ANTROPOLIGIA KULTUROWA

Wykad.

! ANTROPOLOGIA:
[gr. nthrpos czowiek, lgos myl, sowo+ dyscyplina naukowa zajmujca si holistycznym opisem czowieka zarwno jako gatunku biologicznego, jak i twrcy kultury nauka o zmiennoci jego cech anatomicznych i fizjologicznych w czasie i przestrzeni bada filogenez i ontogenez czowieka oraz zrnicowania midzygrupowe, np. rasowe (antropologia fizyczna, obejmujca opis ras ludzkich i ludw Ziemi) obecnie wyodrbnia si take antropologi filozoficzn (zwan te filozofi czowieka), kulturow, spoeczn i religijn (np. antropologia biblijna).

Antropologia to nauka o czowieku. Subdyscypliny antropologii: etnolingwistyka archeologia biologia

Antropologia filozoficzna natura bytu jak jest czowiek, kim jest czowiek? Antropologia fizyczna (filogenetyka) zajmuje si poszukiwaniem odp. na pyt. skd wzili si ludzie?. Wykorzystuje paleantropologie (wykopaliska, poszukiwanie pozostaoci po czowieku) Antropologia populacyjna dlaczego czowiek jest tak zrnicowany rasowo,; skompromitowana przez np. hitlerowcw; antropometria miaa udowodnid fizyczne zrnicowanie czowieka. Antropologia ontogenetyczna zajmuje si rozwojem indywidualnym czowieka, prawidowym rozwojem. Antropologia kulturowa: Etnologia (buduje teori kim jest czowiek, jako twrca kultury) oglna i szczegowa (zajmuje si pewnymi fragmentami rzeczywistoci) Etnografia (opis, zbir artefaktw) etnomuzykologia

Czowiek jako twrca kultury, tworzenie kultury wyrnia go od pozostaych gatunkw. Antropologia bada zwizki midzy natur a kultur

natura dana kultura tworzona w oparciu o natur

Relacje midzy kultur a osobowoci, wpyw kultury na osobowod Relacje midzy kultur a strukturami ludzkiego umysu, mylenie cech charakteryzujc obiekty, formuy mylenia. Dziedzictwo kulturowe to, co stworzone kiedy mwi o tym jacy my dzi jestemy.

ANTROPOLOGIA STOSOWANA
Antropologia praktyczna Inynieria spo. = Antropologia stosowana dziaanie nastawione na wywoanie pewnej zmiany spo. Ktre z ustaleo teoretycznych bd nam przydatne? Zy opis moe prowadzid do wielu bdw Problemem, ktrym si zajmujemy jest obserwacja, proba kierowana przez instytucje; obserwacja rzeczywistoci spo., jej potrzeb z upywem las potrzeby s inne

Etapy inynierii spo. I. II. III. Identyfikacja problemu Ustalenie hipotez Ustalenie twierdzeo: Charakter diagnostyczny raport diagnostyczny, diagnoza wczeniejszych badao, ktre prowadzilimy Charakter terapeutyczny formujemy pewne propozycje terapii, co zrobid aby to zmienid Charakter prognostyczny jeli zrobimy co, to co si wtedy wydarzy Interwencja uczestniczca: Stajemy si aktorem zdarzeo spo. dla np. instytucji wadzy (administracji paostwowej) moemy inicjowad dialogi, rozwizywad problemy; dla organizacji poza rzdowych

IV.

W jakie role moe wchodzid antropolog? To zaley z jakim krajem mamy do czynienia Antropolog obcy wywodzcy si spoza badanej spoecznoci Antropolog swj W ROLI URZDNIKA KOLONIALNEGO technik , inynier, przekazuje wiedz np. o koloniach, stwarza administracj, ktra miaa uatwid zrozumienie danej spo., pomc w rozwizywaniu problemw W ROLI DORADCY CZY EKSPERTA pomoc w rozwizywaniu konfliktw, potrzebni g. dla administracji publicznej W ROLI BADACZA POTRZEB badaj potrzeby spo. i realizuj je W ROLI PLANISTW planuj dziaania, czasami na jedno pokolenie, dziaania dugo falowe

A.

B. C. D.

E. W ROLI ADWOKATW adwokaci kulturowi, adwokaci kulturowi zajmuj si kryminalistyk, badaj kontekst kulturowy zbrodni F. W ROLI ANTROPOLOGW KLINICZNYCH lekarze, pomocnicy; antropolodzy kliniczni pomagaj zrozumied rnice kulturowe, zachowanie rnych kulturowo pacjentw G. W ROLI AGENTW ZMIANY antropolodzy swoi, ktrzy wyksztacili si w innym miejscu i wrcili badad swoj spo. H. W ROLI OCHRONY WSPLNOT I. W ROLI SZKOLENIOWCW np. agenci zmiany, biznesmeni, ktrzy musz zrozumied rnice kulturowe w biznesie J. W ROLI ANTROPOLOGW KOMERCYJNYCH ANTROPOLOGICZNE PROBLEMY Z KULTUR Opozycje: KULTURA Stan porzdku nie jest Konieczna nie zawsze jest Zniewala, bo narzuca nam normy, ma charakter regulatywny, a z drugiej str. uwalnia nas od instynktw Wolna wola Mentalnod, wiadomod Musi odnosid si do natury NATURA Stan chaosu Natura jest zawsze i wszdzie Spontaniczna wiat zniewolony i kierowany niezalenie od woli, rzdz instynkty, wiat niewiadomy Jest samowystarczalna Istnienie niezalene od ludzi

KULTURA CYWILIZACJA wiat ducha, intelektu, idei wyraajcych wiat techniki, technologii, rzdzi si si w sztuce prawami Cywilizacja ostatnim etapem procesu kultury Mona byd kulturowo rozwinitym a cywilizacyjne zacofanym (np. Rosja) lub odwrotnie: rozwinitym cywilizacyjnie a kulturowo zacofanym. CYWILIZACJA KONGLOMERATEM KULTUR zderzenie cywilizacji w wyniku konfliktw cywilizacyjnych; wiksze konflikty i napicia s w wikszym stopniu w obrbie ni midzy nimi

KULTURA
Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn zebrali wszystkie def. kultury i stworzyli jedn Wszdzie jest kultura (nawet w szafie ;)) Sowa wytrychy: kultura, tosamod Sowo pochodzi z aciny cultura W staroytnym Rzymie kultura uprawa ziemi, pniej uprawa ducha Najpierw traktowana rzeczowo, pniej przymiotnikowo, teraz jako byt sui genesis Kultura traktowana:

o o

Zewntrznie sposb mwienia, stroju, zachowania, dziaania; zobiektywizowany; dajcy si obserwowad Wewntrznie zinternalizowany

ELEMENTY / WYMIARY KULTURY ZEWNTRZNEJ: (na przykadzie domu) 1. Materialno-techniczny 2. Spoeczny (dom przystosowany do warunkw spo., np. kiedy w domach by pokj dla suby) 3. Ideologiczny (mj dom moja twierdza, np. kamieo wgielny, wieniec, elementy sakralizujce w domu) 4. Psychologiczny (emocje zwizane z domem) SEMANTYCZNE ROZUMIENIE KULTURY: Poszukiwanie znaczeo kulturowych elementw Element sakralny poszczeglnych przedmiotw w danej kulturze (maski pogrzebowe), a u nas, w naszej kulturze nie maj takiego znaczenia Zmieniamy kontekst, rozumienie si zmienia Gesty, dziaania maj znaczenie inne w kadej kulturze Kada kultura generalizuje pewne sensy Kultura jako system znaczeo, ktre musimy znad eby je rozumied Kultury rni si znaczeniami elementw, tym jak s rozumiane, wykorzystywane Kultura efektem ludzkich aktywnoci Kultura skumulowanym dziedzictwem danego spo. Kultura symbolem imitacji i innowacji (aspekt psychologiczny). Jako symbol imitacji: powielanie wzorw, powtarzanie, naladownictwo Dystrybutywna def. kultury kada kultura jest odrbn caoci Normatywna def. kultury proces regulatywny wytwarzajcy normy i wzory zachowao, przepisy

Kultura postfiguratywna Margaret Mead Kultura prefiguratywna TYPY DEF. KULTURY: Wg A. Kroebera: Opisowo-wyliczajce (enumeratywne, nominalistyczne) historyczne (nacisk na spoeczne dziedzictwo) normatywne (nacisk na imperatywne funkcje kultury, to co obowizuje) psychologiczne (nacisk na psychologiczne mechanizmy ksztatowania si kultury) strukturalistyczne (nacisk na caociowy charakter kultury jako systemu)

RODZINA I POKREWIEOSTWO F. Engels pochodzenie rodziny

Nie ma uniwersalnego wzoru rodziny. RODZINA: I. II. maeostwo jest pierwsz czci skadow rodziny potomstwo jako II czd

Problemy wspczesnej rodziny: niewspmierny rozwj pci niewspmiernod oczekiwao pci

Fundament rodziny nieusuwalny zwizek pokrewieostwa AWULKULAT wujowie zajmuj si wychowywaniem dzieci (chopcw) zamiast ojca MAEOSTWO MONOGAMICZNE zwizek kobiety i mczyzny zalegalizowany, trwajcy w tym samym czasie, zwizek ustanowiony prawnie WIELKOKROTNA MONOGAMIA wielokrotna zmiana maonkw WIELORODZINA KOHABITACJA MAEOSKA In. Konkubinat, rodziny mieszkajce razem, lecz para nie ma lubu Bronisaw Malinowski maeostwo nigdy nie jest wolne w tym sensie, e kady mczyzna miaby swobod polubienia kadej kobiety. Aby si pobrad, dwoje ludzi musi wejd ze sob w kontakt. W spo. pierwotnych jest to moliwe, gdy nale do tego samego plemienia lub plemion, ktre wchodz z sob w kontakt w czasie pokoju i wojny. Std endogamia plemienna lub naturalna jest pierwszym warunkiem maeostwa. Natomiast endogamia waciwa jest regu dozwalajc na maeostwo czonkw te samej sekcji, a zabraniajc zwizkw pomidzy czonkami dwch rnych sekcji. (Indie) Egzogamia jest to sys., w ktrym uwaa si za spokrewnione wiksze grupy ludzi, a ich czonkom zabrania si wchodzenia ze sob w zwizki maeoskie. Sys. ten jest zwizany z org. klanow i obejmuje najwiksz gr. ludzi, gdy opiera si na dwudzielnej org. i zakazuje stosunkw lub maeostw z poow czonkw danego plemienia. Formy maeostwa: Do g. form maeostwa zaliczymy monogami, poligini, poliandri oraz maeostwo grupowe. (B. Malinowski) POLIANDRIA - forma maeostwa, w ktrej jedna kobieta ma jednoczenie wielu mw a zwizek ten jest usankcjonowany prawnie. Poliandria jest najrzadziej wystpujc form maeostwa poligamicznego. Jej wystpowanie jest prawie zupenie ograniczone do terenw wyynnych Indii pd., Azji rodkowej. POLIGINIA - stanowi form maeostwa, w ktrej kilka on jest zwizanych z jednym mem. Kada z nich posiada status legalnej maonki, za ich dzieci s uwaane za legalnych potomkw ma. Jako instytucja, poliginia wystpuje we wszystkich czciach wiata.

MONOGAMIA - jest najwaniejsz form maeostwa, dominujc w wielu spoecznociach. Przejawia si statystycznie rzecz biorc w przygniatajcej wikszoci wypadkw oraz stanowi wzr i prototyp maeostwa. KRYTERIA RODZINY: 1. Rodzin charakteryzuje wsplne zamieszkiwanie zespou rodzinnego 2. Dzi wsplne zamieszkiwanie jest wtpliwie min. z powodw rnych emigracji (emigracje wahadowe) 3. Rodzina stanowi podstawow jednostk gospodarcz, wspdziaanie gospodarcze. 4. Rodzina tworzy mikrowiat kulturowy. 5. Peni okrelone funkcje. Niektre funkcje rodziny nie dotycz wszystkich jej czonkw. Rodzina musi wypeniad wszystkie funkcje. FUNKCJE RODZINY: 1. Materialno-ekonomiczna Problem: nie da si sprowadzid rodziny tylko do wymiaru materialno-ekonomicznego. 2. Opiekuoczo-wychowawcza W sensie fizycznym, psychicznym, moralnym, odwouje si do poczucia bliskoci, opiekuoczoci 3. Prokreacyjna Cel maeostwa dzieci Problem: coraz czciej maeostwa nie chc mied dzieci. 4. Seksualna 5. Legalizacyjno-kontrolna 6. Socjalizacyjna, enkulturacyjna 7. Klasowa osoba z takiego domu nie powinna tak robid 8. Kulturalno-towarzysko-rekreacyjna 9. Emocjonalno-ekspresyna Nauka wyraanie emocji w rodzinie. Do poszczeglnych funkcji przypite s konkretne wizi emocjonalne, pokrewieostwa, materialne, seksualne. Poprzez rodzin dziedziczymy presti spo. Kapitay materialne i kulturowe wynosimy z domu. RODZAJE RODZINY / TYPY: 1. Monogamiczna 2. Poligamiczna (poligynia, poliandria) Ze wzg na dobr maeoski:

3. Endogamiczna 4. Egzogamiczna 5. Partnerska. Ze wzg na pokrewieostwo: 6. Matriarchalna - wadza naley gwnie do matki i ony (1. uprzywilejowana pozycja kobiet, 2. szczeglny kult dla tzw. kobiecych czynnoci np. macierzyostwa) Taki typ rodziny zbudowany jest wok podstawowej wizi midzyludzkiej jak jest wi midzy matk a dzieckiem. Kobieca zdolnod tworzenia ycia musiaa jawid si jako co w najwyszym stopniu nadprzyrodzonego, magicznego i cudownego. Wiele cech wynika ze specyfiki matczynej mioci wzgldem dziecka. Ot miod matczyna cechuje si bezwarunkowoci, co oznacza dla dziecka pewnod mioci. Wyszod kobiety wypywaa przede wszystkim z jej tajemniczej zdolnoci rodzenia, ktr dzielia ona z natur drugim wielkim przedmiotem czci. Zrodzenie ustanawiao wizi krwi, ktre stanowiy zasadnicze wizi spajajce spoeczeostwo. 7. Rodzina patriarchalna - wadza i presti nale gwnie do ojca i ma. Uprzywilejowana sytuacja mczyzny, wyczna jego odpowiedzialnod za byt i standard ycia rodziny, wyczne prawo do podejmowania strategicznych decyzji podzia zadao oparty o kryterium pci. Wadza jest oparta na uznaniu regu, za ktrymi stoi sia, a nie na poszanowaniu wizw krwi i mioci. 8. Matrylinearna - Linia przodkw lub potomkw wycznie kobiecych czyli matka, matka matki, babka macierzysta matki, itp. W linii tej nigdy nie wystpuj mczyni, chyba e jako ostatnie ogniwo. 9. Patrylinearna - Linia przodkw lub potomkw wycznie mskich czyli ojciec, ojciec ojca, dziadek ojczysty ojca, itp. W genealogii jest to linia dziedziczenia nazwiska W linii tej nigdy nie wystpuj kobiety. Genetycznie jest to dziedziczenie po chromosomie Y, ktry przekazywany jest jedynie z ojca do syna, nigdy do crki. 10. Bilinearna - linia przodkw lub potomkw po obu stronach maeostwa. Dziedziczenie nastpuje po obu liniach pokrewieostwa. 11. Matrylokalna maeostwo zamieszkuje w domu rodzinnym ony. Mczyzna wczony zostaje do grupy, w ktrej yje ona. 12. Patrylokalna Maeostwo zamieszkuje w domu rodzinnym ma. Kobieta wczona zostaje do grupy, w ktrej yje m. 13. Neolokalna - Wystpuje najczciej w nowoczesnych spoeczeostwach. Maeostwo zamieszkuje osobno od rodzicw we wasnym domu. LEWIRAT Levi brat, nazwisko ydowskie ze Starego Testamentu; polubienie wdowy przez brata jej zmarego ma, stanowice u niektrych ludw (np. staroytni Izraelici, Hindusi, Arabowie) zwyczaj obowizujcy dla zapewnienia cigoci rodu. Typ nawet jeli ma on, musi zaopiekowad si rodzin zmarego brata, pocztki poligamii. SORORAT Soror siostra; zwyczaj nakazujcy polubienie przez mczyzn siostry lub sistr (zazwyczaj kolejno) swojej ony (lub narzeczonej), jeli jest ona bezpodna albo po jej mierci. Praktykowane m.in. przez Buszmenw, Hotentotw. Sororatem nazywane czasami jest maeostwo poligyniczne z dwiema lub wicej siostrami. Sororat wystpuje zwykle w grupach plemiennych, w ktrych wane jest pochodzenie ony.

RELIGIA

Religiologia. Teologia nauka o Bogu. Problemy w religii: Wikaj si w to nasze wasne rozstrzygnicia o charakterze wiatopogldowym Mwimy o czym, co z def. ma charakter transcendentny (nierzeczywisty, nieskooczony) a opisujemy to sowami skooczonymi, itp.

Religioznawstwo badania religii w konkretnych aspektach Aspekty: A. B. C. D. E. F. Historia religii rozwj rel., yjemy na cmentarzyskach rel., wymieranie rel. Socjologia religii dlaczego? Kontekst spo. Psychologia religii aspekt indywidualny Geografia religii gdzie? Jakie s g. krgi i przemieszczanie gr. rel., pielgrzymki rel. Antropologia religii Etnoreligioznawstwo zwizek rel. Z etnologi

Teorie wyjaniajce religi: Bstwo jest traktowane jako idea monarchy Personifikacja si przyrody (mitologia grecka, rzymska) Przenikanie do jzyka kwestii rel. Np. ognisko domowe

Koncepcje antropologiczne religii: Taylor zaczyna si czowiek wtedy, kiedy odkrywa mierd kult przodkw (wszystko si od niego zaczyna) nie wszystek umr Horacy

ANIMIZM z ac. anima dusza J. Frezer 3 stadia: stadium magii ludy staroytne, religia wysze stadium, magia traci znaczenie, nauka zastpuje rel., najwysze stadium. Koncepcja sekularyzacji im bardziej jestemy nowoczeni tym mniej religijni Mauss magia sympatyczna, czowiek magiczny Berger odkrywanie rzeczywistoci spo.

2 kraje najbardziej zmodernizowane, ale i tak majce bardzo wysoki poziom religijnoci: USA, Japonia Najbardziej ateistyczna paostwa: dawne NRD, Czechy Le Lepin umysowod czowieka pierwotnego - czowiek kieruje si emocjami, lkiem, strachem koncepcja Durkheim koncepcja sakralizacji, ubstwienia, rzeczywistoci spo. (koronacja krla aktem sakralizacji)

B. Malinowski funkcjonalistyczna koncepcja religii, funkcja jawna (jakie jest msc rel w zaspokajaniu potrzeb) i ukryta

Wierzymy w co, co jest: 1. Nadzmysowe, 2. Nadnaturalne, 3. W witod (sacrum, profanum) Rzeczywistod nadprzyrodzona jest dana, do poznania. Pomieszanie zmysw spotkanie z bogiem zawsze wpywa na czowieka *w Rosji Juro Dywi szaleniec boy+ Cechy religii pierwotnych: (podrcznik E. Nowickiej) Silne rozrnienie sfery sacrum i profanum, silne tabu: co wolno, czego nie wolno Opiera si na myleniu symbolicznym dlatego, e jzyk skooczony musi opisywad nieskooczonod dlatego opisywane przez symbole Wiara w przedmioty, osoby Religia a jzyk Religia a inne obszary rzeczywistoci spo. Religia a podziay spo. sankcjonuje podziay spo. (np.. rwnod w obliczu Boga)

FUNKCJE SPO. RELIGII: A. Wzmacnianie solidarnoci grupowej, rel. Pozwala budowad konformizm gr., kanalizowad konflikty B. Funkcja identyfikacji spo. podzia na my i oni, wyznaczanie granicy, tosamod C. Formuje i legitymizuje reguy kontroli spo. np. Stary Testament, legitymizacja uprawomocnia reguy spo., kara za zamanie regu, kontrola spo. D. Konstruowanie, wyznaczanie regu moralnych co wolno, czego nie wolno, okrela normy moralne E. Funkcja sensotwrcza, dostarcza pocieszenia, dostarcza sensu ycia Religia dualistyczna rel., w ktrej jest dobry i zy bg Monoteizm wiara w jednego boga F. Funkcja ekonomiczna organizuje dziaania G. Funkcja umacniania autorytetw H. Funkcja podtrzymywania wierzeo i tradycji RODZAJE WIERZEO: A. B. C. D. Politeizm - wielobstwo Dualizm dobry i zy bg Monoteizm Panteizm - jest pogldem, w ktrym Bg jest wszystkim i kadym, gdzie wszystko jest Bogiem, pogld filo. i teologiczny (niekiedy religijny) utosamiajcy wszechwiat (lub natur) z Bogiem (lub absolutem). Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, gosi za przenikanie absolutu we wszystkie substancje ziemskie.

E. Monolatria - oddawanie czci boskiej jednemu bstwu, bez zaprzeczania istnienia bstw czczonych przez innych. F. Animizm - wiara w to, e wszystko ma dusz, waciwa wierzeniom pierwotnym; take teoria, wg ktrej wiara w istnienie duszy jest niezbdna do powstania religii. G. Totemizm rodzaj wierzeo religijnych ludw pierwotnych zwizanych z kultem totemu (np. zakaz zabijania zwierzcia totemicznego) H. Szamanizm - jedno ze zjawisk charakterystycznych dla wierzeo i praktyk religijnych pierwotnych ludw zbieracko-owieckich, myliwskich oraz czciowo pasterskich. Szamanizm wystpuje w wielu lokalnych odmianach, ktre czy specyficzna rola szamana w kulcie. Szaman jest najczciej wybierany przez duchy, ktre daj o tym znad za pomoc wizji, snw i specjalnych znakw. Do najbardziej istotnych dziaao szamana nale: leczenie, wrenie, magiczna ochrona wasnej spoecznoci. Mandaryn nazwa urzdnika publicznego, dostojnika lub uczonego w cesarskich Chinach. Marabut w islamie zakonnik, pustelnik, czowiek pobony. W redniowieczu czonek bractwa bojownikw muzumaoskich mieszkajcych w warownych klasztorach. Take muzumaoski wity. Prorok postad charakterystyczna wystpujca w wielu religiach, uwaana za narzdzie bstwa powoane do wykonywania pewnych wanych zadao w jego imieniu. Szczeglna wraliwod i intensywnod ycia emocjonalnego umoliwia prorokowi przyjcie objawieo boskich. Prorok odkrywa ludziom przyszod, wyjania teraniejszod i przeszod. Odgrywa rol "sumienia" grupy spoecznej, religijnej, narodu. wity - pojcie znane w wielu religiach. Mianem witego okrela si mczennikw za wiar, mistykw, ludzi o wielkiej pobonoci, zaoycieli bractw religijnych i zakonw, rwnie filozofw i kapanw. wity peni funkcj wzorca osobowego, jest otaczany kultem, powierza mu si patronat nad miastami, kocioami, instytucjami, grupami zawodowymi itp. W Kociele katolickim kult witego zwizany jest z przekonaniem, e mog oni poredniczyd midzy wiernymi i Bogiem. Uznanie za witego poprzedza skomplikowany proces kanonizacyjny. ! kapan to nie szaman, szaman to nie czarownik ! TABU (M. Mauss) zakaz opiera si na zasadach negatywnych: nie rb, nie myl Tabu zwizane z tym, czego nie moemy robid, jed, mwid, gdzie nie chodzid

Rytualna ablucja czyszczenie si, obmywanie przed wejciem do meczetu Magia manipulacja siami nadprzyrodzonymi, steruje nimi. Sowo i gest podstawowym narzdziem dziaania magicznego.

STRUKTURALIZM
STRUKTURALIZM wie si z C. Lvi-Straussem. - badanie mitw, systemw pokrewieostwa w spo. pierwotnych, sposobw klasyfikacji itd. zasadza si na wyodrbnianiu podstawowych jedn. znaczcych i ustaleniu ich wzajemnych relacji. Ta analiza badawcza ma pokazad, jaki jest sens instytucji kulturowych i w jaki sposb przebiega ludzkie mylenie. Lvi-Strauss wykaza, e myl pierwotna nie jest "gorsza" od mylenia cywilizowanego, ale "inna".

Strukturalizm zakada, e rzeczywistod jest uporzdkowana i zorganizowana, inaczej ustrukturyzowana i tylko przez badanie struktur mona odkryd sens i funkcje elementw rzeczywistoci, struktury s zrnicowane, ale rwnie samowystarczalne, posiadaj one oglne i konieczne cechy struktura ma potrjny charakter: caoci, przeksztaceo i samosterowania (trwaod i niezmiennod), czowiek istnieje w ugrupowaniach spo., ktre s caociami; caoci te ulegaj przeksztaceniom, czyli transformacjom, a istnienie norm i sankcji spo. to zapewnienie samoregulacji sys. spo.; ksztat stosunkw spo. i kultury tj. obserwowalna rzeczywistod spo. i kulturowa jest zewn. wyrazem, znakiem nie uwiadamianych przez ludzi struktur. Struktury te s odnajdywane dziki transformacyjnej analizie strukturalnej. Struktury: 1. reguy zawierania maeostw krenie kobiet i wymiana ekonomiczna 2. mit mit jest sowem, czyli caoci znaczc nie jest tym co zawiera przekaz, ale sposobem znaczenia, form, - jest wtrnym elementem semiologicznym, tworzc znak caod jzyki kreolskie przenikanie si dwch jzykw skutkiem mieszania si kultur Ainowie lud japooski Jzyki sowiaoskie: rosyjski, ukraioskie, biaoruski, polski, czeski, sowacki, serbski, chorwacki, bugarski, macedooski Jzyki germaoskie: angielski, niemiecki, niderlandzki, szwedzki, duoski Jzyki romaoskie: francuski, hiszpaoskie, rumuoski, woski, portugaldzki Klasyfikacja jzykowa: na podstawie dialektw

Etnolekt - jzyk, dialekt lub gwara uywany przez wyodrbnion grup etniczn Klasyfikacja etniczna i jzykowa. Standaryzacja jzyka. Witalnod jzyka. Kryteria klasyfikacji obszarw etnicznych: Zwizane z kultura materialn w XIX w. Jzyk (decyduje o tym do jakiego narodu naleysz) Kryterium historyczne

NARD def. etniczno-kulturowe: F. Znaniecki, kategoria polityczna, a etniczno-kulturowe s rne, odmienne strukturalizm

Dwiczenia

Antropologia: Nauka o czowieku

Dziay antropologii: 1. Antropologia filozoficzna 2. Antropologia fizyczna / biologiczna zajmuje si ewolucj; opis czowieka od str. biol., fiz.; cechy biologiczna plemion, ras 3. Antropologia kulturowa / kultury Synonimy antropologii wg W. J. Burszty: Antropologia spoeczna Etnologia Etnografia

Rnice: Geograficzna Metaforyczne kryterium Historia

1. ETNOGRAFIA ma charakter opisowy, bada kultur materialn. Moe byd uwaana za metod terenow, metoda badao w stylu antropologicznym 2. ETNOLOGIA (Francja) poznawanie kultury symbolicznej (religia, magia, rytuay), kultura duchowa 3. ANTROPOLOGIA SPOECZNA (Wielka Brytania) ma wymiar spo., bada struktury plemion (kolonialny wytwr) 4. ANTROPOLOGIA KULTUROWA (USA) nastawiona na poznanie kultury symbolicznej, psychologizujca. Ma najszerszy zakres. W Polsce: 1. po. XIX w. ETNOGRAFIA 2. Po II W ETNOLOGIA (do lat 80) 3. Lata 90 ANTROPOLOGIA RELATYWIZM KULTYROWY podstawa antropologii, zjawiska innych kultur powinnimy oceniad z pkt widzenia badanej kultury

Rnice midzy SOCJOLOGIA a ANTROPOLOGI SOCJOLOGIA ANTROPOLOGIA

PRZEDMIOT BADAO Spo. nowoczesne, industrialne, europejskie, Spo. nieeuropejskie, obce, przedindustrialne,

nasze

przednowoczesne, spo. pierwotne PROBLEMATYKA Problemy wspczesnego spoeczeostwa Mity, magia, rytuay, rne od tego, co nasze PERSPEKTYWA Ograniczona, patrzymy na wasne spo. Holistyczna, porwnawcza TEORIA Funkcjonalizm, strukturalizm Funkcjonalizm, strukturalizm inna siatka pojciowa POZIOM METODY BADAWCZEJ Metody ilociowe Dominuj metody jakociowe

Przedmioty antropologii kulturowej: Rnorodnod kultur Subkultury (nawet w naszym spo.) Grupy mniejszociowe, etniczne

Cechy spo. tradycyjnego: Maa liczebnod Spo. homogeniczne Prostota struktury spo., egalitaryzm, brak podziau na warstwy, brak uwarstwienia, nie ma podziau pracy Spo. acefaliczne spo. bez wodza Nierozwinite pod wzg technologicznym Izolacjonizm: wiadomociowy, geograficzny Pimiennod, oralnod (wszystko przekazywane drog ustn) Mylenie mityczno-magiczne (magia podobieostwa, magia stycznoci) Brak pienidza Silne poczucie wsplnoty Poczucie przynalenoci do miejsca zamieszkania Solidarnod mechaniczna Organizacja opiera si na pokrewieostwie Zdecentralizowana wadza

Cechy spo. owiecko-zbierackiego: Rewolucja neolityczna Zmiany w liczebnod, pojawia si podzia pracy Spo. agrarne Pojawiaj si wodzowie, wadza

Przyczyny powstania antropologii: Istnienie spo. pierwotnych kultur Antropologia jako nauka praktyczna majca dad odp. Antropologia dyscyplin metolow, modelow

Spo. pierwotne atwo badad

EWOLUCJONIZM
Zapocztkowany w Anglii w II po. XIX w. Przedstawiciele: J. G. Frazer, E. Taylor, L. Morgan

Zaoenia ewolucjonizmu: Procesem dominujcym w ludzkich kulturach jest ewolucja Zmiana jest postpem Przebiega od form prostszych do form bardziej zoonych UNIWERSALIZM Podstawowa metoda badawcza: metoda porwnawcza polega na porwnywaniu, zestawieniu ze sob wielu elementw rnych kultur w poszukiwaniu ich genezy

WIARA:

Geneza zjawiska = wyjanienie zjawiska Powszechniki kulturowe / relikwie przedmioty, zjawiska, idee, ktre s obecne prawie we wszystkich kulturach wiata np. rodzina, schronienie, narkotyki ZMIANA KULTUROWA: 1. Proces przechodzenia caej kultury lub jej elementw z jednej fazy w inne Zmiana ciga Zmiana skokowa 2. Zmiana: Endogenna wewntrzsystemowe w ramach innowacji (badali ewolucjonici) Egzogenna zewntrz systemowe, dokonuj si pod wpywem kontaktu z innymi kulturami

DYFUZJONIZM
Przeom XIX i XX w.

Przedstawiciele: F. Rotzel, L. Frobenius, W. Shmidth Antropogeografia F. Rotzel Zmiana kulturowa wanym elementem antropologii kulturowej Popularnod zmiany spo.-kulturowej jest efektem globalizacji i glokalizacji

Nurty / szkoy w dyfuzjonizmie: 1. Antropogeografia geograficzny determinizm 2. L. Frobenius kompleksy kulturowe 3. Szkoa kulturowo-historyczna W. Shmidth, krgi kulturowe zasig wpywu danej kultury, np. kultury azteckiej 4. Szkoa pan egipska, koncepcja skrajnych dyfuzjonistw angielskich (E. Smith, E. Herry), kultura wywodzi si z jednego miejsca KONTAKT KULTUROWY proces bezporedniego lub poredniego, wzajemny lub jednostronny, wiadomy lub niewiadomy. Oddziaywanie na siebie gr. spo. ZDERZENIE KULTUR gdy kontakt jest na tyle silny, e pojawia si powizanie, dyfuzja, przenikanie si kultur. SZOK KULTUROWY zesp psychicznych, mentalnych pojawiajcych si w syt. kontaktu kulturowego, skutek niedopasowania nowej kultury z nasz DYFUZJA KULTUROWA proces przepywania / przenikania si elementw jednej kultury do drugiej, bezporednie lub porednie, pojedyncze lub w pakietach, forma kulturowego zapoyczenia AKULTURACJA przejmowanie wzorw z kultury, do ktrej nie naleymy, odmiana dyfuzji ASYMILACJA STRUKTUROWA gdy jedn. lub gr. przejmuje w dugotrwaym procesie wzory kultury, zajmuj pewne pozycje spo., caoksztat zmian. AMALGAMACJA KULTUROWA mieszanie si dwch rnych kultur, w skutek czego powstaje jedna kultura, A + B = C Efekt Bentona proces, dziki ktremu bycie innym stao si modne RELATYWIZM KULTUROWY pogld goszcy, e adna praktyka kulturowa nie powinna byd oceniana jako za sama w sobie, ale powinna byd oceniana w kontekcie, w ktrym wystpuje Twrca amerykaoskiej antropologii Frans Boas nie ma jednego pkt widzenia, jest ich wiele PERMISYWIZM KULTUROWY bezwarunkowa akceptacja dla wzorw innych ni moje bez wzg na moje pogldy Permisywizm jest przeciwieostwem relatywizmu RELATYWIZM: Opisowy (konstatacja) Normatywny (1. Poznawczy, 2. Moralny)

Epistemologiczny

RELATYWIZM OPISOWY deskryptywny, zrnicowanie kulturowe wytwarza u rnych ludw odmienne psychologiczne i spo. sposoby mylenia. RELATYWIZM NORMATYWNY skoro kada kultura dokonuje ocen zgodnie z wasnymi standardami to nie istniej adne uniwersalne, obiektywne standardy oceniania innych kultur RELATYWIZM EPISTEMOLOGICZNY pkt wyjcia jest silny, natura ludzka i umysowod ludzka s kulturowo zmienne, std te uoglnienie naukowe dot. kultury oraz oglne teorie kultury s z gruntu faszywe RELATYWIZM POZNAWCZY kade twierdzenie jest determinowane kulturowo RELATYWIZM MORALNY odnosi si do zdao oceniajcych, sdy etyczne, estetyczne s determinowane kulturowo

FUNKCJONALIZM
1922r. Wielka Brytania Przedstawiciele: B. Malinowski, A. Radcliffe-Brown

RELATYWIZM JZYKOWY
Lata 20, 30 XX w. Koncepcja Sapira Whorpa uywany jzyk wpywa w mniejszym lub wikszym stopniu na sposb mylenia, jzyk determinuje postrzeganie wiata osb go uywajcych Wydanie ksiki: 1928 M. Mead 3 studia. Dojrzewanie na Samoa, 1934 R. Benedict, 1945 R. Linton

WZR KULTURY ideay, modele, wzory dziaao, reakcji symboliczne zdefiniowane i uaktualniane

Podzia na kultur: a. Materialn b. Niematerialn (symboliczna) Rytua, obrzd, ceremonia, obyczaj, zwyczaj podobne, ale z pewnymi rnicami OBRZD: Dziaanie czowieka Moe byd indywidualny lub zbiorowy Dziaanie podejmowane w sferze publicznej, wsplnotowej Ten typ dziaania ludzkiego, ktrego wydarzenia/czynnoci dokonuj si w sferze poredniej (symbolicznej) a nie bezporedniej Ma charakter naturalny Wsplnota sama odczuwa potrzeb ycia w sferze obrzdowej

Moe byd pozytywny (np. chrzest) lub negatywny (np. voodoo)

CEREMONIA: Jest tworem sztucznym Zesp formalnych czynnoci, ktre maj dodad charakter uroczysty jakim wydarzeniom Funkcja: pomoc, kanalizacja uczud wsplnoty, wywoanie pozytywnych uczud

RYTUA: Rytua = obrzd Rytua jest wszym terminem od obrzdu Rytua to obrzd szczeglnie istotny dla danej spo., szczeglnie ceniony Moe byd pozytywny lub negatywny Dot. rzeczy wanych Niektre maj charakter rytuaw przejcia

Rytuay przejcia (A. von Gennep, 1909r.): a. Ten typ rytuaw, ktry pozwala jedn. lub gr. na zmian statusu, pozwala jej przejd b. Nie ma alternatywy funkcjonalnej FAZY: (na przykadzie obrzezania kobiet) a. Wyczenia (faza preliminarna) dziewczynka naznaczana, wyeliminowana ze wsplnoty b. Marginalizacji (faza laminarna) jeszcze nie jest kobiet, ale ju nie dziewczynk, zakazy, nakazy, co moe robid a czego nie, jest pomidzy wiatami c. Wczenia (faza poliminarna) MIT RYTUA Zwizek: o Mit odtwarzanie czasu pocztku, mwi o tym, co rytua pokazuje o Rytua ponowne stwarzanie wiata Mit to typ wiadomoci charakteryzujcy si poczuciem prawdziwoci przy jednoczesnym braku moliwoci weryfikacji tej prawdziwoci Mit jako: o Opowied (interesuje filozofw) o wiatopogld (interesuje socjologw) o Uniwersalna forma wiadomoci (interesuje psychologw) zdolnod ludzi do tworzenia mitw, potrzeba

STRUKTURALIZM
C. Levi-Strauss : 1949 Systemy pokrewieostwa, 1955 Smutek tropikw Lata 40, 50, 60 dominacja strukturalizmu (w Polsce lata 70, 80) Przedstawiciele: J. J. Rousseau, E. Durkheim, M. Mauss, F. Boas, A. Radciffe-Brown (funkcjonalista strukturalny)

B. Malinowski i A. Radciffe-Brown s rwnie przedstawicielami funkcjonalizmu. RELACJA SYNTAGMATYCZNA relacje w obrbie zdania RELACJA ASOCJACYJNA drugie znaczenie, np. zielony id, czerwony - stj STRUKTURALIZM centralne poj.: poj. struktury odnoszce si do kultury Ukad Struktura jest uporzdkowana Elementy kultury: materialne (dom) i niematerialne (wierzenia). Struktura jako system zbir uporzdkowanych elementw.