Przegld Filozoficzny Nowa Seria R. 21: 2012, Nr 2 (82), ISSN 12301493 DOI: 10.

2478/v10271-012-0031-4

Filozofia kultury

Rafa Ilnicki

Dowiadczenie teowirtualnoci
Sowa kluczowe: teowirtualno, technika, transcendencja, dowiadczenie, kryzys

Wspczenie zasad sta si kryzys czowieczestwa, ktry Edmund Husserl wiza z obiektywizmem i naturalizmem (Husserl 1993). Proces ten jednak pogbia nie tyle nauka, co technonauka, czyli technologia, ktra nadaje kierunek nauce. W ten sposb jeden kryzys jest przecigany przez nastpny kryzys czowieczestwa, poniewa to wanie ludzko musi reagowa na efekty tego, co zostanie wytworzone przez technonauk. Nauka, ktra dotychczas bya uznawana za wiedz pewn i dostarczajc narzdzi do badania niezmiennych cech rzeczywistoci, staa si teraz zalena od techniki. Technologia natomiast, ktra przestaa by rozumiana jako nauka stosowana, bdc zalen od czowieka, jednoczenie si od niego uniezalenia, wprowadzajc subiektywizm i antynaturalizm, co jest rzecz paradoksaln, zwaywszy na to, e w ten sposb przestaje by ona sprawnoci. Technologia i nauka skadajce si na technonauk pozostaj w cigej opozycji cz nauki odpowiedzialnej za obiektywizacj ulega wtrnej subiektywizacji przez technologi, przez co ludzko uzyskuje iluzj pewnoci, e kontroluje wszystkie zachodzce wspczenie procesy. Ten kryzys czowieczestwa naley rozpatrywa od strony najbardziej istotowych waciwoci i dowiadcze czowieka, czyli biorc pod uwag, w jaki sposb kryzys czowieczestwa oznacza take kryzys duchowego dowiadczenia. Wtedy dopiero ujawnia si realna moliwo przezwycienia tego kryzysu, ktra nie wie si jednak ze zniszczeniem globalnej infrastruktury technonaukowej, to znaczy staje si jasne, dlaczego czowiek, mimo postulowanych kryzysw, ktre przechodz w autonomiczn zasad rzdzc wspczesnym spoeczestwem, nadal jest w stanie przejawia czowieczestwo w jego zrnicowanych duchowych ekspresjach. T refleksj naley jednak osadzi w kontekcie pogbiania si samego kryzysu czowieczestwa.

378

Rafa Ilnicki

Zasad przekraczania kryzysu przez kolejny kryzys okrelam mianem transcendencji kryzysu, za sam proces mona okreli mianem kryzysowienia. Wynika ono z technonauki, ktra jest dla ludzkiego dowiadczenia paradoksem, wprowadzajc zarwno tendencje obiektywistyczne, jak i subiektywistyczne jednoczenie, ktrych nie mona ze sob uzgodni. Transcendencja kryzysu polega na tym, e kolejne dziedziny rzeczywistoci, ktre byy wolne od kalkulacji, popadaj w kryzys, to znaczy technonauka poprzez rozwj biotechnologii, nanotechnologii, robotyki, informatyki, wnika w najbardziej intymne ludzkie dowiadczenia. Szczegln ich dziedzin s dowiadczenia duchowe stanowice wyraz najgbszych zdolnoci odczuwania czowieczestwa. Rozszerzajc perspektyw Husserla o to duchowe dowiadczenie, czyli dowiadczenie transcendencji, bdce podstaw czowieczestwa, moemy stwierdzi, e technonauka zagraa mu w sposb aktywny poprzez oferowanie innego rodzaju dowiadcze. Tak te rozumiany obiektywizm wie si z tym, e ludzko nie kieruje si ku temu co jest jej waciwe na danym etapie rozwoju, lecz zmierza do realizacji ideau wyznaczonego przez nauk. Idea ten rni si jednak znaczco od wszelkich moliwych do wyobraenia modeli podanego dowiadczenia czowieczestwa znanych pod okreleniami kultury, paidei, Bildung. Wprowadza on bowiem wymg doskonalenia wasnego poznania, ktre wie si z cigym falsyfikowaniem wasnego istnienia. Ten idea nauki zostaje zmodyfikowany przez technonauk funkcjonuje ona jako obiektywizacja pewnych kierunkw rozwoju ludzkoci albo te czyni je zalenymi od decyzji subiektywnej, przez co trudnym staje si wypracowanie strategii oporu przeciw tej tendencji, poniewa jest ona wysoce niestabilna, a przy tym silnie ingerujca w podstawowe dowiadczenia ludzi zwizane z ich biologicznym, kulturowym i duchowym byciem. Transcendencja jest rozumiana jako Bg, Absolut, energetyczna zasada rzeczywistoci, czyli zasada niemogca mie wyszej zasady nad sob, bdca przy tym rdem duchowych dowiadcze czowieka. Technonauka wprowadzajc coraz to nowsze technologie sprawia, e czowieczestwo zmuszone jest cay czas modyfikowa wasne granice ludzko jest postawiona w sytuacji permanentnej redefinicji wasnego funkcjonowania. Wraz z kad innowacj pojawiaj si pytania dotyczce istoty czowieczestwa. Kryzys jest jednak silniejszy ni dowiadczenie w tym sensie, e czowiek nie moe przyswoi sobie zmian zachodzcych w wiecie z racji ich ogromnej zoonoci. Permanentne uniewanianie dowiadczenia przez rozwj technonauki jest metafizycznie amortyzowane przez aktywno transcendencji. W wyniku tej amortyzacji czowieczestwo moe wyraa si w nowym typie dowiadczenia teowirtualnoci. Pojcie to wprowadzam w ksice Bg cyborgw. Technika i transcendencja na oznaczenie duchowego ukierunkowania czowieka poddanego intensywnej technicyzacji dowiadczenia (Ilnicki 2011). Teowirtualno

Dowiadczenie teowirtualnoci

379

we wspczesnej epoce wyznacza sposoby dowiadczania transcendencji, stanowi atmosfer metafizyczn wyrastajc z aktywnoci technonauki. Kryzys dowiadczenia wynika z jego technicznego zaporedniczenia teowirtualno nie jest rzeczywistoci postulatywn, lecz stanowi eksperymentaln przestrze dowiadczenia, ktre prowadzi ludzko poza transcendencj kryzysu ku samej transcendencji. Kryzys nie jest jednak przeoony bezporednio na transcendencj, z czego wynika duchowa lepota czowieka na metafizyczn atmosfer technicyzacji teowirtualno. Zostan teraz przedstawione dwa sposoby przywracania dowiadczenia. Problem uznania rzeczywistoci za rdo dowiadczenia ley w tym, e przed dowiadczeniem rozpatrywane s teksty podejmujce temat jego upadku, to znaczy rozpatrywane s sytuacje, ktre wychodz od upadku dowiadczenia wskazujc na kryzys duchowych i umysowych zdolnoci czowieka. Dopiero po okreleniu podstawowych warunkw kryzysu bdcego pojciem konstytutywnym dla refleksji nad ludzkim dowiadczeniem transcendencji dochodzi do prb szukania jej przejaww w rnych dziedzinach ycia, w odmiennych fenomenach, ale take w pewnych niezyskujcych konceptualizacji intuicjach. Wszystkie one zostaj odniesione do transcedentalnych warunkw kryzysu, ktre sprawiaj, e kada autentyczno jest systematycznie poddawana wtpieniu z racji porwnania z wzorcem zawierajcym w sobie kryzys dowiadczenia, a przez to kryzys rzeczywistoci transcendentnej wzgldem poznania czowieka. Przeciwn perspektyw jest przyznanie, e dowiadczenie wcale si nie zmienio, to znaczy nadal jest ono autentyczne, nie przechodzi adnego kryzysu, bdc dostpnym po wykonaniu odpowiednich czynnoci, ktre przybliaj czowieka do transcendencji. Oba te stanowiska, ktre mona okreli jako prb podwaania autentycznoci kadego dowiadczania transcendencji z jednej strony, i ch jego penego zachowania z drugiej, stanowi matryc rozwiza problemu, ale nadal nie odnosz si do dowiadczenia, poniewa wyprzedzaj je wprowadzajc czowieka w okrelony nastrj. Aby jednak pomyle to dowiadczenie wolne od dogmatycznych wsprzdnych ludzkiego dowiadczenia, pozycjonujcych kade dowiadczenie wzgldem apriorycznych form kryzysu i aktualnoci, naley wskaza, e to dowiadczenie wywodzi si w obu przypadkach z nastroju bez bycia. Bycie zostaje odpowiednio nastrojone, jednak bycie nie jest ju podstaw dowiadczenia. Czowiek dowiadcza swojego nastroju bdc nastrojonym przez media kryzysu lub media nadziei, czyli wszelkie warunki mylowo i emocjonalnie osabiajce dowiadczenie lub je wzmacniajce. Tym samym intensyfikacji ulega sama transcendencja kryzysu, bdca z koniecznoci transcendencj kryzysu dowiadczenia. To, co jednak jest im przynalene, to transcendencja samego kryzysu, ktry pogbia si wraz z autentycznym dowiadczeniem transcendencji, dowiadczeniem, ktre jest poddawane w wtpliwo, negowane, okrelane jako niemoliwe, czy te

380

Rafa Ilnicki

wynikajce z nadziei na jego zaistnienie. W drugim przypadku ta transcendencja kryzysu dotyczy niemoliwoci utrzymania autentycznego dowiadczenia transcendencji i zachowania go jako podstawy ycia. Uznanie tradycji za jedyny moliwy model dowiadczenia transcendencji stanowi przejaw transcendencji kryzysu, w wyniku ktrej caa aktywno czowieka zwraca si do zachowywania dziedzictwa, lecz ju nie prowadzi do dowiadczania transcendencji. Teowirtualno pozwala na dowiadczenie transcendencji, ktre przywraca nastrojowi warunkowanemu przez technonauk utracone bycie. Czyni to jednak w sposb nietrway teowirtualno jako atmosfera metafizyczna nie wie si z trwaym ukierunkowaniem, stanowi pewn podstaw dowiadczenia, nie za jego gwarancj. Aktywno technonauki nie jest bowiem neutralna wzgldem odzyskujcego autentyczno czowieczestwa przerywa ten proces wprowadzajc coraz intensywniejsze narzdzia odczajce czowieka od teowirtualnoci, za gdy to stanie si niemoliwe, to wykorzystuje teowirtualno do wasnych celw, czego przykadem jest wprowadzanie metafizyki technonauki jako tendencji, w ktrej duchowe dowiadczenia czowieka zostaj ograniczone do dowiadcze gwarantowanych przez urzdzania techniczne. W wyniku takiej skrajnej polaryzacji, ktrej zostaje podporzdkowane ycie spoeczne, religijne i duchowe, dochodzi do przeoczenia rodzaju dowiadczenia, ktre znajduje si pomidzy postulowanym apriorycznie kryzysem osabiajcym dowiadczenie (nie moemy ju niczego oczekiwa) a postulowan apriorycznie nadziej (naley zachowywa formy kontaktu z transcendencj, poniewa to zachowanie i utrwalanie w sferze kultury umoliwi z ni kontakt). W kulturze i spoeczestwie transcendencja przestaa by rozumiana jako dowiadczenie, staa si za polityk. Tak mona te rozumie tezy Gianniego Vattimo i Richarda Rortyego, ktrzy wskazuj na to, e osabiany i relatywizowany byt powoduje sabe bycie, bycie zrelatywizowane do warunkw kulturowych, warunkw przygodnych. aden z tych autorw nie atakuje bezporednio transcendencji wykorzystujc oglne pojcie kryzysu bycia. W ten sposb transcendencja kryzysu jest wykorzystywana do pogbienia kryzysu samej transcendencji, ktra nie jest negowana, jednak zostaje sprowadzona do przygodnych warunkw uzgadnianych przez kultur i spoeczestwo. Jest to ugruntowanie transcendencji samego kryzysu jako warunku apriorycznego wspczesnego dowiadczenia w ogle. Pomijajc bowiem sfer religii odsyajcej take ludzkie dowiadczenie do okrelonej formy transcendencji, pozbawia ona czowieka jednoczenie podstawowych determinacji i motywacji prowadzcych do osigania z ni aktywnej formy kontaktu. Gest odcicia ludzkiego dowiadczenia od transcendencji jest ugruntowaniem kryzysu i konieczn materializacj i ateizacj ludzkiego ycia. Wykonujc ten gest, Vattimo i Rorty czyni to jednak w sposb bardzo kulturalny, pozornie nie odmawiajc podmiotom moliwoci dowiadczania transcendencji, jednak

Dowiadczenie teowirtualnoci

381

wskazujc, e powinna ona sprowadza si do swego rodzaju etyki. Polemizowa z t doktryn to tyle, co ustawi si na przeciwlegym paradygmacie nadziei, ktry uznawaby rodzaj niezalenej od czowieka sfery transcendencji za podstaw dowiadczenia. W toczonej wspczenie polemice zagubione zostaje jednak dowiadczenie. Te opozycje, ktre mona wywodzi z jednej strony od Edmunda Husserla, natomiast z drugiej ze wspczesnej myli teologii katolickiej, trac wraz z narastaniem tego sporu samo dowiadczenie, poniewa przedmiotem jego jest sama transcendencja, nie za dowiadczenie. To dowiadczenie stanowi podstaw odnoszenia si do transcendencji. Naley zapyta o jego warunki, o to jak si ono realizuje. Cay czas w pamici naley zachowa ten mechanizm transcendencji kryzysu mylany zarwno od strony bycia, jak i od strony teoretycznego uchwytywania modelowych wzorcw bycia, poniewa one nie zostaj zanegowane na rzecz innego stanowiska bdcego ich form poredni lub oferujc inny sposb bezporedniego dowiadczenia transcendencji, lecz wskazujcego na podstawowe przeoczenie, ktre odnosi si do metafizycznego rozumienia wspczesnoci. Oba te podejcia za punkty wyjcia obray immanencj immanencj bycia i teorii, bycia dogmatycznie osabianego i teorii dogmatycznie osabianej przez powizanie z tym wykaczanym byciem. Dowiadczenia transcendencji naley jednak dowiadczy od strony transcendencji, to znaczy zapyta jak jest moliwe wspczenie poczenie dowiadczenia i transcendencji. Czynnikiem determinujcym t opozycj jest technika, jednak przedstawiciele obu stanowisk przeoczaj ten fakt. Fenomeny globalizacji, multikulturalizmu, planetarnej formy kapitalizmu wywodz si bezporednio z techniki s moliwe dziki niej. Najpeniej dostrzeg to Vattimo, jednak nie wycign on z tego dalszych konsekwencji. Problemem jest bowiem czenie transcendencji z technik. Gdy dochodzi do takiego poczenia, to postulowany bywa destrukcyjny wpyw techniki na dowiadczenie transcendencji. Nasze mylowe wmieszanie si w ten kurs nie nastpuje na drodze uycia jzyka i jego regu, ale na drodze widzenia nieobecnego bycia, ktre niezatrzymywane w sowie czyni niekoniecznym Boga bajkowo ugruntowujcego prawd: wszystkie inne byty. Konieczno Boga (mitycznie i jzykowo ustanowionego Bytu Absolutnego) przestaje istnie jako potrzebna do zorganizowania przez ludzko uporzdkowanego ycia spoecznego, opartego na hierarchicznie zorganizowanej pracy, wewntrznych popdach ujarzmionych w religijnie usankcjonowanej moralnoci. Dzieo upewnienia, legitymizowania porzdku zostao w nowoczesnoci przejte przez Ge-Stell, a w ponowoczesnoci przez jej udoskonalon odmian kultur audiowizualn dematerializujc funkcjonowanie Ge-Stell (Chya 1999: 9798). Transcendencja nie przestaje istnie jako potrzeba, lecz przyjmuj wiar w sam kryzys wszystko co zostanie ustanowione, zostanie zaraz poddane

382

Rafa Ilnicki

kryzysowieniu i doprowadzone przez technik do degeneracji. Zwalnia to z odpowiedzialnoci za byt, zwalnia z koniecznoci nazywania tego, co z tego bytu pozostao, poniewa istnieje nieodwoalna tendencja usuwajca transcendencj na rzecz techniki. Jest to proces nieodwoalny i absolutnie zdeterminowany. Wszelkie prby oporu musz by wzgldem tej tendencji nieskuteczne. Widzimy, e jest to ugruntowanie nieobecnego bycia w transcendencji kryzysu, a wic uzasadnianie sabego bycia i bytu, cigle tylko osabiane, i niemoliwego do osignicia staej formy zwizanej z moralnoci, w ktrej miayby konkretyzowa si przejawy transcendencji w yciu czowieka. Rozwija tym samym ide Vattimo, zgodnie z ktr kade dowiadczenie prawdy jest interpretacj (Vattimo 2011: 15). Interpretacyjna istota prawdy take bardzo zasadniczo si zmienia, odkd nie ma obowizujcej w jzyku bajki o Bogu, koegzystowa mog obok siebie bajki jako interpretacje bdce sporzdzonymi technicznie ogldalnociami nigdy, nigdzie, zawsze nieobecnego bycia, a wic nieskoczenie rozwijajcej si fikcji (Chya 1999: 100). W takim zestawieniu to technika przejmuje rol aktywn Heideggerowskie Ge-Stell, czyli zestaw, przejmuje kontrol nad rzeczywistoci, z ktrej czyni swj zasb. Uwany czytelnik Heideggera i Vattimo zapytaby nastpnie o relacj pomidzy Ge-Stell a transcendencj. Tak te czyni Wojciech Chya, kojarzc Ge-Stell ze mierci Boga. Problem ley w tym, e takie postawienie problemu uniewania wszelk duchowo zaprowadzajc na jej miejsce fikcyjno, w ktrej ju nie doszukuje si przejawiania si duchowoci czowieka. Dlaczego tak si dzieje? Poniewa technika prowadzi do dogmatycznego obrazu myli, ktry wyklucza wszelk transcendencj. Doprowadza do mierci Boga nie poprzez jego umiercenie w sensie faktycznym, tylko poprzez rozproszenie Boga w niemoliwej do objcia myl wieloci interpretacji, ktre osabiaj bycie. Skoro jednak jzyk przestaje prowadzi do ustalenia, to dlaczego nie zacz szuka i aktywnie wynajdywa lub odkrywa tych waciwoci czowieka, ktre s odpowiedzialne za dowiadczanie transcendencji? Nihilizm teoretyczny powoduje atrofi wszelkiej praktyki, zwolnienie z troski o wasn dusz i prb stworzenia technicznymi rodkami rzeczywistoci technicznej przyjaznej transcendencji. Wprowadzone przez Wojciecha Chy okrelenie neo-Ge-Stell przeciwstawiam teowirtualnoci w charakterze theo-Ge-Stell, ktre wynika z tendencji przeciwnej zestawianiu-do-zasobu. Byt nie jest jednak Bogiem, nie mona z bytu orzeka o mierci Boga, poniewa Bg nie jest czym materialnym, nie stanowi on zapisu materialnych ustale. Bg jest niewidzialny i w peni niedostpny. Technika jest tutaj utosamiana z transcendencj kryzysu, ktry narzuca caej rzeczywistoci materialno. To, co nie moe zosta poddane tej materialnoci, zostaje uznane za przejaw wirtualnoci. Jednak uycie duchowej wadzy sdzenia, ktra umoliwia intuicj,

Dowiadczenie teowirtualnoci

383

pozwala Technik myle ju nie od strony zestawiania, ale od strony transcendencji kryzysu, zestawiania do materialnoci, po czym nastpuje kryzys tej materialnoci, w wyniku czego byt znika i zjawia si jedynie w charakterze tego, co nieobecne w postaci nieobecnego bycia zgodnie z ide Wojciecha Chyy. Jest to jednak mylenie dogmatyczne, dogmatyczny obraz myli na miejsce prby zwrcenia si do transcendencji. Tutaj nie ma ratunku jest to wersja przeciwna do analiz Martina Heideggera. Taka prba jest konieczna do tego, eby sprbowa przezwyciy transcendencj kryzysu. Im bardziej ronie opr wobec kryzysu, tym bardziej kryzys pogbia si. Ratunek od tej sytuacji, ktry proponuje Heidegger, jest jednak zwizany z paradygmatem nadziei, poniewa twierdzi on, e tam, gdzie ronie zagroenie, tam te mona spodziewa si zaistnienia moliwoci ratunku, co zostaje bezporednio wyraone w Pytaniu o technik. Jest to proces kryzysowienia dowiadczenia tam gdzie pojawia si dowiadczenie, tam te pojawia si jego kryzys. Powoduje to, e czowiek z mistrza podejrze, tendencji odziedziczonej po Nietzschem, Freudzie i Marksie, staje si mistrzem w tropieniu kryzysw. Jest on niemal zobowizany do tego, eby podda swoje dowiadczenie systematycznemu wtpieniu od strony wskazywania na jego realny lub wyobraony (moliwy) kryzys. Uoglnieniem tego kryzysu jest sabe dowiadczenie wynikajce z Vattimowskiego sabego bycia. Jest to tendencja przeciwna Heideggerowskiej, poniewa u niego rosa szansa na ratunek, tutaj za ratunek przeniesiony jest w caoci do immanencji. Jest to warunek minimalny ratunku. Inaczej mwic czowiek bdzie mia tyle ratunku, na ile pozwoli mu wspczesna technika. Ratunek ten bdzie musia pozosta czym wywodzcym si z techniki, co take przewidzia Heidegger. Z Heideggerowskiej czwrni (Istoty Boskie, miertelni, Niebo, Ziemia) zostaje usunita Ziemia, niestety wraz z ni zostaje usunite niebo. miertelni wyczekuj Istot Boskich to std ma nadej boski ratunek. Teowirtualno jest ukazaniem, e Ziemia (jako materialno ludzkiego zamieszkiwania) zostaje zastpiona przez Technik. Nie mamy jednak ju Istot Boskich, lecz Boga. Bg wasn decyzj decyduje si zamieszka w Technice, czego niemiertelni nie widz. Musz za odpowiednio nastroi si do tej metafizycznej atmosfery powstajcej na przeciciu Boga i Techniki, czyli hybryd techniki i transcendencji (jako form tego ustalenia). Ta zmodyfikowana czwrnia odpowiada myleniu teowirtualnoci jej pozostae elementy nadal istniej i przejawiaj si, jednak nie pada na nie akcent, biorc pod uwag samo dowiadczenie. Technika standaryzuje ludzkie przeycia. Gdy czowiek jest chory, to porwnuje swoje dowiadczenia z zapisami oferowanymi przez Internet, gdy dowiadcza radoci, sprawdza, czy inni jej dowiadczaj w taki sam sposb. Technika w jej najbardziej powszechnym przejawie wywodzcym si z kryzysowienia stanowi porwnywark przey. Porwnywarka przey jest porw-

384

Rafa Ilnicki

nywark nastrojw, poniewa technika nie oferuje wgldu w czyje przeycia, lecz jedynie adaptacj do nastroju innego czowieka lub te innego bytu. Dlaczego tak si dzieje? Poniewa technika najszybciej oferuje odpowiedzi. Kade skorzystanie z odpowiedzi oferowanej przez technik jest jednak ju pogbieniem kryzysu. Odpowied jest aktualizowana, po czym nastpuje kolejny kryzys, po ktrym nastpuje kolejna odpowied. Ludzkie przeywanie kryzysw i ofert nadziei wci jest pogrone w immanencji. Ten nastrj nie wywodzi si jednak z gbokich warstw bycia, lecz jest efektem dziaania samej techniki i produkowanej przez ni atmosfery metafizycznej. Wzmacnianie nastroju jest jedynie metafizyk powierzchni. Twierdz, e istnieje inna atmosfera metafizyczna przeciwna tym tendencjom. Metafizyczn atmosfer techniki okrelam teowirtualno. Wkraczamy w epok teowirtualnoci. Jest to epoka metafizyczna. Jaki Bg przemawia z istoty techniki? Kryzys bdcy kryzysem dowiadczenia wynika bezporedni z autotranscedencji kryzysu, czyli w sytuacji, w ktrej kryzys staje si transcedentaln zasad dowiadczenia. Transcendencja nie jest jednak pasywna wobec transcendencji kryzysu. czy si ona z przyczyn tego kryzysu, czyli z technik. Jest to perspektywa radykalnie odmienna od tych zaprezentowanych wczeniej, poniewa transcendencja jest aktywna. Nie oznacza to, e na mocy powoania atmosfery metafizycznej dowiadczenie czowieka przejdzie od ogoszonego stanu upadoci do restytucji poprzez nieznan interwencj. Sdz, e lady tej interwencji s dane w dowiadczeniu. Sama teowirtualno jest atmosfer metafizyczn modulowan przez technik przysuguj jej stopnie i rodzaje, nie jest za form totalizujc sposoby dowiadczania transcendencji. Transcendencja czc si z technik tworzy hybrydy techniki i transcendencji. Aktywno tych hybryd nie jest jednak jednolita. Cechuj si one wysz trwaoci, ktr to trwao czerpi z poczenia techniki i transcendencji. Z nich wydziela si teowirtualno. Tworz one wzajemne starcia, wzajemn walk. Gdyby transcendencja w peni opanowaa technik, to odebraaby tym samym czowiekowi woln wol metafizycznego wysiku opanowywania techniki oraz sprawowania kontroli nad wasnym dowiadczeniem. Teowirtualno funkcjonuje jako metafizyczna atmosfera technicyzacji, ktra oferuje wybr dowiadcze. Mog one rni si stopniem intensywnoci przybierajc rne postaci, jednak wsplne jest im to, e metafizyka czy si z technik, ale nie na sposb trwaej syntezy, lecz nieusuwalnego tarcia, ktrego efektem jest teowirtualno. Jest to atmosfera, ktr czowiek moe wyczu i dostosowa do niej projektowane przez siebie urzdzenia techniczne. Dlatego te mona wyrni jej dwie podstawowe formy. Pierwsza z nich, negatywna, dotyczy sytuacji, w ktrej czowiek podporzdkowuje teowirtualnoci technonauk. Z hybryd techniki i transcendencji powstaje wtedy odniesienie czowieka do technologicznej transcendencji,

Dowiadczenie teowirtualnoci

385

to znaczy transcendencji, ktra tworzy wasnych bogw lub wasnego technologicznego Boga jako byt i obraz (Ilnicki 2012), czyli Boga Maszyn. Odpowiada to poddaniu si transcendencji kryzysu, ktry zostaje przezwyciony w sposb faszywy, to znaczy powstaje technologiczna forma transcendencji oferujca przeywanie tej transcendencji wycznie dziki technice, bez uwzgldnienia jej absolutnego charakteru i wartoci. Aktywno techniki podporzdkowuje sobie teowirtualno, nie za transcendencj. Z tej technicznie eksploatowanej teowirtualnoci powstaje technologiczna transcendencja. Czowiek uwaa wtedy, e technika jest transcendencj, e technika jest lepsza od wszelkiego moliwego Boga lub te technika jest Bogiem. Nie jest to jednak Bg, ktry si ju dokona, wtedy bowiem czowiek byby wolny od wszelkiego cierpienia, od wszelkich problemw, ale przede wszystkim od wasnej miertelnoci. Technologiczna transcendencja ma by zatem tak form technicznej eksploatacji teowirtualnoci, ktra umoliwi stworzenie niemiertelnego czowieka, ktry bdzie uzyskiwa trwae zczenie z transcendencj w immanencji. Bdzie on jedynie przekracza wasne ograniczenia w odniesieniu do tego, co techniczne, nie za tego, co wynika z aktywnoci transcendencji. Ludzko, deklarujc wpyw, bdzie uwaaa si za teotechnokratw, gdzie technika bdzie zyskiwaa legitymizacj bosk. Temu take odpowiada Bg maszyn jako wzr przebstwionego przez technik czowieka, ale take substancjalny boski byt bdcy tosamym z technologiczn transcendencj jej substancj. Bg maszyn to Osobliwo, ktra zarzdza poddanymi jej komputerami. Transcendencja kryzysu zostaje tutaj przezwyciona poprzez usunicie samej moliwoci kryzysu w totalnie pewnym dowiadczeniu, ktre jest dowiadczeniem w charakterze pewnego przeycia jest ono bowiem zestandaryzowane, powtarzalne i automatyczne. Stanowi cakowite przeciwiestwo autentycznego dowiadczenia. Dusza czowieka jest podporzadkowania w peni technice dochodzi do wymiany duszy transcendentnej na dusz techniczn, czyli na uzalenieniu duchowej wadzy sdzenia od osigw techniki. Teotechnokracja jest ustrojem ufundowanym na dowiadczeniu negatywnej wirtualnoci, jednak nie jest to dowiadczenie sabe, nie jest ono tylko przeyciem, poniewa zyskuje pewno dziki technicznej powtarzalnoci oraz nieograniczeniu technicznych moliwoci, czyli nieskoczonemu udoskonalania Boga maszyn, ktrym ma sta si kady czowiek wyposaony w dusz techniczn umoliwiajc dowiadczanie negatywnej teowirtualnoci w poczeniu z technologiczn transcendencj. Hybrydy techniki i transcendencji zostaj wykorzystane w funkcji techniki przejmujcej wadz nad transcendencj, ktr wykorzystuje do stworzenia technologicznej transcendencji. Odpowiada temu take dowiadczenie negatywnej teowirtualnoci, to znaczy teowirtualnoci podajce za technik. To technika wyznacza teowirtualno. To Bg zestawia siebie w technice rodzc hybrydy techniki i transcendencji

386

Rafa Ilnicki

wydzielajce teowirtualno metafizyczn atmosfer technicyzacji umoliwiajc duchow degeneracj czowieka lub jego wyzwolenie. Drug form teowirtualnoci jest kierowanie si czowieka ku transcendencji poprzez tworzenie autentycznych dowiadcze. Transcendencja przewysza technik w tej wersji teowirtualnoci. Odpowiada temu dowiadczenie pandemonium tremendum (Huchingson 2001). Wynika ono z przeraenia czowieka tym, e aktywno transcendencji czy si z aktywnoci techniki. Ta teowirtualno nie jest pewnym dowiadczeniem, nie jest take systematycznie upewniana przez technik. Jest to take teowirtualno, w skad ktrej wchodzi kryzys, jest w niej miejsce na transcendencj kryzysu, ktry jednak peni pozytywn rol selekcji dowiadcze, tak by czowiek mg wykorzysta wasne duchowe wadze sdzenia do wzmacniania pozytywnej teowirtualnoci i odrzucania jej form zmierzajcych do reifikacji transcendencji, czyli penej technicyzacji transcendencji w postaci. Pandemonium tremendum jest odczuciem teowirtualnoci. Jest to przeraajce dla czowieka, e technika czy si z transcendencj. Ten fakt bardzo trudno jest przyj, dlatego te tworzone s metafory, okrelenia ludzkiego dowiadczenia, prby czenia zjawisk pochodzcych z immanencji z transcendencj po to, eby wytworzy model dowiadczenia. Jest to jednak czstkowy model. Hutchingson twierdzi, e Bg ma w sobie chaotyczn cz. Dowiadczenie tej czci to wanie pandemonium tremendum. Ten chaos jest chaosem znanym z teorii zoonoci. Jednak Huchingson oferuje filozofi Boga, nie za filozofi dowiadczania tego Boga. Bogiem epoki teowirtualnoci jest Bg cyborgw jako obowizujce imago dei, ktre jednak moe by dowiadczane. Ta intensywno dowiadczenia realizuje si w religii, mistyce i gnozie w rnym stopniu angaujc duchow wadz sdzenia metafizyczn intuicj czowieka, ktra ksztatuje si wraz z pozytywn teowirtualnoci. Czowiek musi zosta uwolniony od transcendencji sensu bdcej apriorycznym warunkiem upadku dowiadczenia poprzez tworzenie pozytywnych dowiadcze teowirtualnoci, ktra to umoliwia mu ksztatowanie wasnej duchowej wadzy sdzenia jej przynalenej, czyli wiczenia metafizycznej intuicji. Religia, gnoza i mistyka s okreleniami tendencji dowiadczania teowirtualnoci. Nie zyskuj one totalnoci i trwaoci, poniewa hybrydy techniki i transcendencji, na ktrych s one ufundowane, cay czas rozwijaj pierwiastek techniczny, do ktrego dostosowuje si pierwiastek transcendencji. Bywa te, e to transcendencja dyscyplinuje technik. Czowiek w takiej sytuacji jest zmuszony do tego, eby adaptowa wasn duchow wadz sdzenia do teowirtualnoci, ktra pozostaje zmienn atmosfer metafizyczn technicyzacji. Wywouje to w nim dowiadczenie pandemonium tremendum. Jest to cieka trudna i niepewna, to znaczy nie mamy duchowych instrukcji dowiadczania teowirutalnoci, lecz musimy je sobie wypracowa. Zarwno religia, gnoza,

Dowiadczenie teowirtualnoci

387

jak i mistyka funkcjonuj take na rnym poziomie intensywnoci i nie mog by do siebie redukowane, jednak mog by porednikami pewnych wsplnych im dowiadcze duchowych. Religia, maszyny teologiczne, produkcja przedmiotw wiary mog by badane przez duchow wadz sdzenia. Poczucie, by wierzy w to, co oferuje technika, nie badajc to technowirtualny dogmatyzm prowadzcy do negatywnej teowirtualnoci. Poza hybrydami techniki i transcendencji ley transcendencja ju bez technicznego zaporedniczenia. Odpowiada temu poziom dowiadczenia sacrum od obiektw technicznych po sakralizacj dowiadczenia techniki i samej teowirtualnoci. Warstwa zewntrzna teowirtualnoci, ktra oferuje bezpieczn powtarzalno dowiadczenia teowirtualnoci, jest jednak uzupeniana poprzez inne warstwy teowiartulnoci (rne stopnie zagszczenia metafizycznej atmosfery technonauki). Wrd nich mona wyrni gnoz i mistyk. Gnoza, technognoza poznawanie bytu technicznego i boskiego w ich wzajemnej korelacji, czy si z pokus, by uczyni wiedz techniczn wycznym rdem poznania Boga. Wiedza na temat teowirtualnoci prowadzi do wyszych stopni gnozy, to znaczy wiedzy dotyczcej hybryd techniki i transcendencji, pniej za prowadzi do bezporedniego (ale jedynie czciowego) uchwycenia transcendencji. Mistyka, ekrany Absolutu odbijaj transcendencj w technice. Ekranem, na ktrym wywietla si transcendencja, jest ludzka dusza. W swym zachowaniu dusza musi odrzuci siln pokus, by uczyni dowiadczenie mistyczne technicznie powtarzalnym. Na tym etapie dowiadczenia duchowego koniecznym jest uwolnienie si od teowirtualnoci, tak aby dowiadczy bezporednio transcendencji. Dowiadczenie poza metafizyczn atmosfer technicyzacji, dowiadczenie transcendencji, jest bezporednio dane bez domieszki techniki. Pandemonium tremendum nie obowizuje, jednak dowiadczenie nie zyskuje te oczywistoci, poniewa hybrydy techniki i transcendencji cigle si zmieniaj, wic zmienia si take ich metafizyczna wydzielina teowirtualno. Mwic o ekranach Absolutu nie naley orientowa myli jedynie ku elektronicznej przestrzeni ekranw, co byo literaln realizacj tej idei. Tutaj jest ona odczytywana od strony wewntrznego, to znaczy duchowego dowiadczenia czowieka. Teowirtualno jest zatem metafizyczn atmosfer epoki technicyzacji cyborgw, czyli ludzi, ktrych dowiadczenie jest zaporedniczone technicznie. Przezwycienie transcendencji kryzysu jest moliwe. Ratunek sam nie przyjdzie, sam jedynie moe nadej kryzys, poniewa jest on zlaicyzowan transcendencj osabiajc teowirtualno. Dowiadczenie teowirtualnoci nie ma zatem ostatecznych dowodw. Opisanie wiata jest zastpione przez opisanie dowiadczenia teowirtualnoci. Moe do tego suy zaproponowany tutaj

388

Rafa Ilnicki

model dowiadczenia czcy dowiadczenie transcendencji i techniki w jednym dowiadczeniu, nie za w jego interpretacji. Dowiadczenie teowirtualnoci nie jest na tyle zupene, by mogo ono peni rol absolutnej podstawy, nie jest jednak na tyle efemeryczne, by musiao wymkn si prbom jego okrelenia. Rezygnacja z podstaw dowiadczania transcendencji nie jest konieczna. To transcendencja jest podstaw, mimo permanentnej transcendencji kryzysu czowieczestwa wywoywanego przez technonauk. Dowiadczenie duchowe jest dowiadczeniem teowirtualnoci pamita naley, e ta metafizyczna atmosfera stanowi dopiero pocztkowe stadium zoonego dowiadczenia duchowego, bdc raczej warunkiem wstpnym ni celem.

Bibliografia
Chya W. (1998), Szkice o kulturze audiowizualnej (w stulecie ekranu w kulturze), Pozna: Wydawnictwo Humaniora. Chya W. (2008), Media jako biotechnosystem. Zarys filozofii mediw, Pozna: Wydawnictwo UAM. Husserl E. (1993), Kryzys europejskiego czowieczestwa a filozofia, prze. J. Sidorek, Warszawa: Fundacja Aletheia. Huchingson J.E. (2001), Pandemonium tremendum: chaos and mystery in the life of God, Cleveland, Ohio: Pilgrim Press. Ilnicki R. (2011), Bg cyborgw. Technika i transcendencja, Pozna: Wydawnictwo Naukowe Wydziau Nauk Spoecznych. Ilnicki R. (2012), Bg cyborgw i Bg maszyn. Technologiczne rozwinicie metafizyki, w: R. Ilnicki, J. Iwanicki (red.), Sfery refleksji religioznawczej, Pozna: Wydawnictwo Naukowe Wydziau Nauk Spoecznych, s. 1125. Vattimo G. (2011), Poza interpretacj. Znaczenie hermeneutyki dla filozofii, prze. K. Kasia, Krakw: Universitas.

Streszczenie
Punktem wyjcia rozwaa w artykule jest przejcie od nauki do technonauki. Technologia jako czynnik rozwoju determinujcy poznanie czowieka sprawia, e czowieczestwo popada w permanentny stan kryzysu, to znaczy jest ono negowane przez dowiadczenia oferowane przez technonauk, ktre ignoruj te wartoci duchowe, ktre leay u podstaw czowieczestwa. W rozwiniciu wskazana jest teowirtualno powstajca atmosfera metafizyczna tych przemian, ktra umoliwia autentyczne dowiadczenie duchowe. Nastpnie zostaj wyrnione jej trzy formy dowiadczenia: religia, gnoza i mistyka, bdce zrnicowanymi metodami jej dowiadczania.