Makroekonomiczna kondycja Niemiec wzgldna stabilno w okresie niepewnoci

Rok 2013, po trzymajcym w napiciu 2012 r., zapowiada si troch spokojniej. Wskutek nieco mniejszej i nie tak palcej presji rynkw w do UE osabnie rozwiza obszarze najpewniej reform. zapa do i wprowadzania determinacja potrzeby nowych w instytucjonalnych

przeprowadzania

Tymczasem gospodarki

dziaania

europejskiej

(zwaszcza kilku pastw strefy euro), cho nie tak pilne jak w ostatnich miesicach, pozostan. Zainicjowane prace na rzecz utworzenia unii bankowej powinny wej w decydujc faz realizacji i zaowocowa podjciem faktycznie obowizujcych rozwiza nie tylko w zakresie podstawowego jej etapu, czyli nadzoru, ale rwnie dalszych stadiw kluczowych kwestii funduszu gwarancji depozytw i mechanizmu likwidacji bankw. Wtpliwe wydaje si jednak osignicie znaczcych postpw w tym obszarze w najbliszym czasie. Spodziewa Nr 117 / 2013 230113 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna si raczej mona powolnego i mczcego borykania si z kryzysowymi problemami (ang. muddling through, niem. durchwursteln). akcentujca W dalszym dwie cigu bd wystpowa jedna i zmian najprawdopodobniej kryzysowe narracje

potrzeb

instytucjonalnych

przeprojektowania konstrukcji strefy euro i druga wzywajca do bolesnych reform i konsolidacji finansw publicznych poszczeglnych pastw czonkowskich. Potrzeb dziaania wida jednak w obu sferach. Naprawione powinny zosta bdy polityki gospodarczej wielu krajw, ale i wady wrodzone unii monetarnej naleaoby usun lub neutralizowa.

Autor:

Marta Gtz
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Relacje polityki i makroekonomii mog przebiega dwukierunkowo (tzw. political economy). Gospodarka i zmiany w niej zachodzce mog bowiem stanowi czynnik wywoujcy okrelone efekty po stronie polityki. Lecz take to, co dzieje si w gospodarce, pozostaje bez wtpienia pod wpywem okrelonych dziaa decydentw politycznych. Mohamed A. El-Erian (zarzdzajcy jednego z najwikszych funduszy PIMCO) opisujc polityk gospodarcz w 2013 r., uzna Niemcy, obok Grecji, za kraj, w ktrym to gospodarka wyznacza bdzie zachowania politykw, a wic odwrotnie ni ma to mie miejsce np. w USA czy Japonii. Jednoczenie to Niemcy, obok USA i Chin, pozosta maj gwnym rozgrywajcym globalnej gospodarki w 2013 r. i stabilizujc kotwic makroekonomiczn zwaszcza w Europie. Bazujc na dostpnych prognozach mona zarysowa prawdopodobne tendencje ksztatowania si podstawowych kategorii charakteryzujcych fundamenty makroekonomiczne Niemiec. Zgodnie z przewidywaniami Bundesbanku na lata 2013 i 2014 z grudnia 2012 r., wzrost gospodarczy mierzony zmianami PKB powinien oscylowa w granicach wzrostu potencjalnego, a wic odbywa si w warunkach normalnego wykorzystania mocy produkcyjnych. Doskonay, zbliony do zrwnowaonego stan finansw publicznych w 2012 r. zawdziczay Niemcy zarwno rewelacyjnym wpywom podatkowym, jak i korzystnym warunkom obsugi dugu, na co skaday si: niskie oprocentowanie potrzeb poyczkowych i status bezpiecznej przystani. W 2013 r. przewiduje si lekki, wywoany czynnikami cyklicznymi, wzrost deficytu. Na sytuacj budetu pastwa rzutowa bd zarwno pozytywne czynniki zwizane midzy innymi z ustaniem koniecznoci ratowania banku WestLB; mona jednak te spodziewa si wydatkw zwizanych z obietnicami roku wyborczego. Dynamicznie rozwija si bdzie eksport na rynki pozaeuropejskie. Dodatkowo sprzyja mu powinna spodziewana lekka deprecjacja euro. Import, w ktrym wci spory udzia maj kraje UE, moe odbi pod warunkiem wzrostu aktywnoci inwestycyjnej w kraju. Nadal niesatysfakcjonujca pozostaje tymczasem warto biznesowych projektw inwestycyjnych. Rozwijaj si za to inwestycje w sektorze nieruchomoci. Rynek mieszkaniowy przeywa boom, ktremu sprzyja wysoka niepewno, poszukiwanie alternatywnych aktyww jako lokaty wolnych rodkw i niskie stopy procentowe. Jednoczenie do dalszego rozwoju budownictwa mieszkaniowego mogyby przyczyni si firmy ubezpieczeniowe, jeli zajyby miejsce bankw i podjy inwestycje w tym obszarze. Sprzecznych sygnaw dostarcza gospodarka odnonie do inflacji. Jej spadkowi sprzyja powinny szacowane osabienie wzrostu cen paliw, nieco sabszy wzrost wynagrodze czy cen wikszoci surowcw. Tendencj wzrostow wykazuj jednak ceny wielu artykuw rolnych, ywnoci, a

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

zmiany energetyczne (w ramach tzw. Energiewende) najprawdopodobniej

take

zaowocuj wyszymi rachunkami. Niskie bezrobocie powinny Niemcy zawdzicza w dalszej mierze elastycznym rozwizaniom sprzyjajcym utrzymywaniu zatrudnienia. Nadal buforem agodzcym napicia na rynku pracy bd elastyczne rozwizania w postaci skrconego czasu pracy, dugookresowych kont pracy czy systemu rozliczania nadgodzin. Midzy innymi w zwizku z niesprzyjajc sytuacj gospodarcz krajw peryferyjnych UE i otwarciem granic dla pracownikw z dwch nowych krajw czonkowskich w 2014 r. oczekuje si imigracji netto, ktra powinna okaza si stymulatorem dla wzrostu gospodarczego. Poprawa w zakresie zatrudnienia, ktrej towarzyszy bdzie sabncy wzrost produkcji przeoy si na spadek produktywnoci pracy. Niepokoi mog wstrzymane plany rekrutacji i malejca liczba nowych ofert pracy. Pewne kontrowersje budz te niskopatne stanowiska pracy w postaci tzw. minijobs szczeglnie popularne na zachodzie Niemiec, zwaszcza wrd kobiet. Istniej obawy, e rozwizania te bd jedynie petryfikowa zatrudnienie w sabo wynagradzanych, nie wymagajcych specjalnych kwalifikacji segmentach rynku pracy, co przyczynia si do specyficznego ubstwa pracujcych i rozwoju zjawiska prekariatu. Dziki do zdrowym fundamentom gospodarka niemiecka wydaje si

wzgldnie odporna na europejskie zawirowania. Nadal jednak negatywnie oddziauje na ni niepewno co do sytuacji zewntrznej spowolnienie gospodarki wiatowej i recesja w strefie euro (charakteryzowana przez analitykw Bundesbanku jako dostosowawcza dos. adjustment recession). Rentowno dziesicioletnich obligacji, ktre ciesz si zainteresowaniem inwestorw moe nieznacznie wzrosn z 1,5% w 2012 r. do 1,6% w 2013 r. i 1,9% w 2014 r. Niska stopa procentowa sprzyja finansowaniu sektora prywatnego. Warunki kredytowe okrela si wic jako nadzwyczajnie korzystne. Poniej oczekiwa ksztatuje si konsumpcja prywatna i wydatki sektora rzdowego. Sytuacj budetu pastwa okrela maj, z jednej strony, malejce wpywy podatkowe bdce wynikiem zmian w poziomie obowizkowej skadki emerytalnej i podniesienia ulg, ale z drugiej strony poprawa po stronie wydatkw, midzy innymi ustanie przekazw zwizanych z ratowaniem banku WestLB. Jednak w kontekcie zniesienia opat za wizyt u lekarza i wprowadzenia dodatkw wychowawczych (Betreuungsgeld) oczekiwa mona pewnego wzrostu wydatkw. Std te, po prawie zbilansowanym budecie w 2012 r., w 2013 r. przewiduje si lekki wzrost deficytu spowodowany wahaniami cyklicznymi gospodarki. Nie oczekuje si natomiast zmian w zakresie deficytu strukturalnego. Relacja dugu do PKB powinna spa pod warunkiem, e nie zainicjowane zostan nowe formy pomocy dotknitym kryzysem krajom strefy euro. Wedug szacunkw The Economist, cakowy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

dug Niemiec wynosi niecae 300% PKB (podobnie jak w USA, dla porwnania ponad 500% w Japonii i okoo 180% w Chinach), z czego zaduenie sektora publicznego stanowi okoo 80% PKB (w USA okoo 90%, Japonii 230%, Chinach okoo 25%), gospodarstw domowych 60% PKB (ponad 80% w USA, niecae 70% w Japonii i okoo 30% w Chinach), sektora prywatnego niefinansowego utrzymuje si w granicach 50% PKB (okoo 100% w Chinach i Japonii oraz poniej 80% w USA), a firm finansowych 90% PKB (120% Japonia, 40% USA, 30% Chiny). Spodziewany jest wzrost zamwie na dobra inwestycyjne spoza UE oraz wzrost wydatkw konsumentw midzy innymi w efekcie poprawy ich siy nabywczej (maj si do tego przyczyni niska inflacja, niezmieniony poziom skonnoci do oszczdzania i wzrost pac). Przewiduje si rwnie wzrost importu, ktry odzwierciedla miaby popraw w zakresie krajowych inwestycji i konsumpcji. Sytuacja gospodarcza strefy euro sprawia, e systematycznie w d rewidowane s wczeniejsze prognozy, a kolejne szacunki obarczone niepewnoci. W takiej sytuacji jako scenariusz optymistyczny (dla rozwoju Niemiec) przyjmuje si skromnie nie tyle faktyczn popraw stanu gospodarki, ile utrzymanie wysikw konsolidacyjnych w krajach Poudnia Europy i niezaostrzanie kopotw na styku bankisektor finansw publicznych. W ocenie Komisji Europejskiej zawartej w raporcie wczesnego ostrzegania (Alert Mechanism) bdcym czci Procedury Nierwnowagi Makroekonomicznej (MIP) wydanej w listopadzie 2012 r. (Brussels, 28.11.2012, COM(2012) 751 final Report from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Central Bank, the European Economic and Social Committee, the Committee of the Regions and the European Investment Bank on the Alert Mechanism Report 2013, prepared in accordance with Articles 3 and 4 of the Regulation on the prevention and correction of macroeconomic imbalances), sytuacja Niemiec jest na tyle stabilna, e nie wymaga dalszego dokadnego monitoringu (dos. Overall, the Commission will at this stage not carry out further in-depth analysis in the context of the MIP). Przekroczenie dopuszczalnych progw w zakresie udziau w wiatowym eksporcie i poziomie dugu publicznego maj charakter przejciowy. Obserwuje si systematyczn popraw w obu obszarach znaczny spadek udziau w eksporcie stanowi bowiem wyraz potrzebnego rwnowaenia (re-balancing) i redukcji wysokiej nadwyki na rachunku obrotw biecych, natomiast poziom dugu maleje systematycznie w efekcie konsekwentnej polityki konsolidacji fiskalnej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

2011 PKB Eurostrefa Niemcy INF Eurostrefa Niemcy UNE Eurostrefa Niemcy DEF Eurostrefa Niemcy CAB Eurostrefa Niemcy 1,4 3,0 2,7 2,5 10,1 5,9 -4,1 -0,8 0,3 5,6

2012 -0,4 0,8 2,5 2,1 11,3 5,5 -3,3 -0,2 1,1 5,7

2013 0,1 0,8 1,8 1,9 11,8 5,6 -2,6 -0,2 1,5 5,0

2014 1,4 2,0 1,6 1,8 11,7 5,5 -2,5 0,0 1,6 4,7

07/11/2012: Autumn economic forecast: sailing through rough waters. Prognozy Komisji Europejskiej

Wnioski Przedstawione prognozy upowaniaj do wysunicia pewnych wnioskw, z ktrych trzy wysuwaj si na czoo. Po pierwsze, prognozy obarczone s du doz niepewnoci. Brak dostatecznej wiedzy co do przyszego ksztatowania si sytuacji zarwno w regionie, jak i w gospodarce wiatowej obarcza te szacunki istotnymi wtpliwociami. Po drugie, wydaje si, e niektre z podstawowych kategorii ekonomicznych poddawane bd wpywom czynnikw o wzajemnie sprzecznych tendencjach. Dotyczy to midzy innymi inflacji oraz kondycji finansw publicznych. Po trzecie wreszcie, interpretacja prognoz dotyczcych niemieckiej gospodarki wypada do ambiwalentnie w zalenoci od przyjtej perspektywy. Z jednej strony, na tle borykajcej si z problemami strefy euro, kraj ten wypada nadzwyczaj korzystnie. Jednak odwoujc si do statystyk sprzed roku, zaobserwowa mona pewne pogorszenie wybranych wskanikw lekki wzrost stopy bezrobocia, pogorszenie rentownoci obligacji, czy wzrost deficytu finansw publicznych. Dziwi moe pewne deprecjonowanie sukcesw gospodarczych, jakie zaobserwowa mona w Niemczech. Wydaje si, e wynika ono z dwch rodzajw pobudek. Pierwsze maj charakter zewntrzny wi si z prb uniknicia

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

koniecznoci pacenia na innych, tj. skadania si na bailouty dla Poudnia Europy. Powody wewntrzne to z kolei denie do umniejszenia zasug gospodarczych konkurentw politycznych oraz ch pewnego asekuranckiego zapobiegnicia ewentualnym oskareniom, e nie udao si utrzyma zastanej dobrej sytuacji ekonomicznej. Pomimo relatywnie dobrej sytuacji makroekonomicznej Republika Federalna nie zamierza ustawa w wysikach na rzecz jej utrzymania i dalszego poprawiania. Jako swoist ucieczk do przodu mona uzna identyfikowanie dugofalowych potrzeb w zakresie infrastruktury, demografii czy energii, tak aby moliwe stao si ryche zmierzenie si z czyhajcymi w tych obszarach wyzwaniami i wypracowanie przewag konkurencyjnych na tle innych pastw.

Marta Gtz ekonomista, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: bezporednie inwestycje zagraniczne, gospodarka Niemiec.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6