Dedykuj t ksik moim rodzicom, ktrym zawsze tyle kopotu sprawiao objanienie, z czego waciwie yje ich syn,

oraz mojej onie Lizie, tak zawsze pomocnej mi w pracy, i mojemu synowi Jasonowi, ktremu niezmiernie zaley na tym, aby jego imi znalazo si w ksice.

John Fisher

OKIEM PSA
PORADNIK PSIEJ PSYCHOLOGII

Przekad ANNA REDLICKA

Pastwowe Wydawnictwo Rolnicze i Lene

OD TUMACZA
Pies, udomowiony przez czowieka przed tysicami lat, bardzo szybko sta si czym wicej ni zwyczajnym zwierzciem gospodarskim. By pomocnikiem, nieodcznym towarzyszem polowa, po prostu przyjacielem. Ten trwajcy przez wieki bardzo bliski kontakt spowodowa, e niemal zapomniano o jego pochodzeniu od dzikiego drapiecy. Dama pieszczca miniaturowego pudeka pisze Fisher ze zgroz odrzuciaby sugesti, e w drobnym ciaku jej pupila drzemi upione instynkty wilka. Rzeczywicie dzisiaj rzadko o tym pamitamy. Dobry pies by przez wieki powodem do dumy. Tote wieczorami, przy dzbanie wina, opowiadano niestworzone historie, ktrych bohaterem by pies mdry ponad miar, sprytny i przemylny. Z czasem okazywao si, e jeden potrafi liczy, inny podawa panu ogie, jeszcze inny krad wgiel, by jego ukochany pan nie zamarz z zimna. Opowiadano te o psach, ktre rannych towarzyszy prowadziy prosto do lekarza weterynarii po pomoc. Wrodzonym przymiotom psa dodawano coraz to wicej cech czysto ludzkich. Od dawna te pisano dydaktyczne bajki, w ktrych typowo ludzkie zalety i przywary przypisywano zwierztom. Czsto ich bohaterem bywa pies, przedstawiany jako uosobienie wiernoci i lojalnoci, cho czasem i niewolniczego poddastwa. Antropomorfizacj psa doprowadzono do szalestwa w Hollywood. Po sukcesie Lassie, producenci czsto sigali po psie tematy", stawiajc przed czworononymi bohaterami coraz trudniejsze zadania, czsto stojce w racej sprzecznoci z wrodzonymi predyspozycjami psa. W rezultacie widzowie otrzymywali przesodzony obraz, na ktrym psy odbieraj telefony lub ratuj ycie dzieciom w zupenie nieprawdopodobnych okolicznociach, choby stosujc sztuczne oddychanie czy masa serca. Nic dziwnego, e karmieni tak wiedz" od najwczeniejszych lat zapomnielimy o prawdziwej naturze psa. Konsekwencje tego s fatalne. Oczekiwania i nadzieje waciciela rozmijaj si zupenie z faktycznymi moliwociami psa. Waciciel bd rezygnuje z posiadania czworonoga, bd morduje si przez kilkanacie lat z rozwydrzonym potworem, stanowicym zagroenie dla wszystkich wokoo. Ksika ta jest pierwszym w Polsce przewodnikiem psychologii psw, majcym pomc wacicielom w wychowaniu miego, posusznego zwierzcia ku oboplnej satysfakcji. Bez amania charakteru i stosowania przemocy. Fisher obala wiele mitw i przesdw, gboko zakorzenionych w powszechnym mniemaniu zaiste nie atwe to zadanie, nie ma bowiem nic trwalszego ni powszechnie uznane sdy. Bardzo ciekawe s rozwaania autora o wpywie diety na zachowanie psw. Nie wszystkie z wymienionych karm s ju na naszym rynku, ale warto wiedzie, jaki wpyw na organizm zwierzcia mog mie poszczeglne skadniki poywienia. Wiele miejsca powica autor leczeniu homeopatycznemu, jednak radziabym powstrzyma si od sprawdzania dziaania tych lekw lekarze weterynarii maj pene rce roboty z naprawieniem bdw domorosych znachorw. Bywa, e na skuteczn pomoc jest ju za pno. Wszystkim hodowcom polecam natomiast rozdzia o ksztatowaniu si charakteru szczeniaka. Jake czsto, ogarnici chci wyhodowania piknego psa, zapominaj o tym, e sukces na wystawie to pi minut radoci, a z psem przebywamy dwadziecia cztery godziny na dob przez wiele lat. Na og nabywcom nie zaley wcale na wystawach, oni chc mie po prostu wiernego przyjaciela. Z tej ksiki dowiedz si jak wybiera szczeniaka, aby codzienne ycie z nim byo przyjemnoci, a nie mczarni.

WPROWADZENIE
Czy jest przyjaciel rwny mu, co ciek wskae ci. Uczciwe serce, wierny druh, duch wielki w oczach lni. Artysta w pracy, w sportach mistrz, rodziny i stad str. Faworyt krlw, pieszczoch dam, to przecie pies i ju! cho ciaem raczej may, to podbi on wiat cay...

Wiersz ten jest uroczym hodem wyraajcym uwielbienie milionw ludzi dla nieodcznego towarzysza, dzielcego z nimi dom i los psa. Przewodnik wskazujcy cieki" przywodzi na myl psa przewodnika wiodcego lepca. W pracy swej artysta" to choby border collie pdzcy stado owiec. Stranik rodziny i stad" to to owczarek niemiecki strujcy u furtki czy bobtail czujnie obserwujcy obejcie. Psy z atwoci speniaj nie tylko te zadania, ale te wiele, wiele innych. Pozwala nam to przypuszcza, e rozumiemy te zwierzta z tak sam atwoci, jak one pojmuj, czego od nich oczekujemy. Ale czy naprawd rozumiemy psy? Podejrzewam, e jednak nie. Co wicej, powstaje pytanie, czy psy rzeczywicie rozumiej nas? I znw obawiam si, e odpowied brzmi nie. Kiedy jednak zupenie bezstronnie zastanowimy si, czym waciwie jest pies, atwo zauwaymy, jak naiwne jest przypisywanie mu ludzkiego systemu wartoci czy ludzkiego sposobu rozumowania w postpowaniu. Ta ksika ma za zadanie pomc w zrozumieniu psa takim, jaki on jest w rzeczywistoci. Kiedy nauczymy si, jakie s psie motywacje, system wartoci, dlaczego postpuje tak, jak postpuje i w jaki sposb si uczy, wtedy nasze stosunki z czworonogim przyjacielem stan si w peni satysfakcjonujce. Niestety, nader czsto dbajcy o swoich podopiecznych waciciele s bdnie informowani o tym, jak maj postpowa. Recenzowaem ostatnio ksik, ktrej autor zaleca uywanie cienkiego, bambusowego prta przy uczeniu psa chodzenia przy nodze. Prtem tym naley uderza psa po pysku, ilekro sprbuje wysun si przed przewodnika. Ten sam autor ma prost recept, jak oduczy psa przyjmowania smakoykw od obcych. Ot w kawaek misa naley zawin ni mniej ni wicej tylko pinezk, tak aby ostry szpikulec wystawa nieco na zewntrz. Kiedy pies sprbuje zje smakoyk, ukuje si w nos! Z podobnym skutkiem mona uy widelca. Ostre zby wystajce podstpnie ponad smaczny ksek skutecznie maj zniechci psin do przyjmowania czegokolwiek do jedzenia od obcych. Na okadce tego dziea widniej nazwiska wielce czcigodnych i zasuonych kynologw, ktrzy poniewczasie odegnuj si od jego treci. Ksika jest atrakcyjnie wydana, a jej cena nader umiarkowana. Moj negatywn recenzj pominito milczeniem, a ksika jest dostpna tak w sklepach, jak w bibliotekach. Jake wiele szkody ta oglnie dostpna publikacja wyrzdzi dbaym o psy wacicielom i ich podopiecznym, ktrzy zechc oprze si na fachowej" literaturze! Jako psi behawiorysta upatruj rda wikszoci problemw, jakie maj waciciele ze swoimi psami, w faszywym rozumieniu normalnego psiego zachowania. Zdarzaj si, bez wtpienia, psy o chwiejnej psychice i zym temperamencie, u ktrych cechy te s uwarunkowane genetycznie, ale ich liczba jest znacznie mniejsza ni wskazywaaby liczba eutanazji, dokonywanych z wymienionych powodw. Nie zawsze te wina zych psich zachowa spoczywa jedynie na wacicielu. Twierdzenie, e nie ma gupich psw, s tylko li waciciele" niekoniecznie musi

by prawdziwe. Dlaczego psy objawiaj czasem zaburzenia zachowania, ktre z pozoru wydaj si by nie do rozwizania? Czytajc t ksik przekonacie si, jak wiele okolicznoci trzeba wzi pod uwag przed postawieniem diagnozy, czy to pies jest przebiegym szelm, czy te waciciel gupcem. Ksika podzielona jest na trzy czci. Cz pierwsza wyjania zachowania psw i ich przyczyny. Druga traktuje o najczciej wystpujcych zaburzeniach zachowania psw i sposobach ich rozwizywania. Cz trzecia to atwy w uyciu przewodnik dla tych, ktrzy maj kopoty z zachowaniem si ich podopiecznych. Jako waciciel, trener, wystawca i sdzia znam doskonale blaski i cienie, jakie przynosi zajmowanie si trudnymi zwierztami. Wiem te doskonale, e wiele z tych problemw mona rozwiza, o ile uda si ustali jakie s ich przyczyny. Tylko wtedy, gdy rozumiemy w jaki sposb pies si uczy, bdziemy w stanie nauczy go prawidowego reagowania na nasze komendy, co zdecydowanie rni si od wpajania mu naszego systemu wartoci. Aby postpowa waciwie, musimy spojrze na ycie psa w ludzkim stadzie z jego punktu widzenia. Innymi sowy musimy zacz myle jak pies!

CZ l

CZYM JEST PIES?

1 POCHODZENIE PSA
W ksice zapisw miaem zanotowane: poniedziaek, 9 rano pani Gort z dwuletnim samcem rottweilerem agresywny w stosunku do ludzi. C za radosny pocztek nowego tygodnia" zdyem pomyle, a ju usyszaem zajedajcy samochd. Zupenie wtedy nie przypuszczaem, jak wany bdzie ten przypadek dla dalszej mojej dziaalnoci. To on uwiadomi mi, e w leczeniu zaburze beha-wioralnych znacznie waniejsze jest ustalenie przyczyn zego zachowania, ni koncentrowanie si li tylko na objawach. Kiedy wyszedem, aby powita moich pacjentw, uderzy mnie widok kruchej starszej pani, dobrze po szedziesitce, trzymajcej si zderzaka i desperacko usiujcej utrzyma si na nogach. Od razu zobaczyem przyczyn tych rozpaczliwych wysikw w drugiej rce trzymaa smycz, na ktrej wisia wielki, rozwcieczony rottweiler. Sytuacj pogarszao to, e jego zo bya skierowana wyranie przeciwko mnie. Jednoczenie nawiedziy mnie dwie myli Czy ona bdzie w stanie go utrzyma" i Czemu kobieta w jej wieku wybraa sobie tak duego psa". eby nie przedua tej historii nadmiernie jako udao si psa opanowa. Okazao si, e obecna wacicielka nie tyle wybraa sobie takiego potwora, ile go odziedziczya. Pani Gort bya gospodyni domow emerytowanego oficera. Rudi, bo tak nazywa si pies, by jego wasnoci. Kiedy pan zmar, zapisa swojej gospodyni w testamencie zarwno dom, jak i rottweilera. Zapisowi testamentowemu towarzyszya instrukcja, e Rudiemu nie moe zbywa na niczym. Nie mino wiele czasu, a Rudi okaza si nieznony. Pani Gort przypuszczaa, e przydaoby mu si troch wicze. Ale kiedy tylko wstaem, by przygotowa dla nas herbat, Rudi szarpn si tak, e pani Gort znalaza si na pododze razem z krzesem. Stao si oczywiste, e jakikolwiek trening jest ostatni rzecz, na ktr miaby ochot. Na szczcie pani Gort udao si utrzyma smycz, nie jestem bowiem wcale pewien, czy Rudi wsta z miejsca tak gwatownie, aby pomc przynie mi filianki. Mielimy tu do czynienia z sytuacj, kiedy po mierci swego pana Rudi by jedynym dorosym samcem w domu. Z racji wieku i kondycji pani Gort nie bya w stanie zapewni mu niezbdnej porcji codziennych wicze. Ponadto, stosujc si do ostatniej woli waciciela, staruszka zapewniaa psu trzy razy dziennie porcj wieego misa. Zanim cokolwiek mona byo postanowi, Rudi musia na powrt znale si pod kontrol. Ograniczenie jego praw w domu i odebranie pewnych przywilejw miao prowadzi do zaakceptowania przez niego nowych regu postpowania. Pomc miaa jednoczenie wprowadzona zmiana diety na mniej energotwrcz i niskobiakow. Pewn sum pienidzy trzeba byo wyda na zaangaowanie dowiadczonej w postpowaniu z psami osoby, ktra zapewniaby psu codzienn porcj ruchu, zabierajc go na dugie spacery. Miay one spoytkowa nadmiar energii i dostarczy nowych bodcw psychicznych, rozpraszajc nud. Doradzane dugie spacery miay na celu ograniczenie nadmiernie rozwinitego instynktu terytorialnego Rudiego i, wedug mojej opinii, byo znacznie sensowniej szym sposobem wydawania pienidzy ni pacenie gigantycznych, cotygodniowych rachunkw u rzenika. (Wszystkie elementy mojej porady zostan pniej omwione dokadniej). Ten nowy sposb postpowania z Rudim przynis spodziewane rezultaty w bardzo krtkim czasie. Rudi sta si miym, delikatnym w obejciu olbrzymem, jak zreszt wikszo przedstawicieli tej rasy. Nie sdz, aby podobnie dobre rezultaty udao si uzyska, prbujc konwencjonalnych metod tresury ze znudzonym, przekarmionym i penym niespoyt-kowanej

energii psem. Jedynym rezultatem byaby prawdopodobnie prba si, z ktrej wyszlibymy oboje, tak jak ja i pani Gort, ciko pogryzieni. Tego roku otrzymaem kartk witeczn od pani Gort ze zdjciem Rudiego. Sta na tylnych nogach przy kuchennym zlewie, najwyraniej pomagajc przy zmywaniu. Czy nie miao to znaczy, e wreszcie udao si jej obaskawi swego domowego samca! Rudi nie by psem z natury agresywnym, on jedynie zachowywa si agresywnie i na tym polega problem. Mam nadziej, e uda mi si uzmysowi pastwu rnice tych dwch postaw. Lubi rottweilery i jestem pewien, e ich fatalna opinia jest niezasuona. Na takie a nie inne zachowanie si Rudiego mia niewtpliwy wpyw fakt, e oddano mu przewodnictwo stada. Postpowa on zatem tak, jak powinien odpowiedzialny za stado przewodnik. Na pierwszy rzut oka mwienie o rodzinie jako o stadzie moe si wydawa dziwactwem, bowiem my, ludzie, postrzegamy to zupenie inaczej. Psy, jako zwierzta z natury stadne, rodz si z potrzeb bycia czonkiem stada z zachowaniem caej jego hierarchii. Tak te patrz na rodzin, w ktrej przyszo im y.

Przodkowie
Aby w peni zrozumie zachowania psw, niezbdna jest znajomo zachowa gatunkw, od ktrych si one wywodz. Poznajc wzorcowe zachowania, moemy sobie wyrobi jasny pogld na przyczyny takiego, a nie innego postpowania psw. Zdaj sobie przy tym spraw, e choby ze wzgldu na rnice rozmiarw przyjcie zaoenia o wsplnym pochodzeniu doga niemieckiego i chihuahua moe wzbudza niejakie opory. Istniej dostatecznie pewne dowody na to, e pies pochodzi od jednego gatunku, ktry y na terenach Europy Pnocnej ponad dziesi tysicy lat temu. To bynajmniej nie wyklucza moliwoci, e wspczesny pies mg rwnolegle rozwin si z innych, blisko spokrewnionych gatunkw, prowadzcych wdrowny tryb ycia w innych regionach. Cho wspczesne psy domowe rni si znacznie wielkoci, to wykonane w 1937 roku przez E. Dahra pomiary czaszek psich wykazay, e niezalenie od rasy i wielkoci stosunek szerokoci szczki w najwszym jej punkcie do jej dugoci jest stay. Co wicej, takie same rezultaty otrzyma on mierzc czaszki psw z epoki kamiennej. Mierzc dugo rzdu zbw trzonowych i porwnujc j z wysokoci uchwy uzyska zblione rezultaty. Jego badania dowodz, e w okresie pocztkowego udomowiania psw ich wielko bya zbliona, a ich wygld ulega pniejszym zmianom w obrbie tego samego typu. Podbudowaniu tej teorii moe suy take fakt, e mzgoczaszka wszystkich psw ma zblion objto. Zatem rnica pomidzy dogiem a chihuahua jest wiadomie wykreowan przez czowieka rnic wielkoci i ksztatu ciaa. Skoro wszystkie psy wywodz si od jednego wsplnego przodka, zastanwmy si, ktry z dzi wolno yjcych gatunkw ma posuy nam za model do naszych behawioralnych obserwacji? Miaeby to by (jak chce wikszo naukowcw) wilk czy moe szakal? Szukajc podobiestw pomidzy psem a oboma tymi gatunkami, dochodzimy do Wniosku, e jednak raczej wilk jest prawdopodobnym przodkiem. Przede wszystkim wzr zbowy psa i wilka jest zbliony, podczas gdy u szakala jest on rny od obydwu. Znamienne, e kiedy w roku 1965 Fuller i Scott ustalili dziewidziesit wzorw zachowa psw, a osiemdziesit jeden byo charakterystycznych te dla wilkw. Dwiki wydawane przez psy i wilki s podobne, a wydawane przez szakale rne od obydwu. Podobnie ma si rzecz z zachowaniami stadnymi. W wietle tych faktw wydaje si, e to wanie wilk jest tym zwierzciem, na ktrym powinnimy skoncentrowa nasz uwag.

Wilcze cieki
Wilki s zwierztami stadnymi o silnie rozwinitym poczuciu hierarchii stada. Wilk Alfa jest przewodnikiem stada. Wbrew obiegowym opiniom nie utwierdza on swojej pozycji w stadzie nieustannym okazywaniem agresji wobec pozostaych jego czonkw. To inne, sabsze osobniki podbudowuj jego autorytet nieustannym demonstrowaniem ulegoci. Oczywicie, kiedy w stadzie pojawi si osobnik na tyle silny, e moe zagrozi pozycji lidera, natychmiast

pojawia si agresja i rzecz caa koczy si walk. Ale s to nader rzadkie przypadki. Na og stado yje w harmonii i spokoju. Niejedno ludzkie skupisko mogoby si wiele nauczy obserwujc wspdziaanie stada wilkw w walce o przetrwanie. Badania nad zdziczaymi psami wykazay, e ich sposb ycia i wzory zachowania s niezwykle podobne do tych, jakie wystpuj u wilkw. Kiedy na przykad samica wilka rodzi miot modych, jednoczenie dwie lub trzy inne w stadzie zaczynaj produkowa mleko, na wypadek gdyby naturalna matka zostaa zabita. U psw domowych stosunkowo czsto spotykamy si ze zjawiskiem ciy urojonej. Ostatnio spotkaem si z tym, e suka dobermanka zacza produkowa mleko, gdy kocica najbliszych ssiadw urodzia mode. Zgoda to nader rzadki przypadek, ale dowodzi, jak silne s instynkty macierzyskie u psw. Wilki maj bardzo silny instynkt terytorialny. W walce o przeycie kade stado broni zajtego przez siebie terytorium. Wilki znakuj jego granice kaem i moczem, pozostawianym w punktach o strategicznym znaczeniu. Specyficzny zapach stada stanowi ostrzeenie dla innych stad czy pojedynczych osobnikw, e wkroczyy na obcy teren. Podobne zachowania przy znakowaniu wasnego terytorium moemy zaobserwowa u psw, chocia wydawa by si mogo, e dostpno poywienia powinna znie konieczno obrony wasnego terenu. Zwykle wyprowadzamy nasze psy na spacery w miejsca uczszczane przez ich wiksz liczb i od wczesnego wieku staramy si je socjalizowa i na og nie mamy wikszych kopotw z poskromieniem instynktu obrony wasnego terytorium przez psy. Jednak, kiedy dwa o silnej osobowoci psy spotkaj si na terenie, ktry kady uwaa za wasny, atwo moe doj do walki, zwaszcza kiedy oba s godne. Postawa ciaa wilka i psa s niemal identyczne. Jako waciciele nie mamy na og kopotw z odczytaniem mowy ciaa naszego domowego ulubieca. Orientujemy si kiedy jest zy, zadowolony, kiedy nam si poddaje. Ale rzadko kiedy potrafimy prawidowo odczyta subtelne znaki, jakie wymieniaj midzy sob dwa psy. Zreszt czsto podkadamy pod nie wasne, z gruntu faszywe interpretacje. Kiedy golden retriever macha agodnie nisko opuszczonym ogonem, dla wikszoci ludzi oznacza to dokadnie to samo, co wysoko zadarty ogon owczarka niemieckiego, szybko kiwajcy si na boki. Fakt, e stykamy si z tak du liczb ras, powiksza zamieszanie powstae w wyniku bdnych interpretacji psich zachowa. Mieszkajc pod jednym dachem z golden retrieverem, ktry radonie macha ogonem, moemy by nieco zaskoczeni, kiedy ugryzie nas owczarek niemiecki, ktrego prbowalimy pogaska, bo tak radonie macha wysoko zadartym ogonem. Gdybymy znali primitywne wzorce zachowa byoby jasne, e o ile pierwsza postawa jest podyktowana poddacz postaw i oznacza, jestem miy dla ciebie, ty bd miy dla mnie", o tyle druga, odstraszajca mwi nie podchod bliej, bo ci ugryz". Jeszcze trudniej odczyta mow psa, ktry zgodnie ze standardem rasy ma obcity ogon. Nieliczne s takie zachowania psw, ktrych nie spotykamy u ich dzikich kuzynw. Powstay one, jak sdz, w wyniku wiadomych dziaa hodowcw, ktrzy nader chtnie utrwalali dziwne czy oryginalne cechy, jakie ujawniy si u szczenit w ich hodowli. Zachodzi uzasadnione podejrzenie, e niektre z tych wyprodukowanych przez czowieka ras pozostawione same sobie nie mogyby przey w stanie dzikim. Prawa natury s by moe okrutne dla odmiecw, ale dziki nim przeywaj osobniki najlepiej przystosowane. Nic nie zmieni te faktu, e chobymy nie wiem jak starali si wpyn na wygld i psychik rozmaitych psich ras, i tak w ostatecznym rozrachunku okae si, e drzemi w nich instynkty i wzory zachowa dzikiego wilka.

2 JAK ROZWIJAA SI PSYCHIKA PSA?

Cykl yciowy kadego gatunku zwierzt podzieli mona na okrelone fazy. U psa dugo kadej z tych faz mona okreli niemal co do dnia. Znajomo krytycznych faz rozwoju psa moe pomc nam w lepszym zrozumieniu jego zachowa. Zdecydowanie zbyt czsto spotyka si psy, u ktrych zaburzenia zachowania wynikaj z ignorancji hodowcy, czy pniej waciciela. Psy urodzone w duych hodowlach, w ktrych selekcjonuje si je pod ktem przyszej kariery wystawowej, czsto pozostaj u hodowcy duej ni czternacie tygodni. Trzymane w kojcu zaczynaj zdradza objawy kenelozy choroby kenelowej. Trafiajc w kocu do nabywcy jako psy kanapowe s tak uciliwe dla waciciela, e zupenie nie speniaj pokadanych w nich oczekiwa. Maj ogromne kopoty w nawizaniu kontaktu z czowiekiem i s wyjtkowo mao odporne na stresy. Znakomicie natomiast czuj si w towarzystwie innych psw. Wynika to std, e przebywajc w kojcu szczenita takie miay zaburzon faz socjalizacji (812 tydzie). O ile nauczyy si w tym czasie nawizywa kontakt z innymi psami, o tyle nie miay szans na peny, intensywny kontakt z czowiekiem. Mona powiedzie, e s przesocjalizowane w stosunku do psw, a niedo-socjalizowane w stosunku do ludzi. Dla kontrastu producenci szczenit, ktrym zaley jedynie na szybkim obrocie, zabieraj szczenita z gniazda bardzo wczenie, w wieku czterech, piciu tygodni. Malestwa czsto s transportowane w kiepskich, streso-twrczych warunkach do handlarzy, sklepw czy nowych domw. Takie szczenita trac w swym rozwoju inny wany okres, w ktrym przebywajc z matk i rodzestwem ucz si typowych psich zachowa. One ju nigdy nie naucz si, co to znaczy by naprawd psem. Z takich szczenit wyrastaj czsto osobniki nadmiernie agresywne, ktre zwyczajnie nie potrafi wspy z innymi psami. S one te bardzo trudne w ukadaniu, gdy nie nauczyy si od matki prawidowego reagowania na jej dyscyplinujce dziaania. Okresy socjalizacji z psami i z ludmi s niesychanie wane dla prawidowego rozwoju charakteru psa. Jednak wielu ludzi skania si ku skadaniu wszelkich zaburze charakterologicznych psw na karb czynnikw genetycznych. S pewni, e skoro pies odziedziczy ze skonnoci po ktrym z rodzicw, to aden trening nie pomoe. W wikszoci przypadkw jest to nieprawda. Natomiast powoanie si na czynniki genetyczne to z reguy bardzo wygodny wykrt ze strony osb, ktre poproszono o pomoc w ukadaniu trudnego psa, a ktre zupenie nie wiedz, jak si do tego zabra. Zdarzaj si oczywicie przypadki, kiedy zaburzenia charakteru s odziedziczone po rodzicach, ale znacznie czciej wywoane s one jakimi wpywami rodowiska zewntrznego. Zachowanie suki ma ogro-mny wpyw na rozwj charakteru szczenit wedug zasady mapa widzi, mapa robi". Na przykad dominujca nad czonkami rodziny suka bdzie warcze na kadego, kto zbliy si do szczenit. Te, kiedy podrosn, z atwoci przejm wzr zachowania matki, co moe by z atwoci odczytane jako odziedziczona agresja. Jeeli suka znajduje si niej w hierarchii stada ni TY wtedy, uznajc TWOJE przewodnictwo, nie bdzie warcze na ludzi, ktrych TY przyprowadzisz, aby podziwiali jej szczenita. Trzeba pamita, e szczenita pomidzy czwartym a sidmym tygodniem ycia rozwijaj si niezwykle intensywnie. W wieku siedmiu tygodni ich mzg jest ju tak rozwinity, e atwo ucz si biorc przykad z innych. Teoria wpyww rodowiska na rozwj charakteru dopiero zaczyna zdobywa sobie szersze uznanie, natomiast znaczenie kolejnych faz rozwoju szczenicia zostao poznane i uznane wiele lat temu. W roku 1963 Clarence Pfaffenberger opublikowaa ksik pod tytuem Nowa wiedza o zachowaniu psa". We wstpie Pfaffenberger pisaa: ycie rodzinne psw jest dla mnie czym najbardziej interesujcym w wiecie zwierzcym. Jest ono prawie tak zajmujce, jak ycie rodzinne czowieka. Podobiestwa s tak due, e obserwujc zachowanie psw, a zwaszcza szczeniakw, moemy najlepiej pozna i zrozumie nasze ludzkie

modele zachowa. Zachowania psa w stosunku do jego ludzkiej rodziny (wacicieli) bardzo przypominaj zachowanie dziecka wobec wasnej rodziny. Wzajemne zachowania szczenicia i suki bardzo przypominaj zwizki pomidzy matk i niemowlciem". Oglnie rzecz biorc ksika Pfaffenberger opisuje wysiki autorki w kierunku wyselekcjonowania szczeniaka, ktry w przyszoci miaby sta si idealnym psem przewodnikiem. Jednak jej badania nad kolejnymi fazami rozwoju szczeniaka, przeprowadzone w kocu lat pidziesitych, miay daleko wiksze znaczenie.

Noworodek (0 do 13 dni)
W tym okresie, kiedy rozwijaj si ich zmysy, szczenita zaczynaj mudn nauk bycia psem. Pocztkowo, kiedy nieporadnie pezaj po pudle, w ktrym przyszy na wiat, ich zachowanie jest zupenie nie psie. W tych dniach szczenita uywaj rozwijajcych si zmysw do poznawania otaczajcego je wiata drog pozytywnych i negatywnych dowiadcze. Ucz si dziaa w sposb waciwy swemu gatunkowi. Kiedy, na przykad, po dotarciu do cianki kojca szczeniak prbuje si na ni wspina jak kot, koczy si to zawsze upadkiem na plecy. To negatywne dowiadczenie przekonuje psiaka, e nie moe si wspina jak kot. Kiedy natomiast w trakcie pezania wok cianek kojca szczeniaki wpadaj na siebie, ten pierwszy, przypadkowy kontakt jest wstpem do pniejszych zabaw miotowego rodzestwa, cho pocztkowo koczy si raczej tym, e przytuleni do siebie malcy zasypiaj. To pozytywne dowiadczenie prowadzi bdzie w przyszoci do typowych psich zachowa.

Faza psiej socjalizacji (14 do 49 dni)

Szczenita swoim wygldem i zachowaniem zaczynaj coraz bardziej przypomina dorose psy, a ich bezadne i nie skoordynowane dziaania staj si znacznie bardziej celowe. W improwizowanych walkach uywaj danych przez Matk Natur, ostrych jak igy zbw, uczc si, jak mocno naley ugry, aby zada bl. Czujc ugryzienia dowiaduj si, co to jest zadany bl. Zadawanie i poznawanie blu to jedna z przyczyn, dla ktrych mleczne zby s tak ostre. W tej fazie rozwoju zby nie su do rozrywania misa, gryzieniu koci, zdobywaniu pokarmu, sowem adnej z form dorosej aktywnoci psw. Minie szczk u szczenit s bardzo sabe, niedorozwinite i w tej fazie rozwoju malcy ucz si dopiero regulowa i kontrolowa si ugryzienia. Gony pisk ugryzionego w ucho brata jest sygnaem dla gryzcego, e chwyt by zbyt mocny. Ostre odgryzienie, jakie otrzymuje w rewanu jest niez lekcj, co to znaczy zbyt mocny chwyt. Kiedy faza ta ma si ku kocowi, matki zaczynaj odstawia szczenita od piersi (czas, kiedy to robi, jest spraw osobnicz, gdy niektre suki s bardziej macierzyskie od innych). Pocztkowo suka pomrukuje na szczeniaka ostrzegawczo, a kiedy mimo to malec zabiera si do ssania, warczy, patrzc przeszywajcym wzrokiem. Moe nawet stan nad przewrconym na grzbiet szczeniakiem, ktry na og przypaszcza si do ziemi, popiskujc. Nastpnym razem po takiej lekcji ostrzegawcze mruknicie wystarcza ju, aby zdyscyplinowa malca. Jest to jedna z drg wpajania szczenitom dyscypliny w tej fazie rozwoju. Niestety, wielu niedowiadczonych hodowcw uwaa takie zachowanie matki za objaw szczeglnej niechci suki do wasnego dziecka lub wprost agresji, ktra zakoczy moe si nawet zagryzieniem niesfornego malca. Kada suka podejmuje ostre dziaania dyscyplinujce w stosunku do tego szczeniaka, ktry przejawia szczeglnie dominujcy charakter. W zbdnej trosce o ycie szczeniaka nowicjusze potrafi nawet odizolowa matk od miotu lub oddzieli od reszty zagroonego" malca. Niezwykle rzadko zdarza si, aby w tym stadium rozwoju suka zagryza swoje mode. Jest to natomiast niezwykle wane, by wszystkie szczenita pozostaway razem z matk do koca tej fazy rozwoju. Tylko wtedy ich charakter ma szans uksztatowa si prawidowo. Nasza niewczesna interwencja w dyscyplinujce dziaania matki w stosunku do psiaka o silnie dominujcym charakterze zaowocuje w przyszoci rozlicznymi kopotami wychowawczymi, jakie sprawi on swemu wacicielowi.

Cho w tej fazie rozwoju najwaniejsze jest, aby szczeniak nauczy si zachowania w stosunku do innych psw, umia regulowa si ugryzienia i rozumia znaczenie porzdku sfory, nie mona zapomnie o znaczeniu kontaktw z czowiekiem, jakie nawie w tym czasie. Hodowca powinien czsto bra na rce kadego szczeniaka, gaska, delikatnie przewraca na grzbiet, kontrolowa stan oczu, uszu, ap, oglda zby, pielgnowa. W trakcie tych zabiegw szczeniak nie tylko uczy si, e kontakty z czowiekiem s przyjemnym dowiadczeniem, ale te przeywa, przynajmniej pocztkowo, lekki stres. Pozwala to na wyksztacenie odpowiedniej odpornoci na stres, niezbdnej w dorosym yciu. Ze szczenit, ktre w tej fazie rozwoju miay zapewnione zarwno ciepo i bezpieczestwo opieki matczynej, jak i przyjemno kontaktu z czowiekiem, wyrastaj na og prawidowo przystosowane do ycia psy.

Faza socjalizacji z czowiekiem (7 do 12 tygodni)

Nauczywszy si w poprzednich fazach rozwoju jak by psem, szczenita musz teraz nauczy si, jak przystosowa si do ycia wrd ludzi. Najlepiej, aby szczeniak zmienia dom tu po ukoczeniu siedmiu tygodni. Odpowiedzialny hodowca, majc szczenita w tym wieku, powinien skontaktowa si z dowiadczonym trenerem psw lub behawioryst, ktry przeprowadziby testy charakteru wszystkich szczenit w miocie. Niestresujce, przeprowadzone w tym wieku testy pozwol okreli temperament i przyszy charakter malca. Pewna wiedza na ten temat pozwoli wybra odpowiedniego szczeniaka zgodnie z oczekiwaniami przyszych wacicieli. Testowane s dziedziczne predyspozycje, odmienne u rnych szczenit. Testy przeprowadzone w pniejszym wieku mog da wynik zafaszowany wpywami rodowiska. Rzadko zdajemy sobie spraw, jak wana moe by rola hodowcy we waciwym doborze pary szczeniak przyszy waciciel. Zatraciem ju rachub, ilu wacicieli odpowiedziao mi, e to nie oni wybrali sobie szczeniaka, ale to on sobie ich wybra. Kiedy tylko przyjechali obejrze szczenita, on wybieg im na spotkanie, rozpychajc po drodze miotowe rodzestwo. Gdyby nabywcy zapytali hodowcy, powiedziaby im, e ten szczeniak by zawsze pierwszy przy misce i wyrs na wikszego i mocniejszego ni reszta rodzestwa, poniewa to on ssa zawsze z najlepszego sutka. Hodowca wietnie wie, e ten wanie szczeniak ma najbardziej niezaleny, dominujcy charakter. Ten samodzielny wybr waciciela jest pierwsz z wielu decyzji, jakie w przyszoci podejmie za swoich pastwa taki silnie dominujcy szcze-niaczek. Uwaam, e powinno by odwrotnie. Wikszo z nas zdaje sobie spraw, e nie naley wybiera najmniejszego, nieustannie skamlcego szczeniaka, ktry siedzi wcinity gdzie w rg kojca, zupenie ignorowany przez reszt rodzestwa. Niejeden jednak ulegnie odruchowi litoci, decydujc si na kupno takiej sierotki". Mao kto zdaje te sobie spraw, co go czeka z pieskiem, ktry sobie sam wybra waciciela. Gdy chcesz mie miego, niekopotliwego i atwego w prowadzeniu towarzysza, wybierz szczeniaka kontaktywnego, ale nigdy zbyt ofensywnego i pewnego siebie. Idealnie byoby, aby wszystkie szczenita byy sprzedawane wedug poniszego, nieco utopijnego schematu. Hodowca, po przeprowadzonej z nabywc rozmowie decyduje, czy chce aby jego szczeni trafio do tego czowieka. Nastpnie, dowiedziawszy si, jakie s warunki domowe i charakter pracy przyszego waciciela, hodowca sam wybiera szczeni, ktre jego zdaniem najlepiej sprosta stawianym mu oczekiwaniom. Niestety nie yjemy w idealnym wiecie. Zbyt wielu hodowcw produkuje szczenita wycznie dla pienidzy, nie interesujc si ich dalszym losem. Przez lata opracowywano rne testy psychiczne, pozwalajce okreli przyszy charakter szczeniaka i jego przydatno do pracy, jak powinien wykonywa. Pfaffenberger przedstawia testy pomocne przy wyborze idealnego psa przewodnika. W 1975 roku William E. Campbell wymyli testy majce pomc w wyborze psa najlepiej nadajcego si do codziennego ycia z rodzin. Wszyscy hodowcy, powanie traktujcy swoje zajcie, powinni je zna i stosowa. Nie ma potrzeby zaznacza, e testy powinna wykonywa osoba znajca je dobrze, moliwie obca dla szczenit. Testowany szczeniak powinien znale si w obcym sobie pokoju sam na sam z przeprowadzajcym test, tak aby obecno rodzestwa nie dodawaa mu pewnoci siebie. Testy

powinny mie miejsce w porze najwikszej aktywnoci szczenit. Sprawdzaj one pi rnych typw zachowa, ktre s nastpujco punktowane: Bardzo dominujcy Dominujcy Ulegy Bardzo ulegy Niezaleny l punkt 2 punkty 3 punkty 4 punkty 5 punktw

Szczeniaki, ktre otrzymay w punktacji gwnie jedynki, s szczeglnie predystynowane do pracy psw strujcych lub policyjnych. Wymagaj one dowiadczonego przewodnika. Nie zawsze psy o takim charakterze maj fizyczne warunki do podjcia tego rodzaju zada sdz, e nawet dzo dominujcy chihuahua bdzie zmuszony pozosta nieodkrytym icyjnym talentem. Szczeniaka o takim charakterze pod adnym pozo-rem nie mona sprzeda komu, kto nie ma adnego dowiadczenia w postpowaniu z psami. Pies, ktry zaliczy testy na jedynki i na dwjki, nawet z przewag dwjek, jest cigle jeszcze niezym materiaem na psa pracujcego. Te szczeniaki, ktre otrzymay dwjki i trjki, ale gwnie dwjki, mog by dobrymi psami dla rodziny, cho nie dla kadej. Lepiej, aby nie byo tam dzieci, a przyszli waciciele mieli pewne dowiadczenie wpostpowaniu z psami. Te, ktre otrzymay gwnie trjki, mog by etnymi towarzyszami zabaw, nawet dla modszych dzieci. Te, ktre oceniono na trjki i czwrki, wymagaj wraliwych i spokoj-nych wacicieli. Zwierz z przewag czwrek atwo moe sta si agresywnym tchrzem. Pies, ktry otrzyma gwnie pitki, znakomicie zniesie warunki duej hodowli, natomiast nieszczeglnie nadaje si na przyjaciela rodziny. Testy naley przeprowadzi nastpujco: Test 1: Predyspozycje stadne / towarzysko Szczeniak powinien znale si na pododze, porodku pokoju, w ktrym przeprowadzany jest test. Osoba prowadzca test powinna zwrci uwag szczeniaka na siebie i zachci go, aby podszed. Szybko reakcji, zachowanie i postawa jak szczeniak przyjmuje podchodzc do czowieka, jak si wobec niego zachowuje wszystko to ma wpyw na punktacj. Szybko, z podniesionym ogonem przychodzce szczeni, ktre podskakuje i podgryza rce testujcego, otrzymuje l punkt. To, ktre podchodzi niepewnie z podwinitym ogonem, poddaczo posikujc, otrzymuje 4. Natomiast taki piesek, ktry zupenie ignoruje obecno czowieka, zajty swoimi sprawami otrzymuje 5 punktw. Test 2: Ch towarzyszenia czowiekowi Kiedy udao si skoni szczeniaka, by podszed lub przynajmniej poda w kierunku prowadzcego test, ten powinien zrobi kilka krokw do tyu i obserwowa, czy szczeniak chtnie mu towarzyszy. Bardzo dominujcy szczeniak pjdzie za nim chtnie, plczc si pod nogami, a nawet prbujc chwyci zbami za stop. Bardzo ulegy, delikatnie popchnity pjdzie za przewodnikiem, przewracajc si na plecy za kadym razem, gdy ten si zatrzyma, aby go pogaska. Niezaleny zajmie si swoimi sprawami ignorujc zaproszenie do spaceru. Test 3: Pozbawienie swobody ruchu Osoba testujca przewraca szczeniaka delikatnie na grzbiet i unieruchamia go na okoo trzydzieci sekund. W tym tecie przyznawane s punkty od jednego do czterech, w zalenoci od tego, jak energicznie malec protestuje przeciw tej pozycji. Jeden bdzie wyrywa si prbujc ugry trzymajcego (1), inny powstrzyma si od gryzienia, jeszcze inny bdzie protestowa leciutko lub pogodzi si z przemoc, lic rce trzymajcego.

Test 4: Reakcja na gesty dominacyjne Czsto zdarza si nam widzie spotkanie dwch obcych psw, zdawaoby si rwnych si. Po chwili zastanowienia jeden z nich kadzie ap lub opiera podbrdek na kbie drugiego. Widywalimy zapewne obydwa moliwe warianty rozwizania tej sytuacji, w ktrej jeden z psw wykona typowe gesty dominacyjne. W pierwszym wariancie drugi uzna si za sabszego i psy rozeszy si spokojnie. W drugim uzna, e jest rwnie silny i spotkanie zakoczyo si walk. Test ma sprawdzi reakcje szczeniaka na gesty dominacyjne. Osoba testujca gaszcze malca po gowie, nastpnie schodzi rk w d i zatrzymuje do na kbie na okoo trzydzieci sekund. Jeden punkt otrzymuje szczeniak, ktry zacznie protestowa, powarkujc i starajc si wywin. Bardzo ulegy (4 punkty) prawdopodobnie posiusia si troch, przypadajc do ziemi. Niezaleny, podobnie jak w poprzednich testach, zignoruje ca procedur (5 punktw). Test 5: Pelna dominacja przez podniesienie do gry Podobnie jak w tecie 3 przyznajemy punkty od l do 4, gdy, jak przekonamy si za chwil, szczeniak jest pozbawiony moliwoci wykazania si niezalenoci. Osoba testujca podnosi delikatnie szczeniaka na okoo trzydzieci sekund, splatajc mu donie pod brzuszkiem. Taki chwyt stawia osob testujcego w pozycji absolutnego dominanta. W zalenoci od stopnia poddania przyznajemy punkty od l do 4. Siedmiotygodniowy szczeniak przypomina niemal nie zapisan kart, tak niewielki jest zesp zachowa nabytych. W tym wieku ich reakcje odzwierciedlaj gwnie odziedziczone skonnoci. Pniejsze dowiad-czenia oraz wpywy rodowiska uksztatuj ostatecznie temperament psa. Testy przeprowadzone w sidmym tygodniu ycia pozwol hodowcy Z du doz prawdopodobiestwa okreli przyszy charakter malca i wybra dla niego odpowiedni dom. Kiedy szczeniak znajdzie si w nowym domu, jego kontakty z domownikami, obcymi ludmi, gomi powinny by tak sympatyczne, jak to tylko moliwe. Nowi waciciele powinni unika, jeli to moliwe, zbyt ostrego karcenia malca zarwno krzykiem, jak i wymierzaniem zbyt mocnych kar fizycznych. Pomidzy smym a jedenastym tygodniem szczeniak poznaje uczucie strachu. Tote, jeli w tym okresie dowiadczy zbyt silnego strachu lub blu, stanie si nadmiernie lkliwy i wyprowadzenie go z tego stanu moe by bardzo trudne. Nowy waciciel musi bardzo delikatnie traktowa malca w tej fazie rozwoju, chronic go przed wszelkiego rodzaju urazami. W tym okresie warto uda si z malcem do lekarza weterynarii nie w celu dokonania jakiegokolwiek nieprzyjemnego zabiegu, ale po to tylko, aby lekarz obejrza go po przyjacielsku. W trakcie takiej wizyty warto da pieskowi jaki smakoyk, a potem spokojnie uda si do domu. To bardzo wane, aby ten pierwszy kontakt z weterynarzem, ktrego psy na og nie darz sympati, odby si w takich bezstresowych warunkach.

Faza ustalania hierarchii (12 do 16 tygodni)

Mniej wicej w tym wieku psiak przestaje by szczeniakiem, a staje si modym dorosym. Czuje si ju zadomowiony w swoim nowym otoczeniu. Czsto nadmiernie zaywa wolnoci i otrzymuje przywileje, ktrych nie miaby nigdy pozostajc w gniedzie z matk i rodzestwem, lub yjc w stadzie dzikich czy zdziczaych psw. Patrzc z naszego, ludzkiego punktu widzenia, wci postrzegamy takiego dwunaste- czy szesnastotygodniowego psa jako szczeniaka i tolerujemy w jego zachowaniu rzeczy, ktrych nigdy nie zaakceptowali bymy u dorosego psa. Zupenie zapominamy o tym, e psy rozwijaj si znacznie szybciej ni ludzie. A przecie skoro nie akceptujemy zuchwaoci dziesicio- czy dwunastolatka, nie powinnimy zatem tak atwo zezwala na ni podrastajcym szczeniakom. T faz rozwoju nazywa si czsto faz zbkowania zmiany zbw. Charakteryzuje si ona nieodmiennie gryzieniem wszystkiego, co popadnie. Psiak w tym okresie zaczyna czu si coraz bardziej pewny siebie i prbuje ustali wstpnie hierarchi stada, w ktrym si znalaz. Dr Ian Dunbar z Kalifornii prbowa ostatnimi laty ustali, w jaki sposb przebieg socjalizacji z psami i z ludmi szczenit w wieku midzy dwunastym a osiemnastym tygodniem ycia wpywa na pniejsze zachowania dorosego psa. Jego dowiadczenia obejmoway wizyty szczeniaka w psim przedszkolu, gdzie mae psy uczyy si opanowa lk na widok tych duo wikszych. Due

za uczyy si zachowywa delikatnie w obecnoci maych. Program przedszkola obejmowa wprowadzenie szczeniakw w sytuacje, z jakimi przyjdzie im si zmierzy w dorosym yciu, jak choby lekarska kontrola pazurw, oczu, uszu czy gruczow okooodbytowych. Caa rodzina, nie wyczajc dzieci, bya zapraszana do udziau w takich przedszkolnych spotkaniach. Waciciele uczyli si jak sprawi, by psiak reagowa na ich komendy chod, stj itd. Psia modzie uczya si natomiast przebywania z dziemi. Tymi nad wyraz ruchliwymi, obdarzonymi piskliwymi gosami istotami, z ktrymi nigdy nie wiadomo, co te im strzeli do gowy, i nigdy nie wiadomo czy ju si trzeba ba, czy moe broni si. Okres pomidzy dwunastym a osiemnastym tygodniem wybrano z nastpujcych powodw: 1. Lekarz weterynarii nie zgodzi si, aby modszy ni dwunastotygod-niowy szczeniak styka si z innymi psami, ze wzgldu na kwarantann poszczepienn. 2. Kiedy szczeniak ukoczy osiemnacie tygodni, w jego organizmie zachodz znaczce zmiany. U samcw ronie poziom testosteronu. Zmienia si nie tylko ich nastawienie do innych psw, ale i nastawienie innych psw do nich. To naturalne przestaj by szczeniakami. Takie przedszkolne klasy dla podrastajcych szczenit s ju znane take w Anglii i doradzabym wszystkim, ktrzy maj niewielkie dowiadczenie w wychowaniu szczenit, aby skorzystali z moliwoci udziau w takich zajciach. Wyniki bada dowodz, e ze szczenit, ktre uczszczay do psich przedszkoli, wyrastaj psy znacznie atwiejsze w prowadzeniu. Bardzo rzadko wdaj si one w walki z innymi psami, nie przejawiaj agresji w stosunku do ludzi i s znacznie lepszymi pacjentami, gdy zajdzie potrzeba interwencji weterynaryjnej.

Faza ucieczek (4 do 8 miesicy)

Skonno do ucieczek mona by okreli jako zew wolnoci. W tym okresie pies, ktry do tej pory posusznie reagowa na woanie i szybko wraca do waciciela, kiedy usyszy swoje imi, zatrzymuje si, zawiesza wzrok gdzie w przestrzeni, by w kocu pj w przeciwn stron. Wrd dzikich zwierzt jest to zupenie normalne zachowanie. Znaczy to tyle, e mody samiec lub samica zaczyna rozglda si za odpowiednim partnerem seksualnym (mniej wicej w tym czasie mode samice maj pierwsz cieczk) lub postanawia zwiedzi okolic na wasn rk. Ta faza rozwoju odpowiada wiekowi czternastu, szesnastu lat u ludzi. Nie znaczy to wcale, e pies ucieka stale przez cztery miesice. Na og trwa to kilka dni, czasami miesic, zawsze w tych granicach czasowych. Dalsze, gboko zakorzenione kopoty z przychodzeniem psa na woanie mog wynika wtedy, gdy odkryje on, e nieposuszestwo moe by wietn zabaw. Nader zabawne moe okaza si spotkanie i pogonienie zajca czy wyjedzenie kanapek, niebacznie pozostawionych przez odpo-czywajc na pikniku rodzin. W kocu atrakcj moe by spotkanie modej chtnej do figli suczki, z ktr mona gania si po parku. Kiedy po dwch godzinach takiej pysznej zabawy winowajca natknie si na wciekego, nie kryjcego swego zdenerwowania waciciela, trudno si dziwi, e uzna go za zdecydowanie mniej atrakcyjnego od przeytych dopiero co przygd. Powrt do nieprzyjanie nastawionego waciciela skojarzy si na dugo z przykroci, a ucieczka, prawem kontrastu z przyjemnoci. Wiedzc o tym naturalnym instynkcie, waciciele psw powinni w tym okresie zwraca szczegln uwag na zachowanie swoich podopiecznych. Kiedy zauwa skonno do nagego znikania na dobrze sobie znanym terenie, mog kontynuowa spacery po tym samym terenie, ale na duszej smyczy. Mog te chodzi na spacery w miejsca dotd psom nie znane. To drugie rozwizanie wzmocni wizi w stadzie i, jak przekonamy si w rozdziale trzecim, bdzie stanowio znakomit wskazwk dla psa, e to wanie waciciel jest przewodnikiem stada.

Okres dojrzewania (6 do 14 miesicy)

W organizmie psw i suk zachodz w tym okresie due zmiany hormonalne. Reakcje organizmu na te zmiany s u psw osobnicze, podobnie jak to jest u dojrzewajcych ludzkich nastolatkw. Niektre nastolatki maj pryszcze, inne irracjonalne problemy emocjonalne. Zdarzaj si, cho nie czsto, tacy, ktrzy przechodz ten trudny okres niemal niezauwaalnie. Ci z nas, ktrzy maj

wasne dzieci, wiedz wietnie jak trudny i skomplikowany jest dla naszych dzieci ten okres hormonalnych zmian. Wiemy te doskonale, jak ciki i frustrujcy jest ten okres dla nas, rodzicw. Dla psw okres dojrzewania jest tak samo trudny. Kiedy ciao zmaga si z ustawieniem nowej rwnowagi hormonalnej, pojawiaj si efekty uboczne. Niektre zmiany w zachowaniu mog nawet przestraszy wacicieli. Klasycznym przykadem jest odmienna ni dotd reakcja psa na rzeczy dobrze mu znane. Co, obok czego przechodzi obojtnie, wzbudza w nim teraz zo, agresj lub strach. Niewaciwa reakcja waciciela na te anomalie zachowania moe w duym stopniu zaway na charakterze dorosego psa. Kiedy na przykad pies zaczyna szczeka na doskonale sobie znane krzeso, ktre przesunito w nieco inne miejsce, waciciel nie powinien zachca go, nawet agodnie, do podejcia i sprawdzenia co to jest. Jeszcze wikszym bdem bdzie wrcz zmuszenie psa, aby podszed do obiektu wzbudzajcego lk, bo na cae ycie moe mu pozosta uraz, kojarzcy to konkretne krzeso z czym przeraajcym. Bd polega tu na poczeniu omielania zwierzcia z jednoczesnym nagrodzeniem (Cho tu, zobacz, dobry piesek"). Znacznie rozsdniej uczyni waciciel ignorujc fanaberie psa. Powinien usi na krzele ze sowami nie zachowuj si jak durny pies" i spokojnie poczeka co bdzie. Po paru chwilach pies skojarzy och, to tylko to krzeso, nie zorientowaem si, bo je przestawiono" i spokojnie podejdzie do mebla. Reakcja waciciela na irracjonalne zachowania dorastajcego psa moe uksztatowa wzr zachowania w caym dorosym yciu. Moe by pewien, e osignie skutek odwrotny od oczekiwanego i to zarwno w postpowaniu z psem, jak i nastolatkiem, starajc si dodawa mu odwagi, stwarza cieplarniane warunki i usuwa wszelkie przeszkody. Z drugiej strony rwnie ze skutki przyniesie karanie za takie zachowania. Trzeba pamita, e w okresie dojrzewania niewiele jest logiki w postpowaniu modziey. Swoim zachowaniem waciciel musi upewni psa, e jego modziecze brewerie nie bd w aden sposb nagradzane. Jeli jednak dziwne zachowanie psa powtarza si bdzie przez kilka dni z rzdu, trzeba si zastanowi, czy nie kryj si za nim inne ni dojrzewanie przyczyny.

Wiek dojrzay (l do 4 lat)

Mniej wicej do czterech miesicy fazy rozwoju szczenit rnych ras pokrywaj si. Pniej pojawiaj si pewne rnice. Generalnie psy maych ras wchodz w poszczeglne fazy nieco szybciej ni duych. Okres dojrzewania a do osignicia penej dojrzaoci trwa od roku do czterech lat w zalenoci od rasy i wielkoci psa. Wraz z osigniciem penej dojrzaoci pojawia si potrzeba przewartociowania hierarchii stada. W tym okresie pies ustala swoj pozycj w stadzie raz na zawsze. (Posiadacze dorosych psw nie powinni przerywa lektury w tym miejscu, rozdziay 3, 5 i 6 przekonaj ich, e zmiana hierarchii stada jest jednak moliwa bez koniecznoci uycia siy). Jeli pies ustalajc wstpnie swoje miejsce w stadzie (midzy dwunastym a szesnastym tygodniem) zaj do wysok pozycje, moe w pniejszym okresie, oczywicie zalenie od temperamentu, podj prb przejcia przewodnictwa stada. Jego zachowanie moe by nawet agresywne w stosunku do waciciela. Czy i jak ta walka si rozegra, zaley w rwnej mierze od psychiki psa, jak i postpowania waciciela. Niektre psy przejawiaj czynne odruchy obronne, inne za bierne. Te o odruchach aktywnych popr swoj walk o zmian pozycji agresj. Psy o odruchach biernych przyjm konieczno wspzawodnictwa gupim, szczenicym zachowaniem lub od razu podporzdkuj si (Rozdzia 14). Jeli waciciel psa, zwaszcza ktrej z ras strujcych czy obro-czych, zezwoli na zajcie wysokiej pozycji w stadzie i nagle, w jakiej okrelonej sytuacji sprbuje go sobie podporzdkowa, nie moe by zdziwiony, e spotka si z agresj ze strony swego podopiecznego. W stadzie wilkw Alfa (przewodnik) utrzymuje w staej dyscyplinie wszystkich niej stojcych czonkw stada, pilnujc starannie, aby nie dostay si im nienalene przywileje. Nie znaczy to wcale, e jest on agresywny to raczej jego pozycja w stadzie zmusza go do agresywnego dziaania. Zachowanie twojego psa w okresie osignicia dojrzaoci bdzie

wynikao z jego dowiadcze w poprzednich fazach rozwojowych oraz ze wiadomoci, na jak wiele mg sobie do tej pory pozwoli. Ten rozdzia mia uwiadomi wacicielom psw, e suma dowiadcze, jakie zbierze ich pupil w kolejnych fazach rozwoju, da mu jasny pogld na wasn pozycj w stadzie w chwili osignicia dojrzaoci. Nastpne rozdziay mog pomc tym, ktrzy maj kopoty z dorosymi ju, agresywnymi psami.

3 MIEJSCE PSA W LUDZKIM STADZIE

Jak pisaem w poprzednich rozdziaach, wszystkie psy, niezalenie od wielkoci i budowy ciaa, maj te same wzorce zachowania w poszczeglnych fazach rozwoju, jak ich dzicy przodkowie. Przez lata jednak wzorce te zostay zamaskowane tak skutecznie, e niemal niemoliwe stao si ich prawidowe rozpoznanie. Powstao wiele rnych ras, ktre zaspokoi maj odmienne oczekiwania szerokiej rzeszy mionikw psw. Posiadanie psa stao si modne. Doszo do tego, e za obowizujcy model penej rodziny zaczto uwaa rodzin z dwjk dzieci, posiadajc dom, samochd i psa. Wikszoci z tych ludzi mogaby nie przypa do gustu wiadomo, e sodki, may pudeek smacznie picy na ich kolanach kryje w sobie instynkty dzikiego zwierzcia. By moe nie akceptowaliby go wwczas tak atwo jako czonka swojej rodziny. W rezultacie trwajcego przez setki lat udomowienia pies sta si, generalnie mwic, zwierzciem podporzdkowanym czowiekowi. Jednak, jak wynika z dotychczasowej lektury, nawizanie cisego kontaktu z psem, ktry w fazie socjalizacji (do 14 tygodnia ycia) mia niewielk styczno z czowiekiem, jest trudne, a niektrzy twierdz, e wrcz niemoliwe. Nie ulega wtpliwoci, e wzajemne zrozumienie pomidzy psem i czowiekiem nie jest wrodzone. Jest nabyte, wdrukowane we wczesnym szczenictwie. Wczesna socjalizacja oraz fakt, e czowiek jest istot dwunon, o postawie wyprostowanej, stawia go automatycznie w pozycji zwierzcia dominujcego i uatwia utrzymanie kontroli nad psem. Zdarza si jednak, e traci on t kontrol, stajc si wacicielem psa ksajcego do, ktra go karmi. Jeli pominiemy rnice wygldu rnych ras i spojrzymy na psa jako na zwierz o odziedziczonych instynktach, staje si jasne, jak powstaj takie sytuacje. Analiza socjalnej struktury wrd wilkw, zdziczaych psw i, na koniec, udomowionych psw wskazuje, e mamy do czynienia ze zwierztami stadnymi. Dla prawidowego funkcjonowania struktury socjalnej kadego stada niezbdna jest obecno osobnika Alfa (przewodnika). Dla czonkw stada wilkw czy zdziczaych psw zrozumienie praw stada nie przedstawia wikszej trudnoci, gdy w ustabilizowanej strukturze stada kade zwierz ma swoje okrelone miejsce. Im wysza jest jego pozycja w stadzie, tym wiksze ma on przywileje. Wszystkie zwierzta w stadzie rozumiej mow ciaa i znaczenie poszczeglnych sygnaw. Kiedy niszy rang uzurpuje sobie ktry z zarezerwowanych dla osobnika Alfa przywilejw, wystarczy jedno spojrzenie, aby przywoa go do porzdku. Okazuje si, e w przypadku psw udomowionych sam fakt, e przyszo im y w mieszanych, psio-ludzkich, stadach czsto komplikuje sytuacje. My, ludzie, prbujemy wpoi psom nasz system wartoci. One jednak nie s w stanie przekroczy progu psiego pojmowania i akceptuj wycznie wasny system wartoci. Na og udaje si nam wszystko zagmatwa na tyle, e a dziw, jak psy s w stanie w ogle nauczy si y z tak dla nich nielogicznymi istotami. Jeli uwiadomimy sobie, jakie prawa i przywileje przynale w stadzie osobnikowi Alfa i porwnamy je ze stosunkami, jakie panuj pomidzy niektrymi z nas a naszymi psami, stanie si jasne, w ktrym miejscu zaamuje si system porozumienia midzy gatunkami, czego wynikiem jest posiadanie niekiedy nieznonych i nieposusznych psw. Wielu moich klientw opowiada mi o tym, e ich psom wolno wskakiwa na sof czy fotel, by by blisko pana, gdy ten oglda telewizj. Wikszo tych psw sypia w ku lub przynajmniej wskakuje tam na poranne pieszczoty. Niemal wszystkie maj przy tym wasne posanka do spania. Wikszo z nich rwnie w cigu dnia ignoruje przeznaczone im posania, wybierajc sobie na odpoczynek jakie zupenie inne miejsce, choby pod kuchennym stoem czy na krzele w pokoju. Moi klienci, pytani, czy posania te s wygodne, przypuszczaj, e tak, cho nigdy ich sami nie prbowali.

Osobnik Alfa moe spa tam, gdzie chce, lecz nikomu nie wolno spa w jego ku Jeli w tych rodzinach miejsce psa do spania jest nietknite, a on sypia, gdzie tylko zechce, to kto tam jest osobnikiem Alfa. Dla psw, jako dla drapienikw, poywienie ma pierwszoplanowe znaczenie nie tylko dla przetrwania, ale te dla funkcjonowania hierarchii stada. M klientki, ktra odwiedzia mnie ostatnio, pracowa w dziwnych godzinach. W zalenoci od tego, jak uoya mu si praca, wieczorny posiek jadali raz o pitej po poudniu, raz o sidmej. Ich pies otrzymywa swj posiek zawsze o szstej. Pani nie moga zrozumie, dlaczego pies nigdy nie ebra przy stole, kiedy jedli wczeniej, natomiast zawsze dopomina si o jedzenie, gdy obiad by pno, ju po porze karmienia, mimo e nigdy nic przy stole nie dosta.

Osobnik Alfa ma prawo do najlepszych kskw i je pierwszy. Reszta stada zadowoli si musi tym, co pozostawi, a i to tylko do czasu, gdy zdecyduje si zje co jeszcze Kiedy rodzina siadaa do posiku pierwsza, pies cho godny instynktownie wiedzia, e musi poczeka na resztki. Kiedy pies jad pierwszy, instynkt podszeptywa mu, e jako waniejszy ma rwnie prawo do pozostaych resztek, to znaczy do posiku, ktry spoywaa rodzina (patrz rwnie pilnowanie poywienia, rozdzia 13). Przeciganie szmaty, starego paska, zabawki (wiele takich zabawek pojawio si na rynku) to jedna z najpopularniejszych zabaw z modymi psami. Na og, zachwyceni zaangaowaniem i zajadoci naszego pupila, a take w poczuciu wasnej przewagi fizycznej, pozwalamy mu wygra w tej nierwnej prbie si. Nieco brutalne siowanie si take bywa atrakcyjn zabaw dopki malec, rozzuchwalony, nie zacznie ksa zbyt mocno naszych rk ostrymi zbkami.

Polujce drapieniki maj giboko zakorzeniony instynkt unikania zranienia, tote ustalanie stosunkw dominacji-podporzdkowania nastpuje na ogl w zabawie Nie mona uczy szczeniaka, e zajade, poczone z szarpaniem warczenie przynosi zwycistwo. On nie wie, e zaangaowawszy si w nieco brutaln zabaw, wiadomie pozwolilimy mu wygra. Czsto klienci opowiadaj mi o tym, e ich psy wyprzedzaj ich na schodach i na podecie, z gow zwrcon w kierunku pana, oczekuj a ten wespnie si na gr. Patrzc na og pod nogi, rzadko rozmylamy nad takim zachowaniem i ledwie je zauwaamy. A jak ta sprawa wyglda z punktu widzenia psa? U psowatych i wilkw osobnik sabszy okazuje szacunek silniejszemu podchodzc ze spuszczon gow i unikajc jakiegokolwiek kontaktu wzrokowego. Dla psa drzwi wejciowe maj zasadnicze znaczenie stanowi wejcie do gniazda. Korytarz przy drzwiach jest zazwyczaj wski. Zdecydowanie

W yciu codziennym stado ma obowizek okazywa szacunek przywdcy za czsto sysz o tym, jak to pies przepycha si w takim korytarzyku, wyprzedzajc waciciela w drodze do drzwi. Na og kadzie si to na karb podniecenia psa procedur wchodzenia do domu. Czsto taka opowie wie si z historyjk o tym, jak ten pies jest leniwy. Uoywszy si w drzwiach kuchni lub innym ruchliwym miejscu, ani drgnie, kiedy sprbowa go przepdzi. Co najwyej przecignie si i zamruczy. Zwykle waciciele rezygnuj z przeganiania delikwenta i starannie obchodz go dookoa. Kiedy Alfa odpoczywa, pozostali czonkowie stada pilnuj, aby nic go nie niepokoio. W wskim przejciu stado rozstpuje si tak, aby Alfa mg przej pierwszy. S to wsplne dla wilkw i psowatych zachowania instynktowne. Jeli si gbiej nad tym zastanowi, niewiele rni si od ludzkich. Starszestwo ma swoje przywileje. A ile razy, wcignici niemal bez reszty w niezwykle interesujcy program w telewizji, mielicie nagle podbite w gr rce. W ten brutalny sposb zapomniany na chwil pies domaga si pieszczot. Najczciej speniamy jego yczenie bez zwoki, po czci dlatego, e nie chcemy, aby

po raz drugi nam brutalnie przerwano, a po czci by nasz pupil nie pomyla sobie, e przesta by kochany. A tak naprawd to cieszy nas taki objaw uczucia ze strony wasnego psa.

Kiedy osobnik Alfa yczy sobie przej ktrdy bd, pozostali czonkowie stada pierzchaj natychmiast nie tyle ze strachu, co z chci zademonstrowania zupenego podporzdkowania

Tymczasem sytuacja ta ma zupenie inny wydwik. To pies zdecydowa, kto i jak dugo ma go gaska. Moe si zatem zdarzy, e waciciel, ktremu nagle przyjdzie ochota na pieszczoty z wasnym psem, otrzyma w odpowiedzi na woanie znudzone spojrzenie, czasem nawet warknicie. Niemal kady waciciel wycofuje si wtedy z gupim umiechem, postanawiajc nie budzi picego psa. Nim si spostrzeglimy powstaa sytuacja, ktra z punktu widzenia psa wyglda nastpujco: 1. On pi, gdzie chce, ale nikt nie pi na jego posaniu. 2. On zjada najlepsze kski, a rodzina resztki. 3. On zawsze zwycia w grach i zabawach. 4. To jemu okazujemy codziennie ulego, jako wyszemu rang. 5. On jest zawsze przed nami w wskich przejciach, a jeli je z lekka zablokuje, obchodzimy go dokoa, by mu nie przeszkadza. 6. On da caej naszej uwagi, gdy przyjdzie mu na to ochota, my natomiast akceptujemy kiedy on nas ignoruje. A wszystko to s prawa osobnika Alfa. Nasz pies bynajmniej nie prosi o nie. Sami bezmylnie mu je przekazalimy. A skoro ju wykreowalimy naszego psa na przewodnika, musimy zaakceptowa fakt, e wraz ze stanowiskiem wzi on na siebie i odpowiedzialno z nim

zwizan. Obowizki osobnika Alfa s nastpujce: 1. Prowadzi stado. Dlatego tak cignie na smyczy. 2. On utrzymuje zwarto stada. Dlatego te, spuszczony ze smyczy wybiega do przodu i wraca, a nawet obiega nas wkoo. On nas pasie. 3. Dba o bezpieczestwo stada. Dlatego przejawia agresj wobec kadego, kto naruszy nasze terytorium, czy bdzie to obcy pies, czy ssiad trenujcy poranne biegi. 4. Daje sygna do polowania. Czyni to na przykad wtedy, gdy oskaramy go o ucieczki. 5. Broni gniazda i dlatego jest agresywny w stosunku do naszych goci. Ta lista praktycznie nie ma koca, tote w nastpnych rozdziaach znajdziecie wyjanienie rwnie innych zachowa o podobnym znaczeniu. Psy, przejawiajce takie wzorce zachowa, niekoniecznie s ze, nieposuszne czy agresywne. W znakomitej wikszoci s to po prostu psy, ktre z pen odpowiedzialnoci sprawuj funkcj, ktr ich obarczylimy.

Zamiemy si miejscami
Zrozumiawszy istot problemu sami moemy przej przewodnictwo stada, a wtedy wikszo naszych kopotw z nieznonym psem zwyczajnie przestanie istnie. Powinnimy tylko: 1. Wyegzekwowa, by pies nie spa w naszym ku i nie wylegiwa si na naszych fotelach za to my moemy siada na jego posaniu moe to brzmi miesznie, ale dziaa. 2. Przygotowa jedzenie dla psa w jego obecnoci, ale przed podaniem go psu samemu zje przynajmniej kanapk, jeli nie cay posiek. 3. Wszystkie gry i zabawy powinny by pod nasz cakowit kontrol. Nigdy nie naley zaczyna zabaw siowych. 4. Na najwyszym stopniu schodw jeste zawsze pierwszy, to pies podchodzi do ciebie. W domach pitrowych pitro nie powinno by dostpne dla psw (ludzke gniazdo), co znakomicie uatwi zainstalowanie bramki. 5. Przy wychodzeniu z domu kad prb przepchnicia si przed waciciela naley ukrci lekkim stukniciem drzwiami w psi nos (tak aby go nie zrani i nie sprawi mu duego blu) to szybko nauczy go waciwego zachowania. 6. Przepdzamy psa z naszej drogi, kiedy utrudnia nam poruszanie si po domu. Musimy przyzwyczai psa do tego, e na rne przywileje musi on sobie zasuy gaskanie, smakoyki czy spacer. Wystarczy jakiekolwiek proste wiczenie, jak siad, stj czy lee tak aby wiedzia, e kiedy chce co od nas, musi na to zasuy. Wszelkie prby podgryzania czy szarpania rk, czy innych czci ciaa: ubrania, smyczy powinny spotka si ze stanowcz komend zostaw", popart srogim spojrzeniem. Nawet szybka reakcja na t komend nie powinna spotka si z adn nagrod. Te proste sposoby s dostosowane do moliwoci pojmowania psa. Co wicej, ustawiaj nas w pozycji przewodnika, ktry decyduje o wszystkim. Niezwykle wane jest, aby zasady postpowania w stadzie zostay ustalone od samego pocztku i byy zawsze przestrzegane. Pamitajmy na przykad o tym, e osobnik podporzdkowany postpuje zawsze z tyu za przewodnikiem, tote jeli pozwolimy psu cign na smyczy w drodze do parku lub nie wyegzekwujemy przychodzenia na woanie, tym samym pozwolimy psu na podniesienie jego pozycji w stadzie, tracc prawo do autorytatywnego ustalania naszych wzajemnych stosunkw. Naley przy tym zaznaczy, e bardzo wiele psw otrzymuje przywileje, na ktre wcale nie zasuyy i nie ma to widocznego wpywu na ich zachowanie. Omawiane tu przypadki dotycz psw, ktrych zachowanie wymyka si spod kontroli, co powoduje konieczno zbadania przyczyn powstaych kopotw. Dowiadczenie uczy, e wikszo z nich ma swoje rdo w nieuwiadomionym przekazaniu praw i obowizkw lidera psu. Zmiana ju ustalonej hierarchii stada wie si z odebraniem psu zarezerwowanych dla lidera przywilejw. Zmiana porzdku w stadzie pod adnym pozorem nie moe odbywa si w drodze konfrontacji fizycznej. Wiadomo jak kocz si prby podjcia walki sabszego wilka z przewodnikiem stada. W mojej praktyce nauczyem si pokazywa moim klientom, jak w praktyce powinno odbywa si obnianie pozycji psa w stadzie i jakie korzyci wynikaj z waciwego postpowania.

Zazwyczaj pies po przyjedzie przeciga waciciela drog z parkingu do mojego biura. Pytam wtedy, czy waciciel chodzi kiedykolwiek ze swoim psem na kurs tresury. Na og odpowied brzmi, e tak, ale to niewiele pomogo w opanowaniu nawyku cignicia. Kiedy usidziemy ju w moim biurze nad kaw lub herbat, prosz waciciela, aby puci psa luzem i nie zwraca na niego adnej uwagi, chyba e zacznie si on zachowywa w sposb absolutnie nie do przyjcia. Mam w tym swj ukryty cel. Moje biuro to ewidentnie obce dla stada terytorium, tote czuje si ono nieco niepewnie. Wida to w zachowaniu ludzi. Siedz wyprostowani na krzesach, zapytani o tak prost rzecz, czy poda kaw czy herbat, wymieniaj midzy sob spojrzenia. Psy, ktre byskawicznie czytaj mow ciaa, natychmiast wychwytuj te i inne, zbyt subtelne do zauwaenia ludzkim okiem sygnay. Kiedy stado jest w niebezpieczestwie, lider musi przej inicjatyw. W przewaajcej czci przypadkw przewodnikiem okazuje si pies. Zwykle zaczyna on wtedy przechadza si, w przd i w ty, zawsze odgradzajc mnie od rodziny. Jest to rodzaj nadaktywnego zachowania, jakie czsto przejawiaj psy bdc w gocinie lub wobec skadajcych wizyt w ich domu. Kiedy pies jest pozostawiony sam sobie, wszyscy musz zachowywa si zupenie spokojnie. Nie gaska go, nie kaza mu si pooy wtedy jego aktywno zmierza w kierunku zwrcenia na siebie uwagi. Zaczyna podbiega do drzwi, proszc o wypuszczenie, szczeka usyszawszy najmniejszy szelest w nadziei, e kto kae mu si zamkn, zaczyna mu by obojtne, czy wywoa reakcj pozytywn czy negatywn. Bdzie przewraca kosz na mieci, wspina si na meble lub pcha si wacicielom na kolana. Zachowanie psa w stworzonej przeze mnie sytuacji mwi mi wiele o jego pozycji w stadzie. Wywiad na temat tego, co psu w domu wolno, potwierdza z reguy wnioski, jakie wycignem wczeniej z obserwacji. Poniewa ja rwnie ignoruj psa i jego zachowanie, dochodzi on szybko do wniosku, e moja pozycja w stadzie jest nisza ni jego. Wytumaczywszy wacicielom to co si dotd zdarzyo mwi, e teraz przejm przewodnictwo stada na swoim terenie wedug nastpujcych kryteriw: 1. Niszy rang pies nawet nie sprbuje zabra koci stojcemu wyej od niego. Bdzie sta w bezpiecznej odlegoci przygldajc si jedynie. Ale wystarczy, by ten wyej stojcy, niezadowolony, spojrza ostro i podporzdkowany natychmiast odwraca wzrok. 2. Niszy w hierarchii pies zawsze przepuci dominujcego nad nim w wskim przejciu. Obserwujc stado foxhoundw wypuszczanych z kenelu szybko zorientujemy si, e okrelone psy wychodz zawsze pierwsze. 3. Niszy w hierarchii pies nie mie dotkn wyej postawionego ap, a tym bardziej zbami, w adnych okolicznociach. Jeli nawet zbliy si do niego, to tylko zachowujc wszystkie gesty podporzdkowania i tylko na taki dystans, na jaki mu si pozwoli. Psy waciwie wychowywane w fazie socjalizacji z psami maj ju wpojone te podstawowe psie maniery. W wieku siedmiu tygodni s jeszcze dobrze wychowane to my, ludzie psujemy je, gdy stan si czonkami naszego domowego stada. Trzeba im zatem przypomnie to, czego nauczyy si we wczesnym dziecistwie. Tu chciabym zaznaczy, e wobec psw agresywnych w stosunku do ludzi moje postpowanie jest nieco inne, cho oparte na tych samych zasadach (patrz rozdzia 6). Bior smaczny ksek, trzymajc go midzy kciukiem i palcem wskazujcym. Nie podaj go psu. Nawet na niego nie patrz, kontynuujc rozmow z wacicielami. Na og pies prezentuje cay swj repertuar trikw. Siada i podaje ap, zaczyna nawet szczeka. Nie wywoawszy oczekiwanej reakcji (nie dosta przysmaku) postanawia wzi go sobie sam. Mwi wtedy spokojnie zostaw to", a kiedy pies nie reaguje, natychmiast dosownie rycz zostaw" jednoczenie patrzc mu ostro w oczy. We wczesnym szczenictwie pies spotka si ju z tak reakcj swojej matki, ktra znaczya tyle co zostaw ten bar mleczny", a brak dostatecznie szybkiej reakcji powodowa ostre skarcenie. Nie nagradzam psa, kiedy wreszcie reaguje waciwie. To byo moje poywienie i nie miaem ochoty dzieli si nim z psem. Odkadam przysmak i po chwili id w drugi koniec pokoju. Woam psa do siebie. Chwal go kiedy podejdzie.

Jaki czas potem znw bior przysmak do rki. Jeli pies niczego si nie nauczy, powtarzam spokojnie zostaw to". Ale rzadko mi si zdarza, abym musia ca procedur powtarza. Pierwsza zasada zostaa wprowadzona w ycie Nie rusz mojej koci! Nastpnie id do drzwi i zachcani psa, aby poszed za mn. Chc go nauczy, aby nie przepycha si przez nie pierwszy. Drzwi w moim biurze otwieraj si na zewntrz. Nie mwic ani sowa zaczynam otwiera drzwi. Kiedy tylko pojawi si niewielka szparka, pies, zgodnie ze swoimi nawykami, rzuca si ku niej, a ja zamykam drzwi. Bez sowa powtarzam ca procedur. Za czwarytm czy pitym razem kiedy otwieram drzwi, pies cofa si. Wychodz i zamykam drzwi za sob. Przez cay czas nie mwi ani sowa, gdy nie chc sprowokowa psa do zastosowania znanych mu sztuczek. Nie chc go prosi, aby mi ustpi, musi to zrobi sam. Tak wchodzi w ycie druga zasada Ja przechodz pierwszy przez wskie przejcie. Teraz pozostaje kilka minut za drzwiami. Kiedy wracam, nie ycz sobie, aby chwyta mnie zbami za rk, choby nie wiem jak delikatnie, czy wskakiwa na mnie apami. Niezalenie od intencji s to zawsze gesty dominacyjne. Ja okazuj przyjazne zachowanie, gaszczc gow, szyj i kb psa (tu opiera ap lub podbrdek osobnik dominujcy sabszemu), ale na wszelkie prby zdominowania mojej osoby reaguj stanowczym zejd", powtrzonym ostrzej, o ile zajdzie taka potrzeba. Pies zaczyna pojmowa, e jego pozycja spada, tote gaszczc go wyczuwam opr ciaa, ale kontynuuj moje dziaania, a osabnie, a w kocu zniknie. Ten niewidoczny dla ludzkiego oka opr lub jego brak wyjania, czemu przy spotkaniu dwch obcych psw w identycznej z pozoru sytuacji czasami dochodzi do walki, a czasami nie. Tak oto wesza w ycie trzecia zasada powitanie odbywa si na moich warunkach! Kiedy przypomniaem ju psu, jakie zasady zachowania wpoia mu matka we wczesnym szczenictwie, i nie wyczuwam oporu, kiedy kad mu rk na kbie, mog by pewien, e idc ze mn na smyczy, pies nie bdzie cign, bo nie mie mnie wyprzedzi. Przyjdzie do mnie wtedy, gdy ja bd tego chcia. Przestanie szczeka, warcze czy skaka na wchodzcych do mojego domu na pierwsze moje yczenie, poniewa, zgodnie z moj pozycj, to ja decyduj o tym, kto ma prawo wstpu do mojego gniazda. Caa ta procedura nie daje wacicielom ani troch wikszej kontroli nad psem ni do tej pory. Pokazuje natomiast, jak mog uoy si ich stosunki z psem, o ile zdecyduj si zmieni ukad hierarchii wasnego domowego stada. To w kocu nie jest nowa koncepcja, e czowiek ma by przewodnikiem psa. Znana jest od dawna choby w szkoleniu psw. Zamiast tradycyjnej, opartej na przemocy szarpaninie, znacznie lepiej jest oprze si na znajomoci psiej psychologii. Trudno nie zauway, jak zblione s struktury socjalne u psw i ludzi. W stosunku do wyszych rang zachowujemy si z podobn rewerencj, jak osobnik podporzdkowany w stadzie. I jestem wicej ni pewien, e poza okrelonymi korzyciami, jakie przyniosa nam przez wieki obecno psa, tym co nas najbardziej zbliyo z tym nieodcznym towarzyszem naszego ycia codziennego, byo podobiestwo podstawowych zasad zachowania i uznanie dla okrelonej hierarchii. Widzc te same instynkty i zblione wzorce zachowania, trudno oprze si wraeniu, e pomidzy czowiekiem i psem istnieje jednak pokrewiestwo dusz. Cay problem w tym, e przy wspczesnym modelu ycia nasze psy otrzymay przywileje nalene wysokiej rangi ludziom i nad tymi musimy si nieco zastanowi. Aby wyegzekwowa swoje prawa przewodnika, musisz zrozumie, co wynika z tego, e pies mia takich, a nie innych przodkw i zaakceptowa fakt, e wikszo zachowa psich oparta jest na instynktach i potrzebuj one bardziej przewodnika ni wywierania presji. Musisz by wiadom znaczenia kolejnych faz rozwoju i ich wpywu na przyszy charakter dorosego psa. Nie moesz, powodowany bdnymi ideami, oddawa przewodnictwa stada lub nieprzemylanym postpowaniem dawa psu powd do wycigania bdnych wnioskw o polepszeniu jego pozycji w stadzie. Swoim postpowaniem musisz kontynuowa to, co wpoia szczeniakowi matka we wczesnych fazach rozwoju. Jeli chcesz zmieni stosunki panujce w twoim domowym stadzie, musisz przede wszystkim zrozumie system wartoci psa i drogi jego skojarze.

4 W JAKI SPOSB PSY SI UCZ

Jak psy si ucz? Ot bardzo atwo, o ile uczymy je prawidowo. Istnieje ogromne prawdopodobiestwo, e pies powtrzy dziaanie, ktre przynioso mu korzy. Rwnie dua jest szansa, e dziaanie nie przynoszce korzyci nie zostanie powtrzone. Wszystkie zwierzta ucz si i dziaaj dla okrelonych korzyci, i to nie wyczajc czowieka. To podstawowe zaoenie nie jest niczym nowym. Od lat stanowi podstaw pracy treserw. Zmienia si natomiast interpretacja tej zasady. Przed laty uwaano, e korzy jest rwnoznaczna z nagrod, a jej brak z kar. Ale nagrody i kary nie wystarcz. Nie mona nauczy sonia stania na tylnych nogach, mwic mu jedynie dobry so". Podobnie orka nie bdzie wyskakiwa z basenu na gwizdek za pochwa dobra orka". Skd zatem przekonanie, e uda si uoy psa mwic mu po kadym dobrze wykonanym zadaniu dobry piesek" lub klepic go czasami po grzbiecie? Czy w nastpnym miesicu podjby prac u szefa, ktry jako zapat za miesic twoich wysikw rzuciby zdawkowe dobry z ciebie facet", okraszone umiechem i klepniciem w opatk? Moe zdecydowaby si na to wierzc, e nastpny miesic przyniesie podwjn wypat. Kierowaby si czysto ludzk zdolnoci do abstrakcyjnego mylenia. Ale kiedy tylko zorientujesz si, e te sowa maj starczy za ca zapat, w mniej lub bardziej wytworny sposb poinformujesz szefa, by t robot robi sobie sam. Jeli jest inaczej, zadzwo do mnie dam ci par rzeczy do zrobienia. Cae zagadnienie szkolenia psw obroso przez lata najrniejszymi przesdami, popartymi opowieciami rodem z wyobrani ciotki Klotki". Przez lata mojej praktyki przekonaem si, e najbardziej bzdurne przesdy do dzi uznawane s za prawdy powszechne i nie atwo z nimi walczy. Jeli dajesz psu polecenie, musi on wykona je natychmiast" Nigdy nie uywaj jedzenia w szkoleniu psa, bo nauczysz go ebractwa. On ma robi to, o mu kaesz, bo ty tego chcesz" Szkolenie psa nie moe si rozpocz, zanim nie ukoczy on szstego miesica ycia". (Na wiele kursw tresury modsze psy nie s przyjmowane). W szkoleniu psa najlepiej uywa zaciskowego acuszka" (Nie tak dawno widziaem popularny program telewizyjny, w ktrym trener demonstrowa zalety takiego acuszka c, stare przesdy przekazujemy modemu pokoleniu). To tylko kilka przykadw prawd powszechnych. Sam w nie wicie wierzyem, przystpujc do ukadania mojego pierwszego psa. Wydawao mi si wtedy, e ucz go aportowania, a zobaczcie sami czego go nauczyem. 1. Daem mu komend siad", kiedy sta przy nodze. Poniewa nie zareagowa, od razu pocignem smycz, zaciskajc oczywicie acuszek i naciskajc jednoczenie na zad, zmusiem go by usiad. Ja mylaem: Ucz go siada na komend. On myla: Nie znosz tego sowa siad" wyglda na to, e on ma zamiar mnie udusi. 2. Daem mu komend: zosta" i rzuciem kozioek. Kiedy pies chcia pobiec za nim, przytrzymaem go lekko, powtarzajc zosta". Ja mylaem: Ucz go nie rusza z miejsca, zanim mu nie pozwol. On myla: On zdecydowanie nie chce, abym poszed po kozioek. 3. Daem komend przynie" i ruszyem w kierunku kozioka, trzymajc psa na smyczy. Ja mylaem: Ucz go, e teraz moe i po kozioek. On myla: No, teraz to ju zupenie nic nie rozumiem, przecie dopiero co mi zabroni! 4. Podniosem kozioek i podaem psu wraz z komend trzymaj". Kiedy pies wzi aport, ruszyem z powrotem w miejsce, z ktrego wyruszylimy. Ja mylaem: Teraz ucz go, e ma

przynie aport z powrotem do mnie. On myla: No, to mi chyba wolno, wezm to. O rany, wracamy w to samo miejsce, lepiej to wypluj. 5. Oczywicie wyplu aport. Mwic Nie" wetknem mu kozioek w pysk, ciskajc jego szczki z komend trzymaj to". Ja mylaem: Ucz go, eby nie upuszcza aportu. On myla: Wyglda na to, e on sam nie wie, czego chce. Jak tylko mi si uda, wypluj to paskuctwo i, przysigam, ju nigdy tego nie dotkn! Oczywicie troch przerysowaem ca sytuacj a tak zym nauczycielem to ja nie byem (No, moe powinienem by zapyta o to mojego psa!). Moim bdem byo to, e prbowaem nauczy mojego psa aportowania jako penego wiczenia, zawierajcego kilka kolejnych czynnoci, zamiast najpierw przewiczy z nim kolejne etapy. Troch dalej opisuj, jak uczyem aportowania mojego obecnego psa. Jednak wczeniej chc przedstawi kilka czynnikw wpywajcych na proces uczenia si psa.

Negatywna tigmotaksja
Jake uczenie brzmi te sowa. Mona nimi bysn w lekkiej, towarzyskiej konwersacji nad szklaneczk wina. A znacz one po prostu to, e fizyczna presja, wywarta na jakiekolwiek zwierz, spotka si z kontrreakcj. Kiedy kto chwyci ci za rkaw i zaczyna cign, natychmiast bdziesz prbowa si wyrwa. Wiedzc, e opr jest instynktown reakcj na przymus, nie powinnimy dziwi si, e kiedy usiujemy nauczy psa jakiej okrelonej pozycji szarpic go lub naciskajc, ten instynktownie bdzie stawia opr. Prbujc przydusi go do ziemi pozycje siad i waruj uzyskamy tyle, e biedak bdzie chcia utrzyma si na nogach lub natychmiast wsta. Wywoamy zatem reakcj odwrotn do oczekiwanej. Chcc przezwyciy t, skdind naturaln reakcj, wzmacniamy nacisk. A moe warto byoby zastosowa inn metod treningu, znacznie bardziej efektywn i nie wymagajc uycia siy?

Wraliwo na dotyk
Jednym ze skutkw planowanej hodowli jest to, e niektre rasy s bardziej odporne na bl ni inne. Rasy hodowane do walk i teriery s wraliwe na bl w bardzo niewielkim stopniu. Moesz atwo sprawdzi odporno twojego wasnego psa na bl. Wystarczy skr pomidzy drugim a trzecim palcem w przedniej apie cisn kciukiem i palcem wskazujcym. Pocztkowo delikatnie, potem zwikszajc si nacisku, licz jednoczenie od jednego do dziesiciu. Przerwij natychmiast, gdy uzyskasz reakcj. Im krcej liczye, tym wiksza wraliwo psa na bl. Jaki to moe mie wpyw na zdolno uczenia si twojego psa? Niewraliwe psy nie s podatne na niektre metody uczenia, podczas gdy te same metody w przypadku psa wraliwego mog na zawsze zrujnowa wi pomidzy nim a wacicielem. Pies zajty czym, co sprawia mu wyran przyjemno, wydaje si by mniej wraliwy na bl. Kiedy na przykad goni z pasj wiewirk po lesie, nie odczuwa bolesnych uderze maych gazek. I odwrotnie. Im mniej pies lubi to, co robi, tym jego wraliwo wydaje si by wiksza. Bardzo wraliwy pies, zwaszcza uczony wicze, ktre nie budz jego entuzjazmu, musi by traktowany w rkawiczkach". Najlepiej jednak poszuka takiej metody nauki, ktra nie narazi na szwank jego wrodzonej wraliwoci.

Wraliwo na dwiki
Nadmierne efekty dwikowe" mog mie decydujce znaczenie w procesie nauki bardzo wraliwych psw. Zapytajcie wacicieli sheltie. Czsto mam do czynienia z tymi, ktrzy naduywali gosu w ukadaniu tych, jake wraliwych pieskw. Kiedy dawno nauczyli si naduywa gosu i nigdy nie sprbowali odmiennej metody. Psy s wraliwe na dwiki, ale niektre z nich s wrcz nadwraliwe. Uczestnictwo w oglnym kursie tresury moe by dla takiego psa tortur nie do opisania. Jego waciciel, wiedzc o tej nadwraliwoci, moe chodzi wok swego psa na

paluszkach i szepta komendy c kiedy obok trenuje swego pguchego psa myliwy w wielkich buciorach, ktry z przyzwyczajenia wrcz ryczy na swojego psa. Na takim kursie nawet przecitnie wraliwy pies niewiele si nauczy, a co dopiero mwi o nadwraliwym. Du wraliwo na dwiki atwo zauway. Trzeba pamita, e jest ona osobnicza, rna u rnych psw, nawet tej samej rasy. Jeli nie bdziemy uwaa, naduywanie gosu moe by powan przeszkod w procesie uczenia si.

Wraliwo wzrokowa
Border collie to klasyczny przykad takiego niezwykle spostrzegawczego psa. Jego oczy s jak radary, czujnie rejestrujce najmniejszy ruch. Oczywicie trening takiego psa w miejscu, gdzie duo si dzieje, jest bardzo trudny. Kady ruch rozprasza jego uwag, ktr powinien skoncentrowa na tym, czego w danej chwili si od niego wymaga. Jest jeszcze co szczeglnego w pracy z takimi psami. Rasa jest znana z tego, e uczy si niemal byskawicznie, tote czsto spotykam si z opowieciami o tym, e border collie wyprzedzaj yczenia swego przewodnika zgadujc jaka bdzie nastpna komenda, dziki czemu zyskay opini wytresowanych w chwili urodzenia. W rzeczywistoci border collie rejestruje w pamici najdrobniejsze ruchy ciaa waciciela, poprzedzajce tak czy inn komend lub sytuacj. Na przykad zmian pozycji ng waciciela na chwil przedtem jak wstanie z fotela, aby pj na spacer, czy spojrzenie na zegar, kiedy nadchodzi czas posiku. Wiele psw tej rasy podbiega zanim waciciel zawoa, wystarczy, e zwrci si w kierunku psa. To mogoby sugerowa, e border collie umiej czyta w naszych mylach. Nie umiej, ale spostrzegaj i zapamituj najdrobniejszy sygna ciaa, zdradzajcy zamiar waciciela. Kopoty z takim psem zaczynaj si wtedy, gdy wydana komenda stoi w sprzecznoci z zapamitanymi przeze sygnaami mowy ciaa (gesty waciciela), zwykle odmawia on wykonania takiej komendy. I zaczyna si konflikt. Nie tylko border collie s takie spostrzegawcze. To cecha osobnicza, niezalena od rasy. W postpowaniu z takimi psami niezgodno mowy ciaa z ustnymi komendami nieuchronnie prowadzi do tego, e pies staje si nieposuszny, a waciciel sfrustrowany licznymi nieporozumieniami.

Wraliwo psychiczna
Wiele psw, niezalenie od rasy, reaguje z ogromn wraliwoci na nastroje swoich wacicieli. Wraliwo psychiczna psw jest czsto zwizana z odpornoci na stres. Kiedy jestemy przygnbieni, wystawiajc wraliwego psa, on to wyczuje i na pewno pokae si fatalnie. Kiedy pracowaem przy ukadaniu psw policyjnych do pokazw. Zdarzao mi si czsto w trakcie wicze zauway negatywne wibracje" pomidzy przewodnikiem i jego psem, ktry wtedy niemal nie reagowa na komendy. To oczywicie czynio cay pokaz z udziaem nadmiernie wraliwych psw zupenie nieudanym i tylko pogarszao humor przewodnika, co z kolei jeszcze pogarszao zachowanie psa. Bdne koo. Moja rada w takich przypadkach brzmiaa nieodmiennie: Zostaw psa i id wypij filiank kawy". Nie rozwizywao to problemu, ale przynajmniej sytuacja si nie pogarszaa. Presja psychiczna ze strony przewodnika moe mie ogromny wpyw na nadmiernie wraliwego psa. Nie ma przy tym wikszego znaczenia, czy zy humor przewodnika dotyczy bezporednio psa, bo ten powiedzmy, wiczy gorzej ni psy kolegw, czy wynika z problemw domowych. Wraliwy psychicznie pies reaguje niemal tpot, przestajc rozumie, czego si od niego oczekuje. Nadmiernie wraliwe psy pozostawione same sobie miewaj kopoty z opanowaniem lku, co wyraa si demolowaniem domu, niszczeniem przedmiotw, nieustannym szczekaniem czy nawet wyciem. Taki pies czuje si cakowicie zaleny od waciciela i bardzo potrzebuje jego akceptacji dla kadego kroku. Dla niego zachmurzona mina, okazane zniecierpliwienie, czy nawet grone spojrzenie jest tragedi, niszczc ca pewno siebie. Szczeglnie pamitam jeden taki przypadek. Moja bulterierka zakwalifikowaa si na Crufta skary si waciciel a potem na ringu

trzymaa ogon podkulony pod brzuch". (Co roku, przed t niezwykle prestiow imprez, jak jest wystawa Crufta, mam wiele telefonw od wystawcw, ktrym zaley, aby jak najlepiej wypa na ringu. Nawet teraz, kiedy pisz te sowa, moja ona wanie przyja telefon od wacicielki suczki saluki, ktra na ringu nosi ogon wysoko, a powinna nisko. Ta wystawa, ktr udao jej si wygra, odbywaa si w bardzo gorcej hali i suka, ktrej si to nie podobao, nosia ogon prawidowo. Nie bardzo wiem, czego oczekuje ode mnie ta pani, czy mam sprawi, aby jej suka przestaa lubi wystawy?) Wspomniana bulterierka byo to najmilsze zwierz tej rasy, jakie kiedykolwiek spotkaem. Kiedy spotkaem j po raz pierwszy, ucieszya si ogromnie, niemal jakby mwia Zobaczcie, czowiek" i podesza do mnie prezentujc wszystkie gesty psa respektujcego moj wysz rang. Waciciel natychmiast nawiza do sprawy ogona. Zgodnie ze wzorcem bulterier powinien mie wygld gladiatora. Sposb w jaki idzie, budowa ciaa, jajowata gowa wszystko ma sprawia wraenie siy i pewnoci siebie. Nie znaczy to bynajmniej, e po wejciu na ring ma stoczy walk ze swymi rywalami ma tylko wygldem wzbudza respekt. Ale ta wanie bulterierka bya tak podporzdkowana ludziom, a zwaszcza wacicielowi, e przez cay czas prezentowaa waciwe swojej pozycji w stadzie zachowania. Waciciel, ktry mia ogromne ambicje zwizane z jej karier wystawow, nie by oczywicie z tego zadowolony. A ona nie bya w stanie poj, czego od niej da. W rezultacie bdne koo. Suka okazywaa podporzdkowanie, co przygnbiao waciciela (jak kade jej zachowanie z wyjtkiem agresji), to z kolei deprymowao suk tak, e tracia resztki pewnoci siebie i tym mocniej podkrelaa swoje podporzdkowanie. To by chyba jedyny mj klient, z ktrym si pokciem. Pies mia mu suy li tylko do zaspokojenia jego wasnych ambicji. Jestem pewien, e w innych rkach powrciaby jej zniszczona przez waciciela pewno siebie. Wraliwo psychiczna ma ogromne znaczenie dla obu stron, tak dla psa, jak i dla waciciela. Dlatego te przed rozpoczciem nauki powinnimy dokadnie przeanalizowa nie tylko, z jakim typem psychicznym psa mamy do czynienia, ale te jaki typ psychiczny sami reprezentujemy.

Zachowania charakterystyczne dla rnych ras

Niektre z nich ju poznalimy. Collie ucz si szybko zauwaajc nawet te sygnay, ktre dajemy im niewiadomie. Sheltie s bardzo wraliwe na dwiki i trzeba z nimi postpowa bardzo delikatnie. Psy strujce struj, a polujce poluj. Jednak zdecydowanie za czsto traktujemy wszystkie psy jednakowo, nie zwracajc uwagi, do jakich celw nasi przodkowie je wyhodowali. Czsto dzwoni do mnie waciciele psw, ktre nieustannie szczekaj, co doprowadza do szau ssiadw. Na pytanie, o jakie psy chodzi, najczciej otrzymuj odpowied, e to owczarki niemieckie. Jeli chcieli psy, ktre nie szczekaj, powinni raczej kupi basenji*, a nie psa o tak rozwinitym instynkcie pilnowania i obrony terytorium, jak wanie owczarek niemiecki. Psy pewnych ras pas, innych bior udzia w owach, jeszcze innych broni. Niektre rasy wyhodowano dla ozdoby, inne jako psy gocze. Kada rasa ma jakie swoje przeznaczenie i powinna by ukadana zgodnie z nim. Mona te w pewnych przypadkach sprbowa takich metod ukadania, ktre s przeciwne pierwotnemu przeznaczeniu rasy. Trudno je jednak bdzie znale na oglnych kursach szkolenia, gdy te maj na og standardowy program. A tak wiele w szkoleniu zaley od specyficznych dla rasy uwarunkowa zachowania. Czsto bywam na rnego rodzaju spotkaniach klubowych i cigle, na nowo, przekonuj si, e tak samo prbuje si uczy aportowania labradora i saluki. Tymczasem aportowanie, tak naturalne dla labradora, dla saluki jest czym zupenie obcym. Podsumujmy ten rozdzia. Presja, dotknicie, dwik, wzrok, wraliwo psychiczna wszystkie te czynniki wraz z predyspozycjami, waciwymi rnym rasom, musz by wzite pod uwag przed uoeniem programu szkolenia psa. Proces szkolenia moe by zakcony, jeli zapomnimy o ktrymkolwiek z wymienionych czynnikw. A poniewa kady pies jest wraliwy przynajmniej na jeden z nich, w nastpnym rozdziale poznamy metody uatwiajce ukadanie psw.

* Rasa psw pochodzca z Afryki, do oficjalnego rejestru wprowadzona w Wielkiej Brytanii. S to niewielkie, lekkie pieski o sylwetce przypominajcej angielskiego konia penej krwi. Do Polski sprowadzone w 1993 r.

5 SZTUKA STOSOWANIA NAGRD

Metody nauczania, opisane w tym rozdziale, mog by stosowane w ukadaniu rnych zwierzt, ale szczeglnie pasuj do psw. Tworz one system, polegajcy wycznie na wywoaniu podanych reakcji bez stosowania przymusu i siy fizycznej. Mog go stosowa nawet dzieci, nie wymaga bowiem specjalnych umiejtnoci. Nie polega na stosowaniu rnych tonw gosu, synchronizacji, regularnych wicze ani adnej innej z tradycyjnych metod ukadania psw. Wymaga tylko dwch rzeczy: rozumu i kawaka czego do jedzenia. Przypatrzmy si dwm odmiennym metodom nauczania psa przebywania w wybranym przez nas kcie pokoju. 1. Moemy karci go za kadym razem, gdy pjdzie nie tam, gdzie trzeba, do czasu a pojmie, e wybrane przez nas miejsce jest jedynym bezpiecznym rajem. 2. Moemy da psu nader smakowity ksek w wybranym przez nas miejscu, i kompletnie ignorujc jego obecno w innych ktach pokoju. Jestem wicej ni pewien, e po przeczytaniu tych przykadw pomylae No to przecie oczywiste? Co w tym nowego?" Tak, to oczywiste. Kady waciciel postpuje podobnie ze swoim psem codziennie, niemal nie zdajc sobie z tego sprawy. A jednak kiedy chce nauczy psa czego nowego, przybiera pozy tresera i z gron min ustawia spraw na paszczynie Ty pies ja pan, ja mwi ty robisz". Kiedy odwoujesz psa z ogrodu, to albo po to, by go nakarmi, albo zaoy obro i pj na spacer, albo pokaza, e co ci w kuchni upado na podog i koniecznie trzeba to sprztn. Rzadko zdarza si, bymy woali psa ot, tak sobie, eby przybieg; na og mamy ku temu jaki powd i zazwyczaj wynika z tego jaka nagroda. W zwizku z tym niewielu ludzi ma kopoty z przywoaniem psa do domu. A jak to bywa w parku, to ju zupenie inne zagadnienie. Przechadzasz si po parku, a pies biega luzem, bawic si z innymi psami, gonic wiewirki czy grzebic w mietniku. Ty sobie spacerujesz zatopiony we wasnych mylach. Przy parkowej bramie wycigasz smycz z kieszeni i woasz psa, aby go zabra do domu. Nie mona si dziwi, e wiele psw w tym momencie odwraca gow w inn stron, udajc, e woanie dotyczy kogo zupenie innego. Ty mylisz wtedy, e czas pj z psem na jaki kurs tresury. A przecie to ty go tego nauczye. Odniose duy sukces szkoleniowy, systematycznie uczc go, jak nie przychodzi na woanie. Jak? Pies szybko poj, e nieprzyjcie jest korzystne duszy spacer. Przyjcie jest niekorzystne natychmiastowy powrt do domu. Wystarczyoby teraz zastosowa metod domow. Przy bramie parku zawoa psa, da mu jaki smakoyk i ruszy jeszcze raz wok parku. Bardzo szybko przywoany na spacerze pies bdzie pdzi do ciebie niczym kula. Przekupstwo? Powiedziabym raczej zdrowy rozsdek. Umiecham si pod wsem, kiedy przez telefon radz stroskanym wacicielom, eby nagradzali swojego psa za dobre zachowanie, zamiast rozmyla o karach za ze i w odpowiedzi sysz pene zgorszenia: To znaczy przekupywa go?" Nadziwi si nie mog, e to, co rzesze uczonych, psychologw i behawiorystw opisao jako modyfikacj, psychologi behawioraln nie sposb wyliczy wszystkie mdre terminy nadal postrzegane jest po prostu jako przekupstwo! Niezalenie od nazwy, prawidowe stosowanie nagrd skutkuje w szybkim czasie, zmieniajc ze zachowanie w dobre, czy moe raczej niepodane w podane. Istnieje oczywicie szereg zasad, ktrych trzeba przestrzega, stosujc wzmocnienia pozytywne (prociej mwic metod nagradzania) jako technik szkoleniow, ale zanim zaczniemy je stosowa w praktyce, musimy dokadnie wiedzie, jaki efekt chcemy uzyska w kadym stadium wiczenia. Myl, e stosowanie niezwykle uczonych nazw dla kadego z etapw, skadajcych si na cae wiczenie, znudzioby miertelnie kadego

czytelnika lub, co gorsza, zniechcio go do dalszej lektury. W kocu, jeli kogo zainteresuj gbsze naukowe podstawy tego procesu, zawsze moe poszuka ksiek z tej dziedziny w najbliszej bibliotece. Nas interesuje zastosowanie tej metody treningu w praktyce.

Zasady postpowania
Przede wszystkim nie moemy traktowa kadego wiczenia jako integralnej caoci. Musimy postpowa metod kolejnych krokw we waciwym kierunku. Wrmy do przykadu, ktrego uyem wczeniej jak nauczy ork wyskakiwania z wody na gwizdek. Stojc nad basenem trener gwide (komenda), czeka, znw gwide, robi krtk przerw itd. W tym momencie dla orki gwizd jest nic nie znaczcym dwikiem, ale gdy tylko, z jakiejkolwiek przyczyny, wystawi nos z wody, treser gwide, dajc jej rwnoczenie ryb. T procedur treser powtarza tak dugo, a w wiadomoci orki powstanie skojarzenie Kiedy sysz gwizdek, dostaj ryb". To skojarzenie uznaje si za utrwalone, kiedy na dziesi gwizdkw orka wystawi nos z wody dziesi razy. Na razie trzeba na tym poprzesta. W pierwszych stadiach wiczenia nauka nie postpuje zbyt szybko. Bardzo wane jest, dla penego opanowania wiczenia, dokadne utrwalenie w pamici zwierzcia tych pierwszych krokw. Sami si przekonacie, e kiedy w pocztkach wiczenia zwierz bdzie dokadnie wiedziao, jaki jest zwizek midzy komend i nagrod, czyli czego od niego oczekujesz, dalsza nauka pjdzie byskawicznie. Teraz treser przechodzi do stadium modelowania. Do tej pory wiczenie wygldao tak: gwizdek nos orki nad wod za kadym razem ryba w nagrod. Teraz trzeba doj do modelu: gwizdek orka wyskakuje z wody ryba od czasu do czasu w nagrod. Modelowanie polega na dochodzeniu krok po kroku do zaoonego z gry efektu, przy czym musimy mie pewno, e kady etap zosta starannie utrwalony. Fenomenem tej metody jest to, e o ile pocztkowo zwierz nagradzamy za kady najdrobniejszy krok w podanym kierunku, o tyle w nastpnej kolejnoci redukujemy nagrody, majc pewno, e skojarzyo ono na zawsze komend z oczekiwan reakcj. Kiedy treser ma ju cakowicie pewno, e orka wystawia nos z wody na kady gwizdek, przy kolejnej powtrce decyduje Niedostatecznie, nie ma ryby". Orka jest zaskoczona Co jest, zawsze bya ryba na gwizdek, moe kto mi j sprztn sprzed nosa, nastpnym razem musz to sprawdzi". W rezultacie przy nastpnym gwizdku wynurza si szybciej i ca gow. Oczywicie dostaje ryb. Teraz treser utrwala w pamici zwierzcia schemat: gwizdek caa gowa nad wod ryba. Utrwaliwszy, przechodzi do nastpnego etapu. Nauka kolejnych etapw trwa coraz krcej. Zwierz szybciej pojmuje, czego si od niego oczekuje. Jest to zjawisko lawinowe najpierw wolniutko, potem coraz szybciej i szybciej. Przykadu orki uyem z pen premedytacj, aby pokaza, e nauka zwierzt nie musi, czasami wrcz nie moe, opiera si na przemocy fizycznej. Trzeba poczeka na pierwszy krok we waciwym kierunku, nagrodzi, a potem modelowa dalsze postpowanie. Pytanie: Jaka jest rnica midzy t metod a przekupstwem? Odpowied: Przekupstwo stosujemy wtedy, gdy uywamy nagrody jako przynty, aby sprowokowa podan reakcj, tu za nagradzamy spontaniczne dziaanie w podanym kierunku. Pytanie: Czy zawsze trzeba dawa nagrod? Odpowied: Efekt jest lepszy, jeli nie zawsze. Kiedy jaki etap jest dobrze utrwalony, wtedy tylko szybko i efektownie wykonane wiczenie powinno by nagrodzone. Czasami dopiero za szstym lub sidmym razem. Pytanie: Czy nagrod musi by jedzenie? Odpowied: Musi to by co, co z punktu widzenia ucznia warte jest wysiku. Ja, na przykad, nigdy bym si nie wysila dla talerza kapusty. Nie znosz kapusty.

Zastosujmy to w praktyce
Poprzednio opowiadaem o tym, jak uczyem aportowania mojego pierwszego psa. Opowiem teraz, jak robi to dzi. Mj pierwszy pies nauczy si po paru tygodniach aportowania, ale nigdy nie by to wystp w wielkim stylu", cho by to owczarek niemiecki rasa znana z atwoci uczenia si. Mj obecny

pies wykonuje to wiczenie z byskiem w oku i niezwykle szybko, cho to akita inu. Jest to rasa znana z uporu i nieatwa w ukadaniu. Z moim owczarkiem spdzaem wiele godzin dziennie przez kilka tygodni na treningach, zanim poj, w czym rzecz. Akicie powicaem kilka minut dziennie, przez par dni i ani razu nawet nie wstaem z krzesa. T sam metod zastosowaem ostatnio w uczeniu pewnego policyjnego owczarka niemieckiego. Nauczy si aportowania na poziomie wymaganym przez Ministerstwo Spraw Wewntrznych w czasie o poow krtszym ni psy uczone tradycyjnymi metodami. Moja akita nazywaa si Yoko. No, wiecie, John i Yoko... Miaa pitnacie miesicy, kiedy zdecydowaem nauczy j aportowania. Co prawda nie mam teraz czasu, aby uczestniczy w prbach pracy, ale sdziuj je czasami. Waciwie to jeden z uczestnikw konkursu sprowokowa mnie do tego uwag Nigdy nie uda si nauczy akity prawidowego aportowania". Wystarczyo, by ambicje we mnie zagray! Siedzc przy biurku w moim biurze pooyem w zasigu rki par smakowitych kskw. Trzymajc w rku kozioek powiedziaem przynie to". Yoko obwchaa to, a ja ze sowami dobry pies" daem jej nagrod. Ta pierwsza lekcja nie trwaa duej ni pi minut i okoo 60% reakcji mojej uczennicy zasugiwao na nagrodzenie. Reszta to wskakiwanie na mnie, drapanie apami, a nawet szczekanie, aby tylko dosta smakoyk. Tego samego dnia przy nastpnej sesji wiczeniowej osignlimy poziom skojarzenia. Yoko trcaa nosem kozioek na mj sygna za kadym razem. Modelowanie nastpnego etapu zajo nam nieco wicej czasu. Chciaem, eby polizaa kozioek, zamiast trca go nosem. Powicilimy na to cztery piciominutowe sesje. Procent prawidowy reakcji ukada si nastpujco 15%, 25%, 70%, 100%. Kiedy przestaem nagradza Yoko za lizanie kozioka, okazao si, e efekt lawiny osignem w czasie krtszym od spodziewanego. Porwaa kozioek i trzymajc go w pysku patrzya na mnie z pewnego dystansu, jakby mwic Zobacz gupi, przecie dotknam tego, cigle dotykam, dawaj arcie!" Nie da si przewidzie, jak szybko pies przejdzie pierwsze etapy wiczenia, ale to on narzuca tempo kolejnych krokw, a nie twoje zaoenia. Jeli ju nagrodzie jak czynno, musi ona pozosta jedyn nagradzan w tej sesji wiczeniowej. Yoko niespodziewanie wykonaa krok naprzd wczeniej, ni oczekiwaem, a skoro nie nagrodziem jej z entuzjazmem, mylaem, e na powtrzenie tego samego zachowania bd musia dugo czeka. Ale zajo to znacznie mniej czasu ni si spodziewaem musz jednak przyzna, e to bardzo akomy pies. Dalsza nauka nie trwaa dugo. Wkrtce rzucaem kozioek na sof w drugim kocu biura, a ona na komend przynosia go, siadajc przede mn dumna jak paw. Jestem przekonany, e w oficjalnych zawodach z aportowania Yoko dostabym dziesi punktw na dziesi moliwych, chocia moe jestem nieco stronniczy. Przeanalizujmy teraz dwa proste wiczenia: siad" i lee". Wbrew pozorom atwo nauczy psa obu tych pozycji bez uycia rk. eby przyspieszy nauk, moemy uciec si do przekupstwa pokazujemy nagrod, eby wymc podane dziaanie. Ale kiedy pies tylko zacznie rozumie nasze intencje, pozostajemy przy komendzie sownej, czekajc z nagrod na waciw reakcj. Potem pozostanie ju tylko modelowanie. Komenda siad": We smakoyk do rki i trzymaj go niemal przy nosie psa. Mwic spokojnym gosem: siad", przenie go nad gow psa poza zasig wzroku. Budowa ciaa psa zmusi go, przy wysokim podniesieniu gowy, do jednoczesnego obnienia zadu. Bdzie musia przysi. Komenda lee": Znajd w domu przeszkod, pod ktr twj pies mgby si przeczoga, a zatem pooy si. Jej wysoko bdzie zaleaa od rozmiarw twojego psa. Dla psa wielkoci owczarka niemieckiego doskonay bdzie stolik-awa. Posad psa za przeszkod. Smakoyk trzymaj w zasigu jego wzroku. Kiedy signie po niego, cofaj rk mwic lee" i zachcajc psa, aby poda za ni. Wczogujc si pod przeszkod, pies bdzie si powoli obnia. Kiedy pooy brzuch na pododze, daj mu nagrod. Wykazujc odrobin inwencji i pomysowoci, moesz nauczy psa niemal wszystkiego. Mona to osign nad wyraz atwo, szybko i w sposb, ktry sprawi twojemu pupilowi przyjemno. Kiedy ju uda si nauczy psa, eby robi to, co chcemy i eby robi to w taki sposb, jak chcemy,

nie pozostaje nam nic innego jak oduczy go zych nawykw postpowania. O tym, jak zrobi to bez uciekania si do zbdnej przemocy, mwi nastpny rozdzia.

6 SZTUKA STOSOWANIA KAR

Dziaanie, ktre chc teraz zaproponowa, uczenie nazywa si wzmocnieniem negatywnym" i bardzo si rni od tradycyjnych metod, stosowanych w tresurze. Jest to co, czego twj pies nie lubi. W przeszoci, aby skorygowa ze lub niechciane zachowanie psa, zazwyczaj uciekano si do przemocy fizycznej. Brutalne cignicie zaciskowej obroy, lanie zwinit gazet, potrzsanie delikwentem chwyconym za skr na karku to tylko kilka z wielu popularnych metod dawania do zrozumienia psu, jak mao zachwyca nas jego postpowanie. Problem polega na tym, e: 1. W wikszoci tych metod kar aplikuje si za pno. Kiedy pies jest w trakcie dziaania lub, co gorsza, po. 2. Kar wymierza zwykle waciciel. Bezporednio. W efekcie pies i tak robi, co chce, tyle e starannie unika waciciela. Kademu z nas zdarzyo si zapewne widzie, jak pies na smyczy rzuca si ze zoci na innego, a chwil potem przypada ze strachem do ziemi, ypic okiem na waciciela. Jego nie nauczono, aby nie okazywa agresji w stosunku do innego psa, natomiast nauczono obawia si waciciela. Kara nie kojarzya mu si z przestpstwem. Kojarzya si z tym, co stao si potem. Innymi sowy robi, co chcia, a potem okazywa podporzdkowanie w przekonaniu, e o to chodzi wyszemu rang (wacicielowi). Ludzkie pogldy na karanie s zaiste bardzo dziwne. Rabusie bankowi s w pewien sposb podobni do psw, a moe odwrotnie. Bandyci, decydujc si na skok, nie przejmuj si kar, jaka ich czeka, cho dziaaj tak, aby nie da si zapa. Tote, gdyby w chwili planowania skoku zapuka do drzwi policjant z informacj wiemy, e szykujecie skok, bdziemy was obserwowa", natychmiast zrezygnowaliby z planu. I to nie byaby kara to wanie byoby wzmocnienie negatywne". Stosowanie kar to wielka sztuka. Trzeba psa przekona, e to wycznie jego postpowanie spowodowao nieprzyjemne dla niego konsekwencje. Oto klasyczny przykad waciwego zastosowania kary. Twj pies odkry mietnik ssiada. Zapachy z niego dochodzce wyday mu si nad wyraz atrakcyjne, wic prbuje dosta si do rodka. Jeli w tym momencie ssiad chlunie na niego z gry wiadro wody, ale tak, eby pies go nie widzia, moesz mie stuprocentow pewno, e twj pupil bdzie omija mietnik ssiada szerokim ukiem. Najwaniejsze w tej sytuacji byo to, e nieprzyjemne dla psa dziaanie nie miao nic wsplnego ani z tob ani z twoim ssiadem, jeli wyla wod w ponurym milczeniu. Krzyk przy zastosowaniu kary przenosi uwag psa z samej kary na karzcego i mija si z celem. Jeli pies w stu procentach koncentruje si na wykonywanej czynnoci, to niespodziewana nieprzyjemno ma szans wzbudzi stuprocentowy wstrt do tej czynnoci. To jest terapia wstrtowa". Jeli w dwudziestu procentach zajmiesz uwag psa swoim okrzykiem, o tyle te zmniejszy si skuteczno tej terapii. Metoda wzmocnienia negatywnego bardzo skutecznie dziaa w tych sytuacjach, z ktrych pies czerpie du przyjemno dla siebie, jak skonno do polowa, agresja, wskakiwanie na czowieka, nadmierne szczekanie. Jednak w kadym przypadku trzeba si zastanowi, czy nie istniej obiektywne przyczyny takiego zachowania. By moe ich usunicie zlikwiduje cay problem. Trzeba te si zastanowi, jakiego zachowania oczekujemy od psa zamiast tego, ktre nie budzi naszego entuzjazmu. Zbyt czsto spotykam si z takimi radami, co trzeba robi, by psa odzwyczai od tego czy tamtego bez adnej propozycji, co ma robi zamiast. Bardzo atwo odzwyczai psa od robienia TEGO, jeli NOWE bdzie dla niego bardziej korzystne. W mojej praktyce stosuj tylko takie techniki, ktre nie wymagaj kar fizycznych, zadawania blu, czy bezporedniej konfrontacji: prby si midzy psem i wacicielem. Lata pracy

przekonay mnie, e najbardziej skuteczne s efekty dwikowe. Wymyliem nawet i opracowaem dyski treningowe dla psw. Taki dysk treningowy skada si z wielu mosinych krkw, ktre wydaj niezbyt przyjemne dwiki. Wprowadzone do akcji niespodziewanie przerywaj niechcian czynno psa i zwracaj jego uwag na waciciela, ktry moe wtedy przywoa go i zaproponowa w zamian jak inn czynno. Technika ta jest poniekd zwizana ze star metod, opisan (o ile wiem, po raz pierwszy) w ksice Ukadanie psw" podrczniku pukownika Konrada Mosta. Autor poleca lekki, metalowy acuch na stop dugi, ktrym mona rzuci w psa lub specjalnie porozmieszczane prty. Autor zaznacza, e przedmiotami tymi naley rzuca tylko wtedy, gdy waciciel chce zwrci na siebie uwag psa, ktry znajduje si z dala od niego i nie moe si zorientowa, skd ten dziwny przedmiot nadlecia. Natychmiast, gdy pies zareaguje, naley go przywoa. Metoda ta dziaa wedug zasady Moesz by nawet dziesi metrw dalej, psie, ale i tak ci mog dosign". Kiedy byem jeszcze modym, wraliwym treserem psw, czsto stosowaem t metod nieodmiennie z dobrym skutkiem. Co prawda, jestem kiepskim strzelcem, czsto te pies w ostatniej chwili zwraca si ku mnie i wietnie widzia, e co rzucam. Nie mogem zatem poj, dlaczego mimo e pies widzia, jak rzucam acuch, ktry chybia w dodatku o mil przychodzi do mnie na woanie. Wydawao mi si to zupenie nieracjonalne z psychologicznego punktu widzenia. Przecie jeli kto rzuca czym we mnie, to powinienem postara si o zachowanie jak najwikszego dystansu midzy mn a nim! Mino dobrych kilka lat, zanim znalazem odpowied na to pytanie. Pomagaem pewnemu pastorowi uoy jego dobermank. Przyjechaem w chwili, kiedy szarpa si z ni, prbujc zmusi j do wykonania komendy lee", przeciw czemu opieraa si niemal w panice. Wyjmujc rce z kieszeni, eby si przywita przypadkowo upuciem acuch. Kiedy upad, suka zamara w bezruchu. Powiedziaem spokojnie lee", a ona wykonaa to natychmiast. Byem oszoomiony tym co zaszo, ale oczywicie udawaem, e to nic nadzwyczajnego. (Do dzi opowiadam, e pastor zwyk potem skada mi wizyty co niedziel, eby poby z czowiekiem, obdarzonym szczegln ask bo do nadzwyczajnego panowania nad zwierztami. Kime jestem, aby rujnowa jego wiar?). Wtedy mnie olnio. Reakcje psw nie miay nic wsplnego z tym, czy waciciele trafiali w nie czy nie. Kluczem do ich dziaania by dwik, bez wzgldu na jego rdo. Doszedszy do takiego wniosku przez kilka miesicy badaem przydatno dwikw w procesie ukadania psw i kontrolowania ich zachowania. Jeszcze raz podkrelam kontrolowania i ukadania, bo dwik, uyty prawidowo, moe nie tylko przerwa niepodane zachowanie, ale moe te poprze komend sown. Wielu treserw, przekonanych skdind o wasnej susznoci, opowiada mi, e ten sam efekt mona uzyska rzucajc lekkim acuchem i pkiem kluczy, acuchem w dziecicym kaloszu czy zwyczajn lask. Wszystkie te praktyki wywodz si z tego samego rda teorii Konrada Mosta karania na odlego. Dopiero co spotkaem suczk Jack Russell terierk, ktra dosownie skamieniaa na mj widok. Jeden z takich mdrkw trafi w ni kaloszem nadzianym acuchem i od tej pory obcy mczyni wzbudzaj w niej paraliujcy lk. Jak twierdz waciciele, przed tym wypadkiem bya weso, otwart, a nawet nadmiernie przyjacielsk do ludzi suczk. Jej nadmierna ufno bya przyczyn tak silnej reakcji. Kalosz trafi j niespodziewanie, kiedy nie robia niczego zego. To poaowania godne zdarzenie zmienio j w trzscy si w obecnoci obcych mczyzn wrak. Kilka tygodni wczeniej klient przyprowadzi mi psa, ktremu jeden z owieconych treserw" wybi oko rzucajc we lask. Prowadzc badania nad now technik treningow daem ogoszenia: Darmowe szkolenie psw majce wyprbowa now metod ukadania". Zostaem zalany przez setki psw rnych ras, w rnym wieku i oczywicie z rnymi problemami. Udao mi si ustali, e bardzo istotne dla tej metody jest rdo dwiku. Dwik odrywajcy psa od absorbujcego go zajcia musi si zdecydowanie rni od znanych mu na co dzie. Innymi sowy acuszek, klucze, kalosze czy laska mog kojarzy si psu pozytywnie z wyjciem na spacer. Przedmioty i dwiki kojarzce

mu si dwojako pozytywnie i negatywnie daj krtkotrway i atwy do zapomnienia efekt wstrtu. Sdzc z listw moich klientw, wymylone przeze mnie dyski maj wrcz magiczne dziaanie, cho nie ma na nich ukrytych adnych czarw. Wybrane fragmenty listw znakomicie pokazuj ich rnorodne zastosowanie. Teraz wystarczy potrzsn dyskiem, kiedy ona jest bliska rozszczekania si. Duym jego plusem jest dla mnie to, e charakter mojej suczki nie zosta zamany, jest taka jak zawsze lecz nie przywodzi mnie do rozpaczy swoim oszalaym szczekaniem" Mrs. F. Hampshire Mieszka u nas ostatnio przyjaciel z Francji. Dysk treningowy i jego dziaanie zrobiy na nim ogromne wraenie i nawet poprosi o kilka sztuk. Nasze ycie jest teraz znacznie spokojniejsze i uywamy dysku tylko od czasu do czasu." Mr. O. Wimbledon Rzeczywicie dysk okaza si bardzo skuteczny przy pohamowaniu skakania na nas i wykorzenianianiu innych wad naszego psa. Gratulacje. Bylimy przekonani, e nic ju jej nie nauczy." Miss M. Surrey Przedsibiorstwo telekomunikacyjne musiao wykopa dziur w naszym ogrodzie, eby naprawi lini. Oczywicie Beck koniecznie chciaa im ,,pomaga". Daam im dysk i suka staa tylko z boku obserwujc! Te dyski s warte tyle zota, ile same war Val M. Bolton ,,Dla mnie te dyski to magiczny przyrzd. Z ich pomoc mog wyegzekwowa komend lee" nawet bdc w odlegoci 40 czy 50 metrw od psa. To niesamowite." Rosemary M. Dewn. Oto tajemnica tych spektakularnych sukcesw: 1. Dwik nie jest podobny do adnego innego. 2. Dyski mona nosi w kieszeni czy schowa w doni i uy w kadej chwili, jeli zajdzie taka potrzeba. 3. Nie su jako pociski do wyadowania zoci waciciela, a ich uycie jest tylko reakcj na niepodane dziaanie psa. Kiedy nawet waciciel trafi psa, to dyski s na tyle lekkie, e nie zadaj blu ani nie mog zrani zwierzcia, chyba e rozwcieczony waciciel trafi prosto w oko swego podopiecznego (ale nieobliczalnemu wacicielowi moe to si przydarzy zawsze). 4. Kiedy ma si kopoty z wykorzenieniem zych nawykw psa, uycie zaskakujcych dwikw daje nadspodziewanie dobre rezultaty. Ja sam mam zwyczaj zapoznawa psa z dyskiem w nastpujcy sposb. Przywouj psa do siebie i daj mu jaki smakoyk mwic Masz". Powtarzam to kilka razy z rzdu. Potem, nie mwic sowa do psa, kad ksek na pododze. Kiedy pies chce go podnie, dzwoni lekko dyskiem i rzucam go tam, gdzie pooyem jedzenie. Natychmiast podnosz jedno i drugie. Wszystko odbywa si bardzo szybko. Rozmawiam nadal z wacicielami, ignorujc zupenie psa. Nie zawsze udaje mi si zabra ksek, niektre psy s bardzo akome. Wikszo psw na tym etapie nie reaguje na dwik jaki wydaje dysk, wiele dalej szuka jedzenia, drapic podog w miejscu, gdzie leao. Powtarzam ca procedur ze smakoykiem, podawanym z przyzwoleniem, potem za sytuacj, gdy pies jest ignorowany i dysk ma go zniechci do podniesienia jedzenia, ktre nie jest przeznaczone dla niego. Moje dziaanie ma na celu nauczenie psa, e jedzenie bywa przeznaczone dla niego i wtedy dostaje je ze sowami masz", a bywa te zdecydowanie nie dla niego i wtedy nikt go nie zachca do jedzenia. Mao tego, jeli ja kad moje jedzenie na mojej pododze, to bez wzgldu na to, jak akomy jest pies, nie ma on do niego adnych praw. Lekkie dzwonienie dysku jest ostrzeeniem, a rzut dyskiem to ju bezporednia reakcja na ze zachowanie psa. Ignoruj psa, rozmawiajc z wacicielami, eby mu uwiadomi, e nieprzyjemny dwik nie ma ze mn nic wsplnego, wywoa go sarn pies swoim niewaciwym zachowaniem. Wikszo psw za pierwszym razem ignoruje dysk, ale ju za czwartym zostawia smakoyk, kadc si na wszelki wypadek tu obok krzesa wacicieli. Niektre psy ucz si szybko, a niektre (bardzo nieliczne) wcale. Jak kada technika treningowa, ta te nie moe skutkowa w przypadku kadego, bez wyjtku, psa. Taka wstpna procedura ma na celu uwarunkowanie reakcji psa na konkretny dwik, majcy wzbudzi reakcj wstrtu, ale ma ona te gbsze podoe. Przekazujc psu informacj Moesz dosta jedzenie, ktrego ja nie chc, wtedy gdy ci na to pozwol, ale nie wa si tkn

samowolnie niczego, co znajduje si na moim terenie". Potwierdzam w ten sposb jeden ze wietnie wszystkim zwierztom stadnym znanych przywilejw starszego rang. Pogbiam potem dziaanie dysku wiczeniem, w ktrym rwnie wykorzystuj podstawowy przywilej wyej stojcego w hierarchii: Kiedy ja przechodz przez wejcie do gniazda, nie przepychaj si przede mnie". Wstaj i id w kierunku drzwi. Mwi do psa zosta na miejscu, piesku" stwierdzajc fakt. Celowo nie uywam tonu komendy, ktra przygwodziaby go do ziemi. Nie chc te, by zapada martwa cisza, w ktrej psu wyda by si mogo, e wszyscy patrz na niego oczekujc, co zrobi, a wtedy nie zrobi nic. Otwieram drzwi, rozmawiajc z wacicielami. Ktem oka cay czas obserwuj psa. Nawet p kroku w kierunku drzwi oznacza, e nie ma on zamiaru pozosta na miejscu. Zamykam drzwi, rzucajc dysk. Nie mwi do psa ani sowa, kontynuujc rozmow z wacicielami. Jaka to zreszt rozmowa, pleciemy co tam bez sensu, bo przecie niesychanie trudno prowadzi inteligentn konwersacj, kiedy caa uwaga koncentruje si gdzie indziej, co starannie prbujemy ukry. Po kilku powtrkach pies albo troch si cofa, albo siedzc lub lec zostaje na miejscu takie zachowanie jest natychmiast nagradzane. Teraz mona by pewnym, e pies dokona waciwego wyboru. Z jednej strony przepychanka w drzwiach, z jego punktu widzenia niekorzystna, a z drugiej pozostanie na miejscu, czyli rezygnacja, ktra zostaje nagrodzona. Tylko cakiem gupi pies bdzie si nadal pcha do drzwi. Sdz, e ju stao si jasne, e ta skdind odmienna technika treningowa opiera si na tych samych co poprzednie, opisanych w rozdziale 3 zasadach. Niemal kady problem, zwizany z niepodanym zachowaniem si psa, o ile nie ma swego rda w okrelonych czynnikach zewntrznych, mona rozwiza, stosujc zasady negatywnego i pozytywnego wzmocnienia (umiejtnego stosowania korzystnej z punktu widzenia psa zachty i wzbudzajcego odraz zniechcenia). Uwarunkowania dwikowe s przy tym bardzo pomocne. Oto bardzo typowy przypadek z zastosowaniem uwarunkowania dwikowego (dla bezpieczestwa ten pies by na spacerach prowadzany na dugiej smyczy): O, owca, zapoluj sobie, ale co dzwoni, lepiej zrezygnuj. Och, dostaem nagrod, jak dobrze, e daem sobie spokj z t owc. Bardzo rzadko zdarza mi si zetkn z uczniami opornymi na techniki szkoleniowe z uyciem dysku. Narowy niektrych z nich bywaj niebezpieczne dla nich samych. Bywa e waciciel stawia spraw jasno to szkolenie to ostatnia szansa psa, jak nic nie da, wtedy pozostaje ju tylko upienie. Tak byo w przypadku mieszkajcego w okrgu rolniczym waciciela, ktrego pies z pasj dusi owce. Wtedy, cho z du niechci, stosuj urzdzenie, co w rodzaju alarmu osobistego, wydajce przeraliwe, piszczce dwiki o wysokiej czstotliwoci. Takie dwiki wzbudzaj w psie strach. Na bazie strachu mona rozpocz dalsze szkolenie, ale jest to rozwizanie dalekie od ideau, ktrym jest signicie do naturalnych instynktw. Niemniej jest zdecydowanie lepsze od eutanazji. Musz jednak stwierdzi, e od lat stosuj dwiki jako metod przerywania niepodanego zachowania i bardzo niewiele psw okazao si na nie oporne. Trzeba byo wtedy szuka innych metod. Bardzo rzadko odwouj si do zmysu smaku. Bywa to konieczne, kiedy pies, majcy skonnoci do gryzienia przedmiotw, ze szczegln pasj przeuwa kable elektryczne. Nie musz podkrela, jak to jest niebezpieczne i ile psw, zwaszcza szczenit, stracio przy tym ycie. Zalecam wtedy smarowanie kabli specyfikiem o nazwie Bitter Apple. Jest nieszkodliwy, ale smak ma niewyobraalnie ohydny. (W naszych warunkach zastpi go mona np. roztworem chininy).* Kiedy sprawa dotyczy tylko kabli, specyfik naoony bezporednio na nie, znakomicie zniechca delikwenta. Gorzej, kiedy skonno do przeuwania i niszczenia przedmiotw zwizane jest z nadmiern pobudliwoci (patrz kopoty i ich rozwizanie od A do Z). Wwczas proponuj taki oto wyprbowany sposb. Kiedy twj pies z upodobaniem przeuwa nogi cennego stolika z epoki krlowej Anny (dla niego, co tu duo ukrywa, to tylko kawaek drewna), kuracja musi by wyjtkowo nieprzyjemna dla

psa. Potrzebna ci bdzie butelka Bitter Apple, tanie perfumy i dwie chusteczki. Jedn chusteczk nascz leciutkim roztworem perfum, drug Bitter Apple. Podstaw psu pod nos perfumowan chusteczk i jak tylko j powcha, w mu do pyska t z Bitter Apple i przytrzymaj kilka sekund zabieg bardzo nieprzyjemny. Potem we ulubion zabawk psa, tak po ktr signie, jak tylko j zobaczy. Zmocz j Bitter Apple, zostaw na widocznym miejscu, dookoa rozlej troch perfum. Pies idc po zabawk zauway poznany wczeniej zapach, o ile go zapamita, lub zarejestruje jako nowy. W kadym razie zapach zostanie zapamitany. Kiedy pies chwyci zabawk, jej smak spowoduje, e wypluje j czym prdzej, biegajc wok pokoju, linic si i plujc. Zabawk moesz od razu wyrzuci i kupi mu now. Teraz wystarczy kady przedmiot, ktry chcesz ochroni przed zniszczeniem, spryska lekko perfumami. Obiekty szczeglnie atrakcyjne dla psich zbw niele jest spryska te Bitter Apple. Delikatny sygna wchowy przypomina psu arcyniemie wydarzenie, powstrzymujc go przed ogryzaniem przedmiotw do tego nie przeznaczonych. Delikatny zapach perfum szybko staje si niewyczuwalny dla naszego nosa, ale nos psa jest okoo 100 000 razy bardziej czuy. Tote bardzo dugo jeszcze zabezpieczone przedmioty bd zapachowe kojarzy mu si jednoznacznie, wywoujc silne postanowienie nigdy wicej". Caa sztuka skutecznoci negatywnego wzmocnienia polega na konsekwencji posuszestwo musi by absolutne, a ostrzeenie jednoznaczne. Ustalona komenda sowna, podzwanianie dysku, saby zapach perfum wywoaj takie skojarzenia w umyle psa, e natychmiast zrezygnuje z podjtej akcji.

Cz II
POZYTYWNE PODEJCIE DO PROBLEMW BEHAWIORALNYCH
7 TRUDNOCI WYCHOWAWCZE
Moe si to wyda paradoksalne, ale tresura psuje niekiedy zachowanie psa. Zapomnijmy na chwil o tym, co wiemy o nowoczesnych metodach ukadania psw, i zastanwmy si, jakie s tradycyjne metody powstrzymywania psa przed nieznonym zachowaniem. Od wielu lat uwaa si, e proces uczenia si psa to seria stosowanych nagrd i kar. Otrzymaem ostatnio zaproszenie na sympozjum UFAW (Uniwersyteckie Stowarzyszenie Opieki nad Zwierztami) w Cambridge. W programie sympozjum znalaz si punkt Tresura zwierzt opiera si na serii nagrd i kar". To prawda, e po sympozjum taki zapis nie znalaz si w protokle, ale pierwsza myl wskazywaa na silne obcienie tradycyjnymi pogldami. Ilekro spieram si z treserem w kwestii tych starowieckich sposobw mylenia, zwykle pytam go Czy nauczysz ork wyskakiwania z wody na gwizdek, karzc j za kadym razem, gdy odmwi?" Skdind te same zasady stosuj si do ludzi. Kiedy uczysz si czego nowego i nie bardzo ci to wychodzi, a za kadym razem spotykasz si z krytyk lub kar, nie trzeba ci wiele czasu, eby zrezygnowa, w przekonaniu, e si do tego nie nadajesz. Opisz teraz klasyczny przypadek tradycyjnego stosowania metody nagrd i kar, ktre dao negatywne efekty. Donner to rottweiler. Jego waciciele, maestwo w rednim wieku, przyjechali do mnie z Leicestershire. Sowo rottweiler przywodzi na myl osika, samca o skonnociach do dominacji. Nie w tym przypadku. Bya to nadzwyczaj rasowa dwuletnia suczka, bardzo przyjacielska. Bya uwaana za skonn do walki morderczyni. A byo tak. Donner przybya do nowego domu jako omiotygodniowe szczeni na miejsce starego rottweilera, ktry wanie zakoczy ycie. W tej rodzinie by te dorosy border terier, ktry od pierwszego wejrzenia poczu niech do nowo przybyej. Nie przepuszcza te adnej okazji, eby zapdzi j na miejsce. Wychowanie, jakie suka odebraa w szczenictwie, nie na wiele pomogo. Donner dojrzewaa i nabieraa si. Rozgorzaa walka pomidzy oboma zwierztami o miejsce w domu. Donner wykazywaa typow dla rottweilera skonno do dominacji i obrony, a terier by nieustpliwy, jak to wszystkie teriery maj w obyczaju. W rezultacie tych nieustajcych walk ktrego dnia, kiedy Donner miaa okoo roku, teriera znalezionego z tak pokiereszowanym tyem, e nie pozostawao nic innego, ni go upi. Od tego dnia Donner uznana zostaa za zego psa i tak j traktowano w obecnoci innych psw. Lokalny klub tresury doradzi wacicielom Za kadym razem kiedy ona tylko spojrzaa na innego psa, trzeba mocno cign zaciskowy acuch tak, eby j podwiesi". Innym proponowanym rodkiem wychowawczym by kawaek gumowego wa, ktrym miaa dostawa po gowie na widok obcego psa. W miar upywu czasu utrzymanie kontroli nad Donner byo coraz trudniejsze. W konsekwencji spacery coraz rzadsze. Ja byem jej ostatni szans. Albo moje metody pomog, albo trzeba j bdzie upi. Rozwizujc problem zaoyem, e Donner wcale nie bya typem mordercy. Fatalne zdarzenie z

terierem to przypadkowy wynik walki dwch dominujcych charakterw. Przyjcie tego zaoenia prowadzio do cakowitej zmiany sposobu, w jaki suka bya traktowana. Zmienilimy kilka rzeczy: 1. Zaciskowy acuch zastpia szeroka, skrzana obroa. 2. Star, krtk smycz zastpia nowa duga, ale mocna. 3. Dopasowaem jej lekki kaganiec tak skonstruowany, e moga dysze lub napi si swobodnie, ale nie moga ugry. Taki kaganiec pozwala na kontakty na spacerach z wybranymi, nie agresywnymi psami bez niebezpieczestwa, e zrobi im krzywd. 4. Autorytet wacicieli w kontroli nad biegajc luzem suk zosta wzmocniony przez uycie dysku. 5. Zmienilimy jej diet na tak, ktra dziaa uspokajajco (patrz rozdzia 8). Skrzana obroa nie zadawaa jej blu za kadym razem, kiedy zobaczya obcego psa, bya te wygodniejsza. Duga smycz dawaa jej wiksz swobod. Sama te moga wybiera w jakim tempie i na jak odlego podejdzie do spotkanego psa. Przedtem waciciele kontrolowali to w znacznie wikszym stopniu. Te dziaania wpyny te uspokajajco na wacicieli, wywierali wic na suk mniejsz presj psychiczn. Uycie dysku spowodowao, e wiksz uwag darzya Donner wacicieli, a dieta wpyna dodatkowo uspokajajco. Ju po kilku dniach waciciele mogli pozna i oceni prawdziwy charakter suki. Okazaa si by otwarta, wprawdzie niesforna, ale przyjacielska. Pierwsza konsultacja trwaa niemal trzy godziny. Omwilimy w tym czasie sposoby komunikowania si psw, jzyk ciaa. Uwiadomiem im, e z pewnoci okae podporzdkowanie wyszemu rang psu. Kaganiec szybko wyszed z uycia (to by tylko dorany rodek zaradczy). Donner pozwolono styka si z innymi psami i nie wyniky z tego wiksze problemy. Jaki czas potem waciciele Donner donieli mi, e w rodzinie przyby nowy pies szczeniak terier. Na wstpie szczeniak szczypn j, ale Donner przyja to za dobr monet, a do wieczora szczeniak poczyni pewne postpy. Teraz stosunki midzy nimi ukadaj si na zasadzie wzajemnej akceptacji. Donner jest szefow, ale te bliskim kumplem. Tych dwoje spdza godziny na wspaniaej zabawie, co szczeglnie raduje Donner, ktra dorastajc nie miaa adnego towarzysza zabaw." Takie listy s dla mnie najlepsz nagrod. Donner bya o krok od mierci, a teraz jest kochanym i bardzo wanym czonkiem rodziny. Inny przypadek negatywnego wpywu tresury na charakter psa to historia czarnego owczarka belgijskiego. Byo to liczne, bardzo typowe dla rasy zwierz, ktre zaczo przejawia agresj. adne z jego rodzicw ani rodzestwa nie miao najmniejszych skonnoci do agresji. Tote fakt, e Samson ugryz sze razy z rzdu i to w przejciu przez drzwi, by ogromnym zaskoczeniem dla hodowczyni. To ona przywioza go do mnie z kenelu w Bristolu, gdzie pies stale przebywa. Obsuga kenelu nie potrafia sobie z nim poradzi. Wacicielka umieszczajc psa w kenelu bya przekonana, e nie jest to pies agresywny. Wczeniej, zanim go odebraa, sprzedaa psa ludziom, ktrzy wygldali bardzo sensownie, cho nigdy wczeniej nie mieli psa. Po dugim namyle dosza do wniosku, e oddaje szczeniaka w cakiem dobre rce, postanowia jednak zachowa nad nim kontrol. Ju w bardzo wczesnym wieku pies zdecydowanie przepycha si przez drzwi pierwszy, nie baczc na wacicieli. Ci, jak to niestety czsto bywa, nie rzekli sowa hodowczyni. Rozpytali si za to wrd tak zwanych ekspertw" od wychowania szczenit. Roi si od nich w kadym miejscu, gdzie na spacery przychodzi wicej ni trzy psy. Poradzono im niemiertelny zaciskowy acuszek. Samsona, bo tak nazywa si pies, mieli wyprowadza na smyczy, a przy kadej prbie przepychania si w drzwiach ciga brutalnie smycz tak, aby znalaz si przy nodze z przednimi apami wiszcymi w powietrzu, jak narowisty ko gwatownie spity. Jak naleao si spodziewa, na przepychanki w drzwiach niewiele to pomogo, za to Samson zacz przejawia w takich momentach agresj. To z kolei spowodowao, e waciciele cigali mocno smycz, z gry oczekujc niewaciwego zachowania psa.

Byem wiadkiem jego tak zwanej agresji. Pies wyskakiwa w gr krzyujc przednie apy nad smycz z oczami wywrconymi tak, e byo wida biaka klasyczna reakcja lkowa. Waciciele, a pniej obsuga kenelu, brali to za agresj i sami reagowali agresj. Ich dziaanie wyzwalao reakcj obrony lub walki. W tej sytuacji na plus zapisa trzeba psu, e te ugryzienia byy wyhamowywane w zasadzie tylko zadrapania i siniaki. Ja na jego miejscu kogo kto doprowadzi mnie do takiej paniki rozerwabym na kawaki. Zaoylimy Samsonowi szerok skrzan obro i automatycznie zwijajc si smycz (czyli podobnie jak w poprzednim przypadku), aby zwikszy krytyczn odlego i poczucie wolnoci. Ruszyem w kierunku drzwi biura, a Samson natychmiast wpad w panik cofajc si o jakie trzy metry, na ile pozwolia smycz. Szedem dalej nie przymuszajc go ani nie szarpic i mwiem do niego Chod, nie bd gupi". Podbieg i zosta nagrodzony smakoykiem. Przez nastpne p godziny powtrzylimy t sytuacj trzy czy cztery razy, zanim Samson nabra zaufania i zacz spokojnie przechodzi przez drzwi na smyczy. Nasze dziaanie miao zneutralizowa dotychczasowe ze dowiadczenia, ktre zaowocoway agresj na typowo ludzk skonno do karania za ze zachowanie zamiast nauczenia waciwego. Takie dziaanie okrela si uczenie jako odczulenie". Znaczy to tyle, e naszym dziaaniem staramy si zmieni przypuszczenia psa co do tego, co za chwil nastpi. Wspomniaem, e wiczylimy a do momentu kiedy Samson odzyska troch zaufania. Tu ley klucz do rozwizania problemu tego rodzaju agresji. To zrozumiae, e Samson straci zaufanie do ludzi, nie majc pewnoci co jeszcze mu zrobi w drzwiach, kiedy bdzie na zaciskowej obroy z przypit smycz. Peen sukces w wychowaniu Samsona moe odnie tylko kto, kto jest bardzo cierpliwy i wyrozumiay i znakomicie rozumie psy oraz pobudki ich dziaania. Warunki, w jakich mieszka hodowczyni, nie pozwalaj jej aktualnie na trzymanie Samsona. Obawiam si si zatem o jego przyszo, jeeli nie trafi w dobre rce. Jest to dla mnie tym bardziej przygnbiajce, e zdaj sobie spraw, jak wiele zego przyniosy mu bezsensowne metody wychowania, zastosowane w najlepszej wierze przez niedowiadczonych wacicieli. Dlatego tak wana wydaje mi si popularyzacja podstawowych wiadomoci o psychice psw i zasadach ich zachowania. Tylko wtedy posiadanie psa bdzie cakowicie bezpieczne dla waciciela, a ycie psa w naszym domu znacznie atwiejsze i szczliwsze. W obu opisanych przypadkach ze metody tresury, zamiast zagodzi problem, zintensyfikoway go, a pies z dnia na dzie stawa si coraz bardziej niebezpieczny. To zdarza si znacznie czciej, ni mona by przypuszcza. Czsto objawy agresji towarzysz prbom przejcia dominujcej pozycji w stadzie. Od naszej reakcji zaley, jak uo si dalsze stosunki z psem. le wybrane metody przeciwdziaania niepodanym zachowaniom mog na zawsze zerwa ni porozumienia, natomiast waciwa reakcja szybko przywrci harmoni. Niele te jest mie w pamici fakt, e psy mog uywa szczk cztery razy szybciej ni my rk, tote jeli kiedykolwiek pozwolimy mu uzna, e stoi wyej od nas w hierarchii stada, a dopiero potem sprbujemy dochodzi swoich praw si, najwiksze szans mamy na ... dotkliwe pogryzienie. Nie dziwmy si, kiedy nasze dziaania doprowadz psa do stanu takiej paniki, e zacznie ksa na olep. Nie chciabym by le zrozumiany. Ja nie usprawiedliwiam takiego zachowania, ale doskonale rozumiem jego przyczyny. Metody ukadania psw omwi znacznie dokadniej w rozdziale 12. Mam nadziej, e moliwo negatywnego wpywu tresury na zachowanie psa stanie si dla wszystkich oczywista. Do tej pory staraem si uwiadomi moim czytelnikom, e bardzo czsto dokadnie wiemy czego chcemy psa nauczy, lecz zupenie nie zdajemy sobie sprawy, czego go naprawd uczymy. Nastpny przypadek znakomicie ilustruje t moj tez. Zadzwonia do mnie pani, ktrej problem dotyczy dziewiciomiesicznego psa, ktry w nocy brudzi w domu. Po rytunowych pytaniach o diet, dugo i czas trwania spacerw, pory karmienia itd. zapytaem, jak reaguje ona, kiedy rano odkryje, e pies nabrudzi. Odpowiedziaa: Nie karz go. Nie wierz w skuteczno klapsw. Wszystko co robi, to wtykam jego nos w to, co zrobi i wyrzucam go na dwr". Ona naprawd wierzya, e to jest najlepsza metoda

odzwyczajenia psa od brudzenia w domu. Pies z jej dziaa poj tylko jedno psia kupa to co w rodzaju fetysza dla ludzi. Wchodz do pokoju wyranie szukajc tego, a kiedy ju znajd, wpadaj w trans, krzyczc wielkim gosem zawsze te same sowa: Co to jest?" Pies, nieco ju przestraszony wygldem waciciela, kurczy si ze strachu syszc ton gosu i przyjmuje poddacz postaw, ktra, kiedy by maym szczeniakiem przy matce, doskonale pamita, hamowaa dalsze przejawy wrogoci. Ale nie z ludmi, nic z tych rzeczy! api go za skr, pakuj nosem prosto w kup i zamykaj samego za drzwiami na dugi czas. A co uzyskalimy w wyniku podjtych dziaa? Z naszego punktu widzenia troch ekskrementw wbitych w psi nos i brod, a troch w dywan. Z psiego punktu widzenia utrwalone skojarzenie, e kupa na dywanie i jednoczesna obecno waciciela w pokoju to fatalna kombinacja. Gdybym by psem o silnym instynkcie obrony, warczabym i gryz w obronie wasnej i pewnie nazwano by mnie agresywnym. Gdyby mj instynkt obrony by bierny, na pierwszy sygna zoci ze strony waciciela wiabym pod najdalsze krzeso, a waciciele byliby przekonani, e wiem jak le postpiem i bardzo si wstydz. Gdybym by cwanym psem, nie chcc narazi si na sytuacj: kupa na dywanie/waciciel w pokoju, zjadabym j, co pozwolioby sklasyfikowa mnie jako koprofaga. Bez wzgldu na mj charakter jednego jestem pewien wystrzegabym si jak ognia zaatwiania si w pobliu moich wacicieli wiedzc, e wprawia to ich w stan tego dziwnego podniecenia. Tote ostatni, szybki spacerek w deszczowy wieczr mgby si niele przecign, chyba e pozwoliliby mi znikn z zasigu ich wzroku lub ... wykonabym rzecz ca po spacerze w drugim pokoju, tak aby nie mogli tego szybko znale. Z psiego punktu widzenia zaatwianie si poza wasnym posaniem ju rozwizuje problem czystoci. Sposb, w jaki uczymy go, e z ludzkiego punktu widzenia to za mao, moe mie ogromny wpyw na wzajemne stosunki i, generalnie, na zachowanie si psa (patrz rozdz. Kopoty i ich rozwizanie od A do Z). Kiedy spojrzymy na to oczami psa, nie bdzie to takie trudne.

8 STRESY
U ludzi stres uznawany jest za przyczyn wielu chorb. Lekarze uwaaj, e stres jest gwnym czynnikiem wywoujcym a 70% cikich schorze. Jego rola jest jeszcze wiksza w wielkich skupiskach ludzkich, w duych metropoliach 80%, a nawet 85% przypadkw. Stres osabia system obronny organizmu, otwierajc bramy rnego rodzaju infekcjom. Odbudowanie odpornoci organizmu, tak immulogicznej na infekcje, jak i psychicznej na stresy, to mudny i powolny proces. Dugotrway stres moe by przyczyn wielu zagraajcych yciu chorb, a take wielu schorze natury psychicznej jak depresje, nadpobudliwo, chroniczne stany napicia i wiele, wiele innych. Trzeba przyzna, e wikszo stresowych sytuacji zawdziczamy sami sobie. Narzucilimy sobie peen popiechu styl ycia w pogoni za lepiej patn prac i coraz bardziej luksusowymi przedmiotami. Lepiej patna praca czsto oznacza konieczno dojazdw na znaczne odlegoci i tak sami siebie skazujemy dwa razy dziennie na jazd zatoczonymi drogami. Toczymy si wraz z fal samochodw od skrzyowania do zjazdu w inn drog, od stuczki do stuczki, toczc si, przepychajc, walczc o lepsze miejsce w nieustannym zmaganiu z czasem. Kiedy rezygnujemy z jazdy wasnym samochodem, upchani jak ledzie w puszcze toczymy si w pocigach, autobusach i tramwajach, przepychajc si, walczc o miejsce siedzce lub o lepsz pozycj w pobliu drzwi. Mamy coraz mniej miejsca dla siebie, a i tak jest ono stale zagroone przez innych. Staramy si zignorowa ich obecno, udajc, e ich nie dostrzegamy. W pracy kady udaje, e jest niezastpiony. Kady dziaa w popiechu. A popiechowi sprzyjaj coraz bardziej usprawniane rodki cznoci. Listy pisze si, aby potwierdzi wczeniejsze ustalenia telefoniczne. Wysya si faksy, a w lad za nimi telefony, aby upewni si, czy aby na pewno doszy. W mod weszy teraz telefony osobiste, ktre nosi si przy sobie, aby tylko by do dyspozycji, stale pod rk, bo inaczej kto inny zajmie miejsce, zapie nasz okazj. Co dzie pdzimy w bezsensownym wycigu, ktry przynosi ogromne fizyczne zmczenie i nieustanny stres. Kiedy jest ju cakiem le, lekarze przepisujc nam rne piguki, majce zagodzi nieprzyjemne objawy, nalegaj jednak na zwolnienie tempa i wypoczynek niezbdny dla zregenerowania organizmu. Psy nie mog wyjecha na urlop, ale przecie te doznaj stresw i to gwnie spowodowanych przez stresogenny styl ycia ich wacicieli. Jest to bez wtpienia zasadnicza przyczyna, dla ktrej specjalici zajmujcy si zaburzeniami psiego zachowania maj coraz wicej pracy. Jeszcze nie tak dawno temu w przecitnej rodzinie by tylko jeden samochd. Matka zwyka bya odprowadza dzieci do szkoy, zabierajc na spacer psa. Pies szed grzecznie na smyczy, natykajc si na coraz to nowe sytuacje i bodce stymulujce jego rozwj. W czasie takiego spaceru uczy si karnego chodzenia na smyczy, oswaja si z obcymi, z dziemi, z ruchem miejskim. Czsto zostawa na chwil pod sklepem, kiedy matka robia niewielkie zakupy. Dzi wikszo rodzin ma dwa samochody. Matka zawozi dzieci do szkoy zabierajc ze sob psa. Potem podjeda do parku, gdzie pies biega bez smyczy na og tylko tak dugo, dopki si nie zaatwi. Potem do samochodu i ... godziny na parkingu pod supermarketem, gdzie pani domu robi zakupy. Nasz styl ycia i codzienny popiech fatalnie wpywaj na warunki ycia naszych psw i jest czsto rdem wielu problemw z ich zachowaniem. Brak stymulacji, zarwno psychicznej jak i fizycznej, fakt, e coraz wicej psw przebywa samotnie przez dugie godziny w dzisiejszych czasach na og oboje maonkowie pracuj w penym wymiarze godzin to czsto przyczyny nerwowego, streso-pochodnego zachowania wielu z nich. W ogrodach zoologicznych badano wpyw uwizienia na zachowanie si zwierzt. W rezultacie stwierdzono, e najgorzej wpywa na nie brak zajcia. Tote opracowano cae programy zaj dla rnych zwierzt, majce zastpi ich naturaln aktywno, choby polowanie drapienikw. To

smutne, e nasze domowe psy zaczynaj mie gorsze warunki ycia ni zwierzta zamknite na stae w ogrodach zoologicznych. Kiedy powiedzie wacicielom, e znakomit wikszo ich problemw ze zym zachowaniem si psw mona by rozwiza odkadajc na bok telefon, zakadajc dobre buty i raz dziennie idc na porzdny spacer, taki spacer, na ktrym pies przeszedby si na smyczy midzy ludmi, a potem pobiegaby sobie do woli luzem to rozwizanie, ktre wydaje si zbyt proste. A w przewaajcej liczbie przypadkw to proste lekarstwo jest wystarczajce. C, kiedy w odpowiedzi sysz cigle o braku czasu na takie codzienne eskapady i o tym, e duy ogrd przecie wystarczy, aby pies si wybiega. Wielko wizienia odpowiadam zwykle nie ma wikszego znaczenia. A jeli nie masz czasu dla psa, to po co go w ogle trzymasz?" W rozdziale drugim wspomniaem o problemach, jakie mog wynikn ze szczeniakiem kupionym od porednika lub producenta szczenit. Z przykroci stwierdzam, e ten proceder staje si coraz bardziej powszechny. Producenci staraj si dostarczy szczeniaka do nabywcy najszybciej jak to tylko moliwe, podajc najrniejsze przyczyny, dla ktrych nie mona przyjecha i zobaczy matki i caego miotu. Jest to te nader intratne zajcie dla wacicieli sklepw zoologicznych, ktrzy skupuj szczenita byle gdzie, za bezcen i wmawiaj naiwnym nabywcom, e sprzedaj im towar najwyszej jakoci szczenita o wietnym pochodzeniu i znakomicie odchowane. Oczywicie, dajc znacznie wyszej ceny, ni sami zapacili. Trzeba jednak przyzna, e wikszo z nich to nie s ludzie jako szczeglnie okrutni. Oni po prostu nie wiedz co czyni. Nie znaj faz rozwoju szczeniaka, nie maj pojcia jaki wpyw na psychik psa moe mie zaburzenie ktrej z nich. Zwaszcza, e nie oni maj kopoty z problemem, ktry wywoali. Symptomatyczne, e ostatnimi czasy nawet rzd zacz zajmowa si problemami zwizanymi z agresywnymi psami. W dodatku znajdziecie statystyczne dane dotyczce moich dwunastomiesicznych bada nad charakteropatiami psw 25,6% przypadkw dotyczyo urazw nabytych we wczesnym szczenictwie. Badania przeprowadzone przez Ministerstwo Rolnictwa na terenie Anglii na zlecenie Europejskiej Rady Ekonomicznej wykazay, e wielu farmerw zrezygnowao z dotychczasowej produkcji rolniczej na rzecz hodowli, a raczej produkcji psw. Ze szczegln intensywnoci zjawisko to wystpuje w Walii, a problemy ze szczenitami kupionymi z takich walijskich farm stay si szeroko znane w rodowisku psiarzy. Cho nie kady, kto majc na sprzeda szczenita, nie chce pokaza matki, musi by od razu nieuczciwym producentem, to jednak szczerze doradzam wszystkim przyszym nabywcom szczenit kupujcie tylko od cenionych, szanujcych si hodowcw. Macie wtedy znacznie wiksze szans na to, e kupiony przez was szczeniak bdzie prawidowo odchowany, a jego charakter nie bdzie spaczony przez amatorskie dziaania ludzi, ktrzy nie maj pojcia co robi. Warto przecie unika kopotw, skoro atwo mona to zrobi. Wikszo szczenit wzitych z farm lub sklepw choruje na powane zaburzenia odkowojelitowe, zapalenia puc i wtroby. Gwn ich przyczyn s fatalne warunki transportu. Zimno, wibracje, zmiana wody i pokarmu, niedogodnoci fizyczne i psychiczne, wszystko to wywouje stres. W normalnych warunkach organizm szczeniaka uruchamia mechanimy obronne, wytwarzajc midzy innymi substancj hormonaln ACTH. W nienormalnych warunkach nieprawidowa wczesna socjalizacja, zmiana rodowiska organizm staje si mniej odporny na stres, a tym samym podatny na rnego rodzaju infekcje. Nic zatem dziwnego, e przewoone w zych warunkach, pozbawione matczynej opieki szczenita w cigu dwch tygodni zaczynaj chorowa. Na og w tym czasie s ju sprzedane i cay kopot z leczeniem spada na nabywc. Co prawda chorego szczeniaka moe zwrci, ale mao kto si na to decyduje. Wielu wacicieli obarcza siebie win za to, e szczeniak zachorowa. Tylko wtedy, gdy objawy chorobowe wystpi w kilka godzin po nabyciu szczeniaka wacicielom przychodzi do gowy, e by moe chorob wywoay warunki, z jakich szczeniak zosta kupiony. Wtedy te nie spiesz si ze zwracaniem malca, obawiajc si, w jakie rce trafi nastpnym razem lub czy nie zostanie upiony bez niepotrzebnych wydatkw na leczenie. Jak dotd przedstawiem dwa rodzaje reakcji na stres: pierwszy kiedy stres jest przyczyn zaburze natury psychologicznej, widocznych w zachowaniu i drugi, kiedy jest przyczyn

dolegliwoci zdrowotnych. A najczciej stres u psw pojawia si wtedy, gdy niewiadomi niczego waciciele skadaj na barki psa zbyt du odpowiedzialno, jak to opisaem w rozdziale 3. Czsto psy nie s przygotowane do przyjcia a takiej odpowiedzialnoci, w stadzie dzikich psw nie plasowayby si wysoko w hierarchii i nigdy nie byyby przewodnikiem, Alfa. Wrd ludzi te przecie zdarzaj si tacy, ktrzy le si czuj na eksponowanych stanowiskach i zdecydowanie wol, eby kto inny podejmowa za nich decyzje. Stres wywoany zbyt odpowiedzialnym stanowiskiem objawia si irytacj, czst zoci, a w kocu nawet chorob. U ludzi stres wywoany wysok odpowiedzialnoci jest gwn przyczyn zaburze zdrowotnych i wyniosego zachowania. To samo dotyczy psw. Wszystkie one reaguj podobnie. Kiedy wkrocz do mojego biura wraz z wacicielami, natychmiast przyjmuj pozycj przewodnika stada. Kiedy ju uda si nam ustali, e na tym terenie ja jestem przewodnikiem, kady z nich, bez wyjtku, kadzie si i zasypia. To jest zwolnienie od przerastajcej je funkcji, czego tak bardzo potrzeboway. Przestay by zestresowane lub przestraszone. Odpoczywaj od niechcianej odpowiedzialnoci i tym samym staj si spokojne i zrelaksowane. Zdolno do wytrzymania stresu, zwizanego z przewodnictwem, jest odziedziczalna i nie moe by narzucona. Wielu wacicieli nie kryje zaskoczenia, jak miy staje si ich pies, kiedy zdejmie si ze t za du dla niego odpowiedzialno. U dorosych psw objawy stresu mog by zarwno pozytywne jak negatywne. Od tego czy waciciele lub treser zauwa i waciwie je zrozumiej, bdzie w duej mierze zaleao, czy pies bdzie dalej stresowany. Wspomniaem o treserze celowo, bo chciabym przej do omwienia bardzo typowych sytuacji stresowych, jakie powstaj na wielu kursach szkolenia. Powstaje pytanie, jak rozpozna, kiedy pies jest w stresie, a kiedy przyjmujc pozycj dominujc odmawia wykonania rozkazu. Wedug mnie kady, kto mieni si by specjalist od ukadania psw i pobiera za to pienidze, nawet niewielkie, musi dokadnie zna odpowied na to pytanie, jeli czuje si cho troch odpowiedzialny za to, co robi. Jednego nie rozumiem. Nikt przy zdrowych zmysach nie bdzie pobiera lekcji jazdy konnej u kowala, ktrego jedyn kwalifikacj po temu jest umiejtno przybijania podkw. Nikt przy zdrowych zmysach nie kupi domu, ktrego nie zbudowali fachowcy. Nie pjdzie te z bolcym zbem do tego kowala. Dlaczego zatem w tak wanej sprawie, jak szkolenie psw, zdajemy si na amatorw. A przecie, choby takie ogoszenie jak to: Pani B, posiadaczka wytresowanych z urodzenia border collie, ukada psy..." powinno wzbudzi nasz czujno. Czas ju najwyszy ebymy zrozumieli, e s dobre kursy tresury i ze kursy. Na usprawiedliwienie pani B. i jej podobnych trzeba doda, e oni gboko wierz w suszno swoich dziaa. Czsto pobieraj wrcz symboliczne opaty za swoje kursy, gdy robi to z czystej sympatii do psw i chci niesienia pomocy innym. A e nie rozumiej psychiki psw to ju zupenie inne zagadnienie. Wedle ich najlepszej wiedzy wszystkie psy niezalenie od rasy to maszynki skonstruowane wedug jednego planu i dziaajce wedug tej samej zasady. Jeli ich collie reaguje na ostre szarpnicie smyczy, to wszystkie dobermany, rottweilery, owczarki niemieckie, spaniele i inne powinny reagowa identycznie. Jeli nie, to oczywicie wina ley po stronie wacicieli, ktrzy co na pewno robi le. Na szczcie wielu wacicieli orientuje si w sytuacji, kiedy jeszcze nie jest za pno i zwraca si o pomoc do fachowca. Mam tylko nadziej, e takie stanowisko bdzie w przyszoci coraz bardziej popularne. Pierwsza rzecz, na ktr treser powinien zwrci uwag, to to, czy przypadkiem ktry z uczestnikw kursu nie znajduje si pod wpywem silnego stresu. Mog na to wskazywa rne objawy. Negatywne oznaki stresu Mog by one nastpujce: rozszerzone renice, uszy pooone do tyu, spocone poduszki ap, zadyszka, linotok. Wiele psw przypada pasko do ziemi, zastygajc bez ruchu. Inne objawy to gwatowne gubienie wosa, a nawet majce oznacza absolutne podporzdkowanie oddawanie moczu. Jedynym wyjciem z sytuacji jest jak najszybsze zabranie delikwenta spomidzy innych psw.

Trzeba odwrci jego uwag od wasnego strachu, bawic si z nim w atrakcyjn dla niego zabaw. Najwikszym bdem, jaki mona popeni, jest prba przeamania psiaka w myl twierdzenia kiedy si przecie przyzwyczai". Efekt bdzie odwrotny od oczekiwanego, pies bdzie wystawiony na dziaanie stresu i na pewno niczego si nie nauczy. Pozytywne oznaki stresu Te objawy bardzo trudno odrni od nieposuszestwa i tak si je na og klasyfikuje. Czsto trzeba poobserwowa psa przez duszy czas, aby uzyska pewno czy mamy do czynienia ze stresem, czy tylko z nieposuszestwem. Pies nieposuszny bdzie szala przez cay czas niezalenie od sytuacji. Pod wpywem stresu za pies zaczyna si nagle zachowywa nadmiernie aktywnie. Jak rozszalay szczeniak zaczyna biega w koo, podskakujc i zapraszajc ci do zabawy. Im bardziej bdziesz prbowa odzyska nad nim kontrol, tym bardziej gupio bdzie si zachowywa. Trudno go zapa i przywoa do porzdku. Najlepiej od razu zabra go ze stresujcego go rodowiska. W odniesieniu do ludzi rozwaa si wpyw stresu zarwno na psychik jak i na zdrowie. Kiedy chodzi o psy, przywyklimy uwaa, e s one pozbawione uczu. Takie maszynki do wykonywania rozkazw. Mwisz im Zrb to", a one robi. Jakbymy zapomnieli, e czowiek i pies yj razem ju ponad 10 000 lat, a wzajemne zrozumienie opiera si na duych wzajemnych podobiestwach. Niektre przypadki stresu, z jakimi si zetknem u psw, wskazuj, e podobiestwa te s jeszcze gbsze ni mona by przypuszcza. Pewnego dnia zadzwonia do mnie pani, ktrej pies zachowywa si bardzo dziwnie za kadym razem, kiedy miaa goci. Jakiej to rasy pies i co takiego dziwnego robi?" zapytaem. To trzyletnia Jack Russel terierka o imieniu Jenny. Przez cay czas, kiedy s gocie, lie. Tak samo si zachowuje, kiedy idziemy z wizyt". Powiedziaem jej, e to nic nadzwyczajnego, e wyjtkowo przyjacielski pies lie ludzi, a ona na to: Jenny nie lie ludzi, ona lie ciany." Jej lekarz weterynarii nie znalaz adnej medycznej przyczyny takiego zachowania. To on poradzi jej skontaktowa si ze mn. Po duszej rozmowie, kiedy dowiedziaem si, e Jenny lie nie tylko ciany, ale take nogi od krzese czy stou i inne przedmioty, umwilimy si na spotkanie. Oboje pastwo przyszli z Jenny. Po kilku minutach w moim biurze suka rzeczywicie zacza liza ciany. Przeraajca bya energia, jak wkadaa w t czynno. Przed ich wizyt zastanawiaem si nad przyczynami tego dziwacznego zachowania i doszedem do wniosku, e Jenny w ten sposb chce zwrci na siebie uwag. To co zobaczyem, zdawao si potwierdzi moj diagnoz, cho stan by gorszy, ni si spodziewaem. Powiedziaem im, eby przez chwil zupenie ignorowali Jenny i odmwili jej tej uwagi, o ktr tak zabiegaa. Potem prbowalimy rnych technik wstrtowych, nieodmiennie z tym samym rezultatem zachowywaa si coraz gorzej. M przez cay czas siedzia nieruchomo, nie mwic ani sowa, jakby przyjecha tylko jako szofer. Za jaki czas umwilimy si na nastpne spotkanie. Chciaem si przekona, czy jakie inne warunki wywouj u Jenny podobne reakcje. Okazao si, e nie. Zachowywaa si tak tylko wtedy, gdy w pokoju znajdoway si wicej ni dwie osoby, niezalenie czy znaa je czy nie. W pewnej chwili wacicielka wysza na chwil, eby przynie co z samochodu. Gdy tylko znalaza si poza zasigiem suchu, m powiedzia: Widzi pan, ona kamie. Pies zachowuje si tak przez cay czas, kiedy ona jest w pobliu". Jakby na potwierdzenie tych sw Jenny przestaa liza i staa z boku zupenie wyczerpana. To jej gos" wyjania m dalej Suka dziaa jak te nowomodne roliny reagujce na muzyk. Ona gada, a Jenny lie. Mwiem to jej wiele razy, ale ona nie sucha. Jej matka jest dokadnie taka sama gos jak jaka cholerna syrena mgowa". Pierwsze wiateko zapalio si w mojej gowie. Przypadek Jenny by klasyczn reakcj stresow na brak harmonii w domu. Oni mnie nie potrzebowali. Oni potrzebowali kogo z poradni maeskiej, ale jak ja im to miaem powiedzie? Zgodziem si tu przyjecha kontynuowa m tylko pod warunkiem, e ona si zgodzi

wyj na chwil, ebym mg to panu powiedzie. Zobaczy pan, jak ona tylko wrci, to Jenny znowu zacznie liza ciany". Stao si dokadnie tak, jak powiedzia. Kiedy ona wrcia, Jenny z furi zacza liza ciany. Wizyty u weterynarza, a potem u mnie, potwierdziy okolicznoci, ktre u Jenny wywoyway reakcj lizania cian. W usuniciu przyczyn aden z nas nie mg pomc. Przyczyny bowiem leay w tym, e Jenny speniaa rol buforu w nieustajcych sporach w tym stadle. Tylko zmiana warunkw i czas mogy pomc tej nieszczsnej suce. Spotkaem ju w przeszoci psy, ktrych zachowanie przy domowych nieporozumieniach bywao dziwaczne. Musz przyzna, e najczciej brudziy w domu w najdziwniejszych miejscach, choby na ku wacicieli. Syszaem nawet o takim, ktry zaatwia si na stole. Przytaczajc t histori chciaem pokaza, jak gboko zwizane s psy ze swoim ludzkim stadem. Moe nie mwi naszym jzykiem, czy raczej, nie zawsze jestemy w stanie je zrozumie, lecz zwizki pomidzy psem i czowiekiem s znacznie gbsze ni pomidzy innymi przedstawicielami Krlestwa Zwierzt, a bywa, e i pomidzy ludmi. Jeden z moich kolegw, lekarz weterynarii Richard Bleckman, spyta mnie ostatnio, czy wedug mnie problemy z zachowaniem si psw czsto s rezultatem stylu ycia wacicieli? Zdecydowanie za czsto odpowiedziaem mu. Pyta mnie o to, gdy niezalenie ode mnie poczyni w trakcie swej praktyki takie same spostrzeenia. Zastanawiamy si teraz nad tym, jak uwiadomi wacicielom, e wikszo ich kopotw z psami zniknie wtedy, gdy zechc wreszcie zmieni cho troch swj sposb na ycie.

9 KOPOTY YWIENIOWE WSKAZANIA

"Jeste tym, co jesz" to bardzo stare i bardzo mdre powiedzenie. Niewielu jest ludzi, ktrzy nie wiedzieliby o tym, e pewne pokarmy lub ich skadniki mog wpywa na zachowanie lub zdrowie przynajmniej niektrych z nich. Podobne dziaania mog mie niektre niealkoholowe napoje, za o dziaaniu alkoholowych wiemy lub powinnimy wiedzie doskonale. Rni ludzie reaguj na rne rzeczy w rny sposb. Ta sama prawda dotyczy psw, cho rzadko bierze si to pod uwag. O ile wiem, jak dotd nie przeprowadzono solidnych bada naukowych nad wpywem diety na zachowanie si psw. Jedna z duych firm produkujcych jedzenie dla psw prowadzi ostanio badania nad alergiami pokarmowymi. Zajmowali si tym tematem take czoowi weterynarze i behawioryci. To oczywiste, e tam, gdzie wchodzi w gr alergia, tam bardzo zmienia si zachowanie psa, ale podobnie jak to jest z ludmi, kady pies jest inny. Tote trudne jest, jeli nie niemoliwe, okrelenie jakiej jednej konkretnej diety, ktra ma negatywny wpyw na zachowanie si wszystkich psw. Ale sprbujmy. W tym miejscu musz zaznaczy, e nie jestem specjalist w dziedzinie ywienia. Ale przez ostatnie par lat musiaem udzieli setek rad dotyczcych diety moich pacjentw. Obserwujc rezultaty moich dziaa w tej dziedzinie doszedem do wniosku, e nie mona ignorowa wpywu diety na zachowanie. Powinni o tym pamita wszyscy zajmujcy si poradnictwem dla wacicieli psw. Rozlegy temat rnych diet opisaem w dwch rozdziaach. Ten pierwszy ma za zadanie rozbudzenie czujnoci wacicieli, by moe czytajc go znajdziecie tu wskazwki dla siebie Aha, mj pies te tak robi. Moe to wanie o to chodzi. Sprbuj zmiany diety". W rozdziale 10 omwiem raczej techniczn stron zagadnienia. Jest on przeznaczony dla wacicieli, ktrzy w rozdziale 9 znaleli opis problemw zblionych do tych, jakie maj ze swoim psem. Przeom w moich badaniach nad diet jako rodkiem terapeutycznym dokona si par lat temu za spraw pewnego psa rasy golden retriever. By to trzyletni samiec o imieniu Roiy, zdecydowanie nadpobudliwy, chocia to nie jest dobre okrelenie. Kiedy podjechaem, Roiy dosownie fruwa pod sufitem. Uspokoi si dopiero, kiedy wacicielka kazaa mu lee. To byo nader interesujce zjawisko. Posucha jej to by rezultat niezliczonych godzin prywatnych lekcji tresury ale to byo takie niespokojne leenie. Wida byo, jak w rodku co mu si kotuje, dry, jakby za chwil miao eksplodowa. To drenie mona byo ostatecznie zignorowa, nie patrzc na niego, ale straszliwe dwiki, jakie z siebie wydawa, adn miar nie day si zignorowa, bo niosy si na ca okolic. Wacicielka powiedziaa mi, e on si zawsze tak zachowuje, jeli da mu komend siad lub lee. Ja nie byem ciekaw, czy rzeczywicie ten dwik widrowa mi uszy. Kiedy Roiy usysza komend zwolnienia, zapada cisza, a pies wrci do swego nadmiernie przyjacielskiego, zupenie zwariowanego zachowania. Wacicielka bya stewardess, latajc na krtkich lotach pomidzy Londynem i Glasgow. Po skoczonym locie wolno jej byo zabiera wszystkie nie zjedzone steki. Pies praktycznie jada tylko te steki. Roiy by dobrze uoony. Reagowa prawidowo na wszystkie komendy, wic z tym nie miaem wiele do zrobienia. Trzeba byo jako obniy poziom jego aktywnoci. Na pocztek zaproponowaem diet naturaln (patrz rozdzia 10). Rezultat by oszoamiajcy. Wacicielka zadzwonia po kilku dniach: Waciwie powinnam bya zadzwoni wczeniej, ale pocztkowo wszyscy sdzilimy, e Roiy jest chory. Ju po 24 godzinach by taki spokojny, e nie moglimy uwierzy, e to tylko zmiana diety. Teraz ju wiemy, e nic mu nie jest i wietnie si czuje. Kiedy trzeba, jest spokojny, kiedy trzeba aktywny. Problem lea w sposobie karmienia go." Ustalenie bdw w diecie nie byo w tym przypadku takie znowu trudne. Roiy by karmiony

wycznie surowym misem. Trudno o gorzej zbilansowan, bardziej wysokobiakow diet. Zabrako w niej odpowiedniej iloci wglowodanw i tuszczy, tote jego organizm uzyskiwa niezbdn do ycia energi w procesie spalania biaka. Std jego ogromna nadpobudliwo. Gdyby kontynuowa ten sposb ywienia, w nastpnej kolejnoci pies zaczby traci kondycj. Aminokwasy, z ktrych zbudowane s biaka, maj suy organizmowi do regeneracji tkanek, niezbdne s w procesie wzrostu i innych procesach fizjologicznych, tote nie trudno przewidzie, jakie skutki dla organizmu na dusz met przyniesie zuywanie ich jako rda energii. Wysokobiakow dieta wcale nie musi by szkodliwa, ale pod warunkiem, e jest dobrze zbilansowana z odpowiedni iloci wglowodanw i tuszczy oraz dostosowana do rzeczywistych potrzeb psa. Pies pracujcy, prowadzcy bardzo aktywny tryb ycia, wymaga zupenie innej diety ni rozleniwiony domowy kanapowiec. Reklamy telewizyjne kusz: ...Karm swojego psa nasz karm, zobaczysz, e zdziaa ona cuda, a twj przyjaciel bdzie j wola od wszystkich innych..." Przemys produkujcy jedzenie dla zwierzt domowych to ogromny, niezwykle dochodowy rynek, a kada z firm stara si zagarn jak najwiksz jego cz. Warunkiem sukcesu jest taki produkt, ktry na ludzkie oko wyglda atrakcyjnie. Musi zawiera co, co bdzie wygldao jak kawaek misa w smakowitym sosie soja i barwniki s tu bardzo pomocne. Pies musi to lubi bardziej ni inne produkty, dodaje si wic przypraw i substancji zapachowych. No i cena musi by atrakcyjna, to znaczy tak niska jak to tylko moliwe co oznacza, e skadniki uyte do produkcji musz by tanie. A tanie, na og oznacza kiepskiej jakoci. Nie chc przez to powiedzie, e pokarm, ktry twj pies lubi, a jest tani i wyglda dobrze, od razu musi by zym pokarmem. Ale nie kady pokarm musi suy twojemu psu. S pewne okrelone wskazania co do tego, czy trzeba zmieni psu diet czy nie. Wystarczy odpowiedzie na 12 podstawowych niej pyta: 1. Czy twj pies cieszy si dobrym zdrowiem, czy te miewa czste dolegliwoci odkowe lub regularnie pojawiajce si alergie na pchy, pyki traw itp.? 2. Czy twj pies cierpi na czste wzdcia? 3. Czy jego odchody s zmiennej konsystencji, czasem lune a czasem stae? 4. Czy s obfite i cuchnce? 5. Czy twj pies je z wielkim apetytem i nie przybywa na wadze? 6. Czy poziom jego aktywnoci odbiega od normy? 7. Czy twj pies pije bardzo duo wody? 8. Czy sier i skra wygldaj zdrowo i czy nie traci on stale zbyt duo wosa? 9. Czy twj pies nadmiernie drapie si za uszami, po piersi, zadzie, bokach, gryzie si w nasad ogona, lie apy i poduszki ap, trze oczy, nos i gow o apy lub dywan? 10. Czy twj pies je traw, gryzie i zjada gazki, kopie w ogrodzie, aby dobra si do korzeni rolin? 11. Czy twj pies kradnie cierki, szmatki, rczniki i czy drze je na kawaki podobnie jak inne materiay? 12. Czy twj pies zjada swoje wasne odchody? Kady z tych symptomw wystpujcy osobno nie musi by zwizany z tak czy inn diet. Bardzo moliwe na przykad, e twj pies jest alergikiem. Zaburzenia w przyswajaniu pokarmu mog wpyn na konsystencj kau lub zjadanie odchodw, co niekoniecznie musi mie zwizek z rodzajem diety. Niska waga moe wskazywa na robaki. Kiedy pies uje i zjada patyki, moe mie kopoty z wyprnieniem (rozdzia 15). Jeli jednak na wikszo pyta odpowied brzmi tak, trzeba pomyle o zmianie diety. Poniej znajdziecie wyjanienie, jaki zwizek z diet mog mie wymienione symptomy, ale zastrzegam, to nie jest lekarska diagnoza, a tylko zestawienie moliwych przypadkw: 1. Reakcje alergiczne. Mog si nasila, jeli mechanizmy obronne organizmu s stale pobudzane poprzez kontakt z alergenem, zawartym w podawanej karmie. Zmiana diety pozwoli mu wrci do rwnowagi. 2. Wzdcia. Mog wystpowa, gdy proces trawienia w jelicie cienkim nie przebiega prawidowo.

Niestrawiona masa pokarmowa, zalegajc w jelicie grubym, zaczyna fermentowa i std gazy. Taki efekt moe wywoa na przykad nadmierna zawarto soi w poywieniu. 3. Lune odchody. Mog wkazywa, e pokarm nie jest prawidowo trawiony. Procesy fermentacyjne drani luzwk jelita i nie wchania ona prawidowo wody. Std ppynna konsystencja kau. Pies pije przy tym duo wody, aby zrekompensowa jej utrat. 4. Obfite, cuchnce odchody. To bezporedni, atwo zauwaalny skutek zego trawienia. 5. Nadmierna szczupo. To oczywiste, e jeli twj pies jest le jakociowo karmiony, to bez wzgldu na apetyt z jakim zjada, i tak bdzie chudy. 6. Nadmierna lub obniona aktywno. Jak zaznaczyem na wstpie tego rozdziau dobrze zbilansowana dieta to podstawa nie tylko zdrowia, ale te waciwego poziomu energii twojego psa. 7. Nadmierne picie wody. Moe by oznak zaburze funkcjonowania jelit. 8. Wygld skry i sierci. le zbilansowana dieta odbija si na ich wygldzie. Moe to by rwnie efekt brakw witamin i mikroelementw. Moim zdaniem dobrze zbilansowana dieta nie wymaga adnych dodatkw witaminowych. 9. Drapanie i lizanie si. Moe by oznak reakcji alergicznej na poywienie lub na jeden z jego skadnikw. Pobudzenie systemu obronnego (immunologicznego) organizmu powoduje midzy innymi uaktywnienie komrek produkujcych histamin. U psw s one zlokalizowane w przewaajcej liczbie na apach, wok uszu, oczu i nosa, wok nasady ogona, na piersi i zadzie. Zawzite lizanie lub drapanie tych regionw, zwaszcza tu po jedzeniu, moe doprowadzi do powstawania ran, atwych do zainfekowania. 10. Jedzenie trawy, gazek i korzonkw. Czsto wskazuje, e pokarm nie jest naleycie trawiony. Psy to zwierzta zdolne do wymiotw i atwo t drog pozbywaj si obcienia odka. Ze trawienie moe sprowokowa je do jedzenia trawy, aby zneutralizowa fermentacj. Moe te oznacza braki mikroelementw w diecie, a instynkt podpowiada zwierzciu, gdzie ich szuka. Inn przyczyn zjadania zwaszcza korzonkw i gazek moe by ch uzupenienia brakujcego bonnika, usprawniajcego prac jelit. Trudno mi to uzasadni naukowo, ale jestem przekonany, e w tym przypadku tylko zmiana diety moe pomc. 11. Pies kradnie i drze szmaty, chustki itp. To delikatniejsza odmiana powyszego zachowania, moe take oznacza potrzeb uzupenienia bonnika. 12. Zjadanie wasnych odchodw. Moe oznacza, e pokarm nie zosta naleycie strawiony. To co w nim pozostao, jest z punktu widzenia psa jeszcze cakiem wartociowym poywieniem. Dla nas nieco obrzydliwe, ale skdind zupenie sensowne i normalne zachowanie. Jednak, gdy trwa przez duszy czas, skontaktuj si lepiej z weterynarzem. Pokusibym si o twierdzenie, e ponad 50% przypadkw, z ktrymi miaem do czynienia, byy to psy, ktrych zachowania miay co wsplnego ze zym odywianiem (przypominam, e jestem behawioryst i moje twierdzenie nie dotyczy wszystkich psw, a tylko tych, z ktrymi byy jakie kopoty wychowawcze). W kilku przypadkach zmiana diety bya wystarczajcym rozwizaniem problemu, w innych czynnikiem pomocnym w opanowaniu zych nawykw pacjenta. Jest jeszcze jedna sprawa, ktr trzeba wzi pod uwag. Due firmy produkujce jedzenie dla psw dodaj do niego skadniki, ktre maj zapewni psu zdrowie, szczup figur i peni si i energii. Dbajcy o psa waciciel powinien zawsze bra pod uwag skad kupowanej karmy nie zapominajc o trybie ycie, jaki prowadz i on, i jego pies. Zanim zaordynujesz swojemu psu diet zawodowych bokserw czy atletw, pomyl, czy moesz mu zapewni wystarczajc ilo wicze, aby mg spoytkowa rozpierajc go energi. Idealna dieta powinna pokrywa zapotrzebowanie psa i w adnym wypadku go nie przekracza. Nie trzeba do tego by wykwalifikowanym specjalist w zakresie ywienia. Wystarcz wasne obserwacje i odrobina zdrowego rozsdku.

10 KOPOTY YWIENIOWE FAKTY

Kady, kto w poprzednim rozdziale znalaz odbicie problemw, jakie ma na co dzie ze swoim psem, ale te kady, kogo zainteresowa problem jako taki, znajdzie w tym rozdziale wiele interesujcych informacji. Jest to wycig z artykuu Dawida Shawa, opublikowanego w Pet Product Marketing w lipcu 1987 pod tytuem Dobry pokarm kosztuje wicej". Bardzo niewielu wacicieli ma jakiekolwiek pojcie o wartoci pokarmu dla zwierzt, jaki kupuj. Skoro dla waciciela wyglda przyzwoicie, a zwierzak go je, to znaczy, e musi by dobry. Waciciel nigdy go nie prbuje i na dobr spraw nie ma moliwoci ocenienia jego skadu i wartoci. Jedyn informacj jest skad podany na opakowaniu 20% biaka, 4% tuszczu, 3% popiow i troch witamin. I co to waciwie znaczy? Nie zawsze wiele! Wikszo wacicieli myli, e 20% biaka musi by lepsze ni 18%. Czsto nie wiedz, e to biako (20%) moe by rnego pochodzenia z suszonych pokrzyw, ubinu, brukselki i oczywicie z soi. Moe ono nawet pochodzi ze skry starych butw. Co zatem oznacza te 20%? Ogromna liczba przypadkw kopotw zdrowotnych psw spowodowana jest zym odywianiem. Rosn rachunki weterynarzy i niezadowolenie wacicieli. Najwikszym problemem jest brak bonnika nie tego uwidocznionego, w skadzie karmy na torbie, ale tego naturalnego, podanego w odpowiedniej dawce niezbdnego dla dobrego trawienia. Pies jest zwierzciem przede wszystkim misoernym i tysice lat udomowienia nie zmieni tego faktu. Jego system trawienny przystosowany jest do spoywania zdobyczy wraz z futrem, skr, chrzstkami i tuszczem, a nie podawanych stale papkowatych pokarmw. My, ludzie, wywoujemy u siebie podobne schorzenia spoywajc papki sporzdzone ze sproszkowanych produktw. Rodzaj biaka w pokarmie jest niezwykle istotny. Nie wszystkie aminokwasy w nim zawarte s psom potrzebne. Te niezbdne s zawarte w biaku zwierzcym, czyli gwnie w misie. Miso, kupowane przez wszystkie wytwrnie pasz na wolnym rynku, jest drogie. Wniosek nie istnieje nic takiego, jak dobre i tanie jedzenie dla psw. Producent, ktremu zaley, aby wprowadzi na rynek tani karm, musi si rzeczy zrezygnowa z wielu niezbdnych psu do prawidowego trawienia skadnikw. Innymi sowy cena odpowiada dokadnie jakoci karmy. Specjalnoci wielu firm jest dodawanie przypraw. Na rynku dostpnych jest wiele wyszukanych przypraw i substancji elujcych. Wystarczy troch zrcznoci i trociny nie tylko bd piknie wyglday, ale psy zjedz je z apetytem. Dodatek soi zagwarantuje stosown ilo biaka! Ten opis jest moe troch przesadzony, ale oddaje mechanizm funkcjonowania wielu firm. Na co wic trzeba zwraca uwag? Czytajc skad na worku z karm pamitaj, e: a) Podana jest rednia zawarto biaka w karmie. Jeli z dwch substancji jedna zawiera go 20%, a druga 10%, to rednia wyniesie 15%. Jeli w karmie jest wicej skadnikw, na przykad 10, zawierajcych biako, to rednia jest liczona z tych 10 skadnikw. b) Im wicej jest skadnikw wysokobiakowych, tym wysza zawarto biaka, ale to, e biaka jest duo, nie musi wcale oznacza, e jest ono odpowiednie. c) Wysokiej jakoci skadniki s zawsze drogie, kupuje si je na wolnym rynku z gwarantowanych rde. Istnienie tanich i dobrych skadnikw naley odoy midzy bajki. Zrbmy teraz krok dalej. Oto przykadowy skad kompletnej karmy dla psw. Interesuje nas zawarto biaka. Zamy, e zmieszano l cz misa (60% biaka), 5 czci soi (45% biaka) i 14 czci produktw zboowych (10% biaka). Razem 20 czci. Skadniki Miso Soja Biako 60% 45% Przeliczenie na cakowit zawarto biaka 60 225

Produkty zboowe 10% Pena zawarto biaka

140 425

Kiedy podzieli 425 na 20 czci, otrzymamy redni zawarto biaka 21,5%. Napisane wyglda to niele. Przy zaoeniu 10% bdu mona przypuszcza, e jest to nawet 22 lub 23%. redni zawarto biaka poprawio dodanie soi. Soja jest tania i tak karm mona sprzedawa po niszych cenach. Ale nie jest ona zbyt dobra. Zarwno soja, jak i produkty zboowe zawieraj bardzo mao tuszczw, rednio ok. 2,3%, a psy potrzebuj ich trzy razy tyle. Podniesienie zawartoci tuszczw jest drogie. Dodatek misa uczyni karm bardziej smakowit (jeli nie, trzeba bdzie doda troch przypraw), ale karma oparta gwnie na soi nie jest zbyt wysokiej jakoci. Psy nie s rolinoerne i dieta wegetariaska nie jest i nie moe by dla nich odpowiednia. Tote wczeniej czy pniej taka dieta zaowocuje kopotami z trawieniem i dolegliwociami ze strony ukadu pokarmowego. Do czego zatem doszlimy? Mamy karm, ktra na oko wyglda dobrze, zawiera odpowiedni ilo biaka. Trzeba j jeszcze efektownie zapakowa i... szybko sprzeda po atrakcyjnej cenie. Nikt nie bdzie si przejmowa zawartoci tuszczw czy bonnika. Wikszo ludzi uzupeni psi diet misem z puszki lub salcesonem, co zawsze mona uzna za przyczyn zej kondycji zwierzcia. Coraz czciej, niestety, ogarnici obsesj taniej karmy dla psw, nie zawracamy sobie gowy jej jakoci. Jeszcze raz podkrelam nie istniej na wolnym rynku tanie i dobre skadniki do produkcji karmy dla zwierzt, tote jej cena odpowiada jakoci. Procentowa zawarto biaka o niczym nie wiadczy. Jeli jest to biako pochodzenia zwierzcego, to wystarczy go nawet 18%, jeli za jest to biako rolinne, to i 100% bdzie za mao. Kupujc gotow karm patrzmy nie tylko na procenty, ale te na to, jakich skadnikw uyto do produkcji. Jeli firma stara si to ukry, bdcie ostroni! Lepiej kupi karm firmy znanej z tego, e jej produkty s odpowiedniej jakoci. Nie zawsze atwo dowiedzie si o rzeczywisty skad karmy. Wielu producentw deklaruje, e w skad produkowanej przez ich firm karmy nie wchodz konserwanty czy antyutleniacze, gdy oni sami ich nie dodawali. Fakt, e wczeniej uyto ich do zabezpieczenia surowych skadnikw karmy, jako umyka ich uwadze. Tote napis Nie zawiera dodatkowych konserwantw." znaczy tyle, e przy produkcji karmy ju ich nie dodawano. Kiedy czytam Nie zawiera dodatkw, ktre nie s niezbdne w ywieniu zwierzt..." zastanawiam si zawsze co to w ogle znaczy?" Jeli kompletna karma zawiera tuszcze, to musz by dodane antyutleniacze, aby zapobiec ich jeczeniu. Zwaszcza jeli wemie si pod uwag, jak dugi jest przewidywany okres przydatnoci do spoycia, trzeba zada sobie pytanie, czego waciwie ta karma nie zawiera: tuszczw czy rodkw konserwujcych? Oto, jak atwo moemy by wprowadzeni w bd! Alfred J. Plechner, doktor nauk weterynaryjnych, w swojej ksice o alergiach pisze: Tak si niedobrze skada, e wikszo tak wacicieli, jak i weterynarzy czerpie sw wiedz o tym, czym naprawd karmione s zwierzta, od producentw karmy, a dla nich nadrzdnym interesem jest zysk, uzyskany ze sprzeday. Po zbadaniu w latach siedemdziesitych rnych karm dla zwierzt Dr Paul M. Newberne z Departamentu ywnoci i ywienia Instytutu Technologii Massachusetts stwierdzi: Wikszo informacji o tym, jak znakomite s te karmy, jest zwodnicza, obliczona wycznie na szybk sprzeda i rzadko majca pokrycie w rzeczywistej jakoci. Tak waciciele, jak i weterynarze zdani s na ask producenta i informacje w rodkach masowego przekazu, jake czsto, niestety, z uszczerbkiem dla zdrowia ich podopiecznych". Plechner posuwa si do stwierdzenia: Wiele dowodw wskazuje na to, e psy karmione wycznie gotow karm yj krcej". Cho badania byy prowadzone w latach siedemdziesitych, ksika ukazaa si dopiero w roku 1986. Plechner pisa: Od lat obserwuj pojawiajce si na rynku karmy dla zwierzt i widz pojawiajce si coraz to nowe formuy, pene najrniejszych dodatkw chemicznych, wtpliwych skadnikw, ktre nie mog by przyswojone, o zym skadzie witamin i

mikroelementw. Produkowane obecnie karmy nie nadaj si do ywienia nimi zwierzt. Powoli zaczniemy pyta nie o to, ktra karma jest najlepsza, a o to, ktra jest najmniej szkodliwa". Zgadzam si z nim i sdz, e czas zada sobie par pyta. Czy zaakceptowane przez Europejsk Rad Ekonomiczn barwniki, konserwanty i antyutleniacze przez sam fakt akceptacji staj si nieszkodliwe? Skoro antyutleniacz BHT (czsto uywany przy produkcji karmy dla zwierzt) nie moe znajdowa si w poywieniu, przeznaczonym dla dzieci, a produkty, do ktrych jest dodawany, musz by wzbogacone witamin A, i skoro o te obostrzenia walczyli ludzie, zajmujcy si na co dzie nadwraliwymi dziemi, to czy my, waciciele psw nie powinnimy wycign z tego daleko idcych wnioskw? No dobrze, ale co ma zrobi waciciel, ktry po przeczytaniu rozdziau 9 doszed do wniosku, e musi zmieni diet swojemu psu? S rne diety, ktre regularnie zalecam w zalenoci od kopotw moich klientw. Wyprbowaem je przez lata praktyki, eksperymentujc z rnymi rodzajami pokarmw, tote mog poleci je z czystym sumieniem. Przedstawiam je zaczynajc od tych, ktre uwaam za najlepsze, za kadym razem uzasadniajc mj pogld.

Eukanuba
Jest to kompletna i dobrze zbilansowana sucha karma dla psw, zawierajca dobrej jakoci biako zwierzce oraz duo tuszczw. Karmi ni moje cztery psy od pierwszej chwili, kiedy pojawia si na naszym rynku. Jest atwa w uyciu, a ze wzgldu na wysok warto odywcz podaje si jej o jedn trzeci lub poow mniej ni innych karm. Zawsze, kiedy zachodzi potrzeba zmiany diety jakiego psa, polecam eukanub, a to z nastpujcych powodw. 1. Psy bardzo atwo j akceptuj. 2. Biako uzyskiwane z biaego misa jest lekkostrawne i atwo przyswajalne przez wikszo psw. 3. Jest produkowana pod kontrol specjalistw w dziedzinie ywienia i lekarzy weterynarii. To oznacza, e wzito pod uwag dzienne zapotrzebowanie psw na rozmaite skadniki pokarmowe. Producenci eukanuby przestrzegaj przed podawaniem psom dodatkowo witamin i mikroelementw, gdy wchodz one w skad ich karmy. Podajc je dodatkowo mona atwo uzyska efekt odwrotny od oczekiwanego przedawkowanie ich moe by rwnie szkodliwe jak niedobr. Wprawdzie IAMS (producent eukanuby) nie prowadzi adnych bada nad wpywem ywienia eukanub na zachowanie si psw, ale wiem z wasnego dowiadczenia, e ta dieta dziaa cuda wszdzie tam, gdzie wystpuj zaburzone zachowania na tle zego ywienia. IAMS zaleca, aby miska z karm eukanub stale bya dla psa dostpna, tak aby mg je wtedy, gdy ma na to ochot. Kiedy pies zrozumie, e miska stale stoi i to nie jest jakie wyjtkowe wito, bdzie podchodzi do niej od czasu do czasu, zjadajc troch i w ten naturalny sposb pokryte zostan jego zapotrzebowania pokarmowe. Wbrew pozorom, psy maj tendencje do samodzielnego regulowania swoich aktualnych zapotrzebowa. Wielu klientw mwio mi, e po szczeglnie leniwym dniu ich pupile zjadaj mniej ni zwykle. Mona kupi rne rodzaje tej karmy w zalenoci od wieku i aktywnoci psa jest karma dla szczenit, psw pracujcych, starych itd. Na opakowaniach napisano wyranie, e karma zawiera dwa anty-utleniacze, ktre dodane zostay wczeniej do konserwacji pproduktw niezbdnych do wytwarzania karmy. We wasnym procesie technologicznym IAMS nie dodaje ich wicej i, zgodnie z obowizujcym prawem, nie musiaby o tym zawiadamia. Firma uwaa jednak, e dbao o dobre imi wymaga, aby poinformowa o tym nabywcw. Te antyutleniacze to niewielka ilo BHA zabezpieczajca tuszcze przed jeczeniem i znajdujcy si w mieszance witaminowej Ethooxyquin. Omwiem t karm tak dokadnie, gdy wanie j polecam najczciej. Mona jej uywa tak jak zaleca IAMS, pozwalajc psu je do woli, a rwnie dobrze mona karmi ni tradycyjnie w okrelonych porach posikw. Przy zmianie diety zazwyczaj zalecam stosowanie Eukanuby przez miesic, aby waciciel mg si przekona, czy pies rzeczywicie j lubi i czy karmienie ni

przynosi oczekiwane rezultaty. Zazwyczaj w obu przypadkach odpowied brzmi tak".

Dieta Hilla
Diet Hilla opracowali lekarze weterynarii i mona j kupi tylko w lecznicach. Do wyboru s puszki i sucha karma, dostosowane do wieku i kondycji psa, co pozwala wacicielowi wybra diet odpowiedni do aktualnych zapotrzebowa jego pupila. Na opakowaniu zaznaczono, e karma zawiera antyutleniacze dopuszczone do uycia przez Europejsk Komisj Ekonomiczn, majce zapobiega jeczeniu tuszczw, co jest w peni zrozumiae. Z wyjtkiem jednej, niskokalorycznej, diety Hilla s podobne do wysokokalorycznych diet eukanuby, co oznacza, e mniejsza dawka pokrywa zapotrzebowanie pokarmowe. Gwnym powodem, dla ktrego polecam such karm eukanub i Hilla zamiast puszek jest fakt, e puszkowane jedzenie wymaga zwykle jakich dodatkw w postaci wypeniacza (kaszy, makaronu lub ryu). Odkryem, e wielu wacicieli ma wtedy kopoty ze zbilansowaniem posiku. Gotowa pena karma pozwala omin ten problem. le zbilansowane posiki mog by na dusz met szkodliwe dla psa. Wiem oczywicie, e miliony psw ciesz si znakomitym zdrowiem jedzc karm z puszek i suchary, ale w swojej praktyce zbyt czsto miaem do czynienia z konsekwencjami nieodpowiedniego karmienia, eby nie doceni wagi problemu. Stale stykam si z klientami, ktrzy maj ogromne obiekcje przed uywaniem gotowej, dobrze zbilansowanej karmy. Powtarzaj oni wszelkiego rodzaju mity, przesdy i obiegowe opinie, wygaszane najczciej przez ludzi nie majcych adnego pojcia, o czym mwi. Mam nadziej, e uda mi si rozwia przynajmniej cz z nich. Najbardziej powszechne, jak sdz, jest przekonanie, e gotowe karmy s zbyt bogate w biaka i tuszcze, co prowadzi do nadaktywnoci i otyoci. Te karmy, ktre wymieniem, s na tyle dobrze zbilansowane, e jeli podaje si je w ilociach zalecanych przez firm, takie niebezpieczestwo nie istnieje. Wielu wacicieli uwaa, e ich psy lubi odmiany w swoich posikach. Skoro nam jednego dnia smakuje jajko na szpinaku, a drugiego mamy smak na kotlet, to dlaczego nasze psy miayby by inne. W rzeczywistoci system trawienny psa moe przystosowa si niemal do kadego rodzaju pokarmu. W krtkim czasie rozwijaj si w nim bakterie pomocne w procesie trawienia. Ciga zmiana rodzaju podawanej karmy uniemoliwia dziaalno drobnoustrojw, co doprowadzi nieuchronnie do zaburze pokarmowych. Znacznie zdrowiej dla psa jest ustali mu jedn, zdrow diet i ju przy niej pozosta. Kiedy zaczynasz uywa eukanuby lub diety Hilla, moesz pocztkowo zaobserwowa nastpujce efekty uboczne: 1. Pies moe wydawa si godny zanim jego odek przyzwyczai si do zmniejszonych porcji poywienia. 2. Pies pije wicej wody. Gotowa sucha karma zawiera jej znacznie mniej ni puszkowana (sucha 10%, z puszki 75-80%) i twj pies musi to sobie zrekompensowa. Wydaje mi si, e kupowanie jedzenia w puszkach to ekstrawagancko wysoka cena pacona za wod. 3. Zmienia si ilo i rodzaj odchodw, jest ich mniej, s lepiej uformowane i nie maj tak intensywnego zapachu.

Dieta naturalna
Polecam t diet wtedy, kiedy jestem przekonany, e kopoty z zachowaniem si psa s zwizane z ywieniem, a stosowanie eukanuby i diety Hilla nie przynosi oczekiwanych rezultatw. Jej skadniki s proste: Gotowany brzowy ry 50%; biay, uszczony ry ma znacznie mniejsz warto odywcz. Po zagotowaniu ry naley odstawi w cieple a do wchonicia wody, zachowa wtedy najwicej witamin. Jarzyny 25%. Ja uywam zwykle zielonych, ale tu wybr naley do ciebie (unikaj ziemniakw, rzepy i innych, zawierajcych duo skrobi). Mieszanka pietruszki i brukwi wodnej ze sklepu ze zdrow ywnoci z powodzeniem zastpi moe surowe jarzyny.

Biae miso 25%. Zazwyczaj wybiera si kurczaka, ale rwnie dobrze mog to by ryby. Z kurczaka nie naley odrzuca skry, odka czy wtroby s znakomitym dodatkiem do jedzenia dla psa. Miso powinno by ugotowane lub krtko usmaone. Mieszajc skadniki mona dodawa te troch oleju sonecznikowego, czosnku, otrb i naturalnego jogurtu (dobrze wpywa na flor bakteryjn jelit). Nie naley dodawa: czerwonego misa, adnej karmy z puszek, gotowych ciasteczek, patyczkw" i innych barwionych psich przysmakw. Ilo podawanego pokarmu zaley od wagi i wielkoci psa. Pocztkowo mona mu dawa takie same porcje, jak kadej innej karmy i w miar potrzeby zwikszy je lub zmniejszy. Przy diecie naturalnej powinno si karmi psa dwa razy dziennie rano i wieczorem. Przygotowan karm mona przechowywa w lodwce przez trzy dni. Wiksz ilo mona podzieli na porcje i zamrozi. Jest to dieta niskobiakowa (14-15%) i powinna by stosowana przez krtki okres czasu, wystarczajcy aby stwierdzi, czy zaburzenia zachowania s w jaki sposb zwizane ze sposobem ywienia. Kiedy stosuje si j duej ni trzy-cztery tygodnie, naley dodatkowo podawa witaminy i mikroelementy. Kad zmian w sposobie ywienia lepiej jest wprowadza stopniowo, zwikszajc ilo nowej karmy o 25% dziennie system trawienny psa przystosuje si wtedy atwiej do zmiany. Kiedy dokadnie przyjrze si nisko i wysokobiakowym psim dietom staje si jasne, e jako i ilo podanego biaka musi by starannie zbilansowana z innymi skadnikami karmy. Z mojego dowiadczenia wynika, e w bardzo niewielu przypadkach sama zmiana diety wystarczy do rozwizania problemw zwizanych z zachowaniem si psa, cho czsto jest istotnym czynnikiem wspomagajcym. Trzeba jednak przyzna, e przestawienie nadmiernie ywioowego psa na diet niskobiakowa czyni cuda.

Jak czyta etykiety

Zgodnie z nowymi regulacjami prawnymi od 1992 roku na opakowaniach z gotow karm dla zwierzt powinny znajdowa si informacje o procentowej zawartoci biaka, tuszczw, bonnika i wody. Wczeniej nie wszystkie firmy tego przestrzegay. Gotowe karmy rnych firm rni si bardzo zawartoci wody i trzeba wiedzie, ile jej naprawd jest, aby oceni zawarto innych skadnikw w suchej masie i przeprowadzi porwnanie wartoci karm rnych firm. Woda jako taka nie ma adnej wartoci odywczej, maj j tylko substancje stanowice such mas. Dawniej dla wielu karm trzeba byo samemu przeprowadza mudne obliczenia, dzi wszystkie firmy musz podawa procentowy skad na opakowaniu. Porwnajmy dwa rodzaje karmy jedn wysokaloryczn (dieta A), drug niskokaloryczn (dieta B). Przekonamy si przy tym, jak wane s te dodatkowe informacje, uwidocznione na etykiecie. Dieta A 30% biaka, 10% wody. Dieta B 9% biaka, 80% wody. W wietle tych informacji zawarto biaka w diecie A wydaje si by wiksza ni w diecie B, ale przeliczmy to w odniesieniu do suchej masy. Dieta A 30% biaka, 90% suchej masy (minus 10% wody). Dieta B 9% biaka, 20% suchej masy (minus 80% wody). Zatem dieta A zawiera 33,3% biaka w suchej masie, a dieta B 45%. Jednak psy jedz dekagramy pokarmu, a nie procenty, trzeba zatem przeliczy je na dzienne zapotrzebowanie na biako i inne substancje pokarmowe. Aby to zrobi, trzeba dzienn dawk karmy w gramach pomnoy przez procent suchej masy i procent biaka w suchej masie (tak samo obliczamy dawk innych substancji). Na bazie tych oblicze moemy prowadzi porwnania rnych rodzajw suchych i puszkowanych karm. Zrnicowana warto kaloryczna rnych karm powoduje, e producenci cile okrelaj, jak ilo konkretnej karmy trzeba poda dziennie okrelonej wielkoci psu. Nie wystarczy po prostu popatrze na procenty podane na opakowaniu i tylko na tej podstawie okrela dzienn dawk karmy. Stosowanie diety o niszej zawartoci danego skadnika odywczego moe spowodowa, e pies bdzie dziennie otrzymywa go wicej.

Rozpatrzmy to na przykadzie: Bdziemy porwnywa kompletn such karm o 30% zawartoci biaka i 10% wody (dieta A) z karm puszkowan, zawierajc 9% biaka i 80% wody (dieta B), i zobaczymy, ile gramw biaka dziennie dostaje miniaturowy pudel o wadze 4,5 kg, jedzc kad z tych karm. Dieta A porcja dzienna polecana przez firm 90 g Dieta B porcja dzienna polecana przez firm 555 g Teraz policzmy, jaki jest faktyczny skad obu tych diet. Dieta A dawka dzienna (90 g) pomnoona przez zawarto suchej masy (90%) daje 81 g, co pomnoone przez zawarto biaka w suchej masie (33,3%) daje w efekcie 26,97 g biaka na porcj. Dieta B dawka dzienna (555 g) pomnoona przez zawarto suchej masy (20%) daje 111 g, co pomnoone przez zawarto biaka w suchej masie (45%) daje 49,95 g biaka na porcj. I po raz kolejny okazuje si, e karma, ktra wedug etykiety ma nisz zawarto biaka, jest w efekcie diet wysokobiakow. Zadziwia mnie nieodmiennie niepewno moich klientw. Po godzinnej dyskusji, w ktrej staraem si wytumaczy im zasady obliczania dawek i namwi na polecane przeze mnie karmy, idzie on do sklepu i natychmiast daje si przekona subiektowi, e wysokobiakow karma nie jest dobra dla psw. Kady pies jest inny i kady inaczej reaguje na rne karmy. Dlatego te wcale nie twierdz, cho to moe tak wyglda, e jaka okrelona karma jest wietna dla wszystkich psw. Wiedzc, jakich informacji dostarcza nam etykieta i obserwujc uwanie swojego psa, jego wygld i zachowanie, sami musimy zdecydowa, czym najlepiej go karmi, aby by zdrowy i zadowolony. Mam tylko nadziej, e ludzie zajmujcy si produkcj i sprzeda karmy dla zwierzt bd dbali o jej wysok jako i prawidow informacj na opakowaniach.

Podsumowanie
Kady waciciel psa powinien si dobrze zastanowi zanim zdecyduje jak, nisko czy wysokobiakow diet wybierze dla swojego psa. Najwaniejszy jest jej dugofalowy wpyw na zdrowie i zachowanie zwierzcia. Trzeba bra pod uwag nie tylko procentowy skad karmy, ale rwnie rodzaj produktw uytych do jej produkcji. Moe si zdarzy, e kiepskiej jakoci karma nie tylko nie zaspokoi zapotrzebowa pokarmowych psa, ale rwnie wpynie negatywnie na jego zdrowie. Kiedy po przeczytaniu rozdziau 9 bdziesz chcia zmieni diet swojego psa na wasn rk i nie masz pewnoci, jak zawarto biaka powinna mie ta nowa, wystarczy wedug podanego w tym rozdziale wzoru obliczy, jaka jest zawarto biaka w stosowanej dotd i wybra przeciwn. Usilnie namawiam jednak, aby t decyzj podj po konsultacji z lekarzem weterynarii. . . W obu przypadkach rozwaaem sposoby ywienia, ale mam nadziej, e stan si one niez poywk do konstruktywnych przemyle.

11 UBOCZNE SKUTKI LECZENIA

Nie chciabym, aby ten rozdzia by potraktowany jako atak na dziaalno lekarzy weterynarii. Moje obserwacje dotycz tylko tych psw, u ktrych wystpiy zaburzenia zachowania i w adnym razie nie mog by reprezentatywne dla milionw psw yjcych z ludmi i korzystajcych z opieki lekarskiej. Jednak skoro w mojej praktyce zetknem si z zaskakujcym wrcz, ubocznym wpywem niektrych lekw na zachowanie si psw, nie mog tego zjawiska pomin milczeniem. Psy, podobnie jak ludzie, mog rnie reagowa na podane leki. Zastrzyki przeciwtcowe i antybiotyki wywouj u niektrych ludzi silne reakcje alergiczne, czego lekarz dowiaduje si z wywiadu przed podjciem leczenia lub wykonujc rutynowe testy. Z psem nie da si przeprowadzi rozmowy, pozostaje zatem obserwacja, cho czsto zmiany w sposobie zachowania si nie s w adnym stopniu kojarzone z konkretnymi dziaaniami medycznymi. Moe dlatego, e win za wszystkie odbiegajce od normy zachowania psa zwyczajowo obarcza si waciciela. Opisany poniej przypadek dotyczy mojego wasnego psa. U Oliwera, dwuletniego samca wya weimarskiego, wystpiy na brzuchu swdzce wypryski. Diagnoza brzmiaa uczulenie na trawy. Ze wzgldu na por roku wydawao si to wysoce prawdopodobne. Zaaplikowano mu zastrzyk kortyzonu i, o ile to moliwe, Oliwer mia nie biega po rozlegych terenach poronitych traw zwaszcza wieo skoszon. Wkrtce po zastrzyku podranienie skry znikno, ale zauwayem, e Oliwer sta si wyranie agresywny w stosunku do ludzi i obcych psw. Uznalimy, e to s zwyke zachowania modego, dorastajcego samca. Zmienilimy trasy codziennych spacerw, mimo tego po szeciu tygodniach podranienie skry wrcio. Natomiast zauwaalnie zmienio si zachowanie psa. Zagodnia. Ponownie udalimy si do weterynarza. Ten znowu zastosowa kortyzon i zasugerowa, e moe to by alergia kontaktowa. Zmienilimy mu posanie i po paru dniach sytuacja wydawaa si by opanowana. Z jednym wyjtkiem Oliwer znw sta si bardziej agresywny. Caa nasza uwaga bya skoncentrowana na zdrowiu Oliwera, tote nie skojarzylimy wzmoonej agresywnoci psa z zastrzykiem. Kade nieakceptowane zachowanie psa byo surowo karcone. Mino wiele czasu zanim zauwaylimy, e kiedy Oliwer si drapie przy nawrocie objaww alergii, jest zupenie spokojny i nie atakuje ani psw, ani ludzi. Kiedy po interwencji medycznej przestaje si drapa, jest gotw rozerwa na sztuki kadego, kto wejdzie mu w drog. Kortyzon w zastrzykach to chemiczny odpowiednik hormonu o tej samej nazwie, majcego dziaanie przeciwzapalne i zmniejszajcego wraliwo na czynniki alergizujce. Jeszcze troch czasu upyno nim odkrylimy, e Oliwer jest uczulony na jeden ze skadnikw podawanej mu diety. Kortyzon agodzi objawy, a jednoczenie wywoywa agresj. Kiedy kortyzon przestawa dziaa, uczulenie wracao, a pies si uspokaja. Bdne koo! W kocu znalelimy rodki homeopatyczne agodzce objawy alergiczne i pies si uspokoi. Jednoczenie zmienilimy diet i alergia nie wrcia. A, oto inny typowy przypadek. Dziesicioletnia pekinka zupenie, zdawao si, bez przyczyny zacza walczy z picioletni yorkshire terierk. Przez lata suki mieszkay razem w wielkiej przyjani. Niewtpliwie walk zacza pekinka, nie baczc na to, e terierk okazywaa jej pene podporzdkowanie. Sytuacja pogarszaa si coraz bardziej, a w kocu terierk spdzaa wikszo czasu schowana w sypialni wacicielki, ktra miaa wszystkie palce oklejone plastrami rezultat rozdzielania walczcych suczek. Okazao si, e przez dziesi tygodni pekinka cierpiaa na rozliczne schorzenia poczynajc od zapalenia uszu, a koczc na stanie zapalnym pomidzy poduszkami ap. Przesza dug kuracj z zastosowaniem rnych antybiotykw. Sam po zayciu niektrych z nich jestem poirytowany i

cierpi na przypadoci odkowe. Tote po konsultacji z prowadzcym weterynarzem zastpilimy antybiotyki rodkami homeopaty-cznymi. Po paru dniach domowa harmonia zacza wraca, ale tylko w 60%. Niestety pekinka zasmakowaa w tamszeniu terierki, ktra bya nieustannie przeraona. W takich przypadkach czsto jedynym wyjciem z sytuacji jest rozdzielenie zwierzt. Tak te stao si w tym przypadku. Pekink umieszczono u ssiadw, gdzie czua si dobrze, a terierk po jakim czasie wrcia do normy. Opisaem ten przypadek take dlatego, aby pokaza, e nie zawsze moliwy jest stuprocentowy sukces. Nie ma wtpliwoci, e problem powsta w wyniku leczenia weterynaryjnego i jego zmiana pomoga go rozwiza, ale... te dwa psy zdecydowanie przestay si ze sob zgadza. Jaki czas temu opracowaem korespondencyjny kurs dla suchaczy Instytutu Bada Psw. Dotyczy zwizkw pomidzy czowiekiem i psem. Kurs mia uwiadomi ludziom pracujcym z psami, e w niektrych przypadkach problemw z psami nie da si rozwiza tylko tresur. Jedno z polece dla studentw brzmiao: Postaraj si znale przykady wpywu diety lub leczenia na zachowanie twoich znajomych, rodziny, ssiadw lub zwierzt domowych hodowanych przez nich". Odpowiedzi na to pytanie byy dla mnie prawdziw kopalni wiedzy o wpywie rnych kuracji na ludzi. Na przykad w niektrych domach, gdzie byy problemy z niesfornymi dziemi, zabroniono uywania kolorowego papieru toaletowego, bo miao to zy wpyw na zachowanie si dzieci. Jeeli co takiego wpywao na zachowanie dzieci, to jakie nieprzewidziane czynniki mog mie wpyw na nasze psy? Podkrelam jeszcze raz kiedy pies jest chory, nic nie zastpi leczenia weterynaryjnego. Ale kiedy zastosowane leki wywouj niepokojce efekty uboczne, co zawsze moe si zdarzy, wtedy trzeba szuka innych metod leczenia, ale te pod kierunkiem lekarza weterynarii. Leczenie na wasn rk moe przynie wicej szkody ni poytku. Leki homeopatyczne zyskuj sobie coraz wiksz popularno i znacznie atwiej je obecnie kupi. Chtniej te sigaj po nie lecznice weterynaryjne. Przyjo si uwaa, e leki homeopatyczne jako naturalne nie mog zaszkodzi i adna konsultacja fachowa nie jest konieczna. Nic bardziej bdnego. Alternatywne lub uzupeniajce leczenie musi by bardzo precyzyjnie stosowane. Jednym z jego pionierw wiele, wiele lat temu by doktor Edward Bach, bardzo szanowany lekarz z Harley Street. Zaalarmowaa go zwikszajca si liczba pacjentw wymagajcych wtrnego leczenia z powodu powika po zastosowaniu lekw. Jestem bardzo wdziczny pani Violetcie Todd, ktra zapoznaa mnie z jego sposobami leczenia. Dr Bach (czytaj Batch) zauway, e w niektrych przypadkach zwikszenie dawki leku maskowao tylko objawy, nie likwidujc istotnych przyczyn choroby. Zacz pracowa nad innymi rodkami leczniczymi, wprowadzajc leki homeopatyczne. Widzc ich znakomite dziaanie, postanowi opracowa system pozwalajcy niespecjalicie na samodzieln diagnoz i podjcie leczenia we wasnym zakresie. Dr Bach opracowa zastosowanie 38 lekw homeopatycznych. S to wodne lub spirytusowe wycigi substancji naturalnych. Zaywa sieje w postaci kropli, a w nazwie leku uwidocznione jest, z jakiej roliny pochodzi uyta substancja (np. modrzew, arnowiec, ciemiernik). Cho wszystkie te leki rolinne" stosowane s wedug naczelnej zasady homeopatycznej im mniejsza dawka tym lepszy skutek to mechanizm ich dziaania jest rny. Naturalne leki Bacha nie s przeznaczone bezporednio do likwidowania objaww choroby, lecz do terapii caego organizmu, a ich stoso-wanie jest zindywidualizowane i uzalenione od osobowoci i charakteru osoby czy zwierzcia, ktre ma by poddane kuracji. Kady, kto od wielu at zajmuje si psami, przy stosowaniu kuracji Bacha musi zmieni nieco Spojrzenie na swego przyjaciela i stara si obserwowa go tak, jakby obserwowa innego czowieka. Trzeba uciec si do antropomorfizacji (od wiekw ju nie uywaem tego sowa, ale czy jakakolwiek ksika o psach moe si bez niego obej). Zasad homeopatii jest podanie jednej lub kilku dawek sabego roztworu substancji, ktra w wikszej dawce u osoby zdrowej wywoa takie objawy chorobowe, jakie wystpuj u pacjenta. Wycig z roliny zwanej belladonna moe by uywany w niektrych przypadkach agodzenia

agresji. Rolina zawdzicza swoje imi pewnej Woszce, ktra uywaa jej do rozszerzania renic, aby jej oczy wyglday piknie. Jednym z objaww bezporednio poprzedzajcych atak agresji jest wanie rozszerzenie renic. Sowo homeopatia pochodzi od greckiego homois", co znaczy podobny i pathos" choroba, schorzenie. To wyjania podstawow zasad dziaania: podobne leczy podobnym". Stosujc t zasad uznaem, e skoro belladonna bya dobra dla piknej Woszki, powinna by te dobra dla moich agresywnych pacjentw. Pocztkowo rezultaty moich dziaa nie byy oszaamiajce. Niektrzy z moich klientw obserwowali znakomit popraw, podczas gdy inni nie widzieli adnych zmian. Mj bd polega na tym, e rozpatrywaem tylko objawy nie biorc pod uwag caego" psa. Prbowaem dopasowa lekarstwo tylko do konkretnych objaww. Tymczasem, zanim ustali si okrelony program dziaania przy podjciu leczenia zaburze zachowania, trzeba podej do pacjenta holistycznie. Brzmi to skomplikowanie, a znaczy tyle, e trzeba wzi pod uwag wszystko, co moe mie wpyw na to zachowanie, rozpatrujc organizm i warunki, w ktrych yje, jako cao. Podczas spotkania z wacicielami trzeba uwzgldni wszystkie szczegy gdzie pies pi, co je, kiedy chodzi na spacery itd., itp. trzeba pozna kady szczeg. Moe si na przykad zdarzy, e zapomnimy zapyta dzieci, jaki jest ich pogld na miejsce psa w domu, a to wanie bdzie klucz do rozwizania problemu. Kiedy wczyem homeopati do rutynowych metod dziaania zrozumiaem, jak istotne jest formuowanie jak najbardziej szczegowych pyta, aby dotrze do prawdziwych przyczyn problemu. Przy pierwszej konsultacji pytam o dowiadczenia psa od wczesnego szczenictwa, jego diet, jego miejsce i pozycj w rodzinie, czas i rodzaj szkolenia, leczenie weterynaryjne i tak dalej. Z odpowiedzi wynikaj dalsze pytania i kiedy powstanie w kocu jasny obraz charakteru i stylu ycia mojego pacjenta, mog zdecydowa, jak terapi trzeba zastosowa. W trakcie trwania programu rehabilitacyjnego pozostaj w staym kontakcie telefonicznym z wacicielami, modyfikujc postpowanie w razie potrzeby. W ten sposb wikszo problemw udaje si szybko przezwyciy. Kiedy inne metody zawodz i trzeba uciec si do homeopatii, musz jeszcze wiedzie: Czy pies jest nadwraliwy nawet na lekki bl (zwaszcza mody pies) i czy reaguje on agresywnie? Tego typu psychik klasyfikujemy krtko jako typ rumianku", bowiem dziaaj na nie leki zawierajce ten rodek. Czy pies sta si podniecony i oporny w znanych sobie sytuacjach, na przykad przy wizytach u weterynarza i czy po wejciu staje si agresywny? Jest to typ Gelsemium"(liana pnocnoamerykaska, rolina trujca, uywana do produkcji lekw (przyp.
tum.).

Czy objawy agresji s zwizane z jak form fobii, np. strach przed przebywaniem w zatoczonym miejscu? To typ tojadu". Czy objawy agresji s zwizane z jak form fobii (jak powyej), ale powizane z sensacjami odkowo-jelitowymi, biegunk? Ten typ klasyfikujemy jako typ azotanu srebra". Leki homeopatyczne wszystkie odnosz si do konkretnego typu zarwno w odniesieniu do psich jak i ludzkich dolegliwoci. Nazwy lekw brzmi, jak sdz, nieco egzotycznie dla wikszoci czytelnikw. Ale, jak wiem z moich dowiadcze, niezalenie od nazwy s bardzo skuteczne. Moje zaufanie do nich stale ronie. Ale musz przyzna, e moje pierwsze dowiadczenia z rolinnymi lekami Bacha nie byy tak obiecujce. Wspomniaem ju wczeniej Violett Todd, zielark, ktra specyfiki Bacha stosowaa z duym powodzeniem przez ponad trzydzieci lat. Kiedy dyskutowaem z ni pewien szczeglnie oporny na terapi przypadek, peen podziwu dla jej wiedzy zapytaem, czy mogaby mi jako pomc. Historia, ktr teraz opisz, jest jednoczenie hodem dla tej niezwykej kobiety, jak i nadzwyczajnej siy kwiatw". Bobby, jedenastomiesiczny owczarek niemiecki by wasnoci drobnej, spokojnej Irlandki o imieniu Nora. Bobby nie poradzi sobie na kursie tresury w miejscowym klubie, a poniewa Nora nie radzia sobie z Bobbym, udaa si po porad do weterynarza. Oboje zwrcili si do mnie. Bobby atakowa wszystkie psy na kursie i nie pozwala adnemu instruktorowi zbliy si do swej pani. Zanim zobaczyem Bobbiego uprzedzono mnie, e jest wielki jak dom" i bardzo

agresywny. Za kadym razem, gdy sysz o takim zachowaniu psa, zastanawiam si czy suszne jest podejmowanie jakiejkolwiek terapii, skoro nigdy nie wiadomo czy odniesie ona skutek, a jej zastosowanie jest zwizane z pewnym ryzykiem. Zazwyczaj przy pierwszej wizycie obserwuj pacjenta okoo dwch godzin. Z Bobbym to byo niemoliwe, ju po dziesiciu minutach trzeba go byo odprowadzi do samochodu. Jego wygld wskazywa na z diet, by chudy, mia matow sier i skr w zym stanie, a oczy zaropiae. No i by straszliwie aktywny. Ale nie to byo powodem, e zosta odesany do samochodu. Kady mj ruch, skrzyowanie ng, uniesienie pira czy prba odebrania telefonu wywoywaa z jego strony tak agresj, e nie byem pewien, czy Nora bdzie w stanie go utrzyma. Zaordynowaem zmian diety i umwiem si na nastpne spotkanie za dwa tygodnie. Po dwch tygodniach okazao si, e po zmianie diety pies bardzo poprawi si fizycznie, ale jego zachowanie nie zmienio si. Nie mogem w aden sposb pomc Norze w odzyskaniu kontroli nad psem, bo ten nie pozwoli mi ruszy nawet palcem. Przeraajce byo to, e kady dwik, kady ruch wprawiay go w agresj, ktra rosa przy kadym powtrzeniu dwiku. Po konsultacji z weterynarzem zaordynowaem belladonn na wyciszenie agresji i solird na nadwraliwo na dwiki. Ta kuracja nieco pomoga, ale Bobby wanie wchodzi w wiek dojrzay i jego skonno do terroryzowania ludzi rosa. Wydawao si, e walka o Bobbiego jest przegrana i jedynym wyjciem bdzie eutanazja. Jedyne, co mona byo zapisa Bobbiemu na plus to to, e przez cay czas nie wykaza nawet cienia agresji w stosunku do Nory i jak dotd nikogo jeszcze nie pogryz. Wanie wtedy Violetta zgodzia si wczy w leczenie psa. Przy pierwszym spotkaniu Bobby zachowywa si w stosunku do niej zupenie tak samo, jak w stosunku do mnie. To nie do wiary, ale wszystkie notatki musielimy zrobi dopiero wtedy, gdy Bobby zosta odprowadzony do samochodunie pozwoli nam nawet wzi pira do rki. Violetta opisaa go nastpujco: Gdyby Bobby by mczyzn, byby zapewne gwacicielem lub napastowaby dzieci, osob szukajc satysfakcji bez zwracania uwagi na odczucia drugiej osoby. Zachowuje si jak waciciel Nory, ale nie okazuje ani mioci, ani przywizania do niej". Violetta zasugerowaa now terapi. Miny dwa tygodnie od naszego ostatniego spotkania. Dwa tygodnie nowej terapii. Kiedy weszli do mojego biura. Nora pozwolia psu obwcha nas, a potem zdja mu smycz. Rozumie si, e bylimy z Violett nieco zdenerwowani. Ku naszemu zaskoczeniu nic si nie stao. Bobby pooy si na rodku pokoju i zapad w drzemk. Zadzwoni telefon i... odebraem go. Violetta podesza do drzwi i udawaa, e rozmawia z kim na zewntrz. Bobby okaza tylko lekkie zainteresowanie. Najlepiej podsumowaa sytuacj Violetta, kiedy odwrcia si do mnie ze sowami: Pierwszy raz widz, jak zupenie odjo ci mow!" Spotkalimy si z Nor i Bobbym jeszcze cztery razy. Za kadym razem zmienialimy nieco leki, przystosowujc je do zmian, jakie zachodziy w zachowaniu Bobbiego. Przez cay czas obchodzilimy si ze sob bardzo delikatnie, ale przy ostatnim spotkaniu Bobby przywita si ze mn wylewnie i starannie wyliza Violett. Kiedy zaczynaem pracowa w Klinice Weterynaryjnej Woodthorpe nie byem pewien, jak tamtejsi lekarze odnios si do homeopatycznych metod leczenia i specyfikw Bacha. Okazao si, e zupenie niepotrzebnie, bowiem dyrektor kliniki Keith Butt jest bardzo zainteresowany zaburzeniami zachowania i niekonwencjonalnymi metodami leczenia. Richard Bleckman od dawna uywa specyfikw Bacha w swojej praktyce weterynaryjnej. Ju pierwszego dnia pracy zobaczyem na pce dobrze mi znan buteleczk z napisem Dzika jabo", zapytaem wic Richarda W jakich przypadkach stosujesz ten specyfik?" W wielu odpowiedzia ale zawsze gdy zalecam dug kuracj antybiotykow, aby wzmocni organizm". Pomylaem wtedy Co za wspaniae zastosowanie homeopatii, nie zamiast, ale razem z innymi, tradycyjnymi lekami" (Dzika jabo jest znanym oczyszczajcym specyfikiem Bacha). W tej nowoczesnej klinice przez trzy tygodnie udzielaem porad wacicielom psw, ktrych zachowanie pozostawiao wiele do yczenia. W innych godzinach, w tym samym gabinecie konsultacje prowadzi mj kolega, rwnie czonek stowarzyszenia behawiorystw, Peter Neville,

wielki specjalista od zachowania kotw. Peter ze wzgldu na sw wiedz (ma wyksztacenie biologiczne) i dowiadczenie jest uznanym autorytetem w swej dziedzinie. Do leczenia zaburze zachowania mia zawsze bardzo naukowe podejcie. Pewnego dnia zadzwoni do mnie z pytaniem Czy mgby mi poleci ktry z tych swoich homeopatycznych cudw". Mia wanie pod opiek kota samca, mieszkajcego z rodzin majc duo kotw. Ten samiec by na tyle agresywny, e wszystkie inne koty yy w staym strachu przed nim. Peter sdzi, e gdyby waciciele pozwolili kotu na samodzielne spacery, jego terytorializm by osab i dziaaoby na niego wicej bodcw stymulujcych. Wacicielka jednak obawiaa si, e kocur ucieknie lub zaatakuj go psy. Zaproponowaem Peterowi, aby zastosowa ktry ze rodkw Bacha i krtko omawiaem typy charakteru odpowiadajce rnym rodkom rolinnym. Kiedy doszedem do typu winoroli: dominujcy nieugity (tyran) arogancki Wystarczy wykrzykn to jego dokadny portret". Nastpny telefon od Petera miaem tydzie pniej: Pewnie nie uwierzysz, ale ten rodek naprawd pomg. Waciciele uwaaj, e jestem smym cudem wiata!" Upewniem go, e tego wanie si spodziewaem i obiecaem, e nie zrujnuj jego wietlanego wizerunku w oczach wacicielki kota. Od tej pory Peter zacz stosowa specyfiki Bacha, zawsze z dobrym skutkiem. Zgadzamy si co do tego, e przy stosowaniu tej terapii bardzo istotnie jest wczeniejsze poznanie wszystkich czynnikw, jakie maj wpyw na zachowanie si zwierzcia. Na og po takim wywiadzie okazuje si, e interwencja medyczna jest niepotrzebna. W tych przypadkach, kiedy trzeba wkroczy z leczeniem, Peter pozostawia swoim klientom wybr pomidzy lekami tradycyjnymi a homeopatycznymi. i Kiedy ja podejmuj leczenie oparte na homeopatii, najchtniej uywam specyfikw Bacha. Jest ich trzydzieci osiem, co znacznie uatwia diagnozowanie, oparte na opracowanych przez Bacha charakterystycznych typw. Stosuj czsto kombinacje rnych specyfikw w liczbie czterech czy piciu. Mona je stosowa w rnych ukadach, gdy nie interferuj ze sob. Przypumy na przykad, e mamy do czynienia z nerwowym zwierzciem. Jest to pies wystawowy, mao pewny siebie, ktry na ringu l wystawowym zatraca si zupenie, zaprzepaszczajc swoje szans. Polecibym w tym przypadku nastpujc kuracj: osika (Populus tremula) lkliwo bez powodu, liwa winiowa (Prunus cerasifera) niekontrolowany, irracjonalny tok myli, modrzew (Larix) brak pewnoci siebie, poczucie niszoci, stae przeczucie klski, kroplik (Mimulus) strach przed nieznanymi rzeczami, pochliwo, lkliwo, posonek (Helianthemum) przestrach, panika, gwatowne reakcje alarmowe. Kiedy jeden lub kilka z tych specyfikw pasuje do charakteru psa, pozytywne skutki bd wkrtce widoczne, ale jak szybko, zaley to od tego, jak dugo pies cierpia na te zaburzenia. Na og pierwsze efekty widoczne s ju po trzech do szeciu tygodni i utrzymuj si przez dugi czas. Terapi homeopatyczn cz zawsze z dziaaniami rehabilitacyjnymi. W przypadku nerwowego psa wystawowego jednoczenie z kuracj zalecam wacicielom aranowanie sytuacji wystawowych na spacerach w towarzystwie znajomych psw, ale zamiast stosowania normalnej wystawowej procedury osoba grajca rol sdziego powinna pogaska psa, dajc mu jaki smakoyk, a potem podej do innych. Potem powinna wrci do mojego pacjenta, znw zgaszajc go i dajc co dobrego. Po kilku tygodniach takich zabaw nastawienie psa zmieni si na bardziej pozytywne zabierz mnie, prosz, na wystaw z tak du iloci sdziw, jak to tylko moliwe". Jednym z najbardziej niesamowitych przypadkw jakie leczyem stosujc specyfiki Bacha, bya picioletnia, wykastrowana kundliczka, ktra nagle zacza ba si pewnych miejsc w mieszkaniu. Przekupujc j i omielajc wacicielka odkrya, e problem dotyczy jednego pokoju, a raczej jednej ciany. Suka starannie j omijaa. Odwiedzia ssiadw, aby si przekona czy przypadkiem nie kupili nowego sprztu grajcego,

ktry zainstalowali na tej wanie cianie, co wywoao wibracje lub ultradwiki, mogce wystraszy psa. Okazao si, e nie. Zdesperowana wacicielka poprosia ksidza, eby powici mieszkanie. Ale to te nie pomogo. Problem narasta. Suka zacza ba si wchodzenia do mieszkania, potem do bloku. W kocu objawy strachu zaczynaa zdradza ju na drodze do domu. Z dala od niego czua si wietnie nie zdradzajc adnych dziwactw w zachowaniu. Mieszkanie znajdowao si na trzecim pitrze w bloku pooonym na niewielkim osiedlu. ciana, od ktrej zacza si caa historia, znajdowaa si naprzeciwko okna wychodzcego na plac zabaw. Naprzeciw okna wisiao due lustro. Wedug najlepszej pamici wacicielki caa sprawa zacza si na pocztku listopada. Nie majc adnych dodatkowych informacji poza tym, e wibracje, ultradwiki, duchy i zjawy zostay wyeliminowane musiaem, podobnie jak wielu behawiorystw przede mn, zda si na domysy. Wysunem przypuszczenie, e by moe jakiego ciemnego wieczora, kiedy suka bya sama w domu, sztuczne ognie eksplodoway za oknem i wietlne refleksy odbiy si w lustrze (pocztek listopada *, spisek prochowy, sztuczne ognie to droga moich skojarze). Po powrocie wacicielka zapewne zwrcia uwag na wiksze ni zwykle podniecenie suki i dlatego moga sobie cho w przyblieniu przypomnie, kiedy to byo. Pewnie tego wieczoru powicia suce wicej uwagi ni zwykle. Z biegiem dni niewiadomie pogbiaa problem starajc si upewni psa, e nic zego si nie dzieje, a tym samym premiujc niepodane zachowanie. Kiedy w kocu odkrya, e to ciana budzi w suce taki lk, ogldajc j starannie, opukujc i badajc upewnia suk, e w tej cianie rzeczywicie jest co dziwnego. Poleciem nastpujc kuracj: 1. Zauwaywszy jakiekolwiek objawy strachu wacicielka miaa si zachowywa bezceremonialnie i nawet nieco nietolerancyjnie. Nie wchodzc w konflikt z suk miaa upewni j, e skoczyo si premiowanie dziwacznego zachowania. 2. Na niepokojcym oknie zasunito zasony i czasowo usunito lustro, aby unikn odblasku wiate samochodw. 3. Zmienio si miejsce karmienia psa. Miska zamiast w kuchni, stawiana bya wanie w pokoju, niedaleko niepokojcej ciany. 4. Suka trzy razy dziennie dostawaa krople Bacha osik, kroplik, i posonek. Ktre z tych czterech podjtych jednoczenie dziaa dao najlepszy efekt, nie wiem do dzi. Najwaniejsze, e po jakim czasie suka wrcia do normy. Myl, e jednak najwicej satysfakcji dostarczy mi pierwszy przypadek, w ktrym uciekem si do zastosowania homeopatii to by ten pierwszy, kiedy odwayem si j zastosowa. Potem dopiero zainteresowaem si Bachem i jego specyfikami. Wtedy kierowaem si zasad znanego lekarza weterynarii Richarda Allporta, czonka Krlewskiego Kolegium Lekarzy Weterynarii: Kiedy wszystko inne zawodzi, sprbuj homeopatii". Tym razem bya to suczka dobermanka, wzita ze schroniska w wieku 14 miesicy. Moja klientka, modziutka, samotna dziewczyna ledwie po dwudziestce, pracowaa par krokw od domu i w cigu dnia wpadaa, aby wyprowadzi suk. Problem polega na tym, e niezalenie, na jak dugo suka zostaa sama albo demolowaa mieszkanie, albo brudzia w nim! Najduej bya sama przez trzy godziny. Zastosowaem program leczenia, majcy zmniejszy podniecenie, wywoane nadmiernym przywizaniem do nowej wacicielki (wicej szczegw o tym typie reakcji w rozdziale 15). Byem niemile zaskoczony, gdy przekonaem si, e jej zachowanie ulego bardzo tylko niewielkiej poprawie. W tym przypadku spodziewaem si bardzo szybkiej poprawy. Nie miaem bowiem najmniejszych wtpliwoci, e dziewczyna doskonale poja istot problemu i zastosowaa si do moich wskazwek. Po konsultacji z jej weterynarzem zdecydowaem si na uycie homeo-patycznego leku o nazwie Ignatia. Te tabletki, ktre podaje si pacjentom w stanie depresji czy odczuwajcym bolenie osamotnienie, uyteczne s te dla psw i kotw, pozostawionych przez wacicieli na przechowywaniu. Skutek by widoczny ju po 24 godzinach.

Podsumowujc. Stosuj homeopati po przeprowadzeniu bardzo szczegowego wywiadu. Konsultuj si zawsze z lekarzem weterynarii, ktry na co dzie prowadzi psa. Widzc, jak wzrosa efektywno moich dziaa, odkd wczyem do mojego programu leczniczego homeopati, coraz bardziej upewniam si, e te wspaniae i tak niedoceniane przez nas leki powinny znale szersze zastosowanie.

12 KOPOTY WYCHOWAWCZE Z PUNKTU WIDZENIA TRESERA

To, co do tej pory pisaem, dotyczyo wpywu rnych czynnikw zewntrznych na zachowanie si psa. Z wpywu tych czynnikw bd to nie zdawalimy sobie sprawy, bd nie docenialimy ich znaczenia. W tym rozdziale chciabym omwi sytuacje, ktre nawet laikowi kojarz si bezporednio z tym zagadnieniem, mianowicie tradycyjne metody ukadania psw i pokutujce w tej dziedzinie przesdy. Pisaem ju wczeniej, co wynika dla psa z tradycyjnej metody odzwyczajania go od brudzenia w domu, polegajca na zapaniu go za kark i unurzeniu w tym co zrobi". Fakt, e po jakim czasie psiak przestawa zaatwia si w domu upewnia wacicieli, e jest to wymienita metoda i nie przychodzio im nawet do gowy, e niezalenie od ich postpowania pies z czasem przestaje brudzi w domu. Z naszego, ludzkiego, punktu widzenia metoda przyniosa oczekiwany skutek a to, e prawdziwym jej rezultatem bya staa niepewno zwierzcia co do naszej intencji z chwil wejcia do pokoju, nie zostao nawet przez nas zauwaone. Co gorsza, bardziej ulege psy na widok waciciela przyjmoway postaw poddacz w myl zasady: W peni uznaj twoj nadrzdn pozycj, korz si w proch i py". A taka postawa czy si zawsze z oddawaniem moczu. To mae, poddacze siusiu wywoywao straszliw furi waciciela, bo przecie ju byo w porzdku i znowu... Niezrozumiaa agresja waciciela pogbia poddacz postaw psa klasyczne bdne koo. Nie od rzeczy jest pamita, e cenny perski dywan wart miliony dla psa jest tylko cik wycieajc gniazdo. Stosowanie wycznie kar to nie jest dobra metoda nauczenia jakiegokolwiek zwierzcia czegokolwiek. To dziwne, ale kiedy ucieknie nam kot, wietnie wiemy, e trzeba zrobi co na tyle atrakcyjnego, eby zechcia do nas wrci. Kiedy ucieknie pies koniecznie chcemy go zapa i ukara. dza zemsty to bardzo ludzkie uczucie. Lanie sprawione po fakcie nie jest, wbrew pozorom, zaaplikowan natychmiast kar, a wanie klasyczn zemst. Obserwowaem nie tak dawno dwie nastolatki, usiujce dogoni kuca. Po kilku minutach zrezygnoway z apania rozbrykanego zwierzcia i poszy po pasz dla niego. Kiedy kucyk zobaczy, e napeniony jest jego b, przybieg w podskokach. Dziewczyny przytrzy-may go i przylay mu trzy razy pejczem, bo trzeba mu byo wymierzy surow kar. Nie mogy zrozumie, e jedyne czego nauczyy kuca, to brak zaufania do nich samych, nawet jeli przynios jedzenie. To byy dobre Dziewczyny, nie jakie sadystki. Takiego zachowania nauczyy si od dorosych, zajmujcych si komi od lat. Byy naprawd przekonane, e zrobiy jedyn waciw w tej sytuacji rzecz. Ile razy widuje si ludzi, ktrzy, kiedy uda im si w kocu zapa psa, spuszczaj mu tgie lanie, eby sobie raz na zawsze zapamita, jak naganne jest nieprzychodzenie na woanie. Co si jednak powoli zmienia tak w psim, Jak i w koskim wiecie. Z duym zainteresowaniem przeczytaem ostatnio wypowied amerykaskiego tresera koni o nowych metodach treningu modych koni. Te tradycyjne do tej pory nosz nazw przeamywania". Monty Roberts jest biologiem, studiowa rwnie ekonomik rolnictwa i zajmowa si zachowaniem zwierzt. Jest gboko przekonany, e stare metody przeamywania" koni s ze. Wychodzc z zaoenia, e tresura nie moe opiera si na blu", prbuje stworzy dla koni lepszy wiat ni ten, ktry je otacza. To odnosi si do psw, ktrym poza innymi niebezpieczestwami zaczyna zagraa dziaalno silnych antypsich lobbies", ktre s coraz bardziej aktywne. Swoje metody opar on na naturalnej skonnoci koni do wczania obcych do swojego stada. Sam stawa si czonkiem stada i w ten sposb zdobywa zaufanie konia. Monty Roberts tak mwi o swoich metodach postpowania z komi: Czy pierwszego dnia szkoy nauczyciel chwyta ucznia za wosy, potrzsa nim i bije? Dzie, w ktrym ko zostaje

przeamany, to najbardziej bolesny dzie w jego yciu. Uzda ciga mu bolenie pysk, a kolana wgniataj si w ebra tylko po to, aby uwiadomi mu, kto jest szefem. Te metody nie zmieniy si od tysicy lat przed nasz er". Monty nie ucieka si do bicia, szarpania, cignicia, krpowania i unieruchamiania. Jego gwnym zaoeniem jest zdobycie zaufania nieujedonego jeszcze konia taka niepisana umowa midzy nim i trenerem. Oznak gotowoci modego konia do bliszych kontaktw jest to, e niesptany chodzi przy nodze jak pies. Kiedy to nie bardzo si udaje, trzeba wpuci go w kus lub galop i prbowa jeszcze raz. Wikszo koni ju za trzecim razem jest gotowa do bliszego kontaktu z trenerem. Jedna z obserwujcych taki trening osb tak go skomentowaa to wyglda jak czary, ale nie takie czary za naciniciem guzika. Te czary wynikaj ze znajomoci psychiki konia". O jakich czarach bya mowa? Uycie odpowiedniej techniki treningu pozwala przygotowa modego konia do ujedania w cigu trzydziestu minut bez stresu, przymusu i blu. Metody Monty'ego przyjli ju niektrzy trenerzy z Kanady, Argentyny, Kolumbii Brytyjskiej i Indii. W Anglii Monty przygotowa dwadziecia jeden koni ze stajni Krlowej, a potem wiele innych. Jestem pewien, e wiele z nich powierzono mu z cich nadziej: No, z tym sobie na pewno nie poradzi". Zdarzyo si nawet tak, e szkoy konsultoway si z nim w sprawie postpowania z trudnymi nastolatkami, wobec ktrych zawiody dotychczasowe metody pedagogiczne. Jeli przypomnicie sobie, co pisaem w poprzednich rozdziaach, zobaczycie, e zaoenia Monty'ego nie odbiegaj od tych. jakie przyjlimy w postpowaniu z psami: Najpierw przyjmij rol lidera, a potem wprowadzaj swoje zasady postpowania". Tacy ludzie jak Monty Roberts wprowadzaj prawdziw rewolucj w metody ukadania zwierzt. Widzc efekty ich dziaa nie mona oprze si wraeniu, e jest to jedyna suszna droga w nowoczesnym traktowaniu zwierzt. A jak wygldaj tradycyjne metody szkolenia psw? Wikszo ludzi uwaa, e szkolenie psw to mechaniczne zajcie wymagajce tylko znajomoci okrelonych regu, wedug ktrych naley postpowa z psem. Uczszczanie z psem na kursy tresury to stosunkowo nowy pomys. Dwadziecia czy trzydzieci lat temu kursy byy przeznaczone gwnie dla tych, ktrzy byli zainteresowani szkoleniem na takim poziomie, aby bra udzia w konkursach. Wprawdzie zawsze chtnie suyli oni rad i pomoc zwykym miertelnikom, ale ich podejcie cechowaa zawsze fachowa precyzja. To znaczy pies zawsze musia siedzie prosto, trzyma nieruchomo kozioek w pysku i w adnym wypadku nie przeuwa go. Oczywicie to tylko dobrze wiadczy o wacicielu, skoro jest w stanie nauczy psa tak precyzyjnych reakcji na komendy. Ale czy ta precyzja jest niezbdna domowemu kanapowcowi? Wzrastajc popularno kursw szkolenia spowodowao kilka zjawisk: 1. Wiksza presja opinii publicznej na odpowiedzialno wacicieli zwierzt. 2. Wzrastajca aktywno antypsiego lobby. 3. Waciciele maj wicej wolnego czasu. 4. Styl ycia powodujcy powstanie coraz to wikszych problemw. Bez wtpienia coraz wiksza liczba wacicieli psw decyduje si na udzia w kursach tresury i to jest pozytywne zjawisko. Konkursy posuszestwa i metody ukadania do nich psw niewiele si przez lata zmieniy. Zawsze radz wacicielom: Id bez psa i popatrz na czym to polega, jeli tobie si nie bdzie podobao, co tam robi, to jest niemal pewne, e nie spodoba si te twojemu psu". Organizuje si tak wiele kursw, e spraw waciciela pozostaje waciwy wybr. Wiele klubw i wielu treserw nawet nie pyta o to, jak na co dzie, w domowych warunkach, zachowuje si pies. W rezultacie cae szkolenie opiera si na faszywych przesankach, wysnutych z zachowania w nieznanych mu warunkach. Bywa, e przestraszony i zrezygnowany pies uznaje, e nie ma innego wyjcia jak robi, co mu ka. Bywa te, e Waciciel z psem, ktry na co dzie agodny w pierwszym odruchu zareagowa agresj, musi opuci kurs, gdzie nikt nie ma czasu i ochoty zastanawia si nad przyczynami takiego czy innego zachowania. Wielokrotnie opowiadali mi o tym moi klienci. Musz jednak przyzna, e moja opinia ksztatowaa si na podstawie znanych mi przypadkw

psw z zaburzeniami zachowania. Nic nie wiem 6 tych tysicach psw, ktre z duym sukcesem ukoczyy rne kursy szkolenia. Rozumiem te problemy, jakie stwarza obecno na kursie agresywnie reagujcego psa. Trzeba uwzgldni interes wszystkich uczestnikw kursu, a jeden niesforny wychowanek moe sprawi, e pozostali te niczego si nie naucz. Wikszo kursw tresury rozpoczyna si od nauki chodzenia przy nodze. Wszyscy chodz w kko zgodnie z ruchem wskazwek zegara prowadzc psy przy lewej nodze. Z punktu widzenia psa wyglda to tak, jakby psy pasy ludzi. W rezultacie ogony id w gr, psy przyjmuj pozycj dominujc, ronie haas, gdy wszystkie podkrelaj gosem swoj pozycj i zaczynaj cign si na smyczy, bo przewodnik stada musi i na przodzie. Wystarczy zmieni kierunek ruchu na przeciwny wskazwkom zegara i przyspieszy kroku, a emocje opadaj, gdy wtedy psy id po wewntrznej, a ludzie przejli rol dominujc. Poniej zamieszczam kilka rad, ktre mog by pomocne w pracy osobom prowadzcym kursy tresury, zwikszajc efektywno nauki na prowadzonych przez nich zajciach. 1. Pocztkujcy treser nigdy nie powinien prowadzi zaj z psami, ktre dopiero zaczynaj nauk. Moe uwaa si za eksperta w tresurze, ale nauczenie innych ludzi to swego rodzaju sztuka i zdolnoci w tym kierunku nie przychodz same z siebie, trzeba si tego nauczy. Lepiej, kiedy taki pocztkujcy treser przez jaki czas asystuje bardziej dowiadczonemu koledze, a potem prowadzi samodzielnie zajcia dla bardziej zaawansowanych uczestnikw. Zbyt czsto zdarza si, e najmniej dowiadczeni treserzy dostaj pod opiek najmodsze, ale wymagajce najbardziej dowiadczonego nauczyciela psy. 2. Wszyscy czonkowie pocztkujcej grupy szkoleniowej powinni zaczyna zajcia tego samego dnia. To wcale nie jest dobrze, kiedy nowi uczniowie doczaj do grupy po kilku zajciach. Nowi uczniowie wymagaj wicej uwagi, a kiedy tylko jeden instruktor prowadzi zajcia, zwykle nie ma na to czasu. Kiedy nawet znajdzie si czas na indywidualne wiczenia, stawia to zapnionych w niekorzystnej sytuacji psychicznej. W bardzo krtkim czasie psy, spotykajce si na kursie, formuj co w rodzaju wasnej hierarchii stada. Nie jest ona a tak sformalizowana, jak w przypadku prawdziwego stada, ale jednak psy si znaj i kady nowy, przybyy pniej, jest intruzem, ktremu trzeba zademonstrowa swoj wyszo. Nowy prawidowo odbiera postawy dominacyjne pozostaych psw i czuje si niepewnie, a niepewny siebie pies niczego si nie nauczy. Przez cay czas trzeba pamita, e na kursie tresury najwaniejsze s psy i to, czego si maj tam nauczy. 3. Zanim zaczniesz zajcia w nowej grupie sprawd, czy ktry z psw nie jest nadmiernie agresywny. Jeli tak, najlepiej bdzie poprosi wacicieli, eby odprowadzili go do samochodu. Na pocztku zaj w nowym miejscu kady pies czuje si odrobin niepewnie i wtedy atwiej o wzajemn akceptacj. Kiedy wszystkie psy poczuj si dobrze w swoim towarzystwie, czas przyprowadzi z samochodu tego, ktry by agresywny. Powita go skonsolidowane stado, a on bdzie obcy, wic nawet najmniejszy pies z uczestnikw kursu bdzie mg go wygoni, co znacznie zmniejszy pewno siebie nowego przybysza i obniy agresj. Dalsze zajcia powinny przebiega ju bez wikszych zgrzytw. Waciciele agresywnych psw znaleli si na kursie gwnie z powodu agresji ich podopiecznych i jeli im wyjanimy zasad swojego postpowania, bd szczliwi, e ich problem mona jako rozwiza. Moliwe te, e wzronie ich zainteresowanie mechanizmami zachowania si psw, co uatwi im kontakt z ich wasnym psem. 4. Chodzenie przy nodze nigdy nie powinno by pierwszym wiczeniem. Ruch, haas, zamieszanie wzmagaj podniecenie psw i atwo wtedy o konflikty midzy uczestnikami kursu. Ambicj kadego tresera powinno by osignicie jak najwikszego spokoju na pierwszej lekcji. Znacznie lepsze s zatem wiczenia statyczne jak siad" lub lee". Niech wszystkie psy sid lub poo si przy nogach wacicieli w duym kole, a waciciele jeli chc, te mog usi. Czekajc, a wszystkie emocje opadn, mona omwi program kursu, a szczeglnie najbliszych lekcji dobrze jest, aby waciciele zdawali sobie spraw, czego mog oczekiwa po kadej lekcji, gdy czsto zdarza si, e sdz oni, e ju po jednej czy dwch ich pupil bdzie w peni wyszkolony. Dobrze zaplanowana i przeprowadzona pierwsza lekcja to poowa sukcesu.

5. Jeli ktry z uczestniczcych w kursie psw zacznie zdradza objawy agresji w stosunku do innych, powstrzymaj siebie i wacicieli od wymierzania natychmiastowej kary. Na kursie pies ma nauczy si waciwego zachowania w kadej sytuacji, a nie tylko wtedy, gdy gro mu represje. Jedyne, czego nauczy go natychmiastowa kara, to nieokazywanie agresji na zajciach, kiedy ma naoon obro i smycz. Jak kada nauka poprzez strach zablokuje tylko jego zdolno uczenia si. Co gorsza obecno innego psa kojarzy mu si bdzie z niemiym zachowaniem waciciela, dooy zatem wszelkich stara, by przegoni, a zatem zaatakowa intruza, zanim waciciel to zauway. Bdzie to zwyka prba zapobieenia niemiemu zachowaniu waciciela. Jak wida natychmiastowo wymierzona kara zamiast zlikwidowa problem, pogbi go. Najlepsz drog do wyhamowania agresji w warunkach kursu jest odwoanie si do instynktu pasienia (to, co teraz proponuj, bezwzgldnie musi odbywa si pod nadzorem instruktora). Ustaw w rodku koa waciciela z przysparzajcym kopotw psem. Pies powinien by na zwykej, skrzanej obroy i smyczy. Nie musi przyjmowa adnej sformalizowanej komend pozycji. Smycz i obroa su tylko do przytrzymania psa i w adnym przypadku nie powinny zadawa mu blu. Spomidzy uczestnikw kursu wybierz te psy, ktre nie s ani zbyt ulege, ani zbyt dominujce i ustaw je wraz z wacicielami na obwodzie koa w takiej odlegoci, by nie doszo do bezporedniego kontaktu z psem, znajdujcym si w rodku. Popro stojcych na obwodzie koa, aby szli powoli w kierunku przeciwnym ruchowi, wskazwek zegara. To wywoa wraenie, e idcy pas swoje psy a wszyscy oni pas psa ustawionego centralnie. Ten pocztkowo bdzie prbowa atakowa tego czy innego psa i moe spotka si z podobn odpowiedzi. Psy naley przyhamowa bez sowa, nie uywajc komend ani negatywnych ani pozytywnych. Po kilku minutach pies w rodku koa zacznie si uspokaja powoli opuszczajc ogon. Wtedy mona nieznacznie zmiejszy promie koa. Po paru nastpnych okreniach okae si, e pies w rodku starannie unika kontaktu wzrokowego z psami na kole. W tym momencie wiczenie mona zakoczy, a dotychczasowego agresora wyprowadzi na dziesiciominu-towy spacer. Przy nastpnym powtrzeniu tego samego wiczenia pies bdzie zdradza objawy agresji znacznie krcej, a po zacienieniu koa zacznie przejawia pierwsze objawy podporzdkowania. Przerwij wiczenie i powtrz je po dziesiciu minutach. Pies bdzie si ze wszystkich si stara wydosta z koa. Zamierzony efekt zosta osignity przysparzajcy kopotw pies znalaz swoje miejsce w stadzie. Na og skutek tej techniki jest dugotrway nie tylko w warunkach kursu, ale te ma wpyw na zachowanie si psa w innych sytuacjach. Zanim jednak si j zastosuje trzeba sprawdzi, czy nagannego zachowania psa nie powodoway inne czynniki zewntrzne, np. niewaciwa dieta, leczenie itp. Trzeba te uwaa, aby nie przecign zbytnio chodzenia po kole. 6. Miej stale w pamici, e nie wszystkie psy s podatne na techniki nauczania w warunkach kursu. Obserwuj, czy ktry z twoich podopiecznych nie znajduje si pod wpywem stresu. Niektre psy mog reagowa stresem na okrelone wiczenia. Na og wystarczy wtedy zmieni metod nauczania tego wiczenia. Dla niektrych psw samo przebywanie w grupie moe by stresujce, te na kursie nie naucz si niczego. Dobry instruktor powinien to jak najszybciej uwiadomi wacicielom, doradzajc im lekcje indywidualne. Niestety, wielu treserw nie chce przyj do wiadomoci, e prowadzony przez nich kurs nie jest idealny dla wszystkich psw, a win za wszystkie niepowodzenia obarczaj wacicieli. W rezultacie pies zmuszony jest do przebywania w stresujcych dla niego warunkach, co zamiast pomc wacicielowi w rozwizaniu problemw, jakie ma ze swoim podopiecznym tylko je pogbia. Moi klienci czsto opowiadaj, e po dwch czy trzech zajciach psy broni si energicznie przed uczestniczeniem w dalszych. Pies po ukoczeniu kursu mia by z zaoenia posuszny i dobrze uoony. Nieistotne, czy powodowaa nim panika czy zo sam fakt, e tak zdecydowanie odmwi powrotu na zajcia powinien da wiele do mylenia wszystkim zainteresowanym.

13 KOPOTY Z HIERARCHI STADA

Ten rozdzia to historia kilku przypadkw, z jakimi miaem do czynienia i sposobw ich rozwizywania. Dotyczy kopotw w kontaktach na linii" piesdziecko, piesdorosy, pies inne psy. W tym rozdziale celowo przerysowaem interpretacj zdarze widzianych oczami psa, chciaem bowiem podkreli, jak wane jest dziaanie systemem nagrd w sytuacjach, ktre naszym zdaniem s zupenie nieakceptowane, a zatem wymagaj kary. Na sugesti, eby psu, ktry na nas warczy, da jaki smakoyk, wielu dowiadczoych treserw zacznie bez wtpienia rwa wosy z gowy w przekonaniu, e jest to nagradzanie ze wszech miar nagannego zachowania. Ale kiedy naprawd rozumiesz psy, to wiesz biorc pod uwag okolicznoci, jakie maj wpyw na takie, a nie inne zachowanie i rozumiejc je e jedynym powodem, dla ktrego pies na ciebie szczeka lub warczy jest zwyczajnie brak z jego strony zaufania do ciebie. Spjrz na to oczami psa: jedyne, co moesz zrobi, to uspokoi jego obawy co do twoich intencji. C, dla wikszoci moich klientw jestem przysowiow ostatni desk ratunku. Maj pen wiadomo tego, e jeli moje metody nie pomog, nie pozostanie ju nic innego, jak upi psa. Zanim do mnie trafili, prbowali ju wszystkiego, co byo dostpne. Zwykle radzono im poka mu wreszcie, kto tu rzdzi" i problemy przemin, ale... nic z tego. Czsto problemy tylko rosy. Moja praca polega na tym, aby jako dopasowa psa i rodzin, w ktrej yje, co zazwyczaj wymaga rewolucji w caym dotychczasowym trybie ycia. Jedzenie i smakoyki s czsto uywane w moich metodach, bo to daje dobre efekty, a jeli uda ci si poj, co si za tym kryje, zrozumiesz dlaczego.

Psy i niemowlta
Drogi Panie Fisher Mj czteroletni West Highland Terier Ben stal si agresywny wobec mojego jedenastomiesicznego syna Jasona. Do tej pory tak dobrze si ze sob zgadzali! Kiedy Jason zaczai raczkowa (jakie dwa miesice temu), Ben zacz go unika, ale nigdy nie okazal najmniejszej agresji. Nieco ponad tydzie temu cala rodzina zapada na gryp. Na szczcie choroba omina maego i jego piastunk. eby may si nie zarazi, tylko ona zajmowaa si dzieckiem. Kiedy poczuam si lepiej, chciaam zobaczy dziecko. Kiedy may raczkowa po pododze w kierunku mojego ka, Ben, ktry by koo mnie, zacz warcze na niego z wciekoci. Kazaam go wyrzuci, a mj m da mu klapsa i zamkn go w kuchni. Wiedzia, e le zrobi, bo by bardzo spokojny i ulegy przez reszt dnia. Wieczorem, kiedy m przygotowa jedzenie dla psa, Jason przypez do kuchni. Zupenie bez powodu Ben skoczy na niego i ugryz go w buzi. Na szczcie niezbyt mocno. Jeden may lad pod prawym okiem i drugi na wardze. Wydaje mi si, e bardziej chcia go nastraszy ni rzeczywicie zrani. Nie chcemy usypia psa, ale bardzo boimy si, e sytuacja si powtrzy. Czy moe nam pan pomc? Oczywicie nie pozwalamy dziecku zblia si do psa, ale nie wyobraamy sobie, e mona tak y na dusz met. Mrs. J. Bolton. Lancs. Zawsze, kiedy agresja psa jest skierowana przeciwko dziecku, pytam wacicieli, czy na pewno nadal chc mie psa. W wikszoci tych przypadkw mona znale pozytywne rozwizanie, ale zawsze istnieje ryzyko, e dziecko zostanie pogryzione, nie mwic ju o psychicznym wpywie, jaki zaistniaa sytuacja moe mie na malca. W tym akurat przypadku postanowiono da Benowi jeszcze jedn szans. Byem wprawdzie pewien, jaka bya przyczyna konfliktu i jakie trzeba podj dziaania, ale poprosiem wacicieli, by ich domowy weterynarz zbada psa (to zaskakujce, jak czsto niezauwaone zapalenie gruczow okooodbyto-wych lub ucha moe zmieni zachowanie psa, nie mwic ju o innych ukrytych zaburzeniach zdrowotnych!). Okazao si, e nic mu nie dolega. W tym przypadku nie zauwaono sygnaw ostrzegawczych. Od czasu kiedy Jason zacz raczkowa, Ben stara si schodzi mu z drogi, co wiadczyo o tym, jaki jest

jego pogld na wzajemne stosunki z dzieckiem. By moe nie czu si bezpiecznie w jego towarzystwie lub potraktowa wzrastajc aktywno dziecka jako zagroenie dla siebie. To by waciwy moment na podjcie dziaa, ale zdaj sobie spraw, jak atwo w nawale zaj przeoczy pierwsze, subtelne symptomy, zwaszcza, gdy dotd miao si pene zaufanie do psa. Niepewn rwnowag wzajemnych stosunkw pomidzy psem i dzieckiem zachwiaa chwilowa zmiana domowych obowizkw, spowodowana chorob czonkw rodziny. W efekcie przez kilka dni z rzdu Ben mia swoj pani wycznie do swojej dyspozycji, spdzajc cae dnie zwinity na jej ku. Ben wysun si w hierarchii stada przed dziecko, a nawet przed jego rodzicw. Rozdzia 3 pokaza, jak atwo moe zaistnie taka sytuacja, jeli nie jestemy dostatecznie ostroni. Tote kiedy Jason pojawi si znowu na horyzoncie, powitao go ostrzegawcze warczenie. Kara, ktra spotkaa go za zupenie normalne, cho przez ludzi nieakceptowane zachowanie wprawia go w zakopotanie. To, co waciciele odczytali jako poczucie winy, w istocie nim nie byo. Bya to z jego strony reakcja na ogln atmosfer przygnbienia. Sdzc z obrae, jakie Jason odnis po pierwszym ataku, byo to pomylane jako dziaanie dyscyplinujce. To nie byo ugryzienie, zby nie zacisny si, ale tylko kapny w typowym ostrzeeniu trzymaj si z dala od mojego jedzenia". W ten sposb wyej stojcy w hierarchii pies ostrzega sabszego. Problem w tym, e ludzk skr atwiej zrani ni psi. Naley zada sobie pytanie Czemu pies uzna, e ma prawo podj dziaania dyscyplinujce wobec potomstwa osobnikw Alfa"? A oto co si naprawd zdarzyo. Kiedy Jason zacz raczkowa, Ben zacz go wyranie omija, dajc mu swobod poruszania si. Nie by tym szczeglnie zachwycony, ale nie widzia moliwoci przeciwdziaania, uwaa, e nie ma do tego prawa. Bardzo poprawia si pozycja psa w domu w czasie choroby. Dziecko byo izolowane, a pies zyska dodatkowe przywileje. Wedug psich poj waciciele sami podnieli jego pozycj obniajc jednoczenie pozycj dziecka. Tote w pojciu psa mia on absolutnie prawo do podjcia dziaa dyscyplinujcych dziecko. Jeli si nad tym zastanowicie, dojdziecie do wniosku, e to cakiem co innego, ni prawdziwa agresja. Przeprowadzona pod kontrol zamiana rl w stadzie rozwizaa problem i zapobiega powstawaniu podobnych w przyszoci. Drogi Panie Fisher Prbowalimy zapozna naszego trzyletniego boksera Bruna z naszym nowo urodzonym dzieckiem. By on tym tak podniecony, e wyskoczy w gr i niemal chwyci malestwo pazurami. Czytalimy, e najlepiej pooy dziecko na pododze i pozwoli psu obejrze je dokadnie, nie pozwalajc mu tylko liza twarzy malestwa, ale boimy si, e Bruno zrobi mu nawet niechccy co zego. On nie jest agresywny, ale zawsze uywa pazurw do rozrywania toreb z zakupami, a ja nigdy go od tego nie powstrzymywaam. Pilnowaam tylko, eby otwiera t torb, w ktrej jest co dla niego. Obawiam si, e Bruno jest przekonany, e w pakunku z dzieckiem jest co do jedzenia. Ka mu siada i on to robi, ale kiedy tylko powiem: ,,Zobacz Bruno, to twj nowy braciszek" podskakuje i zaczyna drapa. Co mam robi?. Mrs. H. Enfield, Londyn. Byo to bez wtpienia typowo wyuczone zachowanie. Zoyem wizyt w tym domu, eby naocznie przekona si, czy w tym zachowaniu nie kryje si choby cie agresji w stosunku do dziecka. Ale nic takiego nie stwierdziem. Zwyk rutyn tego domu byo to, e po powrocie z zakupw pani domu dawaa psu torebk z czym smakowitym, aby bezpiecznie donie do kuchni reszt zakupw. Brano siedzia oczekujc na nalen mu torebk, ktra bya mu wrczana ze sowami: Zobacz Bruno, co dla ciebie mam". Bruno atakowa torebk pazurami, aby dobra si do jej zawartoci. Kiedy uczymy psa jakiej maej, gupiej sztuczki, nie zawsze potrafimy przewidzie konsekwencje. Trzymajc mae zawinitko na rkach i kac psu siada, pani uruchomia okrelon drog skojarze u Bruna, ktry ju dra z niecierpliwoci w oczekiwaniu smakoyku, a kiedy usysza jake znane sowo zobacz" nic dziwnego, e rzuca si w poszukiwaniu go. Trzeba byo przekona Bruna, e zawinitko z niemowlakiem nie kryje niczego do jedzenia. Bruno oddaby dusz i ciao za kawaek biaej czekolady. Mam co prawda due wtpliwoci, czy dziki wilk albo zdziczay pies uznaby to za godn siebie zdobycz, ale skoro Bruno tak j lubi, to postanowiem uy wanie biaej czekolady. Matka usiada trzymajc dziecko, a na stoliku obok

niej leay trzy czy cztery kawaki czekolady. Kiedy wpuszczono psa, ten podszed prosto do swojej pani. Kazaa mu usi, co natychmiast wykona patrzc wyczekujco na ni. Nic nie mwic podaa mu kawaek czekolady. Przez chwil pies by ignorowany, a my kontynuowalimy rozmow, potem dosta nastpny kawaek czekolady. Od tej chwili pies zupenie ignorowa dziecko wpatrzony w stolik. Powtarzalimy t czynno kilka razy, dopki czekolada si nie skoczya. Poprosiem wtedy pani domu, eby powiedziaa to, co zwykle mwia pokazujc psu dziecko. Bruno popatrzy zrezygnowany, obwcha dziecko i pooy si obok. Cae podniecenie wyparowao. Takie dziaanie pani domu powtrzya jeszcze trzy czy cztery razy i Bruno przyzwyczai si, e obecno dziecka jest zapowiedzi nagrody, nie zwizanej cile z osob malestwa. Byem usatysfakcjonowany syszc sowa zachwytu teciowej tej pani nad wspaniaym zachowaniem Bruna w stosunku do dziecka, a byo to nastpnego dnia po mojej wizycie w tym domu. Opisujc ten przypadek chciaem pokaza, e wprowadzenie nowo narodzonego dziecka do domu, gdzie pies ma swoj mocn pozycj, nie zawsze jest takie atwe, jak mona by przypuszcza. Na og pies powinien zaakceptowa nowego czonka stada pod warunkiem, e jego zachowanie wobec niego jest prawidowe. Zawsze radz moim klientom, eby nie zamykali psa, kiedy kpi, przewijaj czy karmi dziecko. Wrcz przeciwnie, pies powinien przy tym asystowa i od czasu do czasu trzeba powiedzie co do niego. Bardzo dobrym pomysem jest stosowanie podobnych dziaa jak te, ktre podjlimy w stosunku do Bruna. Mona da psu ko lub kupiony w sklepie dla zwierzt gryzak w tym samym pokoju, w ktrym zajmujemy si dzieckiem, czynic z tego swego rodzaju rytua. Pies szybko dojdzie do wniosku, e przebywanie w pobliu dziecka to rzecz bardzo przyjemna. Niewielu rodzicw zdecydowaoby si zostawi na duej malekie dziecko samo z psem. Moe to by bardzo niebezpieczne, zwaszcza kiedy dziecko ma brudn pieluch. Pies myli zupenie innymi kategoriami ni my, a taka aromatyczna pielucha to co, co koniecznie powinno by zbadane. Badanie rda zapachu moe mie dosy gwatowny przebieg i drastyczne konsekwencje przewrcone eczko, dziecko na pododze w podartym ubranku i, ostatecznie... pies zaprowadzony do upienia. Najbardziej dziwacznego przypadku, dotyczcego psw i malekich dzieci, dostarczy mi dwuletni bokser o imieniu Sam. Mieszka on ze swoj pani i jej malekim dzieckiem w mieszkaniu subowym. Jej m by marynarzem i wikszo czasu spdza poza domem. Problem powsta, kiedy przy kolejnej wizycie w domu okazao si, e pies warczy na niego. On w zasadzie ba si psw i Sam zosta kupiony take dlatego, aby pomc mu przezwyciy ten strach. Z tej przyczyny to pani domu karcia psa kiedy warcza, a nie pan. Byem przeraony, kiedy dowiedziaem si, e karci psa ... gryzc go w ucho, nie dlatego, e byo mi szczeglnie al psa, ale sam nigdy nie pochylibybym twarzy tak nisko nad warczcym psem. M wracajc na okrt zapowiedzia jej: Albo wyleczysz tego psa albo masz go upi". Zebrany wywiad wskazywa na klasyczny przypadek walki o dominacj. Wiek psa oraz fakt, e pod nieobecno pana by najwyszym rang samcem w domu i to przez dugi czas jego nieobecnoci wszystko to wskazywao na suszno takiego wniosku. Nic dziwnego, e w tych warunkach pies postanowi obj przewodnictwo stada i prbowa zdominowa swego pana po jego powrocie do domu. Zaleciem program dziaa, majcych obniy pozycj psa w codziennych stosunkach z jego pani, oraz daem instrukcje, jak powinien zachowywa si m, kiedy nastpnym razem wrci do domu. Na co dzie pani miaa bardzo dobr kontrol nad psem i dlatego sdziem, e nie jest to problem z uoeniem psa, a tylko z przyjt przez niego postaw. Kilka tygodni pniej zadzwonia, e m przyjecha do domu, a pies terroryzuje go do tego stopnia, e kiedy wysza po zakupy, zdesperowany m zamkn si w kuchni i czeka na jej powrt. Zdecydowanie zada upienia psa. Oboje zgodzili si przyjecha do mnie zabierajc psa i dziecko. Po mniej wicej godzinnej rozmowie byem coraz bardziej zaskoczony nie rozumiejc, dlaczego pies nie reaguje na zalecan przeze mnie terapi. Sdzc z ich odpowiedzi zastosowali si pilnie do wszystkich moich wytycznych. Cay problem powinien jeli nie znikn, to

przynajmniej zmniejszy si, ale w adnym razie nie nasili si. Wtedy dziecko zaczo paka, a Sam bardzo podniecony zacz wspina si apami na swoj pani. M wsta z krzesa z zamiarem odcignicia psa, ale szybciutko usiad na rozkaz Sama. Musz przyzna, e sam bym tak zrobi. Rozkaz psa by nader wyrany: Siadaj, ale ju!" Pani udao si nieco uspokoi psa, ale by on nadal zaniepokojony paczem dziecka. W kocu trzeba byo go zamkn w samochodzie, bo m sztywny ze strachu nie by w stanie uczestniczy w rozmowie. Pani wyjania mi, e pies sta si niespokojny, bo dziecko byo karmione piersi, a na czas karmienia Sam by zamykany w innym pokoju. Zapytaem, czy pies jest zawsze w czasie karmienia (zawsze odradzam to rodzicom, kiedy niemowl przebywa w domu, w ktrym jest dorosy pies, gdy to moe wyrobi w nim przekonanie, e za kadym razem kiedy matka powica uwag dziecku, on musi by zamknity). Tak, musz, bo inaczej pies prbuje odepchn dziecko" odpowiedziaa. Dlaczego miaby to robi? zapytaem naiwnie. Mam za duo pokarmu i poona powiedziaa mi, e jeli reszt bd dawa psu, to pomidzy nim i dzieckiem wytworzy si silna wi". Zanim naiwna, moda matka, czytajc te sowa przejmie si t bzdurn teori chciabym z ca moc podkreli, e nie ma ona nic wsplnego z rzeczywistoci. Takie ywienie psa w aden sposb nie wpynie na wi midzy psem a dzieckiem! Myl zreszt, e poona raczej chciaa poradzi jak spoytkowa nadmiar pokarmu. Wacicielka Sama zinterpretowaa to na swj sposb. Pomys karmienia piersi dorosego boksera przyprawia mnie o dreszcz zgrozy, ale to wyjanio wiele spraw. Nic tak nie podbudowuje pozycji psa ni pierwszestwo przy najbardziej mlecznym sutku...

Psy i dzieci
Zwykle tak si dzieje, e kiedy mam do czynienia z nadmiernie aktywnymi psami, to okazuje si, e w rodzinie s rwnie nadmiernie aktywne dzieci. Nie ma wtpliwoci, e warunki, w jakich pies przebywa na co dzie maj ogromny wpyw na jego zachowanie. Z dwch szczeniakw tego samego miotu jeden, umieszczony u starszego, spokojnego maestwa, wyronie na spokojnego, dobrze uoonego psa. Drugi, umieszczony w rodzinie z dwjk czy trjk rozbrykanych dzieci, wyronie na rwnie rozbrykane, nieznone zwierz. Bardzo modne obecnie ekologiczne podejcie obwinia konserwanty, barwniki i inne rodki dodawane do produkowanej ywnoci o zy wpyw na nadmiern aktywno dzieci. Nie mam wtpliwoci, e w niektrych przypadkach rzeczywicie tak jest. Te same skadniki wywieraj podobny wpyw na psy. Jednak o ile chemikalia maj zy wpyw, to zaprzestanie ich spoywania powinno znosi go cakowicie. Widziaem zbyt wiele przypadkw, gdzie nadmiernie aktywne psy byy wasnoci rodzin, majcych nadmiernie aktywne dzieci. Miaem kiedy do czynienia z osiem-nastomiesicznym, wykastrowanym springer spanielem. Wykastrowano go, gdy kto wacicielom powiedzia, e po tym zabiegu pies bdzie znacznie spokojniejszy. Przy pewnych zaburzeniach hormonalnych majcych wpyw na zachowanie tak psw, jak i suk, taki zabieg moe okaza si zbawienny. Ale w tym przypadku tak nie byo. Kiedy tylko pies przekroczy prg, miota si w rne strony, wskakiwa na meble, drapa w drzwi sowem prezentowa jak najgorsze maniery. Ale dokadnie tak samo zachowywa si omioletni synek wacicieli. Mia na imi Adam i ju po trzech minutach pobytu w moim biurze przerwa nam rozmow sowami: Tatusiu, ja chc do domu". To nie potrwa dugo, Adasiu" odpowiedzia ojciec. Zajo to sporo czasu, cho robiem subtelne aluzje do nieznonego zachowania pociechy, szalenie utrudniajcego mi rozmow. Matka mruczaa przepraszajco, e may jest nadmiernie aktywny i trzeba bdzie co z tym zrobi. Adam w tym czasie bardzo przycich. Zajty by wyciganiem ksiek z pek bez mojego pozwolenia. Powiedziano mu tylko: Posuchaj kochanie, ten miy pan chce nam pomc w opanowaniu zego zachowania naszego pieska." Zapytano go jeszcze, czy nie chciaby pj obejrze koni. Nie, chc do domu" odpowiedzia

nadsany chopczyk. Byem mu wdziczny za t odpowied, bo jako nikt mnie nie zapyta, czy wyra na to zgod. Ja naprawd lubi nasze konie i zupenie nie widziaem powodu, dla ktrego Adam miaby je niepokoi. Moja ona w tym czasie pracowaa w pokoju obok. Zapytaa mnie potem, czy dobrze si jej wydawao, e chopiec jest nieco opniony w rozwoju. Bya bardzo zdziwiona, kiedy powiedziaem, e nie. Po mniej wicej czterdziestu minutach tych mczarni stao si dla mnie jasne, e adne z rodzicw nie zamierza w aden sposb wpyn na zachowanie pociechy i zdecydowaem si sam interweniowa. Poczekaem na nastpne: Chc do domu" i zapytaem Adam, czy naprawd chcesz do domu?" Tak" odpowiedzia. Podszedem zatem do drzwi, otworzyem je szeroko i powiedziaem: No, to id. Twoi rodzice nie mog i z tob, bo maj jeszcze kilka spraw do omwienia ze mn, ale jeli rzeczywicie chcesz i, to nikt ci nie bdzie zatrzymywa". Adam skamienia, a rodzice wydali z siebie cienki pisk. Chopiec straszliwie przygnbiony" usiad matce na kolanach i przytulony do niej nie odzywa si do koca naszej rozmowy. Tak oto udao mi si przezwyciy szkodliwe dziaanie konserwantw i barwnikw w poywieniu. Wygldao na to, e pies jest mi niemal wdziczny. Uspokoi si natychmiast, gdy zlikwidowaem rdo podniet, przyprawiajce tak psa, jak i mnie o szalestwo. Na og nie mam wikszych problemw z wyjanieniem wacicielom, co maj zrobi, aby zapanowa nad swoim psem, ale nie bardzo mog wtrca si do tego, jak postpuj ze swoimi dziemi. Staram si zatem podkreli usilnie, jak wielki wpyw na zachowanie maj warunki zewntrzne z nadziej, e zrozumiej, o co naprawd chodzi. Niestety, nie wszyscy chc to zrozumie. Drogi Panie Fisher Mam dwoje dzieci: omio- i dziewicioletnie. Nie mog one swobodnie bawi si ze swymi przyjacimi, bo nasza dziesiciomiesiczna suczka border collie, ktra zawsze jest z nami, zaczyna podszczypywa dzieci, kiedy tylko sprbuj biega. Ona na og nie jest agresywna, ale nie potrafi zapanowa nad sob, gdy dookoa jest za duo ruchu. Czy moe Pan doradzi, jak j wychowa? Mrs. F. Huntington, York. Instynkt pasienia u collie jest bardzo silny i to wanie robi pies w tym przypadku. Problem powsta std, e na jego psychik dziaa zbyt mao bodcw pobudzajcych. Te psy zostay wyhodowane do pracy, ale ich wzrastajca popularno spowodowaa, e znalazy si rwnie w miastach, gdzie zapewnia si im co najwyej dwa krtkie spacery dziennie. W rezultacie znudzone i przytumione staraj si znale zajcie zastpcze, zaspokajajce ich naturalne instynkty. Dajcie im grup dzieci, rozbieganych i piszczcych cienkimi gosikami, a bd w sidmym niebie. Dzieci dziaaj bardziej pobudzajco ni owce, ktre atwo utrzyma w zwartej grupie i nie wymaga to zbyt wiele ruchu i wysiku. Dzieci rozbiegaj si we wszystkich kierunkach i roztoczenie nad nimi penej kontroli to bardzo satysfakcjonujce zajcie. Pani F. ma racj. Na og to nie s agresywne psy, ale kade chwycenie zbami czowieka jest uznawane za agresj i nie jest do zaakceptowania. Majc takiego psa waciciele musz wzi pod uwag potrzeby psychiczne rasy i zaspokaja je. Same spacery nie wystarczaj, potrzeba im zada, ktre pozwol im rozwija tak mzg, jak minie. Rozdzia 16 dotyczy tego rodzaju problemw. Karcenie czy karanie psa za zachowania, oparte na silnych instynktach, rzadko kiedy przynosi oczekiwane rezultaty. Mona osign tyle, e w obecnoci dorosych pies bdzie obawia si pa dzieci. Trzeba zadba o to, by pies czu si dobrze w towarzystwie dzieci. Spokojne zachowanie i jaki smakoyk na dzie dobry, jako powitanie ze strony dzieci, ktre przyszy z wizyt, pomoe zmieni nastawienie psa i jego oczekiwania w stosunku do grupy goci. Mona te nauczy dzieci (pocztkowo pod nadzorem dorosych) zabawy w poszukiwanie smakoykw, co w pewnym stopniu zaspokoi potrzeb pracy psa. Potem dobrze bdzie zabra psa, aby dzieci mogy si wyszale. Kiedy ju si troch zmcz i uspokoj, mona znowu wypuci psa, eby cae towarzystwo mogo si spokojnie pobawi. Te dziaania powinny chwilowo zaagodzi sytuacj, a z biegiem ezasu, dorastajc, i dzieci i pies bd coraz spokojniejsze. By moe taka rada ze strony czowieka, po ktrym spodziewano si cakowitego uzdrowienia

sytuacji wywoa zdziwione pytanie: Tylko tyle?" lub To nic wicej pan nam nie poradzi?" C, mj komentarz do tego przypadku jest nastpujcy zanim wemie si do domu psa, trzeba si dobrze zastanowi, czy ten, jakiego wybralimy, zaspokoi nasze oczekiwania. Tote pamitaj: 1. Jeli zaley ci na kolanowym kanapowcu, nie decyduj si na doga. 2. Jeli chcesz mie spokojnego psa, nie decyduj si na adn z ras obroczych czy strujcych. 3. Jeli ci nie odpowiada pies o silnym instynkcie pasterskim, nie decyduj si na collie. 4. Jeli kupisz psa tylko dlatego, e chc go dzieci, a ty nie jeste przekonany, czy to jest dobry pomys, zastanw si nad nim bardzo gboko.

Psy i doroli
Usyszaem zdenerwowany gos w suchawce telefonu: Sprbowaem mu zabra misk z jedzeniem, a on mnie ugryz". Powstrzymaem si od kliwego komentarza, e jeli nie chciae, aby twj pies jad, to przede wszystkim po co dae mu pen misk. Zamiast tego zapytaem o okolicznoci tego zdarzenia. Okazao si, e ona waciciela spodziewa si dziecka i pastwo postanowili nauczy psa, e w kadej chwili kto mu moe zabra misk, nawet gdy zabra si ju do jedzenia. Myleli, e pies powinien o tym wiedzie, zanim dziecko zacznie raczkowa, bo wtedy na pewno bdzie si dobierao do psiej miski. Pomys by nawet dobry i wiadczy o tym jak odpowiedzialnie podchodz niektrzy ludzie do problemw, jakie mog wynikn, kiedy w domu, w ktrym jest ju pies, pojawi si niemowlak. A w bardzo wielu rodzinach, zanim pojawi si dziecko, pies jest ju dobrze zasiedziay (czyby jakie echa Freuda, pies jako substytut dziecka?). Przez pierwsze trzy dni nie byo problemu. Pan zabiera misk, a pies krci ogonem i patrzy w gr z nadziej. Czwartego dnia waciciel zauway, e kiedy podszed, pies zamar nad misk ze spuszczon gow. Pomyla sobie; Ale mdry pies, wie ju, co teraz robi i przesta je, eby byo mi atwiej zabra misk". Tak te zrobi, a pies nie zareagowa. Bardzo si zatem zdziwi, kiedy pitego dnia pies zawarcza, kiedy on siga po misk. Pies dosta klapsa za warczenie i pan zabra misk, nie odda jej psu przez pi minut, eby da mu nauczk. Szstego dnia warczenie byo goniejsze, bicie dotkliwe, a dodatkow kar byo to, e pies nie dosta miski z powrotem. Sidmego dnia pies ugryz pana, sigajcego po misk. Powodowany najlepszymi intencjami czowiek ten nauczy psa pilnowania jedzenia popartego agresj. Spjrzmy na zaistnia sytuacj oczami psa, a wtedy atwo pojmiemy, co si naprawd wydarzyo. Jest taki krytyczny obszar wok psiego pyska, ktry najlepiej okreli jako stref zakazan. Wszystko, co wewntrz tej strefy, naley do psa. Dzisiejsze domowe, dobrze wykarmione psy rzadko przypominaj nam o jej istnieniu. Rzeczywicie, wielu moich klientw opowiada mi o wspaniaym charakterze ich psw, ktre pozwalaj sobie wyj z pyska wszystko, cokolwiek to byo. Odpowiadam im na to zwykle: Nie dawaj je swojemu psu przez tydzie, a potem sprbuj mu zabra ko". Ukryty instynkt da o sobie zna niezalenie od rasy. Nawet w dzikim stadzie sabszy, podporzdkowany osobnik bdzie broni swojej porcji jedzenia przed wyej od niego stojcym, mimo e szans na wygran s minimalne. Kiedy jednak przypadkiem zdarzy si, e sabszy wygra walk o jedzenie, kiedy ju zje, wykona przed silniejszym wszystkie gesty i postawy podporzdkowania w formie przeprosin. Kiedy zdobywca jedzenia ma bardzo nisk pozycj w stadzie, to walk o jedzenie ze stojcym znacznie wyej moe wygra tylko wtedy, gdy jest bardzo godny. Ten niszy rang jednak nawet nie marzy o walce o zmian swojej pozycji w stadzie. Nic zatem dziwnego, e w konsultowanym przeze mnie przypadku niczym nie zagroony, dobrze odywiony pies na pocztku nie protestowa, kiedy mu zabierano misk. Kiedy mia do tych dziaa, przyj klasyczn nieruchom pozycj, aby ostrzec przed dotykaniem jego zdobyczy. To klasyczne psie ostrzeenie zostao ewidentnie le zinterpretowane przez waciciela, czyli w pojciu psa zignorowane. Nastpne ostrzeenie byo ju wyraniejsze, pies zacz warcze. Waciciel wychodzc z zaoenia: aden pies nie bdzie na mnie warcza" uderzy psa. To ju nie byo zwyke wspzawodnictwo o jedzenie doczya do niego agresja. A jak psy przejawiaj agresj? to oczywiste gryz!

Kiedy waciciel psa zrozumia, dlaczego jego postpowanie przynioso takie a nie inne rezultaty, opracowalimy wsplnie plan dziaania zgodnie z moimi sugestiami: 1. Ulega zmianie czstotliwo posikw, t sam ilo karmy podzielono na dwie porcje: porann i wieczorn. 2. Zmieniono misk i miejsce karmienia, aby warunki zewntrzne nie kojarzyy si z dotychczasowymi wydarzeniami. 3. Kupiono dwie podobne miski. Jedzenie przygotowane w obecnoci psa, znajdowao si w jadalnej misce, ale na pododze stawiano najpierw drug, pust. To bardzo zabawny widok: pies zaglda do miski, potem spoglda w gr, zdziwiony, potem znw patrzy w d, rozglda si dookoa, potem prbuje zajrze pod misk, w kocu znowu patrzy z wypisanym na pysku pytaniem: Czy nie wiesz, e tam nic nie ma, ty niemdry?". Teraz pora na ma pantomim: Chyba musiaem zwariowa! Przecie to nie ta miska". Z penej miski trzeba naoy dwie lub trzy yki jedzenia do pustej. Poniewa pena miska jest w posiadaniu waciciela, nie ma czego pilnowa. Pies szybko upora si z niewielk porcj i popatrzy w gr proszc o jeszcze, wtedy trzeba mu da nastpn porcj i powtrzy ca procedur, a skoczy si przeznaczona na t por karmienia porcja jedzenia. Pies bdzie mg si przekona, e kade nasze pochylenie si do miski zmierza do dooenia mu jedzenia, a nie odebrania go. Nastpny krok to podanie psu miski wypenionej w poowie: reszt jedzenia trzeba dooy zanim skoczy je to, co ju dosta. To wci wyglda na siganie po psi zdobycz, ale w efekcie pies co dostaje, a nie traci. Wkrtce zabranie miski, w ktrej zostao jeszcze troch jedzenia stanie si moliwe. Pies nauczy si, e pod rk jest sporo jedzenia i w kocu je dostanie. Przy kadym karmieniu waciciel powinien sta bardzo blisko miski, wewntrz strefy zakazanej lub na jej obrzeach, co zapewni mu ochron przed agresj psa, gdy jemu z kolei wydaje si, e znajduje si w strefie zakazanej waciciela. Teraz trzeba osign to, eby po postawieniu miski bezpiecznie wchodzi i wychodzi z tej strefy. Trzeba postawi misk na pododze i odej kilka krokw, nie dalej jednak ni do lodwki, w ktrej ukryty jest wyjtkowo smaczny ksek. Naley go wyj i podej do miski uwaajc, czy pies ostrzegawczo nie warczy, sygnalizujc wrog postaw. Jeli tak, lepiej zatrzyma si i wrzuci psu do miski trzymany smakoyk ze sowami Masz. Zapomniaem to woy do miski" i odej. Bdem byoby podej w tej sytuacji do miski, gdy to mogoby zrujnowa z trudem budowane zaufanie psa. Wikszo psw szybko akceptuje ten nowy zwyczaj podchodzenia i odchodzenia, zwizany z wyran dla nich korzyci. Inni czonkowie rodziny mog te wchodzi do kuchni, kiedy pies je, podchodzi do lodwki, dawa mu dodatkowe smaczne kski pocztkowo z dystansu, potem przekraczajc stref zakazan, ale dopiero wtedy, gdy wita ich przyjazne kiwanie psiego ogona. W tym przypadku powstae napicie opado i zaufanie midzy psem i wacicielem zostao odbudowane tak szybko, jak przedtem zostao zniszczone. Pastwo Flatt byli bezdzietnym maestwem po czterdziestce z duym, czteroletnim dogiem niemieckim o imieniu Atlas. Pord innych problemw, jakich im przysparza, Atlas midzy innymi obsikiwa drzwi ich sypialni, a kiedy tylko mia szans wej do rodka, natychmiast i ko. Atlas waciwie by psem pani Flatt, miaa go jeszcze zanim poznaa swego obecnego ma. Przed lubem sypia przy ku swojej pani, po nim zosta wyeksmitowany do kuchni. Atlas w dalszym cigu uwaa, e zajmuje pozycj Alfa, jak to byo przed pojawieniem si pana Flatt. Z jego punktu widzenia to, e pozwolono na obecno pana Flatt w sypialni, podczas kiedy on by zamykany w kuchni (miejsce oddalone od sypialni, przeznaczone dla osobnikw niszych rang) byo conocnym zamachem na jego pozycj. Tote nic dziwnego, e za dnia Atlas prbowa j odzyska. Znakowa sporne terytorium przy kadej okazji, co w psim jzyku miao oznacza To mj teren, wszystkie inne samce maj si trzyma z daleka." Pan Flatt mia duo szczcia, e Atlas by spokojnym psem, ktry nie dochodzi swoich praw agresj. Nie zdajc sobie sprawy, w cigu dnia pastwo Flatt przyznawali Atlasowi wszystkie korzyci zwizane z zajmowaniem pozycji Alfa, natomiast noc mu je odbierali. I tak powstawao bdne koo, zapocztkowane oddaniem przywdztwa stada Atlasowi.

Sposb postpowania by w tym przypadku stosunkowo prosty. W cigu dnia, podobnie jak w nocy, naleao dy do obnienia pozycji Atlasa w stadzie. Zasady postpowania w takich przypadkach opisaem ju w rozdziale 3. Przytoczony przykad znakomicie pokazuje, jak psy postrzegaj ludzi w codziennym yciu stada. Kada zmiana sytuacji wyprowadzka jednego czonka rodziny, czste wyjazdy subowe jednego z maonkw, kto nowy wprowadzajcy si na stae moe zaowocowa zmianami w zachowaniu si psa, ktre czsto mog przysporzy wielu problemw. Wspomniany ju wczeniej behawiorysta felinolog Peter Nevile okrela tak sytuacj nastpujco: przyjemno posiadania domowego zwierzcia zamiona koniecznoci przebywania z nimi pod jednym dachem. Dla pastwa Flatt siusiajcy na ko Atlas zdecydowanie przesta by przyjemnoci. Myleli nawet o wykastrowaniu psa, jako e nie mieli adnych ambicji hodowlanych i wystawowych. Oczywicie doradzi im to jaki psi ekspert", ale inny powiedzia im, e pies jest ju za stary i nic mu to nie pomoe. Przyszli mnie zapyta, co sdz o skutecznoci tego zabiegu. W takich przypadkach jak ten, kastracja nie przynosi oczekiwanej zmiany zachowania. Zachowanie Atlasa byo spraw przyjtej postawy, a nie wpywu hormonw. Niemniej jednak badania przeprowadzone w 1970 roku na Uniwersytecie Pennsylwanii wskazuj, e w 70% wypadkw zachowanie psw po kastracji ulego znacznej poprawie, niezalenie od wieku. Badania te, obejmujce rwnie psy dwunastoletnie, a take osobiste dowiadczenie z moimi wasnymi psami, przekonay mnie, e czynnik wieku nie ma tu nic do rzeczy. Nasz dziesicioletni wye weimarski cierpia na przepuklin krocza, przy ktrej czasami niezbdna jest kastracja. Tak te byo w tym przypadku. To zawsze by pies, ktry nie lubi kontaktw z obcymi. Nie rzuca si na nich, ale zawsze warcza ostrzegawczo i odstpujc par krokw do tyu przyglda si im podejrzliwie. Zapamitale znaczy teren i wszystkie nowe roliny w ogrodzie trzeba byo chroni przed nim starannie. Ju kilka tygodni po operacji rni ludzie zaczli zachwyca si zmian na lepsze, jaka w nim zasza. Jego skonno do znaczenia terenu wyranie zmalaa i nawet lubi by gaskany przez sabo znanych mu ludzi. Sowem sta si znacznie milszym psem. A operacja znacznie przeduya mu ycie. W 1988 roku Hazel Palmer, jedna z uczestniczek korespondencyjnego kursu, o ktrym wspomniaem ju wczeniej, dzi znana behowiarystka, zebraa dane o wpywie kastracji na zachowanie dorosych psw. Przestudiowaa 98 przypadkw dotyczcych psw w rnym wieku z rnymi problemami zachowania. Dosza do podobnych wnioskw jak Amerykanie. Coraz powszechniejsza staje si wiadomo, e psy po kastracji s bardziej sympatyczne. Z tego punktu widzenia zabieg ten, jeli nawet nie rozwizuje problemw behawioralnych, to na pewno ich nie pogbia. Zwaywszy jak mao mamy obiekcji przeciw kastracji kotw, koni, wi i innych zwierzt, jak wiele wacicieli bez chwili wahania decyduje si na ni u suk, poj nie mog, skd to rozdzieranie szat, gdy przyjdzie przeprowadzi zabieg u psa samca. Chocia wikszo lekarzy weterynarii jest gotowa do przeprowadzenia takich zabiegw i w peni docenia ich znaczenie przy leczeniu niektrych zaburze behawioralnych, rwnie dua ich liczba energicznie protestuje przeciwko kastracji w takich przypadkach, uznajc j za li tylko fanaberi waciciela. Kiedy myl, jak wiele szczenit kadego roku trafia do schronisk dla bezdomnych zwierzt tylko dlatego, e przyszy na wiat w rezultacie niechcianych, przypadkowych kry, to z caym szacunkiem dla niezalenoci cudzych pogldw, nie mog si oprze wraeniu, e ci panowie kieruj si raczej tpym uporem ni rzeczywistym dobrem zwierzt. Wyjaniwszy to pastwu Flatt dodaem: W tym przypadku kastracja nie jest konieczna, ale decyzja naley do was, zabieg na pewno mu nie zaszkodzi, a by moe uatwi pastwu utrzymanie kontroli nad psem". Pastwo Flatt zdecydowali si podda Atlasa zabiegowi i s bardzo zadowoleni ze zmian, jakie w nim zaszy. Zauwayem, e pena informacja o tym zabiegu i jego konsekwencjach uatwia zawsze podjcie decyzji. Na pewno przeprowadzenie tej stosunkowo prostej operacji jest znacznie lepsze dla organizmu ni kuracja hormonalna (chemiczna kastracja), zwaszcza e nie wiadomo, jakie dugofalowe skutki dla organizmu moe mie podawanie hormonw. Poza tym zawsze si

zastanawiam, czy to jest tak cakiem fair w stosunku do psa pozostawi mu pen zdolno do rozrodu i surowo pilnowa, aby nigdy nie mg zaspokoi swoich naturalnych popdw.

Psy i psy
Pies domowy, bdcy w prostej linii potomkiem wilka, w gbi duszy pozosta drapienikiem. Instynkt drapiecy podpowiada mu, e osobnik zraniony nie jest zdolny do polowania. Jeli nie poluje, nie je, a jeli nie je ginie. Dlatego wikszo manifestacyjnych przejaww agresji psw wobec innych psw pozostaje li tylko manifestacj. Nawet najbardziej gronie wygldajce walki, pozostawione do rozstrzygnicia psom bez adnej interwencji czowieka, zazwyczaj kocz si na kilku niewielkich draniciach. To nie zachowanie psw jest przyczyn walk. Zwykle jest ni zachowanie wacicieli. Kiedy tylko ten czy inny pies okae cie agresji, wpadaj pomidzy nie z krzykiem. To dezorientuje psy, ktre przyjmuj niewaciwe postawy ciaa, podejmujc przygotowania do walki apy wyprone, zby odsonite w otwartych pyskach z wargami cignitymi do tyu. Ten grony widok pobudza wacicieli do goniejszych krzykw i czynnej interwencji chwytania za karki i prby odcigania przeciwnikw. To tylko pobudza psy do przyjcia jeszcze bardziej wrogiej postawy. Waciciele, chcc ostudzi zapa do walki, zaczynaj rozdawa ciosy na prawo i lewo, czym popadnie nog, rk, smycz, a psy nieodwoalnie rzucaj si do walki, z ktrej najczciej najbardziej poszkodowani wychodz faktyczni jej sprawcy ludzie. Wikszo moich klientw, ktrzy zgaszaj si do mnie z psami agrysywnymi w stosunku do innych psw, nie raz i nie dwa odnioso rany w takich potyczkach. Kiedy pytam, jakie obraenia w tych walkach odniosy ich psy, okazuje si, e niewielkie lub ... adne. Rwnie nieuszkodzony wychodzi z tej walki drugi zaangaowany w ni pies. Wiksze obraenia w walce odnosi ten pies, ktrego waciciel dopad pierwszy i chwytajc za kark, wystawi na atak przeciwnika. Teoria, e kiedy dwa psy zaczynaj warcze na siebie w pierwszej prbie si, wwczas waciciele powinni zrobi w ty zwrot, pozostawiajc im t spraw do rozstrzygnicia, jest bardzo trudna do zastosowania w praktyce. Nie uda si wytumaczy biednej, starej pani Smith, ktrej pudel ley na ziemi stamszony przez naszego rottweilera, e jest to jedyne rozsdne dziaanie w takiej sytuacji. C, kiedy ona jest przekonana, e jedyne, co moe uchroni jej pupila przed zbami rottweilera, zaciskajcymi si wok maej szyjki, to wymierzony temu rottweilerowi cios parasolk. Z prowadzonych przeze mnie zapisw wynika jasno, e najbardziej poszkodowani z psich walk wychodz jednak waciciele. Ci, ktrzy maj kopoty z agresywnymi psami, swoim postpowaniem majcym temu zapobiec sami tworz bdne koo. Psy chodz tylko na smyczy, cho dla zachowania rwnowagi psychicznej swobodny spacer bez smyczy jest niezbdny. Kiedy tylko widz zbliajcego si innego psa cigaj smycz, skracajc tym samym krytyczn odlego wzajemnego oddziaywania (przypomnijcie sobie przypadek Donner, rozdzia 7). W wyniku cignicia smyczy front psa jest podcignity, co w oczach nadchodzcego psa wyglda na postaw dominujc. Jeli waciciel ze swoim psem w takiej wanie postawie przechodzi przez terytorium, ktre inny pies uznaje za wasne, nic dziwnego, e ten ostatni zaatakuje w obronie swojej wasnoci. Pies trzymany krtko na smyczy myli wtedy zapewne Na mio bosk, pozwl mi chocia opuci gow, ja tdy tylko przechodz i wietnie wiem o tym, nie uzurpuj sobie adnych praw do tego terenu, a ty mnie zmuszasz, ebym udawa, e tak jest." Zanim udziel porady jak postpowa z psem agresywnym w stosunku do innych psw, przeprowadzam bardzo szczegowy wywiad. Pytam nie tylko o diet, leczenie, pozycj w stadzie, dotychczasowe szkolenie, posuszestwo, ale take o kontakty z innymi psami i reakcje na nie wacicieli. Staram si, aby waciciele dokadnie zrozumieli istot problemu i nauczyli si prawidowo reagowa, co nie jest takie proste, bo s w to og zaangaowani te inni ludzie. Trzeba te przyzna, e wikszo ludzi znosi fatalne zachowanie swoich psw dopty, dopki nie zaczyna wywoywa licznych skarg ze strony innych wtedy dopiero postrzegaj je jako problemowe.

Drogi panie Fisher Mamy dorosego samca rasy rodesian ridgeback, ktry nie jest szczeglnie przyjacielski w stosunku do innych psw. Nie wdaje si w walki, ale wida, e nie lubi ich towarzystwa. Chcielibymy mie drugiego psa, by moe tej samej rasy, chocia mojej onie podobaj si te wyly wgierskie. Czy mgby nam pan doradzi, jakiego psa mamy sobie kupi i jak bezbolenie wprowadzi do domu. Mr. H. Maidstone, Kent. Chciabym unikn znanych ju argumentw, czemu jedna rasa lepiej nadaje si do trzymania w domu ni inna. W kocu pies zawsze pozostanie psem. W tym przypadku zreszt nie ma takiej potrzeby, oboje pastwo byli zgodni co do tego, e chc drugiego psa, chcieli tylko unikn problemw, jakie mogoby przynie wprowadzenie go do domu. Oto moje rady: 1. Drugi pies wprowadzony do domu moe by waciwie dowolnej rasy, trzeba tylko unika ras o podobnym temperamencie, charakterze i nastawieniu, jak ten, ktrego mamy w domu. Dwa zbyt podobne samce wczeniej czy pniej rozpoczn walk o swoj pozycj w stadzie, i to niezalenie od tego, jaka jest twoja pozycja w nim. Kady czonek stada indywidualnie ustala swoj pozycj wobec wszystkich innych, tote oba psy mog uznawa waciciela za Alfa i nie zapobiegnie to walce. Wybr szczenicia bez skonnoci do dominacji, moe by dobrym rozwizaniem, trzeba bowiem pamita, e przynosimy do domu szczeniaka, ale wyronie on w kocu na duego psa i bdzie dochodzi swoich praw. 2. Mona te zdecydowa si na suk, jeli ma si w domu psa. Aby unikn niechcianych szczenit, naley obydwa zwierzta wysterylizowa. 3. Psa o silnym instynkcie terytorialnym dobrze bdzie zapozna ze szczeniakiem na terytorium neutralnym, u hodowcy, jeli si zgodzi, lub w ogrodzie znajomych. atwiej bdzie im ustali swoje stosunki w domu, jeli malec od pocztku nabierze zaufania do duego psa, co moe by trudne, gdy pierwszy kontakt rozpocznie si od ataku osobnika bronicego swego terytorium. agodny pierwszy kontakt uatwi malcowi przystosowanie si do praw panujcych w nowym domu. 4. Kiedy dorosy pies dyscyplinuje malca, waciciel nie powinien si wtrca. Bardzo czsto waciciele karc dorosego psa za to, e warczy na szczeniaka. Zapominaj, e cho dla nich to cigle maleki szczeniaczek, psiak wanie zaczyna dorasta i podobnie jak nieznony nastolatek musi nauczy si przestrzegania domowych regu. Wtrcenie si waciciela czyni tylko zamieszanie w przyjtym porzdku stada przez podnoszenie pozycji sabszego osobnika, co nieodmiennie prowadzi do konfliktu. Musimy pozwoli zwierztom, aby samodzielnie ustanowiy swoj hierarchi stada. Psy zawsze pozostaj psami. Trzeba im pozwoli na swobodne kontakty na ustanowionych przez nie zasadach. Jeli nie znamy i nie rozumiemy tych zasad, nasza niewczesna interwencja nieodmiennie wprowadza zamieszanie i wywouje konflikty, ktrych z atwoci mona unikn. Zagroenie konfliktem przy wprowadzaniu do psio-ludzkiego stada o ustalonej hierarchii nowego czonka mona zmiejszy, wybierajc psa o ulegym, podporzdkowanym charakterze. Jeli taki typ charakteru nam nie odpowiada, mona wybra psa o temperamencie zblionym do tego, jaki ma nasz dorosy pies, ale aby unikn konfliktw musimy nauczy si patrze na wszystko oczami psa.

14 AGRESJA
Nadawano rnym rodzajom agresji, przejawianej przez psy, rne uczone nazwy: agresja terytorialna", agresja dominacyjna", agresja zwizana z blem" i tak dalej. Jednak osobie pogryzionej przez psa jest raczej obojtne, jak nazwano ten akurat typ agresji, z ktrym zetkna si w tak niemiy sposb. Ugryzienie psich zbw pozostaje ugryzieniem psich zbw. Boli tak samo, bez wzgldu na to, z jakimi problemami osobowoci boryka si gryzcy pies. eby ten problem rozwiza, trzeba oczywicie dotrze do rda agresji, ale znacznie waniejsze od nadania nazwy jej typowi jest znalezienie przyczyn, ktre j spowodoway. Znakomita wikszo przypadkw, z jakimi mam do czynienia, to wanie agresja. Nie dlatego, aby byo to najbardziej popularne zaburzenie osobowoci u psw, ale dlatego, e wacicielom bardzo trudno jest wytrzyma z agresywnymi psami. Mog znosi psa brudzcego w domu nawet, gdy trzeba go byo zamyka w kuchni lub poza domem ale nie bd tolerowa psa, ktry gryzie ich, ich przyjaci, a nawet obcych. atwo te zrozumie, e wielu wacicieli bardzo niechtnie przyznaje si do posiadania agresywnych psw. Tote niektrzy moi klienci stosuj niezwyke wykrty, eby w rozmowie telefonicznej nie przyzna si, e w istocie chodzi o to, e ich pies jest agresywny. Ostatnio moja ona odebraa taki telefon. Pani bardzo niepewnym gosem mwia, e problem polega na tym, e jej pies uje. ona syszc t niepewno usiowaa ustali za pomoc prostych pyta, co uje: drewno, dywany, meble czy inne przedmioty. W kocu po dugiej rozmowie udao si ustali, e pies uje ... ludzi. To znaczy co?" zapytaa ona. Midli w pysku ich rce?" No tak, tylko wie pani, problem polega na tym, e do krwi" usyszaa w odpowiedzi. Ten pies po prostu gryz, ale wacicielka za nic nie chciaa si do tego przyzna. Wolaa udawa, e te pi razy to by przypadek. Znam te taki typ wacicieli, dla ktrych ignorancja jest bogosawiestwem. Ta historia to klasyczny przykad. Zaczo si od rozmowy telefonicznej. Czy to pan John Fisher?" Czasem prbuj po gosie pozna, z kim mam do czynienia. Tym razem brzmienie gosu zdradzao waciciela rottweilera. Przy telefonie" odpowiedziaem. Nazywani si Peter ... czy to prawda, e pan ukada psy?" Poniekd. A czego dotyczy problem?" Nie, waciwie to nie ma problemu, tylko e dostaem tego rottweilera i chyba trzeba go nieco ociosa, wie pan, troch uoy." O tak, wiedziaem. Po paru minutach rozmowy umwilimy si, e przyjedzie do mnie ze swoim psem. W oznaczonym terminie Peter pojawi si w moim biurze w towarzystwie swojej ony Claire i z jednym z najwikszych, najbardziej spasionych i gronie wygldajcych rottweilerw, jakie kiedykolwiek widziaem. Nosi wdziczne imi Bandyta i mia dwadziecia jeden miesicy. Na dzie dobry przeszy mnie nieprzyjaznym spojrzeniem takim co to oznacza Syszaem o tobie Fisher, no ale tym razem trafia kosa na kamie"! Peter rozpocz rozmow od ponownego stwierdzenia, e nie mia adnych kopotw z psem. Tylko czasem zdarzao si, e by nieposuszny. Zapytaem go, co rozumie przez nieposuszny". Dowiedziaem si, e pies cign na smyczy, nie zawsze wraca na woanie no i trzeba go byo zamyka, kiedy przychodzili gocie, gdy nie zawsze by dla nich miy. Rozumiecie, e przy tej ostatniej informacji poczuem si nie najlepiej, zwaszcza, e Bandyta chodzi sobie luzem po moim biurze i cay czas mi si przyglda. Co wicej, jak zauwayem, od chwili kiedy weszli do mojego biura, nie zaszczyci swoich wacicieli nawet jednym

spojrzeniem. To zwykle oznacza, e pies stawia siebie znacznie wyej w hierarchii stada, ni waciciela. Ale ta postawa psa jako zupenie nie pasowaa do wygoszonych przez Petera zapewnie, e nigdy nie mia z nim adnych powanych problemw. Zadaem mu zatem kilka pyta o zachowanie si Bandyty w okrelonych sytuacjach. Czy moe pan swobodnie sign po misk, kiedy on je?" zapytaem. Co? Nie moemy nawet przebywa w tym samym pomieszczeniu! Ale to przecie znaczy, e jedzenie mu smakuje i to wystarczy!" odpowiedzia Peter. Czy nie sdzi pan, e takie zachowanie jest niedopuszczalne?" pytaem dalej. No nie, niezupenie. Ja te nie lubi, jak mi przeszkadza przy jedzeniu". Czy on wyleguje si na meblach i pi na ku?" indagowaem dalej. Ale tak, on bardzo lubi wygody" odpowiedziaa z kolei Claire. A schodzi, kiedy mu kaecie?" moje nastpne pytanie. Ale nie kaemy schodzi, przecie nie mona budzi psa, ktry odpoczywa. Poza tym on nie lubi, jak siadamy na kanapie, na ktrej wanie pi." Ledwie mogem uwierzy wasnym uszom. Ci ludzie mieszkali pod jednym dachem z najbardziej dominujcym (potencjalnie agresywnym) psem, jakiego spotkaem i nic o tym nie wiedzieli, bo nie prbowali zakwestionowa jego pozycji. Zastanawiajc si, jak by tu przekaza im t wiadomo, odchyliem si na krzele i bezmylnie zaoyem nog na nog. Przez lata praktyki nauczyem si, e skrzyowanie ng to niemal wyzwanie dla dominujcego psa. By moe uniesienie nogi kojarzy mu si z zamiarem pooenia jej na kbie, jak to czyni dominujce osobniki podporzdkowanym. Wiem tylko, e nie powinienem by tego robi, zanim ustaliem swoj pozycj. Tym razem o tym zapomniaem, ale Bandyta przypomnia mi o tym natychmiast, podchodzc i opierajc ap na moim kolanie i naciskajc coraz mocniej. Och, on ju pana lubi" zaszczebiotaa na to Claire. Chyba adne stwierdzenie nie mogo by w tym momencie dalsze od prawdy. Bez zastanowienia podporzdkowaem si Bandycie, ktry od pierwszej chwili naszego spotkania na to czeka. Poniewa on sta, a ja siedziaem, nie miaem innego wyjcia jak unikajc starannie spogldania mu w oczy bardzo powoli opuci uniesion nog na podog. To niemal go usatysfakcjonowao. Prawie, bo to co nastpio potem ukierunkowao dalsze dziaania, zmierzajce do rozwizania problemu, o ktrym waciciele psa jak na razie nie mieli najmniejszego pojcia. Bandyta mianowicie zawarcza niskim gosem. To warczenie wydobyo si gdzie z gbi jego trzewi, wstrzsno caym ciaem i a spowodowao lekkie strzyknicie moczem na moje spodnie. Po bardzo dugiej dyskusji Peter i Claire zgodzili si na wykastrowanie psa. Mia to by wstp do programu terapeutycznego, zmierzajcego do odebrania mu pierwszestwa w stadzie. Ten program wyklucza jakkolwiek prb si czy bezporedni konfrontacj, co Bandyta przyjby zreszt z najwiksz radoci, mogc w walce potwierdzi swoj pozycj Alfa. Wskazaniem do kastracji bya nie tylko jego postawa, ale te to, e z zapaem znaczy swoje terytorium na zewntrz i wewntrz domu oraz wykazywa zachowania seksualne w stosunku do poduszek, a czasem nawet do Claire. Wystpowaa u niego bez wtpienia nadprodukcja mskich hormonw i, czuem to, kastracja moga uczyni ze znacznie milszego psa (pisaem o tym w rozdziale 13). Kolejne wiadomoci od wacicieli Bandyty byy bardzo pomylne. Wszystko szo zgodnie z planem by znacznie grzeczniejszy w domu i bardziej posuszny na spacerach. By to szczeglny przypadek w caej mojej karierze i do dzi z przeraeniem myl, co by byo, gdyby waciciele tego akurat psa nie byli tak naiwni i mniej chtnie poddawaliby si tyranii tego wielkiego samca. Jestem te niewypowiedzianie rad, e zgosili si do mnie, zanim sami odkryli, jak olbrzymi problem maj do rozwizania. Przyczyn agresji u psw jest tak wiele, e niemal nie sposb poda ich kompletn list. Jednak podejcie do rozwizania problemu i odzyskania kontroli nad psem, z wyjtkiem szczeglnych przypadkw, jest na og takie samo. S jednak pewne przypadki agresji, ktrych podoe uniemoliwia cakowite rozwizanie problemu. Przy duej dozie wysiku mona jedynie osign pewn popraw zachowania. Dotyczy to agresji o podou genetycznym i, co te moe by odziedziczalne, nerwicowym.

Agresja dziedziczna
May sownik oksfordzki okrela dziedziczno jako przekazywanie potomstwu cech takich samych, jak u obojga lub u jednego z rodzicw." Przy postawieniu diagnozy o podou agresji musz wiedzie, w jakim wieku si pojawia, czy waciciele maj psa od maego szczeniaka, czy znaj jego matk, a jeszcze lepiej oboje rodzicw. Nietrudno odkry, kiedy problem jest dziedziczny. Przekazany w genach jest cech sta i niezmienn. Wady fizyczne mona korygowa operacyjnie, ale geny, ktre je wywoay, pozostan niezmienione i bd przekazane nastpnemu pokoleniu. To samo dotyczy wrodzonych cech charakteru genw nie da si zmieni, mona tylko prbowa wpyn na sposb zachowania si zwierzcia. Jeli zachowanie psa moe by zmienione na tyle, e nie bdzie wymagao nieustajcej kontroli, mona powiedzie, e problem nie mia podoa genetycznego. Niektre psy mog przej wzory zachowa na zasadzie prostego naladownictwa Mapa widzi, mapa robi". Kiedy podejrzewam agresj o podou genetycznym, pocztkowo traktuj to jako nabyte zachowanie i zalecam stosowny do tego program postpowania. Czsto moi klienci mwi Powinnimy si byli lepiej zastanowi, przecie widzielimy, e matka bya agresywn suk i moglimy przypuszcza, e jej dzieci bd takie same". Nawet po takim stwierdzeniu nie da si okreli, czy mamy do czynienia z rzeczywicie dziedziczn agresj, czy te nabyt w bardzo wczesnym szczenictwie. Z naszego punktu widzenia obie s odziedziczone, gdy szczeniak otrzyma je niejako w spadku po matce z t tylko rnic, e o ile w pierwszym przypadku mona tylko lekko modyfikowa zachowanie si psa, o tyle w drugim odpowiedni program terapeutyczny moe zakoczy si penym sukcesem. Jeli zachowanie psa jest nabyte we wczesnym szczenictwie, a nowi waciciele dysponowali odpowiedni wiedz o psychice psa i szczeniak w nowym domu by socjalizowany prawidowo, to ten typ agresji mona przezwyciy bardzo szybko. Jeli objawy agresji pojawi si w wieku pniejszym, mona miao zaoy, e jej przyczyny s inne ni dziedziczne. Kiedy jednak zarwno przeprowadzony wywiad jak i fiasko podjtych dziaa wskazywa bd na cile genetyczne podoe problemu, trzeba podj prby roztoczenia kontroli nad zachowaniem psa, tak aby byo ono przynajmniej znone. Zadanie to uatwi nastpujcy program. Krok 1. Zmiana struktury hierarchii stada (patrz rozdz. 3). Krok 2. Uywanie efektw dwikowych do przerwania niepodanych zachowa (patrz rozdz. 6). Krok 3. Uywanie metod pozytywnego wzmocnienia, aby wywoa podane zachowania (patrz rozdz. 5). Krok 4. Zapewnienie psu po odpowiednim ustawieniu psychicznym i zmniejszeniu wpywu agresji na zachowanie odpowiednio duej liczby wicze wykonywanych na komend siad, lee, stj itd. Te wszystkie dziaania powinny by podjte we wszystkich przypadkach stwierdzonej agresji u psw, niezalenie od jej rda. W miar potrzeby indywidualnie wprowadza si pewne dodatkowe elementy, jak zmiana diety, leczenie homeopatyczne w miejsce tradycyjnego, zmiana acuszka na skrzan obro. Leczenie agresji nie jest proste i nie ogranicza si tylko do wdroenia podanych czterech punktw. Bardzo wane w terapii jest nauczenie wacicieli, jak maj postpowa i zachowywa si. Bardzo czsto zachowanie wacicieli o ile samo nie jest przyczyn agresji to bardzo pogbia jej objawy.

Agresja nerwicowa
Z moich dotychczasowych dowiadcze wynika, e ten sposb zachowania spowodowany jest zazwyczaj niewaciw wczesn socjalizacj. Stajc oko w oko z wielkim wiatem mode psy trac pewno siebie i przyjmuj postaw, ktr waciciele okrelaj jako agresywn. Teraz od zachowania waciciela zaley, czy problem w przyszoci zniknie, czy te pogbi si. Rozwamy teraz nerwicow agresj w stosunku do psw i do ludzi z punktu widzenia psa i zobaczymy, jaki wpyw maj na to zachowanie warunki zewntrzne. Agresja nerwicowa w stosunku do psw. Idc na pierwszy spacer do parku waciciele na og

prowadz modego psa na smyczy w obawie, aby im nie uciek. Spotykaj duego, pewnego siebie, ale przyjacielskiego psa, ktry chce dokadnie obejrze przybysza. Waciciele w obawie, aby ich maluch nie zosta skrzywdzony, postanawiaj temu przeciwdziaa. Szczeniak nie moe zapozna si z obcym psem, nie moe te ani uciec, ani okaza podporzdkowania, bo nadmiernie chronicy go waciciele przycignli go ku sobie, szarpic smycz. Jedyny ratunek, jaki pozosta, to zjey si, warcze i szczeka. Jeden rzut oka wystarczy, eby zrozumie, e jest to rozpaczliwa prba ucieczki. Z uszami pooonymi do tyu malec stara si zwikszy, na ile to moliwe, odlego midzy sob a duym psem. Taka mowa ciaa jest zupenie czytelna dla innych psw i wywouje reakcj: Kto rozsdny zadawaby si z takim szalecem?" Odchodz wic, aby znale przyjemniejszego kompana do zabawy. Ludzie to zachowanie interpretuj jako objaw strachu, wic pocieszaj malca, upewniajc go, e wszystko jest w porzdku. Gaszcz psiaka i wydaj rne uspokajajce odgosy, zupenie tak samo, jak zachowaliby si w stosunku do przestraszonego dziecka. Psiak z kolei interpretuje to jako nagrod za swoje dziaanie zademonstrowa agresj, wacicielom si to spodobao, bo go pogaskali, a obcy pies uciek. Wystarczy, aby taka sytuacja powtrzya si trzy czy cztery razy, a taki wzr zachowania zostanie utrwalony. Gdyby malcowi pozwolono na swobodny kontakt z innym psem, przekonaby si szybko, e nie ma si czego ba, a to zapocztkowaoby swobodn socjalizacj z innymi psami. Nawet gdyby pocztkowo bardzo si przestraszy i zachowa si jak w opisanym przypadku, zignorowanie takiego zachowania to jedyny sposb, aby go nie utrwali. Agresja nerwicowa w stosunku do ludzi. Podobnie mona nauczy modego psiaka niepewnoci, a w konsekwencji agresji w stosunku do obcych. Trzeba pamita, e pierwsza, przybierajca form agresji reakcja wypywa ze strachu. Rozadowanie sytuacji jest lepsze, ni pocieszanie psa, co bdzie przez niego zrozumiane jako poparcie dla tego zachowania. Psy na og odmawiaj kontaktw z niezrwnowaonym histerykiem. Wikszo ludzi natomiast chtnie pomoe wacicielowi przekona szczeniaka, e kontakt z nimi to wcale nie taka straszna rzecz. Jednak czsto, w najlepszej wierze, dziaaj tak, aby przekona szczeniaka o czym wrcz przeciwnym. Wydaje im si, e kiedy uda si im dotkn szczeniaka, tym samym przezwyci jego obawy. Tymczasem, o ile takie dziaanie waciciela jest w oczach malca form uspokojenia Wszystko w porzdku, piesku, takiego zachowania od ciebie oczekiwaem", o tyle identyczne zachowanie obcego jest odczytywane jako groba. Rozsdny waciciel w takiej sytuacji powinien trzyma luno smycz, dajc szczeniakowi wicej swobody, a obcych poprosi, aby zignorowali jego zachowanie. Malec nie powinien odnie korzyci ze swoich brewerii. Skoro wszyscy zignoruj szczeniaka kontynuujc rozmow, ten pocztkowo zdziwiony, w kocu poczuje, e jest zdany na wasne siy i zacznie rozglda si dookoa. Jednak trzeba go ignorowa, dopki nie nabierze pewnoci siebie. Wtedy waciciel powinien da szczeniakowi jaki smakoyk, a obcy oddali si. Smakoyk moe da te obcy, ale dopiero kiedy malec do niego podejdzie, a nie aby wymusi podejcie. Takie postpowanie zmieni pogld psiaka na obcych i przekona go, e korzystniej jest podej po przyjacielsku, ni szczeka i warcze. Ze starszymi psami o takich wzorach zachowania trzeba postpowa znacznie bardziej ostronie i delikatnie, a waciciel musi w peni rozumie i kontrolowa jego reakcje. Agresja u psw jest zachowaniem zupenie normalnym, to ich droga wyraania emocji, cho bardzo czsto uywana jest w samoobronie. Psy, ktre z jakiej przyczyny czuj si zagroone, maj do wyboru trzy rne wzory zachowania: walczy, uciec lub zamrze bez ruchu. S to odruchy czynnej obrony (OCO) i odruchy biernej obrony (OBO). Odruch zamierania w bezruchu wystpuje niezbyt czsto. Moe pojawi si wtedy, kiedy pies nie jest w stanie poradzi sobie z sytuacj, i jest form OBO. Znacznie czciej psy staj do walki lub salwuj si ucieczk (OCO). Niektre rasy psw s znane z silnego instynktu obrony, cho jest to czsto sprawa osobnicza. Kiedy mwi si o odruchu czynnej obrony, natychmiast przychodzi na myl rottweiler lub Jack Russel terier, natomiast golden retriever czy owczarek szetlandzki kojarz si raczej z obron biern. Jeli twoje dziaania w oczach psa stanowi bd zagroenie dla jego bezpieczestwa, zadziaa odruch czynnej lub biernej obrony. W razie czynnej obrony pies zaatakuje, w przypadku

biernej rzuci si do ucieczki, a gdy nie bdzie to moliwe zaatakuje. Nawet jeli agresja jest sprowokowana dziaaniami uruchamiajcymi te odruchy, psa i tak uznaje si za agresywnego. Nic bardziej bdnego. To tylko pies, ktry zareagowa agresj, a nie pies stale agresywny. Sprowokowane reakcje agresji s skutkiem utraty zaufania psa do czowieka. Im pniej zacznie si okres socjalizacji psa, tym mniej pewnie bdzie si on czu w rnych sytuacjach, tym atwiej bdzie traci zaufanie i czciej przyjmowa postaw agresywn. Trzeba pamita, e pewny siebie pies na og nie gryzie.

15 NADMIERNA POBUDLIWO
Odchylenia od normy w zachowaniu mona tylko z grubsza podzieli na kategorie. Kady przypadek trzeba oceni indywidualnie i podejmowa indywidualny program terapeutyczny w zalenoci od rda zaburze i warunkw, w jakich pies yje. Terapia skuteczna w przypadku jednego psa, wcale nie musi przynie pozytywnych efektw w przypadku innego, zdradzajcego podobne odchylenia. Tote ja dziel zaburzenia na dwie kategorie: te zwizane ze skonnoci do dominowania i te, ktre wynikaj z nadmiernego przywizania. Do tej drugiej grupy zalicza si wikszo przypadkw nadmiernej pobudliwoci. Jeli agresja zajmowaa zdecydowanie pierwsze miejsce wrd konsultowanych przeze mnie przypadkw, to nadpobudliwo, zwaszcza poczona ze skonnoci do niszczenia przedmiotw, plasuje si zdecydowanie na drugim miejscu. I podobnie jak w przypadku agresji nie dlatego, e to wanie odchylenie od normy jest tak bardzo popularne wrd psw, ale dlatego, e jest ono bardzo uciliwe dla wacicieli, ktrzy zdesperowani szukaj pomocy. Niepodane zachowania nadpobudliwych psw przyjmuj rne formy dziaania pod nieobecno wacicieli brudzenie w domu, gryzienie mebli i innych przedmiotw, darcie pazurami, nieustanne wycie i szczekanie, a w najgorszych przypadkach samooka-leczanie. Te dziaania psw to nic innego, jak prby rozadowania wewntrznego napicia. Ludzie w takich sytuacjach uciekaj si do palenia papierosw, alkoholu czy ogryzania paznokci. Nasilenie problemu zaley od reakcji waciciela na zastane szkody. Pies zostaje sam, jest podenerwowany, jego napicie ronie, w kocu znajduje ujcie w starannym przeuciu najlepszych butw pani domu. Pani wraca do domu, widzi buty i beszta psa lub spuszcza mu lanie. Pies boi si nie tylko zosta sam boi si te tego, co stanie si, kiedy pastwo wrc do domu. Tak powstaje bdne koo, ktre trudno przerwa, a problem z dnia na dzie staje si wikszy. Kiedy zgasza si do mnie waciciel z psem o takim wzorze zachowania, zawsze zadaj te same pytania. Gdzie pies sypia?" Niezmiennie uzyskuj odpowied: W sypialni". Czy pies chodzi za pastwem po domu krok w krok, usiujc wej nawet do toalety?" Odpowied niezmiennie brzmi Tak". A co si dzieje, gdy drzwi s zamknite, by mu w tym przeszkodzi?" Zazwyczaj sysz wtedy: Skomli i drapie w drzwi". A na pytanie: Czy zawsze otwieracie pastwo drzwi natychmiast, jak usyszycie skomlenie?" odpowied niezmiennie brzmi: Tak . A dlaczego pies pi w sypialni?" Bo gdy chcemy go zamkn w kuchni, tak si awanturuje, e nie mona wytrzyma" zwykle brzmi odpowied. Nie zauwaywszy nawet, kiedy to si stao, waciciele wychowali psa, ktrego nawet na moment nie mona zostawi za zamknitymi drzwiami, kiedy s w domu, a nie mog zrozumie, czemu maj takie problemy, kiedy pies zostaje sam. Sami doprowadzili do tego, e pies nie pozwala si ani na chwil zamkn w innym pomieszczeniu ni oni i wolno mu chodzi wszdzie, gdzie chce. W rezultacie pies nie moe znie samotnoci w domu, traci panowanie nad sob i staje si nadmiernie pobudzony, po czym kopie pod drzwiami, wskakuje na okno prbujc uciec, wyje i szczeka jak osamotniony wilk, gryzie cokolwiek, eby rozadowa napicie, czasem robi wiksze zniszczenia. W tym przypadku staram si przekona wacicieli, e zamiast zoci si na psa, powinni mu wspczu. Aby rehabilitacja tych przypadkw zakoczya si sukcesem, trzeba podej do tego nastpujco. 1. Zmniejszy pobudzenie, ktre jest przyczyn takiego zachowania. 2. Przez krtki czas chroni przedmioty przed zasigiem zbw tam, gdzie w gr wchodzi niszczycielstwo. 3. Na duszy czas trzeba zmieni warunki tak, eby pies inaczej ni dotychczas traktowa konieczno pozostawania samemu. A jak to zastosowa w praktyce?

1. Aby zmniejszy napicie, polecam rodki homeopatyczne lub ktry ze specyfikw Bacha. Jak ju pisaem wczeniej, lek dobieram cile do osobowoci psa i zawsze po konsultacji z prowadzcym psa weterynarzem. Na og podzielaj oni moje podejcie i zgadzaj si co do tego, e same rodki uspokajajce tylko zamaskuj problem, a nie rozwi go. 2. Brudzenie w domu, zniszczenia czy prby ucieczki mona szybko zwalczy, konstruujc may domowy kenelik. Psy lubi spa w kcie pokoju, pod stolikiem do kawy szukajc jaskini. Kiedy zaczynam mwi o zamkniciu psa w takim keneliku czy wikszej klatce, waciciele wstrzsaj si ze zgrozy na sam myl o zamykaniu psa w wizieniu. Wbrew temu wyobraeniu psy bardzo potrzebuj bezpiecznego schronienia i w takiej klatce czuj si jak w sidmym niebie. Wstaw klatk do sypialni i w do rodka psie posanie i ko lub inny smakoyk. Drzwi klatki zostaw otwarte, aby pies mg swobodnie wchodzi lub wychodzi, a zaakceptuje klatk jako przyjemne miejsce. Drzwiczki mona zamyka na krtko, kiedy pies pi lub ogryza ko. Zostawiaj psa samego na bardzo krtko tak, eby mg si upewni, e pod twoj nieobecno nic zego si nie dzieje. Wracajc do domu, gdzie nic nie zostao zniszczone i nie ley tam cuchncy prezencik, bo mao ktry pies brudzi we wasnym gniedzie, moesz psa miao nagrodzi. W ten sposb powstaje tradycja spokojnego wychodzenia z domu i ciepych powrotw przeciwna tej, ktra obowizywaa dotychczas przed wyjciem pies by gaskany i pieszczony, eby mu nie byo przykro, a po powrocie dostawa lanie za wszystko co zniszczy. 3. Najwaniejszym punktem terapii jest doprowadzenie do tego, by pies zaakceptowa zamknicie w innym pokoju, kiedy pastwo s w domu. Przede wszystkim trzeba znacznie ochodzi stosunki z psem. Nie znaczy to wcale, e pies ma by ignorowany, ale musi si nauczy, e nie wszystkie pomieszczenia w domu s dla niego dostpne. rdo problemu nie ley w tym, e pies nie akceptuje zamknicia na dugo, ale w tym, e nie akceptuje go w ogle. Kiedy pies zaczyna skomli i drapa w drzwi, w przeszoci waciciel natychmiast by je otworzy, teraz drzwi maj pozosta zamknite. W przeszoci, co prawda, pies by karany za drapanie w drzwi, ale odnosi te pewn korzy by wypuszczony. Zwykle doradzam wacicielom taki schemat postpowania. Idc do kuchni po filiank kawy czy herbaty, zatrzymaj si w drzwiach i powiedz psu stanowczo zosta tutaj" (ochodzenie stosunkw). Zamknij drzwi, nastaw czajnik, we smakoyk i wr. Powitaj psa serdecznie, daj mu smakoyk, pogaszcz go (ciepy powrt). Caa procedura zajmie nie wicej ni par minut, ale bdzie zdecydowanie inna od tego, czego pies dowiadcza do tej pory. Kiedy woda si zagotuje powtrz ca procedur, ale nie rezygnuj z wypicia kawy. Takie krtkie wypady do kuchni to doskonaa okazja do zamknicia psu drzwi przed nosem, chodnego poegnania i ciepego powrotu. Pocztkowo pies bdzie energicznie protestowa, ale po kilku dowiadczeniach osignie taki poziom skojarze, e bdzie wrcz czeka na zamknicie drzwi w przekonaniu, e po ich otwarciu czekaj go przyjemnoci. Teraz klatka, ktra staa si sypialni psa, moe by przeniesiona do przedpokoju. Pocztkowo drzwi sypialni w nocy powinny by otwarte, ale z czasem mona je bdzie zamyka. W ten sposb ustanawia si w domu terytoria zakazane dla psa. Ten sukces jest okupiony utrat tak bliskich dotd stosunkw z psem, ale nie jest to zbyt wysoka cena za spokojne wychodzenie i powroty do domu. Naley pamita, e raz ustanowione zakazy terytorialne musz by bezwzgldnie przestrzegane. Nie wolno robi adnych okazjonalnych wyjtkw, w przeciwnym razie cay nasz wysiek moe zosta zniweczony. Nie byoby to korzystne ani dla nas, ani dla naszego psa. Wikszo klientw zwraca si do mnie, kiedy ich cierpliwo ju si cakiem wyczerpaa, fakt jednak, e w ogle przychodz, wiadczy o tym, e chc podj jeszcze jeden wysiek. Zauwayem, e zaley im na zrozumieniu wasnych psw. Kiedy naucz si ju patrze na wiat oczami psa, wsplne ycie pod jednym dachem staje si znacznie atwiejsze i bardziej satysfakcjonujce.

16 W CO SI BAWI Z WASNYM PSEM

Wszystkie psy s potomkami polujcych przodkw i do dzi zachoway wiele z ostroci zmysw i instynktw, niezbdnych do chwytania ofiary. To czsto bywa przyczyn zachowa, okrelanych przez nas jako nieposuszestwo na spacerach bez smyczy. Nieposuszny jest wedug nas pies, ktry nie przychodzi na woanie. Ale spjrzmy na to oczami psa. wiey trop jest tak ekscytujcy i a zaprasza, aby nim pody i pochwyci zdobycz. Ty chcesz go odwoa i zaoy mu smycz zanim sprawdzi, gdzie jest potencjalna zdobycz. Pies nie moe poj, dlaczego bdc czonkiem stada nie odczuwasz takiego podniecenia jak on czujc ten wspaniay zapach, ktry jego przej podnieceniem do szpiku koci. Ma nieprzepart ch zapolowa, a dla ciebie to zwyke nieposuszestwo. Wiesz, e twj pies jest bystry i peen energii. Dlaczego tak trudno jest ci utrzyma jego uwag i zmusi do posuszestwa? Pewne wskazwki uzyskae ju, czytajc poprzednie rozdziay, ale rozpatrzmy to z jeszcze innego punktu widzenia. Dlaczego, zamiast przezwycia instynkt myliwski, nie spoytkowa go tak, aby by ci pomocny w uzyskaniu lepszej kontroli nad psem ku waszej oboplnej radoci? Lata pracy z psami przekonay mnie, e nie wystarczy dawa im je i wyprowadza je na spacery. Musimy dawa im tyle zainteresowania, ile oczekujemy, e one dadz nam. Jeeli codzienne wiczenia bd daway psu tyle bodcw psychicznych, co fizycznych, to bdzie on znacznie bardziej zainteresowany twoimi oczekiwaniami, a jego posuszestwo wzronie nadzwyczajnie. Najcenniejsz umiejtnoci psa jest zdolno do wyszukiwania ladw, rozpoznawania i podejmowania tropw. Jest wiele prostych zabaw, jakie moesz wymyla opierajc si na tym wspaniaym talencie. Stymulacja tych wanie psich popdw bardzo pomoe przezwyciy ci jego skonno do nieposuszestwa. Wystarczy prawidowo nauczy psa paru prostych wicze. Pies zacznie patrze na ciebie ze swego rodzaju oczekiwaniem i zaangaowaniem, ktre pozwoli mu zapomnie o potrzebie poszukiwania bodcw na wasn rk.

Zabawy w domu
1. Ka psu zosta, ewentualnie popro kogo, eby go przytrzyma. Poka mu smakoyk i udawaj, e chowasz go w rnych miejscach w pokoju za sof, za nog krzesa, gdzie w kcie, pod dywanem itp. Schowaj go w ktrym z tych miejsc. Wr do psa i ka mu szuka. Jeli trzeba bdzie, oprowad go po pokoju, a zrozumie zasady gry. Nagrd go za sukces. Trzy czy cztery takie zabawy dziennie wystarcz, a w miar upywu czasu mona zadania komplikowa. Jeli masz zamiar da psu jaki smakoyk, znacznie zabawniej bdzie go ukry i pozwoli, aby pies sam go znalaz. 2. Przytrzymaj psa, a kto z rodziny lub przyjaci niech pokae mu zabawk lub przysmak i wyjdzie z pokoju, eby si schowa (pocztkowo kryjwka nie moe by zbyt trudna). Najszybciej jak to moliwe zach psa do szukania ukrytej osoby na haso szukaj". Pierwszy raz szukaj razem z psem. Natychmiast, gdy pies odkryje kryjwk, oboje i ty i osoba szukana dajcie psu co dobrego i pochwalcie go. Kiedy pies zapamita zasady gry, kuszenie go do szukania zabawk stanie si zbdne. Obydwie zabawy mona aranowa rwnie poza domem, w ogrodzie czy na terenie niezabudowanym. Na pocztku obszar poszukiwa nie powinien by zbyt rozlegy, a kiedy pies pozna ju i polubi te zabawy, mona go stopniowo rozszerza. Uwaaj jednak, aby nie przetrenowa psa, gdy wtedy straci zainteresowanie zabaw.

Zabawy w ogrodzie
We pen gar sucharkw dla psw i, podczas kiedy kto trzyma psa, ty obejd trawnik i rozrzucaj sucharki jak dla drobiu. Potem pucie psa mwic szukaj". Na pocztku pewnie

trzeba bdzie obej z nim trawnik, eby atwiej poj, o co chodzi. Ta zabawa jest znakomitym wiczeniem, kiedy ma si wicej psw, gdy wtedy konkuruj one ze sob o zdobycz, co jest dla nich znacznie bardziej stymulujce. Nie widz zreszt powodu, dlaczego jakiej czci swego codziennego posiku pies nie miaby zdobywa, wykorzystujc swoje naturalne zdolnoci do tropienia i odnajdywania zdobyczy. Przecie na wolnoci polowanie zawsze poprzedza jedzenie.

Zabawy w parku
1. Popro kogo ze znajomych, aby przytrzyma psa na dugiej smyczy. Oznacz miejsce startu i odejd 30-50 metrw, pocigajc nogami, aby zostawi jak najwyraniejszy trop. Po nagrod na ziemi i wr swoim ladem. Daj psu komend szukaj" i zach go, eby pody twoim ladem. Jeli zauwaysz, e stara si i na pami, skr smycz. Zachowaj cierpliwo dopki pies nie zrozumie, o co chodzi. Kiedy ju zrozumie zasady gry, mona zmienia kierunki i odlegoci. Potem moesz zacz chodzi normalnym krokiem lub chowa nagrod tak, eby pies ci nie widzia, ale te utrudnienia musisz wprowadza stopniowo i bardzo powoli, aby pies nauczy si prawidowo je wykonywa. 2. Kiedy pies ci nie widzi, idc spacerowym krokiem upu zabawk w wysokiej trawie lub pod drzewem i kontynuuj spacer. Zawoaj psa i daj mu komend wr, szukaj" (odlego nie powinna by wiksza ni 20 metrw). Nagrd go za sukces. Uywaj wyduajcej si smyczy pocztkowo, by mie pewno, e w kadej chwili moesz odwoa psa do siebie. W kocu moesz zrezygnowa ze smyczy, a po niedugim czasie bdziesz mg spokojnie gubi klucze na spacerze. Twj pies je zawsze znajdzie. W tych zabawach mog bra udzia wszyscy czonkowie rodziny, nawet dzieci. Dostarczaj one wiele satysfakcji i rozrywki zarwno psu, jak i wacicielowi. Psa rozsadza duma z osignitego sukcesu, a waciciela z powodu posiadania tak mdrego psa. Dodatkow korzyci dla waciciela jest podbudowanie swojej pozycji przewodnika stada to on inicjuje polowanie.

CZ III PORADY DLA WACICIELI PSW od A do Z

KOPOTY Z PSEM: JAK SI ICH POZBY
Sporzdzenie penej listy wszystkich przejaww nienormalnego zachowania, czy te problemw wychowawczych u psw nie jest, rzecz jasna, moliwe. Rozdzia ten w zamierzeniach autora nie ma zatem stanowi kompletnego ich spisu, moe natomiast z powodzeniem suy jako przewodnik dla mniej dowiadczonych wacicieli psw. Wiele problemw zostao ju omwionych w ksice w takim przypadku Czytelnik znajdzie wskazwk, do ktrego rozdziau powinien powrci. Jeli wymieniony w spisie problem nie by wczeniej przedstawiony, to towarzyszy mu krtki opis, jak mona sobie z nim poradzi. W ten sposb czytelnik dowie si o rnych podejmowanych ju prbach terapii i ich skutecznoci. Rzecz jasna, w wielu przypadkach podawane przeze mnie rady mog si powtarza.

Agresja
Patrz rozdzia 14.

Brudzenie w domu
Patrz rozdzia 15. Jeli brudzenie zdarza si tylko noc, a nie jest zwizane z nadpobudliwoci, to przedstawiony w rozdziale 7 przykad pani, ktra nurzaa nos psa w ekstrementach, pokazuje dokadnie, jak nie naley wwczas postpowa. Do istotny jest w tych przypadkach wiek psa, gdy problemy tego rodzaju na og przemijaj z wiekiem, a psy w naturalny sposb ucz si prosi o wyjcie. Zachowanie czystoci przez noc naley nagradza, a niepowodzenia ignorowa. Czasem, gdy szczeniak uczony by tradycyjnym sposobem zaatwiania si w domu na papier, zachowanie to moe zosta utrwalone. Trzeba wwczas usun papier, a w tym miejscu pooy psie posanie lub postawi misk z wod. W miar wzrostu psa zmienia si te szybko trawienia pokarmu, co naley uwzgldni, ustalajc pory posiku. U dorosego psa, u ktrego trawienie trwa od dwunastu do pitnastu godzin, najlepsze bd dwa posiki poranny o 8.00 i wieczorny o 18.00 plus wieczorny spacer. U psa modego trawienie trwa krcej od omiu do dwunastu godzin. Przy podanym uprzednio ukadzie godzin karmienia, mody pies moe znale si w dramatycznej potrzebie we wczesnych godzinach rannych. W czasie, gdy pies dorasta, radz wacicielom, ktrych psy maj problemy z utrzymaniem czystoci w nocy, aby wieczorny posiek podawali moliwie jak najpniej, stopniowo przesuwajc go na wczeniejsz por (powiedzmy, o godzin na miesic). Wskazane jest take podawanie posiku o maej zawartoci substancji balastowych (bonnik). Mona te psa zamyka na noc w klatce jest to sposb tyle agodny, co skuteczny.

Cignicie na smyczy
Cignicie na smyczy jest typowym i waciwym wszystkim psom przejawem dominacji. Wikszo zgaszajcych si do mnie z tym problemem wacicieli zaliczya ju rnego rodzaju kursy tresury, a mimo to psy cign ich, gdzie tylko chc. Postpowanie musi tu by dwojakiego rodzaju na krtsz met znale musimy jaki sposb, aby pies przesta cign, na dusz za pozbawi go przekonania, e ma w ogle prawo i przed wacicielem (patrz rozdzia 3). Jestem zdecydowanym przeciwnikiem zakadania psu rnego rodzaju kolczatek, poniewa same w sobie nie skutkuj. Widziaem ju wiele psw, ktre waciciele przyprowadzali do mnie na kolczatkach, a mimo to cigny jak parowozy nawet wtedy, gdy szyje ich byy poocierane i

poranione. Najwikszy kopot z kolczatkami polega na tym, e s one dostpne w kadym sklepie z psimi akcesoriami i to bez adnej instrukcji jak ich uywa i do czego mog si przyda. Powszechnie za przyjo si uwaa, e s one doskonaym rodkiem, skutecznie wybijajcym psu z gowy cignicie waciciela na smyczy. Faktycznie za nie tylko nie likwiduj one tego zjawiska, ale wrcz mog wzmaga problemy z charakterem psa.

Dieta
Patrz rozdzia 9 i 10.

Gocie
Wielu moich klientw, zarwno tych, ktrzy maj problemy zawizane z nadmiernym instynktem dominacji u ich psw, jak te i ci, ktrych psy s do nich nadmiernie przywizane, stwierdza przy okazji, e nie odpowiada im sposb, w jaki psy odnosz si do goci. S one albo agresywne, albo wylewnie przyjazne tak czy inaczej, musz by zamykane na czas wizyty. To oczywicie pogarsza tylko przysze zachowanie psa. Z jego bowiem punktu widzenia przyjcie goci jest rwnoznaczne z zamkniciem. Naley zatem albo ich niezwocznie przepdzi (objawy agresji), albo przynajmniej zatrzyma w przedpokoju (wylewne, histeryczne powitanie). W obu przypadkach rada jest taka sama naley ustali odpowiedni hierarchi w domu, aby pies nie mia cienia wtpliwoci, e to waciciel decyduje, kogo i jak bdzie przyjmowa. atwo bdzie wwczas oduczy psa nabytych niepodanych zachowa (patrz rozdziay 3 i 6).

Gonienie innych zwierzt

Spowodowane jest dwiema przyczynami zwyk chci zabawy albo zachowanym instynktem owieckim. W pierwszym przypadku jest bardzo atwe do opanowania pies musi si po prostu przekona, e nie jest to zajcie zabawne (patrz rozdzia 6). Przypadki drugiego rodzaju mog nastrcza trudnoci. Szczeglnie niemie dla waciciela jest napastowanie przez psa zwierzt gospodarskich, na przykad pascego si spokojnie stada owiec, ale nie powinnimy te pozwala, aby nasz pies goni koty, wiewirki czy inne dzikie zwierzta. Najprociej byoby unika takich sytuacji, ale nie zawsze jest to moliwe... Wwczas sign trzeba po do zdecydowane rodki, aby zniechci psa do niepodanego zachowania, po pierwsze jednak naley podnie nasz pozycj w stadzie (rozdzia 6). Nastpnie warto sign po opisane w rozdziale 6 dyski i alarmy dwikowe. Gdy hierarchia stada jest bezspornie potwierdzona, a pies reaguje na sygnay dwikowe, udaje si z wacicielem i psem na dugiej, automatycznej" smyczy na k, na ktrej pas si owce. Na pierwszy objaw zainteresowania ze strony psa uywamy alarmu dwikowego i dyskw, rzucanych mu przed nosem. Zniechcanie powtarzamy tak dugo, dppki pies nie zdecyduje si niezwocznie do nas powrci... Zastosowane tu metody, ktre trzeba powtarza a do wyrobienia w psie trwaej niechci do owiec, nie s szczeglnie sympatyczne, ale w tym przypadku znajdujemy si w sytuacji wyszej koniecznoci. Jeli pies bdzie goni owce i spowoduje zranienie lub mier ktrejkolwiek z nich, gro nam powane konsekwencje prawne, cznie z nakazaniem upienia niesfornego zwierzcia.

Gryzienie przedmiotw
Jest normalnym etapem rozwoju kadego szczenicia, ktremu wyrastaj zby. Najlepiej przyzwyczai go wwczas do przebywania w zamkniciu (na przykad w umieszczonej w pokoju klatce) na czas, kiedy nie moemy go pilnowa. Wikszo psw nie ma nic przeciwko przebywaniu w klatce, ktre traktuje jak wasn nor. Jeli da im si tam co, co mog gry do woli, to ich potrzeby s wwczas zaspokojone, a nasze meble uratowane (patrz rozdzia 15). Na og nie zdajemy sobie sprawy z faktu, e rosnce psy przechodz a dwa okresy zbkowania" pierwszy wtedy, gdy stae zby zastpuj dotychczasowe mleczne, a drugi

gdy stae zby zrastaj si ostatecznie z komi szczki i uchwy, to jest midzy szstym a dwunastym miesicem ycia. U niektrych psw take to drugie zbkowanie" wywouje siln ch gryzienia, fizjologicznie uzasadnion. Take i w tym wieku prostym rozwizaniem jest klatka. Inne przyczyny gryzienia przedmiotw to: 1. Ch zwrcenia na siebie uwagi. Rozwizanie problemu to terapia zniechcajca i ustalenie hierarchii (rozdziay 3, 5 i 6). 2. Bdy ywieniowe (rozdzia 9). 3. Reakcja na samotno (rozdzia 15).

Kopanie
Upodobanie do kopania zaley w duym stopniu od rasy, np. teriery s z natury swej zapamitaymi kopaczami". Jeli tak jest w przypadku twojego teriera, to znaczy to, e wrodzona mu ch do pracy nie znajduje innego ujcia. Pomocy szukaj w rozdziale 16. Niektre psy kopi jamy ziemne, aby znale w nich troch ochody. Czsto robi tak pnocne szpice alaskan malamute czy husky, ale owczarek niemiecki czy collie take potrafi czasem przekopa kawaek kwietnika czy warzywnej grzdki. Lepiej wic nie zostawia takich psw w ogrodzie podczas upau, zwaszcza, gdy nie ma w nim dobrze zacienionego, chodnego kta. Kopi take suki, przygotowujce si do porodu, szykujc w ten sposb bezpieczn nor dla zwierzt znak to nieomylny, e pora przygotowa im legowisko na czas porodu. Kopi take w ogrodzie, na dywanie czy kanapie suki w ciy urojonej, ale w tym wypadku potrzebna jest pomoc lekarza weterynarii. Pomc mog rady z rozdz. 11. Najczstsz przyczyn niepotrzebnego kopania jest nadpobudliwo (patrz rozdzia 15). Wielu psom kopanie sprawia po prostu przyjemno. W takim przypadku, jeli tylko s po temu warunki, warto przeznaczy im do tej rozrywki wydzielone miejsce, na przykad w niewykorzystanym kcie ogrodu. Przywi psa i na jego oczach zakop w tym miejscu smakowit ko, a potem zach go, aby j sobie wykopa. Powtrz to raz i drugi, a potem jeszcze od czasu do czasu zakopuj tam ko, gdy pies tego nie widzi. Niebawem pies bdzie regularnie przekopywa to miejsce w nadziei na znalezienie koci! Z czasem sam zacznie zakopywa tam rne niezjedzone pysznoci, a jego zamiowanie do kopania zostanie w peni zaspokojone.

Lizanie
Psy li czowieka bynajmniej nie dlatego, e odpowiada im smak potu czy zapach skry. Robi tak szczenita, eby okaza swoje podporzdkowanie. Zachowanie takie moe przetrwa duej za spraw ludzi, jeli uznaj je za przejaw czuoci ze strony psa i nie zniechcaj go. W dodatku, jeli psie lizanie waciciel uznaje za czuo, to rewanuje si miymi swkami i pieszczotami. Jeli nie zachowamy przy tym umiaru, to takie zachowanie moe atwo przerodzi si z gestu podporzdkowania w gest dominacji skoro reagujemy na tak chtnie, to pies szybko skojarzy, e to doskonay sposb cignicia naszej uwagi. Naley zatem ustali, czy lizanie jest w konkretnym przypadku przejawem poddania, czy te prb zdobycia zainteresowania. Aby to osign, wystarczy tylko zastanowi si, czy lizaniem naprzykrza si on wwczas, gdy jestemy zajci czym innym, czy te wtedy, gdy jest pieszczony i gaskany innymi sowy, kto jest inicjatorem. Gdy stwierdzimy, e jest to gest podporzdkowania, powinnimy unika zbyt wyranych gestw dominacji z naszej strony lepiej wwczas przykucn do poziomu psa ni gaska go z gry. Take gaskanie policzkw i bokw jest zachowaniem mniej dominujcym ni gaskanie po gowie, szyi i opatkach. Mona te zrezygnowa z gaskania psa i organiczy si do chwalenia go gosem. Gdy pies sam inicjuje lizanie, to oczywicie chodzi mu o zmuszenie nas do zajcia si nim. Takie zachowanie bywa wstpem do podjcia prb objcia przewodnictwa stada (patrz rozdzia 3). W skrajnych przypadkach mona skorzysta z metod zniechcania dwikiem, opisanych w rozdziale 6.

Nadaktywno
Nadaktywno psa moe stanowi niekiedy powany problem, aczkolwiek czsto objawy nadaktywnoci s tylko skutkiem braku dostatecznej kontroli nad zachowaniem psa. Przeczytaj te rady do punktu Nadpobudliwe zachowanie. O rzeczywistej nadaktywnoci moemy mwi wwczas, gdy pies nie jest w ogle w stanie kontrolowa swojego zachowania a tym samym nie jest te w stanie czegokolwiek si nauczy, podobnie jak nadaktywne dziecko. Przyczyny tego stanu s rne, a wykrycie ich bywa niekiedy wrcz detektywistycznym zajciem. Bardzo czsto powodem bywa niewaciwa dieta (patrz rozdziay 9 i 10). Czasem jednak przyczyny s nieoczekiwane znam przypadki, w ktrych skuteczna okazaa si zmiana podawanej do picia wody, zmiana misek, zaniechanie podawania psu rnego rodzaju smakoykw. Po wprowadzeniu takich zmian psy staway si spokojniejsze i atwiejsze do prowadzenia... Jeli podejrzewasz u swojego psa rzeczywist nadaktywno i nie pomog metody opisane w punkcie dotyczcym nadpobudliwego zachowania, musisz ustali jej przyczyn. Na pocztek za trzeba wprowadzi naturaln diet niskobia-kow, jak zalecam w rozdziale 10. Nadaktywno wystpuje niekiedy u psw wychowanych w warunkach kenelowych bez kontaktu z czowiekiem, ale take u tych, ktre z rnych przyczyn wychowane byy przez ludzi od wczesnego szczenictwa (dwa tygodnie ycia lub wczeniej). Moe to doprowadzi do zaburze dziennego rytmu aktywnoci (u psa wystpuje kilka okresw wzmoonej aktywnoci w cigu doby, podczas gdy kot jest na przykad zwierzciem aktywnym noc, a czowiek w cigu dnia). Ostatnio dobre skutki w leczeniu nadaktywnoci uzyskuj stosujc mieszank witamin, aminokwasw i mikroelementw.

Nadmierne poczucie wasnoci

Psy, ktre demonstruj poczucie wasnoci wobec zabawek, skradzionych rzeczy czy te okrelonych miejsc (na przykad zajmowanego ka) s z reguy osobnikami o skonnoci do dominacji lub wrcz zajmujcymi pozycj dominujc. Czsto sami, nie zdajc sobie z tego sprawy, rozwijamy u psa takie skonnoci na przykad podczas zabaw, w ktrych pozwalamy psu odebra nam przecigany przedmiot albo uciec z nalec do nas skarpetk. W ten sposb atwo powstaje u psa przekonanie, e skoro moe nam bezkarnie co zabra, to on jest tutaj szefem. W przypadku, kiedy ju do tego doszo, lepiej unika bezporedniej konfrontacji i zastosowa terapi zniechcajc (patrz rozdzia 6). Najlepiej oczywicie nie dopuci w ogle do powstania problemu, ustalajc swoj dominujc pozycj wobec psa (patrz rozdzia 3).

Nadpobudliwe zachowanie
Nadpobudliwe zachowanie psa bywa czsto brane przez wacicieli za jego nadaktywno, ale rzadko ni jest. W znakomitej wikszoci przypadkw mamy do czynienia z psami, nad ktrymi ich waciciele nie maj po prostu adnej kontroli. W kadym niemal takim przypadku zachowanie to mija jak odj, jeli uda si wacicielom wprowadzi w ycie podstawowe reguy, jakich przestrzega musi pies, yjcy z nimi pod jednym dachem. Psy niektrych ras s bardziej skonne do nadpobudliwych zachowa, inne mniej, ale w kadym przypadku zachowanie psa musi pozostawa pod pen kontrol waciciela. Prawdziwa nadaktywno, jeli rzeczywicie wystpuje, jest powanym problemem, ktry opisuj w odrbnym punkcie. Natomiast w przypadku zachowa nadpobudliwych wystarczy przestrzeganie hierarchii stada i rozsdne stosowanie systemu nagradzania i zniechcania, aby zachowanie psa przyjo normalne i moliwe do zaakceptowania formy. Polecam lektur rozdziaw 3, 5 i 6 i zastosowanie ich w praktyce.

Nerwowo
Postpowanie, ktre ma przynie poprawienie temperamentu nerwowego psa, jest niezbdne

bardzo niewiele bowiem dzieli psa nerwowego od psa agresywnego. Podobne s te w obydwu przypadkach programy terapeutyczne (patrz nerwowa agresja w rozdziale 12). Bardzo czsto, badajc przyczyny nerwowoci, stwierdzi mona, e ma ona zwizek z diet psa, tote w terapii zwracam du uwag na kwestie ywienia (patrz rozdzia 9). Po konsultacji z lekarzem weterynarii stosuje si, zwykle z doskonaym skutkiem, rodki homeopatyczne lub preparaty Bacha (patrz rozdzia 11).

Niszczycielstwo
Zazwyczaj spowodowane jest nadpobudliwoci (patrz rozdzia 15). rodki zaradcze s takie same, jak omwione w rozdziale o gryzieniu przedmiotw. Gdy zostawiony sam pies demoluje swoje pomieszczenie, moe to by objawem, e hierarchia w domu nie jest prawidowo ustalona. Jakim prawem niszy rang zamyka mnie i pozostawia samego?" Z punktu widzenia psa sytuacja wyglda wwczas mniej wicej tak, jakby pracownica biurowa zamkna swego szefa na klucz w pokoju i kazaa mu tam czeka, gdy po powrocie bdzie miaa do niego spraw. Pies musi wiedzie, e jeli go zamykasz i zostawiasz samego, to znaczy, e masz prawo do tego... (patrz rozdzia 3).

Obrona
Obrona poywienia: patrz rozdzia 13, psy i doroli.

Obrona terytorium
Patrz rozdziay 3 i 6. Obrona wasnoci i zabawek jest objawem tendencji do przyjcia pozycji dominujcego w sforze. Prawa, stosujce si do wasnoci, stanowi pewnie dziewi dziesitych liczby wszystkich praw, obowizujcych w psim wiecie. Najczciej dotycz one wasnoci poywienia, ale mog stosowa si take do zabawek i innych przedmiotw. Zdarza si czsto, e pies ostentacyjnie zabiera jak rzecz, nalec do waciciela i zachca go, by mu j odebra. Jest to zawsze sygna, e pies zdradza tendencje dominujce. W agodniejszym przypadku chodzi o zwrcenie na siebie uwagi, ale gdy prbuje odebrania towarzyszy warczenie wwczas pies chce growa nad nami pozycj. Przeczytaj take rozdzia nadmierne poczucie wasnoci".

Ogryzanie
Patrz gryzienie przedmiotw i ugryzienia.

Odruchy kopulacyjne
Zarwno u psw, jak i u suk zachowanie to bardzo przypomina wskakiwanie na czowieka. Kadzenie ap na innym zwierzciu jest gestem dominacyjnym i czciej zdarza si samcom. Widok modych, picio-szeciomiesicznych psw prbujcych kopuowa nog waciciela lub innych ludzi, poduszki itp. nie naley do rzadkoci. wiadczy o zmianach hormonalnych zachodzcych w dojrzewajcym organizmie. Na og pies wyrasta z takich zachowa. Jeli przetrwa w wieku dorosym, stawia czsto waciciela w kopotliwej sytuacji nie mwic o zakopotaniu zaatakowanej osoby. Taki pies z reguy maniacko tropi i znaczy teren (patrz znaczenie terenu). Wskazania weterynaryjne zalecaj kastracj, ktra w wikszoci przypadkw rozwizuje problem cakowicie. Kiedy wykluczy si zaburzenia hormonalne, trzeba interpretowa to jako zachowanie dominacyjne. Obnienie pozycji psa w stadzie (patrz rozdzia 3), terapia dwikowa (rozdzia 6) zwykle likwiduje problem.

Przywoywanie
Jest to chyba jedna z najtrudniejszych rzeczy do nauczenia, gdy najczciej pies dochodzi do

wniosku, e lepiej opaca si nie wraca do waciciela. Ten bowiem, gdy tylko uda mu si dopa hasajcego psa, natychmiast chwyta go za smycz, beszta i szybko odprowadza do domu. Pies za szybko dochodzi do wniosku, e jeli nie wrci do pana, to moe si jeszcze swobodnie wyhasa, a powrt oznacza koniec przyjemnoci (patrz rozdzia 15). Skuteczn metod jest nauczanie psa, e po powrocie do domu moe go jeszcze czeka co miego mona na przykad podzieli caodzienn porcj poywienia na kilka mniejszych, podawanych po kadym spacerze. Jeli chodzimy z psem na duszy spacer tylko raz dziennie, to lepiej bdzie zorganizowa mu wicej, nawet krtszych spacerw. Przez mniej wicej tydzie wyprowadzamy niesfornego psa na dugiej lub tak zwanej automatycznej" smyczy, a przy kadym powrocie do domu poda mu porcj jedzenia. Prawie kady pies szybko skojarzy te fakty i bdzie to zwykle dostateczny powd, aby chtnie wraca do spaceru. Jeli to nie pomoe, to trzeba sprbowa wyprowadza psa na nowy, nieznany mu teren. Wwczas bdzie si czu mniej pewnie i trzyma blisko (tak zachowuje si sfora na nieznanym terenie). Taka sytuacja pozwoli w krtkim czasie nauczy go prawidowej reakcji na przywoanie. Gdy pies jest szczeglnie oporny, pozostaje jeszcze karmienie go na spacerze. Jak i w wielu innych przypadkach problemw z psami, trzeba take upewni si, czy stoimy wyej w hierarchii stada (patrz rozdzia 3) zwierzta nisze w hierarchii trzymaj si blisko lidera i przybiegaj do niego na kady sygna.

Podniecenie jazd samochodem

Patrz szczekliwo.

Szczekliwo
Psie szczekanie, szczeglnie niekontrolowane, moe przysporzy nam kopotw ze strony ssiadw i trudno mie do nich o to pretensje... Take i nas samych zbdne psie szczekanie moe irytowa. Przede wszystkim rozpozna naley przyczyn szczekania. Jeli suy ono zaalarmowaniu waciciela (a jest to zachowanie normalne u psw ras strujcych), to na og nie stanowi wikszego problemu. Gorzej, gdy pies taki nie przestaje szczeka mimo reakcji waciciela celem szczekania powinno by tylko, tak jak jest to w stadzie dzikich psw, wezwanie na pomoc osobnika najstarszego rang. Jeli nasz pies nie przestaje szczeka mimo, e jestemy ju zaalarmowani, to moliwe, e trzeba si zastanowi, czy w domu ustalona jest prawidowa hierarchia (patrz rozdzia 3). Dobry skutek daj te metody, zniechcajce psa do takiego zachowania, opisane w rozdz. 6. Jeli szczekanie odbywa si pod nieobecno waciciela i znacznie przekracza intensywnoci zwyky alarm, moe by objawem nadpobudliwoci, opisanej w rozdziale 15. Przy szczekaniu alarmowym, ktre zdarza si sporadycznie, warto poprosi ssiadw, aby pod nasz nieobecno skorzystali z metod zniechcajcych. Jest to nie tylko skuteczne, ale take pozwoli im przekona si, e nie lekcewaysz sobie ich spokoju i wykazujesz najlepsz wol. Mona te zastanowi si, czy nie przenie psa w spokojniejsze miejsce w domu. Jeli szczekanie jest objawem radosnego podniecenia w oczekiwaniu na mie wydarzenie na przykad podczas jazdy samochodem do parku to metody zniechcenia powinny odnie dobry skutek. Czsto wystarczy tylko zmiana codziennej rutyny czy miejsca spaceru, aby pies nie by absolutnie pewny swoich przewidywa. Przewoenie psa w klatce samochodowej lub przywizanego na smyczy zwykle zapobiega szczekaniu podczas jazdy. Gdy szczekanie jest przejawem nadpobudliwoci, warto wwczas przejrze kwestionariusz ywieniowy, zamieszczony w rozdz. 9.

Ucieczki
Najczciej mamy do czynienia z ucieczkami z przydomowego ogrodu. Niektre psy osigaj w tym nie lada mistrzostwo i s w stanie pokona wszystkie utrudnienia, wymylane przez waciciela, czy podkopujc si, czy przeskakujc je gr. Najlepszym rodkiem zaradczym jest

zapewnienie psu odpowiedniej porcji spacerw i zajcia. Ponadto rozway trzeba nastpujce kwestie. 1. Czy s jakie powody, skaniajce psa do ucieczek. 2. Czy pies ma po temu moliwoci. Usunicie powodw, ktre skaniaj psa do ucieczki, moe by trudne. Jeli bowiem ssiad ma zawsze przygotowane ciasteczko dla naszego pieska, to ten z pewnoci chtnie bdzie go odwiedza. Zwyczaj wyrzucania pod koniec tygodnia remanentw" ze spiarni czy lodwki, pakowanych w osobny plastikowy woreczek, to dla psw z ssiedztwa pikny prezent co tydzie. Innym powodem moe by znudzenie psa brakiem jakichkolwiek zaj prbuje wwczas znale je sobie sam. W tym przypadku spacery i zajcia w terenie powinny zmniejszy ch samodzielnych wypraw. Warto te zastanowi si nad sposobem uniemoliwienia ucieczek. Podwyszenie ogrodzenia nie jest tu specjalnie skuteczne lepiej postawi je pod ktem (okoo 45 stopni) do wewntrz. W duym ogrodzie wydzieli mona mniejszy obszar, ogrodzony tak, aby ucieczka staa si niemoliwa. Gdzieniegdzie, w tym na szczeglnie du skal w USA, stosuje si specjalne ogrodzenia, emitujce niemie syngay dwikowe, gdy pies zbliy si zanadto, a nawet dajce lekki impuls elektryczny. Nie jestem przekonany, czy s to metody najwaciwsze, ale czasem trzeba je zastosowa w sytuacjach wyszej koniecznoci na przykad, gdy mieszkamy w pobliu terenw owieckich.

Gryzienie
Dlaczego psom zdarza si ugry, wyjaniam w rozdziale 14. Zupenie inne s przyczyny, dla ktrych gryz mae szczenita (patrz rozdz. 2 faza socjalizacji od 14 do 49 dnia). Ostre jak igy zbki szczeniaka mog nam zada bl. Nie naley jednak kara szczeniaka za takie zachowanie waciwa reakcja to naladowanie reakcji szczenit na ugryzienie, sprbujmy wic wyda z siebie wysoki, skamlcy pisk. atwo zauwaymy, e po usyszeniu takiego pisku szczeniak nie bdzie ju gryz tak mocno. Stopniowo za nauczy si nie gry wcale. Takie postpowanie jest skuteczne w odniesieniu do wszystkich szczenit do 18 tygodnia ycia. Pniej, kiedy mleczne zby wymienione s na stae, ugryzienia maj ju zupenie inne znaczenie bez wzgldu na to, jak szkodliwie mog wwczas wyglda dla waciciela, s objawem walki o dominacj i musz by bezwzgldnie i szybko zwalczone. O tym, jak sprowadzi psa na waciwe miejsce w hierarchii stada, czytaj w rozdziale 3. Zastosowanie podanych tam sposobw zazwyczaj wystarcza.

Walka
Agresja, jak przejawia pies wobec innych psw poza terenem domu, opisana jest w rozdziale 13. Gorzej, jeli do walk dochodzi pomidzy psami przebywajcymi pod jednym dachem. Zazwyczaj, zanim waciciele zwrc si do mnie, maj ju za sob krtszy lub duszy okres starannego izolowania zwierzt. Doprowadza to jednak do stanu cigego napicia i atmosfera w domu staje si po prostu nie do zniesienia. Zazwyczaj do walk dochodzi pomidzy dwoma psami, z ktrych kademu wydaje si, e przewysza rywala swoj pozycj w sforze. Sytuacj czsto komplikuj waciciele, ktrzy d do tego, aby pies bdcy ich pierwszym domownikiem, zachowa dominujc pozycj mimo przybycia nastpnego. Rzadko jednak jest to moliwe i nowy pies prdzej czy pniej prbuje przej przewodnictwo. Najlepiej wwczas zostawi sprawy ich biegowi zwykle jedna walka wystarcza do wyjanienia sytuacji. Zwykle jednak waciciele nie potrafi pogodzi si z ponieniem" pierwszego ulubieca, nawet jeli on sam nie ma nic przeciwko temu. Prbujc wic kara lub izolowa zwycizc, aby emocje opady. One jednak nie opadaj, a wszystkie akcje wacicieli su tylko wspieraniu psa, ktry sta si ju podporzdkowany i zachcaj go do podejmowania walki o utracone pozycje. Tworzy to prawdziwe bdne koo. Rozumiem, e taka sytuacja jest nad wyraz nieznona, ale im mniej bdziemy si wtrca w

stosunki midzy dwoma psami, tym szybciej si one ustabilizuj chyba e trafimy, ku naszemu nieszczciu, na dwa zwierzta z charakterami urodzonych przywdcw (patrz rozdzia 2). W tej sytuacji trzeba si liczy z tym, e walki bd si tylko nasila i stawa si coraz groniejsze. Jedynym wyjciem pozostaje wwczas znalezienie odpowiedniego domu dla jednego z rywali. Jednak szans na znalezienie dobrych rk dla dorosego psa o zepsutej ju reputacji s do ograniczone. Pozostaje wwczas jedno jeszcze rozwizanie trzeba zaobserwowa, ktry z psw jest cho troch sabszy, i tego wanie wykastrowa. Powinien on wwczas przesta by obiektem silnej agresji ze strony drugiego samca. Jeli rwnoczenie postaramy si podbudowa pozycj silniejszego samca, karmic go pierwszego, dopuszczajc bliej naszego ka (uwaajmy przy tym jednak, aby nie straci naszej bezwzgldnie dominujcej pozycji w stadzie) to powinnimy uzyska stan ustalonej hierarchii. Zdarzao mi si spotka wacicieli, ktrzy w desperacji wykastrowali obydwa zwierzta taka decyzja nie zmienia jednak niczego w stosunkach midzy dwoma psami. Jedyne, co moe pomc, to konsekwentne faworyzowanie jednego z nich. Do gronych walk moe dochodzi take midzy dwiema sukami. Niektrzy twierdz nawet, e walczce suki s bardziej zajade od psw i mog pozagryza si na mier. Cho sam nie potwierdzam takiego pogldu, to jednak nie wykluczam zupenie jego prawidowoci. Zajado walk midzy sukami moe wynika z faktu, e w warunkach naturalnych tylko suki najwysze hierachi w stadzie maj cieczki i odchowuj mode, zatem walki midzy nimi s walk o przeycie gatunku. Cho by moe nie wszyscy si ze mn zgodz, to zalecam postpowanie identyczne, jak w przypadku walczcych samcw kastracj suki niszej rang.

Wskakiwanie na ludzi
Ten powszechny wrd psw rodzaj pozdrowienia ma take zdecydowany wyraz dominacji. Jeli dochodzi do niego pomidzy dwoma psami, to ten z nich, ktry pozwala na siebie wskakiwa, jest osobnikiem wykazujcym podporzdkowanie. Jak zatem wygldaoby, jeli pozwolilibymy na to naszemu psu? Zachowanie takie wystpuje ju u szczenit, ale wwczas jest prob o poywieniemode wilki witaj w ten sposb powracajcych do gniazda rodzicw, aby skoni ich do zwymiotowania nadtrawionego ju w odku pokarmu. Podobny cel maj powszechne prby dosignicia ludzkiej twarzy i jest to zachowanie instynktowne, podobnie jak i szczenice gryzienie. Oba te zachowania z wiekiem zmieniaj cakowicie swoje znaczenie. Pozwalajc, aby takie zachowanie przetrwao u dorastajcego psa, bezwiednie pozwalamy mu, aby nas dominowa. Podobnie ma si rzecz z odwiedzajcymi nas gomi wwczas wskakiwanie na nich trzeba odczytywa jako zamiar niewpuszczenia ich do gniazda. O tym za, kto ma by tam wpuszczony, musisz zadecydowa ty. Polecam w tym przypadku lektur rozdziau 3. Kiedy ju wszystkie kwestie dotyczce hierarchii w sforze zostan wyjanione, trzeba psa oduczy nabytego zachowania (patrz rozdzia 6) i wprowadzi inne formy powitania. Mona na przykad wymaga, aby przy powitaniu pies siedzia. Zalecane niekiedy sztuczki, jak przydepywa-nie ap u skaczcego psa popychanie go kolanem, s tylko strat czasu.

Wycie
Patrz szczekliwo.

Zjadanie odchodw
Zwyczaj ten nosi nazw koprofagii. W zasadzie jest to sprawa, ktr powinien si raczej zaj lekarz weterynarii, ale czsto moi klienci zwracaj si z tym do mnie, zwykle na marginesie innego problemu. Zachowanie takie jest u psw waciwie normalne, zwaszcza gdy dotyczy szczenit. W ten wanie sposb matka utrzymuje czysto w gniedzie, a szczenita naladujc j przyjmuj ten

obyczaj. Zwykle zanika on z wiekiem, w rzadkim tylko przypadkach utrzymujc si duej. Zjadanie wasnych odchodw przez dorosego psa powinno by wskazwk do wizyty u weterynarza, gdy moe by sygnaem zaburze organicznych, na przykad niedomogi trzustki. Niekiedy sami te moemy sta si mimowolnymi sprawcami takiego zachowania, jeli bdziemy zbyt ostro kara modego psa za nabrudzenie w domu. W ten sposb mona u niego wywoa skojarzenie, e najlepiej jest szybko zlikwidowa lady przestpstwa", aby nie zostao wykryte i nie skoczyo si kar (patrz rozdzia 15). Bywa te, e powodem jest sabe przyswajanie pokarmu lub te niewaciwy jego skad czy jako. Problem powinien wwczas rozwiza lekarz weterynarii (patrz te rozdziay 9 i 10, dotyczce ywienia).

Znaczenie terenu
Najczciej taka sytuacja zdarza si w przypadku samca, yjcego bez towarzystwa innych zwierzt z wacicielk kobiet. Niespodziewanie w domu pojawia si mczyzna... Taki wanie scenariusz wydarze podaj mi zgaszajcy si po porad. Z moich dowiadcze wynika, e dla samotnego samca wystarczy dwa tygodnie, w czasie ktrych jest Alf bez zagroenia ze strony innego samca, aby gdy tylko taki si pojawi dochodzio do demonstracyjnego znaczenia terenu. Kiedy prosz klientw o opisanie, ktre miejsca w domu s szczeglnie czsto znaczone, zawsze okazuje si, e jest to gwnie sypialnia pana (patrz rozdzia 13). W wielu przypadkach znaczenie terytorum pojawia si jako reakcja na wszelkie zmiany w domu, ktre w mniemaniu psa mog zagrozi jego pozycji w domu. Mog to by na przykad narodziny dziecka albo tylko czste wizyty maego wnuczka powodujce, e na psa nie zwraca si wwczas dostatecznej uwagi. Wiele zatem zaley od tego, jak pies postrzega swoj pozycj w domu i zazwyczaj jasne ustalenie hierarchii w domu likwiduje problem (patrz rozdzia 3). Niekiedy moe on mie jednak podoe hormonalne jeli podejrzewamy, e tak jest w naszym przypadku, warto zasign opinii lekarza weterynarii, czy nie byaby wskazana kastracja. Moe ona da dobre skutki w przypadku psw, obsesyjnie znaczcych terytorium, bez wzgldu na to, gdzie si znajduj.

ebractwo
Nie jest to problem, ktrym si czsto zajmuj. Waciciele uwaaj na og, e ebractwo jest zachowaniem, ktrego sami nauczyli psa, nie mogc si oprze jego bagalnym spojrzeniom i ciekncej z pyska linie. Wspominam o tym po to, aby zwrci uwag, e w zachowaniu takim kryje si potencjalne niebezpieczestwo. Wikszo praw, obowizujcych w psim wiecie, dotyczy wasnoci, szczeglnie za wasnoci poywienia. Rzadko widuje si, aby pies prbowa wyebra jedzenie od drugiego psa. Owszem, moe on uporczywie przyglda si jedzcemu, ale zawsze z odpowiedniego dystansu. Jeli waciciel pozwala psu na przekroczenie tej zabronionej strefy, gdy je, daje mu tym samym moliwo przejcia pozycji lidera. To za moe sta si pocztkiem naprawd powanych problemw. Jeli ju wic nieopatrznie pozwolilimy psu na takie zachowanie, to nie pozwalajmy na nie ani dnia duej. Naley go stanowczo odprawia od stou w czasie naszych posikw, dopki nie nauczy si, e to co jest na naszym stole, nie jest przeznaczone dla niego. Jeli nie uda nam si tego osign, mona zastanowi si, czy aby pies nie jest po prostu stale godny na tyle godny, e pozwala sobie na zamanie podstawowej reguy psiego zachowania, ktra gosi, e nie wolno przeszkadza jedzcemu. Moe wchodzi take w rachub sabe przyswajanie pokarmu lub niska warto odywcza podawanej karmy. Trzeba wwczas zastosowa si do rad, podanych w rozdziale 10. Oglnie jednak rzecz ujmujc, im wyej postrzega pies swojego waciciela w hierarchii sfory, tym mniej skonny jest do ebractwa.