Natalia Mynek Uniwersytet Gdaski, Socjologia L-DZ, semestr III Funkcje spoeczne gminnych i dzielnicowych bibliotek W niniejszej pracy

pragn rozway jakie funkcje spoeczne peni dzielnicowe i gminne biblioteki. Uwaam za zasadne, by wyjani na pocztku czym biblioteka jest. Definicj przyjmowan przez GUS, stosowan w badaniach statystycznych statystki publicznej jest: Biblioteka (library) - Jednostka organizacyjna lub jej cz posiadajca uporzdkowany (zinwentaryzowany) zbir ksiek, czasopism i innych materiaw pimienniczych liczcy co najmniej 300 jednostek inwentarzowych, ktrej gwnymi celami s tworzenie i obsuga zbiorw oraz udostpnianie ich uytkownikom w sposb kontrolowany.1 Biblioteka jako instytucja istniaa ju w trzecim tysicleciu p.n.e. na przykad w Egipcie. W staroytnej Grecji najstarszymi byy biblioteka tyrana Polikratesa na wyspie Samos oraz Pizystrata w Atenach, ktre powstay w IV w p.n.e. Najsynniejsz natomiast bya biblioteka Ptolemeuszw. Podstawow funkcj tych bibliotek byo gromadzenie i wytwarzanie ksig.2 Dzi biblioteki dziel si na wiele rnych grup, podgrup i rodzajw, ze wzgldu na charakter rodowiska czytelniczego, formy wykonywanych usug, zakres tematyczny ksigozbiorw, form udostpniania zbiorw, terytorialny zasig dziaania i tak dalej. Biblioteki, ktrymi zajm si w tej pracy s bibliotekami publicznymi, regionalnymi i ze wzgldu na zakres tematyczny oglnymi. Biblioteka moe peni w spoeczestwie rne role. Jak wynika z bada3 przeprowadzonych w 2011 roku, 67% respondentw uczszcza do biblioteki w celu wypoyczenia ksiki, 34% aby poczyta, 38 % deklaruje, e w bibliotece poszerza horyzonty, zdobywa wiedz i informacje, 11% uwaa, e biblioteka jest sposobem na zagospodarowanie wolnego czasu, jako miejsce spotka towarzyskich i rozmw za bibliotek uwaa 9%, natomiast 5% respondentw twierdzi, e odwiedzajc bibliotek relaksuje si, wypoczywa. Czytanie bd wypoyczanie moe wic by czynnikiem pozwalajcym jednostce znale si
1 2 3 http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-22.htm [05.01.2013 godz. 14:49] http://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteka [05.01.2013 godz. 15.58] Hubert Borowski, Wizerunek i uytkowanie bibliotek publicznych. Raport z badania., Warszawa 2011

wrd ludzi. Biblioteka jest zatem miejscem skupiajcym ycie spoeczne, miejscem, w ktrym mona si spotka w celu wymiany pogldw, jak rwnie zwyczajnego pogadania, czy poplotkowania, chociaby z bibliotekark. Zdecydowanie tosamo biblioteki zostaa przytoczona jej rol biblioteki jako wypoyczalni, jednak zdaje si, e pod t dominant kryj si inne jej role. Z tych samych bada wynika, e 60% respondentw przychodzi do biblioteki nie w celu wypoyczenia ksiki, ale popracowania w ciszy. 46% uwaa, e biblioteki s centrum ycia lokalnego, 37% badanych jest przekonanych, e w bibliotece mogliby zorganizowa spotkanie towarzyskie, o jeden procent mniej z nich twierdzi, e mona przyj do tego miejsca w celu tylko poradzenia si w dowolnej sprawie bibliotekarza, 25% zgadza si ze stwierdzeniem, e do biblioteki mona przyj w celu spotkania si ze znajomymi. Wyaniaj nam si tutaj dwie funkcje biblioteki: placwka udostpniajca i wypoyczajca swoje zbiory oraz lokalne centrum kultury. Biblioteka w zakresie lokalnego centrum kultury moe oferowa w formie tradycyjnej lub nowoczesnej realizacj podstawowych zada zwizanych z wypoyczaniem i udostpnianiem ksiek/czasopism, lokaln informacj kulturalno-spoeczn, pomoc organizacyjn i merytoryczn dla lokalnych inicjatyw i przedsiwzi kulturalnych (k zainteresowa, amatorskich zespow teatralnych, folklorystycznych itd.), promocj regionu: jego osobowoci, folkloru, historii, wystawy oraz inne formy dziaalnoci kulturalnej. 4 Kolejn funkcj biblioteki, jest funkcja informacyjna. Biblioteki oferuj usugi informacyjne w oparciu o odpowiednio przygotowan kolekcj wasn oraz zasoby zewntrzne. Kolekcj unikaln w szczegach, konfiguracj informacji. W przeciwiestwie do innych instytucji komunikacji publicznej, biblioteka swoje kolekcje udostpnia bezpatnie. Ponadto organizuje i upowszechnia dostp do zasobw zewntrznych, wiatowych zasobw wiedzy, innych instytucji, Internetu. Biblioteka zajmuje si niwelowaniem barier dostpu do informacji.5 Umoliwia jej uytkownikom dotrze do tego, czego potrzebuj w momencie, gdy nie s w stanie uzyska tych informacji we wasnym zakresie. Z rnych powodw. Na przykad na skutek nie posiadania komputera podczonego pod sie internetow bd niewystarczajcego budetu na zakup ksiki. Na paszczynie lokalnej, biblioteki rwnie udostpniaj informacje dotyczce budetu gminy/miasta, foldery, biuletyny, gazetki lokalne i samorzdowe, protokoy z posiedze wanych organw samorzdowych, lokalne programy i projekty planowanych i zrealizowanych
4 5 Jan Woosz, Bibliotekarstwo publiczne wobec zmian i wyzna, w: Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom wojewdzki, SBP, Warszawa 1999 r, s. 9 Streszczenie artykuu Sabiny Cisek: http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/html/cisek.html [05.01.2013 godz. 15:38]

przedsiwzi. 6 Ponadto, jak wynika z Manifestu Bibliotecznego UNESCO z 2004 roku, bibliotek publiczn uznaje si za lokalny orodek ksztacenia ustawicznego i zapoznania si z nowymi technikami informacyjnymi.
7

Wie si to przede wszystkim z nabywaniem umiejtnoci poruszania si w

sieci, poznanie i oswojenie si ze sprztem komputerowym, stay dostp do informacji dla osb ksztaccych si i podnoszcych kwalifikacje. Nastpnie chciaabym omwi funkcj edukacyjn. Zdaje si, e od zawsze do zada biblioteki naleao wspieranie edukacji zarwno sformalizowanej jak i spontanicznej. Funkcja edukacyjna bibliotek przede wszystkim polega na tworzeniu zaplecza edukacyjnego dla uczniw i studentw (a wic edukacji formalnej). Nie dotyczy to wycznie naukowych bibliotek, a rwnie lokalnych, w zwizku ze wzrostem studentw studiw zaocznych, ktrzy zazwyczaj mieszkaj w znaczcej odlegoci od orodkw akademickich. Biblioteki staraj si wic gromadzi ksiki specjalistyczne, naukowe, przeznaczone dla tego rodzaju uytkownikw. Tworz rwnie zaplecza edukacyjne dla edukacji nieformalnej oraz ustawicznej: obowizkiem biblioteki jest opracowanie materiaw i narzdzi, wspomagajcych samoksztacenie uytkownikw.8 Ponadto tworzenie zaplecza do ksztacenia i samoksztacenia (np. edukacja elektroniczna na odlego). Edukacyjna rola bibliotek ma znaczenie w skali budowania spoeczestwa uczcego si oraz w skali indywidualnej. Kolejn funkcj biblioteki jest funkcja obywatelska. "Biblioteka - w szczeglnoci publiczna poprzez swoje oddziaywanie - ekonomiczne, rodowiskowe, edukacyjne - stwarza podstawy obywatelstwa, ktre s warunkiem demokracji partycypacyjnej. Obywatelstwo zakada prawa: obywatelskie (cywilne), polityczne, spoeczne i ekonomiczne".
9

Biblioteka jest jedn z instytucji

strzegc powszechnego prawa do informacji, co wicej informacje udostpnia. Oferuje rwny dla kadego uytkownika dostp do zbiorw, informacji i innych usug. Ponadto, jak wspomniaam wyej, ma niepodwaalny wkad w organizowaniu, kolekcjonowaniu, udostpnianiu informacji samorzdowych, lokalnych. Biblioteka obsuguje rne grupy uytkownikw: dyskryminowanych z rnych wzgldw, oraz tych, ktrzy z biblioteki nigdy nie korzystali itp. Przede wszystkim biblioteki wspieraj wolno intelektualn, rnorodno kulturow, prawa mniejszoci. S instytucjami zbiorowej pamici. Biblioteki regionalne wspieraj patriotyzm lokalny poprzez
6 7 8 9 Jan Woosz, Bibliotekarstwo publiczne wobec zmian i wyzna, w: Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom wojewdzki, SBP, Warszawa 1999 r, s. 10 Tame. Streszczenie artykuu Sabiny Cisek: http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/html/cisek.html [05.01.2013 godz. 15:38] Zybert, E. B. red. 2000. Biblioteka w otoczeniu spoecznym. Warszawa: Wyd. SBP

organizacj wystaw fotograficznych, udostpnianie biuletynw i folderw, wspieranie lokalnych artystw poprzez wieczorki poetyckie, tzw. wieczornice, pracownicy bior udzia w organizacji czasem nawet inicjowaniu wydarze lokalnych typu festyny, spotkania z wadzami miasta. Nastpna funkcja rozrywkowa. W lokalnych bibliotekach funkcjonuje co na ksztat wietlicy dla dzieci. Oczywicie nie wszystkich. W dziale dla dzieci i modziey mona spotka si z wydzielonym obszarem wypenionym zabawkami dla najmodszych uytkownikw biblioteki. Na przykadzie biblioteki w Lborku, zabawy organizowane s przez pani Hann Lewandowsk, ktra zarzdza Jam Smoka Obiboka. Pierwotnie byo to amatorskie koo teatralne dziaajce przy bibliotece. Aktualnie pani Hania Lewandowska, poza kontynuowaniem dziaalnoci teatralnej, zajmuje si organizowaniem rozrywki dla lokalnej dzieci i modziey poprzez na przykad Smocze noce, ktre polegaj na spotkaniu si w Jamie, wsplnych plsach, grach, zabawach edukacyjnych, czytaniu, wystawianiu krtkich inscenizacji przez ca noc. Ponadto organizowanie okolicznociowych wieczornic, konkursw mobilizujcych modzie. W bibliotekach mona spotka z rozrywkami dla bardziej wymagajcych, starszych uytkownikw, typu wieczory poetyckie, wernisae, konkursy poetyckie, spotkania z autorami. Istotny jest zwizek biblioteki z wykluczeniem spoecznym, czy inaczej marginalizacj. Marginalizacja oznacza wykluczenie jednostek, grup spoecznych czy nawet caych spoeczestw z udziau w yciu spoecznym. Zdarzaj si osoby, ktre boj si wej do biblioteki. Przyczyn jest caa masa i nie sposb je wszystkie wymieni, sdz, e tymi rzucajcymi si na pierwszy plan mog by rnorodne czynniki zwizane ze stanem zdrowia: na przykad kalectwo/okaleczenie, widoczna uszczyca, osoby niewidome; czynniki ekonomiczne, typu bezrobocie, braki w wyksztaceniu, analfabetyzm, odmienne preferencje yciowe. Jednak sama instytucja jest otwarta, nie selekcjonuje, nie wybiera. Za pomoc technologii informacyjnych stara si niwelowa wykluczenie. Dziaalno biblioteki moe umoliwi do zasigania informacji i rozwoju kulturowego osobom, ktre mieszkaj w znaczco duej odlegoci od orodkw kultury oraz tym, ktre maj trudnoci w poruszaniu si. Co wicej, biblioteki mog uatwi ycie bezrobotnym udostpniajc informacji o wolnych miejscach pracy w postaci tablic ogoszeniowych, rozprowadzania lokalnej prasy. Dodatkowo w bibliotekach moemy znale ksiki wydane w jzykach mniejszoci narodowych, niebywale czsto nie akceptowanych przez spoeczestwo. Na piedestale funkcji biblioteki klaruje si funkcja komunikacyjna. Komunikowanie jest elementem jednoczcym, przekazujcym wartoci i budujcym zaufanie. Biblioteki przede wszystkim porednicz w komunikacji. Wedug profesora Jacka Wojciechowskiego ich zadaniem

jest mediacja pomidzy zasobami komunikacyjnymi - take tymi z sieci (...) - a publicznoci skupion wok biblioteki" "
10

. W tym kontekcie mediacja polega na poredniczeniu midzy

treciami komunikacji publicznej a spoeczestwem. Pod treciami komunikacji publicznej kryje si fikcja, informacja, wiedza. Biblioteka selekcjonuje, filtruje informacje i wiedz, ktr mona posi za jej porednictwem, z jej rk wedug potrzeb uytkownikw, z punktu widzenia treci i formy. Biblioteki peni wiele znaczcych rl w yciu spoeczestwa. Wypeniaj misje wobec ludzkoci oraz jednostek. Oczywicie nie kada placwka peni wymienione w pracy funkcje. Nie kada bowiem ma ku temu warunki, chociaby finansowe czy przestrzenne. Biblioteka przeksztaca si, modernizuje pod ktem jej uytkownikw, a take stara si urozmaica czas dzieci i modziey by moe po to, aby nie zostali pochonici przez gry komputerowe i filmy animowane negatywnie wpywajce na socjalizacj. S miejscem wyciszenia, spotkania ze znajomymi, znalezienia si wrd ludzi. To ostatnie szczeglnie jest wane dla osb z jakich przyczyn samotnych. Biblioteka daje wolno intelektualn, sprzyja samoksztaceniu si i rozwojowi. Pomaga rozwija nasze pasje, poszerza horyzonty, zdobywa nowe dowiadczenia. Pogbia nasz patriotyzm lokalny, udostpnia informacji o yciu publicznym, o sprawach samorzdowych. Organizuje czas wolny i rozrywk dla uytkownikw w kadym wieku, rozwija kapita kulturowy w najszerszym tego okrelenia znaczeniu. Niweluje marginalizacj. Udziela informacji, przeobraa si wraz z postpem technologicznym, poredniczy w komunikacji jednostki ze wiatowym zbiorem informacji i wiedzy. Generalnie biblioteki s czci organizmu spoeczestwa, niemniej jednak czsto niedocenian.

10 J. Wojciechowski, Biblioteka w komunikacji spoecznej, Warszawa 2010

Bibliografia 1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Biblioteka 2. 3. 4. http://www.stat.gov.pl/gus/definicje_PLK_HTML.htm?id=POJ-22.htm http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/html/cisek.html Borowski H., Wizerunek i uytkowanie bibliotek publicznych. Raport z badania., Warszawa 2011 5. Wojciechowski J., Biblioteka w komunikacji spoecznej, Warszawa 2010 6. Woosz J., Bibliotekarstwo publiczne wobec zmian i wyzwa, w: Funkcje ponadlokalne bibliotek publicznych poziom wojewdzki, SBP, Warszawa 1999 7. Zybert, E. B. red., Biblioteka w otoczeniu spoecznym, Warszawa 2000