnego kapitau spoecznego. Firmy szkoleniowe maj wtej kwestii bardzo wiele do zaoferowania na najblisze lata. Mog tworzy programy szkoleniowe wsparcia organizacji promujcych aktywno obywatelsk. Aby wyrwnywa asymetri pomidzy centrum aperyferiami, mog wykorzystywa wtych programach internetowe formy ksztacenia czy prowadzenia seminariw iwarsztatw.
PRZYSZO CREATIVEMEDIA WWIETLE PRZEPROWADZONYCH BADA FORESIGHTOWYCH
Jaka jest na tle brany sytuacja rmy CreativeMedia? Na rynku szkoleniowym ipr dziaa ju od kilku lat. Podobnie jak wikszo otym
Centrum to miejscowoci takie, jak np. Pozna, Leszno, Pia, Kalisz czy Konin, czyli stolica regionu istolice subregionw, ktre posiadaj szersz baz edukacyjn wpostaci szk wyszych.
123
prolu jest mikroprzedsibiorstwem. Wofercie ma szkolenia komercyjne, jak idonansowane ze rodkw unijnych. Pozycj na rynku rma zawdzicza wacicielce, Anecie Murakowskiej. To ona jest gwnym trenerem ipomysodawc wszystkich inicjatyw, wktre zaangaowana jest rma. Jednake wmiar potrzeb wsppracuje zinnymi trenerami ipodmiotami zbrany. Obszary dziaalnoci CreativeMedia mona podzieli na nastpujce sektory: a) szkolenia komercyjne dla rm; b) szkolenia iprogramy nansowane zfunduszy unijnych; c) dziaania na rzecz spoecznie odpowiedzialnego biznesu. Wostatnim roku wedug danych udostpnionych przez CreativeMedia rma sprzedaa 130 komercyjnych szkole dla przedsibiorstw rnych bran. Wtrakcie stau miaam okazj bliej przyjrze si szkoleniom iprogramom nansowanym zfunduszy unijnych oraz dziaaniom na rzecz spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. Podczas letnich miesicy 2012 r. trwa program Creative Vision, nansowany zfunduszy unijnych, wcaoci opracowany przez rm. Byy to szkolenia zzakresu komunikacji midzyludzkiej, ksztatowania cech lidera ipodstaw pr kierowane do modych ludzi, licealistw, studentw bd absolwentw szk wyszych. Dla jednych bya to nauka komunikacji, adla innych moliwo praktycznego wykorzystania swojej wiedzy iksztatowanie swoich umiejtnoci. Wprogramie wzio udzia 150 osb. Obecnie program jest zakoczony iznajduje si wfazie rozlicze nansowych. CreativeMedia od 2005 r. wsppracuje zFundacj Rozwoju Demokracji Lokalnej realizujc dla niej programy szkoleniowe. Wlatach 20052007 realizowaa jako wykonawca programy: Szkolenia generalne ispecjalistyczne dla czonkw korpusu suby cywilnej i Szkolenia generalne ispecjalistyczne wyszy iredni szczebel zarzdzania wramach wzmocnienia zdolnoci administracyjnych irozwoju kompetencji interpersonalnych, wktrych wzio udzia 10 tysicy uczestnikw. W2012 r. wsppraca zFundacj jest kontynuowana wnowym projekcie
Informacje na temat tego programu, atake cay jego harmonogram dostpny jest na stronie: www.creativemedia.com.pl
124
Katarzyna Szafer
Skuteczna komunikacja kluczem do efektywnej wsppracy organizacji pozarzdowych iadministracji publicznej. Dla Orodka Integracji Europejskiej wRokosowie prowadzone s szkolenia dla liderw organizacji lokalnych. Wcigu dwch ostatnich lat wzio wnich udzia 500 osb. Wramach programu dziaa te Szkoa Liderek Wiejskich przeznaczona dla sotysek zWielkopolski, wwikszoci wwieku 30-40 lat. Bardzo interesujca jest take inicjatywa Anety Murakowskiej Poznaj mj biznes; s to comiesiczne spotkania przedsibiorcw organizowane od 2006 r. Maj one charakter niadania, podczas ktrego uczestnicy nawizuj kontakty, poznaj swoich ewentualnych nowych kontrahentw, partnerw biznesowych. Aneta Murakowska prowadzi take krtkie warsztaty, ktre zzasady gromadz przedstawicieli rnych bran istanowi bardzo otwart form spotka. Ta inicjatywa jest na pewno ciekawym elementem pr dla rmy Anety Murakowskiej. Networking wbiznesie jest istotn form konkurencyjnej wsppracy, bardzo wan jako element zaufania spoecznego, awprzyszoci ksztatowania potencjau kapitau ludzkiego. Wten sposb ksztatujc ide zaufania pomidzy przedsibiorcami rma moe przyczyni si do szerzenia odpowiedzialnoci spoecznej biznesu. CreativeMedia przyjmuje chtnie na stae studenckie modych ludzi, ktrzy maj okazj szkoli si iposzerza wiedz nabyt wtrakcie studiw. Firma planuje kontynuacj szkole dla samorzdw lokalnych. Chce przygotowa ofert szkoleniow specjalnie na potrzeby urzdw gminnych wWielkopolsce. Wramach stau zostay przygotowane iprzeprowadzone pilotaowe badania, ktre realizowaam wczterech urzdach gminnych zterenu Wielkopolski. Dobr prby do badania by celowy. Zostay wzite pod uwag nastpujce kryteria doboru: informacje na temat gmin zaczerpnite ze Statystycznego Vademecum Samorzdowca ; wiedza wasna na temat samorzdw wWielkopolsce;
Informacje idane udostpnione przez rm CreativeMedia. Informacje idane udostpnione przez rm CreativeMedia. Wtrakcie trwania mojego stau eksperckiego poznaam dwie praktykantki, zdwch rnych kierunkw studiw. h p://www.stat.gov.pl/poznan
125
pooenie gminy wzgldem stolicy regionu; rny stopie rozwoju gospodarczego gminy; wielko zatrudnienia wurzdach gminnych. Przeprowadzone zostay wywiady zburmistrzami/wjtami isekretarzami gminnymi, atake badania ankietowe wrd pracownikw urzdw gminnych na temat szkole zzakresu komunikacji. Chciaam si dowiedzie, czy byy przeprowadzane takie szkolenia ijakie s opinie na ich temat pracownikw urzdw. Rozprowadzone zostay dwa typy kwestionariuszy: dla przeoonych (zwrcono 29 wypenionych ankiet) ipracownikw (zwrcono 111 wypenionych ankiet). Na ich podstawie mona wysnu nastpujce oglne wnioski: im wysza pozycja gminy wrankingach samorzdw wkraju, tym bardziej wadze gminne dbaj ojako obsugi mieszkacw; urzdy maj problemy zkomunikacj wewntrz urzdu pomidzy poszczeglnymi dziaami; urzdnicy pracownicy maj problemy zprac zespoow ikomunikacj wewntrz zespou; urzdnicy przeoeni maj problemy zkierowaniem zespoem. Raporty zbada zostay przekazane do badanych urzdw. Natomiast wyniki posuyy rmie do przygotowania oferty szkoleniowej dla wielkopolskich urzdw gminnych. Moe to by nowy program szkoleniowy realizowany przez CreativeMedia na podobn skal jak te opisywane powyej ju realizowane przez rm. czenie przez Anet Murakowsk wielu inicjatyw ipl dziaalnoci wramach CreativeMedia pozwala przewidywa, e wnajbliszym czasie rma dalej bdzie rozwijaa dziaalno wrnych kierunkach. Wwywiadach pogbionych, ktre wielokrotnie przeprowadzaam zwacicielk CreativeMedia, podkrelaa ona, e chce dalej realizowa nowe pomysy. CreativeMedia pozostanie mikrorm, bdzie wsppracowa zinnymi rmami, atake korzysta zewsparcia iwiedzy
Wywiady byy przeprowadzane wokresie od lipca do wrzenia 2012 r., uczestniczyo wnich 10 osb. Wysano oglnie 48 ankiet dla przeoonych i180 ankiet dla pracownikw, niski procent zwrotw wiza si zokresem urlopowym, wktrym byy przeprowadzane badania.
126
Katarzyna Szafer
poznaskich naukowcw. Wsppracownicy zCreativeMedia wwywiadach, ktre byy przeprowadzane wtrakcie stau, podkrelali, e rma nie opiera swego dziaania na moliwoci korzystania zfunduszy unijnych. Dziaa na kilku paszczyznach biznesowych ito jest jej atutem. Kolejnym jest na pewno sama wacicielka, ktra bardzo dba oswj irmy wizerunek. To ona jest gwym pomysodawc wszystkich inicjatyw, ktre byy is realizowane wrmie. Jak sama zapewniaa, pomysw jej nie zabraknie przez najblisze lata. Osobowo wacicielki jest fundamentem dziaalnoci rmy, na jej dowiadczeniu ipomysach opiera si strategia zarzdzania dziaaniami rmy. Jest to na pewno rma innowacyjna. Jej bowiem inicjatywy wychodz poza wspomniane wyej bariery ograniczajce rozwj brany. Wacicielka cay czas doskonali swj warsztat trenera. Stara si take dba owizerunek rmy budujc zaufanie wrd wsppracownikw iklientw. CreativeMedia poprzez szukanie nowych form szkoleniowych icoachingowych stale poszerza swoj ofert. Firma nie realizuje obecnie szkole wformie e-learningu, ale to jest kierunek, ktry powinna obra wnajbliszych latach. E-learning jest bowiem przyszoci brany, podobnie jak inne formy wykorzystujce najnowsze technologie teleinformatyczne. Pozwoliyby one na prowadzenie zdalnych szkole. Jednak aby ten rodzaj oferty szkoleniowej wprowadzi, potrzebne s nakady nansowe na odpowiedni sprzt, co moe stwarza pewn barier. Drug barier moe stanowi dystans, zjakim mog podchodzi do tej oferty potencjalni klienci. Wydaje si jednak, e najblisze kilka lat bdzie naleao do e-learningu irmy szkoleniowe chcc pozosta na rynku bd musiay tak form wprowadzi do swoich ofert. CreativeMedia jako rma innowacyjna powinna tak ofert szkole wirtualnych przygotowa dla swoich klientw, co wpoczeniu zatutami, jakie dzi posiada, pozwoli jej dalej dobrze funkcjonowa na rynku szkole wWielkopolsce.
LITERATURA
Amstrong M. (1998), Zarzdzanie zasobami ludzkimi. Strategia idziaanie, Wydawnictwo Profesjonalnej Szkoy Biznesu, Krakw.

Foresight Wielkopolska etap uruchomienia i diagnoza stanu (FdW 2011), www.foresightwielkopolska.pl. Foresight. Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark ( fsgW 2011), www.ed.put.poznan.pl. Ksztacenie po szkole. Uczenie si dorosych, inwestycje wkadry wprzedsibiorstwach, instytucje szkoleniowe (bkl 2012), www.bkl.parp.gov.pl. Kto nas ksztaci po zakoczeniu szkoy (bkl 2011). Raport zbada rm iinstytucji szkoleniowych wzbogacony wynikami bada ludnoci oraz bada pracodawcw realizowanych w2010 r. wramach projektu Bilans Kapitau Ludzkiego, www.bkl.parp.gov.pl. Mayo A.(2002), Ksztatowanie strategii szkole irozwoju pracownikw, Ocyna Ekonomiczna, Krakw. Paluch H.(2010), Wielkopolski rynek usug szkoleniowych na tle rynku krajowego, [w:] Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, M. K. Wyrwicka (red.), Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna, s.257-270. Ragin-Skorecka K. (2010), Szkolenia jako sposb zwikszania kompetencji pracownikw, [w:] Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, M. K. Wyrwicka (red.), Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna, s. 243-256. Sztompka P. (2007), Zaufanie. Fundament spoeczestwa, Wydawnictwo Znak, Krakw. h p://www.stat.gov.pl/poznan h p://www.creativemedia.com.pl/
127
MONIKA SIEWCZYSKA
Wydzia Budownictwa iInynierii rodowiska Politechnika Poznaska monika.siewczynska@put.poznan.pl
Kierunki przyszego rozwoju biura projektw budowlanych

sowa kluczowe: biuro projektw budowlanych, wyksztacenie pracownikw, doskonalenie zawodowe, innowacyjno, foresight streszczenie: Celem bada byo poszukiwanie czynnikw wpywajcych na rozwj budowlanego biura projektowego. Wartykule skoncentrowano si na omwieniu jednego znich, czyli zagadnienia potencjau pracownikw. Wykorzystujc dane literaturowe, wiedz pozyskan zprzeprowadzonych ankiet, wywiadw oraz paneli ekspertw dowodzono, e rozwj biura wduym stopniu zaley od wyksztacenia pracownikw oraz ich chci zdobywania nowych umiejtnoci. Sprawdzano rwnie wpyw wspierania innowacyjnoci na poziomie kraju. Wbadaniach wykorzystano analizy steepvl, swot oraz strukturaln. Wefekcie analiz opracowano cztery scenariusze rozwoju biura: pozytywny, negatywny oraz dwa porednie.
Directions of future development of aconstruction design office

keywords: construction design oce, employees education, professional development, innovation, foresight abstract: e aim of the research was to nd factors which aect the development of construction design oce. e focus of the paper was to describe only one of them the employees potential. e analysis using literature data, as well as information from surveys, interviews and expert panels demonstrated that the development of adesign oce depends on employees education and their willingness to acquire new skills. It was also veried whether the impact of innovation support at the national level is relevant. e research was carried using steepvl analysis, swot analysis and structural analysis. As aresult, the author developed four scenarios of construction design oce development: positive, negative and two intermediate.
130
Monika Siewczyska WPROWADZENIE
Celem przeprowadzonych bada byo poszukiwanie gwnych czynnikw wpywajcych na moliwoci rozwoju budowlanego biura projektowego. Stosowano metody foresight suce prognozowaniu przyszoci. Wgronie przedstawicieli rodowisk naukowych ispecjalistw pracujcych wbrany poszukiwano perspektyw na kolejne lata. Wrozwaaniach analizowano wpyw potencjau pracownikw na rozwj biura, ich wyksztacenie ichci zdobywania nowych umiejtnoci. Sprawdzano rwnie wpyw wspierania innowacyjnoci na poziomie kraju. Przeprowadzono studia literaturowe, adane potrzebne do analiz zebrano zankiet ipaneli ekspertw. Wykonano analizy foresight. Efektem bada byo opracowanie scenariuszy rozwoju biura projektw budowlanych wperspektywie roku 2030.
STUDIA LITERATUROWE
Dane statystyczne Prace projektowe s zwizane zprodukcj budowlano-montaow, ktra wroku 2005 wwojewdztwie wielkopolskim bya na wysokim poziomie wporwnaniu do reszty kraju (3-4 miejsce wrankingu wojewdztw wlatach 2005-2011) (por. gus 2011). Obserwuje si tendencj wzrostow wartoci produkcji budowlano-montaowej na przestrzeni analizowanych lat. Zanotowano nastpujc zmienno wpywu barier rozwojowych wbudownictwie (wlatach 2007-2011 wraz zprognoz na 2012 r.): konkurencja wostatnich dwch latach ustabilizowaa si, popyt zwikszy si wlatach 2009 i2010, obecnie obserwuje si nieznaczne jego zmniejszenie, niepewno oglnej sytuacji gospodarczej obserwuje si od 2010 r. ima tendencj wzrostow, warunki atmosferyczne iniedobr sprztu, materiaw isurowcw nie dotycz rm projektowych, koszty zatrudnienia wlatach 2009 i2010 nieznacznie obniyy si wstosunku do lat wczeniejszych, obecnie obserwuje si tendencj wzrostow ipowrt do poziomu zroku 2008,
Rozwj biura projektw budowlanych
131
koszty nansowej obsugi dziaalnoci po nieznacznym obnieniu wlatach 2009 i2010 wzrastaj, osigajc poziom z2007 r., trudnoci zuzyskaniem kredytu utrzymuj si na niskim poziomie, w2009 r. nastpi nieznaczny wzrost, wysokie obcienia na rzecz budetu czynnik obserwowany od roku 2010 ma tendencj wzrostow. Ceny robt budowlano-montaowych byy najwysze wroku 2007, a do roku 2009 obserwowano znaczce ich zmniejszenie. Do roku 2011 ceny powoli wzrastay. Prognozy na rok 2012 wykazuj lekk tendencj spadkow. Sytuacja kryzysowa Kryzys powoduje wstrzymanie wielu inwestycji inawet najwiksze rmy s zmuszone poszukiwa nowych zlece na polach, ktre dotychczas byy poza obszarem ich zainteresowa. Biura, chcc si utrzyma, poszukuj dla siebie nowych rynkw wsensie zarwno geogracznym, jak ibranowym. Pozwala to lepiej przygotowa si do kolejnych waha koniunktury. Wiksza konkurencja wprzetargach przekada si na obnienie oferowanej ceny. Wzwizku ze spadkiem cen materiaw budowlanych inwestorowi zaley na jak najszybszym uzyskaniu pozwole irozpoczciu budowy. Sytuacja wymusza stosowanie bardziej ekonomicznych rozwiza. Rol biura projektowego jest pogodzenie tych czynnikw idoradzenie inwestorowi rozwiza, ktre s moliwe do zrealizowania wobecnej sytuacji na rynku (por. Malanek 2009). Sytuacja kryzysowa wbiurze projektowym moe by spowodowana czynnikami zewntrznymi, jak iwewntrznymi, m.in. przez: nieterminowe patnoci za wystawione faktury, niewygranie przetargu, przy ktrym wkad pracy by znaczcy, bdy wdokumentacji, ktre naley usun na wasny koszt, przeduajce si procedury uzyskiwania koniecznych uzgodnie, pozwole, brak dobrze wyksztaconych pracownikw ibdy organizacyjne. Brak pynnoci nansowej moe zagraa egzystencji irozwojowi przedsibiorstwa oraz utrudnia zarzdzanie. Moe spowodowa odejcie najlepszych pracownikw (por. Lachniewicz, Walecka 2009).
132
Monika Siewczyska
Obecnie liczba wykwalikowanych pracownikw jest wielokrotnie wiksza ni liczba oferowanych miejsc pracy. Rol kierownictwa przedsibiorstwa wsytuacji kryzysu jest m.in. analiza idostosowanie struktury zatrudnienia do potrzeb przedsibiorstwa. Wokresie kryzysu wiksze szanse maj te rmy, ktre wczeniej odpowiednio inwestoway wkompetencje pracownikw. Maj wwczas przygotowanych pracownikw, ktrzy mog bezzwocznie przej inicjatyw wprowadzeniu kontraktu. Ich umiejtnoci pozwol rmie dostosowa si do nowych potrzeb rynku, poszukiwa nowych moliwoci rozwoju oraz zwikszenia efektywnoci (por. Szepelska 2009). Motywacje pracownikw Do czynnikw najbardziej motywujcych pracownikw zalicza si (por. Tomaszuk 2009): czynniki pacowe, dobr atmosfer wpracy, sprawiedliw zapat za prac, stabilno zatrudnienia, pochwa iwyrnienie, zapewnienie rwnowagi midzy prac ayciem rodzinnym. Od poziomu satysfakcji pracownikw jest uzaleniony ich poziom zaangaowania wrealizowane zadania oraz identykacja zprzedsibiorstwem (por. Stasiak-Betlejewska 2009). Dostosowanie wyksztacenia do potrzeb rynku pracy Zgodnie zraportem Krajowej Komisji Kwalikacyjnej (por. krk 2011) wiele programw studiw na kierunku budownictwo jest niedostosowanych do potrzeb pracodawcw. Obecni absolwenci nie potra przygotowa budowy zgodnie ze wspczesnymi standardami, nie potra samodzielnie rozwizywa problemw technicznych. Niewystarczajca praktyka powoduje, e wiedza jest teoretyczna inieugruntowana. Ankietowani zwracali rwnie uwag na ma wag przykadan do poznawania nowych technologii imateriaw budowlanych. Szybki postp wiedzy irozwj techniki zmuszaj do cigego doskonalenia zawodowego. Do dyspozycji s rnego rodzaju publikacje wczasopismach naukowych ibranowych (poradniki, wytyczne, in-
133
strukcje) ikonferencje prezentujce dowiadczenia projektowe iwykonawcze, czsto publikowane rwnie winternecie oraz szkolenia, studia podyplomowe ikursy doksztacajce. Wiele rm handlowych prowadzi szkolenia prezentujce nowe technologie iwyroby. Jak mao aktywnych inynierw korzysta zmoliwoci doksztacania oferowanego przez Izb, pokazuj dane Wielkopolskiej Izby Inynierw Budownictwa. Zaledwie 10% wszystkich czonkw Izby uczestniczyo wszkoleniach. Udzia wkonferencjach iwycieczkach na budow wzio zaledwie niecae 7% czonkw Izby. Pomimo tak niskich danych Wielkopolska jest na trzecim miejscu wskali caego kraju (por. kkk 2011). Regionalna strategia innowacyjnoci Regionalna Strategia Innowacyjnoci dla Wielkopolski na lata 20102020 przewiduje, e wroku 2020 znaczca cz wielkopolskich rm bdzie bazowa na innowacji jako gwnej determinancie ich rozwoju. Powszechne bdzie stosowanie rozwiza elektronicznego biznesu, standaryzacja procesw, orientacja na wspprac oraz dynamiczny dostp do zasobw. Wprowadzane bdzie coraz wicej zaawansowanych produktw iusug, przekadajcych si na konkurencyjno przedsibiorstw iWielkopolski, co przycignie coraz wicej inwestycji zagranicznych zwikszajcych bogactwo regionu oraz jako ycia mieszkacw (por. usww 2011). Celami strategii jest m.in. wsparcie rozwoju przedsibiorstw dostosowane do ich potrzeb oraz dopasowanie ksztacenia zawodowego iustawicznego do potrzeb rynku pracy.
METODYKA BADA
Badania realizowano wykorzystujc nastpujce metody badawcze stosowane wprojektach foresight: przegld literatury, desk research, analizy steepvl, swot oraz strukturalna, panele ekspertw, badania ankietowe oraz metod scenariuszow. rdem wiedzy wbadaniach byy analizy indywidualne, panele ekspertw oraz ankiety. Przeprowadzono trzy panele ekspertw oraz cztery badania ankietowe. Dobr ekspertw przeprowadzony zosta zgodnie zzasad triangulacji, by analizowa temat bada zrnych punktw widzenia, zgodnie zzaoeniem projektu B+R dla
134
Monika Siewczyska
Wielkopolski, jakim byo tworzenie powiza pomidzy rodowiskiem akademickim aprzedstawicielami biznesu. Struktura grupy ekspertw przedstawiaa si nastpujco: przedstawiciele nauki 3 osoby, przedstawiciele biznesu, wtym: prowadzcy jednoosobow dziaalno projektow 1 osoba, pracujcy wkilkuosobowym biurze projektowym 3 osoby, pracujcy wwielooddziaowym biurze projektowym 7 osb. Badania ankietowe przeprowadzano wgrupie ekspertw oraz wrd pracownikw badanej rmy. Analiz steepvl wykorzystano do identykacji, opisu oraz analizy czynnikw wpywajcych na poziom badanego zjawiska wdanym obszarze tematycznym. Wybrane wpanelu ekspertw po trzy czynniki zkadej zgrup poddane zostay dwuwymiarowej ocenie: siy wpywu oraz przewidywalnoci. Wtym panelu brali udzia pracownicy analizowanej rmy oraz eksperci znajcy badan tematyk. Wefekcie otrzymano informacj na temat czynnikw, ktre mog by rozwaane jako siy napdowe wscenariuszach rozwoju biura projektw budowlanych. Analiza steepvl stanowia punkt wyjcia do wykonania analizy swot. Wanalizie swot okrelono cztery grupy czynnikw ornym oddziaywaniu na badany obszar: mocne strony, sabe strony, szanse izagroenia. Zuwagi na szczegowy charakter badania wtym panelu ekspertw brali udzia pracownicy analizowanej rmy. Analizowano wpyw poszczeglnych czynnikw wodniesieniu do czasu obecnego oraz wperspektywie roku 2030. Wanalizie strukturalnej okrelano zalenoci pomidzy poszczeglnymi czynnikami zdeniowanymi wanalizie steepvl. Tak prowadzony proces badawczy zapewni osignicie zakadanych celw, czyli dane do budowy czterech alternatywnych scenariuszy rozwoju budowlanego biura projektowego wperspektywie 2030 roku.
Przedsibiorstwo RPilch Pracownia Projektowa rozpoczo dziaalno wroku 1995 wKoninie. Obecnie rma posiada trzy biura wKoninie (gwna siedziba), Turku (oddzia) iZamociu (oddzia).
135
Zakres dziaalnoci rmy obejmuje kompleksow obsug wzakresie projektowania architektoniczno-konstrukcyjnego obiektw budowlanych dla instytucji oraz klientw indywidualnych. Firma zajmuje si rwnie prowadzeniem nadzorw budowlanych, inwestorskich iautorskich wprocesie inwestycyjnym. Wykonuje wiadectwa charakterystyki energetycznej. Prowadzi doradztwo techniczne. Wrd wykonanych projektw s budynki produkcyjno-usugowe, domy irezydencje, budynki mieszkalne wielorodzinne, hotele, obiekty uytecznoci publicznej. Wykonywane byy rwnie termomodernizacje budynkw. Zesp projektowy skada si z9 osb: architektw ikonstruktorw oraz wsppracuje zkolejnymi 9 projektantami; administracj zajmuje si 1osoba. Firma wsppracuje rwnie zbranystami oraz innymi rmami projektowymi iwykonawczymi brany budowlanej oraz producentami materiaw budowlanych. Pracownicy czynnie uczestnicz wszkoleniach, konferencjach, targach branowych otematyce nowoczesnych technologii, nowych materiaw budowlanych oraz oprogramowania wspierajcego projektowanie. Gwny projektant jest rwnie wykadowc na uczelniach technicznych wWielkopolsce.
WYNIKI BADA
Szczegowy opis metodyki bada iwyniki analizy STEEPVL Wpierwszym etapie analizy steepvl, podczas pierwszego panelu ekspertw, wyodrbniono czynniki wpywajce na badany obszar ipogrupowano je nastpujco: spoeczne (S), technologiczne (T), ekonomiczne (Ekon), ekologiczne (Ekol), polityczne (P), wartoci (V) oraz prawne (L). Spord wymienionych czynnikw wyodrbniono po trzy najistotniejsze dla danego obszaru badawczego stosujc metod wskaza. Wkolejnym etapie, wbadaniach ankietowych, oceniono si wpywu oraz niepewno czynnikw wdanym obszarze badawczym wperspektywie roku 2030. Przyjto 7-stopniow skal ocen. Za najsilniej oddziaujc eksperci uznali grup czynnikw wartoci. Najmniejsz warto redni uzyskay grupy czynnikw ekologicznych oraz politycznych. Biorc pod uwag wszystkie czynniki, za najistotniejszy uznano czynnik V2 ch rozwoju osobistego iudziau wnowych przedsiwziciach oraz V1 wyksztacenie pracownikw.
136
Monika Siewczyska
Najniej zosta oceniony czynnik Ekol2 stan rodowiska woj. wielkopolskiego. Za najmniej niepewne eksperci uznali grupy czynnikw spoecznych oraz technologicznych. Najwiksz warto redni uzyskay grupy czynnikw politycznych oraz ekologicznych. Efektem wykonanych bada ankietowych byo wyonienie czynnikw, ktre wdalszej analizie byy rozwaane jako siy napdowe wscenariuszach rozwoju budowlanych biur projektowych. Czynniki takie charakteryzuj si jednoczenie du si wpywu iwysok niepewnoci (nisk przewidywalnoci), s to: Ekon1 chonno rynku wregionie (wojewdztwo wielkopolskie), L2 jako prawa, V3 zdrowie. Za najmniej istotne inajbardziej przewidywalne uznano: Ekol1 bariery rozwojowe zwizane zochron rodowiska, S1 zasoby wyksztaconej kadry wregionie, T3 poziom rozwoju infrastruktury informatycznej przedsibiorstwa. Szczegowy opis metodyki bada iwyniki analizy SWOT Wcelu identykacji czynnikw do analizy swot przeprowadzono drugi panel ekspertw. Wyonione czynniki (wewntrzne izewntrzne) podzielono na cztery grupy: mocne isabe strony, szanse izagroenia. Przygotowano formularz ankiety nr 3, wktrej oceniano wano czynnikw wfunkcjonowaniu biura projektowego wbiecym roku oraz perspektywie roku 2030. Przyjto 7-stopniow skal wkadym zsiedmiu obszarw analizy. Za czynniki najistotniejsze zarwno obecnie, jak iwprzyszoci uznano nastpujce: mocne strony: M1 wysokie kwalikacje pracownikw, M4 elastyczno wdziaaniu iprzy obsudze klienta oraz M5 szkolenia ustawiczne pracownikw, sabe strony: S1 cige zapotrzebowanie na zlecenia zuwagi na du liczb pracownikw, S2 wysokie koszty utrzymania biur isprztu oraz S3 wysokie koszty oprogramowania, szanse: sz1 zwikszenie krgu odbiorcw dziki kilku lokalizacjom isz2 dua liczba kontaktw dziki dugotrwaej wsppracy zinnymi rmami zbrany, zagroenia: Z3 wyduony czas oczekiwania na zapat faktur, Z4 konkurencja oraz Z6 niepewno zlece.
137
Zarwno obecnie, jak iw2030 r. najwyej zostay ocenione czynniki zgrupy mocne strony zaliczane do stymulantw wewntrznych. Szczegowy opis metodyki bada iwyniki analizy strukturalnej Ostatni etap bada ankietowych ukierunkowany by na zebranie informacji na temat wzajemnych wpyww pomidzy czynnikami wpywajcymi na rozwj biur projektowych. Ankietowani wypeniali macierz wpyww bezporednich, wktrych badano powizania midzy czynnikami analizy steepvl. Analizie poddano macierz wynikow, wktrej przyjto dominanty poszczeglnych ocen. Wbadaniu przyjto skal od 0 (brak wpywu) do 3 (duy wpyw). Analiz macierzy wpyww wykonano przy pomocy programu Micmac (freeware). Wykonano analiz wpyww bezporednich oraz pogbion analiz wpyww porednich. Program Micmac wykorzystuje algorytmy analizujce oddziaywania pomidzy czynnikami (por. Nazarko, Ejdys, Dbkowska 2012). Ujawniaj si wten sposb oddziaywania porednie, trudne do bezporedniego zdeniowania przez ekspertw (rys. 1).
Rysunek 1. Sie najsilniejszych 10% oddziaywa porednich wanalizie strukturalnej (im ciesza linia tym zalenoci s sabsze).
rdo: opracowanie wasne wprogramie Micmac.
138
Monika Siewczyska
Wyrniaj si niektre zczynnikw spoecznych, technologicznych, wartoci iprawnych. Najsilniejsze oddziaywanie wykazuje czynnik P3 strategia wspierania innowacyjnoci na poziomie kraju, ktry wpywa na: T1 wykorzystanie programw komputerowych wspomagajcych projektowanie, T2 efektywno systemu transferu innowacyjnych technologii oraz V1 wyksztacenie pracownikw. czn analiz siy wpywu istopnia zalenoci poszczeglnych czynnikw przedstawiono na wykresie wpyw-zaleno (rys. 2). Na podstawie przeprowadzonych analiz okrelono czynniki, ktre maj istotne znaczenie wrozwoju budowlanego biura projektowego. Po
Rysunek 2. Grupowanie czynnikw analizy strukturalnej wpyww porednich na wykresie wpywzaleno
determinanta
wpyw
kluczowe
zewntrzne
cele
zaleno
rezultaty regul ujcy i pomo cniczy
autonomiczny
rdo: opracowanie wasne iwprogramie Micmac.
139
porwnaniu wynikw wszystkich analiz oraz dyskusji wrd ekspertw wybrano czynniki V1 iV2 na osie scenariuszy. Poniej przedstawiono krtkie charakterystyki czterech scenariuszy rozwoju budowlanych biur projektowych wperspektywie 2030 roku (rys. 3). Scenariusz 1: wiem, ale moe by tak jeszcze Scenariusz zakada dobre wyksztacenie pracownikw oraz du ch rozwoju osobistego iudziau wnowych przedsiwziciach. Dobra organizacja pracy wbiurze iwyposaenie wprogramy wspomagajce projektowanie wraz zdobrze wyksztaconymi pracownikami daj szans na wiksz efektywno pracy. Obecno konkurencji jest nie do uniknicia, ale dobra marka rmy wyrobiona dziki elastycznoci wdziaaniu iprzy obsudze klienta wraz ztraon reklam oraz sieci powiza midzy rmami wsppracujcymi daje wiksze moliwoci pynnoci pracy. Przy zapewnieniu stabilnoci zatrudnienia icigoci zlece moliwy jest rozwj biura iwygospodarowanie czasu na
Rysunek 3. Ukad osi scenariuszy
dua ch rozwoju pracownikw
nie umiem, ale chc si dowiedzie sabe wyksztacenie pracownikw
wiem, ale moe by tak jeszcze... dobre wyksztacenie pracownikw
a po co to komu
ju wszystko wiem
maa ch rozwoju pracownikw rdo: opracowanie wasne.
140
Monika Siewczyska
wprowadzanie innowacji oraz doskonalenie pracownikw. Wsppraca projektantw zuczelniami technicznymi zapewni stay dostp do nowych technologii oraz rozszerzy moliwoci doskonalenia zawodowego pracownikw. Strategia wspierania innowacyjnoci na poziomie kraju uatwia dodatkowo transfer nowych technologii. Scenariusz 2: nie umiem, ale chc si dowiedzie Scenariusz zakada sabe wyksztacenie pracownikw, ale du ch rozwoju osobistego iudziau wnowych przedsiwziciach. Gotowo pracownikw do zdobywania nowych umiejtnoci nawet przy braku wystarczajcej wiedzy daje szans, poprzez system szkole, na wyspecjalizowanie pracownikw, ktrzy bd fachowcami wzadaniach zwizanych bezporednio zprolem dziaania rmy. Przydatny wtym przypadku jest dostp do wsparcia prawnego. Wcelu zapewnienia cigych zlece ipilnowania terminowoci wykonywanej pracy konieczny jest system kontroli pracownikw opierajcy si na przeoonych zwikszym dowiadczeniem. Korzystna moe by dua liczba oddziaw rmy. Pojawia si przy tym konieczno zapewnienia wikszej liczby zlece, ale krg odbiorcw usug rmy rwnie si poszerza. Moliwa jest jednak wsppraca pomidzy oddziaami iwskie wyspecjalizowanie pracownikw. Scenariusz 3: ju wszystko wiem Scenariusz zakada dobre wyksztacenie pracownikw, ale ma ch rozwoju osobistego iudziau wnowych przedsiwziciach. Praca dobrze wyksztaconego pracownika, ktry nie ma motywacji do poszerzania swojej wiedzy izdobywania nowych umiejtnoci, nie jest zbyt efektywna. Wysokie koszty wyposaenia stanowiska pracy oraz utrzymania lokalu isprztu nie s rwnowaone przez adekwatne wpywy. Naley wdroy system motywacyjny, ktry spowoduje zwikszenie zaangaowania pracownikw iuwiadomi im, e efektywno ich pracy wpywa na sytuacj rmy. Dua liczba kontaktw midzy branystami oraz rmami opodobnym prolu dziaalnoci daje szans na wykorzystanie ich potencjau, wie si to jednak ze wzrostem kosztw.
141
Scenariusz 4: apo co to komu Scenariusz zakada sabe wyksztacenie pracownikw oraz ma ch rozwoju osobistego iudziau wnowych przedsiwziciach. Wsytuacji duej konkurencji na rynku pracy, niepewnoci zlece oraz wyduonego czasu oczekiwania na zapat faktur niesprawnie dziaajce biuro projektowe nie ma duych szans utrzyma si na rynku. Koszty zakupu iwdroenia nowych programw wspomagajcych projektowanie s zbyt wysokie przy nieefektywnym ich wykorzystaniu przez niewykwalikowanych pracownikw. Przy konkurencji, ktra stosuje nowe technologie iwprowadza innowacje, rma, ktrej pracownicy nie maj motywacji do zdobywania nowych umiejtnoci, nie ma szans rozwoju. Nie pomoe nawet strategia wspierania innowacyjnoci na poziomie kraju.
PODSUMOWANIE
Sytuacja analizowanego sektora rynku wubiegych latach bya stabilna. Obecnie iwprzyszoci istnieje realne zagroenie kryzysem. Jednym zczynnikw wpywajcych na moliwo utrzymania si przez rm na rynku izapewnienie pynnoci pracy jest dobrze wyszkolona kadra, chtna do zdobywania nowych umiejtnoci. To zapotrzebowanie jest zgodne zRegionaln Strategi Innowacyjnoci opracowan dla wojewdztwa wielkopolskiego. Przedstawione scenariusze rozwoju, opracowane metod foresight, nie s dokadn prognoz, lecz maj na celu uwiadomienie perspektyw iprzygotowanie do zmian. Woparciu opowysze prognozy przedsibiorcy mog przeanalizowa sytuacj swojej rmy irozway, ktre czynniki wich przypadku mog, wperspektywie kilku lat, poprawi sytuacj rmy.
LITERATURA
gus, Produkcja budowlano-montaowa zrealizowana systemem zleceniowym igospodarczym wlatach 1990-2008, Produkcja budowlano-montaowa zrealizowana na terenie kraju systemem zleceniowym igospodarczym wlatach 2005-2011, Wskaniki oglnego klimatu koniunktury, h p://www.gus.pl (stan na dzie 11 wrzenia)
142
Monika Siewczyska
Krajowa Komisja Kwalikacyjna (2011), Analiza programw nauczania wyszych uczelni ksztaccych kadry dla budownictwa, Raport, Warszawa. Lachniewicz S., Walecka A. (2009), Rola naczelnego kierownictwa wsytuacji kryzysu wprzedsibiorstwie, [w:] A. Wasiluk (red.), Nowoczesne podejcie do zarzdzania organizacjami, Din, Warszawa. Malanek J. (2009), Biura projektowe: nasta czas ostrej konkurencji, h p://www. bankier.pl (stan na dzie 17 wrzenia). Nazarko J., Ejdys J., Dbkowska K. (2012), Model oraz wyniki pilotaowego badania typu foresight wobszarach: wzrost gospodarczy, innowacyjno mazowieckich przedsibiorstw, rozwj lokalny, Raport kocowy, Warszawa. Stasiak-Betlejewska R., Borkowski S. (2009), Zaleno poziomu jakoci wyrobw od poziomu satysfakcji pracownikw, [w:] A. Wasiluk (red.), Nowoczesne podejcie do zarzdzania organizacjami, Din, Warszawa. Szepelska A. (2009), Wpyw spowolnienia gospodarczego na motywacj pracownikw, [w:] A. Wasiluk (red.), Nowoczesne podejcie do zarzdzania organizacjami, Din, Warszawa. Tomaszuk A. (2009), Rola motywowania pozapacowego wpodnoszeniu efektywnoci pracy menederw wnioski zbada, [w:] A. Wasiluk (red.), Nowoczesne podejcie do zarzdzania organizacjami, Din, Warszawa. Uchwaa Sejmiku Wojewdztwa Wielkopolskiego nr iii/39/11 (2011).
AGNIESZKA GRZELCZAK
Wydzia Inynierii Zarzdzania Politechnika Poznaska agnieszka.grzelczak@put.poznan.pl
Perspektywy rozwoju pracownikw wprzedsibiorstwie brany poligracznej wWielkopolsce

sowa kluczowe: rozwj pracownikw, szkolenie pracownikw, metodyka mylenia sieciowego streszczenie: Celem opracowania jest przedstawienie czynnikw rozwoju pracownikw wprzedsibiorstwie brany poligracznej wWielkopolsce wpespektywie 2020 r. zwykorzystaniem metodyki foresightu. Wpierwszej czci przedstawione s wyniki bada literaturowych ianalizy dokumentw wzakresie rozwoju pracownikw oraz badanej brany. Wdrugiej czci przy pomocy metodyki mylenia sieciowego zostan wyszczeglnione czynniki wpywajce na rozwj pracownikw, ktre stanowi baz do opracowania scenariuszy rozwoju pracownikw do 2020 r.
The employees development prospects in printing enterprise in Wielkopolska

keywords: employees development, employees training, network thinking methodology abstract: e scope of the paper is to present employees development factors in printing enterprise in Wielkopolska based on foresight methodology in perspective of 2020. e rst part presents the results of literature studies and document analysis in the area of employees development and of the printing industry. In the second part using the network thinking methodology the author listed factors which have impact on the employees development and determine the basis for elaboration of employees development scenarios by the year 2020.
144
Agnieszka Grzelczak WPROWADZENIE
Ludzie to wyjtkowy kapita organizacji, wart szczeglnych zabiegw, za inwestycja wten kapita mimo e zreguy kosztowna jest wysoce opacalna. Rozwj kadr stanowi zasadnicz strategi przeycia irozwoju organizacji izyskuje obecnie coraz wiksze znaczenie, szczeglnie wczasie spowolnienia gospodarczego. rdem przewagi konkurencyjnej przedsibiorstwa sta si moe zdolno zaogi do tworzenia innowacji oraz projektowania iwdraania dugofalowych zmian rozwoju rmy. Celem niniejszego artykuu jest przedstawienie scenariuszy rozwoju pracownikw przedsibiorstwa przy wykorzystaniu metodyki mylenia sieciowego. Badania prowadzone byy wodniesieniu do brany poligracznej wrmie Serikon. Drukarnia Serikon (zgr. jedwab) powstaa na pocztku 1989 r. izroku na rok rozrastaa si, kupujc nowe maszyny iurzdzenia oraz zatrudniajc pracownikw. Obecnie mieci si we wasnych pomieszczeniach wTulcach k. Poznania. Swoim klientom zapewnia kompleksow obsug od projektu do produktu nalnego, atrakcyjn ofert cenow ikrtkie terminy realizacji zlece. Wtrakcie bada wykorzystano metody foresightu, m.in. desk research, badania ankietowe, konsultacje spoeczne oraz panel ekspertw.
ROZWJ PRACOWNIKW
Wedug podstawowych zaoe koncepcji zarzdzania zasobami ludzkimi pracownicy danej organizacji stanowi jej zasb strategiczny potencja, wktry naley iwarto inwestowa. Rozwj pracownikw to dziaania majce na celu przygotowanie ich wokresie zatrudnienia worganizacji do wykonywania pracy izajmowania stanowisk owikszej odpowiedzialnoci (Listwan 1998). Wkontekcie zarzdzania kadrami dynamika ikierunek rozwoju s determinowane zjednej strony celami przedsibiorstwa, zdrugiej za potrzebami iaspiracjami pracownikw. Dlatego te aby zwikszy efektywno dziaa nastawionych na rozwj zawodowy kadry organizacji proces ten musi by bardzo zindywidualizowany iuwzgldnia zaangaowanie pracownikw (Suchodolski 2010).
Szkolenia pracownikw brany poligracznej
145
Dziaania przedsibiorstwa zwizane zrozwojem pracownikw powinny by ukierunkowane na osignicie trzech podstawowych celw (Armstrong 2000): zaspokojenie przyszych potrzeb rmy pod wzgldem obsady kluczowych stanowisk, zapewnienie sprawnej realizacji zada iobowizkw przez zatrudnienie iprzygotowanie pod wzgldem kwalikacji odpowiednich pracownikw, umoliwienie wramach rmy zaspokojenia potrzeb samorealizacji iuznania pracownikom posiadajcym odpowiednie predyspozycje. Cele zwizane zrozwojem zawodowym kadry mog by osigane dwutorowo (Suchodolski 2010): przez koncentrowanie uwagi na indywidualnym rozwoju poszczeglnych czonkw organizacji, przez prowadzenie systematycznego programu rozwoju potencjau spoecznego rmy. Rozwj kadr powinien by postrzegany jako proces, na ktry skadaj si nastpujce elementy: deniowanie celw, projektowanie iplanowanie dziaa, realizacja iocena przy biecym monitorowaniu. Jednak nawet realizacja wszystkich tych etapw nie ma racji bytu worganizacji, gdy funkcjonuje woderwaniu od reszty przedsibiorstwa inie wpisuje si wogln koncepcj podejcia do rozwoju pracownikw: modelu sita czy modelu kapitau ludzkiego (Wyrwicka, Grzelczak, Krugieka 2010). Rozwj kadr wszerokim znaczeniu obejmuje wszystkie dziaania podejmowane worganizacji, ktrych celem jest wspieranie irealizacja procesu doskonalenia kwalikacji imotywacji pracownikw. Proces ten ma na celu wyposaenie ich potencjau zawodowego we waciwoci niezbdne do wykonywania obecnych iprzyszych zada. Wefekcie przyczynia si on do osignicia celw przedsibiorstwa iindywidualnych celw pracownika. Zakres przedmiotowy rozwoju zawodowego wie si cile zpotencjaem pracy, ktry oznacza aktualn iprzysz zdolno igotowo pracownikw do realizacji zada. Waspekcie jakociowym obejmuje on takie skadniki jak: wiedza teoretyczna, umiejtnoci praktyczne, zdolnoci, zdrowie imotywacj, awaspekcie ilociowym czas pracy (Jasiski 1999). Szeroko rozumiany rozwj zasobw pracy realizuje si przez:
146
Agnieszka Grzelczak
rnorodne formy szkolenia poszerzajce wiedz, umiejtnoci iksztatujce zachowania pracownikw, planowanie irealizacj indywidualnych karier zawodowych. Ksztacenie pracownikw imenederw obejmuje przekazywanie wiedzy, umiejtnoci ipostaw (Sukowski 2001). Wychodzi ono poza konkretne, biece potrzeby stanowiska pracy iwie si zrozwojem kompetencji, ktre mog by spoytkowane przez organizacj wprzyszoci. Jest to proces cigy, dugofalowy, rozwinity wprzedsibiorstwach realizujcych model kapitau ludzkiego. Natomiast szkolenie personelu ma na celu wzbogacenie kwalikacji zawodowych, potrzebnych na konkretnym stanowisku pracy. Wprzeciwiestwie do ksztacenia jest ono silnie zorientowane na poszerzanie umiejtnoci praktycznych ibardziej zwizane zpodejciem opartym na modelu sita (Zajc 2007). Wliteraturze przedmiotu mona si spotka zrnorodn klasykacj form imetod szkole. Forma szkolenia okrela sposb jego zorganizowania. Poprzez wybr formy procesu nauki rozumie si wyznaczenie miejsca, czasu, celu oraz metody szkolenia (Andrzejczak 2010). Metoda odnosi si do sposobu zachowania prowadzcego szkolenie (czyli trenera) oraz uczestnikw, ktrych prowadzi do osignicia wyznaczonego celu nauki. Konkretn metod szkoleniow dobiera si wzalenoci od treci szkolenia, podmiotu szkolonego, podmiotu prowadzcego szkolenie, kosztw szkolenia oraz dotychczasowych dowiadcze (Szakowski 2002 iZajc 2007). Warto rwnie zwrci uwag na szkolenia opierajce si na samoksztaceniu, inaczej nazywanym rozwojem indywidualnym. Samoksztacenie to metoda, ktry skupia si na kontroli ikierowaniu procesem szkolenia przez sam jednostk szkolon. Podstawow technik samoksztacenia jest uczenie si przez dziaanie. Ponadto do metod samoksztacenia zaliczy mona uczenie si na odlego realizowane gwnie poprzez tzw. e-learning (Baran, Chlebo, Czerniak, Grzelczak 2011).
METODYKA MYLENIA SIECIOWEGO JAKO METODA BADA
Metodyka mylenia sieciowego, opierajca si na paradygmacie caociowego, systemowego podejcia do problemu, jest interesujcym
147
narzdziem rozwizywania problemw, inspirujcym intelekt decydentw. Zmusza ona do uczciwego grupowego mylenia (Zimniewicz 1999). Nazwa metodyki mylenia sieciowego nawizuje bezporednio do sieci narzdzia, ktrym czowiek posuguje si od zarania dziejw. Take dzisiaj sie suy do poowu ryb. Jej cech charakterystyczn jest to, e tworzy spjn cao, awszystkie jej elementy s niezbdne do sprawnego przeprowadzenia poowu. Wspczenie czsto siga si po t metafor, gdy wwielu naukach wykorzystuje si model sieci. Metodyka ta odwouje si rwnie do pojcia myli, czyli czego nieuchwytnego, czego nie wida, co jednak mona przedstawi wpostaci sowa pisanego, zapisu nutowego, obrazu, rzeby, budowli itp. Zatem propozycja rozwizania jakiego problemu musi opiera si na mylowym ogarniciu zagadnienia, apniej na przedstawieniu propozycji decyzyjnych. Cao zagadnienia mona sobie wyobrazi jako skomplikowan sie powiza pomidzy zarwno znanymi, jak iodkrywanymi wtym procesie elementami (Piekarczyk, Zimniewicz 2010). Posugiwanie si metodyk mylenia sieciowego wymaga przede wszystkim uywania cisego izrozumiaego jzyka. Sprecyzowanie terminw ipoj nastpuje wwielostronnej dyskusji decydentw, ekspertw, pracownikw. To zkolei pozwala krytycznie rozway rne warianty ipogbi samokrytycyzm dyskutantw. Metodyka mylenia sieciowego wymaga spjnoci pogldw sie wzajemnych oddziaywa musi by do koca przemylana, ajej funkcjonowanie musi mieci si wokrelonych ramach czasowych. Posugiwanie si t metodyk pozwala odkry rne ograniczenia ibariery wystpujce wprocesie decyzyjnym (Zimniewicz 1999). Metodyka mylenia sieciowego skada si zszeciu faz (rys.1). Patrzc na rysunek mona odnie wraenie, e powinno si postpowa sekwencyjnie wedug sugerowanej numeracj kolejnoci. Wpraktyce
Szczegowy opis metodyki mylenia sieciowego oraz jej zastosowanie wProjekcie Foresight Sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark, realizowanym przez Wydzia Inynierii Zarzdzania Politechniki Poznaskiej, mona znale w: M.K. Wyrwicka (red.) (2011), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, t. ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna.
148
Agnieszka Grzelczak
jednak konieczne s nawroty do faz poprzednich, anawet wyprzedzajce nawizywanie do nastpnych. Przyszo jest waciwie nieznana, jednak za pomoc metodyki mylenia sieciowego mona si lepiej na ni przygotowa. Dlatego decydenci wkraczajc wsytuacj problemow, dokonuj zmian, ktre maj na celu poszukiwanie nowych sposobw rozwizywania problemw. To poszukiwanie jest procesem twrczym. Rozwizywanie kompleksowych problemw wymaga systematycznoci iprzestrzeni, gdy wtakich przypadkach nie uda si poszukiwa rozwiza, na podstawie tylko jednego punktu widzenia. Pojedyncza osoba, nawet jeeli jest przekonana, e bardzo dobrze zna sytuacj problemow irozumie rzdzce ni mechanizmy, czsto pomija wiele powiza iczynnikw. Dlatego tak wane jest wmetodyce mylenia sieciowego, aby wykorzysta wiedz specjalistw iwiadomie ujmowa sytuacj zrnych punktw widzenia. To dziki pracy wzespoach interdyscyplinarnych
Rysunek 1. Fazy metodyki mylenia sieciowego
1 Ustalanie celw
i modelowanie sytaucji problemowej
6 Wprowadzanie
rozwizania problemw w ycie
Analiza oddziaywa
Planowanie strategii i dziaa
3 Ujcie i interpretacja moliwoci zmian sytuacji
Objanienie moliwoci kierowania
rdo: Zimniewicz (1999), Grzelczak, Werner (2011).
149
mona pozna rzeczywisto zrnych perspektyw iwten sposb przedstawi wmiar caociowy obraz sytuacji problemowej. Dodatkowym atutem jest to, e dochodzi do wymiany wiedzy, dowiadcze ipogldw (Grzelczak, Werner 2011).
SYTUACJA WBRANY POLIGRAFICZNEJ
Poligraa jest dziedzin techniki, ktra zajmuje si procesami zwizanymi zdrukiem, ale to take szeroko rozumiane artykuy poligraczne, uywane do procesu drukowania: farby, papier, maszyny suce do drukowania oraz wszystkie te materiay, bez ktrych proces drukowania nie mgby si odby (Adamek 2009). Lata 2008-2009 byy trudne dla wikszoci segmentw polskiej gospodarki. Kryzys nansowy dotkn rwnie bran poligraczn. Na skutek spowolnienia gospodarczego rmy odnotoway zmniejszenie zamwie, aze wzgldu na du konkurencj spady ich mare. Jednak 2010 r. jawi si jako rok powrotu na ciek stabilnego rozwoju, aprognozy na najblisz przyszo s obiecujce. Wikszo rm przewidywaa wzrost sprzeday ju w2011 r. oraz rozwj stosowanych technologii do 2013 r. Jednym znajwikszych wyzwa czekajcych bran poligraczn wnajbliszej przyszoci jest reakcja na rozwj mediw elektronicznych oraz cyfrowych nonikw informacji (Strojny, Jankowski, Gajdziski, Kumierczyk 2011). W2011 r. rma doradcza kmpg iPolskie Bractwo Kawalerw Gutenberga przeprowadziy badanie rynku poligracznego wPolsce. Wyniki raportu Rynek poligraczny wPolsce pokazuj, e po trudnych latach kryzysu gospodarczego, wktrych wbrany poligracznej spadaa zarwno liczba zamwie, jak imare, sytuacja si poprawia. Firmy radziy sobie poszerzajc ofert (43% wskaza), tnc koszty (40%) izwalniajc pracownikw (36%). W2010 r. zaznaczy si powrt na ciek stabilnego rozwoju. Dzi 58% rm deklaruje, e do 2013 r. spodziewa si wzrostu sprzeday. Gros przedsibiorstw (64%) deklaruje, e jest rentowne, ado 2013 r. rentowno zamierza uzyska 78% znich. Brana spodziewa si konsolidacji rynku. Najczciej bowiem le swoj biec sytuacj oceniaj rmy mikro imae. 46% duych irednich przedsibiorstw ocenia swoj sytuacj jako dobr lub bardzo dobr.
150
Agnieszka Grzelczak
One te najczciej wskazyway, e w2010 r. wzrosa ich sprzeda (Lemaska 2011). Brana poligra czna w Wielkopolsce zdominowana jest przez przedsibiorstwa mikro imae, zlokalizowane gwnie wPoznaniu iregionie poznaskim. Jak pokazuje Raport zbadania cati wrd kadry zarzdzajcej przedsibiorstw dziaajcych wbrany poligracznej z2011 r., obecna kondycja gospodarcza Wielkopolski ibrany zostaa oceniona jako za (odpowiednio 43% i53%). Lepiej oceniono kondycj gospodarcz wasnego przedsibiorstwa (47%). Kondycja Wielkopolski iprzedsibiorstw wcigu ostatnich dwch lat pogorszya si (odpowiednio 64% i73%), anajbardziej niekorzystne zmiany zaszy wbrany (74%). Wikszo badanych zoptymizmem patrzy na przysz sytuacj regionu iprzedsibiorstwa (odpowiednio 40% i41%), natomiast zmian sytuacji wramach brany si nie przewiduje (40%). Proces restrukturyzacji, ktry jest uznawany za niezbdny dla poprawy funkcjonowania przedsibiorstwa, przechodzi 26% przedsibiorstw, amodernizacji 66% rm. Restrukturyzacja imodernizacja dotycz przede wszystkim technologii ioferty produktowej, znacznie rzadziej struktury kapitaowej, pracownikw czy systemu organizacji przedsibiorstwa. Wniemal co trzecim przedsibiorstwie planuje si wcigu najbliszego roku inwestycje (27%), ktre bd dotyczy przede wszystkim nowego sprztu, usprawnienia irozwoju produktu lub usugi (wmaych rmach) irozbudowy przedsibiorstwa, nowych technologii (wwikszych rmach). Przedsibiorcy wol utworzy nowe miejsce pracy, ni inwestowa wpodnoszenie kwalikacji pracownikw, co prawdopodobnie wie si zplanami rozbudowy rm. Co czwarte przedsibiorstwo zbrany planuje wcigu najbliszego roku zatrudni pracownikw. Poszukiwani bd gwnie pracownicy zyczni (69%) isprzedawcy (15%). Najczstszym oczekiwanym wyksztaceniem jest wyksztacenie rednie. Wcigu ostatnich dwch lat niemal poowa badanych przedsibiorstw zwolnia pracownikw zatrudnionych na podstawie umowy oprac (47%). Przedsibiorcy, ktrzy dokonali zwolnie, planuj jednoczenie zatrudnienie nowych pracownikw (34% przypadkw). Gwnymi przyczynami zwolnie byy przyczyny zwizane zekonomicznym funkcjonowaniem przedsibiorstwa (tj. zmniejszenie sprzeday 32%, pogorszenie moliwoci
151
nansowych rmy 32%), nieco rzadziej wskazywano na zwolnienie dyscyplinarne. Pracownicy zatrudnieni wprzedsibiorstwach brany poligracznej, jak pokazuje Raport zbadania wrd pracownikw wbrany poligracznej z2011 r., s zainteresowani szkoleniami zdecydowanie czciej bezpatnymi (80%) ni patnymi (42%), zarwno zorganizowanymi indywidualnie (45%), jak izbiorowo (47%), pozwalajcymi naby kompetencje mikkie itwarde (40%). Wsytuacji zagroenia utraty pracy, preferowane formy pomocy to przede wszystkim szkolenia umoliwiajce przekwalikowanie zawodowe (70%), szkolenia umoliwiajce wprzyszoci rozpoczcie wasnej dziaalnoci gospodarczej (67%), otrzymanie wysokiej dodatkowej odprawy (66%), szkolenia uczce profesjonalnych metod poszukiwania ofert pracy (58%), rozmowa zdoradc zawodowym na temat moliwoci ipredyspozycji zawodowych (55%). Cz jednostek edukacyjnych przyznaa, e wich placwkach wprowadzano nowe specjalizacje lub te rozszerzane programy; pojawiay si take programy autorskie jako odpowied na potrzeby rynku pracy. Jak pokazuje raport Analiza skutkw restrukturyzacji imodernizacji brany poligracznej dla rynku pracy wWielkopolsce z2011 r., nikt zprzedstawicieli jednostek owiatowych nie przyzna, e dostosowa ofert edukacyjn do potrzeb brany poligracznej, chocia wwypowiedziach pojawiay si obszary istanowiska pracy, na ktre wbrany poligracznej jest (wprawdzie niewielkie) zapotrzebowanie. Podjte dziaania bardziej miay charakter intuicyjny, ni wynikay zpoprzedzajcej je pogbionej analizy rynku pracy.
TWORZENIE SCENARIUSZY ROZWOJU PRACOWNIKW WPERSPEKTYWIE ROKU 2020
Do tworzenia scenariuszy rozwoju pracownikw zastosowano metodyk mylenia sieciowego. Na pocztek utworzona zostaa sie zalenoci (rys. 2): okrelonych zostao 11 czynnikw tworzcych sie, atake dokonano analizy powiza midzy poszczeglnymi czynnikami wtrzech ujciach (tab. 1): rodzaju oddziaywania: R dwu- (D) lub jednokierunkowe (J) oraz O rwno- (+) lub rnokierunkowe (-),
152
Agnieszka Grzelczak
intensywnoci oddziaywania S wskali wskali czterostopniowej: 0 brak oddziaywania, 1 maa intensywno, 2 dua intensywno, 3 bardzo dua intensywno oddziaywania, czasu oddziaywania C w horyzoncie czasu; horyzont czasu: K krtko-, S rednio- iD dugookresowy. Wybr czynnikw do tworzonej sieci opiera si na dowiadczeniach eksperckich czonkw zespou oraz na analizie wczeniejszych opracowa.
Rysunek 2. Sie zalenoci
+ + szkolenia
e-learning
+ +
10
pozyskiwanie donansowania z UE
8
+
+ + +
rozwj pracownikw
moliwo awansu
1
+
+ +
2
+
obnione koszty
innowacje
6 +
stosowanie nowych technologii
+ +
7+
+ +
kwalikowane kadry
11 +
rozwj rmy
+ +
wiksza efektywno i rentowno
rdo: opracowanie wasne.
Tabela 1. Czynniki sieci powiza iich charakterystyka

Cz. od. (2) ( 11 ) (9) ( 10 ) R D D J J O + + + + S 1 2 3 2 C S S S S Czynnik Cz. pd. (2) ( 11 ) (3) O + + + S 3 3 3 C S D S
1. Rozwj pracownikw

(1) (3) (1) D J J + + + 3 3 3 S K S 2. Moliwo awansu (1) (2) (4) (5) (6) (7) ( 11 ) (5) ( 11 ) (1) ( 11 ) (9) ( 10 ) ( 11 ) (8) (3) ( 10 ) + + + + + + + + + + + + + + + + + + 1 3 2 2 2 2 2 1 3 2 1 2 2 1 3 3 1 2 S K S D S S D S S S S D K S D D S S
153
3. Kwalikacje kadry
(3) (3) (4) (7) ( 11 ) (3) ( 11 ) (8) (3) (6)
J J J D D J D D D J
+ + + + + + + + + +
2 2 1 3 1 2 1 2 3 2
S D S D S S S S D S
4. Obnienie kosztw 5. Wiksza efekt. irent.
6. Stosowanie nowych technologii
7. Innowacje
(7) ( 10 ) (6) (8) (9) (6) (7) (1) (6) (7) (3) (4) (5)
D D J J D J J D D D J J J
+ + + + + + + + + + + +
1 1 2 2 1 1 2 3 2 3 2 3 2
S K K S K S S D D D D S S
8. Pozyskanie don. zUE
9. Szkolenia
(7) (8) ( 10 ) (1) (9) (1) (1) (6) (7)
+ + + + + + + +
3 2 1 3 1 2 2 1 2
S S K S K S S S S
10. E-learning
11. Rozwj rmy
Cz. od. Czynnik oddziaujcy, Cz. pd. Czynnik podlegajcy oddziaywaniu.

154
Agnieszka Grzelczak
Na podstawie tabeli zbiorczej czynnikw sieci powiza (tab. 1) opracowana zostaa macierz wpyww (tab. 2), do ktrej przeniesiono wartoci intensywnoci oddziaywania (kol.S wtab. 1). Otrzymane wartoci pokazuj aktywno (suma A) ireaktywno (suma P) poszczeglnych czynnikw.
Tabela 2. Macierz wpyww
Czynniki 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
11
3
A
9 1 13 4 2
1
2 3 4 5 6
3
X 3
3
X 2 2
1
X
2 3 2
7 8
9 10 11
X 3
1 X 3
2 X 2 X 1 5
1 2 1 X
2 3
6 9
5 4 3
1 8 6 3 2 3 6
2 8 1 4
15
Jednak analiza macierzy nie pozwala na wyrnienie grup czynnikw. Miejsce czynnika wwybranej kategorii wynika zwartoci parametru A(aktywno) iP (reaktywno) na mapie intensywnoci (rys. 3). Mapa intensywnoci powstaa jako dwuwymiarowy wykres, gdzie wartoci A(aktywno) dla kadego czynnika zostay umieszczone na osi poziomej, wartoci P (reaktywno) na osi pionowej. Czynnikami krytycznymi (silnie wpywaj na inne elementy, ale rwnoczenie same podlegaj silnym wpywom) okazay si: rozwj pracownikw (1) iinnowacje (7). Czynnikiem aktywnym (bardzo silnie wpywa na inne elementy, sam jednak nie podlega wpywom) s kwalikacje pracownikw (3). Czynnikiem pasywnym (wmaym stopniu oddziauje na inne,
Szkolenia pracownikw brany poligracznej Rysunek 3. Mapa intensywnoci

16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 5 4 czynniki leniwe 8 czynniki aktywne 10 3 2 9 6 1i7 czynniki pasywne 11 czynniki krytyczne
155
sam jednak podlega silnym wpywom) okaza si rozwj rmy (11), za pozostae to czynniki leniwe (sabo oddziauj na inne elementy, ale rwnie same podlegaj jedynie sabym wpywom).
ZAKOCZENIE
Metodyka mylenia sieciowego zaleca, aby przysze dziaania opiera na kilku scenariuszach, ktre wpraktyce przedstawia si wdwch wersjach: optymistycznej ipesymistycznej, uwzgldniajc korzystne lub niekorzystne tendencje rozwojowe. Opracowuje si rwnie scenariusze prawdopodobne. Scenariusz optymistyczny zakada intensywny rozwj pracownikw, wspierany wduej mierze przez kierownictwo. Wdobie organizacji uczcej si to wanie pracownicy owysokich kwalikacjach
156
Agnieszka Grzelczak
bd stanowili osile przedsibiorstw imoliwociach wprowadzania innowacji inowoczesnych rozwiza technologicznych, zarwno wposzczeglnych rmach, jak iwcaej brany. Ato wperspektywie 2020r. wWielkopolsce przeoy si na rozwj rm. Scenariusz pesymistyczny przewiduje, e kierownictwo przedsibiorstw, skoncentrowane na biecym wzrocie sprzeday irozwoju stosowanych technologii, nie bdzie wspierao rozwoju pracownikw. Wprowadzanie innowacji rwnie nie bdzie priorytetem zarwno dla poszczeglnych przedsibiorstw, jak icaej brany. Zatem wperspektywie 2020 r. wWielkopolsce trudno bdzie zaobserwowa rozwoju rm. Scenariusz prawdopodobny zakada zrwnowaony rozwj pracownikw oraz wprowadzanie innowacji wprzedsibiorstwach. Kierownictwo rm bdzie zainteresowane podnoszeniem kwalikacji pracownikw, co bdzie si przekadao na innowacyjno, za zdrugiej strony wprowadzane wprzedsibiorstwach nowe rozwizania bd wymuszay rozwj pracownikw. Zatem wperspektywie 2020 r. wWielkopolsce bdzie nastpowa rozwj rm.
LITERATURA
Adamek J. (2009), Brana poligraczna, h p://www.webshock.com.pl/branza-poligraczna (stan na dzie 18 padziernika 2012). Analiza skutkw restrukturyzacji imodernizacji brany poligracznej dla rynku pracy wWielkopolsce (2011), Instytut Zachodni wPoznaniu, Pozna. Andrzejczak A. (2010), Projektowanie irealizacja szkole, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Armstrong M. (2000), Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Ocyna Ekonomiczna: Dom Wydawniczy abc, Krakw. Baran K., Chlebo A., Czerniak M., Grzelczak A. (2011), The forms and methods of training in the enterprise [w:] K. Grzybowska, M. Wyrwicka (red.), Knowledge Management and Organizational Culture of Global Organization, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Borkowska S. (2010), Rola ZZL wkreowaniu innowacyjnoci organizacji, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa. Grzelczak A., Werner K. (2011), Podstawy teoretyczne metodyki mylenia sieciowego [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, t. ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna.

Grzelczak A., Werner K. (2011), Scenariusze rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, t. ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Grzelczak A., Werner K., Wyrwicka M.K. (2011), Syntetyczne scenariusze zmian czynnikw aktywnych ikrytycznych [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, t. ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Jaboski M. (2009), Kompetencje pracownicze worganizacji uczcej si, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa. Jasiski Z. (1999), Zarzdzanie prac, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa. Lemaska M. (2011), Ronie brana poligraczna, Rzeczpospolita zdnia 15kwietnia 2011. Listwan T. (1998), Ksztacenie kadry menederskiej rmy, Wydawnictwo kadry, Wrocaw. Piekarczyk A., Zimniewicz K. (2010), Mylenie sieciowe wteorii ipraktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Ragin-Skorecka K., Grzelczak A., Werner K. (2011), Budowanie sieci zalenoci czynnikw oddziaujcych na Innowacyjn Wielkopolsk [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, tom ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Raport zbadania CATI wrd kadry zarzdzajcej rm zacucha wartoci dodanej brany poligracznej (2011), Instytut Zachodni wPoznaniu, Pozna. Raport zbadania CATI wrd kadry zarzdzajcej przedsibiorstw dziaajcych wbrany poligracznej (2011), Instytut Zachodni wPoznaniu, Pozna. Raport zbadania wrd pracownikw wbrany poligracznej (2011), Instytut Zachodni wPoznaniu, Pozna. Strojny M., Jankowski W., Gajdziski M., Kumierczyk J. (2011), Rynek poligraczny wPolsce. Badanie KPMG iPBKG, kmpg Sp. zo.o. iPolskie Bractwo Kawalerw Gutenberga, Warszawa. Suchodolski A. (2010), Rozwj izarzdzanie karier pracownikw [w:] T. Listwan (red.), Zarzdzanie kadrami, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa. Sukowski . (2001), Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Wydawnictwo swspiZ, d. Szakowski A. (red.) (2002), Rozwj pracownikw. Przesanki, cele iinstrumenty, Wydawnictwo Poltext, Warszawa. Wyrwicka M.K., Grzelczak A.U. (2011), Audyt personalny, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Wyrwicka M.K., Grzelczak A.U., Krugieka A. (2010), Polityka kadrowa przedsibiorstwa, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Zajc C. (2007), Zarzdzanie zasobami ludzkimi, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Bankowej, Pozna. Zimniewicz K. (1999), Wspczesne koncepcje imetody zarzdzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
157
ANNA MARYNIAK
Wydzia Zarzdzania Uniwersytet Ekonomiczny wPoznaniu anna.maryniak@ue.poznan.pl
Czynniki rodowiskowe determinujce decyzje kompetencyjne operatorw logistycznych

sowa kluczowe: kompetencje, logistyka, zasoby ludzkie, otoczenie streszczenie: Na podstawie analizy dotychczasowych bada wyodrbniono kluczowe kompetencje acucha dostaw. Badania pierwotne posuyy do skongurowania scenariusza stanw otoczenia. Wzwizku ztym zidentykowano izestawiono czynniki determinujce ksztatowanie kompetencji logistycznych na poziomie personalnym wtrzech grupach tematycznych: konkurencja (struktura rynku, usugi, zasoby ludzkie), otoczenie (instytucje, nanse, dokumenty strategiczne), dyfuzja wiedzy (kompetencje, szkolenia, informacja, wirtualizacja).
Environment factors determining competence decisions of logistics operators

keywords: competencies, logistics, human resources, environment abstract: On the basis of the analysis of the existing research, key competences of the supply chain were distinguished. Primary research were used to congure ascenario of environment conditions. As aresult, factors determining development of logistics competencies on personal level were identied and ranked into three thematic groups: competition (market structure, services, human resources), environment (institutions, nances, strategic documents) and the dissemination of knowledge (competencies,trainings, information, virtualization).
160
Anna Maryniak WPROWADZENIE
Wraz ze wzrostem znaczenia gospodarki opartej na wiedzy zwiksza si take rola kapitau ludzkiego. Dotyczy to wszczeglnoci brany tsl, ktr nazywa si czsto barometrem gospodarki. Jednym zistotnych elementw kapitau ludzkiego s kompetencje zawodowe. Kompetencje operatorw logistycznych naley postrzega przez pryzmat tego, czego tak naprawd oczekuj klienci, jakie s trendy rozwojowe obsugi logistycznej oraz nowe paradygmaty zarzdzania. Otoczenie ikompetencje acucha dostaw nakrelaj obraz wymaganych kompetencji na poziomie personalnym. Zuwagi na to, e zastosowanie podejcia foresightowego pozwala uchwyci problem zarzdzania kompetencjami wduszej perspektywie czasowej, wytyczone poniej zadania zrealizowano midzy innymi przy uyciu metod foresightowych. Wartykule przyjto nastpujce cele: zidentykowanie czynnikw (trendw, tendencji) determinujcych ksztatowanie kompetencji na poziomie personalnym, okrelenie kompetencji specycznych dla acucha dostaw. Jako metody badawcze zastosowano: badania pierwotne poprzez budow scenariuszy rozwoju przy udziale ekspertw-pracownikw zatrudnionych wbrany logistycznej, wywiady pogbione wrd reprezentantw brany logistycznej, kwerend rde wtrnych.
CZYNNIKI KSZTATUJCE RODOWISKO DZIAANIA OPERATORW LOGISTYCZNYCH
Pierwsze zadanie polegao na zidentykowaniu czynnikw/trendw ksztatujcych rodowisko dziaania operatorw logistycznych. Do tego celu wykorzystano jedn zmetod scenariuszowych.
Wbadaniu wzio udzia 30 ekspertw-pracownikw brany logistycznej oraz 50 pracownikw brany zakwalikowanych do wywiadw pogbionych. Wybr osb do bada mia charakter celowy. Gwn determinant wyboru byo wieloletnie dowiadczenie osb wbrany oraz aktywne uczestnictwo wprocesach decyzyjnych na stanowiskach oferowanych przez operatorw logistycznych. Badania zostay zrealizowane w2012 r. na terenie Wielkopolski.
Decyzje kompetencyjne operatorw logistycznych
161
Metody scenariuszowe znane s od lat 70. xx w. Gwnym ich propagatorem by H. Kahn iA.J. Wiener (Kahn iWiener 1967). Jak podkrela wielu specjalistw, scenariusze nie polegaj na prognozowaniu przyszoci. Chodzi wnich przede wszystkim ookrelenie czynnikw mogcych wpywa na przyszy obraz rzeczywistoci oraz uwzgldnienie wielu wariantw rozwoju stanu otoczenia. Metody scenariuszowe przeznaczone s dla przedsibiorstw dziaajcych wotoczeniu, wktrym trudno denitywnie okreli przebieg gwnych trendw (Foresight Methodologies 2004; Slocum 2006). Zasadno budowania scenariuszy na poziomie brany podkrela M.E. Porter (Porter 2006). Wedug niego, stosujc metody scenariuszowe, atwiej przewidzie skutki dziaania czynnikw, ktre stanowi rdo niepewnoci. Podejcie scenariuszowe jest ze swojej istoty uzupenieniem analiz jakociowych. Szerokie wykorzystywanie miernikw ilociowych do badania kompetencji nie wykorzystuje caego spektrum moliwoci prognozowania rozwoju. Zasadne jest zatem tworzenie scenariuszy rozwoju kompetencji wkontekcie sytuacji wbrany, zuwzgldnieniem pozycji konkurencyjnej przedsibiorstwa. Zarzdzanie wczasach niepewnoci, nagych, nieoczekiwanych zwrotw sytuacji konkurencyjno-gospodarczych obliguje do korzystania zmetod foresightowych, ktre co prawda nie s inie mog by traktowane jak przepowiednia przyszoci, ale uzmysawiaj szanse izagroenia, dajc impuls do wielokierunkowego rozwoju, wtym rozwoju wzakresie ksztatowania kompetencji. Sam wybr scenariusza zalee bdzie od tego, ile rodkw mona przeznaczy na to przedsiwzicie, jaki jest cel scenariusza oraz do jakiego rodzaju raportw s przyzwyczajeni interesariusze (Bezold 2010). Wliteraturze przedmiotu proponuje si rne klasykacje scenariuszy: np. s to propozycje K. van der Heijdena, czy G. Ringlanda, zawarte wpracy pod red. A. Klasika. Wbadaniach wykorzystano scenariusz stanw otoczenia wyrniony wklasykacji G. Gierszewsiej iM. Romanowskiej (Gierszewska iRomanowska 1993). Wybr podyktowany by realnoci przeprowadzenia tego rodzaju analizy wkonkretnym projekcie badawczym iprzewiadczeniem ojego uytecznoci.
162
Anna Maryniak
Przyjt metod badawcz mona poszerzy okrzyow analiz wpyww (polegajc na dobieraniu grupami po dwa czynniki ianalizowaniu ich zalenoci), oanaliz ilociow oraz wesprze si tzw. metod back castingu dla wybranych scenariuszy lub czynnikw, ktre s szczeglnie wane (rozpatrujc scenariusz od stanu przyszoci do dnia dzisiejszego) (Gordon 2012; Wyzwania zrwnowaonego rozwoju 2011). Dziki analizie scenariuszowej, uwzgldniajcej wpyw otoczenia na strategie kompetencyjne, mona dostrzec saboci dotychczasowej strategii. Identykacja iklasykowanie czynnikw determinujcych ksztatowanie kompetencji na rnych przenikajcych si poziomach powinny da asumpt do rewizji zasadnoci wykorzystywanych wskanikw sucych do oceny kompetencji, ktre czsto nie uwzgldniaj perspektywy foresightowej. Wielowariantowy obraz otoczenia, wjakim bdzie dziaa przedsibiorstwo, sprecyzowanie, co jest zagroeniem, aco najbardziej prawdopodobnym stanem wprzyszoci, uatwia zarzdzanie kompetencjami przyszoci. Wniniejszym opracowaniu skoncentrowano si na brany logistycznej. Midzy innymi ukazano wpyw sytuacji popytowo-podaowej na ksztatowanie kompetencji pracowniczych. Punkt wyjcia stanowio ustalenie czynnikw determinujcych poziom kompetencji pracownikw wykonujcych funkcje operatorw logistycznych. Wzalenoci od siy oddziaywanie danego czynnika przypisano mu liczb od -5 do +5, zuwzgldnieniem wzrostu danego czynnika, stabilizacji lub regresu. Nastpnie okrelono prawdopodobiestwo wystpienia trzech charakterystycznych tendencji do zmian kadego procesu. Wkolejnym etapie obliczono redni si wpywu poszczeglnych czynnikw wwyrnionych sferach otoczenia. Wscenariuszu najbardziej prawdopodobnym, wyznacznikiem wyboru tendencji do scenariusza byo najwysze prawdopodobiestwo wystpienia danego zjawiska, asia wpywu liczona bya odrbnie dla szans izagroe (tabela 1-4, rysunek 1). Wbadaniach wzio udzia 30 ekspertw, wtym:
Zracji ogranicze redakcyjnych dotyczcych objtoci opracowania oraz stosunkowo atwego zobrazowania scenariusza pesymistycznego ioptymistycznego poprzestano na przedstawieniu scenariusza najbardziej prawdopodobnego.
163
koordynator magazynu tranzytowego (1 osoba), specjalista ds. adunkw krajowych caopojazdowych (2 osoby), specjalista ds. adunkw krajowych drobnicowych (2 osoby), spedytor drobnicowy midzynarodowy (2 osoby), spedytor caopojazdowy midzynarodowy (2 osoby), importer drobnicy morskiej (2 osoby), eksporter drobnicy morskiej (2 osoby), specjalista ds. obsugi klienta (2 osoby), eksporter penych kontenerw (2 osoby), zarzdca produktw ponadgabarytowych (1 osoba) , zarzdca przewozw intermodalnych (1 osoba) pracownik agencji celnej (2 osoby) planista przewozw krajowych (1 osoba) analityk systemowy (1 osoba) specjalista ds. logistyki kontraktowej (2 osoby) specjalista ds. klientw kluczowych (2 osoby) specjalista od ksztatowania wizerunku przedsibiorstwa (1 osoba) specjalista ds. rozwoju produktu (1 osoba) koordynator logistyki kontraktowej (1 osoba)
Tabela 1. Skala ocen potencjalnej siy wpywu czynnika

Sia oddziaywania negatywnego
-5 bardzo dua -4 -3 -2 -1 bardzo maa 1 bardzo maa
Sia oddziaywania pozytywnego

2 3 4 5 bardzo dua
dua
rednia
maa
maa
rednia
dua
Pierwsze dwa scenariusze oraz szczegowe wyliczenia dostpne s wformie roboczej, nieopublikowanej. Na podstawie zgromadzonych danych mona take zbudowa scenariusz niespodziankowy, zawierajcy trendy, ktre odznaczaj si niezalenie od potencjalnej siy wpywu pozytywnego czy negatywnego najmniejszym prawdopodobiestwem.
164
Anna Maryniak Tabela 2. Analiza tendencji wotoczeniu (tabela pogldowa przedstawiajca metodyk oblicze)
Czynniki / trendy wotoczeniu Sfera: Konkurencja wzrost Konsolidacja brany stabilizacja regres wzrost . stabilizacja regres 4 3 -2 . . . 0,8 0,1 0,1 . . . Trend Sia wpywu od -5 do + 5 Prawdopodobiestwo 0-1
rdo: Opracowanie wasne. Prawdopodobiestwo wystpienia kierunku rozwoju danego trendu ustalono na drodze dyskusji idochodzenia do konsensusu wrd ekspertw.
Tabela 3. Scenariusz najbardziej prawdopodobny (tabela pogldowa przedstawiajca metodyk oblicze)

Element scenariusza Sfera: Konkurencja Konsolidacja brany . .. Zsumowana sia wpywu pozytywnego/ /negatywnego, podzielona na liczb czynnikw ze znakiem dodatnim/ujemnym rdo: Opracowanie wasne. 0,8 -1,3 4 2,5 Prawdopodobienstwo 0-1 Strefa wpywu ujemna Strefa wpywu dodatnia
Wcelu lepszego dopasowania analizowanych treci do postawionego celu badawczego, zrezygnowano ztypowego podziau sfer badawczych (na ekonomiczne, prawne, technologiczne itd.) ipodzielono je wedug trzech grup tematycznych zamieszczonych wtabeli 4. Strzaki wtabeli oznaczaj odpowiednio wzrost, spadek lub taki sam wpyw jak dotychczas danego czynnika na ksztatowanie poziomu kompetencji pracownikw operatorw logistycznych.
Decyzje kompetencyjne operatorw logistycznych Tabela 4. Wpyw otoczenia na ksztatowanie poziomu kompetencji personalnych operatorw logistycznych wperspektywie 10 lat
KONKURENCJA (STRUKTURA RYNKI, USUGI, ZASOBY LUDZKIE)
165
Konsolidacja brany Specjalizacja podwykonawcw Geograczny zakres dziaania Dugo acuchw logistycznych Logistyczna obsuga handlu internetowego Wymagania ze strony klientw Proaktywne strategie rm logistycznych Przejmowanie pracownikw od konkurencji Zapotrzebowanie na wykwalikowanych pracownikw wbrany logistycznej
2,5 - Zsumowana sia wpywu pozytywnego, podzielona na liczb czynnikw zeznakiem dodatnim wynikajca zbada (15:6) - 1,3 - Zsumowana sia wpywu negatywnego, podzielona liczb czynnikw zeznakiem dodatnim wynikajca zbada (-4:3)
OTOCZENIE (INST Y TUCJE, FINANSE, DOKUMENT Y STRATEGICZNE)
Aktywno instytucji wspierajcych zaangaowanie biznesu wnauk Dotacje celowe na rozwj szkole istay dla dydaktykw wiadomo zkorzyci pyncych ze wsppracy zinstytucjami otoczenia biznesu Wykorzystanie funduszy unijnych Zoperacjonalizowanie programw europejskich, krajowych iregionalnych dotyczcych podnoszenia kwalikacji zawodowych dziaaniami na rzecz jednostek dydaktycznych Transparentno programw nauczania
1,0 - Zsumowana sia wpywu pozytywnego, podzielona na liczb czynnikw zeznakiem dodatnim wynikajca zbada (1:1) - 1,4 - Zsumowana sia wpywu negatywnego, podzielona na liczb czynnikw zeznakiem dodatnim wynikajca zbada (-7:5)
DYFUZJA WIEDZY (KOMPETENCJE, SZKOLENIA, INFORMACJA, WIRTUALIZACJA)
czenie promocji zdziaaniami na rzecz jednostek dydaktycznych Mapowanie kompetencji zawodowych wcelach informacyjno- statystycznych Zapotrzebowanie na kompetencje mikkie Zapotrzebowanie na kompetencje twarde logistyczne Zapotrzebowanie na kompetencje twarde oglne (np. dot. analiz, raportowania) Jako kadr Drena najlepszych studentw na rynki zagraniczne Odsetek osb zatrudnionych na stanowiskach logistycznych zwyksztaceniem logistycznym
166
Anna Maryniak
Informacje na portalach spoecznociowych dotyczcych wiedzy iumiejtnoci niezbdnych na danym stanowisku pracy Dyfuzja wiedzy midzy biznesem adydaktyk Okrelenie luk kompetencyjnych przez podmioty dziaajce wsieci Jako szkole wewntrznych Jako szkole zewntrznych Wirtualizacja ycia gospodarczego Kontakty krtkoterminowe
1,3 - Zsumowana sia wpywu pozytywnego, podzielona na liczb czynnikw zeznakiem dodatnim wynikajca zbada (8:6) - 1,6 - Zsumowana sia wpywu negatywnego, podzielona na liczb czynnikw zeznakiem dodatnim wynikajca zbada (-14:9)
Zsumowane wyniki powyszych bada zilustrowano na rysunku 1.

Rysunek 1. Scenariusz najbardziej prawdopodobny (rda szans izagroe)
Dyfuzja wiedzy (kompetencje, szkolenia, informacja, wirtualizacja) Otoczenie (instytucje, nanse, dokumenty strategiczne) Konkurencja (struktura rynku, usugi, zasoby ludzkie) -5 -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5
Zprzeprowadzonej analizy wynika, i podwyszanie kompetencji zawodowych wbrany logistycznej wiza si bdzie przede wszystkim zuwarunkowaniami rynkowymi, wtym ze wzrostem konkurencji, zposzerzeniem palety usug igeogracznego zakresu dziaania, zwikszymi wymogami ze strony klientw, atake ztransferem pracownikw zkonkurencyjnych przedsibiorstw. Najwikszym hamulcem na drodze podwyszania poziomu wiedzy iumiejtnoci zawodowych jest
167
pozostawianie dokumentw strategicznych, odnoszcych si do tych kwestii, wsferze planw koncepcyjnych ibliej nieokrelonych operacyjnie postulatw. Wirtualno ycia gospodarczego, dyfuzja wiedzy, powszechne korzystanie zportali spoecznociowych, nie wpynie wsposb zasadniczy na zmian poziomu kompetencji zawodowych wobszarze logistyki. Wynika to zniskiej profesjonalizacji dostpnych materiaw, malejcych zasobw na szkolenia i programy majce na celu zblienie praktyki inauki. Celem pokazania szerszego spektrum zagadnie przeprowadzono take wywiady pogbione wrd pidziesiciu pracownikw rednich iduych przedsibiorstw brany logistycznej. Zastosowano dobr celowy. Wwyniku przeprowadzonych prac sporzdzono rozbudowan list czynnikw wpywajcych na poziom kompetencji logistycznych wbrany wperspektywie dziesiciu lat. Poszczeglne czynniki oznaczono plusem lub minusem wzalenoci od tego, czy maj pozytywny czy negatywny wpyw na poziom kompetencji pracownikw zarzdzajcych acuchem dostaw. konkurencja (struktura rynku, usugi, zasoby ludzkie) Wiksza specjalizacja podmiotw, bdcych podwykonawcami operatorw logistycznych Wzrost problemu wzajemnego przejmowania pracownikw Konsolidacja brany przyczyniajca si do obnienia przecitnych kosztw systemowych na jednego pracownika (proceduralnych, dotyczcych oprogramowania, szkole) Konsolidacja brany, realizowana poza lini midzy najwikszymi graczami wregionie Coraz wyraniejszy podzia rynku, wzrost jego transparentnoci Coraz wiksze wymagania czci popytowej rynku Rozszerzenie geograczne zakresu dziaania usugodawcw Wprowadzanie nowych form wiadczenia usug Wzrost podmiotw obsugujcych przedsibiorstwa e-commerce Wzmoenie aktywnoci przedsibiorstw przez rozpropagowanie idei przedsibiorczoci Przewaga adaptacyjnych strategii rm dziaajcych wbrany
168
Anna Maryniak
otoczenie (instytucje, finanse, dokumenty strategiczne) Brak wykrystalizowanych grup nacisku, dcych do wikszego zaangaowania biznesu wdydaktyk Brak wsppracy wstrukturach klastrowych, wynikajcy zniskiego poziomu zaufania midzy partnerami biznesu Zmniejszenie puli dotacji celowych na rozwj szkole istay dla dydaktykw Niewielki wzrost wiadomoci okorzyciach pyncych ze wsppracy zinstytucjami otoczenia biznesu Brak systemowych rozwiza pozwalajcych nagradza rmy aktywnie uczestniczce wszkoleniu pracownikw dydaktycznych Brak konkretnych przedsiwzi, bdcych odpowiedzi na postulowan wwielu dokumentach konieczno zblienia biznesu inauki, awszczeglnoci biznesu idydaktyki Brak przedsiwzi na poziomie samorzdu regionalnego, zmierzajcych do pozyskania lub wytworzenia wiedzy zgodnie zpriorytetami Regionalnej Strategii Innowacji Problemy zkoordynacj programw unijnych, regionalnych iaglomeracyjnych wsferze wsppracy biznesu inauki Zmniejszenie rodkw unijnych na podnoszenie kwalikacji Niedoinwestowanie infrastruktury liniowej, przy stosunkowo dobrze rozwinitym rynku powierzchni magazynowych dyfuzja wiedzy (szkolenia, informacja, wirtualizacja) Zintensykowanie dziaa na rzecz edukacji wpoczeniu zcelami promocyjnymi przedsibiorstwa Wiksze zainteresowanie staystami, spord ktrych mona wyoni wartociowych przyszych pracownikw Brak zrozumienia dla transferu wiedzy wzakresie potrzeb dydaktycznych Docieranie zwiedz logistyczn na poziom gimnazjalny iwcoraz wikszym stopniu na poziom techniczny, wcelach marketingowych uczelni wyszych Dorane inieujte wramy systemowe mapowanie kompetencji fachowych wrd operatorw logistycznych
169
Brak wizji nowych kierunkw ksztacenia zzakresie logistyki Niska uktuacja wprzepywie pracownikw sfery nauki ibiznesu Polityka prorodowiskowa, jako standard wpisany wdziaania przedsibiorstw, anie wyrnik na rynku Wzrost znaczenia przedsiwzi zzakresu spoecznej odpowiedzialnoci biznesu ipostaw etycznych Konieczno angaowania si wsprawy lokalnej spoecznoci Wielozawodowo, zmiana stanowisk wramach jednej organizacji Masowe ksztacenie magistrw Zmniejszenie liczby osb wwieku produkcyjnym Drena najlepszych studentw na rynki zagraniczne Brak mylenia kompleksowego, opartego na idei gow, wzakresie budowy wsppracy praktykw idydaktykw Wiksza monopolizacja wiedzy zawaszczona przez najwikszych graczy na rynku Niewielka dyfuzja materiaw dydaktycznych midzy jednostkami dydaktycznymi Znikomy transfer wiedzy midzy najwikszymi graczami Praca wzespole osb zrnymi kwalikacjami czsto niezwizanymi zlogistyk Wymiana dowiadcze zawodowych poprzez platformy spoecznociowe dajca oglny pogld na atmosfer panujc wrmach Zacieranie granic organizacyjnych izwizana ztym przyspieszona dyfuzja wiedzy jako teoretyczne zaoenie, anie praktyka dziaania przedsibiorstw Brak bodcw nansowych dla mniejszych graczy uatwiajcych wypracowanie dobrych relacji zjednostkami dydaktycznymi Propagowanie idei przedsibiorczoci zachcajcej do samorozwoju, poszerzania wiedzy zzakresu kompetencji mikkich itwardych Wsplne szkolenia kompetencyjne wramach grupy wsppracujcych przedsibiorstw ograniczajce si tylko iwycznie do podmiotw zdugoletnim staem kontaktw Brak zasadniczych prawno-organizacyjnych uregulowa dotyczcych uprawnie wzakresie organizacji iprowadzenia przedsiwzi szkoleniowych
170
Anna Maryniak
Konieczno wypracowania umiejtnoci zwizanych ze sfer it Wiksza profesjonalizacja zarzdzania baz danych Wprowadzenie zaj e-learningowych do tradycyjnego ksztacenia wformie blended-learningu Brak informacji na temat regionalnej struktury popytu wzakresie stanowisk zwizanych zlogistyk Profesjonalizacja materiaw przygotowywanych na potrzeby e-learningu Wzrost zapotrzebowania na specjalistw segregujcych napywajce informacje
KOMPETENCJE ACUCHA DOSTAW
Lista czynnikw wpywajcych na poziom kompetencji personalnych wdziedzinie logistyki zdaje si by niewyczerpana. Poziom ten, jak rwnie rodzaj kompetencji szczegowych wyznaczaj take kompetencje acucha dostaw. Wedug raportu ibm, przeprowadzonego wrd kadry zarzdzajcej na temat zarzdzania acuchem dostaw pt. Nowe reguy na now dekad 2010 wprzyszoci gwna uwaga bdzie skupiona na outsourcingu, optymalizacji zapasw oraz na optymalizacji struktur pod ktem oszczdnoci kosztowych (New Rules for aNew Decade 2010). Naley si zatem spodziewa, e coraz wicej rm decydowa si bdzie na zlecanie usugi lead logistics provider, czyli usugi polegajcej na obsudze caej logistyki lub znacznej czci procesw logistycznych przez operatora logistycznego. Kompetencje operatorw coraz czciej rozwija si wic bd na poziomie partnerstwa strategicznego. Istotnym zjawiskiem bdzie take powstawanie rm internetowych, zakadanych zmyl orealizacji konkretnego przedsiwzicia. atwo wzaoeniu rmy spowoduje przyciganie kapitau, ktry nie bdzie suy rozwijaniu dugoterminowego biznesu, lecz bdzie zzaoenia traktowany jak gieda do zarobienia szybkich pienidzy tyle e bdzie to inwestycja obarczona znacznie niszym ryzykiem. Przedsiwzicia tego typu bd wymagay profesjonalnej obsugi logistycznej. Kompetentni pracownicy byskawicznie bd musieli skongurowa sie, bo czas bdzie gwnym wyznacznikiem pomylnoci przedsiwzicia. Coraz wiksza mobilno biznesu wymusi konieczno integracji nie
171
tylko ztypowymi kontrahentami operatorw logistycznych, lecz take zjednostkami produkcyjnymi, ktrym klient za porednictwem operatora bdzie zleca cz procesu produkcyjnego. Nie bdzie to ograniczao si tylko do typowego co-manufacturingu, lecz coraz czciej bdzie wymagao zorganizowania caego procesu produkcyjnego rozdzielonego na moduy logistyczne wrnych pastwach. Pojawi si wic nowe kompetencje, jeszcze rzadko wykorzystywane wpolskich realiach rynkowych. Te iinne zmiany zachowa gospodarczych, niejako samoistnie, wymusz rozwj nowych kompetencji logistycznych idoskonalenie ju istniejcych. Coraz szerszy zasig dziaania usugodawcw ipodmiotw sprawi, i wymagania europejskie iwiatowe dotyczce kompetencji bd rzutowa na ksztatowanie kompetencji na poziomie kraju iregionu. Wspczesne uwarunkowania rynkowe skaniaj do postawienia tezy, i wypracowane kompetencje, ktre maj swoje rdo wzarzdzaniu acuchem dostaw, mog by istotnym czynnikiem tworzenia przewagi konkurencyjnej. Czy to bdzie przewaga trwaa, czy tymczasowa, czy moe chwilowa, zalee bdzie od tego, na ile bdziemy zdolni odczyta moliwo zmian bliszego idalszego otoczenia. Zracji narastajcej, wspomnianej ju tendencji do outsourcingowania usug logistycznych, naturaln kolej rzeczy jest przerzucenie tworzenia kompetencji wobszarze zarzdzania acuchem dostaw na podmioty zewntrzne, nawet wsytuacji, gdy s one wsparciem lub czci kompetencji kluczowych. Azatem naley przyj, e zidentykowane kompetencje acucha dostaw powinny stanowi podstaw wiedzy operatorw ipunkt wyjcia do dalszego rozwoju. Badaniami nad kompetencjami acucha dostaw zaja si midzy innymi grupa uczonych zUniwersytetu Stanowego wMichigan wusa. Badania byy rozszerzeniem wczeniejszej koncepcji tzw. wcl (World Class Logistics), czyli Logistyki Klasy wiatowej ( e glrt at Michigan State University 1995). Wwyniku bada powstaa koncepcja pod nazw Supply Chain 2000 (sc 2000). Wyodrbniono wniej sze kompetencji acucha dostaw, na ktre wsumie skada si dwadziecia pi zdolnoci (Bowersox et al 2000). Do gwnych kompetencji nale: integracja zklientem (dostosowanie do potrzeb),
172
Anna Maryniak
integracja wewntrzna (wykorzystanie zasobw materialnych, wdraanie procedur, praca wzespoach midzyfunkcjonalnych), integracja relacji (podzia obowizkw midzy poszczeglne ogniwa acucha, okrelenie zasad transferu wiedzy), integracja technologii iplanowania (komunikacja wewntrzna izewntrzna, angaowanie innych uczestnikw acucha wprocesy decyzyjne), integracja ipomiar (ustalenie miernikw efektywnoci, wykorzystanie rachunku kosztw dziaa), integracja zdostawcami materiaw iusug (rangowanie dostawcw, wsppraca na paszczynie nansowej ioperacyjnej). Kompetencjami acucha dostaw zajto si take wramach prac zrealizowane przez Computer Sciences Corporation (csc) ( e Sixth Annual Global Survey 2008). Rezultatem przeprowadzonych analiz byo zidentykowanie kilku wymiarw kompetencji, dziki ktrym mona uzyska przewag konkurencyjn. S to: integracja strategii ze strategi acucha dostaw, optymalizacja globalnego acucha dostaw, racjonalizacja dziaa wacuchu dostaw, integracja zkluczowymi dostawcami iklientami, zarzdzanie ryzykiem, midzyfunkcjonalna integracja wewntrzna, zarzdzanie innowacjami oraz wdraanie procesw itechnologii. Kompetencje acucha dostaw wyrniono rwnie wramach projektu Capgemini (Capgemini, Annual Report,2009). Wrd kompetencji wyszczeglniono: przedsiwzicia operacyjne, majce na celu utrzymanie pynnoci przepyww, wyodrbnienie czynnikw tworzcych warto dodan wramach acucha dostaw, dopasowanie do nieprzewidzianych zmian, skracanie czasu przepywu towarw, wykorzystywanie zasobw acuchw owymiarze globalnym. Na podstawie powyszych raportw oraz wiedzy zdobytej wtrakcie prac badawczych mona wyodrbni trzy segmenty kompetencji acucha dostaw.
Decyzje kompetencyjne operatorw logistycznych Tabela 5. Kompetencje acucha dostaw

Kompetencje podstawowe perfekcyjna obsuga klientw klienta w ramach gospodarki magazynowej, spedycji, transportu koordynacja operacyjna, informatyczna ze strukturami przedsibiorstwa (klienta) zarzdzanie cigoci dziaa poprzez wysok jako podejmowanych przedsiwzi wdraanie nowych technologii Kompetencje rozszerzone ukadanie relacji w ramach acucha budowa infrastruktury i wsplne planowanie analiza czynnoci zwikszajcych warto dodan dla klienta w ramach dziaania wacuchu dostaw Kompetencje przyszoci wielowymiarowa analiza caego acucha dostaw wchodzenie w procesy decyzyjne w gb (pocztek) acucha dostaw klienta wykorzystywanie zasobw acuchw globalnych zarzdzanie w sytuacjach kryzysowych, w warunkach niepewnoci
173
ZAKOCZENIE
Wykorzystanie metod foresightowych, wtym wypadku scenariuszy, pozwala na okrelenie czynnikw, ktre pozytywnie lub negatywnie oddziauj na poziom kompetencji wprzyszoci, wanalizowanym przypadku kompetencji osb pracujcych na stanowiskach zwizanych zlogistk. Sprecyzowanie moliwych kierunkw rozwojowych stanw otoczenia oraz wyodrbnienie tych najbardziej prawdopodobnych umoliwia tworzenie perspektywicznej polityki zarzdzania kompetencjami, na ktr skada si konglomerat: opanowanej wiedzy zdanego
174
Anna Maryniak
zakresu (wiem co), umiejtnoci (wiedza proceduralna wiem jak ipotra) oraz postaw (chc ijestem gotw wykorzysta sw wiedz) (Houb iNowak 2010). Analiza trendw rynkowych wkontekcie ich oddziaywania na poziom kompetencji wprzyszoci uatwia wypracowanie trwaej przewagi konkurencyjnej zarwno dla operatorw logistycznych, jak iinnych podmiotw realizujcych procesy logistyczne. Zuwagi na to, e relatywnie niewielka ilo dziaa, jakie podejmuje organizacja, staje si jej wyrniajcymi kompetencjami, rwnie tylko cz dziaa, wszczeglnoci dziaa logistycznych, wsptworzy kompetencje kluczowe organizacji (Hu, Floyd, Sherman, Terjesen 2009). Kompetencje, ktre mona uzna za bazowe, wprocesie budowy przewagi konkurencyjnej powinny charakteryzowa si szczeglnymi cechami. Nale do nich cicho, solidno, zakorzenienie oraz konsensus (King, Fowler, Zeithaml 2001). Wkontekcie personalnych kompetencji logistycznych, ktre wsptworz kompetencje acucha dostaw, istotne jest zatem wytypowanie kompetencji: niejawnych, trudnych do skopiowania, ukrytych czsto wnastawieniu pracownikw do wykonywanych zada, aktre mona zatrzyma worganizacji przez kreowanie odpowiedniej kultury organizacyjnej, trwaych, niezalenych od turbulencyjnych zmian otoczenia, ajednoczenie specycznych dla danej organizacji, trudno transferowalnych do innych rm, zintegrowanych zdanym rodowiskiem pracy, normami oraz rozwizaniami informatycznymi, silnie skorelowanych iuzupeniajcych si na poszczeglnych szczeblach zarzdzania. Przez pryzmat tak postawionych celw naley dokona analizy najwaniejszych kompetencji wkontekcie ich przydatnoci wprzyszoci. Azatem wujciu foresightowym naley spojrze na przydatno do zarzdzania procesami logistycznymi takich komponentw, jak: wiedza, dowiadczenie ipraktyczne umiejtnoci, kreatywno iinnowacyjno, samodzielno, odpowiedzialno, przedsibiorczo, orientacja biznesowa, profesjonalizm, decyzyjno, skuteczno iefektywno, kompetencje zwizane zkomunikacj, wsppraca, etyczne postpowanie, inteligencja, kultura osobista ikultura pracy, asertywno, kompetencje wzakresie dyscypliny pracy wedug modelu 5S (na ktry
175
skadaj si: dyscyplina, organizacja, porzdek, czysto, standaryzacja) (Oleksyn 2010). Czynnikiem wspomagajcym wypracowanie specycznych kompetencji zobszaru logistyki jest implementacja systemu ich ocen uwzgldniajcego rozwj zawodowy oraz rozwj rodowiska, wjakim funkcjonuje przedsibiorstwo (Sidor-Rzdkowska 2011; Czapla 2011). Przeprowadzone badania s zatem warunkiem wstpnym do szerszej analizy kompetencji osb sprolowanych logistycznie oraz kompetencji logistycznych acucha dostaw. Wyodrbnione kompetencje acucha dostaw oraz czynniki warunkujce ksztatowanie kompetencji przyszoci pozwalaj na reeksje nad ksztatowaniem kompetencji personalnych na poziomie strategicznym ioperacyjnym. Wyniki bada mog by take przyczynkiem do dalszych prac badawczych na paszczyznach dotyczcych: infrastruktury (sieci powiza ikultury wsppracy), wjakiej dziaaj przedsibiorstwa, kompetencji przedsibiorstwa, kompetencji logistycznych, strategicznego ksztatowania kompetencji wdanym acuchu dostaw.
WYKAZ LITERATURY
Pozycje ksikowe
Capgemini, Annual Report on Trends and Issues in Logistics and Transportation (2009), e University of Tennessee-Georgia Southern University, Capgemini-Ernst&Young-llc. Czapla T.P. (2011), Modelowanie kompetencji pracowniczych worganizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d. Foresight Methodologies (2004), Text Book, Technology ForeSight Initiative, United Nations Industrial Development Organization, Praga. Gierszewska G., Romanowska M. (2003), Analiza strategiczna przedsibiorstwa, pwe, Warszawa. The GLRT at Michigan State University, World Class Logistics: the Challenge of Managing Continuous Change, clm, Ill. (1995), Oak Brook. Heijden van der K. (2000), Planowanie scenariuszowe wzarzdzaniu strategicznym, Dom Wydawniczy abc, Krakw. Houb J., Nowak P. (2010), Foresight obszaru tematycznego rynek pracy wojewdztwa
176
Anna Maryniak
zachodniopomorskiego. Raport kocowy, ibc, Szczecin. Hu A.S., Floyd S.W., Sherman H.D., Terjesen S. (2009), Strategic Management Logic&Action, Wiley&Sons Inc., New York. Kahn H., Wiener A.J. (2000), AFramework for Speculation on the Next Thirty Three Years, Macmillan, New York. Klasik A. (red.),(1993), Planowanie strategiczne, pwe, Warszawa. Materiay szkoleniowe. Projekt B+R dla Wielkopolski (2012), Projekt wspnansowany ze rodkw Unii Europejskiej zProgramu Operacyjnego Kapita Ludzki zPriorytetu viii. Regionalne kadry dla gospodarki, Pozna. New rules for anew decade, Executive Report on Supply Chain Management from the IBM Institute for Business Value (2010), ibm Corporation, New York. Oleksyn T. (2010), Zarzdzanie kompetencjami. Teoria ipraktyka, Wolters Kluwer, Warszawa. Porter M.E. (2006), Przewaga konkurencyjna, Helion, Gliwice. Ringland G. (2002), Scenarios in Business, John Wiley & Sons, Chichester. Ringland G. (1998), Scenario Planning: Managing for the Future, John Wiley & Sons, New York. Sidor-Rzdkowska M. (2011), Kompetencyjne systemy ocen pracownikw, Wolters Kluwer, Warszawa. Slocum N. (2006), Participatory Methods Toolkit. Apractitioners manual, Brussels, Helsinki. The Sixth Annual Global Survey of Supply Chain Progress (2008), Massachuse s, Findings from aSurvey Jointly Conducted by csc, Supply Chain Management Review (scmr), Michigan State University, Council of Supply Chain Management Professionals (cscmp) and Supply Chain Europe Magazine. Wyzwania zrwnowaonego rozwoju, Projekt biznesowy Recopol (2011), Wydawnictwo Fundacja Sendzimira, Warszawa.
Artykuy wczasopismach
Bezold C. (2010), Lessons from Using Scenarios for Strategic Foresight, Technological Forecasting&Social Change nr 77, s. 30. Bowersox D.J. et al. (2000), How Supply Chain Competency Leads to Business, Supply Chain Management Review, vol. 4., no. 4, September/October, s. 70-78. King A.W., Fowler S., Zeithaml C.P. (2001), Managing Organizational Competencies for Competitive Advantage: The Middle-Management Edge, Academy of Management Executive Vol. 15, No. 2.
Strony internetowe
Gordon T.H., Cross-Impact Method, United Nations Development Programs African Futures Project, www1.ximb.ac.in/users//cross-im.pdf (dostp 30.07.2012).
ANNA JCZMYK
Wydzia Hodowli iBiologii Zwierzt Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu ajeczmyk@up.poznan.pl
Determinanty rozwoju przedsibiorstw turystycznych wwojewdztwie wielkopolskim wperspektywie 2025 roku

sowa kluczowe: turystyka, przedsibiorstwa turystyczne, wojewdztwo wielkopolskie, czynniki wpywu, stopie przewidywalnoci streszczenie: Celem artykuu byo poznanie czynnikw determinujcych rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 roku, ktrych identykacj iocen dokonali eksperci zpoznaskich uczelni wyszych. Wtrakcie realizacji celu posuono si elementami metod badawczych wykorzystywanych wprojektach foresightowych. Zmetod foresightowych zostay zastosowane nastpujce metody itechniki badawcze: analiza literatury idostpnych dokumentw, metoda mini Delphi, badania ankietowe, analiza steepvl.
Development determinants of tourist enterprises in wielkopolska in the perspective of 2025

keywords: tourism, tourist enterprises, Wielkopolska, impact factors, degree of predictability abstract: e aim of the article was to investigate the factors determining the development of tourist enterprises in Wielkopolska by the year 2025, identied and assessed by the experts from the universities of Poznan. During the research the author used foresight research methods and techniques, such as documents and literature analysis, mini Delphi method, surveys, steepvl analysis.
178
Anna Jczmyk WPROWADZENIE
Turystyka zajmuje istotne miejsce wstrukturze polskiej gospodarki. Przyczynia si do zwikszania pozytywnych efektw gospodarczych mierzonych jej udziaem wprodukcie krajowym bru o istrukturze zatrudnienia. Jednak oszacowanie wpywu turystyki na tworzenie pkb nie jest atwe. Dzieje si tak dlatego, e sektor turystyczny jest powizany zinnymi sektorami gospodarki, aefekty gospodarcze przedsibiorstw turystycznych pobudzaj inne brane gospodarki. Mona to zaobserwowa zarwno wgospodarce turystycznej, jak iinnych obszarach zzakresu wiadczenia usug paraturystycznych oraz niektrych rodzajach dziaalnoci gospodarczej irolniczej, dostarczajcej dobra iusugi dla potrzeb ruchu turystycznego (Panasiuk 2011, s. 11). Aktywno turystyczna przez wiele lat zaliczana bya do potrzeb wyszego rzdu, jednak dziki rozwojowi spoeczno-gospodarczemu, wzrostowi poziomu ijakoci ycia staje si ona jedn zpotrzeb podstawowych. Wkrajach bogatych jest ona uwaana za czwarty miernik jakoci ycia po pracy, mieszkaniu isamochodzie (Niemczyk 2010a, s. 54, Niemczyk 2010b). Turystyka, szczeglnie ta oparta na walorach historycznych ielementach tradycji oraz kultu, wdostpnych opracowaniach dotyczcych perspektyw rozwoju znajduje si wrd innych dziedzin (rolnictwa iprzemysu spoywczego, przemysw: elektromaszynowego imetalowego, odzieowego itekstylnego, drzewnego, chemicznego ipaliwowo-energetycznego, wyspecjalizowanych usug okoobiznesowych, wtym bankowych, usug budowlanych, szkolnictwa wyszego inauki, kultury isztuki, usug handlowych itranzytowych), ktre cechuje relatywnie wysoki poziom prosperity (Wojtasiewicz 2004, s. 49-64). Rozwj turystyki jest istotnym impulsem dynamizujcym rozwj spoeczno-ekonomiczny kraju. Znaczenie tej brany przejawia si wwysokiej zdolnoci do generowania nowych miejsc pracy, podnoszenia jakoci ycia lokalnych spoecznoci, podwyszania konkurencyjnoci regionw. Rwnoczenie turystyka przyczynia si do odkrywania najcenniejszych zasobw kulturowych irodowiskowych, ktrych eksponowanie poprawia wewntrzny izewntrzny wizerunek kraju,
Rozwj przedsibiorstw turystycznych w Wielkopolsce
179
regionw oraz miejscowoci. Przy zachowaniu odpowiedniego podejcia do funkcji turystycznych izwrceniu uwagi lokalnych spoecznoci na najwaniejsze atuty przyrodnicze ikulturowe otoczenia sprzyja zachowaniu tradycyjnych wartoci oraz zrwnowaonemu rozwojowi. Ponadto eksport usug turystycznych wpywa korzystnie na bilans patniczy kraju oraz na redystrybucj dochodw zregionw bogatszych do biedniejszych (Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku, 2008, s. 3). Turystyka sprzyja rozwojowi spoeczno-gospodarczemu oraz podniesieniu konkurencyjnoci regionw ikraju, przy jednoczesnym zachowaniu walorw kulturowych iprzyrodniczych. Wykorzystanie tych szans zaley miedzy innymi od stworzenia warunkw prawnych, instytucjonalnych, nansowych ikadrowych. Istotne jest okrelanie czynnikw, ktre umoliwi zaspokojenie potrzeb spoeczestwa zwizanych zaktywnoci turystyczn. Wanym elementem realizacji tych potrzeb s przedsibiorstwa turystyczne, ktre dziaaj wokrelonych warunkach makro- imikroekonomicznych. Maj one wpyw na podejmowanie decyzji zwizanych zprowadzon dziaalnoci gospodarcz. Wojewdztwo wielkopolskie jest regionem przemysowo-rolniczym, jednake znacznie rnicowanym terytorialnie, zarwno pod wzgldem gospodarczym, przyrodniczym, jak ikulturowym (Strategia rozwoju 2007, s. 13). Rnorodno walorw turystycznych umoliwia uprawianie na jego obszarze zarwno czynnego wypoczynku, jak ipogbianie wiedzy oprzeszoci ikulturze. Znajduj si tu liczne obiekty, ktre mog by podstaw do tworzenia produktw opartych na rnych formach turystyki. Dodatkowym atutem Wielkopolski jest blisko duej aglomeracji miejskiej, jak jest Berlin, dla ktrej region moe by zapleczem wypoczynkowym (Kierunki rozwoju turystyki 2008, s. 28). Korzystne pooenie, znaczny potencja kulturowy idobrze zachowane rodowisko naturalne powoduj, e rejon ten moe by atrakcyjnym miejscem do zwiedzania iwypoczynku, zarwno dla turystw krajowych, jak izagranicznych. Celem artykuu byo okrelenie czynnikw determinujcych rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 r.
180
Anna Jczmyk ANALIZA BADANEGO ZAGADNIENIA
Udzia gospodarki turystycznej wpkb Polski wlatach 2009-2010 by na staym poziomie iwynosi 5,3% rocznie. Zmniejszeniu uleg udzia liczby pracujcych wsektorze turystycznym wPolsce wstosunku do oglnej liczby pracujcych wgospodarce narodowej odpowiednio z1,96% do 1,83 % w2009 r. Jest to spowodowane skutkami spowolnienia gospodarczego izmniejszonym wtych latach ruchem turystycznym. Wobecnej sytuacji, po latach kryzysu gospodarczego, trudno przewidzie wielko wpyww zturystyki wkolejnych latach. Zakada si, i ruch turystyczny w2013 r. bdzie wikszy (Wiadomoci Turystyczne 2012). Turystyka jako jeden zdziaw gospodarki objta jest polityk rynku wewntrznego ue (Turystyka wstrukturach Unii Europejskiej 2009, s. 2). Na rzecz turystyki prowadzone s dziaania wramach polityki transportowej, ochrony rodowiska, regionalnej, rozwoju wsi iwwielu innych dziedzinach funkcjonowania ue. Podmioty regionalne, operujce wdziedzinie turystyki, prowadz rne dziaania, obejmujce rwnie analiz stanu iperspektyw rozwoju tego sektora. Znajomo nowych, dostpnych metod iprocesw antycypacji zmian wturystyce, atake wykorzystanie wiedzy operspektywicznych segmentach rynku moe by atutem wspczesnych regionw turystycznych. Propozycj takiego procesu stanowi foresight turystyczny (Borodako 2010, s. 29). Foresight wturystyce jest interdyscyplinarnym, partycypujcym, antycypacyjnym oraz cigym przedsiwziciem realizowanym wsektorze turystycznym na poziomie regionu, ktre polega na gromadzeniu wiedzy na temat sektora izachodzcych wnim zmian oraz prowadzeniu szerokiej debaty na temat przyszoci turystyki. Wjego ramach odbywa si kreowanie wsplnej wizji rozwoju brany przez kluczowych interesariuszy reprezentujcych rne rodowiska spoeczne igospodarcze, zjednoczesnym budowaniem kultury mylenia oprzyszoci, anastpnie wsplne dziaanie wuzgodnionym kierunku rozwoju (Borodako 2011, s. 10). Wanym czynnikiem wpywajcym na ksztat turystyki wregionie s interesariusze, ktrzy bior udzia wprojektach. Istotna jest wsppraca midzy rnymi podmiotami rynku turystycznego, tj.: przedsibiorstwami turystycznymi, wadzami lokalnymi, mieszkacami,
181
regionalnymi ilokalnymi organizacjami turystycznymi (Borodako 2011, s. 103, Niezgoda 2010, s.201). Do wymienionych podmiotw warto rwnie zaliczy uczelnie iinstytuty badawcze; ich pracownicy posiadaj szerok wiedz na temat aktualnego stanu nauki wzakresie turystyki.
METODY BADA
Wtrakcie realizacji celu posuono si elementami metod badawczych, niezwykle obszernych ze swej natury, wykorzystywanych wprojektach foresightowych. Skadaj si na nie zarwno metody opracowane przez futurologw, jak izapoyczone zteorii zarzdzania (Kononiuk, Magruk 2008, s. 30-31). Jak dotychczas nie wypracowano jednoznacznych wskazwek dotyczcych metodyki badawczej foresightu (Nazarko iinni 2012, s. 28). Spord bardzo bogatego zakresu metod foresightowych do realizacji bada wybrano nastpujce metody itechniki badawcze: analiz literatury idostpnych dokumentw, metod mini Delphi, badania ankietowe, analiz steepvl. Analiza literatury polega na wykorzystaniu publikacji naukowych: ksiek iartykuw dotyczcych zagadnie identycznych lub pokrewnych tematowi bada (Frankfort-Nachmias, Nachmias 2001, s. 346). Metoda mini Delphi (odmiana metody delckiej) jest zaliczana do grupy czcej wszystkie cztery wymiary diamentu metodologicznego foresightu. Wykorzystuje ona ustrukturyzowany proces komunikacji do analizy zoonych problemw. Metoda Delphi oparta jest na anonimowej interakcji ekspertw poprzez kilka serii bada ankietowych. Jest czsto wykorzystywana wbadaniach foresightowych. Metoda mini Delphi moe si rwnie opiera na interakcji ekspertw poprzez Internet (Nazarko iinni 2012, s. 31). Eksperci nie musz by zebrani wjednym miejscu, adodatkowa technologia oferujca techniki cawi pozwala na szybkie wczenie si wbadania niemal zkadego miejsca (Borodako 2009, s. 83). Metoda ankietowa, zwana te technik badawcz (Stachak 1987, s. 161) lub metod badania opinii spoecznej (Sztumski 1984, s. 86), opiera si na zastosowaniu kwestionariusza, ktry zawiera sformuowany przez prowadzcego badania zestaw pyta. Metoda steepvl zaliczana jest do grupy metod eksperckich isuy rozpoznaniu czynnikw spoecznych (Social), technologicznych (Tech-
182
Anna Jczmyk
nological), ekonomicznych (Economic), ekologicznych (Ecological), politycznych (Political), odnoszcych si do wartoci (Values) oraz prawnych (Legal), ktre wpywaj na rozwj danego obszaru badawczego. Analiza steepvl bierze pod uwag znacznie wicej elementw ni analiza pest czy steep. Analiza zewntrznych czynnikw pozwala na okrelenie obszarw zagroe dla danego sektora wchwili obecnej idaje materia do dalszych analiz; pozwala na rozwaanie stanw otocznia izamian zachodzcych wwymienionych obszarach (Borodako 2011, s. 54) Badania zostay zrealizowane we wsppracy zInstytutem Doradztwa Europejskiego (ide) wPoznaniu. Instytut istnieje od pocztku 2007r. Zaoycielem ijednoczenie wacicielem rmy jest Anna Fedorczuk, specjalistka ds. doradztwa ifunduszy ue, przewodniczca Forum Funduszy Unii Europejskiej iprzewodniczca Zarzdu Wielkopolskiego Zwizku Pracodawcw Prywatnych im. Cyryla Ratajskiego. ide koncentruje si na dziaalnoci zwizanej zpozyskiwaniem funduszy unijnych, ale wswej ofercie posiada rwnie pen gam prolowanych szkole, warsztatw iusug doradczych ztego zakresu. Badania przeprowadzono wcigu trzech miesicy, od lipca do wrzenia 2012 r. Wbadaniu, ktre miao iii etapy, uczestniczyli wybrani eksperci: zostao zaproszonych 14 naukowcw, ktrzy wswojej pracy badawczej zajmuj si turystyk zczterech poznaskich uczelni wyszych (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Uniwersytet Przyrodniczy, Uniwersytet Ekonomiczny iAkademia Wychowania Fizycznego). WIetapie wbadaniu uczestniczyo 10 ekspertw, za wii iiii 11 naukowcw.
WYNIKI BADA
Wpierwszym etapie bada, ktry mia miejsce wlipcu, zadaniem ekspertw bya identykacja czynnikw steepvl. Do kadego zekspertw zwrcono si za pomoc maila, wktrym przesano wytyczne dotyczce bada. Kady zwybranych konsultantw wskazywa co najmniej trzy czynniki spoeczne, technologiczne, ekonomiczne, ekologiczne, polityczne, wartoci oraz prawne, ktre wedug niego miay najwikszy wpyw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim. Zprzedstawionych propozycji powstaa lista czynnikw steepvl.
183
Wdrugim etapie prac, ktry mia miejsce wsierpniu, eksperci wyonili spord wszystkich wczeniej wymienionych czynnikw po trzy najwaniejsze wkadej grupie. Wtym celu wykorzystano metod wskaza, wktrej kady zekspertw mg dokona trzech wskaza zsiedmiu obszarw analizy steepvl, przypisujc wybranym czynnikom okrelon rang poprzez wskazanie trzech, dwch bd jednego czynnika iokrelenie wten sposb jego wanoci. Na tej podstawie wyoniono wkadym zobszarw po trzy najwaniejsze czynniki; Spoeczne (S): 1. Ksztacenie kadr dla turystyki, 2. Poziom zainteresowania turystyk, 3. Przedsibiorczo Wielkopolan; Technologiczne (T): 1. Nowoczesne poczenia komunikacyjne, 2. Poziom rozwoju komunikacji internetowej; 3. Rozwj technologii oszczdnych, zielonych; Ekonomiczne (E): 1. Zbyt niskie dochody do potrzeb turystycznych, 2. Posiadanie wasnych rodkw nansowych przez przedsibiorstwa, 3. Znajomo rnych form nansowania dziaalnoci; Ekologiczne (Ekol): 1. Poziom wiedzy ekologicznej, 2. Rozwj zielonej turystyki, 3. Dostpno rozwiza ekologicznych; Polityczne (P): 1. Lokalny klimat dla turystyki, 2. Stabilne wadze regionalne, 3. Zrozumienie wadz samorzdowych dla rozwoju turystyki; System wartoci (V): 1. Etyka wbiznesie turystycznym, 2. Wzrost popularnoci turystyki jako formy wypoczynku, 3. Poziom zaufania spoecznego do przedsibiorstw brany turystycznej, Prawne (L): 1. Zawio prawa, 2. Zbyt czsta zmiana ustaw, 3. Nieprecyzyjne przepisy podatkowe, azwaszcza ich niejednolita interpretacja. Wtrzecim etapie, we wrzeniu, eksperci dokonali oceny siy wpywu czynnikw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 roku, zpodziaem na siedem obszarw analizy steepvl. Ocena zostaa przeprowadzona zwykorzystaniem wczeniej przygotowanego kwestionariusza badawczego, wktrym zastosowano 7-stopniow skal oceny Likerta. Ankietowani przypisywali czynnikom wartoci od1 do 7, gdzie jedynka oznaczaa bardzo ma si wpywu czynnika, asidemka bardzo du si wpywu na rozwj przedsibiorstw turystycznych. Uzyskane wten sposb informacje posuyy do wyznaczenia redniego poziomu oceny siy wpywu poszczeglnych czynnikw. Wtym etapie poproszono rwnie ekspertw oocen przewidywalnoci czynnikw steepvl. Wbadaniu wykorzystano take kwestionariusz badawczy zpodobn skal,
184
Anna Jczmyk
wktrym respondenci przypisywali czynnikom wartoci od 1 do 7, gdzie jedynka oznaczaa bardzo nisk, asidemka bardzo wysok przewidywalno stanu czynnika wprzyszoci. Efektem bada ankietowych byo wyonienie czynnikw, ktre mog by rozwaane jako determinanty decydujce wprzyszoci orozwoju przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim. Ocena wanoci czynnikw Spord wszystkich 21 czynnikw najwysz redni ocen (rys.1) otrzymay czynniki: poziom zainteresowania turystyk (S2) oraz poziom rozwoju komunikacji internetowej (T2). Wobu przypadkach rednia ocena wynosia ponad 6. Wysoko (zeredni ponad 5,5) zostay rwnie ocenione czynniki: nowoczesne poczenia komunikacyjne (T1), ksztacenie kadr dla turystki (S), zbyt niskie dochody do potrzeb turystycznych (E1), lokalny klimat dla turystyki (P1), poziom zaufania spoecznego do przedsibiorstw brany turystycznej (V3). Zdaniem ekspertw wymienione czynniki silnie wpywaj na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim.
Rysunek 1. rednie oceny czynnikw analizy STEEPVL wpywajcych na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim
S1 L3 L2 6 L1 4 V3 2 V2 V1 P3 P2 P1 Ekol3 Ekol2 Ekol1 E3 E2 0 T3 E1 T2 T1 8 S2 S3
185
Najnisz ocen otrzyma czynnik znajomo rnych form nansowania dziaalnoci (E3), ktry zdaniem ekspertw najsabiej wpywa na rozwj przedsibiorstw zbadanej brany. rednia ocena ekspertw wanoci tego czynnika wyniosa 2,9. Zanalizy wynika, e rednio najwysze oceny siy wpywu czynnikw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwojewdztwie wielkopolskim wperspektywie 2025 r. otrzymaa grupa czynnikw spoecznych (rednia 5,69). Nastpne wkolejnoci byy: czynniki techniczne (5,36) iodnoszce si do wartoci (5,21). Najniej ocenione czynniki to ekologiczne (4,33) oraz prawne (4,57). Ocena przewidywalnoci czynnikw wperspektywie 2025 r. Poniej przedstawiono (rys. 2) wyniki eksperckiej oceny stopnia przewidywalnoci przyszego stanu czynnikw, wyrnionych wwyniku analizy steepvl wobszarze rozwoju przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim, ktre charakteryzuj si rnym stopniem przewidywalnoci.
Rysunek 2. rednie oceny przewidywalnoci wszystkich grup czynnikw analizy STEEPVL wpywajcych na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim
S1 L3 L2 L1 V3 2 V2 V1 P3 P2 P1 Ekol3 Ekol2 Ekol1 E3 E2 0 T3 E1 6 4 T2 8 S2 S3 T1
186
Anna Jczmyk
Ankietowani eksperci przypisywali czynnikom wartoci od 1 do 7, gdzie 1 oznaczao bardzo nisk, a7 bardzo wysok przewidywalno stanu czynnika wprzyszoci. Najwiksz niepewno wperspektywie 2025 r. zdaniem ekspertw wykazuj czynniki prawne: przede wszystkim nieprecyzyjne przepisy podatkowe odmienne interpretowane przez rne urzdy skarbowe (L3), zawio prawa (L1) izbyt czsta zmiana ustaw (L2). Czynniki te osigny redni ocen niepewnoci nisz ni 3. Doczynnikw, ktre zostay ocenione przez ekspertw jako wysoko niepewne (rednia ocena pomidzy 3,0 a4,0), nale: ksztacenie kadr dla turystyki (S3), podsianie wasnych rodkw przez przedsibiorstwa (E2), znajomo rnych form nansowania dziaalnoci (E3), stabilne wadze regionalne (P2), etyka wbiznesie turystycznym (V1) oraz poziom zaufania spoecznego do brany turystycznej (V3). Za czynniki przewidywalne wperspektywie 2025 r. eksperci uznali rozwj technologii oszczdnych, zielonych (T3), dla ktrych rednia oceny niepewnoci bya najwysza iwynosia powyej 6. rednio najwysze oceny przewidywalnoci czynnikw, ktre mog mie wpyw na rozwj przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim wperspektywie 2025 r., otrzymaa grupa czynnikw technicznych (5,42); najniej oceniono czynniki prawne (2,78) oraz ekonomiczne (3,93).
ZAKOCZENIE
Wtrakcie bada zidentykowano czynniki, ktre maj wpyw na obecny rozwj ite, ktre bd mie wpyw na dalsz przyszo przedsibiorstw turystycznych wwoj. wielkopolskim. Szczeglnie istotnym wskazaniem dla zarzdzajcych turystyk jest podkrelenie wagi ksztacenia kadr. Tylko kompetentny iprzygotowany merytorycznie personel moe ksztatowa produkt turystyczny. Budzcy zaufanie pracownicy iich decyzje zdecydowanie wpyn na poziom zainteresowania turystk ipoziom zaufania spoecznego do brany turystycznej. Du rol wbadanym aspekcie maj stabilne wadze regionalne, dziki ktrym mona budowa strategie lokalne na wiele lat, bez potrzeby ich cigej zmiany. We wspczesnym wiecie
187
istotny jest zrwnowaony inowoczesny transport. Wykorzystanie wturystyce innowacyjnych rozwiza transportowych spowoduje, e turysta bdzie mg dotrze szybciej itaniej do wielu oddalonych miejsc, ktre kiedy byy dla niego niedostpne. Przedsibiorstwa turystyczne powinny wykorzysta wswojej dziaalnoci moliwoci nowoczesnej komunikacj zrynkiem. Dziki rozwojowi Internetu mona atwiej iszybciej nawiza kontakt zklientem izkontrahentem. Aspekty technologiczne zostay wysoko ocenione wgrupie czynnikw przewidywalnych. Wbrany transportowej, komunikacyjnej izwizanej zInternetem trwa nieustanna pogo za innowacjami, wdroeniami, ktre s wykorzystywane rwnie wturystyce. Intensywna praca istres powodowa bd, e wypoczynek stanie si dobrem podstawowym, bez ktrego trudno bdzie zregenerowa siy. Te czynniki bd wprzyszoci wpyway na wzrost zainteresowania ofertami przedsibiorstw turystycznych, ktre bd kreoway odpowiednie do potrzeb klientw produkty iusugi turystyczne. Zagroeniem wprzypadku rozwoju brany turystycznej jest zawie, czsto zmieniajce si prawo, ktre nie daje przedsibiorcy poczucia bezpieczestwa. Prowadzcy dziaalno maj problemy zinterpretacj prawa. wiatowy kryzys irecesja na rynkach nie wpywaj pozytywnie na przyszo tych podmiotw gospodarczych. Przedsibiorcy prowadzcy dziaalno wturystce powinni si odpowiednio przygotowywa do zmian zwizanych zwymienionymi trendami. Warto wzbogaci analizy ododatkowe narzdzie, jakim jest foresight turystyczny, ktry powinien stanowi wany element tworzenia wizji icelw strategicznych turystyki wregionie.
LITERATURA
Borodako K. (2011), Foresight wturystyce. Bariery wykorzystania irozwoju, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Borodako K. (2010), Identykacja perspektywicznych segmentw turystyki jako wkad do foresightu regionalnego itworzenia strategii rozwoju sektora, [w:] A. Panasiuk (red.), Potencja turystyczny. Zagadnienia ekonomiczne, Uniwersytet Szczeciski, Zeszyty Naukowe nr 591, Ekonomiczne Problemy Usug nr 53, Szczecin, s. 29-38. Borodako K. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
188
Anna Jczmyk
Bucholz M. (2011), Program rozwoju zasobw ludzkich istruktur organizacyjnych turystyki wWielkopolsce, Wielkopolska Organizacja Turystyczna, listopad, Pozna. Crouch G., Ritchie J.R. (1999), Tourism, Competitiveness, and Societal Prosperity, Journal of Business Research nr 44, s. 137-152. Frankfort-Nachmias Ch., Nachmias D. (2001), Metody badawcze wnaukach spoecznych, Wydawnictwo Zysk iS-ka, Pozna. Kierunki rozwoju turystyki do 2015 roku (2008), Ministerstwo Sportu iTurystyki, wrzesie, Warszawa. Kononiuk A., Magruk A. (2008), Przegld metod itechnik badawczych stosowanych wprogramach foresight, Nauka iSzkolnictwo Wysze nr 2/32, Warszawa, s.30-31. Nazarko J., Ejdys J., Dbkowska K. (2012), Model oraz wyniki pilotaowego badania typu foresight. Wzrost gospodarczy. Innowacyjno mazowieckich przedsibiorstw. Rozwj lokalny. Cz I pomiar I, marzec, Warszawa. Niemczyk A. (2010a), Zachowania konsumentw na rynku turystycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego wKrakowie, Krakw. Niemczyk A. (2010b), Zachowania turystyczne mieszkacw Europy podobiestwa irnice, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego wKrakowie, nr 825, Krakw. Niezgoda A. (2010),, Rola wiadomoci ekologicznej wksztatowaniu konkurencyjnego produktu turystycznego, [w:] J. Sala (red.), Konkurencyjno miast iregionw na globalnym rynku turystycznym, pwe, Warszawa, s. 197-217. Panasiuk A. (red.) (2011), Ekonomika turystyki irekreacji, Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa. Stachak S. (1987), Wstp do metodologii nauk ekonomicznych, Akademia Rolnicza, Szczecin. Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim (2007), Zarzd Wojewdztwa Wielkopolskiego, Pozna. Sztumski J. (1984), Wstp do metod itechnik bada spoecznych, pwn, Warszawa. Turystyka wstrukturach Unii Europejskiej. Programy Unii Europejskiej dotyczce rozwoju turystyki. Przyszo turystyki wUnii Europejskiej (2011), Ministerstwo Sportu iTurystyki, Departament Turystyki, marzec, Warszawa. Wojtasiewicz L. (2004), Konkurencyjno gospodarki Wielkopolski wwietle wyzwa XXI wieku, [w:] Wielkopolska wobec wyzwa XXI wieku, W. Molik, A. Sakson, T.Stryjakiewicz, Pozna: Centrum Instytut Wielkopolski Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza wPoznaniu, s. 49-64. h p://www.wiadomosciturystyczne.pl/index.php?action=aktualnosci&start=aktualnosci&id=748; data dostpu 20.09.2012.
UKASZ FOJUTOWSKI
Wydzia Humanistyczny Wysza Szkoa Nauk Humanistycznych iDziennikarstwa wPoznaniu lukasz.fojutowski@wsnhid.pl
Badanie perspektyw rozwoju brany hotelarskiej wPolsce przy wykorzystaniu metodyki foresightu
sowa kluczowe: brana hotelarska, foresight, metoda delcka streszczenie: Brana hotelarska peni znaczc rol wrozwoju miast iregionw, gdy zjednej strony bezporednio wpywa na potencja rozwoju turystyki oraz tzw. otoczenia biznesu, zdrugiej natomiast generuje liczne powizania handlowe zpodmiotami gospodarczymi zinnych bran. Zainteresowanie perspektywami rozwoju hotelarstwa wykazuj zatem nie tylko badacze, ale przede wszystkim liczni interesariusze. Jedn zmetod badania oduym walorze aplikacyjnym moe by foresight, ktry czy metod naukow zintuicj, analiz antycypacyjn irozwoju trendw. Wpublikacji autor prezentuje wyniki pierwszego etapu badania przeprowadzonego wrd menederw obiektw hotelowych, klientw, analitykw branowych, przedstawicieli wadz samorzdowych oraz kooperantw obiektw noclegowych wPolsce.
The study of development prospects of Polish hotel industry using the foresight methodology
keywords: hotel industry, foresight, Delphi method abstract: Hotel industry performs asignicant role in the development of cities and regions it directly inuences the development potential of tourism and business environment, as well as generates numerous trade connections with business entities from other industries. Not only researchers, but also many stakeholders show therefore interest in the development prospects of hotel industry. Foresight may be one of the research methods with asignicant application value, which combines scientic method with intuition, anticipation analysis and trends analysis. In the paper author presents the results of the rst stage of the survey conducted among hotels managers, customers, industry analysts, representatives of local authorities and cooperators of accommodation facilities in Poland.
190
ukasz Fojutowski WPROWADZENIE
Brana hotelarska jest uznawana przez wielu badaczy za istotny element strategii restrukturyzacji gospodarek miast iregionw oraz budowania ich konkurencyjnoci. Przypisuje jej si znaczc rol wkatalizowaniu rozwoju turystyki itzw. otoczenia biznesu wregionie. Co wicej, generuje ona ogromn liczb powiza handlowych, czc j zinnymi sektorami gospodarki, co powoduje, e kondycja hotelarstwa ma istotny wpyw na funkcjonowanie duej liczby podmiotw bdcych kooperantami podmiotw ztej brany. Ztych powodw perspektywy rozwoju hotelarstwa budz zainteresowanie nie tylko badaczy, ale rwnie wielu przedstawicieli sfery biznesu oraz administracji samorzdowej. Prba okrelenia przyszoci tej brany nie jest jednak zadaniem atwym gwnie ze wzgldu na wielo segmentw rynku, ktre wzrnicowany sposb reaguj na koniunktur gospodarcz, trendy wkonsumpcji, przemiany spoeczno-ekonomiczne, czy te postpujce umidzynarodowienie sektora usug. Autor podejmuje prb zarysowania perspektyw polskiej brany hotelarskiej wnajbliszych dziesiciu latach. Uwzgldniajc zoono izmienno zjawisk wtej brany, badanie przeprowadzono przy pomocy metodyki foresightu wykorzystujc wiedz ekspertw zrnych segmentw brany hotelarskiej, atake przedstawicieli organizacji turystycznych iwadz samorzdowych, klientw oraz kooperantw. Pozwolio to, zdaniem autora, na uchwycenie pewnych trendw, ktre pozostaj niezauwaone wbadaniach ilociowych oraz analizach ekonometrycznych.
FORESIGHT WBADANIU PRZYSZOCI SEKTORA
Wprzypadku wikszoci bran, ktre nie osigny jeszcze stadium dojrzaoci, antycypowanie przyszych zmian ikierunkw potencjalnego rozwoju jest utrudnione. Wynika to wduej mierze zbraku ustabilizowanych warunkw funkcjonowania, zmieniajcej si struktury konkurencji, atake ewoluujcej technologii produkcji lub sposobu wiadczenia usug. Wprzypadku analiz wieloletnich przewidywanie przyszoci sektora staje si jeszcze trudniejsze, atradycyjne metody prognostyczne, jak choby ekstrapolacja trendw, s obarczone du-
Rozwj brany hotelarskiej w Polsce
191
ym ryzykiem bdu. Skuteczn metod badania przyszoci wtak zmiennych warunkach moe okaza si foresight. Moemy go zdeniowa jako proces polegajcy na systematycznym przewidywaniu wdalekiej perspektywie przyszoci nauki, technologii, gospodarki ispoeczestwa wcelu identykacji strategicznych obszarw bada oraz okrelenia wyaniajcych si przeomowych technologii, ktre mog przyczyni si do powstania istotnych korzyci ekonomicznych ispoecznych (Martin 2010). Badanie typu foresight naley do grupy studiw nad przyszoci. Chocia koncepcja ta doczekaa si ugruntowanej metodologii, nie jest to metoda ostricte naukowym charakterze. Dopuszcza bowiem do szerokie spektrum instrumentw badawczych, ktre wykorzystuj wiele zrnicowanych elementw, takich jak intuicja, analiza antycypacyjna iidentykacja trendw (Jasiski 2007, s. 10). Pozwala to jednak na szersze spojrzenie na przedmiot analizy iuchwycenie elementw wynikajcych zwiedzy oraz dowiadczenia ekspertw biorcych udzia wbadaniu, ktre czsto wymykaj si tradycyjnym metodom. S to szczeglnie uyteczne narzdzia wprzewidywaniu dugoterminowych procesw oraz zjawisk, oktrych wiedza jest niepena, anie istniej adne wiarygodne dane na ich temat lub gdy zjawiska owe podlegaj dynamicznym zmianom imaj na nie duy wpyw czynniki zewntrzne (por. Kowalewska, Guszyski 2009). Foresight pozwala interesariuszom na podejmowanie trafniejszych decyzji, umoliwia dostrzeenie przyszych trendw oraz przygotowanie si do zmian. Cech wyrniajc jest to, e oprcz gromadzenia informacji dotyczcych przyszoci pozwala na budowanie relacji pomidzy interesariuszami ipodejmowanie wsplnych dziaa (Eerola, Joergensen 2002). Wtym kontekcie rni si od prognozowania, ktre zakada raczej pasywne podejcie do przyszoci. Wramach foresightu wykorzystywanych jest wiele rnych metod, koncepcji itechnik badania, wrd ktrych szczeglne znaczenie wliteraturze zagranicznej przypisuje si badaniom Delphi, listom krytycznych czynnikw oraz panelom iwarsztatom (Toivonen 2004). Poszczeglni autorzy wymieniaj take inne instrumenty badawcze, ktre mog by wykorzystywane wramach badania typu foresight (por. Mietzner, Reger 2009; Reger 2001; Borodako 2011; Jasiski 2007;
192
ukasz Fojutowski
Magruk 2011); ich szczegowa charakterystyka wykracza poza ramy niniejszego opracowania. Szeroki zakres zastosowania opisywanej metody powoduje, e przeprowadzono wEuropie wiele bada foresightu narodowego, regionalnego, branowego ikorporacyjnego. Rosnca niepewno izoono rodowiska gospodarczego sprawia, e coraz chtniej siga si po ten zestaw instrumentw. Wkontekcie niniejszej publikacji istotne s zwaszcza polskie dowiadczenia branowe. Wtym zakresie powstao wiele projektw, wrd ktrych istotniejsz rol odgrywaj: foresight technologiczny odlewnictwa polskiego, foresight technologiczny wzakresie materiaw polimerowych, ocena perspektyw ikorzyci zwykorzystania technik satelitarnych irozwoju technologii kosmicznych wPolsce, kierunki rozwoju technologii materiaowych na potrzeby klastra lotniczego Dolina Lotnicza, system monitorowania iscenariusze rozwoju technologii medycznych wPolsce, badanie wybranych atrybutw foresightu regionalnego wmaopolskich rmach turystycznych. Zwaszcza to ostatnie badanie jest interesujce wkontekcie tematyki niniejszego artykuu, gdy badania foresightowe wszeroko rozumianej brany turystycznej s stosunkowo nieliczne. Pewne istotne dowiadczenia wtym zakresie ma Kanada, Austria, Hiszpania iFinlandia, ale wci s to pojedyncze przypadki. Wzakresie bada brany hotelarskiej dowiadczenia s jeszcze ubosze, cho wspomniane badania turystyki odnosiy si wograniczonym zakresie rwnie do hotelarstwa. Jedynie wHolandii zosta przeprowadzony projekt typu foresight Dutch Hospitality Horizon 2020 dotyczcy rynku hotelarskiego imajcy na celu okrelenie perspektyw jego rozwoju. WPolsce jak dotd nie przeprowadzono takiej analizy, co stanowi pewne wyzwanie badawcze zuwagi na rosncy potencja tej brany wnaszym kraju.
METODOLOGIA BADANIA
Celem badania byo wskazanie prawdopodobnych kierunkw zmian wbrany hotelarskiej wPolsce wperspektywie najbliszych dziesiciu lat, czyli do roku 2022. Przedmiotem zrealizowanego foresightu byy
193
przysze zjawiska itrendy pojawiajce si na polskim rynku hotelarskim skoncentrowane wok czterech kluczowych obszarw: wraliwo na globalne trendy midzynarodowe, struktura konkurencji inowe inwestycje, potencja rynku irozwj poszczeglnych jego segmentw, modele biznesowe whotelarstwie. Badanie dotyczyo obiektw hotelowych wPolsce sklasykowanych wramach Polskiej Klasykacji Dziaalnoci wgrupie Hotele ipodobne obiekty zakwaterowania (pkd 55.1). Do wyznaczenia przyszych trendw ikierunkw zmian wykorzystano metod delck, polegajc na ankietowaniu ekspertw reprezentujcych rne grupy interesariuszy, co pozwolio zebra opinie respondentw zrnych rodowisk. Wklasycznej formie badania Delphi obejmuj na og co najmniej dwukrotne zadawanie tych samych pyta na temat przyszych procesw lub zjawisk tej samej grupie ekspertw. Wprezentowanym badaniu zaplanowano trzy rundy ankietowania przeprowadzanego wzwikszajcych si odstpach czasowych. Badanie byo anonimowe ieksperci na etapie odpowiadania na pytania nie wiedzieli, jak wypowiaday si poszczeglne osoby, ale po kadej rundzie otrzymuj zbiorcze wyniki. Suy to zblieniu ich stanowisk przy powtrnym ankietowaniu iosigniciu konsensusu co do przyszoci przedmiotu badania. Ostatecznie pierwsz rund ankietowania przeprowadzono wrd 22 ekspertw, wrd ktrych znaleli si menederowie obiektw hotelowych, przedstawiciele organizacji hotelarskich, analitycy branowi, kooperanci obiektw hotelowych, klienci korporacyjni oraz przedstawiciele organizacji samorzdowych. Badanie realizowane byo wramach projektu B+R dla Wielkopolski, prowadzonego przez Instytut Zachodni iWielkopolski Zwizek Pracodawcw Prywatnych, ktry mia na celu nawizanie sieci wsppracy pomidzy przedstawicielami wiata nauki ibiznesu. Harmonogram prezentowanego badania musia zosta zatem wpisany wramy czasowe wspomnianego projektu, dlatego wniniejszej publikacji przedstawione zostay jedynie wyniki pierwszej rundy ankietowania. Badanie rozpoczto wsierpniu 2012 r.; kolejne etapy bd realizowane od listopada 2012 r. do maja 2013 r.
194
ukasz Fojutowski CHARAKTERYSTYKA BRANY HOTELARSKIEJ WPOLSCE
Brana hotelowa jest wPolsce jednym zdynamiczniej rozwijajcych si iprzeobraajcych si obszarw dziaalnoci wramach sektora usug. Pomimo istotnego postpu, jaki dokona si wcigu ostatnich lat, nadal obserwujemy znaczne zapnienia wstosunku do naszych zachodnich ssiadw. Na pocztku lat 90. wnaszym kraju funkcjonowao zaledwie okoo 500 hoteli. Jednake ju pod koniec 2011 r. baza hotelowa wPolsce obejmowaa 2106 skategoryzowanych hoteli, ktre dysponoway 201360 miejscami noclegowymi wponad stu tysicach pokoi (gus 2012). Biorc pod uwag liczb mieszkacw oraz potencja gospodarczy naszego kraju znajdujemy si wci na kocu europejskiej klasykacji dotyczcej liczby hoteli pod wzgldem liczby miejsc noclegowych przypadajcych na 10 tysicy mieszkacw uzyskujemy wskanik 50, podczas gdy rednia europejska wynosi ponad 250 (Eurostat 2011). To jednak sprawia, e brana ta jest wci atrakcyjna dla inwestorw iwiele nowych podmiotw moe znale dla siebie miejsce na rynku. Nie wykazuje on bowiem cech rynkw dojrzaych, jakie obserwujemy wStanach Zjednoczonych czy wEuropie Zachodniej, ktre charakteryzuje silna konkurencja istabilizacja segmentw klientw. Co prawda rynek polski jest wznacznej mierze ju uksztatowany, wic inwestorzy nie mog liczy na takie okazje rynkowe jak wBrazylii, Chile czy Chinach, niemniej jednak potencja rozwoju jest nadal bardzo duy. Oznak tego jest utrzymujca si relatywnie wysoka rentowno inwestycji hotelowych, cho naley pamita, e hotelarstwo charakteryzuje si bardzo dugim okresem zwrotu zinwestycji, gdy rednio obiekt hotelowy zaczyna przynosi zyski ne o dopiero po okoo 12-15 latach. Rynek hotelarski wPolce wci jest bardzo rozdrobniony - niemal 90% obiektw wPolsce jest wasnoci inwestorw indywidualnych lub niewielkich grup kapitaowych (Lachowska 2012). WPolsce obowizuje piciostopniowa skala oceny hoteli obiektom przyznawane jest od jednej do piciu gwiazdek, przy czym im
Wanalizie brany hotelarskiej wPolsce wykorzystano opublikowane dane gus oraz Eurostat uzupenione ozamawiane dane zurzdw marszakowskich oraz wojewdzkich urzdw statystycznych.
195
wysza liczba gwiazdek, tym wysza kategoria. System kategoryzacji wPolsce jest zbliony do wiatowego, cho wniektrych obszarach nieznacznie odbiega od midzynarodowych standardw. Ponad 40% obiektw wnaszym kraju to hotele 3-gwiazdkowe oferujce dobry komfort zakwaterowania ipodstawowe usugi typowe dla redniej klasy hotelu. Okoo 30% rynku to obiekty 2-gwiazdkowe, natomiast 10% rynku to hotele 1-gwiazdkowe; wprzypadku tych dwch kategorii standard usug jest do mocno zrnicowany, gdy wikszo znich to obiekty mae, prowadzone przez indywidualne osoby, czsto jako rma rodzinna. Hotele onajwyszej kategorii piciu gwiazdek stanowi unas zaledwie 2% rynku, gdy popyt na tak wysoki standard jest wci znikomy. Niemal 10% obiektw stanowi hotele 4-gwiazdkowe, jednak ich liczba dynamicznie ronie wostatnich latach. Wynika to zfaktu, i inwestorzy postrzegaj ten segment jako obarczony wPolsce relatywnie niewielkim ryzykiem niepowodzenia inwestycji. Relacja jakoci usug do ceny jest bowiem akceptowana zarwno przez rednio ibardziej zamonych rodzimych klientw, jak iprzez bardziej wymagajcych oraz zamoniejszych klientw zzagranicy.
WYNIKI BADANIA PRZY WYKORZYSTANIU METODYKI FORESIGHTU
Badanie prowadzone wrd menederw brany hotelarskiej oraz jej interesariuszy zewntrznych miao na celu prb wskazania kierunkw zmian, jakie bd zachodziy wperspektywie najbliszych dziesiciu lat. Zgodnie zkoncepcj badania wyniki przedstawiono wczterech obszarach: globalne trendy, inwestycje, rynek oraz modele biznesowe. Globalne trendy Zdaniem ekspertw istotny wpyw na obraz polskiej brany hotelarskiej bd miay oglnowiatowe trendy ksztatujce hotelarstwo na wiecie. Wrd nich znaczce miejsce zajmuj przemiany spoeczno-gospodarcze zwizane zprocesem globalizacji. Presja na redukcj kosztw iprzenoszenie czci obszarw dziaalnoci do krajw oniszych kosztach wytwarzania spowoduj, e do roku 2022 mona spodziewa si systematycznie wzrastajcej aktywnoci wsegmencie
196
ukasz Fojutowski
korporacyjnym oraz mice (ang. meetings, incentives, conferences and exhibitions), gdy koszty organizacji konferencji iinnych wydarze s wnaszym kraju wci relatywnie niskie. Na sposb wiadczenia usugi hotelowej bdzie miaa zdaniem ekspertw rwnie wpyw rosnca presja na personalizacj oferty. Cena ijako bd miay kluczowe znaczenie, ale wobliczu narastajcej konkurencji hotele bd wychodziy naprzeciw indywidualnym yczeniom klientw, ktrzy rezerwujc pokj bd wybierali jego wielko, rodzaj ka, wyposaenie wsprzt audiowizualny lub sprzt biurowy wprzypadku klientw korporacyjnych itd. Gocie hotelowi bd traktowani wzrnicowany sposb wzalenoci od ich preferencji oraz wartoci dla hotelu. Hotele rozdarte pomidzy standaryzacj umoliwiajc redukcj kosztw akosztown indywidualizacj bd wprowadzay ofert moduow, wktrej klient dobiera elementy zgodnie zoczekiwaniami ipotrzebami. Oglnowiatowe trendy zwizane zzarzdzaniem wiedz coraz istotniej bd wpyway na modele biznesowe hoteli, cho do tej pory nie stanowiy istotniejszego instrumentu konkurowania na rynku polskim. Informatyczne systemy wspomagajce zarzdzaniem obiektami hotelowymi bd coraz bardziej zoone ibd przejmowa coraz wicej prostych, powtarzalnych operacji wykonywanych do tej pory przez personel. Zdaniem ekspertw biorcych udzia wbadaniu wzrasta bdzie rola internetowych narzdzi pozyskiwania klientw, zwaszcza tych niestandardowych, umoliwiajcych dotarcie do nowych grup klientw, takich jak choby media spoecznociowe. Inwestycje Oile eksperci byli zgodni co do tego, e rynek hotelarski wPolsce ma duy potencja rozwoju, otyle zaledwie poowa znich przewiduje, e wzrost obserwowany wostatnich latach utrzyma si do roku 2022. Wielu ekspertw uwaa, e cho polski rynek przez wiele lat rozwija si stabilnie, to nage zahamowanie tego trendu wroku 2008 i2009, apotem przyspieszenie w2011 jest zwiastunem kolejnych turbulencji wprzyszoci. Ich zdaniem wzrost brany hotelarskiej moe zosta nagle zastopowany tak samo niespodziewanie jak nastpio dynamiczne przyspieszenie.
197
Eksperci zgodnie stwierdzili, e zmienia si bdzie struktura hoteli pod wzgldem liczby gwiazdek. Zahamowaniu nastpi dynamiczny rozwj hoteli 4-gwiazdkowych na rzecz kategorii hoteli ekonomicznych posiadajcych dwie lub trzy gwiazdki, gdy na te hotele wperspektywie dziesiciu lat bdzie najszybciej wzrasta popyt. Segment ten dotychczas wPolsce by zdominowany przez mae hotele nalece do indywidualnych wacicieli. Tymczasem do 2022 roku bdzie zdaniem ekspertw systematycznie wzrasta zainteresowanie tym segmentem midzynarodowych sieci hotelarskich, co znaczco wpynie na zmian ukadu konkurencji. Wperspektywie roku 2022 naley si spodziewa nie tylko oywienia wobszarze nowych inwestycji, ale rwnie na rynku transakcji hotelowych. Wiele hoteli zmieni wacicieli icoraz wiksz rol bdzie odgrywa kapita zagraniczny. Zmieni si rwnie charakterystyczna dla polskiego rynku hotelowego struktura wasnoci, wktrej zdecydowana wikszo hoteli to obiekty niezalene. Relatywnie szybko zdaniem ekspertw bdzie wzrastaa rola sieci wPolsce, zarwno krajowych, jak imidzynarodowych. Naley si spodziewa coraz wikszej liczby dobrze przygotowanych projektw sieciowych, ktre dziki silnej marce, wysokiej jakoci iefektywnemu zarzdzaniu bd wstanie zaoferowa dobry standard watrakcyjnej cenie, wypierajc hotele niezalene. Rynek Eksperci s wduej mierze zgodni, i rynek systematycznie bdzie si rozwija, chocia tempo wzrostu jest ju kwesti sporn. Wduej mierze bdzie ono pochodn rozwoju ekonomicznego Polski oraz dziaa promujcych nasz kraj jako cel wyjazdw turystycznych. Istnieje obawa, i kryzys wstree euro moe niekorzystnie wpyn na dynamik wzrostu pkb wnaszym kraju iwefekcie na zmniejszenie popytu na usugi hotelowe ze strony klientw krajowych. Tymczasem wocenie ekspertw to wanie ta grupa ma by motorem zwikszania si popytu na rynku hotelarskim wnajbliszych latach. Intensywnie rozwija si bdzie zdaniem ekspertw segment hoteli ekonomicznych, wduej mierze za spraw sieci zagranicznych, ale nie zabraknie rwnie niezalenych projektw krajowych. Gwn tego przyczyn jest wiksza odporno tego segmentu na niekorzystne
198
ukasz Fojutowski
zjawiska zwizane zkryzysem ekonomicznym, relatywnie niskie nakady inwestycyjne, aco za tym idzie mniejsze ryzyko inwestycyjne, krtszy okres zwrotu iatwiejszy dostp do rde nansowania. Obiekty hotelowe nalece do tego segmentu szybciej osigaj rwnie pen sprawno operacyjn icharakteryzuj si czsto wyszym wskanikiem oboenia pokoi. Segment biznes wocenie wikszoci respondentw bdzie si rozwija, ale wrelatywnie powolnym tempie. rednie tempo wzrostu, jakie prognozuj eksperci, bdzie ksztatowao si na poziomie 1% rocznie. Barier dla szybszego wzrostu jest stosunkowo saba infrastruktura konferencyjna oraz spowolnienie wzrostu wydatkw wielu rm na konferencje iszkolenia, zwaszcza przedsibiorstw midzynarodowych, ktre maj istotny wpyw na segment mice wPolsce. Wsegmencie turystycznym spodziewany jest do 2022 r. stabilny rozwj popytu, zarwno wprzypadku klientw krajowych, jak izagranicznych. Wdobie kryzysu coraz istotniejszym kryterium wyboru jest cena, co moe wnajbliszych latach stanowi ozwikszonym zainteresowaniu zagranicznych turystw polsk ofert hotelow. Zwaszcza wsytuacji, gdy nie wprowadzimy waluty europejskiej, awduszym okresie bdzie utrzymywa si niski kurs zotego mona liczy, i coraz wicej turystw zEuropy Zachodniej bdzie wybierao nasz kraj jako miejsce urlopu. Wperspektywie najbliszych 10 lat spodziewany jest rwnie rozwj segmentu turystyki medycznej ze wzgldu na atrakcyjn lokalizacj obiektw oraz konkurencyjne ceny wstosunku do innych krajw. Na razie segment ten jest jeszcze niewielki idotyczy gwnie hoteli nadmorskich, ale prawdopodobnie szybko bdzie si rozwija. Modele biznesowe Wyniki badania wskazuj, e wperspektywie roku 2022 zmianie ulegnie rwnie sposb dziaania hoteli, co bdzie wynikiem zjednej strony intensykacji konkurencji, azdrugiej wzrostu wymaga klientw. Zdaniem ekspertw biorcych udzia wbadaniu go hotelowy bdzie oczekiwa spersonalizowanej oferty, dostosowanej do jego indywidualnych potrzeb, ktra bdzie obejmowaa nie tylko tradycyjne usugi hotelowe, ale kompleksowe propozycje spdzania wolnego czasu. Hotele bd nie tylko obiektami noclegowymi, ale stan si miejscem,
199
wktrym klient bdzie spdza cz swojego czasu. Stan si zoonymi kompleksami obejmujcymi usugi tness, spa imedyczne, usugi fryzjerskie, kosmetyczne, ale rwnie szkoleniowe irozrywkowe skierowane do dzieci oraz caych rodzin. Zarzdzanie takim zoonym organizmem bdzie wymagao nowych rozwiza organizacyjnych oraz informatycznych istanowi bdzie due wyzwanie dla menederw. Eksperci przewiduj, e gwatownie wzronie rola Internetu inowych narzdzi informatycznych wpozyskiwaniu nowych klientw, prowadzeniu dziaa marketingowych, ale rwnie wiadczeniu czci usug. Wnajbliszych latach hotele, wzorem wielu innych bran, poda bd za trendem zwizanym zzakupami grupowymi. Oferty dedykowane dla tego typu portali bd coraz bogatsze iczstsze, mimo i cena jest skalkulowana na minimalnym poziomie. Bdzie to jednak forma pozyskiwania klienta, anie zasadniczy model sprzeday klient po odwiedzeniu raz hotelu ma do niego wraca zachcony wysok jakoci usugi. Rosn rwnie bdzie znaczenie mediw spoecznociowych, gdy hotele bardziej ni obecnie bd podejmoway starania nie tylko pozyskania nowych klientw, ale rwnie utrzymywania dugofalowych relacji zobecnymi klientami wsuchujc si wich opinie, oczekiwania isugestie.
ZAKOCZENIE
Wyniki pierwszego etapu badania wskazuj, e brana hotelarska wPolsce bdzie prawdopodobnie konsekwentnie rozwijaa si do roku 2022. Zdaniem ekspertw istotnym zmianom ulegnie jednak sposb obsugi klienta ibd miay na to wpyw zarwno trendy wiatowe, jak izjawiska zwizane zosiganiem dojrzaoci przez rynek polski, intensykacj konkurencji, presj na obnienie kosztw ikoniecznoci redeniowania segmentw klientw. Wnioski te s szczeglnie istotne dla rodzimych niezalenych hoteli, ktre nie posiadaj midzynarodowego know-how iczsto dziaaj intuicyjnie. Ich model biznesowy musi zmierza do wikszej indywidualizacji oferty usug hotelowych, ajednoczenie poszerzenia moliwoci spdzania przez goci czasu wolnego. Wprzypadku mniejszych podmiotw, ktre nie s wstanie stworzy samodzielnie infrastruktury odpowiadajcej na te
200
ukasz Fojutowski
potrzeby, naleaoby rozway nawizanie cisej wsppracy zobiektami turystycznymi, sportowymi oraz oferujcymi usugi kosmetyczne ipielgnacyjne dziaajcymi wokolicy oraz stworzenie znimi spjnej, kompleksowej oferty. Silna pozycja konkurencyjna idowiadczenie duych graczy zagranicznych sprawia, e niezalene hotele musz dostosowa si do trendw izacz wykorzystywa zawansowane narzdzia marketingowe wInternecie, inne ni standardowe strony internetowe czy te ogoszenia na portalach turystycznych. Rosnce koszty promocji oraz konieczno zdobywania nowego know-how powinny skania do rozwaenia doczenia obiektu do duej sieci hotelarskiej, ajeeli waciciele nie s skonni rezygnowa zpenej niezalenoci, organizowanie si wmikro sieci majce na celu wsplne dziaania promocyjne, wsplne dokonywanie zakupw oraz wzajemn wymian dowiadcze. Przeprowadzone badanie foresight pozwolio na okrelenie pewnych trendw ikierunkw zmian, ktre zduym prawdopodobiestwem dokonaj si wpolskiej brany hotelarskiej. Wiele znich niesie zagroenia dla krajowych podmiotw, ale jednoczenie stanowi szans rozwoju, jeeli dostosuj do nich swoj strategi dziaania. Przyszo polskich obiektw hotelowych zaley gwnie od ich elastycznoci iumiejtnoci dostrzegania zmian, gdy wzrost zainteresowania bran, jakie wykazuj due sieci midzynarodowe, moe wperspektywie najbliszych dziesiciu lat spowodowa znaczne nasilenie konkurencji.
LITERATURA
Borodako K. (2011), Foresight wturystyce. Bariery wykorzystania irozwoju, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Eerola A., Joergensen, B. (2002), Technology Foresight in the Nordic Countries, Areport to Nordic Industrial Fund, Center for Innovation and Commercial Development, Roskilde. Eurostat regional yearbook 2011 (2011), eurostat, Luksemburg. May rocznik statystyczny Polski 2012 (2012), Gwny Urzd Statystyczny, Warszawa. Jasiski L.J. (2007), Mylenie perspektywiczne. Uwarunkowania badania przyszoci typu foresight, Instytut Nauk Ekonomicznych pan, Warszawa.

Kowalewska A., Guszyski J. (red.) (2009), Zastosowanie metody Delphi wNarodowym Programie Foresight Polska 2020. Gwne wyniki, dowiadczenia iwnioski, Pentor, Warszawa. Lachowska D. (2012), Rynek hotelowy coraz bardziej atrakcyjny dla inwestorw, wiat Hoteli numer specjalny 1/2012, lipiec, s. 4-5. Magruk A. (2011), Innovative Classication of Technology Foresight Methods, Technological and Economic Development of Economy vol. 17(4), s. 700-715. Martin B. R. (2010), The origins of the concept of foresight in science and technology: an insiders perspective, Technological Forecasting and Social Change vol. 77, s. 1438-1447. Mietzner D., Reger G. (2009), Practices of Strategic Foresight in Biotech Companies, International Journal of Innovation Management vol. 13(2), s. 273-294. Reger G. (2001), Technology foresight in companies: from an indicator to aNetwork and process perspective, Technology Analysis and Strategic Management vol. 13(4), s. 533-555.
201
S Y LW I A G R A J A-Z W O L I S K A
Wydzia Hodowli iBiologii Zwierzt Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu sgraja@wp.pl
Kierunki rozwoju oferty wielkopolskiego hotelu trzygwiazdkowego wperspektywie najbliszych piciu lat
sowa kluczowe: hotel, hotelarstwo, konkurencyjno usug hotelarskich streszczenie: Rosnce wymagania goci oraz silnie postpujca konkurencja na rynku hotelarskim wymusza podnoszenie jakoci, jak izakresu wiadczonych usug. Zasadniczym kluczem do sukcesu jest opracowanie wizji rozwoju obiektu ijego oferty wperspektywie kilku kolejnych lat, zuwzgldnieniem czynnikw generujcych zmiany wbrany turystycznej. Niniejszy artyku prezentuje studium przypadku propozycje rozwoju oferty wybranego wielkopolskiego hotelu. Koncepcje te zostay przedstawione na podstawie analizy materiaw rdowych ocharakterze pierwotnym iwtrnym.
Development directions of 3-star hotel offer in Wielkopolska in the 5 years perspective

keywords: hotel, hotel industry, competitiveness of hotel services. abstract: Growing demands of hotel guests and the increasing competition in the hotel industry requires to improve the quality and the range of provided services. e main key to success is to provide development vision of the facility and its oer in the perspective of the nearest few years, taking into account the factors which generate changes in tourist industry. e article presents acase study aproposal of oer development for aselected hotel in Wielkopolska. e conception is presented on the basis of primary and secondary source materials analysis
204
Sylwia Graja-Zwoliska WPROWADZENIE
Obiekty hotelarskie, zhotelami na czele, stanowi najbardziej dynamicznie rozwijajc si grup obiektw noclegowych. Wymownie wiadcz otym dane liczbowe - w1995 r. dziaao wPolsce 668 hoteli (stanowiy zaledwie 7,1% bazy noclegowej), aw2011 r. byo ich ju trzykrotnie wicej (26,8% bazy noclegowej) (gus 1996-2012). Powszechna rozpoznawalno hotelu jako obiektu zakwaterowania oraz dobra koniunktura dla inwestycji hotelarskich (obserwowana zwaszcza wlatach 2007-2008) zaowocoway powstaniem wielu nowych hoteli, reprezentujcych zarwno sieciowych gigantw, jak imae rodzinne przedsibiorstwa. Konsekwencj tych przemian jest dominacja poday nad popytem na usugi hotelarskie. Zjednej strony wzrastajca konkurencja na rynku hotelarskim, azdrugiej zmieniajce si potrzeby wspczesnego turysty zmuszaj hotelarzy do nieustannego podnoszenia jakoci wiadczonych usug, jak rwnie do poszerzania zakresu oferty. Chcc trwale wyrnia si spord obiektw konkurencyjnych, naley opracowa wizerunek hotelu, jak isamej oferty, uwzgldniajc zmiany itrendy, ktre mog pojawi si na rynku turystycznym wperspektywie najbliszej przyszoci. Pod tym wzgldem warto wzi pod uwag zaoenia dokumentw strategicznych dla danego obszaru (kraju, wojewdztwa), ukazujcych kierunek rozwoju gospodarki wperspektywie kilkunastu najbliszych lat. Obowizujca strategia rozwoju turystyki dla wojewdztwa wielkopolskiego zakada zmiany wofercie wielkopolskich produktw turystycznych, kadc nacisk na ich jako, innowacyjno ikonkurencyjno rynkow (Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim na lata 2007-2013). Na aspekty te zwraca uwag rwnie projekt Foresight Wielkopolska (Foresight Wielkopolska scenariusze rozwoju regionu do 2030 r.). Warunkiem sukcesu jest waciwe wykorzystanie kapitau spoecznego, tosamoci regionalnej oraz budowanie wsppracy midzy poszczeglnymi podmiotami. Autorka opracowania zainteresowana problematyk rodzimego hotelarstwa, podja prb wskazania konkretnych propozycji udoskonalenia oferty wybranego wielkopolskiego hotelu.
Kierunki rozwoju hotelu trzygwiazdkowego
205
Przygotowanie wspomnianych rozwiza wymagao odpowiedzenia na nastpujce pytania: jaka jest wielko istruktura wielkopolskiego rynku hotelowego ijakie s jego kierunki rozwoju? czy jest miejsce dla kolejnego hotelu na rynku, czy ma on szans przebi si przez gszcz konkurencyjnych obiektw? co dzi oferuje hotel wybrany do analiz? jak postrzegana jest jego oferta przez specjalistw brany turystycznej iklientw? Niniejsze opracowanie omawia zagadnienia sformuowane wpostaci powyszych pyta badawczych, wzbogacone analiz rnorodnych rde ocharakterze pierwotnym, jak iwtrnym (Kowalczyk 2001). Informacje dotyczce dwch pierwszych wymienionych pyta badawczych zebrano analizujc dane Gwnego Urzdu Statystycznego, Wielkopolskiego Urzdu Marszakowskiego oraz organizacji iportali hotelarskich. Odpowiedzi na kolejne postawione pytania uzyskano wdrodze inwentaryzacji terenowej ibada wasnych.
DYNAMIKA ROZWOJU WIELKOPOLSKIEGO HOTELARSTWA
Wporwnaniu zsytuacj oglnokrajow obserwuje si analogiczny rozwj na terenie wojewdztwa wielkopolskiego w1995 r. hotele stanowiy tu zaledwie 8,9% caej bazy noclegowej, aw2011 r. ich udzia ksztatowa si na poziomie 34% (gus 1996 2012). Warto zaznaczy, i wskanik ten jest wyszy od redniej krajowej, wynoszcej niespena 25%. Zdanych Gwnego Urzdu Statystycznego wynika, e rednia dugo pobytu gocia wwielkopolskim hotelu to okoo dwie doby. Analizujc ten wskanik wkontekcie pozostaych wojewdztw, wida wyran zaleno midzy motywem przyjazdu adugoci pobytu. Wprzypadku obszarw okoncentracji walorw turystycznych (takich jak Zachodniopomorskie, Maopolskie) pobyt ten jest duszy. Natomiast wwojewdztwach, gdzie dominuje turystyka biznesowa (takich, jak mazowieckie czy wielkopolskie), go whotelu przebywa krcej. Wwojewdztwie wielkopolskim najwiksza koncentracja hoteli wystpuje wstolicy regionu. Pozna ipowiat poznaski oferuje ponad 8000 miejsc wobiektach hotelowych. Na kolejnych miejscach znajduj
206
Sylwia Graja-Zwoliska
si powiat koniski ignienieski, dysponujc cznie blisko 3200 miejscami. Wyrane rnice midzy wojewdztwami wida take wwielkoci hoteli. Obiekt wwojewdztwie wielkopolskim liczy rednio okoo 76 miejsc noclegowych. Wynika to gwnie zfaktu istnienia duej liczby obiektw maych, nienalecych do midzynarodowych sieci. Analizujc kolejny wskanik liczb miejsc noclegowych wobiektach hotelarskich (do ktrych oprcz hoteli zalicza si take motele ipensjonaty) przypadajcych na 10 000 mieszkacw mona zauway, i wynosi on zaledwie 61 ijest niszy od redniej krajowej, wynoszcej nieco powyej 63. Warto nadmieni, i wczowce znajduj si takie wojewdztwa jak zachodniopomorskie imaopolskie obszary koncentracji wakacyjnego ruchu turystycznego.
GWIAZDY WIELKOPOLSKICH HOTELI
Obecny, piciostopniowy system kategoryzacyjny powsta wlatach 70. Jednake niektre zasady, jak isame wymagania wodniesieniu do obiektw danej kategorii, podlegaj zmianom, dostosowanym do potrzeb rynku. wiadczy otym chociaby fakt wprowadzenia w2004r. oceny stopnia zuycia wyposaenia pokoju hotelowego. Postpujca kategoryzacja obiektw hotelarskich to dowd na podnoszenie jakoci usug hotelarskich. Wcigu ostatnich lat najwikszy wzrost skategoryzowanych hoteli wystpuje wodniesieniu do obiektw najbardziej luksusowych (4 i5*). Ciekawy jest fakt, i w1995 r. wPolsce funkcjonoway zaledwie 3 hotele 5*, aw2011 r. byo ich ju 45. Tylko na przestrzeni lat 2000-2007 ich liczba zwikszya si o200%. Wcigu ostatnich lat tendencj spadkow obserwuje si wprzypadku hoteli 1*. Cz obiektw tej kategorii przestaa istnie, nie nadajc za rosncymi oczekiwaniami goci, za cz podwyszya swj standard izasilia grup obiektw bardziej prestiowych. Dla porwnania wzrost liczby hoteli 3* ksztatowa si wlatach 2000-2007 na poziomie 64%.
Dla porwnania wAustrii wskanik ten ksztatuje si na poziomie 700 miejsc, awssiednich Czechach wynosi okoo 250 miejsc na 10 000 mieszkacw.
207
Proces kategoryzacji niewtpliwie znajduje odzwierciedlenie woboeniu obiektu. Itak hotele 4 i5* wyrniaj si najwyszym wskanikiem, przekraczajcym 50%. Dominujcym segmentem klientw s tu gocie biznesowi, wznacznej mierze pochodzenia zagranicznego. Warto jednak nadmieni, i hotele te s bardziej wraliwe na zachodzce zmiany na globalnym rynku gospodarczym. Wefekcie kryzysu wiele rm, organizujc spotkania biznesowe, wykluczyo moliwo korzystania zhoteli 5*, wodpowiedzi na co niektre znich obniyy kategori, by nie straci wybranego segmentu klientw (przykadem takiego obiektu jest m.in. hotel Hilton wWarszawie, Sympozjum wKrakowie, czy Prezydent wKrynicy Zdrj). Dla porwnania stopie wykorzystania pokoi wnajliczniejszej grupie polskich hoteli 3* ksztatuje si na poziomie 40%. Podobne zmiany zachodz wwojewdztwie wielkopolskim. Wcigu ostatnich lat najwiksz dynamik wzrostu dostrzega si wodniesieniu do hoteli luksusowych (4 i5*). Itak w1995 r. wwojewdztwie wielkopolskim byy tylko 3 hotele 4* iadnego 5*, aw 2011 r. byo ich cznie a 20. Warto podkreli, i to hotele 3*, uznawane przez wielu hotelarzy za najbezpieczniejsz inwestycyjnie kategori obiektu (Szubstarski 2011), maj obecnie wWielkopolsce, jak iwcaym kraju, najwikszy udzia (wskali kraju 48%, wwojewdztwie 44%) wgrupie hoteli skategoryzowanych. Hoteli 3*przybywa systematycznie od wielu lat, przy czym rekordowy wzrost tego typu obiektw wostatnim czasie mia miejsce w 2009 r. Na rynku pojawio si ich bowiem o21% wicej wstosunku do 2008 r. Warto doda, i kryzys gospodarczy zahamowa t dynamik w2010 r. wzrost by na poziomie niespena 5%. Oboenie pokoi wielkopolskich hoteli 3* jest nisze od redniej krajowej iw2011 r. wynioso 37,5%. Warto jednak nadmieni, i wskanik ten mimo rosncej konkurencji iskutkw kryzysu gospodarczego wykazuje tendencje wzrostowe (wzrost o3 punkty wstosunku do 2010 r.). Rosnca konkurencja, zaznaczajca si zwaszcza wrd obiektw 3*, zmusza wrcz hotelarzy do podejmowania dziaa podnoszcych szeroko pojt atrakcyjno usug hotelarskich.
208
Sylwia Graja-Zwoliska CZAS NA KOLEJNE INWESTYCJE
Wojewdztwo wielkopolskie od lat naley do tych obszarw, gdzie podejmuje si najwicej inwestycji hotelowych. W2011 r. uplasowao si na czwartym miejscu, tu za maopolskim, lskim iwarmisko-mazurskim. Warto doda, i po gorszych latach 2009 i2010 inwestycje wbrany hotelarskiej zwykuj iwg specjalistw trend rozwojowy bdzie si utrzymywa rwnie w2012 r. Jednake informacja ta winna by dla gestorw istniejcej ju bazy hotelarskiej bodcem do mylenia owizji rozwoju ich obiektw wperspektywie nadchodzcych lat ikreowania projektw typu foresight. Rosnca konkurencja na rynku turystycznym jest bowiem jednym zczoowych czynnikw popularyzacji foresightu (Borodako 2010).
METODYKA BADA
Dc do realizacji postawionego celu iuzyskania odpowiedzi na postawione pytania badawcze, uznano za konieczne zastosowanie nastpujcych metod badawczych: 1) analizy literatury, dokumentw strategicznych oraz opracowa ocharakterze statystycznym; 2) metody wywiadu socjologicznego; 3) analizy swot; 4) benchmarkingu zewntrznego. Warto podkreli, i wszystkie te metody s czsto stosowane, zarwno wbadaniach zzakresu geograi turyzmu (okrelajcych dynamik istopie rozwoju funkcji turystycznej), jak iwprojektach foresigthowych. Analiza literatury koncentrowaa si na pozycjach dotyczcych: hotelarstwa (m.in. Milewska, Wodarczyk 2005; Borkowski, Wszendyby 2007; Nawrocka, Oparka 2007); metodyki bada spoecznych (Mayntz iin. 1985, Sztumski 1995); opracowania statystycznego danych (Jadewska 2003; Tokarz, Lewandowska 2005); istoty foresightu (Borodako 2009, 2010, 2011; Heger, Rohrbeck 2012).
209
Wtrakcie realizacji bada zapoznano si take zdokumentami strategicznymi takimi, jak: Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim, Foresight Wielkopolska, plany oraz strategie rozwoju powiatw igmin, wobrbie ktrych znajduje si analizowany obiekt hotelarski. Nieodzown dla werykacji przyjtych zaoe badawczych okazaa si metoda wywiadu socjologicznego. Jej celem jest nie tylko opis zjawiska, ale take ujawnienie lub sprawdzenie wystpowania okrelonych relacji (Mayntz iin. 1985). Wykorzystano zarwno wywiad swobodny (m.in. wtrakcie rozmowy zwacicielem przedsibiorstwa), jak iwywiad standaryzowany (skierowany do specjalistw brany turystycznej) prowadzony na podstawie kwestionariusza, zapewniajcy porwnywalno odpowiedzi ipoliczalno wynikw. Uwzgldniajc sposb pozyskiwania niezbdnych informacji, materiay rdowe mona podzieli na pierwotne iwtrne (Kowalczyk 2002). Zebrane przez autork opracowania materiay ocharakterze pierwotnym obejmuj: dane zebrane wtrakcie inwentaryzacji terenowej (pozwoliy one na identykacj komponentw szeroko rozumianego potencjau turystycznego obszaru bada), informacje uzyskane zwywiadw standaryzowanych, jak iwywiadw swobodnych (umoliwiy poznanie opinii na temat wizerunku ioferty badanego hotelu). Waspekcie okrelenia kierunkw rozwoju oferty badanego obiektu hotelarskiego wnajbliszej przyszoci szczeglnie przydatna bya analiza swot. Jak zaznacza Kaczmarek, Stasiak, Wodarczyk (2002) jest to jeden zpowszechniej stosowanych sposobw analizy stanu przedsibiorstwa. Przedstawiona wopracowaniu analiza swot powstaa wwyniku wsplnych przemyle waciciela hotelu oraz autorki opracowania. Do oceny obecnej oferty hotelu, jak rwnie przy wyznaczaniu przyszych kierunkw rozwoju oferty niezwykle pomocna okazaa si take werykacja obiektw konkurencyjnych (benchmarking zewntrzny). Warto podkreli, i wykorzystane iomwione wyej metody stanowi jedynie wprowadzenie do stworzenia wartociowego projektu foresigthowego dla badanego przedsibiorstwa.
210
Sylwia Graja-Zwoliska CHARAKTERYSTYKA HOTELU WYBRANEGO DO BADA 27
Obiekt wybrany do bada to may rodzinny trzygwiazdkowy hotel, funkcjonujcy na wielkopolskim rynku turystycznym od dwch lat. Hotel ten pooony jest wpowiecie wrzesiskim, uznanym ze wzgldu na rang potencjau turystycznego za obszar orednich warunkach do rozwoju turystyki (Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim 2007). Wg wspomnianego dokumentu powiat wrzesiski posiada dobre warunki do rozwoju turystyki krajoznawczej oraz turystyki rowerowej (wobu przypadkach wynika to gwnie zobecnoci zasobw orandze ponadlokalnej lub regionalnej). Otym, e funkcja turystyczna na tym obszarze nie naley rwnie do najwaniejszych wiadczy take fakt pobienego traktowania aspektw turystycznych wlokalnych dokumentach strategicznych (m.in. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Wrzesiskiego na lata 2007-2013). Badany hotel, poza czci noclegow, oferuje restauracj, zaplecze konferencyjne, sal rekreacyjn, pozwalajc na rne formy rozrywki oraz pion usug powiconych odnowie biologicznej. Obiekt proponuje oferty specjalne takie, jak m.in. pobyty dla dwojga, pakiet dla przyjaciek. Nastawiony jest, jak wikszo wielkopolskich hoteli usytuowanych wpobliu Poznania, na obsug goci biznesowych oraz goci weselnych. Warto nadmieni, i jest to obiekt uwzgldniajcy takie ekotechnologie jak: instalacje solarne do ogrzewania wody, oczyszczalni ciekw oraz ogrzewanie gazowe.
WYNIKI BADA
Benchmarking zewntrzny Dla potrzeb niniejszej pracy przeprowadzono benchmarking zewntrzny w odniesieniu do hoteli powiatu wrzesiskiego oraz wkontekcie wielkopolskich hoteli trzygwiazdkowych, pooonych wodlegoci do 70 km od Poznania, opodobnej specyce dziaania jak wbadanym hotelu.
Celem ochrony danych analizowanego hotelu podano jedynie kluczowe dla opracowania informacje charakteryzujce obiekt.
211
Jak wynika zdanych Urzdu Marszakowskiego (h p://www.umww.pl/ turystyka/baza-noclegowa.html) na terenie powiatu wrzesiskiego znajduje si obecnie dziewi skategoryzowanych hoteli, zczego jeden jednogwiazdkowy, cztery dwugwiazdkowe icztery trzygwiazdkowe. Rozpatrujc tempo rozwoju rynku hotelarskiego na wspomnianym obszarze, mona mwi odwch boomach inwestycyjnych. Jeden przypad na rok 2001, kiedy to liczba miejsc hotelowych wzrosa oponad 200% wstosunku do roku poprzedniego, adrugi na rok 2010 wwczas wskanik wzrostu przekroczy 300%. Dynamika tych procesw wiadczy opotrzebie dostosowywania ofert hotelarskich do zmieniajcych si warunkw rynkowych oraz okoniecznoci przewidywania pewnych zmian wokrelonej perspektywie czasowej. Analizujc oferty hoteli powiatu wrzesiskiego, konkurencyjnych wzgldem obiektu bada, wycign mona kilka kluczowych wnioskw: dziaalno hoteli nastawiona jest na te same segmenty klientw (gocie biznesowi iweselni); zasadniczo sabo jest rozwinita oferta usug dodatkowych, jak iofert specjalnych (m.in. zaobserwowano promowanie nieaktualnych ofert); wystrj obiektw/ pokoi standardowy, niewyrniajcy si na tle innych; strony internetowe osabo eksponowanej szacie gracznej itreci, nieprzycigajce uwagi (za mankament naley uzna zdawkowe informacje, jak istrony przeadowane treci, zpowtarzajcymi si komunikatami); hotele wofercie usug dodatkowych nie wykorzystuj okolicznych atrakcji, bazuj jedynie na wasnych (by moe jest to efekt braku wystpowania walorw turystycznych, cieszcych si powszechnym zainteresowaniem); dosy dua rozpito cenowa (wahajca si od 100 do ponad 200 z za standardowy pokj dwuosobowy), co moe znaczy, i to wanie cena jest gwnym elementem walki zkonkurencj. Biorc pod uwag segment klientw biznesowych, na ktry nastawia si wikszo wielkopolskich hotelarzy, wplanowaniu strategicznym
212
naley rozszerzy obszar bada poza powiat wrzesiski. Na podstawie szerszej analizy ofert hoteli trzygwiazdkowych wysnuto podobne wnioski do przedstawionych wczeniej. Warto podkreli fakt jeszcze wikszej rozpitoci cenowej (cena za pokj dwuosobowy dochodzia do 360 z). Analizujc wiksz liczb obiektw, mona zauway wyran standaryzacj ofert hoteli. Brak specjalizacji, tworzenia oryginalnych ofert, dostosowanych do rnych okazji, zmniejsza szans dotarcia do klienta, aco za tym idzie obnia ich konkurencyjno. Spord rozpatrywanych wielkopolskich obiektw hotelarskich na uwag zasuguj szczeglnie dwa: Hotel Moran iOlandia. Oba wybray wyran specjalizacj swoich usug, dostrzegajc wniej moliwo przebicia si przez konkurencj, jak rwnie efektywniejsze zaspokojenie potrzeb swoich goci. Unikatowy charakter usug, oryginalne wntrza, bogaty kalendarz wydarze oraz ofert specjalnych przyciga wielu klientw, mimo i ceny zakwaterowania nie nale do najniszych. Przedstawione przykady pokazuj m.in. jak wana jest spjno, komplementarno oferowanych usug. Specjalizacja wobiektach hotelarskich wymaga jednak zbudowania wrmie tzw. kultury mylenia oprzyszoci (Borodako 2011), umiejtnoci przewidywania zmian na rynku turystycznym pod wpywem dziaania rnych czynnikw. Analiza SWOT Wskazanie mocnych, sabych stron, szans izagroe przedsibiorstwa uatwia sprecyzowanie kierunkw rozwoju rmy. Przedstawiona analiza swot jest efektem rozwaa waciciela hotelu oraz autorki opracowania. Do najwaniejszych mocnych stron hotelu naley zaliczy: korzystne pooenie (obiekt pooony blisko Poznania, azarazem zdala od zgieku, wotoczeniu zieleni); dobry dojazd do hotelu dla samochodw osobowych iautobusw; duy, bezpieczny parking; otwarte tereny zielone (zwikszajce poczucie komfortu goci wczasie imprez); nowoczesny obiekt; ciekawy, odmienny od ogu hoteli design;
213
kameralna atmosfera; wysoka jako wiadczonych usug; indywidualne podejcie do kadego gocia; dobra kuchnia (opinie na jej temat rozpowszechnione wlokalnym rodowisku); otwarto dyrekcji na nowe pomysy; wykorzystanie zewntrznych rde nansowania (co wiadczy owikszej przedsibiorczoci); wyczucie smaku przy organizacji imprez; wsppraca zlokalnym rodowiskiem na rzecz rnych inicjatyw. Natomiast do gwnych sabych stron zaliczy mona: brak strefy odnowy biologicznej; za mao wyrniajce si oferty specjalne; brak atrakcji, ktre mogyby zatrzyma goci na duej; wsplne pomieszczenia rekreacyjno-konferencyjne; niewystarczajca w stosunku do potrzeb liczba miejsc noclegowych; zbyt sabe wykorzystanie wpromocji swoich dziaa na rzecz rodowiska lokalnego (marketingu spoecznego). Szanse dla badanego hotelu: rozwijajca si turystyka biznesowa (rosnca liczba szkole pracowniczych); zwikszajce si zainteresowanie organizacj imprez okolicznociowych poza domem; upowszechniajcy si trend wyjazdw krtszych, aczstszych (przy okazji wit, dugich weekendw); zwikszajca si aktywno turystyczna seniorw; rosnca wiadomo iwiedza ekologiczna turystw trend wypoczynku wbliskim kontakcie znatur; wzrost popularnoci zindywidualizowanej oferty; moliwo rozbudowy obiektu (zwikszenie bazy noclegowej oraz zaplecza rekreacyjnego); rozwijajca si turystyka konna wokolicy, dajca moliwo wsppracy iuatrakcyjnienia pakietu pobytowego; rozbudowa infrastruktury turystycznej wotoczeniu hotelu (np. nowy tematyczny szlak rowerowy).
214
Zagroenia: powstawanie nowych hoteli oferujcych wicej miejsc noclegowych oraz bogatszy pakiet usug dodatkowych; kryzys gospodarczy ograniczajcy wydatki przedsibiorcw na szkolenia, agociom indywidualnym moliwo organizacji imprez okolicznociowych, krtkotrwaych wyjazdw turystycznych (cena jako gwny wyznacznik oferty konkurencyjnej). Badania ankietowe Wrozwoju oferty hotelu istotne jest poznanie opinii specjalistw zdanej brany oraz goci korzystajcych zusug. Ze wzgldu na ograniczone moliwoci czasowe realizacji czci empirycznej autorka opracowania przeprowadzia wywiad standaryzowany zosobami na co dzie zajmujcymi si teoretyczn ipraktyczn analiz zagadnie brany turystycznej (pracownicy naukowi wielkopolskich uczelni wyszych, wrd ktrych realizowany jest kierunek studiw turystyka). Dodatkowo badania poszerzono owywiad zosobami (pracownikami rm) odpowiedzialnymi za wybr miejsca szkole. cznie do dalszej analizy uzyskano 19 poprawnie wypenionych kwestionariuszy. Naley nadmieni, i przedoone formularze zawieray pytania zamknite, jak iotwarte, by pozwoli respondentom na swobodne wyraenie swoich opinii. Wpierwszej czci kwestionariusza ankietowani mieli wskaza skojarzenia nasuwajce si po zapoznaniu si zlogo istron hotelu. Wikszo osb utosamiao obiekt zbliskim kontaktem znatur, wyczuciem smaku ieleganckim minimalizmem. Badani proszeni oocen oglnego wizerunku hotelu, najczciej wskazywali, i jest to obiekt ciekawy, odmienny od powszechnie spotykanych (tak deklaracj zoyo a 16 osb). Natomiast wicej zrnicowanych opinii pojawio si przy ocenie oferty gastronomicznej hotelu. Ponad poowa respondentw (9 osb) uznaa j za bogat, zrnicowan oprzystpnych cenach. Dla 4 osb proponowane menu byo take bogate, ale uznao je za wygrowane pod wzgldem cenowym. Kolejne 4 osoby okreliy propozycje gastronomiczne jako mao urozmaicone, ale przystpne cenowo. Jedynie 2 badanych uznao t ofert jako mao zrnicowan owygrowanych cenach.
215
Istotnym elementem wywiadu bya ocena ofert specjalnych hotelu. Wikszo badanych (14 osb) wykazaa si tu zgodnoci odpowiedzi, podkrelajc, e s one mao urozmaicone, podobne jak w innych obiektach. Respondenci, poproszeni ookrelenie konkurencyjnoci badanego hotelu na tle innych obiektw opodobnym standardzie, niemal jednogonie (16 osb) wyrazili pozytywn opini, zaznaczajc jednak, i oferta wymaga wprowadzenia dodatkowych usug wyrniajcych hotel na rynku. Przytoczona wyej cz wynikw bada przedstawia wpozytywnym wietle ten krtko dziaajcy obiekt hotelarski, ale isugeruje potrzeb wprowadzenia zmian wwizerunku oferty analizowanego hotelu (dotyczy to gwnie tzw. ofert specjalnych), celem ugruntowania jego pozycji na tle konkurentw.
PODSUMOWANIE
Analizujc przytoczone dane, mona wycign nastpujce wnioski: wielkopolski rynek hotelowy jest postrzegany nadal jako atrakcyjne miejsce realizacji inwestycji (wiadczy otym systematycznie rosnca liczba obiektw ikolejne inwestycje wysokie miejsca wojewdztwa wielkopolskiego woglnopolskich rankingach); trend rozwoju hoteli 3* jako najmniej ryzykownego rodzaju inwestycji hotelarskiej wpolskich warunkach bdzie si umacnia wkolejnych latach. Powysze stwierdzenia argumentuj potrzeb upowszechniania wrd hotelarzy kultury mylenia oprzyszoci, umiejtnoci przewidywania zmian rynkowych idopasowywania oferty wobec zmieniajcych si warunkw podaowych, jak ipopytowych. Zalecane kierunki rozwoju oferty maych, niezalenych hoteli ostandardzie trzech gwiazdek (do grupy tego typu hoteli zalicza si take analizowany obiekt) winny zmierza wstron: wykorzystania kameralnej atmosfery obiektu jako wanego atutu wobec hoteli sieciowych (indywidualne podejcie do gocia jako warto dodana, podnoszca jako obiektu);
216
wdraania proekologicznych rozwiza, ekotechnologii na wiksz skal (badania przeprowadzone wrd klientw hoteli sieciowych m.in. wSheratonie, potwierdziy zainteresowanie goci t problematyk); budowania ofert skierowanych do seniorw; wdraania oryginalnych, dopasowanych do specyki obiektu, ofert specjalnych, ktre podkrelaj wyjtkowo hotelu ielastyczno na zmiany zachodzce na rynku hotelarskim. Biorc pod uwag trudnoci, spotykane we wdraaniu nowatorskich inicjatyw wwielu niezalenych obiektach hotelarskich, przedstawione wyej wnioski stanowi istotny argument dla budowania foresightu regionalnego dla brany turystycznej. Wymaga to jednak zaangaowania iwsppracy wielu podmiotw, by skutecznie wdraa kolejne etapy przedsiwzicia, poczwszy od jego uruchomienia, przez upowszechnienie wynikw, askoczywszy na implementacji ikontynuacji procesu (Borodako 2010). Warto podkreli, e wsplnie wypracowane efekty branowego foresightu regionalnego mog przyczyni si do zbudowania wyranego wizerunku turystycznego obszaru, rozpoznawalnego wrd goci krajowych, jak izagranicznych, przekadajc si na wiksz efektywno ekonomiczn poszczeglnych przedsibiorstw (wtym take hoteli).
LITERATURA
Borkowski S., Wszendyby E. (2007), Jako iefektywno usug hotelarskich, pwn, Warszawa. Borodako K. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Borodako K. (2010), Identykacja perspektywicznych segmentw turystyki jako wkad do foresightu regionalnego itworzenia strategii rozwoju sektora, [w:] A.Panasiuk (red.), Potencja turystyczny. Zagadnienia ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego nr 591, Ekonomiczne Problemy Usug nr 53, Szczecin. Borodako K. (2011), Foresight wturystyce. Bariery wykorzystania irozwoju, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Foresight Wielkopolska, www.foresightwielkopolska.pl Gwny Urzd Statystyczny, Bank Danych Lokalnych, www.stat.gov.pl

Heger T., Rohrbeck R. (2012), Strategic foresight for collaborative exploration of new business elds, Technological Forecasting & Social Change No. 79. Jadewska I. (2003), Statystyka dla geografw, d. Kaczmarek J., Stasiak A., Wodarczyk B. (2002), Produkt turystyczny albo jak organizowa poznawanie wiata, Wydawnictwo Uniwersytetu dzkiego, d. Kowalczyk A. (2001), Geograa turyzmu, pwn, Warszawa. Mayntz R., Holm K., Hubner P. (1985), Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, pwn, Warszawa. Milewska, M., Wodarczyk B. (2005), Hotelarstwo. Podstawowe wiadomoci zzakresu hotelarstwa, Wydawnictwo wsth wodzi. Nawrocka E., Oparka S. (2007), Hotel wXXI wieku. Zarzdzanie wwarunkach globalizacji, Wydawnictwo Wyszej Szkoy Zarzdzania, Wrocaw. Plan Rozwoju Lokalnego Powiatu Wrzesiskiego na lata 2007 2013, Uchwaa nr 73 zdn.30.10.2007. Sztumski J. (1995), Wstp do metod itechnik bada spoecznych, Wydawnictwo lsk, Katowice. Szubstarski R. (2011), Boom hotelarski trwa, [w:]Raport zrynku hotelarskiego wPolsce, Warszawa. Tokarz A., Lewandowska A. (2005), Badania rynku turystycznego. Materiay do studiowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin. Urzd Marszakowski wPoznaniu (2012), Wykaz obiektw hotelarskich zdn.19.10.2012, h p://www.umww.pl/turystyka/baza-noclegowa.html (stan zdn.20.10.2012). Urzd Marszakowski wPoznaniu (2007), Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim na lata 2007 2013, h p://www.umww.pl/pub/uploaddocs/ strategia-rozwoju-turystyki-w-wojewodztwie-wielkopolskim.1259157627. pdf (stan zdn.20.10.2012). Zesp Instytutu Turystyki wWarszawie (2007), Strategia rozwoju turystyki wwojewdztwie wielkopolskim, Pozna; h p://www.umww.pl/pub/uploaddocs/ strategia-rozwoju-turystyki-w-wojewodztwie-wielkopolskim.1259157627.pdf
217
ANNA PRZYBYLSKA
Wydzia Nauk Geogracznych iGeologicznych Uniwersytet im. A. Mickiewicza wPoznaniu anna.przybylska@amu.edu.pl
Przewidywanie aprognozowanie przyszoci przedsibiorstw turystycznych

sowa kluczowe: foresight korporacyjny, prognozowanie, kierunki rozwoju, przedsibiorstwa turystyczne streszczenie: Wpracy przedstawiono foresight korporacyjny jako narzdzie badania przyszoci na przykadzie Hotelu Twardowski wPoznaniu. Dla uzyskania caociowej wiedzy na temat moliwoci rozwoju hotelu, wyniki rozszerzono oelementarne badania zzakresu prognozowania, tak aby badaniu podlega og czynnikw izjawisk ocharakterze technicznym, ekonomicznym, atake spoecznym. Przedmiotem bada by hotel biznesowy, charakteryzujcy si indywidualnymi cechami, ktre s wznaczcy sposb zalene od warunkw panujcych wgospodarce, od przedmiotu dziaania ijego zakresu, atake od zaangaowania pracownikw. Przeprowadzone badania obejmoway nie tylko elementy wewntrzne przedsibiorstwa, ale rwnie wszelkiego rodzaju elementy zewntrzne traktowane jako swego rodzaju czynniki bezporednio oddziaujce na funkcjonowanie ikierunki rozwoju hotelu.
Foresight and forecasting the future of tourist enterprises

keywords: corporate foresight, forecasting, development directions, tourist enterprises abstract: e article presents acorporate foresight as atool for investigating future opportunities on the example of Hotel Twardowski in Pozna as acase study. To obtain acomprehensive information on the hotels development opportunities the results were extended to include basic forecasting methods so as to take into account some general factors and phenomena of atechnical, economic and social nature. e subject of the research was the hotel aimed at the business sector, characterized by individual features which are signicantly dependent on the general state of the economy, as well as on the eld and scope of its activity, and on the hotel employees
220
Anna Przybylska
commitment. e research included not only internal components of the enterprise, but also external elements treated as factors which exert adirect inuence on the functioning and development directions of the hotel
WPROWADZENIE
Popyt turystyczny charakteryzuje si nagymi zmianami kierunkw trendw, sezonowoci oraz wpywem takich wydarze, jak wojny ikatastrofy naturalne, ktre bardzo utrudniaj prawidowy proces prognozowania. Celem opracowania jest sformuowanie celw marketingowych przedsibiorstwa turystycznego, ocena ich stopnia realizacji oraz ocena oferowanych przez przedsibiorstwo produktw. Formuowanie celw marketingowych bezporednio wynikao zoceny sytuacji przedsibiorstwa turystycznego waspekcie czynnikw wewntrznych izewntrznych. Przedmiotem bada by hotel biznesowy wPoznaniu nie tylko na tle pozostaych obiektw noclegowych opodobnym prolu dziaania, ale rwnie na tle wszystkich czynnikw bezporednio lub porednio oddziaujcych na jego rozwj. Przeprowadzone badania obejmoway elementy przewidywania oraz prognozowania moliwych kierunkw rozwoju analizowanego hotelu.
PRZEGLD LITERATURY
Pierwsze prace dotyczce foresightu (rwnie tego korporacyjnego) byy prowadzone wlatach 70. ubiegego wieku iobejmoway wznacznym zakresie wszelkiego rodzaju prognostyczn dziaalno przedsibiorstwa. Jednak stosunkowo rzadko wyniki te byy publikowane wpostaci opracowa naukowych, co jednoczenie powodowao, e nie miay one zasadniczego wkadu wnauk. Dodatkowo foresight korporacyjny jest dotychczas najmniej znany i opisany wliteraturze (np. regionalny, technologiczny, naukowy) (Badecka, Skonieczny, 2009). Do najwaniejszych bada wzakresie foresightu naley zaliczy przede wszystkim prace ekspertw Unii Europejskiej, ktrzy wswoim
Przyszo przedsibiorstw turystycznych
221
Raporcie wykazali potencja, jakim charakteryzuje si foresight regionalny. Badania prowadzone przy wykorzystaniu narzdzia, jakim jest foresight miay charakter metodyczny oraz rozwojowy. Do pierwszej grupy naley przede wszystkim zaliczy prace: Burmeister, Neef, Beyers (2004) oraz Cuhls (2000). Na rynku polskim najwaniejszymi publikacjami ztego zakresu s: opracowanie Jasiskiego (2007) wzakresie badania przyszoci za pomoc tego narzdzia oraz artyku Badeckiej iSkoniecznego (2009), ktrzy wjasny sposb wskazuj metodyk przygotowywania foresightu korporacyjnego. Problematyk foresightu wzakresie przedsibiorstw zajmowali si ponadto: Rohrbeck (2012) oraz Heger, Rohrbeck (2012). Odrbn grup prac badawczych stanowi foresight specjalistyczne, np. Foresight Technologiczny nt for Podlaskie 2020. Regionalna strategia rozwoju nanotechnologii (Nazarko (red.), Ejdys (red.), 2011), foresight przedsibiorstw turystycznych Maopolski (Borodako, 2011), foresight sieci gospodarczych Wielkopolski (Wyrwicka (red.), 2010) czy te Narodowy Program Foresight Polska 2020 (2009). Jedynym syntetycznym opracowaniem wzakresie przewidywania kierunkw rozwoju turystyki jest opracowanie Borodako (2011), wpozostaych pracach badawczych turystyka traktowana jest jako poboczny element gospodarki. Wielu autorw, ze wzgldu na ma przewidywalno tych metod, wynikajc zwraliwoci rynku turystycznego na wszelkiego rodzaju zmiany wgospodarce, niechtnie wykorzystuje t metodyk. Pewne aspekty rozwoju turystyki wzakresie transportu na obszarach atrakcyjnych turystycznie podjto wopracowaniu Czyczuli (2007). Dodatkowo treci te zostay dosy obszernie poszerzone oaspekty inwestycyjne iochronne wzakresie infrastruktury turystycznej. Stosunkowo ciekawym ujciem foresightu turystycznego jest opracowanie dotyczce kierunkw rozwoju systemw satelitarnych waspekcie nowych technologii kosmicznych jako skoku technologicznego wsektorze transportu orbitralnego (Ryzenko, Bandurska, Kobierzycka 2007). Natomiast prognozowanie rozwoju turystyki zazwyczaj polegao na wykorzystaniu danych wtrnych, zbieranych czsto przez rzdy lub inne agencje. Ze wzgldu na charakter tych danych popyt turystyczny
Oce for Ocial Publications of the European Communities, Luxembourg, 2002.
222
Anna Przybylska
by zazwyczaj mierzony liczb turystw, cho kilku naukowcw traktowao wanalizach wydatki turystw jako rodek popytu (Song, Smeral, Li, Chen, 2008), (Athanasopoulos, Hyndman, Song, Wu 2011), (Song, Wi , Jensen, 2003). Dodatkowo woparciu ometody ilociowe oraz jakociowe zosta opracowany przez unwto podrcznik metodyczny prognozowania wturystyce (unwto, 2008). Swoistym rodzajem poczenia metod skadajcych si na prognozowanie iprzewidywanie byy badania przeprowadzone przez Yksel (2007), ktry wykorzystujc m.in. rednie ruchome, metod Holt-Winters, model arima wpoczeniu zpanelem eksperckim metod Delphi uzyska bardziej wiarygodne wyniki wzakresie prognozowania zapotrzebowania na usugi piciogwiazdkowego hotelu wAnkarze. Tak przeprowadzony proces prognozowania, ktry zintegrowa jednoczenie metody ilociowe ijakociowe, pozwoli na dostosowanie si przedsibiorstwa do zachodzcych zmian na rynku.
METODY BADA
Prawidowe okrelenie kierunkw rozwoju przedsibiorstwa turystycznego (inie tylko) musi obejmowa kompleksowe poczenie metod ilociowych oraz jakociowych. Jedynie synteza tych dwch podej pozwoli wskaza jasne iukierunkowane szanse rozwoju danej rmy. Bardzo czsto badania jakociowe s uzupenieniem oraz wyjanieniem tendencji, ktre s zarysowane na podstawie bada ilociowych. Przewidywanie iprognozowanie dla okrelenia moliwych kierunkw rozwoju przedsibiorstw nie dysponuje standardowymi, odrbnymi tylko dla siebie metodami bada. Ze wzgldu na procesy rzdzce wewntrz przedsibiorstw irelacje zachodzce pomidzy nimi aotoczeniem spoeczno-gospodarczym najistotniejsze wydaje si poczenie analizy otoczenia przedsibiorstwa, okrelenie przyszych trendw wzakresie rozpatrywanego dziau gospodarki oraz okrelenie moliwych scenariuszy rozwoju przedsibiorstwa. Ze wzgldu na ch ujcia moliwoci rozwoju przedsibiorstwa turystycznego waspekcie wielokryterialnym powyszy wachlarz metod poszerzono m.in. o: ocen prolu konkurencyjnego przedsibiorstwa ijego makrootoczenia, punktow ocen atrakcyjnoci przedsibiorstwa oraz sektora turystycznego, analiz
Przygotowanie foresight
Projektowanie foresight
okrelenie celu badania
Hotel Twardowski
Makrootoczenie
okrelenie kierunku rozwoju przedsibiorstwa krajowe
ocena prolu konkurencyjnego przedsibiorstwa
bezporednia konkurencja
studia literaturowe
analiza cyklu zycia obiektu turytycznego
ocena atrakcyjnoci sektora turystycznego
wybr metod badawczych
punktowa ocena czynnikw wewntrznych analiza kluczowych czynnikw sukcesu analiza interesariuszy analiza potencjau strategicznego przedsibiorstwa
analiza potencjau globalizacyjnego sektora turystycznego analiza otoczenia STEEP VL
Rycina 1. Schemat procesu badawczego wramach realizowanego projektu
223
224
Anna Przybylska
kluczowych czynnikw sukcesu przedsibiorstwa oraz analiz potencjau strategicznego hotelu. Wykorzystane metody wzakresie prognozowania oraz przewidywania podzielono na: metody obejmujce analiz przedsibiorstwa oraz na metody obejmujce cae makrootoczenie (ryc.1). Mnogo wykorzystanych metod pozwolia na szczegowe okrelenie uwarunkowa regionalnych ikrajowych oraz organizacyjnych. Wykorzystane metody byy ponadto oparte na wykorzystaniu kierunkowej wiedzy ekspertw, wcelu okrelenia dugoterminowej strategii rozwoju przedsibiorstwa imiay za zadanie okrelanie punktw krytycznych dziaa wzakresie podejmowania decyzji owybranej strategii dziaania wodniesieniu do otoczenia spoeczno-gospodarczego. Ze wzgldu na szerokie spektrum wykorzystanych metod oraz uzyskanych wynikw wopracowaniu przedstawiono jedynie wybrane wyniki zbada.
Hotel Twardowski naley do grupy hoteli biznesowych, czterogwiazdkowych. Usytuowany jest nieopodal centrum Poznania, zaledwie 1 km od autostrady A2 oraz 6 km od Midzynarodowych Targw Poznaskich idworca kolejowego Pozna Gwny (ryc. 2). Posiada 58 nowoczenie urzdzonych pokoi typu Classic (1- lub 2-osobowych) oraz 4 apartamenty, wtym luksusowy apartament prezydencki. Wszystkie pokoje s przestrzenne iklimatyzowane, wyposaone wazienk zprysznicem lub wann, wc oraz suszark do wosw, telefon, lodwk, radio, czajnik, szlafroki, telewizj satelitarn, telewizory lcd. Unikatowy klimat hotelu nadaj: ogrd zimowy, akwarium zrybami morskimi, Roma Bar oraz Music Pub. Hotel Twardowski posiada rwnie bogate zaplecze konferencyjno-bankietowe. Dysponuje 3 wielofunkcyjnymi salami, wyposaonymi wnowoczesny sprzt konferencyjny ocznej powierzchni ponad 240m dla 300 osb, usytuowanie na parterze daje elastyczne moliwoci aranacyjne. Dziki mobilnym cianom dziaowym sale mona szybko przeksztaci w 3 mniejsze przeznaczone do spotka lub szkole ocharakterze panelowym. Wsalach mona zorganizowa profesjonaln videokonferencj, a lmy lub prezentacje mog by wywietlane jedno-
Przyszo przedsibiorstw turystycznych Rycina 2. Otoczenie konkurencyjne Hotelu Twardowski
225
Legenda Hotel Twardowski Hotele 3*** Hotele 4**** 0 1 2 4 6 8 km
Opracowanie: Jacek Cielewicz.
czenie na 3 duych ekranach. Wszystkie sale konferencyjne wHotelu Twardowski s klimatyzowane, wyposaone wnowoczesny sprzt audiowizualny (m.in. wysokiej klasy rzutnik multimedialny), sprzt naganiajcy oraz szybkie cze internetowe. Gociom biznesowym zapewnia si kompleksow pomoc iobsug techniczn. Kada zsal posiada indywidualne wyjcie na hotelowy taras, afoyer hotelu stanowi dodatkowa przestrze konferencyjno-wystawiennicza. Ponadto oferuje gociom rwnie bezpatny dostp do Centrum Spa & Wellness, na terenie ktrego znajduje si kryty basen. Wokresie od 11.12.2008 r. do 30.06.2010 r. Hotel Twardowski realizowa projekt pt: Uruchomienie dziaalnoci czterogwiazdkowego Hotelu Twardowski dziki zakupom nowoczesnych urzdze iwyposaenia. Znaczce portale internetowe, prowadzce systemy rezerwacyjne ijednoczenie ocen warunkw zakwaterowania na terenie obiektw noclegowych, wskazuj jednoznacznie na bardzo dobre warunki
226
Anna Przybylska
panujce wHotelu Twardowski. Do elementw najwyej ocenianych zaliczono: czysto, personel oraz stosunek jakoci do ceny. Dosy duym osigniciem hotelu s wyniki rankingu Top 10 hoteli biznesowych, ktry zosta przeprowadzony przez serwis hotel.info. Zgodnie zwynikami prezentowanego rankingu, Hotel Twardowski uplasowa si na 2. miejscu wkraju. Powyszy ranking zosta przeprowadzony na podstawie oceny goci, brano gwnie pod uwag preferencje osb podrujcych subowo, dla ktrych wany jest stosunek jakoci do ceny. Wocenie uwzgldniano te tendencj do wybierania hoteli orednim ipodwyszonym standardzie, dlatego caociowej ocenie podlegay hotele 2-, 3-, 4-gwiazdkowe (cznie z4,5-gwiazdkowymi). Kolejnym sukcesem obiektu okazay si wyniki Best Hotel Award 2011, wktrym Hotel Twardowski zaj rwnie 2. miejsce wkategorii: Premiera roku. Konkurs zosta przeprowadzony przy wsppracy Global Hotels & Travel oraz rezerwuje.pl.
WYNIKI BADA
Aktualna strategia marketingowa przedsibiorstwa, jakim jest Hotel Twardowski jest cile powizana zpanujc koniunktur na rynku turystycznym. Do gwnych jej elementw zaliczono przede wszystkim: agresywn polityk cenow na portalach sprzedaowych (np. Booking), podpisywanie umw korporacyjnych oraz znaczn liczb pracownikw zatrudnionych wdziale sprzeday. Wramach przeprowadzonej analizy warunkw rozwoju przedsibiorstw noclegowych wPolsce dokonano oceny wpywu czynnikw: spoecznych, technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych, politycznych, prawnych, przyrodniczych oraz systemu wartoci na moliwoci rozwoju przedsibiorstw hotelowych. Badanie zostao przeprowadzone wdwch etapach. Wpierwszej kolejnoci dokonano oceny wymienionych czynnikw whotelach znajdujcych si na terenie wojewdztwa wielkopolskiego. Porwnano j zwynikami Hotelu Twardowski. Ze szczegowej analizy wynika jednoznacznie, e
Konkurs obejmowa rwnie wszystkie obiekty noclegowe zlokalizowane na terenie Polski.
227
wyniki przedmiotowego hotelu nie odbiegaj od oceny uzyskanej na podstawie przeprowadzonych bada wWielkopolsce. Do grupy czynnikw, majcych najwiksze znaczenie dla rozwoju bazy noclegowej, jednoznacznie zaliczono czynniki ekonomiczne oraz przyrodnicze. Wrd czynnikw ekonomicznych mona rozrni dwie grupy: czynniki zewntrzne, niezalene od przedsibiorstw turystycznych, np. dochd potencjalnych turystw, poziom zamonoci spoeczestwa, zwikszenie siy nabywczej Polakw, silny wzrost znaczenia turystyki biznesowej wwojewdztwie, oraz czynniki wewntrzne zalene od przyjtych przez przedsibiorstwa kierunkw rozwoju, np. umiejtno ich pozyskiwania funduszy krajowych iunijnych na rozwj dziaalnoci turystycznej, posiadanie wasnych rodkw nansowych przez przedsibiorstwo oraz znajomo rnych form nansowania przedsibiorstwa. Dosy istotnymi czynnikami, majcymi bezporedni wpyw na kierunki rozwoju ioglne moliwoci przedsibiorstw s: inacja, wahania kursw walut oraz kryzys globalny, ktry bezporednio wpywa na uktuacj popytu. Wysoka ocena wystpujcych walorw przyrodniczych zarwno wHotelu Twardowski, jak iwinnych hotelach wwojewdztwie wielkopolskim wskazuje jednoznacznie na ogromne znaczenie sytuowania tego rodzaju przedsibiorstw wokolicach atrakcyjnego rodowiska przyrodniczego zwystpujcymi zbiornikami wodnymi, nadajcymi si do uytkowania rekreacyjnego. Analiza wykazaa ponadto, e system wartoci przyjmowany przez polskie spoeczestwo odgrywa istotn rol wpodejmowaniu decyzji nie tylko opodry, ale rwnie wwyborze destynacji. Za kluczowe czynniki uznano: wzrost motywacji do uprawiania turystyki, wieksz popularno turystyki jako formy wypoczynku, jako wypoczynku, jak rwnie wzrost poziomu zaufania spoecznego do przedsibiorstw brany turystycznej. Wramach przeprowadzonej punktowej oceny atrakcyjnoci sektora usug turystycznych dokonano analizy szeregu czynnikw iich wpywu na moliwoci rozwoju przedmiotowego sektora. Wykonana analiza obejmowaa dwa aspekty czasowe teraniejszo oraz perspektyw 5 lat. Perspektywa picioletnia zostaa przyjta ze wzgldu na dynamik zmian wzakresie usug turystycznych oraz ogrom czynnikw majcych bezporedni wpyw na ten sektor gospodarki.
228
Anna Przybylska
Mimo stwierdzonej znacznej dynamiki wzakresie obsugi ruchu turystycznego zbada wynika, e tylko nieznaczna cz zjawisk bdzie miaa zasadniczy wpyw na kierunki rozwoju przedsibiorstw turystycznych. Ponadto wpicioletniej perspektywie czasowej rola tylko piciu czynnikw zmieni swoj wielko oddziaywania. Do najwaniejszych czynnikw wpywajcych bezporednio na wielko rynku docelowego oraz sposb dotarcia do klienta zaliczy naley zmiany technologiczne wzakresie systemw rezerwacji oraz pozostae usugi innowacyjne wturystyce poszerzajce jej ofert. Kadra kierownicza hotelu zauwaa ponadto, e zwiksza si te poziom kompetencji kadry sektora turystycznego. Do zakresu uznawanych kwalikacji naley dooy umiejtnoci oraz kompetencje, gdy to one bd gwnym czynnikiem rnicujcym rynek turystyczny. Jedynym czynnikiem, ktry zosta wskazany przez ankietowanych jako ten, ktrego znaczenie dla funkcjonowania przedsibiorstw spadnie, to wsppraca. Uzasadnienia dla takiego przekonania naley oczywicie szuka we wzrocie liczby przedsibiorstw turystycznych, atym samym wrosncej konkurencji pomidzy nimi. Kolejne etapy badania dotyczyy analizy strategicznej przedsibiorstwa wzakresie wewntrznego funkcjonowania oraz zachowania wobec konkurencji. Wczeniej przeprowadzone analizy skorelowano zwynikami szczegowej analizy tows, odpowiadajc jednoczenie na pytania: czy zidentykowane zagroenia osabi hotel? czy szanse wzmocni potencja hotelu? czy zagroenia wzmocni saboci hotelu? czy szanse hotelu pozwol przezwyciy saboci? czy zidentykowane siy pozwol wykorzysta szanse? czy saboci hotelu nie przeszkodz wwykorzystaniu szans? Wykonana analiza wykazaa, e do najsilniejszych stron hotelu naley zaliczy: wielko sal konferencyjnych,
Metoda analizy strategicznej suca do badania otoczenia organizacji oraz analizy jej wntrz. Pojcie tows Analyse jest rwnoznaczne zpojciem analizy swot lecz wg wielu badaczy akronim angielskich sw: Threats (zagroenia wotoczeniu), Opportunities (szanse wotoczeniu), Weaknesses (sabe strony organizacji), Strenghts (mocne strony organizacji), ma by umieszczony wtakiej kolejnoci, eby zrobi nacisk na sekwencj rozwizywania problemw wprocesach formuowania strategii.
Przyszo przedsibiorstw turystycznych Rycina 3. Wyniki punktowej oceny atrakcyjnoci sektora usug turystycznych wPolsce
Czynnik aktualna wielko rynku docelowego przewidywana dynamika wzrostu rynku docelowego sezonowo sprzeday usug zmiany technologiczne / innowacje na rynku intensywno konkurencji umiejtno wsppracy pomidzy przedsibiorcami wymagania kapitaowe bariery wsprzeday usug elastyczno cenowa pojawienie si nowej konkurencji moliwo wejcia zofert na rynki zagraniczne rentowno sektora usug turystycznych moliwo rnicowania produktw zmiany polityczne zmiany gospodarcze zwikszenie kompetencji kadry sektora jako usug turystycznych Warto czynnika dzisiaj 3 4 5 3 4 3 2 4 5 4 4 4 4 1 3 4 5 Warto czynnika wperspektywie 5-letniej 5 4 5 5 4 2 2 4 5 5 4 4 4 1 3 5 5 Zmiana
229
rdo: Opracowanie wasne na podstawie przeprowadzonych bada.
struktur wasnociow hotelu, kadr menedersk oraz brak rozdrobnienia wzakresie zarzdzania. Natomiast do najsabszych stron hotelu zaliczono: zbyt ma liczb oferowanych miejsc noclegowych, zbyt ma ilo atrakcji towarzyszcych ofercie, brak zagospodarowania terenu ociennego/zewntrznego. Identykacja tak okrelonych sabych stron hotelu wskazuje jednoznacznie, e mog one zmienia swj charakter ihotel wykorzystujc swoje szanse moe zniwelowa sabe strony poprzez rozbudow oferty. Do najwikszych szans hotelu, ktre s wci wykorzystywane iktre charakteryzuj si nadal znacznym potencjaem, naley przyjta polityka cenowa, ktra jest stale przygotowywana
230
Anna Przybylska
pod konkretnego kontrahenta, co wskazuje na du elastyczno wzakresie dostosowywania oferty do klienta. Niestety zidentykowane zagroenia maj znaczne oddziaywanie na cay rynek hotelowy nie tylko wPoznaniu, ale wcaym kraju. Najwiksze zagroenia to: dua liczba hoteli (wtym biznesowych), rosnca liczba hosteli, oglny kryzys na rynku wzakresie organizacji konferencji, poszukiwanie wszelkiego rodzaju oszczdnoci przez rmy. Przeprowadzona analiza wykazaa, e wHotelu Twardowski prowadzona jest agresywna strategia typu maxi-maxi, ktra dy do wykorzystania pojawiajcych si szans na rynku, bazujc jednoczenie na swoich mocnych stronach. Stosowany jest rodzaj silnej ekspansji rozwojowej, na co dowodem s osignicia hotelu ju wpierwszych latach jego funkcjonowania, wchodzenie na nowe rynki, inwestowanie idalsza budowa przewagi konkurencyjnej.
PODSUMOWANIE
Kade przedsibiorstwo podejmuje wmniejszym lub wikszym zakresie dziaania zorientowane na przyszo, co jest jego warunkiem rozwoju. Wprzygotowywaniu takiej wizji rozwoju bardzo pomocnym narzdziem jest prognozowanie wpoczeniu zforesightem. Synteza tych metod umoliwia uwzgldnienie wperspektywie rozwoju wszystkich czynnikw ilociowych ijakociowych majcych bezporedni wpyw na rozwj gospodarczy. Przewidywanie iprognozowanie branowe powinno by poprzedzone badaniami na poziomie poszczeglnych przedsibiorstw, charakteryzujcych si znaczcym stopniem rozwoju na poziomie kraju bd regionu. Wynika to przede wszystkim zfaktu, e kada rma charakteryzuje si indywidualnymi cechami, ktre wznaczcy sposb s zalene od warunkw, wjakich dziaa, od przedmiotu prowadzonej dziaalnoci oraz od charakteru interesariuszy, ktrzy maj bezporedni wkad wrozwj rmy. Wprzeprowadzonych badaniach dokonano analizy wszystkich czynnikw oddziaujcych na funkcjonowanie przedsibiorstwa, jakim jest Hotel Twardowski. Analizowane czynniki podzielono na oddziaujce pobudzajco oraz na te, ktre zasadniczo przyczyniaj si do zmniejszenia popytu na usugi turystyczne, awkonsekwencji dokonano pomiaru ich sposobu oddziaywania. Ocena wpywu wymienionych czynnikw
231
nie wykazuje zasadniczych rnic pomidzy nimi wuwzgldnionej picioletniej perspektywie czasowej. Zauwaalne natomiast staje si znaczenie czynnikw, ktre nie tyle e wpywaj na zmniejszenie popytu turystycznego, ale raczej ograniczaj funkcjonowanie przedsibiorstw turystycznych na rynku polskim. Foresight korporacyjny decyduje nie tylko oprawidowym rozwoju przedsibiorstwa. Pozwala ponadto na osiganie zaoonych przez przedsibiorstwo celw (Diessl, 2006). Prawidowe wykorzystanie tego narzdzia daje szans na zdobywanie nowych bran oraz rynkw. Aprzez wzgld na dynamiczny charakter trendw panujcych wturystyce konieczne staje si tu nadanie za mod.
LITERATURA
Athanasopoulos G., Hyndman R.J., Song H., Wu D.C. (2011), The tourism forecasting competition, International Journal of Forecasting vol. 27(3), July, s. 822-844. Badecka I., Skonieczny J., (2009), Corporate Foresight jako narzdzie badania przyszoci przedsibiorstwa, www.ptzp.org.pl; Borodako K., (2011), Foresight wturystyce. Bariery wykorzystania irozwoju, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa. Burmeister K., Neef A., Beyers B., (2004), Corporate Foresight. Unternehmen gestalten Zukunft, Murmann, Hamburg. Cuhls K., (2000), Wie kann man ein Foresight-Prozess in Deutschland organisiert werden?, www.library.fes.de, Bonn. Czyczula W., (2007), Foresight technologiczny na rzecz zrwnowaonego rozwoju Maopolski, Krakw. Jasiski J., (2007), Mylenie perspektywiczne. Uwarunkowania badania przeszoci typu foresight, Instytut Nauk Ekonomicznych pan, Warszawa. Diessl K., (2006), Der corporate-Foresight-Prozess, vdm, Saarbrcken. Gierszewska G., Romanowska M., (2009), Analiza strategiczna przedsibiorstwa, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. Heger T., Rohrbeck R., (2012), Strategic foresight for collaborative exploration of new business elds, Technological Forecasting & Social Change No. 79 (2012) 819831. Nazarko J., Ejdys J. (red.), (2011), Metodologia iprocedury badawcze wprojekcie Foresight Technologiczny NT FOR Podlaskie 2020. Regionalna strategia rozwoju nanotechnologii, Rozprawy Naukowe nr 218, Ocyna Wydawnicza Politechniki Biaostockiej, Biaystok.
232
Anna Przybylska
Rohrbeck R., (2012), Exploring value creation from corporate-foresight activities, Futures 44 (2012), s. 440452. Ryzenko J., Bandurska A., Kobierzycka A., (2007), Kierunki rozwoju systemw satelitarnych: technologie kosmiczne, www.kosmos.gov.pl Song H., Smeral E., Li G., Chen J.L., (2008), Tourism Forecasting: Accuracy of Alternative Econometric Models Revisited, wifo Working Papers 326, wifo. Song H., Wi S.F., Jensen T C., (2003), Tourism forecasting: accuracy of alternative econometric models, International Journal of Forecasting vol. 19(1), s. 123-141. unwto, (2008), Handbook on Tourism. Forecasting Methodologies, Published by the World Tourism Organization, Madrid, Spain. Wyrwicka M. (red.), (2010), Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, (Projekt: Foresight sieci gospodarcze Wielkopolski scenariusze transformacji wiedzy wspierajce innowacyjn gospodark), Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Yksel S., (2007), An integrated forecasting approach to hotel demand, Presented at Mathematical and Computer Modelling, s. 1063-1070.
J O A N N A S TA N I S AW S K A
Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu stanislawska@up.poznan.pl
Metoda SWOT jako narzdzie wyboru strategii rozwojowej przedsibiorstwa zbrany agrobiznesu
sowa kluczowe: metoda SWOT, strategia, przedsibiorstwo agrobiznesu streszczenie: Celem niniejszego artykuu byo wypracowanie strategii rozwojowej przedsibiorstwa agrobiznesu za pomoc metody swot. Jest to metoda, ktra ma due znaczenie wsystemie informacyjnym przedsibiorstwa. Ze wzgldu na swoj kompleksowo umoliwia badanie wntrza przedsibiorstwa, jak iszeroko pojtego otoczenia, wjakim ono funkcjonuje. Wopracowaniu uwaga powicona zostaa analizie przedsibiorstwa agrobiznesu, ktry stanowi jeden znajwaniejszych podsystemw gospodarki narodowej. Agrobiznes wswoim zakresie obejmuje produkcj, przetwrstwo idystrybucj ywnoci oraz produktw pochodnych.
SWOT method as atool for selection
the development strategy for agribusiness enterprise

keywords: SWOT method, strategy, agribusiness enterprise abstract: e aim of the article was to devise an agribusiness enterprise development strategy using the swot method. e method is signicant in an information system of the enterprise. Due to its complexity, it enables the research on the companys inside, as well as on the environment in which the company operates. In the paper a ention is paid to the analysis of the agriculture enterprise, which is acomponent of one of the most important subsystems of the national economy. e agribusiness in its scope includes production, processing and distribution of food and related products.
234
Joanna Stanisawska WPROWADZENIE
Podstaw funkcjonowania przedsibiorstw jest podejmowanie decyzji okrelajcych kierunki przyszego dziaania lub zmierzajcych do realizacji celw oraz ponoszenie odpowiedzialnoci za wywoane przez nie skutki (Kope 1972, Manteuel 1972; Zitara 1980; Baum, Wielicki 2004). Jako podejmowanych decyzji wplanowaniu strategicznym zaley wznacznym stopniu od wiedzy przedsibiorstwa na temat rodowiska zewntrznego iwewntrznego, atake od umiejtnoci spoytkowania tej wiedzy wprocesie tworzenia iwyboru strategii. Wzwizku zdynamicznym rozwojem rolnictwa igospodarki ywnociowej, przedsibiorstwa wagrobiznesie, chcc sprosta nowym warunkom, powinny usprawni procesy zarzdzania iorganizacji. Celowi temu suy analiza strategiczna, przeprowadzana m.in. za pomoc analizy swot. Jest ona podstaw do planowania przyszoci przedsibiorstwa. Celem artykuu byo przedstawienie istniejcego potencjau wbadanym przedsibiorstwie agrobiznesu iwyznaczenie strategii dziaania, umoliwiajcej wykorzystanie szans imocnych stron, nie dopuszczajc przy tym do powstania zagroe idoprowadzajc do przezwyciania saboci. Wopracowaniu uwaga powicona zostaa analizie Przedsibiorstwa X zsektora agrobiznesu, gdy stanowi on jeden znajwaniejszych podsystemw gospodarki narodowej, ktry obejmuje produkcj, przetwrstwo idystrybucj ywnoci oraz produktw pochodnych. Integruje on wiele niezalenych od siebie, ekonomicznie wyodrbnionych podmiotw, wrd ktrych mona wymieni przedsibiorstwa czy gospodarstwa rolnicze (Szymaska 2007). Wyniki przeprowadzonej analizy mog by szeroko wykorzystywane wbiecym zarzdzaniu przedsibiorstwem oraz wbudowie jego strategii.
STUDIA LITERATUROWE ZZAKRESU ANALIZ
Przedsibiorstwo jest podstawowym podmiotem gospodarki rynkowej (poza gospodarstwami domowymi). Stanowi jednostk organizacyjn, wyodrbnion pod wzgldem ekonomicznym, organizacyjnym iprawnym, wyraajc si zespoleniem czynnikw materialnych iniematerialnych wcelu prowadzenia produkcji towarowej lub usug,
Przyszo przedsibiorstw z brany agrobiznesu
235
poprzez podnoszenie ich wielkoci ijakoci na zasadzie maksymalizacji zysku iwzajemnej harmonii. WPolsce dziaa ok. 3,7 mln przedsibiorstw, zczego wrolnictwie ok. 100 tys. (Pelpliski 2009). Przedsibiorstwa zsektora agrobiznesu charakteryzuje pewna specyka wynikajca zuwarunkowa tego sektora. Agrobiznes jest wanym elementem wspczesnej gospodarki. Stanowi podstaw zaspokojenia podstawowych potrzeb ludzkich, ktrych zrealizowanie warunkuje dalsze funkcjonowanie irozwj spoeczestwa (Gobiewski 2011). Obecnie rolnictwo nie wytwarza zasadniczo gotowej ywnoci, ale gwnie surowce do jej produkcji. Staje si ono tylko jednym zogniw oglnospoecznego procesu produkcji ywnoci. Obszarem, gdzie powstaje ywno, nie jest samo rolnictwo, lecz kompleks gospodarki ywnociowej (Poczta, Mrwczyska-Kamiska 2004). Wytwarzanie ywnoci angauje obecnie wiele podmiotw gospodarczych, tworzcych zoony system, nazywany wPolsce agrobiznesem, gospodark wyywieniow, gospodark rolniczo-ywnociow (Tomczak 1971; Wo, Zegar 1983). Agrobiznes deniowany jest jako zbir wszystkich dziaw igazi gospodarki narodowej zwizanych zwytwarzaniem, przetwarzaniem iuszlachetnianiem oraz dystrybucj ywnoci. Na sfer agrobiznesu skadaj si cztery elementy: zaopatrzenie rolnictwa wrodki do produkcji rolnej, produkcja ywnoci isurowcw do produkcji ywnoci nalnej oraz dla innych gazi przemysw przetwrczych, przetwrstwo oraz dystrybucja gotowych artykuw ywnociowych (Iwan 2004). Agrobiznes wykazuje znaczne zrnicowanie pod ktem struktury instytucjonalnej. Wjego obszarze funkcjonuj gospodarstwa rolne, zarwno towarowe, jak inietowarowe oraz przedsibiorstwa zotoczenia rolnictwa. Midzy tymi podmiotami istniej wzajemne powizania, ktre wraz zpostpem organizacyjnym itechnicznym zacieniaj si ideterminuj silniejsz zaleno rolnictwa od jego otoczenia. Agrobiznes formowa si ewolucyjnie na skutek pogbiajcego si podziau pracy. Wrozwoju agrobiznesu mona wyrni takie etapy jak (Wo 1996): oddzielenie si wytwrczoci rodkw produkcji, wyodrbnienie si przetwrstwa rolno-spoywczego, wyodrbnienie si handlu ywnoci, formowanie si sektora usugowego.
236
Joanna Stanisawska
Pomimo e rozwj rolnictwa icaego agrobiznesu jest determinowany funkcjonowaniem przedsibiorstw zjego otoczenia, tj. przemysu petrochemicznego, farmaceutycznego itd., jednak ze wzgldu na swoj charakterystyk, zwizan zorganizmami ywymi, agrobiznes mona uzna za substytut gospodarki narodowej (Pelpliski 2009). Agrobiznes jest systemem integrujcym wiele niezalenych ekonomicznie podmiotw gospodarki narodowej. Mona zatem powiedzie, e wagrobiznesie dziaaj przedsibiorstwa: bezporednio zwizane zwytwarzaniem ywnoci, porednio uczestniczce wtym procesie.
METODYKA BADA
Analiza swot jest jedn najpopularniejszych technik analizy strategicznej (Szymaska 2007). Jest to zintegrowana, kompleksowa metoda, suca do analizy wntrza przedsibiorstwa oraz do badania jego otoczenia (Gierszewska, Romanowska 1999). Nazwa swot jest akronimem angielskich sw oznaczajcych dziedziny, ktre podlegaj badaniu s to silne (strengths) isabe (weaknesses) strony, szanse (opportunities) oraz zagroenia (threats) (Hu , Speh 1997, Kramer 1996, Kreikebaum 1996, Steinman, Schreyog 1995). Inspiracj naukow i metodologiczn do opracowania zaoe analizy swot bya koncepcja analizy pola si K. Lewina wlatach 50. xx w. Wpolskiej praktyce od dawna znane s elementy analizy swot, awpolskiej literaturze ekonomicznej opisano j jeszcze wlatach 70. WPolsce metoda ta zostaa rozpowszechniona przy okazji prywatyzowania przedsibiorstw oraz stara okredyt bankowy (Baum, Wielicki 2004, Kakowska iin. 2010). Wliteraturze przedmiotu spotyka si te inne kombinacje skrtu swot: tows lub wots-up. tows kadzie nacisk na sekwencje rozwizywania problemw wprocesach formuowania strategii. Punktem wyjcia jest tutaj oszacowanie otoczenia przedsibiorstwa. Analiza wntrza danej organizacji jest niezbdna do konfrontacji szans i zagroe w otoczeniu z moliwociami wewntrznymi przedsibiorstwa (Baum, Wielicki 2004). Analiza wots-up kadzie zkolei nacisk na prognozowanie rozwoju organizacyjnego na podstawie wykorzystania szans oraz minimalizo-
237
wania zagroe wotoczeniu. Analiza ta, uzupeniona ometody analizy nansowej, stanowi podstaw informacyjn do oszacowania sposobw zarzdzania przedsibiorstwem izbudowania wariantw strategii (Sharplin 1985). Analiza swot oparta jest na identykacji czynnikw, majcych wpyw na biec iprzysz pozycj przedsibiorstwa (Popper 2008): zewntrznych, wstosunku do danego przedsibiorstwa, oraz majcych charakter uwarunkowa wewntrznych; wywierajcych negatywny wpyw na przedsibiorstwo imajcych wpyw pozytywny. Ze skrzyowania tych dwch podziaw powstaj cztery kategorie czynnikw (Gierszewska, Romanowska 1997): zewntrzne ipozytywne, czyli szanse, zewntrzne negatywne, czyli zagroenia, wewntrzne pozytywne, czyli mocne strony, wewntrzne negatywne, czyli sabe strony.
Rysunek 1. Klasykacja czynnikw wpywajcych na przedsibiorstwo wanalizie SWOT
Zewntrzne Wewntrzne
SZANSE MOCNE STRONY ZAGROENIA S ABE STRONY
Pozytywne Zrdo: Gierszewska, Romanowska (1997).
Negatywne
Analiza swot polega na zidentykowaniu wymienionych grup czynnikw, opisaniu ich wpywu na rozwj przedsibiorstwa, atake moliwoci osabienia oraz wzmacniania siy ich oddziaywania przez przedsibiorstwo. Skada si zdwch etapw: analizy biecego funkcjonowania przedsibiorstwa iprzewidywania przyszych warunkw dziaania oraz projektowania strategii rozwoju (Weihrich 1982). Wzalenoci od przewagi czynnikw pozytywnych bd negatywnych, strategie generuje si we wntrzu przedsibiorstwa ijego otoczeniu, tworzc pary wedug zasad (Baum, Wielicki 2004, Obj 1993):
238
Joanna Stanisawska
mocne strony szanse tkwice w otoczeniu (Strategia maxi-maxi -so) sabe strony szanse tkwice wotoczeniu (Strategia mini-maxi -wo) mocne strony zagroenia tkwice wotoczeniu (Strategia maxi-mini -st) sabe strony zagroenia tkwice wotoczeniu (Strategia mini-maxi -wt). Wprojektach foresightowych analiza swot traktowana jest jako narzdzie analityczne, ktre jest wykorzystywane wcelu kategoryzacji istotnych czynnikw, warunkujcych rozwj danej organizacji czy jednostki terytorialnej (Popper 2008).
Badane Przedsibiorstwo agrobiznesu X powstao 2 stycznia 1990 r. na bazie indywidualnego gospodarstwa rolnego iod tego czasu dziaa wsegmencie rolniczym wwojewdztwie wielkopolskim. Zakresem jego dziaalnoci bya zarwno produkcja rolinna, jak izwierzca. Powierzchnia uytkowanego gospodarstwa rolnego wynosia 19,8 ha. Produkcja rolinna obejmowaa upraw pszenicy, jczmienia, burakw cukrowych irzepaku na sprzeda, jak ina pasz dla zwierzt. Wprodukcji zwierzcej przedsibiorstwo nastawione byo natomiast na hodowl trzody chlewnej. Zwierzta hodowano wcyklu zamknitym irocznie sprzedawano ponad 200 tucznikw. Przedsibiorstwo zajmowao si take skupem trzody chlewnej. Pocztkowo skupowao tygodniowo 40 sztuk tucznikw, ktre ubijano wpobliskich rzeniach, anastpnie ptusze sprzedawano do zakadw misnych, zlokalizowanych na terenie kraju. Wmiar rozwoju Przedsibiorstwo X zaczo poszerza asortyment skupowanego ywca oraz jego liczb. Wzwizku ztym zwikszyo si zapotrzebowanie na powierzchni, przeznaczon na czasowe przetrzymywanie zwierzt. Waciciele rmy
Waciciele pocztkowo prowadzili dziaalno gospodarcz zarejestrowan na osoby zyczne, od 14 grudnia 2005 r. jako spk cywiln, aod 24 kwietnia 2008 r. jako spk jawn.
239
podjli decyzj orozbudowie przedsibiorstwa. Pierwsz inwestycj byo wybudowanie hali skupowej, mogcej pomieci ok. 460 sztuk trzody chlewnej. Budow oddano do uytku wkwietniu 1994 r. Przedsibiorstwo rozszerzyo swoj dziaalno izajo si take sprzeda rodkw do produkcji rolnej, co nakonio wacicieli do budowy zaplecza magazynowego ocznej powierzchni 500 m imontau silosw, przeznaczonych do przechowywania zb, ocznej pojemnoci 140 ton. Rozwj rmy nie polega jedynie na zwikszeniu asortymentu, ale rwnie na poszerzeniu zasigu terytorialnego dziaalnoci. Wzwizku ztym powstaa konieczno zakupienia samochodw ciarowych, przystosowanych do przewozu zwierzt ywych, atake wag samochodowych, umoliwiajcych skup zwierzt na terenie gospodarstw indywidualnych rolnikw. Powikszajca si liczba samochodw ciarowych wymusia na wacicielach budow zaplecza warsztatowego, ktre oddano do uytku jeszcze w1994 r. W2000 r. przedsibiorstwo zakupio nieruchomo opowierzchni 9980 m, wskad ktrej wchodzio m.in. 1430 m powierzchni magazynowej i220 m powierzchni do punktu skupu ywca. Dziki tej inwestycji rma zyskaa dodatkowe powierzchnie magazynowe, ktre po dzie dzisiejszy wykorzystuje do magazynowania zboa oraz skadowania nawozw. Wdrodze rozwoju zakresu swojej dziaalnoci, chcc zaj si kompleksow obsug rolnictwa, waciciele przedsibiorstwa postanowili wybudowa wiaty na nawozy ocznej powierzchni 760 m2, ktre oddano do uytku w2002r. Dalsze poszerzenie dziaalnoci rmy polegao na wprowadzeniu do sprzeday rodkw ochrony rolin iwybudowaniu w2003 r. sklepu ztymi artykuami. W2005 r. wraz zrozwojem dystrybucji nawozw irodkw ochrony rolin, nastaa konieczno rozbudowy wiat okolejne 200 m. Wychodzc naprzeciw potrzebom rynku ichcc speni rosnce wymagania klientw, wprowadzono now form sprzeday pasz na zasadzie sklepu na kkach. W2006 r. zakupiono dwa dostawcze samochody, ktre realizuj zamwienia klientw wedug cile ustalonego harmonogramu tras. Obecnie przedsibiorstwo zatrudnia 26 osb 7 zwyksztaceniem wyszym, 8 ze rednim i11 zpodstawowym. Na dziaalno Przedsibiorstwa X skadaj si:
240
Joanna Stanisawska
skup isprzeda ywca woowego iwieprzowego; hurtowa idetaliczna sprzeda pasz, koncentratw paszowych, mczek, rb oraz ruty sojowej; hurtowa idetaliczna sprzeda nawozw sztucznych; sprzeda rodkw ochrony rolin; handel podami rolnymi irodkami do produkcji rolnej; porednictwo wsprzeday wyej wymienionych towarw; sprzeda wgla; sprzeda materiaw budowlanych; sprzeda karm dla psw. Gwn dziaalnoci przedsibiorstwa jest skup isprzeda ywca woowego iwieprzowego. Whandlu ywcem dziaanie konkurencji nasila si wraz ze zmniejszaniem si pogowia trzody chlewnej wPolsce ize zmianami strukturalnymi wrolnictwie. Tworzce si grupy producenckie iinne formy integracji poziomej stanowi alternatyw dla analizowanego przedsibiorstwa. Podpisanie umowy zrolnikiem indywidualnym czy grup producenck jest dla zakadu misnego czy rzeni warunkiem umoliwiajcym korzystanie ze rodkw unijnych. Umowa zPrzedsibiorstwem X (porednikiem) takiej mocy nie ma. Std wiele rm, mylc orozwoju ichcc skorzysta zfunduszy unijnych, zmieniao struktury zakupw, ograniczajc wspprac zporednikiem na rzecz bezporedniej wsppracy zproducentami. Malejce pogowie trzody chlewnej proces ten przyspieszyo iumocnio. redniej wielkoci gospodarstwo rolne jest obiektem zainteresowania mniejszych lokalnych ubojni czy zakadw misnych, poszukujcych towaru dobrej jakoci. Ponadto liczba maych gospodarstw rolnych wPolsce na przestrzeni ostatnich lat systematycznie maleje, zuwagi na wysokie ceny zb inisk opacalno produkcji ywca wieprzowego, atake zuwagi na obostrzenia weterynaryjne, ktre uniemoliwiaj kontynuacj chowu bez poczynienia duych nakadw inwestycyjnych. Warto take zauway, e zwikszya si liczba podmiotw skupujcych ywiec, wrd ktrych mona wyrni jednoosobowe podmioty, niezatrudniajce pracownikw, nieponoszce m.in. kosztw weterynaryjnych, ktre ci na rmach poredniczcych wskupie ywca, jak analizowane Przedsibiorstwo X. Bardzo czsto dziaaj one tylko koniunkturalnie,
241
nie jest to podstawowe rdo ich utrzymania inie maj kosztw staych ani obowizku zatroszczenia si oprac dla pracownikw. Dzisiejszy rynek ywca wykracza poza granice Polski, na terytorium Unii Europejskiej. Przy niskim kursie euro, wysoko konkurencyjny staje si ywiec, pochodzcy zimportu (Niemcy, Holandia, Dania), aszczeglnie ptusze czy gotowe elementy. Wysoka atrakcyjno tych ostatnich przyczynia si do zamknicia wielu polskich ubojni iwydaje si prawdopodobne, e ten trend bdzie si nasila.
WYNIKI BADA
Prawidowo przeprowadzona diagnoza przedsibiorstwa odgrywa kluczow rol wprocesie zarzdzania. Stanowi podstaw podejmowania decyzji zarwno wwymiarze operatywnym, jak istrategicznym. Od podejcia do zrnicowania metod inarzdzi analitycznych, uwzgldniajcych peny iinterdyscyplinarny charakter analiz, zaley jako uzyskanych informacji (Friedrich iin. 1992). Wpracy strategi rozwojow wyznaczono za pomoc analizy swot, ktra pozwolia na rozpoznanie szans izagroe, wystpujcych wotoczeniu Przedsibiorstwa X, oraz jego silnych isabych stron. Umoliwiaa ona analiz wzajemnych oddziaywa midzy przedsibiorstwem aotoczeniem idostarczya niezbdnych informacji do sformuowania strategii rozwoju rmy. Pierwszym etapem procesu badawczego, realizowanego wramach analizy swot, bya identykacja czynnikw, majcych wpyw na biec iprzysz pozycj przedsibiorstwa. Wkolejnym etapie przystpiono do oceny ich znaczenia. Wtym celu przeprowadzono badanie, wktrym uczestniczyo 6 ekspertw, zwykorzystaniem przygotowanego kwestionariusza, wktrym zastosowano 5-stopniow skal oceny Likerta. Wygenerowana lista czynnikw swot zostaa przedstawiona wtab. 1, 2, 3 i4. Silnym stronom iszansom, jako wyrazom pozytywnego wpywu, przypisywano oceny od 1 do 5. Natomiast sabe strony izagroenia, zuwagi na negatywne oddziaywanie, otrzymyway oceny od -1 do -5 (Wodarkiewicz-Klimek, Kakowska, Goliski 2010).
242
Joanna Stanisawska Tabela 1. Zagroenia Przedsibiorstwa X

L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Czynniki zagroenia Czsto zmieniajce si przepisy weterynaryjne Niska opacalno produkcji ywca wieprzowego Inacja Zmienny kurs euro Wzrastajce ceny energii, paliw, opat drogowych iinne Rozwijajca si konkurencja Zmniejszajca si liczba maych irednich przedsibiorstw rolnych, czyli potencjalnych klientw rmy Niewielka liczba rm produkujcych nawozy mao konkurencyjna oferta Upadek mniejszych ubojni igroba rynku oligopolistycznego Sezonowo sprzeday Warunki przyrodnicze iatmosferyczne, determinujce produkcj rolinn izwierzc Spadek pogowia trzody chlewnej SUMA rdo: Opracowanie wasne. rednia ocena -5,0 -4,5 -2,3 -4,0 -4,0 -3,5 -4,8 -3,8 -5,0 -2,8 -3,0 -4,8 -47,5
Tabela 2. Szanse Przedsibiorstwa X

L.p. 1 2 3 4 5 6 Szanse Dotacje unijne Rozwj sieci transportowej wregionie Nowe formy nansowania dziaalnoci np. faktoring Wzrost wiadomoci rolnikw na temat prawidowego odywiania zwierzt Poprawiajca si jako oferowanych pasz, nawozw Produkcja drewnianych palet SUMA rdo: Opracowanie wasne. rednia ocena 4,2 2,8 3,5 4,5 3,7 4,3 23,0
Przyszo przedsibiorstw z brany agrobiznesu Tabela 3. Mocne strony Przedsibiorstwa X

L.p. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Mocne strony Stabilna pozycja na rynku rolno-spoywczym Kompleksowo obsugi wsektorze rolnym Staa baza klientw iodbiorcw Sukcesywny wzrost zaufania wrd klientw zakupujcych pasze inawozy (wzrost sprzeday tych produktw) Zakup ywca wstacjonarnych punktach skupu, wgwnej siedzibie rmy, atake bezporednio wgospodarstwach rolnikw Szeroka klasykacja zakupywanego ywca Przewz ywca za pomoc wasnego transportu Due zaplecze magazynowe, budynki gospodarcze ibiny zboowe Atrakcyjne promocje okrelonych produktw Rozwijajcy si marketing m.in. reklamy wlokalnych gazetach, szkolenia ibankiety dla rolnikw, profesjonalnie oznaczone samochody, stae logo rmy, gadety reklamowe Sprzeda barterowa atrakcyjna wokresie niw (gwnie handel podami rolnymi irodkami do produkcji rolnej) Blisko fabryki gwnego dostawcy pasz Wasny dystrybutor paliwa Umoliwienie klientom zakupw zodroczonym terminem patnoci Stae zatrudnienie Poprawiajce si kwalikacje pracownikw Pozyskiwanie zsukcesem dotacji zUE Stabilna sytuacja nansowa SUMA rdo: Opracowanie wasne. rednia ocena 4,0 3,5 3,3 4,2 3,8 3,8 3,5 4,3 4,2 3,7
243
11 12 13 14 15 16 17 18
4,3 4,8 3,0 4,5 3,5 3,8 4,3 4,5 71,2
Tabela 4. Sabe strony Przedsibiorstwa X

L.p. 1 2 Zagroenia Zbyt dua liczba osb zatrudnionych na stae, due nakady na pracownika Brak znajomoci jzykw obcych wrd pracownikw konieczno korzystania ztumacza przy wsppracy zzagranic rednia ocena -2,3 -4,7
244
Joanna Stanisawska
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Niepene wykorzystanie pracownikw wokresie zimowym Niska mechanizacja pracy Wysokie koszty utrzymania magazynw Przestarzay park samochodowy iwysokie koszty jego utrzymania Brak wyposaenia wszystkich samochodw wwagi do skupu ywca Niedokadno aparatw do mierzenia misnoci Brak skupu wi misnych wliach Wzrastajce koszty windykacyjne Due zapasy (zamroona gotwka), groba przeterminowania zapasw Limity wkontraktach zdostawcami nawozw SUMA rdo: Opracowanie wasne. -3,5 -3,2 -2,3 -4,5 -2,7 -3,7 -3,7 -3,3 -3,8 -4,5 -42,2
Po obliczeniu sumarycznej liczby punktw dla szans, zagroe, mocnych oraz sabych stron, wyznaczono strategie rozwoju Przedsibiorstwa X. Wartoci liczbowe, przedstawione na rysunku 2, stanowi rnic midzy : siy saboci = 29 wynik na osi X, szanse zagroenia = -24,5 wynik na osi Y. Zaznaczony wektor oznacza waciwy kierunek dziaania dla badanego Przedsibiorstwa X oraz wskazuje na poprawn strategi rozwoju, ktra powinna zosta podjta wnajbliszej przyszoci. Zprzeprowadzonego badania wynika, e wystpuje do dua przewaga mocnych stron nad sabymi oraz zagroe nad szansami, wzwizku ztym przedsibiorstwo powinno przyj strategi konserwatywn (maxi-mini), wykorzystujc mocne strony, wcelu uniknicia izredukowania wpywu zagroe zewntrznych. Wtakiej sytuacji trudnym warunkom zewntrznym przedsibiorstwo przeciwstawia potencja wewntrzny. Przedsibiorstwo X charakteryzuje bowiem stabilna pozycja na rynku rolno-spoywczym, sukcesywny wzrost zaufania wrd klientw zakupujcych pasze inawozy, bliskoci fabryki gwnego dostawcy pasz oraz wysoka absorpcja rodkw zue. Ograniczeniem rozwoju
245
mog by sabe strony rmy, tj. limity wkontraktach zdostawcami nawozw czy te przestarzay park samochodowy iwysokie koszty jego utrzymania. Duym utrudnieniem s rwnie zagroenia pynce zotoczenia, na ktre przedsibiorstwo nie ma wpywu. S to gwnie: czsto zmieniajce si przepisy weterynaryjne, spadek pogowia trzody chlewnej, zmniejszajca si liczba maych irednich przedsibiorstw rolnych, czyli potencjalnych klientw rmy czy te niska opacalno produkcji ywca wieprzowego. Przedsibiorstwo X powinno skupi si na eliminacji zrynku konkurencji iredukcji kosztw oraz rozszerzeniu rynku np. poprzez zatrudnienie przedstawicieli handlowych, ktrzy wypromuj produkty izwiksz sprzeda. Szans dla przedsibiorstwa moe by take rozpoczcie innej dziaalnoci jak np. toczenie oleju, produkcja mczki rybnej itp.
Rysunek 2. Kierunek rozwoju dla Przedsibiorstwa X
szanse 40,0 30,0 20,0 10,0 sabe strony -40,0 -30,0 -20,0 -10,0 0,0 0,0 -10,0 mocne strony 10,0 20,0 30,0 40,0
-20,0 - 30,0 -40,0 zagroenia
ZAKOCZENIE
Analiza swot umoliwia identykacj szans izagroe oraz mocnych isabych stron Przedsibiorstwa X. Stworzya ponadto przesanki do okrelania pozycji strategicznej Przedsibiorstwa X ikierunkw jego rozwoju. Sytuacja przedsibiorstwa charakteryzowaa si przewag
246
Joanna Stanisawska
mocnych stron (wewntrz rmy), awotoczeniu rmy przewag zagroe nad szansami. Taki ukad czynnikw pozwala postulowa przyjcie przez Przedsibiorstwo X strategii konserwatywnej, polegajcej na dywersykacji wybranych elementw dziaalnoci, ale zdrugiej strony na koncentracji dziaalnoci wpozostaych elementach. Takiej sytuacji odpowiada strategia maxi-mini, czyli strategia utrzymania dotychczasowej pozycji rynkowej wokresie niekorzystnych tendencji rynkowych.
LITERATURA
Baum R., Wielicki W. (2004), Metoda SWOT jako narzdzie analizy strategicznej przedsibiorstw agrobiznesu, Wydawnictwo ar im. A. Cieszkowskiego wPoznaniu, Pozna. Friedrich R., Lubos G., Dworzecki Z. (1992), Zasady diagnozowania przedsibiorstwa, Wydawnictwo tnoiK, Warszawa. Gierszewska G., Romanowska M. (1999), Analiza strategiczna przedsibiorstwa, pwe, Warszawa. Gobiewski J. (2011), Zmiany wotoczeniu jako czynnik ksztatujcy dziaania marketingowe przedsibiorstw agrobiznesu, Polityki Europejskie. Finanse iMarketing, nr 54, s. 36. Iwan B. (2004), Ocena strategii marketingowych wsektorze rolno-ywnociowym, Raporty rynkowe. Rynek zb. Stan iperspektywy, ierig, Warszawa. Hu M., Speh D. (1997), Zarzdzanie marketingiem, pwn, Warszawa. Kope B. (1972), Ekonomika iorganizacja gospodarstw rolniczych wzarysie, pwril, Warszawa. Kakowska J., Pawowski E., Trzecieliski S., Wodarkiewicz-Klimek H. (2010), Zarzdzanie strategiczne. Metody analizy strategicznej zprzykadami, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Kramer T. (1996), Podstawy marketingu, pwe, Warszawa. Kreikebaum H. (1996), Strategiczne planowanie wprzedsibiorstwie, pwn, Warszawa. Manteuel R. (1972), Zarzdzanie przedsibiorstwem rolniczym. pwn, Warszawa. Obj K. (1993), Strategia sukcesu rmy, pwe, Warszawa. Pelpliski B. (2009), Agrobiznes podstawy ekonomiki, wsip, Warszawa. Poczta W., Mrwczyska-Kamiska A. (2004), Agrobiznes wPolsce jako subsystem gospodarki narodowej. Wydawnictwo ar im. ACieszkowskiego wPoznaniu, Pozna. Popper R. (2008), How are foresight methods selected?, Foresight, Vol. 10, No. 6, s. 62-89.

Sharplin A. (1985), Strategic management, McGraw-Hill, New York. Steinman H., Schreyog G. (1995), Zarzdzanie podstawy zarzdzania przedsibiorstwem, Ocyna Wydawnicza Politechniki Wrocawskiej, Wrocaw. Szymaska E. (2007), Analiza przedsibiorstw agrobiznesu (techniczno-ekonomiczna, nansowa istrategiczna), Wydawnictwo Wie Jutra, Warszawa. Tomczak F. (1971), Ekonomiczne podstawy systemu obsugi produkcyjnej rolnictwa, zw crs, Warszawa. Weihrich H. (1982), The TOWS matrix the tool for situational analysis, Journal of Long Range Planning, Vol. 15, No. 2. Wodarkiewicz-Klimek H., Kakowska J., Goliski M. (2010), Analiza PEST iSWOT dla transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych Wielkopolski, [w:] M. K. Wyrwicka (red.), Analiza sytuacji Wielkopolski wkontekcie transformacji wiedzy wsieciach gospodarczych, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Wo A., Zegar J.S. (1983), Gospodarka ywnociowa. Problemy ekonomiki isterowania, pwe, Warszawa. Wo A. (1996), Agrobiznes Makroekonomika, T. I, Wydawnictwo Key Text, Warszawa. Zitara W. (1980), Podejmowanie decyzji wprzedsibiorstwach rolniczych, Rocznik Nauk Rolniczych, Seria D, s. 178.
247
A N N A W I E L I C K A-R E G U L S K A
Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu wielicka@up.poznan.pl
Elementy foresightu korporacyjnego wfarmacji aptecznej

sowa kluczowe: foresight korporacyjny, apteki otwarte, farmacja streszczenie: Celem artykuu jest nakrelenie spodziewanych zmian iprzyszych trendw wdetalicznej sprzeday produktw leczniczych przez kana apteczny. Zjawiska ksztatujce wprzyszoci sprzeda detaliczn lekw zostay wyonione za pomoc narzdzi foresightu korporacyjnego. Wprzedstawionym opracowaniu oparto si na zaoeniach modelu open foresight, dlatego zebrane dane pogrupowano wg zmian indukowanych lub spodziewanych przez najwaniejsze grupy interesariuszy, co umoliwio ukazanie wielowymiarowoci zjawisk oraz ich przyczyn.
Elements of corporate foresight in the community pharmacy

keywords: corporate foresight, community pharmacy, pharmacy abstract: e paper aims at depicting expected changes and future trends in retail sales of medicines. Phenomena that will shape the future of community pharmacy were collected by the means of corporate foresight. Data collection and making assumptions based on conception of open foresight, therefore the data is classied by main stakeholders that enables to show the multidimensionality and reasons for the changes.
250
Anna Wielicka-Regulska WPROWADZENIE
Dzisiejsze szybko zmieniajce si, turbulentne otoczenie jest rdem wielu szans, jak izagroe dla wspczesnych przedsibiorstw. Kada rma bez wzgldu na prol iwielko musi zmierzy si zglobaln konkurencj, ktrej motorem s dynamicznie rozwijajce si technologie informacyjne. atwo, zjak cyrkuluje, ale te rodzi si informacja zainicjowaa powstanie gospodarki opartej na wiedzy. Wg wielu autorw dostp do istotnej informacji moe sta si bez maa rdem przewagi konkurencyjnej (Porter, Millar 1985). Zamierzeniem artykuu jest przeanalizowanie dostpnych informacji zrnych rde oraz wycignicie wnioskw dotyczcych przyszoci rynku aptecznego. Wtym celu skorzystano zmetodologii open foresight izebrano opinie najwaniejszych interesariuszy oraz przedstawiono opinie ekspertw wypowiadajcych si na temat spodziewanych zmian wfarmacji aptecznej. Wiedza ta moe suy indywidualnym aptekom wdostosowaniu si do oczekiwa rynku izmian wotoczeniu. Materiay wykorzystane wopracowaniu zostay zebrane wramach projektu B+R dla Wielkopolski oraz towarzyszcego mu stau wjednej zpoznaskich aptek.
STUDIA LITERATUROWE
Ze wzgldu na zmienno otoczenia trudno podway znaczenie wiedzy wfunkcjonowaniu irozwijaniu dziaalnoci rmy. Mimo to wiele przedsibiorstw nie jest skonnych do angaowania swoich zasobw wposzukiwanie uytecznych informacji, poniewa oznacza to podanie wwtpliwo susznoci dotychczasowych dziaa, ajednoczenie stanowi koszt dla przedsibiorstwa. Denie do poprawienia biecej dziaalnoci, jak iszukanie nowych obszarw ekspansji dla przedsibiorstwa ma wszelkie znamiona inwestycji. Oznacza dla podmiotu pewny koszt iniepewne korzyci, jednak konkurencja ze strony innych podmiotw mobilizuje rmy do podejmowania dziaa innowacyjnych. Firmy, ktre si nie doskonal wturbulentnym otoczeniu skazuj si na niepowodzenie. Ztego wzgldu tak wane jest zrozumienie przez kierownictwo ipracownikw koniecznoci podjcia dziaa zmierzajcych do przygotowania si na niepewne jutro. Integracja dziaalnoci inno-
Foresight korporacyjny w farmacji aptecznej
251
wacyjnej zarwno tej przyrostowej, jak iradykalnej (przeomowej) ze strategi przedsibiorstwa jest pierwszym krokiem, ktry powinien zainicjowa dalsze zmiany wdziaalnoci taktycznej ioperacyjnej rmy (Capozzi, Kellen, Somers 2012). Wprzedsibiorstwach, wktrych ju zaakceptowano nieodzowno innowacji czsto zastanawiano si jak wuporzdkowany sposb poszukiwa sygnaw nadchodzcych zmian. Wostatnich dekadach wodpowiedzi na rosnce zapotrzebowanie rm na narzdzia suce identykacji prawdopodobnych zmian wotoczeniu rozwinito systematyczne metody poszukiwania istotnych dla przedsibiorstwa informacji, aaktywno polegajc na pozyskiwaniu informacji wsposb uporzdkowany wcelu przewidzenia idostosowania si do nadchodzcych zmian nazwano foresightem (Heger, Rohrbeck 2012). Jeli dziaania te su konkretnemu przedsibiorstwu okrelamy to mianem foresightu korporacyjnego (von der Gracht et al. 2010). Model dziaa foresightowych jak wikszo narzdzi zarzdzania ulega modykacjom, bdcym odpowiedzi na zmiany wspecyce dziaania przedsibiorstw idenie do uzyskania przewagi konkurencyjnej. Ewolucj foresightu korporacyjnego wsposb dogbny iprzejrzysty przedstawili Daheim iUerz (Daheim, Uerz 2006), aza nimi von der Gracht iin. (von der Gracht et al. 2010) wyrniajc: foresight oparty na wiedzy ekspertw, foresight bazujcy na modelach, foresight oparty na detekcji trendw iopen foresight. Trzy pierwsze modele foresightu korporacyjnego wopinii cytowanych autorw mog skupia przedsibiorstwa na poszukiwaniu ianalizowaniu informacji sprawiajc, e przedsibiorstwo bdzie si zachowywa reaktywnie, tj. tylko odpowiada na wykryte przez siebie spodziewane zmiany wotoczeniu. Ostatni model wswoim zaoeniu jest natomiast modelem sprzyjajcym aktywnym deniom przedsibiorstwa zmierzajcym do ksztatowania przyszoci poprzez swoje dziaania wpowizaniu zinnymi podmiotami. Cz autorw twierdzi, e przyszo nie moe zosta uchwycona, pojta, tj. wyliczona, skalkulowana, dlatego potrzeba innego spojrzenia, by przewidzie przyszo, zamiast stara si na ni reagowa. Daheim iUerz okrelili to nowe podejcie jako kontekstowy, otwarty foresight, ktry uwzgldnia nasilajce si interakcje spoeczno-kulturowe ispoeczno-techniczne, wynikajce zprzenikania si rnych sfer ycia takich, jak technologia, ekonomia, polityka, kultura. Powstay
252
Anna Wielicka-Regulska
model wswoim zaoeniu jest eklektyczny, tj. korzysta zprzernych narzdzi gromadzenia danych uwzgldniajcych kontekst, wjakim dane s generowane, bierze pod uwag rne grupy interesu zarwno wewntrzne (pracownicy, kierownictwo), jak izewntrzne, poniewa wmodulowaniu interakcji midzy interesariuszami upatruje szansy na aktywne ksztatowanie przyszoci. Wopracowaniu, aby okreli spodziewany kierunek zmian, posuono si elementami modelu kontekstowego foresightu, tj. uwzgldniono opinie imoliwe dziaania rnych interesariuszy oraz skorzystano zrnych rde danych.
METODYKA BADA ICHARAKTERYSTYKA PRZEDMIOTU BADA
Zebrane informacje miay pomc wyznaczy strategi dziaania przedsibiorstwa, ktrego gwn dziaalnoci byo prowadzenie indywidualnej apteki, ale ze wzgldu na podobne uwarunkowania dziaalnoci aptek indywidualnych, niezrzeszonych wsieciach, przedstawiony materia jest rwnie aktualny dla caego segmentu aptek indywidualnych, otwartych. Zgodnie zzaoeniami open foresightu wyoniono najwaniejszych interesariuszy, ktrych wzajemne interakcje istotnie wpywaj na kondycj przedsibiorstwa. Stwierdzono, e grupami interesu s lekarze, szczeglnie ci, ktrzy prowadz praktyk wpobliu danej apteki, pacjenci, pracownicy apteki, konkurenci oraz waciciele ipodmioty zaopatrujce aptek iuatwiajce jej prowadzenie dziaalnoci, atake instytucje majce duy wpyw na dziaalno wszystkich aptek, tj. Nadzr Farmaceutyczny, Narodowy Fundusz Zdrowia iokrgowe izby aptekarskie. Ze wzgldu na ograniczenia czasowo-budetowe zgromadzone dane pochodziy od pacjentw, wacicieli aptek izatrudnionych farmaceutw, ktrych uznano za najbardziej istotne ogniwa. Ich wzajemna interakcja ma charakter cigy, ajednoczenie jest do plastyczna, tj. mona stosunkowo atwo j ksztatowa. Przeprowadzone badania wasne miay form wywiadw zwymienionymi grupami interesu oraz obserwacji iobejmoway 5 wywiadw pogbionych zpacjentami, 8 godzin obserwacji waptece oraz 5 wywiadw z farmaceutami zatrudnionymi na umow oprac iwacicielami aptek. Ze wzgldu na
253
ograniczone moliwo dotarcia do poszczeglnych grup prby badawcze byy stosunkowo mae, co naleaoby zrekompensowa wdalszych badaniach. Niemniej jednak przeprowadzony pilota daje wyobraenie ozmianach, jakie czekaj apteki. Opinie wybranych interesariuszy poszerzono oprzegld artykuw (desk research), ktrych tre wskazywaa na zmiany, jakie zachodz wotoczeniu aptek. Autorami tych pozycji byli gwnie praktykujcy farmaceuci lub pracownicy instytucji regulujcych rynek apteczny zkrajw rozwinitych.
WYNIKI BADA
Dane dotyczce oczekiwa pacjentw isugestii, ktre mogyby wpyn na zmiany wprowadzeniu apteki, pochodziy zwywiadw pogbionych (5 wywiadw) iobserwacji waptece (8 godzin). Wtrakcie wywiadw pytano si m.in. opowody korzystania zkonkretnych placwek aptecznych, struktur zakupw, niezaspokojone potrzeby, yczenia isugestie zmian wdziaalnoci aptek, nastawienie do nowej ustawy refundacyjnej. Wywiady ujawniy, e pacjenci wzwizku zdynamicznym wzrostem liczby produktw leczniczych, wyrobw medycznych, rodkw spoywczych specjalnego przeznaczenia isuplementw diety oraz innych produktw, ktre mog znale si wobrocie aptecznym, poszukuj przede wszystkim fachowej rady farmaceuty. Pacjenci oczekuj opieki farmaceutycznej rwnie wprzypadku przepisania leku przez lekarza. Cz respondentw twierdzia, e lekarze czsto dziaaj wpopiechu, nie udzielajc dostatecznej informacji, co do dawkowania leku, czasu trwania kuracji ipodjcia dziaa zmniejszajcych skutki uboczne (np. stosowanie probiotykw wtrakcie kuracji antybiotykowej). Ze wzgldu na szerok gam produktw leczniczych dostpnych bez recepty oraz ograniczony dostp do lekarzy oglnych ispecjalistw pacjenci coraz czciej podejmuj prb samodzielnego leczenia lub przeduenia kuracji, awtedy oczekuj od farmaceuty, e zastpi on lekarza ibdzie na bieco sterowa leczeniem. Pacjenci coraz czciej chc rwnie konsultowa swoje wtpliwoci co do skutecznoci prowadzonej terapii lub przeciwnie szukaj dodatkowego potwierdzenia efektywnoci stosowanych produktw leczniczych. Dostp do wielu rde informacji (Internet, znajomi, rodzina, czasopisma iinne
254
media) powoduje, e pacjent bywa zdezorientowany iposzukuje ostatecznego rozstrzygnicia swoich rozterek wanie waptece. Zdarza si sporadycznie, e pacjenci chc by poinformowani omoliwych interakcjach midzy lekami zdajc sobie spraw, e przyjmowane leki zapisywane s przez rnych lekarzy, ktrych terapie nie musz by ze sob zsynchronizowane. Pacjenci rwnie s zainteresowani moliwoci obejrzenia leku lub innego produktu dostpnego waptece izapoznania si zjego skadem, dziaaniem iinterakcjami. Niestety ze wzgldu na bezpieczestwo, jak itradycyjny model ekspedycji waptece jest to wwikszoci przypadkw niemoliwe. Respondenci chcieli te szybszej ibardziej sprawnej obsugi waptece, atake rozszerzenia prolu dziaalnoci onp. mierzenie cinienia, pomiar nawilenia skry, usugowe wypoyczanie domowego sprztu medycznego iprowadzenie jego sprzeday, zwikszenie gamy dostpnych produktw np. okosmetyki. Wrozmowach pojawi si te wtek dotyczcy zamawiania lekw iobsugi przez Internet, atake oczekiwanie lepszej wsppracy midzy lekarzem ifarmaceut wkontekcie moliwoci, jakie daj technologie informacyjne. Reasumujc, zprzeprowadzonych rozmw iobserwacji pacjentw mona wnioskowa o ich oczekiwaniach wobec apteki. Przede wszystkim zaley im na fachowej opinii iradzie podwyszajcej efektywno kuracji (np. zasugerowanie pory przyjmowania leku), zwikszeniu dostpnoci informacji oprodukcie wsamej aptece iusprawnieniu obsugi pacjenta rwnie zwykorzystaniem technologii informacyjnych oraz poszerzeniu asortymentu produktw iusug. Badania przeprowadzone wrd pracownikw aptek (3 wywiady) iwacicieli (2 wywiady) ze wzgldu na specyk pyta miay charakter bardziej ustrukturyzowany. Farmaceuci iwaciciele wwikszym stopniu ni pacjenci odczuwaj skutki zmiany ustawy refundacyjnej, gdy zwikszaj si straty wynikajce zprzyznania pacjentowi niewaciwego poziomu refundacji waptece. Ponadto cige zmiany na listach lekw refundowanych
Ze wzgldu na to, e waciciele byli jednoczenie farmaceutami oraz na podobiestwo opinii wacicieli ipracownikw wczci obszarw badawczych najczciej wtekcie pojawia si oglne miano: farmaceuci. Wprzypadku znaczcych rnic rozrniano te dwie grupy.
255
powoduj dezorientacj pracownikw, aczsto niezadowolenie pacjentw, ktre przekada si na atmosfer waptece. Farmaceuci dostrzegaj zwikszone zapotrzebowanie na opiek farmaceutyczn, jednak ze wzgldu na organizacj pracy waptece, topogra (ograniczenie powierzchni), atake nie zawsze pen wiedz maj ograniczone moliwoci doradzania pacjentowi. Ze wzgldu na zwikszajce si zakupy lekw otc (over the counter) oraz zmiany wnansowaniu suby zdrowia potrzeba porady farmaceutycznej raczej nie bdzie si zmniejszaa, ale wrcz nasili si. Farmaceuci, zktrymi przeprowadzano wywiad, zauwaaj rosnce wstosunku do nich oczekiwania, ale ich zdaniem rozszerzenie opieki farmaceutycznej trudno powiza zutrzymaniem biecej sprzeday, atym bardziej zpowikszeniem obrotw irentownoci placwki. Systemy wsparcia farmaceutycznego pacjentw mog odgrywa du rol wsystemie opieki zdrowotnej icoraz czciej si otym wspomina take wPolsce. Niemniej potrzebne s rozwizania instytucjonalne, asystematyczna opieka farmaceutyczna nad pacjentem powinna by wopinii jednego zrespondentw dotowana. Rwnie na sytuacj aptek wpywa zjawisko koncentracji zarwno wsprzeday detalicznej, jak ihurtowej produktw leczniczych. Pierwszy obszar koncentracji prowadzi wostatnich czasach do spadku liczby aptek, ajednoczenie poprzez stosowanie do walki zkonkurencj gwnie narzdzi cenowych do spadku mary przez obnienie mary na lekach refundowanych, co potwierdzaj dane zBarometru Pharmaekspert. Koncentracja po stronie dostawcw oznacza wiksz si przetargow hurtowni szczeglnie wstosunku do mniejszych aptek, ato przekada si na gorsze warunki
Wg rmy badawczej pmr, rynek produktw otc wlatach 2012-2014 bdzie rs rednio wtempie 3% rocznie, co czciowo jest spowodowane ograniczeniami wrefundacji spowodowanymi przez now ustaw (Moda na Farmacj nr 10, 2012, s. 5). Pacjenci zainteresowani produktami otc potrzebuj zazwyczaj wikszej pomocy zstrony farmaceuty. Ponadto ograniczenia wdostpnoci do publicznej suby zdrowia powoduj zjednej strony wzrost rynku prywatnej opieki zdrowotnej (wg rmy pmr wzrost w2011 r. wynosi 7%, na kolejne lata planuje si wzrost ok. 5%; Farmacja Praktyczna nr 7-8, 2012, s.2) azdrugiej strony przekierowanie czci pacjentw, ktrych nie sta na prywatne leczenie do aptek wposzukiwaniu diagnozy, terapii ilekw.
256
zakupu produktw leczniczych nierefundowanych awic ten dzia, ktry stanowi coraz wikszy udzia wobrotach, jak ipodwysza redni mar apteki. Generalnie indywidualni waciciele obawiaj si dalszej ekspansji aptek sieciowych iaptek zlokalizowanych wduych centrach handlowych. Modsi farmaceuci dostrzegaj pomoc, jak moe przynie im korzystanie znowoczesnych technologii informacyjnych. Wprowadzenie elektronicznej recepty czy drukarki kodw kreskowych, atake zamwienia whurtowni skadane przez Internet to udogodnienia, ktre pozwoliyby im skupi si bardziej na doradztwie, edukacji iprewencji. Magistrowie farmacji krytycznie podchodz do systemu ksztacenia umoliwiajcego prac na podobnych zasadach technikom farmacji, co ogranicza zapotrzebowanie na farmaceutw zpenym wyksztaceniem wyszym, atym samym utrzymuje wynagrodzenia na wzgldnie niskim poziomie. Ze wzgldu na wzrost liczby produktw leczniczych farmaceuci staj przed cig koniecznoci poszerzania swojej wiedzy, co przy obcieniu normaln prac jest kopotliwe oraz nie zawsze doceniane iwspnansowane przez wacicieli aptek. Reasumujc, farmaceuci widz potrzeby pacjentw, ale ich punkt widzenia uwypukla bariery, jakie napotykaj nadrodze ku lepszej obsudze. Jednoczenie indywidualne apteki musz zmierzy si zrosnc konkurencj aptek sieciowych ikoncentracj dostawcw. Wymienianymi rozwizaniami jest tworzenie grup zakupowych iczenie indywidualnych praktyk poprzez wsplny system zarzdzania zapasami izakupami oraz prowadzenie wsplnej polityki kadrowej iszkoleniowej, nawet zopcj scentralizowanego zarzdzania. Innym bardziej kapitaochonnym rozwizaniem jest otwieranie nowych, korzystnych lokalizacjach wcelu zwikszenia skali dziaania. Uzupenieniem przeprowadzonych wywiadw iobserwacji by przegld opracowa ekspertw (desk research) na temat moliwych do przewidzenia zmian wfunkcjonowaniu aptek oglnych. Eksperci wypowiadajcy si olosach farmacji aptecznej wybiegaj znacznie wprzyszo wyznaczajc megatrendy, ktre bd istotnie wpywa na otoczenie, wjakim funkcjonuje apteka (Anscombe et al. 2012, Meszaros 2009, Eckel 2011). Do najczciej wymienianych zjawisk, ktre bd ksztatowa przysze oblicze farmacji nale: konsolidacja brany. Podobnie jak inne obszary suby zdrowia apte-
257
ki cz si wsieci lub bd podlegay integracji pionowej. Wiksze podmioty czerpi korzyci zekonomii skali imaj wiksz si przetargow wobec konsolidujcych si dostawcw. Wrezultacie tych przeksztace jak mona wnioskowa, coraz wicej osb wfarmacji bdzie pracownikami. Koncentracja przyczyni si te do podniesienia poziomu wiedzy, poniewa wsplnie pracowa bd wiksze zespoy, co powinno sprzyja akumulacji wiedzy. sytuacja ekonomiczna. Kondycja gospodarcza, jak isposb nansowania suby zdrowia moe istotnie wpyn na rang aptek. Przeduajce si kryzysy ekonomiczne, jak iwspomniany utrudniony dostp do lekarzy nansowanych przez pastwo mog sprawi, e pacjenci borykajcy si zograniczeniami budetowymi bd bardziej polega na sobie. Moe to wzmocni nacisk na zapobieganie chorobom iupowszechni samoleczenie wlejszych przypadkach. Farmaceuci powinni suy pomoc wpoprawie stylu ycia ioferowa porad kliniczn. umasowienie produktw leczniczych. Apteki, chcc zwikszy swj zysk bd musiay znale sposb na zarabianie na usugach, poniewa leki bd podlegay dalszemu umasowieniu, aich wydawanie bdzie coraz bardziej zautomatyzowane. upowszechnienie farmakogenetyki. Dotychczas tylko kilka lekw przypisywanych jest na podstawie analizy genotypu. Wprzyszoci by moe to wanie farmaceuci bd mieli dominujc rol wokrelaniu terapii na podstawie prolu pacjenta, co moe przyczyni si do wyodrbnienia nowej specjalizacji. dugowieczno. Podobnie jak ograniczenie dostpu do suby zdrowia, jak iumniejszenie dochodw pacjentw, a take rosnca rednia dugo ycia bdzie kierowa pacjentw isystem opieki zdrowotnej ku prewencji zachorowa, co bdzie te sprzyjao rozwojowi sprzeday nutraceutykw (ywnoci, produktw spoywczych opodwyszonych walorach zdrowotnych) rosnce koszty pracy farmaceutw ipotrzeba opieki farmaceutycznej. Koszty zatrudnienia farmaceutw stopniowo rosn, ronie te zapotrzebowanie na fachow porad farmaceutyczn, co sprawia, e waciciele aptek bd przekierowywa farmaceutw do bezporedniej pracy zpacjentem, adystrybucja iwydawanie lekw bdzie podlegaa automatyzacji ipersonelowi mniej wykwalikowanemu.
258
wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych. Spadajce mare, wzrastajce koszty pracy, stabilne lub spadajce obroty skoni apteki do wykorzystania na wiksz skal nowych rozwiza technologicznych. Do czsto wymienianych uatwie nale: a) Zasoby elektroniczne (gwnie bazy danych) wspomagajce decyzje dotyczce terapii lekowej; b) Kody kreskowe iidentykacja drog radiow umoliwiaj lepsze zarzdzanie zapasami, anawet werykowanie, czy leki s prawidowo uywane; c) Infrastruktura telekomunikacyjna, szczeglnie przydatna wwspomaganiu dziaa prewencyjnych iwprzewlekych chorobach, pozwalajce wysya wiadomoci tekstowe zprzypomnieniem np., aby wzi lekarstwa lub zmierzy poziom glukozy. Infrastruktura telekomunikacyjna dostarcza te rozwiza interaktywnych takich jak ivr (Interactive Voice Response) czy platformy do obsugi handlu elektronicznego produktami leczniczymi; d) Automatyka irobotyka uatwiajce lub przejmujce na siebie wydawanie produktu leczniczego. Tutaj najczciej wymienia si urzdzenia automatycznie przetwarzajce recepty iprzygotowujce cae zamwienie, samoobsugowe kioski informacyjne lub automaty wydajce leki otc; e) Rozwizania it uatwiajce wspprac, np. e-recepty, elektroniczna wymiana danych midzy farmaceut alaboratoriami ipraktykami lekarskimi, szpitalami itd.; f ) Telezdrowie, telefarmacja monitoring zdrowia pacjenta za pomoc bezprzewodowych urzdze wysyajcych dane ostanie zdrowia takich, jak cinienie krwi, waga, poziom glukozy, cholesterolu, rytm serca. Farmaceuta lub inny czonek zespou opieki zdrowotnej moe na bieco monitorowa ireagowa na zmiany samopoczucia pacjenta.
ZAKOCZENIE
Zaprezentowana metodyka open foresightu okazaa si bardzo pomocna wznajdowaniu uytecznych informacji na temat uwarunkowa
259
dziaania aptek oglnych wPolsce iwyzwa, jakie czekaj farmacj apteczn wniedalekiej przyszoci. Przeprowadzone badania wskazuj, e polskie apteki otwarte bd musiay dostosowa si do ewoluujcych potrzeb pacjentw imodykacji wnansowaniu suby zdrowia. Wydaje si, e gwnym motorem zmian bd warunki ekonomiczne, wktrych funkcjonuj apteki ito one przypiesz rne formy integracji czy wprowadzenie dodatkowych oszczdnoci poprzez zastosowanie technologii informacyjnych. Jednoczenie bdziemy wiadkami poszerzenia zakresu dziaalnoci aptek. Apteki bardziej bd przypomina samoobsugowe drogerie, wktrych dodatkowo bdziemy mogli zasign porady farmaceuty, aleki wydawane na recept bd przygotowywane przez automaty. Przedstawiony futurystyczny obraz apteki stoi wopozycji do obecnego stereotypu apteki, wktrej schowany za szyb niedostpny farmaceuta obsuguje pacjentw. Trudno przewidzie tempo zmian zachodzcych wfarmacji aptecznej wPolsce, ale zpewnoci przyspieszy je nowa ustawa refundacyjna ikoncentracja na rynku aptecznym. Wobec powyszego apteki indywidualne powinny rozway wprowadzenie nowych rozwiza technicznych umoliwiajcych wiadczenie personelowi wwikszym zakresie usug opieki farmaceutycznej. Rwnie, aby podwyszy profesjonalizm udzielanych porad, apteki powinny celowo isystematycznie ksztaci swoich pracownikw iwspiera wspprac oraz dzielenie si wiedz. Wzakresie asortymentu produktowego apteki powinny skierowa si wstron wprowadzenia lub rozszerzenia linii sprztu medycznego ispecjalistycznych kosmetykw uzupenionego waciwym merchandisingiem. Wcelu wzmocnienia siy przetargowej apteki indywidualne powinny zawiera alianse iwykorzystywa rne formy integracji lub dalszej ekspansji dziaalnoci. Przeprowadzone wramach projektu badania miay charakter jakociowy. Dobrym uzupenieniem przedstawionych danych byyby badania ilociowe, ktre pozwoliby na skwantyfikowanie opisanych zjawisk iumoliwiyby bardziej dogbn analiz zalenoci midzy charakterystyk apteki awprowadzanymi zmianami oraz otoczeniem.
260
Anna Wielicka-Regulska LITERATURA

Anscombe J., omas M., Plimley J. (2012), The Future of Community Pharmacy in England, h p://www.atkearney.com/paper/-/asset_publisher/dVxv4Hz2h8bS/ content/the-future-of-community-pharmacy-in-england/10192 (stan na dzie 1.11.2012). Barometr Pharmaeksperta (2012), www.nia.org.pl/dat/a ach/464_barometr_pharmaexpertania201201.pdf (stan na dzie 1.11.2012) Capozzi M.M., Kellen A., Somers R. (2012), Making innovation structures work. McKinsey Global Survey results. h ps://www.mckinseyquarterly.com/ Making_innovation_structures_work_McKinsey_Global_Survey_results_ 3018 (stan na dzie 1.11.2012). Daheim C., Uerz G. (2006), Corporate foresight in Europe: ready for the next step? h p://foresight.jrc.ec.europa.eu/documents/papers/Seville-gu-cd-Dra 8-2006-e.pdf (stan na dzie 1.11.2012). Eckel F.M. (2011), Megatrends in Pharmacy: What the Future Holds. h p://www. pharmacytimes.com/publications/issue/2011/December2011/Megatrends-inPharmacy-What-the-Future-Holds (stan na dzie 1.11.2012). Gracht von der H.A., Vennemann Ch. Darkow I.L. (2010). Corporate foresight and innovation management: Aportfolio-approach in evaluating organizational development. Futures 42(4). Meszaros L. (2009), Pharmacy of tomorrow, h p://drugtopics.modernmedicine. com/drugtopics/Modern+Medicine+Now/Pharmacy-of-tomorrow/ArticleStandard/Article/detail/617024 (stan na dzie 1.11.2012) Heger T., Rohrbeck R. (2012) Strategic foresight for collaborative exploration of new business elds.Technological Forecasting and Social Change 79(5). Porter M.E., Millar V.E. (1985). How information gives you competitive advantage, Harvard Business Review 63 (4), s. 149-160.
OLGA STEFKO
Wydzia Ekonomiczno-Spoeczny Uniwersytet Przyrodniczy wPoznaniu stefko@up.poznan.pl
Kryzys nansowy amoliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wpolskim sektorze spoywczym przy wykorzystaniu analizy STEEPVL
sowa klucz owe: kryzys nansowy, rozwj, windykacja, sektor spoywczy streszczenie: Przemys spoywczy peni wan rol wrozwoju gospodarczym kraju. Skutki wiatowego kryzysu nansowego dotkny wiele sektorw polskiej gospodarki. Wartykule dokonano oceny oddziaywania kryzysu nansowego na sytuacj sektora na podstawie zmian wybranych wskanikw pynnoci izaduenia. Zbadano prawdziwo tezy, e istniej due moliwoci rozwinicia dziaalnoci windykacyjnej wrd rm przemysu spoywczego. Zaoenie to poddano werykacji przy uyciu metody steepvl.
Financial crisis versus development opportunities of vindicatory activity in the Polish food sector on the base of STEEPVL analysis
keywords: nancial crisis, development, vindication, food sector abstract: e food industry performs an important role in the economic development of the country. e results of the world`s nancial crisis have eected many of the Polish economic sectors. e article presents the assessment of the nancial crisis impact on situation in the sector, based on the analysis of the changes of selected liquidity and debt rates. e paper includes adiscussion with the thesis about great possibilities of developing vindicatory activity among enterprises of the food sector. is assumption has been examined using steepvl analysis.
262
Olga Stefko WPROWADZENIE
Rozwj, czyli wprowadzanie zmian na lepsze, udoskonalanie, towarzyszy nieodcznie dziaalnoci ludzkiej, zarwno wsferze teoretycznej, jak iwpraktyce gospodarczej. Jest zagadnieniem bardzo zoonym, wieloaspektowym, std wopracowaniach dotyczcych rozwoju zwielu dziedzin autorzy powicaj uwag tylko wybranym jego elementom (zobacz m.in.: Korol 2007, Brodziska 2010, Ste o 2010, Ste o 2011, Cielewicz 2012, Urban 2012). Wsposb bardziej kompleksowy plany, zaoenia, jak iwprowadzenie konkretnych dziaa rozwojowych wodniesieniu do regionw, sektorw gospodarki czy nawet poszczeglnych przedsibiorstw mona opracowywa irealizowa zwykorzystaniem metod foresightu, wtym steepvl. Majc na uwadze cige zmiany jakim podlega otaczajca nas rzeczywisto gospodarcza, zwaszcza wwietle kryzysu nansowego, analiza moliwoci rozwoju dziaalnoci okrelonych grup podmiotw gospodarczych woparciu ometod steepvl wydaje si zatem suszna, uzasadniona ipotrzebna. Wdobie oglnowiatowych ioglnokrajowych kopotw nansowych rmy windykacyjne maj szans na skuteczny idynamiczny rozwj nie tylko wdotychczas obsugiwanych przez nie sektorach gospodarki, ale ina nowych rynkach. Std celem opracowania uczyniono eksplorowanie przyszych moliwoci wejcia na nowy rynek przez rmy zajmujce si ciganiem zalegych nalenoci irozszerzenia dotychczasowej dziaalnoci oobsug podmiotw wchodzcych wskad sektora spoywczego.
MATERIAY IMETODY
Do analiz przeprowadzonych wartykule wykorzystano zarwno materiay pierwotne, jak iwtrne. Oprcz dostpnych opracowa statystycznych iliteratury przedmiotu do okrelenia relacji midzy kryzysem nansowym amoliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wprzemyle spoywczym wykorzystano dane pierwotne zgromadzone iudostpnione przez rm Notoria Serwis sa. Zawieray one indywidualne, roczne zestawienia bilansowe 20 czoowych rm przemysu spoywczego, ktrych identykacja, ze wzgldu na
Dziaalno windykacyjna w polskim sektorze spoywczym
263
ochron danych osobowych, nie bya moliwa. Jako materiay pierwotne wykorzystano rwnie niepublikowane dane branowe gus pochodzce z1526 przedsibiorstw wchodzcych wskad przemysu spoywczego. Na podstawie zebranego materiau policzono wskaniki rentownoci aktyww (roa = zysk ne o x 100%/aktywa ogem), kapitaw wasnych (roe = zysk ne o x 100/kapita wasny), atake inwestycji (roi = ebit x 100/aktywa ogem). Obliczono rwnie wskaniki pynnoci biecej iprzyspieszonej dla okresu midzy 2007 a2010 r. Przy realizacji celu, jakim uczyniono okrelenie moliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym wdobie kryzysu nansowego skorzystano rwnie za Pacholski, Trzcieliska, Wyrwicka (2008) zmetod eksploratywnych (skierowanych na zewntrz) inormatywnych (skierowanych do wewntrz), wchodzcych wskad metod foresightowych. Wykorzystano przy tym zarwno metody ilociowe, jak ijakociowe. Za Borodako (2009, 2011) do przeprowadzonych analiz uyto metod Kluczowych Czynnikw Sukcesu, za pomoc ktrej okrelono najwaniejsze, ale niewystarczajce dla zdobycia przewagi konkurencyjnej czynniki. Nastpnie przeprowadzono analiz steepvl, wktrej za Mendonca, Cuhna, Ru, Kaivo-oja (2004), Ringland (2007), atake Sutherland, Canwell (2007) wyodrbniono czynniki spoeczne (Social), technologiczne (Technological), ekonomiczne (Economic), ekologiczne (Ecological), polityczne (Political), czynniki odnoszce si do wartoci (Values) oraz czynniki prawne (Legal) ktre wpywaj na rozwj danego obszaru badawczego. Utworzone grupy przedstawiono ekspertom zbrany spoywczej, ktrzy poddali je klasykacji iwerykacji pod wzgldem wanoci iniepewnoci tak, aby wostatecznym wnioskowaniu by wstanie poda dwa kluczowe, uwzgldniajce oba wymienione kryteria, warunkujce moliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym.
KRYZYS FINANSOWY ADZIAALNO GOSPODARCZA
Zjawisko kryzysu nansowego przybiera zazwyczaj rne formy iodmiennie oddziauje na rne sektory gospodarki (Roubini iMihm 2011). W2008 r. midzynarodowe kopoty nansowe odczuwalne byy
264
Olga Stefko
przez polskich przedsibiorcw gwnie zpowodu coraz wikszych trudnoci zuzyskaniem kredytu. Wyranie spad rwnie w2008 r. polski eksport (ookoo 14% wstosunku do roku poprzedniego), czego przyczyn bya recesja unaszych gwnych partnerw handlowych. Spad, jak podaje gus, poziom pkb (o1,7 punktu procentowego) oraz wzrosa natomiast inacja (o1,6 punktu procentowego). Wkolejnych latach (2009-2011) nastpia poprawa warunkw gospodarowania isystematyczne wychodzenie Polski zkryzysu nansowego. Wskazywano na handel (hurtowy idetaliczny) jako na t cz gospodarki, ktra najszybciej rozwija si iosiga najlepsze wyniki. Wysoko notowano rwnie produkcj iwydobycie metali (Ste o 2012a, b). Dobre oglne notowania dla handlu detalicznego nie potwierdziy si jednak przy sprzeday detalicznej produktw spoywczych, zwaszcza wostatnich latach (wykres 1). Przemys spoywczy jako wmiar samodzielny wskazywany jest przez wielu, wtym Urbana (2010), za najszybciej rozwijajcy si dzia gospodarki ywnociowej naszego kraju (podczas okresu transformacji produkcja przemysu spoywczego rozwijaa si wrednim tempie 2,66% rocznie, czyli jednak nieco tylko wolniej ni caa polska gospodarka). Byo to jednak tempo trzykrotnie szybsze ni tempo produkcji
Wykres. 1 Wybrane, roczne stopy wzrostu wprzemyle spoywczym aPKB kraju (w%)
15 10 produkcja sprzedana 5 0
2006 2007 2008
2009
produkcja przemysowa sprzedadetaliczna

2010
spoycie PKB
-5 -10 -15
y=-1,64x +3,96 R=0,2993
Linear (sprzedadetaliczna)
rdo: Opracowanie wasne na podstawie danych GUS.
265
rolnej oraz prawie dwukrotnie szybsze od tempa wzrostu krajowego spoycia ywnoci, napojw iwyrobw tytoniowych, ktre odnotowano na poziomie 1,58% rocznie. Optymistycznie sytuacj wpolskim przemyle spoywczym ocenili Czyewski iGrzelak (2011) za Raport iprognozy (2010) iKowalczyk (2009). Wskazywali oni na wzgldnie stabiln sytuacj wtym sektorze wlatach 20082009, powoujc si na wystpujcy wnim niski udzia upadoci wstosunku do innych bran.
POZIOM ZADUENIA IPYNNOCI FINANSOWEJ WSEKTORZE SPOYWCZYM
Firmy zajmujce si windykacj nalenoci w czasie kryzysu nansowego igospodarczego s wstanie teoretycznie zwikszy wznacznym stopniu wasne przychody. Im gorsz sytuacj odnotowuj poszczeglne przedsibiorstwa, atake cae brane czy sektory gospodarki, tym zwiksza si potencjalnie grupa zainteresowanych wiadczonymi przez nich usugami. Zdanych zamieszczonych na wykresie 2 wynika, e przedsibiorstwa wchodzce wskad brany spoywczej skutecznie opieraj si kryzysowi. Co prawda wskanik oglnego zaduenia, ktry powinien si mieci midzy 0,57 0,67, wwikszoci analizowanych okresw osiga wartoci wiksze (wiadczy to osporym zadueniu), jednak kolejne obliczenia nie potwierdzaj zych rokowa. Zaduenie kapitau wasnego (zalecane przez banki na poziomie 1:1) daje poczucie bezpieczestwa inwestorom, podobnie jak poziom zaduenia dugoterminowego (specjalici wskazuj tu bezpieczny przedzia 0,5-1,0). Wsektorze spoywczym midzy 2006 a2010 r. poziom tego wskanika ksztatowa si poniej zalecanego przedziau, co wskazuje, e odnotowane wczeniej oglne zaduenie ma raczej charakter krtkoterminowy. Moe to sugerowa dorane kopoty zpynnoci nansow imoliwo znalezienia przez rmy windykacyjne miejsca dla siebie na rynku produktw spoywczych. Waciciele przedsibiorstw spoywczych s jednak nadal interesujcymi klientami instytucji nansowych ze wzgldu na poziom wskanika pokrycia zobowiza dugoterminowych rzeczowymi skadnikami majtku. wiadczy on oduych moliwo-
266
Olga Stefko
ciach zabezpieczenia posiadanym majtkiem ewentualnych dziaa inwestycyjnych nansowanych ze rodkw zewntrznych. Wpolskim przemyle spoywczym midzy 2007 a2010 r. nie zauwaono kopotw zpynnoci nansow. Wykonane obliczenia wskazuj na poprawny poziom pynnoci przedsibiorstw sektora, nawet na lekk nadpynno. Mimo zrnicowa interpretacyjnych zwizanych ze specyk poszczeglnych bran, adekwatny wtym przypadku wydaje si zalecany winterpretacji optymalny przedzia biecej pynnoci mieszczcy si midzy <1,2 2,0>. wiadczy to nie tylko obraku kopotw zregulowaniem biecych zobowiza, ale rwnie oposiadaniu przez przedsibiorstwa spoywcze niewielkich rezerw gotwkowych. Pynno przyspieszona, ktrej gwnym zadaniem jest okrelenie udziau najmniej pynnych aktyww biecych ogem posiadanych wykazaa wystpowanie w przedsibiorstwach przemysu spoywczego sporych zapasw. Ze wzgldu na okres sprawozda nansowych
Wykres 2. Zmiany zaduenia wpolskim przemyle spoywczym
5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00
2005 2006 2007 2008 2009 2010
1,27 1,02 1,17 0,99 0,22 1,89 1,37 1,53 1,10 1,29 1,07 1,56 1,18 3,55 3,28 2,72 2,75 4,42
3,62
0,19
0,29
0,27
0,24
0,33
zaduenie ogem zaduenie kapitau wasnego zaduenie dugoterminowe pokrycie zobowiza dugoterminowych rzeczowymi skadnikami majtku
rdo: Opracowanie wasne na podstawie niepublikowanych danych GUS.
267
(grudzie danego roku), na podstawie ktrych wykonano analizy, zduym prawdopodobiestwem stwierdzi mona, i rnice midzy wskanikiem biecej iprzyspieszonej pynnoci wynikay zposiadania przez rmy duych zapasw wyrobw gotowych. Jest to dla przedsibiorstw przemysu spoywczego zjawiskiem naturalnym, poprawnym igwarantujcym zapewnienie cigoci poday wnastpnych okresach. Do podobnych wnioskw doszli rwnie inni ekonomici analizujcy poziom pynnoci wsektorze spoywczym. Obliczenia wykonane przez Urbana (2010) wykazay, e midzy 1989 a2008 r. oglnobranowy wskanik pynnoci nie spada poniej poziomu 1,2, sigajc wposzczeglnych okresach 1,3, kiedy to przedsibiorstwa zaczynay wchodzi wnadpynno. Bieniasz iGoa (2012) analizujc parametry pynnoci dla 28 klas brany spoywczej, wtym 23 grup przedsibiorstw produkujcych artykuy spoywcze i5 grup, wramach ktrych przedsibiorcy wytwarzali napoje (na podstawie wpisw zpkd 2007) wokresie midzy 2005 r. a2007 r. stwierdzili, e rednia bieca pynno oscylowaa wgranicach 1,4, szybka 0,92. Pynno gotwkowa natomiast wynosia 0,22. Brak kopotw zregulowaniem biecych zobowiza potwierdziy take wykonane przez nich obliczenia dugoci cyklu kapitau obrotowego (32 dni) ikonwersji gotwki (36 dni). Zprzedstawionych zestawie wynika zatem, e rozpoczcie dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym przez przedsibiorstwa, dla ktrych jest to nowy rynek, moe nastrczy pewne trudnoci. Przedstawione oglne dane, na podstawie ktrych przeprowadzono analizy (ze wzgldu na ich dostpno) kocz si na 2010 r. Warto chyba zatem zastanowi si, wjakich okolicznociach ewentualnie mona by zdecydowa si na ekspansj na nowy rynek ijakie czynniki powinny towarzyszy temu procesowi.
MOLIWOCI ROZWOJU DZIAALNOCI WINDYKACYJNEJ
Do oceny moliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej na nowym dla przedsibiorstwa rynku spoywczym postanowiono wykorzysta analiz steepvl. Wtym celu, na podstawie literatury zwizanej zarwno zanaliz nansow, jak iprzemysem spoywczym, atake wasnych
268
Olga Stefko
obserwacji idowiadcze badawczych wygenerowano list czynnikw, wybierajc znich nastpnie, metod wskaza, po trzy najwaniejsze wramach poszczeglnych obszarw (tabela 1).
Tabela 1. Wybr czynnikw gwnych wposzczeglnych obszarach analizy
STEEPVL
Oznaczenie czynnikw Rodzaj czynnikw STEEPVL Spoeczne (S) S1 S2 S3 Poziom skonnoci do ryzyka przedsibiorcw zbrany spoywczej Poziom zaufania spoecznego do instytucji nansowych Gotowo do wsppracy midzy przedsibiorcami Technologiczne (T) T1 T2 T3 Efektywno systemu transferu ioceny wiedzy zzakresu nansw ibankowoci Poziom rozwoju infrastruktury informatycznej Poziom zaawansowania technologicznego przedsibiorstw wkorzystaniu zbankowoci elektronicznej Ekonomiczne (Ekn) Ekn1 Ekn2 Ekn3 Dostpno funduszy krajowych iunijnych Kopoty zpynnoci iwypacalnoci brany spoywczej Poziom zaduenia przedsibiorstw spoywczych Ekologiczne (Ekl) Ekl1 Ekl2 Ekl3 Bariery rozwojowe zwizane zochron rodowiska Aktywno organizacji ekologicznych Poziom wsparcia publicznego dla wdroenia technologii rodowiskowych Polityczne (Pl) Pl1 Pl2 Pl3 Preferencje wkredytowaniu maych irednich przedsibiorstw Stosowanie si do regulacji unijnych Wsparcie publiczne dla okrelonych rodzajw przedsibiorstw spoywczych

Oznaczenie czynnikw Rodzaj czynnikw STEEPVL Wartoci (W) W1 W2 W3 Poziom gotowoci do wsppracy Potrzeba konkurowania Potrzeba kreatywnoci Prawne (Pr) Pr1 Pr2 Pr3 Szybko procedur prawnych Dostp do wsparcia prawnego Przewidywalno systemu podatkowego
269
Wyodrbnione czynniki poddano nastpnie ocenie pod ktem siy ich wpywu na moliwoci rozpoczcia dziaalnoci windykacyjnej przez przedsibiorstwa, dla ktrych sektor ten by do tej pory obszarem nowym. Wykorzystano przy tym 7-stopniow skal oceny Likerta, gdzie jako 1 oznaczono czynniki bardzo mao wane lub niewane, natomiast jako 7 bardzo wane dla realizacji celu. Okazao si, e najwaniejsze dla realizacji zadania wejcia na nowy rynek s czynniki spoeczne, ekonomiczne, polityczne inalece do grupy reprezentowanych wartoci (wykres 3). Wrd czynnikw spoecznych najwaniejszym okazaa si skonno przedsibiorcw zsektora spoywczego do ponoszenia ryzyka (S1). Wgrupie czynnikw ekonomicznych najwysze noty otrzyma czynnik kopoty zpynnoci iwypacalnoci brany spoywczej (Ekn2), wpolitycznych wsparcie publiczne dla okrelonych rodzajw przedsibiorstw spoywczych (Pl3), natomiast wrd czynnikw reprezentujcych okrelone wartoci poziom gotowoci do wsppracy (W1). Jako najmniej wane dla moliwoci ekspansji na nowy rynek wskazano czynniki ekologiczne (Ekl1, Ekl2, Ekl3), atake zgrupy czynnikw prawnych przewidywalno systemu podatkowego (Pr3). rednia ocena wszystkich czynnikw wypada na poziomie 5,2.
270
Olga Stefko Wykres 3. Czynniki determinujce moliwo rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym
S1 Pr3 Pr2 Pr1
7 6 5 4
S2 S3 T1
W3
3 2
T2
W2
1 0
T3
W1
Ekn1
Pl3 Pl2 Pl1 Ekl3 Ekl2 Ekl1 Ekn3
Ekn2
Aby oceni stopie przewidywalnoci przyszego stanu czynnikw charakteryzujcych si rn si oddziaywania na zdarzenia wprzyszoci rwnie zastosowano 7-stopniow skal oceny Likerta. Tym razem jednak 1 przypisano wskazaniom oznaczonym jako bardzo mao przewidywalne, natomiast 7 bardzo przewidywalnym. Przeprowadzajcym analiz zadano pytanie oprzewidywalno czynnikw, gdy (za Nazarko, Ejdys, Dbkowska 2012) wydawao si ono bardziej zrozumiae ni pytanie oniepewno. Opierajc si na zaleceniach Wieczorkowskiej iWierzbiskiego (2007), przeksztacono nastpnie skal oceny wnastpujcy sposb: (17) (26) (35) (44) (53) (62) (71). Na tej podstawie otrzymano zrnicowan pod wzgldem niepewnoci list czynnikw (wykres 4). Najwiksz niepewno wykazay obszary spoeczne iprawne, awtym czynniki: poziom skonnoci do ryzyka przedsibiorcw
Dziaalno windykacyjna w polskim sektorze spoywczym Wykres 4. Ocena niepewnoci czynnikw zwizanych zmoliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym
S1 Pr3 Pr2 Pr1
271
7 6 5 4
S2 S3 T1
W3
3 2
T2
W2
1 0
T3
W1
Ekn1
Pl3 Pl2 Pl1 Ekl3 Ekl2 Ekl1 Ekn3
Ekn2
zbrany spoywczej (S1), poziom zaufania spoecznego do instytucji nansowych (S2) grupa czynnikw spoecznych oraz przewidywalno systemu podatkowego (Pr3) grupa czynnikw prawnych. Poziom redniej wartoci czynnikw niepewnoci osign poziom 4,0. Wyniki badania niepewnoci czynnikw wzestawieniu zocen siy ich wpywu na moliwo rozwoju dziaalnoci gospodarczej wsektorze spoywczym byy podstaw do wstpnego wyodrbnienia kluczowych czynnikw niezbdnych do realizacji zadania (wykres 5). Na podstawie danych zawartych na wykresie 7 za takie uznano czynniki zaliczane do grupy spoecznych (S1 poziom skonnoci do ryzyka przedsibiorcw zbrany spoywczej iS2 poziom zaufania spoecznego do instytucji nansowych) ze wzgldu na fakt, i wnajwyszym stopniu determinuj one moliwo rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym, ajednoczenie charakteryzuj si najwyszym stopniem
272
Olga Stefko Wykres 5. Czynniki kluczowe dla moliwoci rozwoju dziaalnoci windykacyjnej wsektorze spoywczym
8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Ekl1, Ekl2 T3 Pl2 Ekn3 Ekn2 Ekl3 Ekn1 Pr3 Pl1 S2 S3 S1 W1
T1, Pr1, Pr2 W2,W3 Pl3
niepewnoci. Poza nimi, aby skutecznie rozwija dziaalno polegajc na skutecznym ciganiu zalegych nalenoci, trzeba rwnie bra pod uwag pozostae czynniki spoeczne, takie jak gotowo do wsppracy midzy przedsibiorcami (S3), jak rwnie: poziom gotowoci do wsppracy (W1), efektywno systemu transferu ioceny wiedzy zzakresu nansw ibankowoci (T1), szybko procedur prawnych (Pr1), dostp do wsparcia prawnego (Pr2).
ZAKOCZENIE
Oglnowiatowy kryzys nansowy jest faktem, zktrego konsekwencjami zmierzy si musz nie tylko cae gospodarki czy pastwa, ale iposzczeglne sektory wraz zpojedynczymi ich przedstawicielami. Podstaw kopotw stanowi trudnoci finansowe sprowadzajce si do nadmiernego zaduenia iproblemy zregulowaniem biecych i dugoterminowych zobowiza. Sytuacja ta stanowi idealne rodowisko do rozwijania dziaalnoci windykacyjnej, wspomagajcej popraw pynnoci nansowej poszczeglnych podmiotw gospodarczych.
273
Jak si jednak okazuje problemy nansowe dotykaj nie wszystkich wjednakowym stopniu. Co wicej, nadal istniej obszary dziaalnoci gospodarczej, ktre wydaj si wrcz odporne na kryzys. WPolsce naley do nich midzy innymi sektor spoywczy. Przeprowadzone analizy przedsibiorstw wykazay bezpieczny poziom zaduenia ipynnoci. Nie dowodzi to jednak cakowitego braku moliwoci rozwinicia dziaalnoci windykacyjnej na tym obszarze. Ekspansja tej dziaalnoci na nowy rynek, po analizie kluczowych czynnikw wchodzcych wskad steepvl wydaje si jednak moliwa, ale pod warunkiem, e wzronie poziom skonnoci do ryzyka przedsibiorcw zbrany spoywczej oraz e podwyszeniu ulegnie zaufanie spoeczne do instytucji nansowych, skutkujce tym, i dziaajcy wsektorze zaczn si bardziej zadua.
LITERATURA
Bieniasz A., Goa Z, (2012), Zrnicowanie ikierunki zmian pynnoci nansowej wprzemyle spoywczym wPolsce, rn seria, t. xiv, z. 1, Warszawa - Pozna - Biaystok, s. 46-50. Borodako K. (2009), Foresight wzarzdzaniu strategicznym, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Borodako K. (2011), Foresight wturystyce. Bariery wykorzystania irozwoju, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Brodziska K. (2010), Rozwj rolnictwa ekologicznego wPolsce na tle uwarunkowa przyrodniczych isystemu wsparcia nansowego, Problemy Rolnictwa wiatowego zn sggw, t. 10 (xxv), z. 2, Warszawa. Cielewicz W. (2012), Rozwj specjalnych stref ekonomicznych wPolsce, [w:] R. Brol, A. Sztando (red.), Gospodarka lokalna wteorii ipraktyce, ue we Wrocawiu, Wrocaw. Czyewski A., Grzelak A. (2011), Rolnictwo wPolsce na tle sytuacji oglnoekonomicznej kraju wokresie kryzysu 2007 2009, Roczniki Nauk Rolniczych, seria G, t. 98, z. 3. Warszawa, s. 21-31. Korol J. (2007), Wskaniki zrwnowaonego rozwoju wmodelowaniu procesw regionalnych, Wydawnictwo Adam Marszaek, Toru. Kowalczyk S. (2009), Analizy branowe. Procesy upadociowe wagrobiznesie siy przeciwdziaajce i przyspieszajce, [w:] E. Mczyska (red.), Meandry upadoci przedsibiorstw. Klska czy druga szansa?, Wydawnictwo sgh, Warszawa. Mendonca S., Cuhna M.P., Ru F., Kaivo-oja J. (2004), Wild cards, weak signals and organizational improvisation Futures, No. 36, s. 201-217.
274
Olga Stefko
Nazarko J., Ejdys J., Dbkowska K. (2012), Model oraz wyniki pilotaowego badania typu foresight wobszarach wzrost gospodarczy, innowacyjno mazowieckich przedsibiorstw, rozwj lokalny, cz. 1, Politechnika Biaostocka, Biaystok. Niepublikowane dane statystyczne gus, sprawozdanie nansowe F-02, gus, Warszawa 2011. Orowski W. (2011), Kryzys nansowy apozycja Zachodu, [w:] R. Kuniar (red.), Kryzys apozycja midzynarodowa Zachodu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Pacholski L. M., Trzcieliski S., Wyrwicka M.K. (2008), Metodologia foresightu regionalnego dla wojewdztwa wielkopolskiego, Politechnika Poznaska, Pozna Ringland G. (2007), UNIDO Technology Foresight for Practitioners. ASpecialised Course on Scenario Building, Prague, s. 5-8. Roczniki Statystyczne gus 2002-2010. Roczniki Statystyczne Przemysu gus 2002-2010. Roubini N., Mihm S. (2011), Ekonomia kryzysu, Ocyna Wolters Kluwer Polska, Warszawa. Ste o O. (2010), Uwarunkowania rozwoju polskiego ogrodnictwa, Zeszyty Naukowe sggw nr 84, Warszawa. Ste o O. (2011), Kierunki rozwoju polskiego ogrodnictwa, , Zeszyty Naukowe sggw, Problematyka rolnictwa wiatowego, t. xxvi, z. 1, Warszawa. Ste o O. (2012a), Kryzys nansowy arentowno polskiego przemysu spoywczego, Zeszyty Naukowe sggw , Problemy rolnictwa wiatowego, t. 12 (xxvii), z. 2, Warszawa, s. 86-93. Ste o O. (2012b), Kryzys nansowy azmiany poziomu pynnoci nansowej przedsibiorstw przemysu spoywczego, Roczniki Naukowe (Stowarzyszenie Ekonomistw Rolnictwa iAgrobiznesu), t. xiv, z. 1, Warszawa Pozna Biaystok, s. 483-485. Sutherland J., Canwell D. (2007), Klucz do zarzdzania strategicznego. Najwaniejsze teorie, pojcia, postaci. Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa. Urban R. (2010), Stan imoliwoci rozwojowe polskiego przemysu spoywczego. Postpy Nauk Rolniczych, pan, nr 2, Warszawa. Urban R. (2012), Ocena spjnoci procesw rozwojowych rolnictwa iprzemysu spoywczego, Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, z. 1, Warszawa. Urban R.(2005), Polski przemys spoywczy wUE konkurencyjno iszanse rozwojowe, ierig-pib, Warszawa. Wieczorkowska G., Wierzbiski J. (2007), Statystyka. Analiza bada spoecznych, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa.
ARKADIUSZ BOROWIEC
Wydzia Inynierii Zarzdzania Politechnika Poznaska Arkadiusz.Borowiec@put.poznan.pl
Perspektywy rozwoju przedsibiorstwa poprzez zamwienia publiczne na przykadzie rmy brany transportowej. Studium przypadku
sowa kluczowe: zamwienia publiczne, rozwj przedsibiorstwa streszczenie: Celem artykuu jest wskazanie kluczowych czynnikw wpywajcych na rozwj przedsibiorstwa brany transportowej korzystajcego zrynku zamwie publicznych. Wcelu ich okrelenia wykorzystano metodyk mylenia sieciowego, atake studia literatury przedmiotu, analiz swot oraz metod scenariuszow. Wartykule dowiedziono, e wykorzystujc rynek zamwie publicznych wperspektywie 2020 r. rma ma szans uzyska czoow pozycj wregionie.
Prospects for the enterprise development through public procurement on the example of the entity from atransport industry case study
keywords: public procurement, enterprise development abstract: e aim of the article is to identify the key factors aecting the development of the transport industry company beneting from public procurement market. In order to determine the factors, the author applied anetwork thinking methodology, literature studies, swot analysis and scenario method. e paper demonstrates that using the public procurement market in the horizon of 2020, the company has achance to obtain aleading position in the region.
276
Arkadiusz Borowiec WPROWADZENIE
Rynek zamwie publicznych jest jednym znajwikszych inajbardziej dynamicznie rozwijajcych si rynkw wpolskiej gospodarce. Jak wykazuj wyniki bada (Borowiec 2010) przedsibiorstwa, ktre zniego korzystaj wduym stopniu poprawiaj swoje wyniki nansowe oraz zwikszaj przewag konkurencyjn wobec innych podmiotw. Wzwizku ztym wartykule podjto prb okrelenia perspektyw rozwoju przedsibiorstwa brany transportowej uczestniczcego wprzetargach publicznych do 2020 r. Aby osign ten cel posuono si metodami wykorzystywanymi wbadaniach foresightowych do ktrych nale analiza swot imetoda scenariuszowa. Wykorzystano take metodyk mylenia sieciowego pozwalajc na wyodrbnienie kluczowych czynnikw warunkujcych kreowanie przez rm skutecznej polityki na rynku zamwie publicznych.
STUDIA LITERATUROWE ZZAKRESU ANALIZ
Problematyka dotyczca perspektyw rozwoju przedsibiorstw brany transportowej wzwizku zkorzystaniem przez nie zrynku zamwie publicznych nie jest podejmowana wliteraturze polskiej. Poza autorskimi badaniami dotyczcymi wpywu zamwie publicznych na wyniki nansowe irozwj przedsibiorstwa mona wniej znale bardzo nieliczne wzmianki na ten temat. Szeroko jednak opisywany jest problem rozwoju organizacji, ktry ma charakter relatywny itrudno mierzalny (Biaasiewicz 2002, s.111). Najczciej jest on deniowany jako zachodzcy wczasie proces zmian (Machaczka 1998, s. 14). Wtoku tego procesu poszczeglne caoci cz si wbardziej skomplikowane ukady, ktre odznaczaj si nowymi waciwociami iprawidowociami dotychczas niespotykanymi (Pszczoowski 1978, s. 212). Wliteraturze przedmiotu nie ma jednoznacznej denicji rozwoju przedsibiorstwa. Wielu autorw traktuje to pojcie jako zjawisko wycznie jakociowe, inni natomiast podkrelaj komplementarny charakter zmian jakociowych iilociowych. Przykadowo Z. Piercionek rozwj traktuje jako zjawisko jakociowe, ktre polega na wprowadzaniu rnego rodzaju innowacji (Piercionek 1996, s. 11), natomiast
Zamwienia publiczne na przykadzie rmy transportowej
277
J. Penc twierdzi, e jest to proces zmian ilociowych ijakociowych, ktre sprzyjaj przetrwaniu istabilnoci przedsibiorstwa (Penc 1997, s. 381). Wydaje si wic, e przez rozwj przedsibiorstwa mona rozumie zwikszenie sprawnoci jego dziaania zarwno waspekcie jakociowym, jak iilociowym. Na gruncie bada literaturowych rozwj przedsibiorstwa jawi si jako konieczny warunek przetrwania przedsibiorstwa. Dotyczy to take sektora maych irednich przedsibiorstw, do ktrych naley badany wniniejszym artykule podmiot. Moe on tak jak inne rmy tej wielkoci wykorzystywa rne czynniki, ktre wspomagaj jego rozwj. Czynniki te pochodz zwntrza lub zzewntrz organizacji (Nogalski, Rutka, Wjczik-Karpacz 2007). Ich specykacj przedstawiono w analizie swot zawartej w dalszej czci artykuu. Jednym zciekawszych czynnikw, ktre mog wpyn wznacznym stopniu na przyspieszenie rozwoju przedsibiorstwa, s zamwienia publiczne. Mona zaliczy je do istotnych instrumentw makroekonomicznych, ktre odzwierciedlaj popyt rynkowy ipozwalaj na stabilne nansowanie dziaalnoci podmiotu gospodarczego. Problematyk t od strony zagadnie ekonomicznych zajmuje si jednak wPolsce niewielu badaczy. Nale do nich przede wszystkim O. Lissowski, J. Pierg iM. Kolenikow. Rzadko wykorzystywana jest take metodyka mylenia sieciowego, suca do rozwizywania przede wszystkim problemw systemowych izpowodzeniem dajca si zastosowa wprojektach foresightowych. Za jej twrcw uznaje si trzech szwajcarskich profesorw: P. Gomeza, G. Probsta oraz H. Ulricha. Skada si ona zszeciu faz przedstawionych na rysunku 1. Zrysunku 1 wynika pewna sekwencyjno poszczeglnych etapw dziaania, niemniej jednak autorzy metodyki postuluj, aby wprocesie jej wykorzystywania nawizywa do faz, ktre wczeniej zostay ju zakoczone lub wyprzedzajco siga do kolejnych (Zimniewicz 1999). Mylenie sieciowe mona zastosowa wwielu sytuacjach. Umoliwia ono przykadowo spojrzenie na problem zpunktw widzenia rnych interesariuszy zwizanych zfunkcjonowaniem systemu, odpowiednie zdeniowanie problemu czy te zbadanie siy icharakteru wzajemnych
278
Arkadiusz Borowiec Rysunek 1. Fazy metodyki mylenia sieciowego

1 Ustalanie celw
i modelowanie sytaucji problemowej
6 Wprowadzenie
rozwizania problemw w ycie
Analiza oddziaywa
Planowanie strategii i dziaa
3 Ujcie i interpretacja moliwoci zmian sytuacji
Objanienie moliwoci kierowania
rdo: Probst, Gomez (1989, s. 6) oraz Ulrich, Probst (1990, s. 114).
oddziaywa czci stanowicych jego cao. Metodyk mona take stosowa wcelu lepszego poznania izrozumienia caoci systemu oraz jego czci, sformuowania regu dla jego funkcjonowania oraz zwrcenia uwagi na proces niezbdnych zmian.
METODYKA BADA
Wartykule wykorzystano metodyk mylenia sieciowego wspart analiz swot oraz metod scenariuszow wcelu wskazania perspektyw rozwoju przedsibiorstwa brany transportowej biorcego udzia wprzetargach publicznych. Analiza swot pozwolia na wyodrbnienie kluczowych czynnikw niezbdnych wprocesie tworzenia sieci powiza wpywajcych na rozwj przedsibiorstwa poprzez instrument zamwie publicznych. Natomiast na podstawie przeprowadzonej analizy sieciowej stworzono scenariusze rozwoju przedsibiorstwa wtrzech
279
ujciach: optymistycznym, pesymistycznym iprawdopodobnym. Dane do przeprowadzenia bada zebrano wtrakcie trzymiesicznego stau naukowego.
Badania zaprezentowane wniniejszym artykule zostay przeprowadzone wprzedsibiorstwie brany transportowej. Firma ta dziaa na rynku od 2000 r. iwiadczy usugi zzakresu transportu iratownictwa medycznego wykonywane przez 24 godziny na dob przez 7 dni wtygodniu. Wswojej dziaalnoci kadzie duy nacisk na wysoki poziom wiadczonych usug oraz na wyspecjalizowany idowiadczony personel medyczny. Badany przedmiot bada dysponuje ot 13 pojazdw speniajcych wszystkie wymogi Narodowego Funduszu Zdrowia, posiadajc homologacj sanitarn oraz speniajc norm pn en 17 89. Wofercie badanego podmiotu znajduj si rne rodzaje usug transportowych. Nale do nich m.in.: transport specjalistyczny typu S, wskad ktrego wchodz: lekarz specjalista, dwch ratownikw ikierowca; transport podstawowy typu P, wskad ktrego wchodz: dwch ratownikw ikierowca; transport sanitarny; transport midzynarodowy; zabezpieczenie imprez masowych.
WYNIKI BADA
Jak ju wspomniano, pierwszym krokiem zwizanym zokreleniem perspektyw rozwoju przedsibiorstwa brany transportowej korzystajcego zzamwie publicznych byo przeprowadzenie analizy swot. Aby prawidowo j przeprowadzi, naleao zapozna si zca dokumentacj prowadzon przez rm, atake pozna jej pozycj na tle konkurencji dziaajcej na rynku. Wefekcie stworzono tabel zawierajc mocne isabe strony przedsibiorstwa, atake szanse izagroenia, ktre przed nim stoj (tabela 1).
280
Arkadiusz Borowiec Tabela 1. Analiza SWOT badanego przedsibiorstwa

Silne strony Wysokie kwalikacje iumiejtnoci personelu Poprawiajca si cyklicznie rentowno Utrzymywanie kosztowej przewagi konkurencyjnej nad wikszoci przewonikw na rynku Bardzo nowoczesny tabor samochodowy speniajcy normy Wysoka zdolno przewozowa Szanse Due moliwoci korzystania zpomocy nansowej UE Wzrost zapotrzebowania na transport Wykorzystanie wwikszym stopniu rynku zamwie publicznych Wejcie na nowe rynki wcaej Polsce Sabe strony Brak penej znajomoci przepisw ustawy Prawo zamwie publicznych iwykwalikowanego personelu wtym zakresie
Zagroenia Wysoki poziom wypadkw drogowych Niskie standardy jakociowe infrastruktury Wzrost konkurencji na rynku przewozw samochodowych Konkurencja ze strony transportu lotniczego ikolejowego
Na bazie przeprowadzonej analizy swot sformuowano sytuacj problemow zgodnie zmetodyk mylenia sieciowego. Od wielu lat analizowane przedsibiorstwo uczestniczy wrynku zamwie publicznych wcharakterze wykonawcy. Wzwizku ztymi dziaaniami pozyskuje nowe zlecenia oraz rozwija swoj dziaalno. Wostatnim czasie dziki wygranym przetargom nastpi dynamiczny jego wzrost, wyraajcy si przede wszystkim takimi ilociowymi wskanikami jak liczba zatrudnionych osb czy konieczno zakupu dodatkowych samochodw. Nowe pojazdy, aco za tym idzie poprawa komfortu jazdy, poprawiy take wznaczcy sposb parametry jakociowe dziaalnoci przedsibiorstwa. Szeroki udzia wprzetargach publicznych nie jest jednak pozbawiony problemw. Na rynku znajduje si bowiem kilku konkurentw, ktrzy take dynamicznie staraj si rozwija. Badane przedsibiorstwo
Zamwienia publiczne na przykadzie rmy transportowej Rysunek 2. Sie zalenoci wpywajcych na rozwj rmy woparciu ozamwienia publiczne
Przychd rmy Terminowo K Dotacje Zaufanie
281
cena usug K
Korzystne dla MSP przepisy prawne
Rozwj woparciu ozamwienia publiczne K
Dobra organizacja pracy wrmie K
Przedsibiorczo Biurokracja Kompetencje zaogi K Liczba konkurentw Szara strefa
nie ma rwnie specjalisty znajcego system zamwie publicznych ipotracego prawidowo interpretowa przepisy prawne. Czynniki te decyduj przede wszystkim operspektywach rozwoju badanego przedsibiorstwa poprzez efektywniejsze wykorzystanie rynku zamwie publicznych whoryzoncie 2020 r. Na podstawie obserwacji funkcjonowania badanego przedsibiorstwa zbudowano sie zalenoci pomidzy najwaniejszymi elementami wystpujcymi wjego wntrzu iotoczeniu. Elementy te to kluczowe czynniki, ktre maj wpyw na rozwj rmy woparciu ozamwienia publiczne. Sie przedstawiono na rysunku 2. Kady zczynnikw zosta nastpnie zaklasykowany jako kierowalny lub niekierowalny zpunktu widzenia waciciela przedsibiorstwa. Czynniki kierowalne oznaczono na rysunku du liter K. Intensywno wpyww oszacowano za pomoc macierzy wpyww (tabela 1) wskali 4-stopniowej (0 brak oddziaywania, 3 bardzo dua intensywno oddziaywania). Wedug metodyki mylenia sieciowego
282
Arkadiusz Borowiec
czynniki zawarte wmacierzy mona sklasykowa jako aktywne (bardzo silnie wpywaj na inne elementy, same niepodlegaj wpywom), pasywne (wmaym stopniu dziaaj na inne, podlegajc silnym wpywom), krytyczne (silnie wpywaj na inne, podlegajc rwnie silnym wpywom) oraz leniwe (sabo oddziauj na inne, podlegajc sabym wpywom). Wszystkie czynniki przedstawiono nastpnie na mapie intensywnoci (rysunek 3), ktra wbardzo prosty sposb pozwala na szybk identykacj charakteru czynnikw.
Tabela 2. Macierz wpyww
1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 P Rozwj woparciu ozamwienia publiczne (K) Cena usug (K) Przychd rmy Terminowo (K) Dotacje Zaufanie Korzystne dla MP przepisy prawne Dobra organizacja pracy wrmie (K) Biurokracja Kompetencje zaogi (K) Liczba konkurentw Szara strefa Przedsibiorczo Suma P X 3 0 1 1 3 2 1 2 3 1 1 2 20 2 3 X 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 7 3 3 3 X 0 3 0 1 2 0 3 2 0 2 19 4 0 0 0 X 0 0 0 3 1 1 0 0 1 6 5 0 0 0 0 X 0 2 1 0 0 0 0 1 4 6 2 0 0 0 0 X 0 0 2 2 0 3 0 9 7 0 0 0 0 0 0 X 0 0 0 0 0 0 0 8 0 0 0 2 0 1 0 X 0 2 0 0 0 5 9 0 0 0 0 0 2 0 0 X 0 0 0 1 3 10 1 0 0 0 0 0 0 0 0 X 0 0 0 1 11 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 X 0 0 0 12 0 0 0 0 0 2 3 1 3 0 0 X 0 9 13 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 X 2 A 11 6 2 3 4 8 8 8 8 11 5 4 7 X
Zamwienia publiczne na przykadzie rmy transportowej Rysunek 3. Mapa intensywnoci

25 20 15 10 4 5 0 0 2 4 12 5 11 6 6 13 8 8 9 7 10 12 10 1 3
283
Bardzo wane jest obiektywne poprowadzenie granicy podziau pomidzy kategoriami czynnikw uzyskanych wmacierzy wpyww tak, aby uzyska czynniki aktywne, krytyczne, pasywne ileniwe. Przyjto, e linie podziau bd przebiega wmiejscach, ktre powstaj wwyniku podzielenia maksymalnej wartoci Aoraz P przez 2. Uzyskane wten sposb wartoci to A= 5,5 oraz P = 10. Zmapy intensywnoci wynika, e do czynnikw, ktrymi mona aktywnie dziaa wcelu rozwoju przedsibiorstwa poprzez system zamwie publicznych nale: cena usug (2), zaufanie (6), dobra organizacja pracy wrmie (8), biurokracja (9), korzystne dla mp przepisy prawne (7), kompetencje zaogi (10) oraz przedsibiorczo (13). Czynniki te s otyle interesujce dla waciciela rmy, gdy - jak ju zostao podkrelone - istotnie wpywaj na inne, jednoczenie same nie podlegajc silnym wpywom. Co wane wrd wymienionych czynnikw wspierajcych rozwj przedsibiorstwa znalazy si trzy kierowalne (cena usug, dobra organizacja pracy wrmie, kompetencje zaogi). To wanie za pomoc tych czynnikw przedsibiorstwo powinno zdobywa rynek, biorc udzia wprzetargach publicznych. Warto te podkreli, e czynniki te wsparte waciw polityk pastwa wstosunku do rm sektora mp, wzrostem zaufania, atake ograniczeniem
284
Arkadiusz Borowiec
biurokracji mog pozwoli badanemu przedsibiorstwu na uzyskanie miana lidera wswojej brany whoryzoncie 2020 r. Zperspektywy przedsibiorstwa moliwe s trzy scenariusze: optymistyczny, pesymistyczny oraz realistyczny. Scenariusze rozwoju kluczowych czynnikw kierowalnych przedstawiono wtabeli 3.
Tabela 3. Scenariusze rozwoju aktywnych czynnikw sterowalnych
Czynniki Scenariusze optymistyczny Dziki regularnemu uczestnictwu wpostpowaniach przetargowych ceny bd mogy by utrzymywane na relatywnie niskim poziomie, co doprowadzi do zwikszenia czstotliwoci wygrywanych przetargw Poprawiajca si organizacja pracy wrmie pozwoli na lepsze zagospodarowanie czasu izwikszy uczestnictwo wprzetargach publicznych. Pozwoli take na stopniowe obnienie kosztw icen usug pesymistyczny Dziki wysokim kosztom udziau wpostpowaniach przetargowych iniezbyt skutecznym praktykom przedsibiorstwa na rynku zamwie publicznych ceny utrzymywane bd na wysokim poziomie realistyczny Po kilku wygranych postpowaniach przetargowych ceny usug bd utrzymyway wzgldnie stabilny poziom co pozwoli na skuteczn konkurencj cenow wzgldem innych rm transportowych na rynku Wzwizku zbrakiem przekonania ze strony waciciela organizacja rmy bdzie nadal zdeterminowana jego indywidualnymi decyzjami hamujcymi dostp do rynku zamwie publicznych
Cena usug
Dobra organizacja pracy w rmie
Brak dobrej organizacji pracy wzakresie przygotowywania ofert przetargowych doprowadzi do wzrostu liczby przegrywanych postpowa idocelowo zwikszy koszty dziaalnoci przedsibiorstwa
Waciciel zatrudni osob zawodowo zajmujc si przygotowywaniem ofert przetargowych oraz waciwie interpretujc przepisy ustawy Prawo zamwie publicznych
Kompetencje zaogi
Nic si nie zmieni. Waciciel nadal nie bdzie zatrudnia adnego specjalisty zzakresu znajomoci ustawy Prawo zamwie publicznych
Przy zwikszajcej liczbie postpowa przetargowych, wktrych bdzie brao udzia przedsibiorstwo, waciciel bdzie konsultowa wybrane decyzje ze specjalistami oduych kompetencjach
285
Zanalizy aktywnych czynnikw kierowalnych wynikaj caociowe scenariusze zwizane zperspektywami rozwoju badanego przedsibiorstwa transportowego whoryzoncie 2020 r. Zachowujc umiarkowany optymizm mona przypuszcza, e przy dostosowaniu cen usug do potrzeb rynku, ktre bd konkurencyjne wobec cen innych podmiotw, dobrej organizacji pracy zwizanej zzatrudnieniem osb znajcych przepisy ustawy Prawo zamwie publicznych oraz cigym podnoszeniu kompetencji zatrudnionych wrmie osb (zarwno zawodowych, jak iorganizacyjnych) przedsibiorstwo whoryzoncie 2020 r. ma szanse sta si liderem na rynku usug transportowych. Wprzypadku jednak zaniedba zwizanych zpodnoszeniem kwalikacji pracownikw, nieprzemylan polityk cenow dotyczc wiadczonych usug, atake brakiem troski oaspekty proceduralne wywoane uczestnictwem wprzetargach publicznych operspektywach rozwoju przedsibiorstwa na bazie udziau wrynku zamwie publicznych mona wypowiedzie si pesymistycznie. Najbardziej realistycznym jednak scenariuszem dotyczcym rozwoju rmy wydaje si by taki, ktry zakada powolny wzrost udziau wrynku zamwie publicznych, spowodowany stopniow popraw kompetencji pracownikw (przy stabilnym zatrudnieniu mona zaoy, e ucz si oni na wasnych bdach) oraz polityk cenow uwzgldniajc dziaania konkurencji. Nie wydaje si take, by analizowana rma wcelu zwikszenia liczby wygrywanych postpowa przetargowych miaa zamiar zatrudnia specjalistw ztego zakresu.
ZAKOCZENIE
Korzystajc zmetodyki mylenia sieciowego, wartykule wskazano perspektywy rozwoju przedsibiorstwa brany transportowej wykorzystujcego wswojej dziaalnoci instrument zamwie publicznych. Na tym tle wykorzystano metody foresightowe, ktrymi s analiza literatury, analiza swot, jak rwnie scenariusze rozwoju. Zebrane fakty iargumenty wskazuj na moliwo wykorzystania wspomnianego instrumentu wcodziennej dziaalnoci podmiotu wcelu rozwoju organizacji oraz poprawienia pozycji konkurencyjnej
286
Arkadiusz Borowiec
na rynku whoryzoncie 2020 r. Na dziaalnoci takiej zyska moe wielu interesariuszy, do ktrych nie tylko naley waciciel rmy, ale rwnie zamawiajcy, aco za tym idzie cae spoeczestwo. Udzia wpostpowaniach przetargowych wymusza bowiem dziaania woparciu owytyczne instytucji publicznej, aco za tym idzie prowadzi do poprawy ilociowych ijakociowych parametrw funkcjonowania organizacji. Autor ma wiadomo, e ramy niniejszego opracowania nie wyczerpuj wpeni podjtej problematyki. Prowadzc badania wanalizowanym przedsibiorstwie, niejednokrotnie spotka si zkoniecznoci selekcji uzyskiwanych rezultatw, ktre bez wtpienia wykorzysta mona winnych publikacjach naukowych. Ma on jednak nadziej, e wyniki przedstawionych analiz przyczyni si do poprawy efektywnoci dziaania podmiotu na rynku zamwie publicznych, atym samym do jego harmonijnego, aprzy tym dynamicznego rozwoju wprzyszoci.
LITERATURA
Biaasiewicz M. (red.) (2002), Rozwj przedsibiorstw. Modele, czynniki, strategie, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Szczecin. Borowiec A. (2010), Zamwienia publiczne jako instrument wspierania maych irednich przedsibiorstw wPolsce, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Machaczka J. (1998), Zarzdzanie rozwojem organizacji, Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa Krakw. Nogalski B., Rutka R., Wjcik-Karpacz A. (2007), Czynniki dynamizujce rozwj maych przedsibiorstw, [w:] B. Nogalski, J. Rybicki (red.), Ksztatowanie konkurencyjnoci maych irednich przedsibiorstw na rynkach Unii Europejskiej, Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdaskiego, Gdask. Piercionek Z. (1996), Strategie rozwoju rmy, Wydawnictwo Naukowe pwn, Warszawa. Penc J. (1997), Leksykon biznesu, Agencja Wydawnicza Placet, Warszawa. Probst G., Gomez P. (1989), Vernetztes Denken. Unternehmen ganzheitlich fhren, Wiesbaden. Pszczoowski T. (1978), Maa encyklopedia prakseologii iteorii organizacji, Wydawnictwo Ossolineum, Wrocaw. Ulrich H., Probst G (1990), Anleitung zum ganzheitlichen Denken und Handeln. Ein Brevier fr Fhrungskrfte, BernStu gart. Zimniewicz K. (1999), Wspczesne koncepcje imetody zarzdzania, pwe.
ADAM GRNY
Wydzia Inynierii Zarzdzania Politechnika Poznaska adam.gorny@put.poznan.pl
Znaczenie determinant bezpieczestwa pracy iochrony zdrowia zatrudnionych wrozwoju spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa
sowa kluczowe: bezpieczestwo pracy, ochrona zdrowia zatrudnionych, spoeczna odpowiedzialno przedsibiorstwa, konkurencyjno przedsibiorstw streszczenie: Celem opracowania prezentujcego wnioski zbada jest wykazanie znaczenia kryteriw charakteryzujcych bezpieczestwo pracy we wdraaniu koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej. Badania ograniczono do grupy przedsibiorstw maych irednich. Jako kryterium wyboru przyjto wielko zatrudnienia. Badania przeprowadzono przy wykorzystaniu metodyki mylenia sieciowego.
The importance of OHS determinants in the development of CSR

keywords: work safety, occupational and health safety (OHS), Corporate Social Responsibility (CSR), competitiveness of enterprises abstract: e aim of the paper is to present conclusions from conducted research on the importance of occupational health and safety criteria in the csr implementation. e research was limited to agroup of small and medium enterprises. e quantity of employment was acriterion of choice. e study was conducted with the use of the network thinking methodology.
288
Adam Grny WPROWADZENIE
Wwarunkach nieustannie zachodzcych zmian rynkowych pozycja konkurencyjna przedsibiorstwa determinowana jest czynnikami wpywajcymi na moliwo jego funkcjonowania na globalnym rynku. Uzna mona, e istotnym determinantem tych zalenoci s warunki wykonywania pracy oraz coraz czciej kryteria determinujce zasady odpowiedzialnoci spoecznej (Ocena stanu wdraania 2011; 2012; Ocieszek, Gajdzik 2010). Szczeglnie istotne znaczenie przypisa naley kryteriom bezpieczestwa pracy iochrony zdrowia zatrudnionych wpywajcym na ksztatowanie csr (Klimaszewska 2005; Grny 2010). Celem zrealizowanych bada byo wskazanie znaczenia czynnikw charakteryzujcych warunki imoliwoci doskonalenia rodowiska pracy dla skutecznego wdroenia koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej. Woparciu oprognozowanie przyszoci, wperspektywie rednioterminowej okrelono szanse zwikszenia (zmniejszenia) znaczenia roli tradycyjnie pojmowanych zagadnie bhp, obecnie istotnych wzapewnieniu efektywnego wdroenia koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej. Wbadaniach wykorzystano metodyk mylenia sieciowego. Badania przeprowadzono dla grupy przedsibiorstw nalecych do kategorii mikro imaych. Jako kryterium wyboru przyjto wielko zatrudnienia. Przyczyn wyboru do bada przedsibiorstw zgrupy mp bya specyka ich funkcjonowania, cile powizana zide odpowiedzialnoci spoecznej, wtym m.in. zcelami wanymi dla przedsibiorstw mp. Nale do nich cele ocharakterze (Grny 2012a, s. 41-50; Kaczmarek A. 2011, s. 108-116; Kaczmarek M. 2011, s. 181): ekonomicznym, wyraajce si wzgldnie maym udziaem wrynku, zarzdczym, znajdujce swj wyraz wosobistym kierowaniu rm przez jej waciciela lub wspwaciciela, anie za pomoc sformalizowanej struktury kierowniczej, wacicielskim, okrelajce niezaleno rmy; wtym ujciu maa rma nie stanowi czci duego przedsibiorstwa, awaciciele swswoich decyzjach wolni od kontroli zewntrznej. Wszczeglnoci dominacja waciciela znaczco wpywa na funkcjonowanie mp oraz realizacj celw bezpieczestwa iochrony zdro-
Bezpieczestwo pracy i ochrona zdrowia pracownikw
289
wia zatrudnionych. Zwizana jest zodpowiedzialnoci waciciela (pracodawcy) za bezpieczestwo zatrudnionych oraz sposb realizacji obowizkw wynikajcych zKodeksu pracy, zwizanych zksztatowaniem rodowiska pracy. Powizana zni odpowiedzialno spoeczna traktowana jest jako czynnik przewagi konkurencyjnej, szczeglnie doceniany wsytuacji wzrostu znaczenia niematerialnych czynnikw funkcjonowania przedsibiorstw, rwnie wujciu budowania dialogu spoecznego.
ODPOWIEDZIALNO SPOECZNA PRZEDSIBIORSTWA
Istota iznaczenie spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa Spoeczna odpowiedzialno przedsibiorstwa (Corporate Social Responsibility, csr) deniowana jest wrny sposb. Najczciej jej denicja uzaleniona jest od sposobu rozwizania problemw, przed ktrymi staj przedsibiorstwa. Wrd wielu denicji csr istotna jest denicja sformuowana przez Komisj Europejsk, zgodnie zktr jest to dobrowolne wczenie przez rm wymiaru spoecznego iekologicznego do jej ekonomicznych dziaa oraz relacji ze wszystkimi interesariuszami (Domaska-Szaruga 2010, s. 329; Green paper for 2001; Grny 2012b). Wan cech csr jest podejmowanie dziaa zwizanych ze zwikszeniem wartoci przedsibiorstwa dla interesariuszy. Szczeglna rola przypisywana jest koncepcji csr wmaym przedsibiorstwie. Najczciej jest to zwizane zkoniecznoci prowadzenia dziaalnoci biznesowej wwarunkach minimalizowania negatywnego oddziaywania na ludzi irodowisko (Grny 2011, s. 347354; Klimaszewska 2005, s. 7-8). Idea spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa wymaga prowadzenia dziaalnoci gospodarczej wzgodzie zoczekiwaniami wszystkich zainteresowanych stron, zapewniajc przede wszystkim wieloaspektowy rozwj czowieka (Communication for 2006; Grny 2012a). Znaczc rol wrozwoju przedsibiorstwa prowadzcego swoj dziaalno woparciu ozasady csr przypisuje si wartociom etycznym, szacunkowi dla rodowiska naturalnego oraz ludzi (pracownikw). Wtym ujciu poziom spoecznej odpowiedzialnoci przedsibiorstwa rozpatrywa
290
Adam Grny
mona poprzez uzyskiwane efekty (korzyci dla rodowiska), ale rwnie wypracowane zasady postpowania (Grny 2009). Pozwala to na wskazanie poziomu spoecznej odpowiedzialnoci, woparciu opodejmowane dziaania suce uzyskaniu statusu rmy odpowiedzialnej spoecznie, zainteresowanej rozwojem rodowiska, pracownikw, spoecznoci lokalnej, otoczenia biznesowego oraz wodniesieniu do uzyskiwanych efektw spoecznych. Poczenie wymaga zapisanych wobowizujcych regulacjach prawnych zdobrowolnymi programami rozwoju stworzyo warunki do zrwnowaonego rozwoju przedsibiorstwa prowadzonego zgodnie zoczekiwaniami zainteresowanych stron, wtym uzyskania wymiernych efektw nansowych. Rola zagadnie bezpieczestwa iochrony zdrowia zatrudnionych wksztatowaniu odpowiedzialnoci spoecznej Szczeglne znaczenie dla waciwego funkcjonowanie jednostki gospodarczej przypisa naley zagadnieniom bezpieczestwa iochrony zdrowia zatrudnionych, szczeglnie tym wymaganiom, ktre wykraczaj poza obligatoryjne regulacje prawne. Efekty uzyskiwane wwyniku ksztatowania odpowiedzialnoci spoecznej rozpatrywa mona wwymiarze zewntrznego iwewntrznego oddziaywania przedsibiorstwa. Do efektw uzyskiwanych wwyniku dziaa prowadzonych wwymiarze wewntrznego oddziaywania przedsibiorstwa zaliczy mona (Ocieszek, Gajdzik 2010; Zapata, Kamierczak 2011): zapewnienie rwnouprawnienia wszystkich pracownikw, uzyskanie moliwoci wymiany informacji midzy pracownikami akadr zarzdzajc, stworzenie systemu szkole pracowniczych majcych na celu zapewnienie rozwoju kadry idoskonalenia ich kwalikacji, zbudowanie kultury organizacyjnej oraz wjej ramach kultury bezpieczestwa, stworzenie elastycznego systemu zatrudnienia, stworzenie czytelnych zasad zwalniania pracownikw, oraz efekty cile zwizane zistot bezpieczestwa ihigieny pracy wprzedsibiorstwie iochrony zdrowia zatrudnionych. Obejmuj one (Klimaszewska 2005; Grny 2010):
291
stosowanie skutecznych rodkw technicznych iorganizacyjnych wprowadzanych jako przeciwdziaanie wystpujcym zagroeniom, stosowanie rnych form opieki zdrowotnej dla pracownikw, dbao opracownikw irodowisko ich pracy, ksztatowanie kultury bezpieczestwa pracy poprzez zapewnienie wspudziau pracownikw wtworzeniu bezpiecznych warunkw pracy, rnorodne iwieloaspektowe szkolenia zzakresu bezpieczestwa pracy. Truizmem jest wskazanie, i bezpieczestwo pracy uznawane jest za jeden zgwnych obszarw odpowiedzialnoci spoecznej (Zapata, Kamierczak 2011; iso 26000). Wymaga to poznania iidentykowania przez pracodawcw zwizanych ze wiadczeniem pracy oczekiwa kadego pracownika, szczeglnie wujciu komfortu rodowiska pracy. W efekcie pozwala na budowanie waciwych relacji interpersonalnych pomidzy pracownikiem ipracodawc, opartych na zachowaniu zgodnym zich przekonaniami oraz rwnoczenie przestrzeganiu zasad wspycia spoecznego wrodowisku pracy.
METODYKA MYLENIA SIECIOWEGO
Istota metodyki mylenia sieciowego Poszukiwanie nowoczesnych metod wnioskowania umoliwiajcych przeprowadzenie oceny roli iznaczenia problemw postawionych wtemacie bada przyczynio si do zwrcenia uwagi na metodyk mylenia sieciowego. Wopracowaniu metodyka ta uznana zostaa za narzdzie pozwalajce na zidentykowanie analizowanych zalenoci. Metodyka mylenia sieciowego oparta jest na caociowym podejciu do rozwizania postawionego problemu (Grzelczak, Werner 2011, s. 21). Wymaga to przeprowadzenia analizy czsto skomplikowanego ukadu powiza (Piekarczyk, Zimniewicz 2010). Metodyka mylenia sieciowego opracowana zostaa pod koniec lat osiemdziesitych ubiegego wieku wSzwajcarii przez P. Gomeza, G. Probsta iH. Urlicha. Oparta jest na siedmiu podstawowych zasadach (Grzelczak, Werner 2011, s. 2223): caoci iczci, bazujcej na przekonaniu, e kady system jest czci istniejcej caoci, ktra rwnie moe by systemem. Dla
292
Adam Grny
wykorzystania przebiegu mylenia sieciowego istotne jest uznanie, e system ten jest dynamiczn caoci, skadajc si zczcych si czci; sieciowoci, uwzgldniajcej wzajemne oddziaywania oraz sprzenia zwrotne, ktrych poznanie jest niezbdne dla zrozumienia caoci; otwartoci, wymagajcej uznania, i nie istnieje cakowicie autonomiczny system niewymagajcy dostosowania do otoczenia; zoonoci, determinujcej moliwo funkcjonowania wdynamicznym otoczeniu, przy rwnoczenie wystpujcej trudnoci prognozowania przyszoci; porzdku, wynikajcego zjednoczesnego powizania czci wsieci oraz wstruktur zbudowan woparciu owzr postpowania; prowadzenia, opartego na zdolnoci systemu do samokontroli poprzez sterowanie (wpywanie na system wcelu osignicia postawionego celu) iregulowanie (dopasowanie systemu do wyznaczonej drogi); rozwoju, zwizanego zoddziaywaniem czonkw systemu iotoczenia na sens icel systemu. Metodyka mylenia sieciowego oparta jest na szeciu etapach postpowania (Grzelczak, Werner 2011; Piekarczyk, Zimniewicz 2010; Zimniewicz 1999; Ragin-Skorecka, iinni 2011): etap 1. Ustalenie celw imodelowanie sytuacji problemowej. Istot modelowania sytuacji problemowej jest ustalenie elementw systemu, ktre naleaoby zmieni, aktre podlegaj rnorakim wpywom. e ta p 2 . Analiza wzajemnych oddziaywa pomidzy elementami wodniesieniu do rodzaju, czasu iintensywnoci oddziaywania (Zimniewicz 1999). Dla przeprowadzenia analizy sytuacji problemowych istotne jest okrelenie oddziaywa pomidzy elementami systemu, wymagajce okrelenia ich rodzaju, intensywnoci iczasu. etap 3. Ujcie iinterpretacja moliwych zmian sytuacji. Etap, podczas ktrego okreli naley oczekiwania dotyczce przyszoci, wykorzystywane nastpnie wcelu budowy scenariuszy opisujcych zachowania si systemu wsposb kompleksowy.
293
Najistotniejsze jest okrelenie zakresu potencjalnych zmian czynnikw wpywajcych, intensywnoci tych zmian oraz momentu pojawienia si zmian. etap 4. Objanienie moliwoci kierowania zmian. Zwizane jest ze wskazaniem czynnikw przydatnych podczas realizacji procesu kierowania. Mona wrd nich wskaza: czynniki sterowalne (na ktre mona wpywa), czynniki niesterowalne (na ktre nie mona wpywa lub wpyw jest niewielki), indykatory (wskaniki wczesnego ostrzegania przed wystpieniem sytuacji problemowej), sprzenia zwrotne, zadaniem ktrych jest uatwienie wyboru sposobu dziaania, sprzenia wyprzedzajce, przydatne do okrelenia dziaa prewencyjnych. etap 5. Planowanie strategii idziaa. Zwizane jest zszukaniem alternatywnych strategii, przeprowadzeniem oceny wybranych strategii oraz podjciem decyzji orealizacji wybranej strategii, ewentualnie jej zmianie. Wymaga to wczeniejszego okrelenia charakteru oddziaujcych czynnikw. etap 6. Wprowadzenie wycie rozwiza problemu. Wybrane rozwizanie powinno zapewni sprawne funkcjonowanie systemu, rozumiane poprzez podejmowanie dziaa adekwatnych do wystpujcych, biecych iperspektywicznych trudnoci.
OCENA ROLI ELEMENTW BEZPIECZESTWA IOCHRONY ZDROWIA ZATRUDNIONYCH, WKONCEPCJI ODPOWIEDZIALNOCI SPOECZNEJ PRZEDSIBIORSTWA
Analiza czynnikw wpywajcych na rozwj CSR Podstawowym celem przeprowadzonej oceny byo zidentykowanie czynnikw wpywajcych na efektywno wprowadzenia odpowiedzialnoci spoecznej wmaych przedsibiorstwach. Do oceny wybrano czynniki zwizane zrealizowanymi procesami, pozwalajce na ksztatowanie bezpiecznych warunkw pracy, rwnoczenie wpywajce na ksztatowan odpowiedzialno spoeczn.
294
Adam Grny
Czynniki te dobrano woparciu oprzeprowadzone badania literaturowe oraz obserwacje przeprowadzone wgrupie siedmiu maych i rednich przedsibiorstw prowadzcych dziaalno produkcyjno-usugow w zakresie obrbki mechanicznej zlokalizowanych na terenie Wielkopolski. Podczas dokonywania doboru czynnikw odrzucono te, ktre s cile powizane zokrelon bran, dla ktrych oddziaywanie specyki brany przekraczao si grupy. Starano si uwzgldni czynniki charakteryzujce si istotn uniwersalnoci. Nale do nich: szeroko rozumiana, wykraczajc poza wymagania prawne dbao orodowisko pracy (czynnik nr 1 ); szkolenia, zakres ktrych zwizany jest zcharakterem wykonywanej pracy (czynnik nr 2 ); rozwj kompetencji zawodowych, szczeglnie w odniesieniu do umiejtnoci bezpiecznego wykonywania pracy (czynnik nr 3 ); dbao opracownikw, wtym dbao okrelana poprzez wielko nakadw ponoszonych na prolaktyk bezpieczestwa pracy (czynnik nr 4 ); sprawowana ochrona medyczna pracownikw (wtym dodatkowe badania lekarskie iszczepienia ochronne) (czynnik nr 5 ); efektywno wymiany informacji, szczeglnie informacji zwizanych zanalizowanymi zagadnieniami (czynnik nr 6 ); stosowanie technicznych rodkw ochrony przed zagroeniami (czynnik nr 7 ); stosowanie organizacyjnych rodkw ochrony przed zagroeniami (czynnik nr 8 ); ksztatowanie kultury bezpieczestwa, bdcej elementem kultury organizacyjnej przedsibiorstwa (czynnik nr 9 ). Celem badania, wktrym wykorzystano metodyk mylenia sieciowego byo ustalenie stopnia wpywu wskazanych powyej czynnikw na rozwj koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej przedsibiorstwa. Podstawowym zadaniem byo okrelenie czynnikw wnajwikszym stopniu wpywajcych na tworzenie warunkw do rozwoju odpowiedzialnoci spoecznej przedsibiorstwa.
Bezpieczestwo pracy i ochrona zdrowia pracownikw Rysunek 1. Sie zalenoci dla czynnikw wpywajcych na rozwj odpowiedzialnoci spoecznej przedsibiorstwa
295
+ 1 + 6 + + + + 5 + 9 + + + + 2 + + + + 4 +
+ +
7 +
3 + + 8 +
+ +
Zidentykowane czynniki oraz sposb ich wzgldnego oddziaywania pozwoliy na zbudowanie sieci zalenoci. Jej struktur przedstawiono na rysuku 1. Zbudowan sie zalenoci wykorzystano do przeprowadzenia analizy wzajemnych oddziaywa poszczeglnych czynnikw wpywajcych na ksztatowanie odpowiedzialnoci spoecznej (csr). Dla okrelenia poziomu oddziaywania przyjto: a) si oddziaywania pomidzy czynnikami opart o4 stopniow skal wpywu (tj. 0 brak oddziaywania, 1 sabe oddziaywanie, 2 rednie oddziaywanie, 3 silne oddziaywanie), b) horyzont oddziaywania, tzn. czas, wktrym oddziaywanie to bdzie wystpowao. Zuwagi na specyk funkcjonowania przedsibiorstw msp oddziaywanie jest: K krtkookresowe , do 1 roku, redniookresowe, od 1 do 2 lat, D dugookresowe, pow. 2 lat.
296
Adam Grny
Szczegow ocen oddziaywania zamieszczono wtabeli 1.

Tabela 1. Analiza oddziaywania czynnikw wpywajcych na rozwj odpowiedzialnoci spoecznej przedsibiorstwa
oddziaywanie +/oddziaywanie +/-
wpywa na
zaley od
relacja
czas
Czynnik
9 6 4 9 2 9
J J J D J D
+ + + + + +
2 1 1 2 3 1
D K D D D
dbao orodowisko pracy

2 9 3 9 7 8 9 4 8 7 5
+ + + + + + + + + +
1 3 2 1 2 3 2 2 3 2
szkolenia
3
rozwj kompetencji zawodowych
9 8 7
D D D
+ + +
2 2 2
dbao opracownikw
9 4 1 9
J D J D
+ + + +
3 3 1 2
D
6 5
ochrona medyczna
9 1 4 7
+ + +
1 1 2
wymiana informacji
9 3 4
J J D J
+ + + + + +
2 1 2 2 2 2
K K
8
rodki techniczne
4
3 4
J D
rodki organizacyjne
czas K K K
sia
sia

6 3 4 2
297
D D D D
+ + + +
1 2 3 1
K D
9
+ +
2 2 2 3 2 1 2 2
D K D K K
6 5 7 3 2 8
+ + + + + +
ksztatowanie kultury bezpieczestwa
Wykorzystywane do dalszej analizy wartoci si oddziaywania pomidzy analizowanymi czynnikami zestawiono wtabeli 2.
Tabela 2. Zbiorcze zestawienie uzyskanych wartoci si oddziaywania pomidzy czynnikami
1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 2 3 4 5 6 7 8 9
suma A 1 5 7 11 3 2 5 2 16
0 0 0 1 1 0 0 2 4
0 2 1 0 0 0 0 2 5
0 3 0 0 0 0 0 1 4
0 1 0 2 0 2 2 2 9
1 0 0 3 0 0 0 3 7
0 0 0 0 0 0 0 2 2
0 0 1 2 0 0 0 2 5
0 0 2 2 0 0 0 2 6
0 1 2 3 0 1 3 0 10
suma P
298
Adam Grny
Na podstawie uzyskanych wartoci czstkowych oraz ich redniej wskaniki oddziaywania zakwalikowano do czterech grup. S to grupy: a) czynnikw aktywnych ktre bardzo silnie wpywaj na inne elementy, jednak same nie podlegaj wpywom (wysokie wartoci A); b) czynnikw pasywnych ktre wmaym stopniu oddziauj na inne, same jednak podlegaj silnym wpywom (niskie wartoci A); c) czynnikw krytycznych ktre silnie wpywaj na inne elementy, ale rwnoczenie same podlegaj silnym wpywom (wysokie wartoci P); d) czynnikw leniwych ktre sabo oddziauj na inne elementy, ale rwnie same podlegaj jedynie sabym wpywom (niskie wartoci P). Uzyskane wartoci wskanikw naniesiono na map intensywnoci ich oddziaywania, przyjmujc wczeniej podzia wartoci. Najprostszy podzia to wybranie maksymalnej wartoci Aoraz P ipodzielenie ich przez 2. Przy takim zaoeniu otrzymuje si pooenie linii dzielcych obszar wykresu na A= 5 iP = 8. Powysze ustawienie linii zostao poddane dyskusji wgrupie ekspertw iwjej wyniku ustalono, e granice podziau zostan ustanowiono ostatecznie na A= 5,8 iP = 5,8, co odpowiada wartociom rednimi sumy parametrw AiP.
Rysunek 2. Mapa intensywnoci oddziaywania czynnikw
warto P
rednia warto parametru A
15
PASYWNE
KRYTYCZNE
10
5 8
1
rednia warto parametru P
2
7
3
AKTYWNE
1 1
6
LENIWE
10
15
20
warto A
299
Opracowan map intensywnoci oddziaywania czynnikw przedstawiono na rysunku 2. Na podstawie przedstawionej na rys. 2 mapy intensywnoci oddziaywania wskaza mona czynniki szczeglnie wane dla zrealizowania zadania, tj. ksztatowania odpowiedzialnoci spoecznej przedsibiorstwa. Nale do nich: a) wgrupie czynnikw aktywnych: rozwj kompetencji zawodowych zwizany zuzyskaniem umiejtnoci bezpiecznego wykonywania pracy (czynnik nr 3 ), b) wgrupie czynnikw krytycznych: dbao opracownikw, zwizana zwielkoci nakadw ponoszonych na prolaktyk bezpieczestwa pracy (czynnik nr 4 ), ksztatowanie kultury bezpieczestwa stanowicej podzbir kultury organizacyjnej (czynnik nr 9 ). Wyznaczone wskaniki aktywne ikrytyczne determinuj moliwo wprowadzenia zmian wprzedsibiorstwie, umoliwiajcych uzyskanie podstawowego efektu wpostaci rozwoju odpowiedzialnoci spoecznej. Moliwo kreowania zmian determinowana jest okrelonymi na podstawie przeprowadzonej analizy parametrami opisywanymi poprzez: czynniki sterowalne, czynniki niesterowalne, czynniki wczesnego ostrzegania (indykatory), sprzenia zwrotne, sprzenia wyprzedzajce. Zuwagi na charakter isposb funkcjonowania mp przyjto, e dla przeprowadzonej analizy istotne s czynniki sterowalne, okrelajce moliwo dziaania zgodnego zzamierzeniami waciciela oraz indykatory, ktre wykorzysta naley do oceny skutecznoci iefektywnoci podejmowanych dziaa. Ich przykady przedstawiono na rysunku 3.
300
Adam Grny Rysunek 3. Algorytm moliwoci kreowania zmian wprzedsibiorstwie

wydzielenie rodkw na popraw warunkw wykonywania pracy, wybr rmy szkolcej, wybr rodzajw stosowanych zabezpiecze, okrelenie terminu wdroenia dziaa zwizanych zusuwaniem zagroe
czynniki sterowalne
czynniki niesterowalne
sprzenie wyprzedzajce
rozwj w przedsibiorstwach MSP
indykatory

decyzja przedsibiorstwa
wypadkowo, liczba chorb zawodowych, liczba zwolnie, nakady na popraw warunkw wykonywania pracy, zmienno zatrudnienia, zadowolenie z pracy, dostpno do rodkw ochrony
Perspektywy zmian w znaczeniu elementw bezpieczestwa pracy dla rozwoju koncepcji CSR Przeprowadzona analiza oraz nastpnie wykonana werykacja wpywu poszczeglnych czynnikw determinujcych przysz zmienno pozwoliy opracowa moliwe scenariusze rozwoju koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej dla przedsibiorstw mikro imaych wnajbliszych kilkunastu latach. Stanowi je: scenariusz optymistyczny: Wprzedsibiorstwach mp coraz wiksz uwag bdzie przywizywa si do czynnikw decydujcych oskutecznoci podejmowanych
301
dziaa, wefekcie uzyskujc wzrost znaczenia odpowiedzialnoci spoecznej oraz przekonania ojej wanoci oraz uatwienie moliwoci realizacji poszczeglnych dziaa. Poprzez to csr stanie si powszechne. Jednake pamita naley, e rozwj csr uzaleniony bdzie od rozwoju kompetencji zawodowych pracownikw, dbaoci waciciela (pracodawcy) opracownikw, wynikajcego zprzekonania, e pracownik jest podstawowym zasobem przedsibiorstwa mp oraz ksztatowania wprzedsibiorstwie kultury bezpieczestwa. scenariusz pesymistyczny: Przedsibiorstwa msp bd ignorowa zasady odpowiedzialnoci spoecznej, jako nieprzynoszce wymiernych krtkoterminowych korzyci. Korzyci dugoterminowe zuwagi na warunki funkcjonowania przedsibiorstw msp nie bd brane pod uwag podczas okrelania moliwoci ich rozwoju. Wprzedstawionej sytuacji moliwy jest zanik jakiegokolwiek znaczenia koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej, szczeglnie wodniesieniu do dugoterminowej wizji ich rozwoju. scenariusz prawdopodobny: Osoby sprawujce funkcje kierownicze (waciciele) maych irednich przedsibiorstw, zuwagi na konieczno funkcjonowania wzmiennym otoczeniu, poszukiwa bd cigle nowych rde przewagi konkurencyjnej. Zasady odpowiedzialnoci spoecznej wydaj si przydatnym narzdziem do uzyskania zamierzonego celu, ktrym bdzie umocnienie si na rynku bd zdobycie nowych rynkw. Ekspansja gospodarcza wymusi przywizywanie wikszej wagi do moliwoci wytwrczych. Wtym zakresie waciciele zmuszeni bd do traktowania pracownikw jako gwnej siy konkurencyjnej swoich przedsibiorstw. Bd wdraa zasady odpowiedzialnoci spoecznej utrzymujce lub przycigajce zzewntrz najlepszych pracownikw. Uzyskuj reputacj dobrego pracodawcy.
ZAKOCZENIE
W ocenie moliwoci rozwoju wspczesnych przedsibiorstw coraz czciej istotne znaczenie przypisuje si mikkim koncepcjom ksztatowania ich pozycji rynkowej. Poszukuje si kierunkw rozwoju zwizanych bardziej zcharakterystyk ich dziaania ni posiadanymi
302
Adam Grny
zasobami. Jest to szczeglnie widoczne wwczas, gdy rynkowy sukces przedsibiorstwa uzaleniony jest od jego wizerunku ireputacji oraz gdy otoczenie przedsibiorstwa decyduje omoliwoci odniesienia przez nie sukcesu gospodarczego. Wdziaaniach tych istotn rol przypisuje si odpowiedzialnoci spoecznej, bdcej sposobem identykowania si przedsibiorstwa z otoczeniem (spoeczestwem), w ktrym funkcjonuje. Rwnie due znaczenie maj relacje wewntrzne wprzedsibiorstwie oraz moliwoci jego rozwoju, uwzgldniajce prohumanistyczne aspekty ksztatowania wzajemnych powiza. Podejmowanie dziaa spoecznie odpowiedzialnych ma dla rozwijajcych si przedsibiorstw coraz czciej znaczenie strategiczne, decydujc oich biznesowej irynkowej przewadze, rwnoczenie staje si istotnym parametrem ich oceny (Grny 2012b). Przeprowadzone badania miay na celu okrelenie zakresu wpywu elementw tradycyjnie utosamianych zbezpieczestwem pracy iochron zdrowia zatrudnionych na ksztatowanie irozwj koncepcji odpowiedzialnoci spoecznej (csr) wprzedsibiorstwie. Wykonane woparciu ogrup przedsibiorstw mp badania oraz przeprowadzona analiza literatury wykazay wystpowanie wielu czynnikw (zmiennych) decydujcych omoliwoci uzyskania zamierzonego celu. Moliwoci te okrelono wpostaci opracowanych scenariuszy rozwoju, zakadajc moliwo wystpienia rnych sytuacji porednio determinowanych czasem oddziaywania zmiennych ujtych wbadaniach. Zaproponowane scenariusze wpywaj na sposb realizacji koncepcji przez pracodawcw, pozwalajc im uwiadomi sobie perspektywy moliwych zmian oraz konieczno przygotowania si do nich. Przeprowadzone badania traktowa naley jako wstpne, wymagajce dalszej werykacji, szczeglnie poprzez zwikszenie liczby podmiotw uczestniczcych wocenie. Pozwoli to zapewni wiksz obiektywno uzyskiwanych rezultatw.
LITERATURA
Communication for Commission to the European Parliament, the Council and the European Economic and Social Committee Implementing the partnership for growth and

jobs: Making Europe apole of excellence on Corporate Social Responsibility, (2006), Commission of the European Communities, com(2006), 136 nal, Brussels. Domaska-Szaruga B. (2010), Biznes efektywny ispoecznie odpowiedzialny, [w:] E. Skrzypek (red.), Problemy etyczne worganizacji uczcej si, Uniwersytet M. Curie-Skodowskiej wLublinie, Lublin. Grny A. (2009), Zarzdzanie bezpieczestwem pracy jako czynnik przewagi konkurencyjnej przedsibiorstwa, Zeszyty Naukowe Politechniki Poznaskiej, Seria: Organizacja iZarzdzanie, nr 54. Grny A. (2010), Ergonomia wksztatowaniu spoecznej odpowiedzialnoci biznesu, [w:] E. Skrzypek (red.), Problemy etyczne worganizacji uczcej si, Uniwersytet M. Curie-Skodowskiej wLublinie, Lublin. Grny A. (2011), Ujecie czynnika ludzkiego wfunkcji Spoecznej Odpowiedzialnoci Biznesu (specyka wymaga dla przedsibiorstw grupy MP), Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Seria: Ekonomiczne Problemy Usug Nr 62, nr 637. Grny A. (2012a), Ergonomics aspects of CSR in system shaping the quality of work environment, [w:] P. Vink (ed.), Advances in social and organizational factors, crc Press, Boca Raton. Grny A. (2012b), Odpowiedzialno spoeczna wMP wybrane aspekty realizacji wymaga, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Seria: Ekonomiczne Problemy Usug, Nr 80, nr 695. Green Paper for Promoting aEuropean Framework for Corporate Social Responsibility (2001), com(2002), 366 nal, Brussels. Grzelczak A., Werner K. (2011), Podstawy teoretyczne metodyki mylenia sieciowego, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wpierajcych innowacyjn Wielkopolsk, t. ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Kaczmarek A. (2011), Spoeczna odpowiedzialno maych irednich przedsibiorstw, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Seria: Ekonomiczne Problemy Usug, Nr 63, nr 638. Kaczmarek M. (2011), Wybrane zagadnienia funkcjonowania MP na wspczesnym rynku, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego, Seria: Ekonomiczne Problemy Usug, Nr 50, nr 585. Klimaszewska W. (2005), Spoeczna odpowiedzialno biznesu abezpieczestwo pracy, Bezpieczestwo Pracy nr 12. Ocena stanu wdraania standardw spoecznej odpowiedzialnoci biznesu wraz zopracowaniem zestawu wskanikw spoecznej odpowiedzialnoci wmikro, maych, rednich iduych przedsibiorstwach, (2012), raport, parp, MillwardBrown smg/ krc, PwC, Warszawa. Ocena stanu wdraania standardw spoecznej odpowiedzialnoci biznesu. Zestaw wskanikw spoecznej odpowiedzialnoci wmikro, maych, rednich oraz duych
303
304
Adam Grny
przedsibiorstwach, (2011), raport, parp, MillwardBrown smg/ krc, PwC, Warszawa. Ocieszek W., Gajdzik B. (2010), Spoeczna odpowiedzialno przedsibiorstw produkcyjnych, Wydawnictwo Politechniki lskiej, Gliwice. Piekarczyk A., Zimniewicz K. (2010), Mylenie sieciowe wteorii ipraktyce, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. pn-iso26000:2012, Wytyczne dotyczce spoecznej odpowiedzialnoci, pkn, Warszawa. Ragin-Skorecka K., Grzelczak A., Werner K., Mroczek B. (2011), Budowanie sieci zalenoci czynnikw oddziaujcych na innowacyjn Wielkopolsk, [w:] M.K. Wyrwicka (red.), Budowa scenariuszy transformacji wiedzy wspierajcych innowacyjn Wielkopolsk, t. ii, Wydawnictwo Politechniki Poznaskiej, Pozna. Ustawa zdnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, tekst jedn.: Dz.U. 1998, nr 21, poz. 94, ze zm. Zapata S., Kamierczak M. (2011), Ryzyko, cigo biznesu, odpowiedzialno spoeczna. Nowoczesne koncepcje zarzdzania, Ocyna Wolters Kluwer Business, Warszawa. Zimniewicz K. (1999), Wspczesne koncepcje imetody zarzdzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

Foresight W Praktyce Zarządzania Przedsiębiorstwem. Analizy I Studia Przypadków.

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Foresight W Praktyce Zarządzania Przedsiębiorstwem. Analizy I Studia Przypadków.

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Foresight w praktyce zarzdzania przedsibiorstwem

Analizy i studia przypadkw

recenzent: dr hab. in. Krzysztof San

by Instytut Zachodni, Pozna 2012 ISBN 978-83-61736-36-3

Mirosawa Kaczmarek WPROWADZENIE

Eye tracking jako metoda bada

Eye tracking jako metoda bada

rdo: Opracowanie wasne na podstawie Heinsen, Vogt (2005, s. 162).

Eye tracking jako metoda bada

Eye tracking jako metoda bada Rysunek 1. Przykadowa cieka wzroku

rdo: Chojnacki, Jardanowski (2009, s. 110).

Rysunek 2. Przykadowa mapa cieplna

rdo: Chojnacki, Jardanowski (2009, s. 109).

rdo: Chojnacki, Jardanowski (2009, s. 111).

Eye tracking jako metoda bada

Eye tracking jako metoda bada

Eye tracking jako metoda bada

Perspektywy rozwoju iksztatowania pozycji konkurencyjnej jednostki naukowo-badawczej

Ewa Badziska WPROWADZENIE

Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej STUDIA LITERATUROWE ZZAKRESU ANALIZ

Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej

Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej

Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej

Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej

Pozycja konkurencyjna jednostki naukowo-badawczej LITERATURA

Justyna Lewandowska WPROWADZENIE

Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen

Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen

Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen

rdo: A. Michaowska-Many, materiay DLM.

Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen

Justyna Lewandowska Rysunek 1. Przykad postpowania z technologicznym ubytkiem papieru

Makulatur powstajc podczas druku naley odkada na palety ustawione

przeliczenia suy kalkulator gruboci papieru.

KALKULATOR GRUBOCI PAPIERU

rdo: A. Michaowska-Many, materiay DLM.

Zdjcie 2. Wygld stanowisk pracy po wdroeniu zasad kaizen

rdo: A. Michaowska-Many, materiay DLM.

Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen

Oferta produktowa w odniesieniu do zasad lozoi kaizen

Rozwj iimplementacja modelu innowacji analitycznych wprzedsibiorstwie Analyx

Development and implementation of the analytical innovations model in Analyx enterprise

Piotr Tarka WPROWADZENIE

Model innowacji analitycznych

Piotr Tarka Wykres 2. Rnorodne formy danych

Dane numeryczne (np. tabele, rekordy) i tekstowe 0 20 40 60 80 100

Model innowacji analitycznych

Popyt na nowoczesne rozwizania analityczne

Usugi nansowe Medycyna

Sektor publiczny Produkcja

rdo: Raport Kennedy Consulting Research and Advisory (2012).

Wykres 4. Rnorodno analitycznych modeli predykcyjnych wprzedsibiorstwach

rdo: Tarka (2011, s. 24-29) odpowiedzi wielokrotne.

Model innowacji analitycznych

Piotr Tarka Wykres 5. Spontaniczne skojarzenia respondentw dotyczce innowacji analitycznych

rdo: Opracowanie wasne na podstawie odpowiedzi respondentw.

Model innowacji analitycznych

Piotr Tarka Wykres 6. Korzyci izalety stosowania przez rm innowacji analitycznych

rdo: Opracowanie wasne na podstawie wielokrotnych odpowiedzi respondentw.

Wykres 7. Ograniczenia iwady stosowania przez rm innowacji analitycznych

rdo: Opracowanie wasne na podstawie wielokrotnych odpowiedzi respondentw.

Model innowacji analitycznych

Model innowacji analitycznych