Włodzimierz Burzyński Biografia I Dzieło o Wytężeniu Materiałów

BIULETYN
POLSKIEGO TOWARZYSTWA MECHANIKI TEORETYCZNEJ I STOSOWANEJ ROK 2012
Warszawa 2013
Redaktor wydania: Ryszard Pcherski
Copyright by Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej Warszawa 2013
Redakcja techniczna i skad: Ewa Koisar Elbieta Wilanowska
Zdjcia zbiory wasne czonkw PTMTS
Nakad 250 egz. Druk Drukarnia Nr 1, ul. Rakowiecka 37, 02-521 Warszawa
ISSN 2084-9702
2. WODZIMIERZ BURZYSKI BIOGRAFIA I DZIEO O WYTENIU MATERIAW
Zbigniew S. Olesiak Ryszard B. Pcherski

Instytut Podstawowych Problemw Techniki PAN, Warszawa
Przedmowa Przygotowujc kilka lat temu krtk not biograczn o profesorze Wodzimierzu Burzyskim, towarzyszc publikacji angielskiego tumaczenia jego pracy Teoretyczne podstawy hipotez wytenia [8], [30], doszlimy do przekonania, e byoby poyteczne i bardzo podane przekazanie czytelnikom obszerniejszego opracowania przedstawiajcego sylwetk tego wybitnego Uczonego. Jego ycie, wypenione patriotycznym i obywatelskim obowizkiem w trudnych czasach pierwszej poowy XX wieku, oraz pasja naukowa i talent, dziki ktrym powstao wybitne dzieo o wyteniu materiaw, z pewnoci bd inspiracj dla kolejnych adeptw mechaniki. Autorzy Zbigniew S. Olesiak i Ryszard B. Pcherski wsplnie tworzyli niniejsze opracowanie, cho podzielili midzy siebie prac. Redaktorem caoci oraz autorem rozdziau drugiego jest R.B. Pcherski, rozdzia pierwszy napisa Z.S. Olesiak. Rozdzia pierwszy zawiera biogra Wodzimierza Burzyskiego. Tekst zosta wzbogacony zdjciami i dokumentami, ktre w duej czci pochodz od syna Uczonego dr. in. Macieja Burzyskiego. W porwnaniu z yciorysem zamieszczonym w wydawnictwie Polskiej Akademii Nauk z 1982 roku [3] obecne opracowanie nie jest skrpowane ograniczeniami cenzury. Rozdzia drugi omawia wkad Wodzimierza Burzyskiego w dziedzin wytenia materiaw. Przedstawiono hipotez wytenia zmiennej kracowej energii odksztacenia objtociowo-postaciowego wraz ze wspczesnymi przykadami jej zastosowa. Wiele uwagi powicono ewolucji koncepcji miary wytenia Burzyskiego oraz obecnemu znaczeniu energetycznego ujcia hipotezy wytenia. Autorzy pragn serdecznie podzikowa Panu dr. in. Maciejowi Burzyskiemu za przychylne zainteresowanie nasz prac oraz za pomoc, ktra przejawiaa si w dyskusjach, a take w udostpnieniu prywatnych dokumentw i zdj Ojca. Za t uprzejmo wyraamy podzikowanie. Autorzy pragn take podzikowa Panu prof. Piotrowi Perzynie za cenne uwagi i sugestie,
Niniejszy tekst jest skrtem opracowania przygotowywanego w 2011 roku do Prac IPPT PAN w Warszawie, ktrego rozdzia drugi zawiera wyniki otrzymane w ramach projektu badawczego N N501 1215 36 MNiSW. Recenzentem wydawniczym publikacji by profesor Piotr Perzyna, a opracowanie redakcyjne i korekta jzykowa zostay wykonane przez mgr in. Ann Strk. Wydanie to nie doszo do skutku, gdy Prace IPPT PAN w roku 2012 zmieniy swj charakter i zaczy ukazywa si jako IPPT Reports on Fundamental Technological Research. Nasze opracowanie byo zasadniczo adresowane do polskich czytelnikw. Przygotowanie wersji angielskiej wymagaoby dokonania wielu zmian i uzupenie, zwaszcza w czci biogracznej. Niestety, mj Wspautor nie doczeka zakoczenia tej pracy i nie zdylimy podj decyzji w tej sprawie. Profesor Zbigniew Olesiak odszed od nas 16 maja 2011 r. W czasie naszego ostatniego spotkania, na tydzie przed mierci, omawialimy szczegowo poprawki do napisanego przez Niego rozdziau. Dotkliwy brak Wspautora postawi pod znakiem zapytania kontynuacj tej publikacji. Biorc jednak pod uwag ogromne znaczenie dorobku Wodzimierza Burzyskiego dla polskiej mechaniki, zdecydowaem si udostpni to opracowanie Czytelnikom Biuletynu PTMTS.
1
2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw
91
ktre przyczyniy si do lepszej czytelnoci pracy. Chcemy take wyrazi nasze podzikowania Pani mgr in. Annie Strk za starann korekt pracy oraz za trud, jakiego si podja przy opracowaniu redakcyjnym. Wszystkie przypisy w tekcie pochodz od redakcji. 1. ycie profesora Wodzimierza Stanisawa Trzywdar Burzyskiego (1900-1970)
Fot. 1. Przedwojenne zdjcie portretowe
Z pocztkiem lat osiemdziesitych XX wieku Wszechnica Polskiej Akademii Nauk zorganizowaa szereg wykadw powiconych dziaalnoci wybitnych polskich uczonych w okresie do wybuchu II wojny wiatowej. Przedstawienie sylwetek zasuonych nauce Polakw, ich pracy na tle wielokrotnie niezwykych, zawiych yciorysw wymagao starannej pracowitoci w szukaniu i interpretacji rde. Wobec zniszcze dokonanych przez okupantw i przewalajce si fronty dziaa wojennych dua cz archiww, w tym zbiorw prywatnych, przestaa istnie, a w najlepszym razie bya w stanie szcztkowym. Z drugiej strony, wieloletnia ingerencja cenzury po wojnie, a rwnie autocenzura, spowodoway pomijanie pewnych zdarze jako niewskazanych do publikacji. W ramach wspomnianych wykadw przygotowywaem prelekcj o yciu i dziaalnoci profesora Maksymiliana Tytusa Hubera. Rwnie jego wasne przedwojenne archiwum ulego kompletnej destrukcji, zachoway si natomiast materiay powojenne, a zwaszcza listy, z ktrych mona byo wycign daleko idce wnioski. Dla mnie najbardziej interesujce byy listy od ucznia profesora Hubera, Wodzimierza Burzyskiego, wwczas take ju profesora i przy tym dziekana Politechniki Lwowskiej. Oprcz cennych informacji o samym profesorze Huberze, korespondencja odsonia te nieco posta Wodzimierza Burzyskiego. Pod wieloma wzgldami: zaufanie ucznia do profesora, podziw dla jego osigni (cyt. byem w Pana zapatrzony jak w tcz [list z 9 mara 1948 r.]), prby wzorowania si na dziaalnoci naukowej mistrza, listy wiadczyy o niecodziennej relacji obu uczonych. Co najciekawsze jednak, z ich korespondencji, czytajc midzy wierszami, a zwaszcza konfrontujc te wiadomoci z faktami ujawnionymi po latach, mona byo uzyska wiele informacji o obywatelskim i patriotycznym zaangaowaniu Burzyskiego pod prd polityce wojennych okupantw i narzuconej wadzy.
92
Cz III Polska mechanika
W dwutomowej publikacji Dziea Wybrane W. Burzyskiego, wydanej w 1982 przez PWN [3], ze zrozumiaych wzgldw musielimy skoncentrowa si raczej na dziaalnoci naukowej i inynierskiej profesora. Obecnie nadszed czas, by wiedz o yciu i dziaalnoci W. Burzyskiego uzupeni znaczc errat do yciorysu. Korzenie i dziecistwo Wodzimierz Stanisaw Trzywdar Burzyski przyszed na wiat w dniu 29 kwietnia 1900 r. w Przemylu. Jego ojciec, Marian Jan Tomasz Trzywdar Burzyski, ukoczy studia w dziedzinie astronomii i zyki na Uniwersytecie Jagielloskim w Krakowie, gdzie take uzyska stopie doktora lozoi w dziedzinie zyki. Przez dugie lata, a do emerytury, by profesorem gimnazjalnym w II Gimnazjum im. Juliusza Sowackiego w Przemylu. Matk Wodzimierza bya Wanda, z domu Rutkowska. Wczenie osierocia ona rodzin trzyletniego zaledwie Wodzimierza i jego jedn lub dwie siostry. Po mierci ony Marian Burzyski zaj si wychowaniem dzieci, zmar w Przemylu jeszcze przed wybuchem II wojny wiatowej. Niestety, dzi ju nie da si w sposb pewny ustali liczby i losw rodzestwa Wodzimierza. Jego syn, Maciej Burzyski, nie by w stanie z ca pewnoci stwierdzi, czy mia jedn, czy dwie ciotki, na skutek wojny bowiem kontakty midzy jego ojcem i rodzestwem rozluniy si. Po II wojnie wiatowej siostra lub siostry Wodzimierza zamieszkay w Biaymstoku. Przodkowie Wodzimierza Burzyskiego wywodzili si z terenw dzisiejszej Ukrainy: rodzinny dwr Rutkowskich znajdowa si w miejscowoci Zbrzy na lewym brzegu Zbrucza, groby Rutkowskich natomiast w Kamiecu Podolskim. Jedna z prababek z domu nazywaa si Husarska. Warto wspomnie, e rodzina Burzyskich piecztuje si herbem szlacheckim Trzywdar (rys. 1) od 1611 roku [21].
Rys. 1. Trzywdar (ac. Tria in donum) [28]
W wieku szeciu lat Wodzimierz Burzyski rozpocz nauk w szkole powszechnej w Przemylu. Z czasw dziecistwa i wczesnej modoci przyszego profesora Politechniki Lwowskiej zachowaa si pewna anegdota: na swoje 10. urodziny Wodzimierz, zgodnie z tradycj rodzinn, dosta prezent w postaci karabinka produkcji belgijskiej FN cal 6 mm1 . Wkrtce okazao si, e nagrody, ktre zbiera za celne strzelanie, rujnoway nansowo wacicieli okolicznych strzelnic. Od roku 1910, po ukoczeniu szkoy powszechnej W. Burzyski kontynuowa edukacj w II Gimnazjum im. J. Sowackiego w Przemylu, ktre ukoczy z wynikiem bardzo dobrym 16 czerwca 1918 r., gdy Polska bya ju po wielu latach zaborw na drodze do odzyskania niepodlegoci.
Litery FN pochodz od nazwy belgijskiej spki, producenta karabinkw: Fabrique Nationale de Herstal, zaoonej w 1889 w miejscowoci Herstal jako Fabrique Nationale dArmes de Guerre (przyp. red.).
1
93
Na ten modzieczy czas penego ksztatowania si charakteru przypady wydarzenia historyczne zapewne rzutujce na postaw i ycie Burzyskiego. Przemyl lea w pobliu wczesnej granicy Austro-Wgier i z tej racji odgrywa rol miasta przyfrontowego. Jeszcze przed wybuchem I wojny wiatowej zosta rozbudowany do fortecy. Fortykacje te jednak nie wytrzymay naporu wojsk rosyjskich i po obleniu, na wiosn roku 1915 forteca pada, co prawda gwnie wobec braku ywnoci i zaopatrzenia. Rosjanie wzili do niewoli ca austro-wgiersk zaog Przemyla, a warto zaznaczy, e wrd jecw znalaz si take Maksymilian Tytus Huber. Znany ju wtedy profesor C.K. Szkoy politechnicznej2 we Lwowie zosta wcielony jako ocer do armii austriackiej, i to pomimo e wczeniej, w lecie 1914, zosta wybrany na rektora tej uczelni.
Student i onierz Charakterystyczn cech tamtych lat bya powszechno uczu patriotycznych polskiej modziey i to niezalenie od regionu Polski. O niepodlego walczono zarwno we Lwowie, na lsku, w Wielkopolsce, w Warszawie i wielu innych miejscach. Przykadem oarnoci i patriotyzmu by te mody Wodzimierz. Nim jednak mia okazj dowie mstwa w walce dla Ojczyzny, na pocztku roku 1918 stan wpierw przed komisj poborow do armii austriackiej, zosta jednak zwolniony ze suby wojskowej jako nazbyt wty [3]. Dao mu to czas, po ukoczeniu gimnazjum, na zapisanie si na Wydzia Inynierii Ldowej i Wodnej Politechniki Lwowskiej. Jednak znane wydarzenia z listopada 1918 i prby opanowania przez Ukraicw samego miasta Lwowa, jak i regionu, spowodoway przerwanie rozpocztych studiw i ochotnicze zacignicie si do suby wojskowej (w Przemylu). Modzie polska wzia wtedy powszechny udzia w obronie Lwowa i jego okolic. Jako ochotnik Wodzimierz suy w odrodzonym Wojsku Polskim, od 1 listopada do 16 grudnia 1918 r. bra udzia w wojnie z Ukraicami w Kompanii Studenckiej 10 Puku Piechoty w Przemylu. Burzyski wrci na studia w nastpnym roku akademickim, 22 padziernika 1919 r. zapisa si na oddzia drogowy. Na stronie frontowej karty immatrykulacyjnej zosta podany przebieg studiw w skrcie (fot. 2). Na dokumencie tym guruje jeszcze nazwa Szkoa politechniczna we Lwowie, a nie Politechnika Lwowska, oraz e student Burzyski zosta przyjty jako znamienicie uzdolniony. W ten sposb poszed w lady swojego mistrza, prof. M.T. Hubera, ktry przed laty (w 1895 r.) rwnie zosta uznany za znamienicie uzdolnionego. Jeszcze przed kocem roku akademickiego Wodzimierz ponownie wyruszy na pole walki razem z kolegami zacign si do akcji plebiscytowej na Spiszu i Orawie. W arkuszu ewidencyjnym Powiatowej Komendy Uzupenie Lww-Miasto znajdujemy dat wstpienia 15 czerwca 1920 r. Z kolei na innych dokumentach odnajdujemy, e od 14 sierpnia do 22 padziernika 1920 r. suy jako starszy saper w 205 Puku Saperw w wojnie z bolszewikami. Po demobilizacji kontynuowa studia na drugim roku. Nie byo mu jednak dane dugo zosta na uczelni, bowiem po wybuchu powstania na Grnym lsku, 1 grudnia 1920 r. ponownie chwyci za bro i walczy w 6 Puku powstacw do 26 lipca 1921 r. [informacje od M. Burzyskiego].
Lwowska uczelnia techniczna powstaa z utworzonej w 1817 szkoy realnej. Ze wzgldu na zmieniajce si zewntrzne warunki (w tym polityczne), w jakich biegiem historii uczelnia funkcjonowaa, w rnych latach nosia ona rne nazwy: 1835-1844 Akademia Realno-Handlowa, 1844-1877 Akademia Techniczna, 1877-1918 Technische Hochschule, po polsku Cesarsko-Krlewska Szkoa politechniczna we Lwowie, 1921-1939 Politechnika Lwowska, 1939-1941 Lwowski Instytut Politechniczny, 1942-1944 Staatliche Technische Institut, nastpnie: Staatliche Technische Fachkurse Lemberg, po polsku Pastwowe Techniczne Kursy Zawodowe, 1944-1993 - Lwowski Instytut Politechniczny, 1993-2000 Uniwersytet Pastwowy Politechnika Lwowska, od 2000 Lwowski Politechniczny Uniwersytet Narodowy.
2
94
Fot. 2. Karta immatrykulacyjna Burzyskiego z 1919 (jeszcze na blankiecie austriackim z dwugowym orem)
Fot. 3. Zdjcie Wodzimierza Burzyskiego w mundurze z karty immatrykulacyjnej
cznie zaliczono mu 13 miesicy i 18 dni suby wojskowej. Mona by powiedzie midzy studiami na Politechnice Lwowskiej, nazbyt wty do suby w wojsku austriackim, spdzi ponad 13 miesicy na froncie, w akcjach bojowych, walczc z trzema naszymi wrogami na trzech polach bitewnych. Za mstwo wykazane w III powstaniu lskim zosta wyrniony wysokim odznaczeniem, a mianowicie lsk Wstg Walecznoci I klasy. Nie udao si odnale oryginalnego dyplomu ani medalu lskiej Wstgi Walecznoci. Podobno po przyjedzie Profesora na Politechnik lsk w roku 1946 medal i dyplom byy pokazywane. Nie znalazem te bliszych danych (np. numeru) w karcie ewidencyjnej Ministerstwa Obrony Narodowej. Po latach, w 1928, Burzyski zosta odznaczony te Medalem Dziesiciolecia odzyskanej Niepodlegoci, a nastpnie Brzowym Medalem za dugoletni Sub [informacje od M. Burzyskiego]. Profesor Burzyski dawa si namwi w gronie rodzinnym na wspomnienia z walk o niepodlego Polski. Bya tam opowie o pobiciu przez Niemcw uczestnikw nieostronej konspiracyjnej zbirki oraz o wpadce, gdy w dniu wybuchu III powstania lskiego W. Burzyski zosta uwiziony przez Niemcw, ale powstacy zdoali go uwolni. O niezwykej inteligencji przyszego profesora, wykorzystanej w niebezpiecznych warunkach bojowych, wiadczy fakt wystraszenia
95
dwch przeladujcych go Niemcw przy wykorzystaniu dwch posiadanych pistoletw, z ktrych strzeli w dwch rnych kierunkach. Innym wydarzeniem byo nakrycie i doprowadzenie do dowdcy beztrosko odpoczywajcych powstacw, ktrzy nieostronie nie wystawili wart. Po powrocie z frontu do Lwowa Burzyski zapisa si ponownie na studia (rok akademicki 1921/22). Nim jeszcze je ukoczy, oeni si. Maonkowie Irena Wanda z Walkowiczw i Wodzimierz Stanisaw pobrali si 15 lutego 1925 r. i zamieszkali we Lwowie. Z czasem doczekali si dwch synw: Macieja (ur. 16 maja 1929 r.) i Jacka (ur. 4 kwietnia 1931 r.).
Fot. 4. W. Burzyski z on Iren
Fot. 5. Z synami na spacerze na placu Mariackim we Lwowie (ok. 1937 r)
Na drodze do sukcesw naukowych Dyplom Politechniki Lwowskiej Wodzimierz Burzyski uzyska 5 czerwca 1925 r. na oddziale drogowym z wynikiem bardzo dobrym. Wczeniej, jeszcze w czasie studiw, po zdaniu I egzaminu pastwowego z wyrnieniem (czerwiec 1922 r.), zosta zatrudniony w charakterze modszego asystenta w Katedrze Mechaniki Technicznej, kierowanej przez profesora M.T. Hubera. W nastpnym roku, w wieku 23 lat, opublikowa pierwsz prac naukow. Nie bd tu w dalszym cigu powtarza wszystkich faktw znanych z yciorysu opublikowanego we wspomnianych wyej Dzieach Wybranych W. Burzyskiego [3]. Zwrc natomiast uwag na pewien ewenement: profesor Huber zasugerowa modemu asystentowi, aby sam zaproponowa temat pracy doktorskiej. Tak te si stao, asystent Wodzimierz Burzyski przynis profesorowi Huberowi wstpnie przemylane trzy propozycje, z ktrych promotor wybra temat: Studium nad hipotezami wytenia. Prac doktorsk Burzyski przedoy Komisji Doktorskiej Politechniki Lwowskiej dnia 7 stycznia 1928 r., po czym zda przed ni egzamin cisy 20 lutego 1928 r. W skadzie komisji byli, midzy innymi, profesor Maksymilian Tytus Huber oraz znany matematyk profesor Wodzimierz Stoek. Stopie doktora nauk technicznych Burzyski uzyska na Politechnice Lwowskiej 5 maja 1928 r. (fot. 6, fot. 7). Rozprawa doktorska znalaza due uznanie, jej fragmenty zostay opublikowane w 1929 roku w dwch publikacjach: po niemiecku w Schweizerische Bauzeitung [5] oraz w jzyku polskim w Czasopimie Technicznym [6], a zawarte w nich pomysy nie straciy na aktualnoci do dnia dzisiejszego. Ze wzgldu na znaczenie rozpatrywanej tematyki po wielu latach opublikowalimy angielski przekad wspomnianego artykuu [6], [8].
96
Fot. 6. Dyplom nadania W. Burzyskiemu stopnia i tytuu, godnoci i prawa doktora nauk technicznych, wersja polskojzyczna
Fot. 7. Dyplom nadania W. Burzyskiemu stopnia i tytuu, godnoci i prawa doktora nauk technicznych, wersja francuskojzyczna
Ju jako doktor nauk technicznych otrzyma W. Burzyski 8-miesiczne zagraniczne stypendium Funduszu Kultury Narodowej. Wykorzysta je na pobyt w Getyndze i Zurychu, pogbienie swojej wiedzy teoretycznej i zaznajomienie si ze wspczesnymi metodami dowiadczalnymi. Od grudnia 1928 do marca 1929 roku przebywa na Uniwersytecie w Getyndze, a nastpnie od kwietnia do sierpnia 1929 roku w renomowanym laboratorium bada wytrzymaoci materiaw EMPA (Eidgen ossiche Materialpr ufung Anstalt) na Politechnice w Zurychu (ETH Eidgen ossiche Technische Hochschule). Nawiza cenne kontakty naukowe z wybitnymi ludmi nauki w dziedzinie mechaniki (L. Prandtlem, M. Ro sem, Th. von K armanem oraz R. von Misesem). Tymczasem Politechnika Warszawska zaoferowaa M.T. Huberowi kierownictwo Katedry Mechaniki II. Profesor Huber propozycj t przyj i od 1 kwietnia 1928 r. przenis si na Politechnik Warszawsk. W ten sposb stanowisko szefa Katedry Mechaniki Technicznej we Lwowie
97
zostao nieobsadzone, a najpowaniejszym kandydatem do objcia schedy po profesorze Huberze sta si oczywicie dr in. W. Burzyski. W tym czasie obok intensywnej dziaalnoci naukowej W. Burzyski prowadzi budowy, wykonywa projekty mostw i konstrukcji budowlanych, ogosi szereg powanych prac naukowych. W listopadzie 1933 roku habilitowa si na podstawie dysertacji pt. O rozwiniciu potencjau sprystoci i zastosowaniach [9] i otrzyma stopie naukowy docenta. W roku 1934 wygra konkurs na stanowisko kierownika Katedry Mechaniki Technicznej, ktre niegdy obejmowa profesor Huber. W skad Katedry weszli, uwidocznieni na zdjciu (fot. 8): modszy asystent Tadeusz Kossowski, adiunkt dr in. Robert Szewalski, docent dr in. Zygmunt Fuchs, profesor dr Wodzimierz Burzyski i modszy asystent Marian Janusz. Niedugo po objciu Katedry, 29 wrzenia 1934 r., W. Burzyski zosta mianowany profesorem nadzwyczajnym mechaniki technicznej na Wydziale Mechanicznym Politechniki Lwowskiej (fot. 9). Po kilku latach od tego wydarzenia, dnia 4 marca 1938 r., Politechnika Lwowska wystpia do Senatu i do Ministerstwa Owiaty o uzwyczajnienie Katedry (tzn. nadanie jej kierownikowi tytuu profesora zwyczajnego). Ponaglenie (tzw. urgens) w tej sprawie zostao wysane 21 kwietnia 1939 r.
Fot. 8. Skad Katedry Mechaniki Technicznej Politechniki Lwowskiej: (od lewej) modszy asystent Tadeusz Kossowski, adiunkt dr in. Robert Szewalski, docent dr in. Zygmunt Fuchs, profesor dr Wodzimierz Burzyski i modszy asystent Marian Janusz
Profesor oprcz pracy naukowej powica swoj uwag i wiedz take praktyce cile inynierskiej. Wykona szereg projektw konstrukcyjnych, w tym interesujcy projekt mostu ukowego przez So w Tresnej-Czernichowie o najwikszej wwczas (budowa: 1935 r.) w Polsce rozpitoci uku. Za sukcesami naukowymi i inynierskimi szo uznanie instytucji naukowych. Zosta powoany na czonka korespondenta Akademii Nauk Technicznych w Warszawie (fot. 10) i wybrany na dziekana Wydziau Mechanicznego Politechniki Lwowskiej (rok akademicki 1938/39), (fot. 11). Wybr ten ponowiono take na nastpny rok, tj. 1939/40. Jak si jednak wkrtce okazao, historia znacznie poszerzya zakres odpowiedzialnoci nowego kierownika Wydziau. Czasy poogi wojennej W wyniku wojny i wczeniej zawartych porozumie rzdw Niemiec i ZSRS3 (pakt Ribbentrop-Mootow) Lww zosta zajty przez Armi Czerwon 22 wrzenia 1939 r. i wczony do USRS4 . Od pierwszego dnia okupacji zapanowa terror. Podpisywane porozumienia, gwarancje dotyczce onierzy, ocerw, napywowej ludnoci byy amane nieomal w dniu ich zawarcia. Najbardziej ucierpiay przedwojenne suby mundurowe i ludno napywowa. Swj niechlubny udzia w represjach mieli niektrzy obywatele polscy innych narodowoci.
3 4
ZSRS Zwizek Socjalistycznych Republik Sowieckich. USRS Ukraiska Socjalistyczna Republika Sowiecka.
98
Fot. 9. Dyplom profesora nadzwyczajnego Wodzimierza Burzyskiego z podpisem Prezydenta RP Ignacego Mocickiego i Premiera Rzdu RP Leona Tadeusza Kozowskiego
W niedugim czasie wadze USRS i ZSRS podjy uchway, na mocy ktrych obywatele Polski stali si automatycznie obywatelami pastwa sowieckiego. Zaczo obowizywa prawodawstwo tego pastwa od czasw rewolucji padziernikowej i to wstecz. Stao si to szczeglnie dotkliwe pniej, po lipcu 1944 roku, bowiem jakakolwiek wsppraca z naszymi wadzami na obczynie bya traktowana jako zdrada sowieckiej ojczyzny wraz z wszelkimi gronymi konsekwencjami. Uczelnie Lwowa musiay dostosowa si do sowieckiego systemu szkolnictwa. Nadszed czas gorcej prby. Znaczna cz pracownikw Politechniki Lwowskiej na pierwszym planie postawia bezpieczestwo wasne i swoich rodzin, by przey ciki czas okupacji. Jednak cz pracownikw Politechniki nie przyja do wiadomoci i sumienia, e Lww i jego Politechnika mog nie by polskie i czynia starania, by unikn przeznaczenia. Robiono wszystko, co moliwe, by zachowa dorobek swojej uczelni i, na ile to moliwe, jej struktur. Jak pokazaa pniej historia, porwnanie zachowa profesury Politechniki i profesorw innych uczelni wobec wadz okupacyjnych wypada zdecydowanie na korzy Politechniki. Na przykad w roku 1944, mimo silnych naciskw, nie udao si nowym wadzom sowieckim uzyska potpienia Rzdu Emigracyjnego w Londynie5 przez zebranie profesorw Politechniki, o ktre zabiegali. Inaczej stao si na Uniwersytecie Lwowskim. Sol w oku okupantw byy organizacje powizane z przedwojennym Rzdem Polskim, Polskim Rzdem na Obczynie6 oraz organizacje samorzdowe, takie jak np. Bratniak7 lub
Waciwie rzdu Rzeczpospolitej Polskiej na uchodstwie. Emigracyjny rzd RP zosta utworzony 30 wrzenia 1939 r. we Francji, od koca kwietnia 1940 roku mia siedzib w Londynie. Dziaalnie zakoczy w 1990 roku, po zaprzysieniu Lecha Wasy na prezydenta Polski. 6 Jw. 7 Bratnia Pomoc zwana te Towarzystwami Bratniej Pomocy Studentw, potocznie Bratniak. Jest to nazwa studenckich organizacji samopomocowych, tworzonych od poowy XIX wieku przy polskich uczelniach.
5
99
Fot. 10. Dyplom czonka korespondenta Akademii Nauk Technicznych w Warszawie (17 grudnia 1938 r.)
Fot. 11. Ostatnia przedwojenna legitymacja Wodzimierza Burzyskiego, profesora nadzwyczajnego Politechniki Lwowskiej, od 1938 take dziekana Wydziau Mechanicznego
korporacje akademickie. Obowizkowa staa si natomiast przynaleno pracownikw uczelni do tzw. profspiki, czyli zwizku zawodowego nowego typu (na usugach partii komunistycznej). Kto nie nalea do profspiki, nie mg by zatrudniony na uczelni (w tym na Politechnice). W praktyce, do profspiki mogli nalee dotychczasowi pracownicy Politechniki (z wyjtkami), problemy zaczynay si przy przyjmowaniu nowych czonkw organizacji z powodu tendencyjnych pyta zadawanych przez czonkw Midzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom i innych organizacji komunistycznych. Zbysaw Popawski [35] relacjonuje dwa zebrania, ktre odbyy si na Politechnice Lwowskiej, a mianowicie pierwsze profesorw, pracownikw i studentw zwoane na pocztku padziernika 1939 roku przez rektora Antoniego Wereszczyskiego na danie komisarza ppk. Jusimowa
100
(z zarzdu politycznego Armii Czerwonej we Lwowie) oraz drugie likwidacyjne Bratniej Pomocy. Na pierwszym z tych spotka po wypowiedzi Jusimowa, w ktrej ogosi on objcie miasta przez Armi Czerwon i uruchomienie uczelni na nowych, sowieckich zasadach, przemwi asystent z Politechniki in. Jarosaw aba z przedwojennego Legionu Modych8 . On rwnie powita nowe wadze, tyle e po polsku. Wikszo uczestnikw zebrania bya przekonana, e J. aba jest narzuconym przez nowe wadze przewodniczcym profspiki. Opinia, e in. J. aba by na usugach, bya powszechna, zwaszcza po ujawnieniu relacji z zebra z ppk. Jusimowem. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w czerwcu 1941 roku J. aba z grup studentw chemii znalaz si na terytorium ZSRS niezajtym przez Niemcw. Wtpliwoci co do prawdziwej roli J. aby w wojennej historii Politechniki Lwowskiej zaczem mie dopiero po latach, w roku 1993 (1-3 kwietnia), po spotkaniach naszej delegacji w Polskim Uniwersytecie na Obczynie (PUNO) w Londynie z kolegami z tamtejszego Uniwersytetu. Byo to pierwsze po wojnie takie spotkanie, a przewodniczcym polskiej delegacji by prof. Aleksander Gieysztor. Sytuacj opisan w [33], [34] synny historyk emigracyjny prof. Jzef Garliski zna z innej strony. Mianowicie, po zajciu Lwowa przez sowietw pozostali tam profesorowie Politechniki poszukiwali kandydata na przewodniczcego profspiki, ktrym musia by Polak, najlepiej z jakiej lewicujcej przed wojn organizacji, a wic do przyjcia przez nowe wadze Politechniki. Pozostawienie tej sprawy bez wskazania wasnego kandydata oznaczao nieuchronne oddanie profspiki we wadanie organizacji komunistycznych pospou z Ukraicami. Mona sobie atwo wyobrazi, jak dziaaby wtedy taki zwizek zawodowy. Prof. Jzef Garliski uwaa, e pomys, eby in. Jarosawa ab wysun na szefa profspiki pochodzi od naszej polskiej profesury Politechniki (w tym od W. Burzyskiego), oczywicie musiao to by przeprowadzone i utrzymane w najgbszej tajemnicy. Zdaniem rektora PUNO (z roku 1993), prof. Jzefa Biliskiego, kandydatura J. aby nie bya jedyna, drugim kandydatem by in. Turski. Rektor J. Biliski pamita te dane na podstawie relacji znanego profesora Politechniki Lwowskiej Ludwika Ebermana. Po podpisaniu paktu Sikorski-Majski J. aba wstpi do Armii Andersa, przeby z ni szlak bojowy II Korpusu. W Anglii przeszed proces lustracyjny, w ktrym zosta oczyszczony z zarzutw, nastpnie sta si jednym z wybitnych dziaaczy emigracyjnych. J. aba zmar tragicznie, ratujc z poaru dokumenty i dobytek Domu Kombatanta w Manchesterze, w Anglii, ulegajc miertelnemu zatruciu. Jan Nowak-Jezioraski pisa o faszywkach sporzdzanych po wojnie przez KGB9 na temat J. aby, majcych na celu utrcenie jego kandydatury na wysokie stanowisko w strukturze Zwizku Kombatantw na Zachodzie. Powrmy teraz do drugiego ze wspomnianych przeze mnie spotka zorganizowanych przez ppk. Jusimowa na Politechnice pod koniec 1939 roku. Zebranie likwidacyjne Bratniaka zakoczyo si pobiciem, przy wtrze orkiestry NKWD10 , a nastpnie zamordowaniem na korytarzu uczelni czterech przedwojennych dziaaczy Bratniej Pomocy w obecnoci zgromadzonych profesorw Politechniki.
Legion Modych waciwie Akademicki Zwizek Pracy dla Pastwa, organizacja akademicka dziaajca w latach 1930-1939. Legion zmierza do wykorzystania radykalizujcych si nastrojw modziey na rzecz obozu rzdowego sanacji. 9 KGB Komitet Bezpieczestwa Pastwowego, ros. Komitiet Gosudarstwiennoj Biezopasnosti. Utworzony w marcu 1954 roku w zwizku z likwidacj Ministerstwa Bezpieczestwa Pastwowego. Organ pastwowy przy Radzie Ministrw ZSRS, kierujcy siami bezpieczestwa wewntrznego, peni funkcj policji politycznej, wojska wewntrznego i ochrony pogranicza. KGB zostao rozwizane w 1991 roku i zastpione nowymi organami na bazie struktur KGB. 10 NKWD Ludowy Komisariat Spraw Wewntrznych, ros. Narodnyj Komissariat Wnutriennich Die. Centralny organ wadz bezpieczestwa w sowieckiej Rosji (od 1917 r.) i ZSRS (do 1946 r.), potocznie policja polityczna. W 1946 roku przeksztacony w Ministerstwo Spraw Wewntrznych ZSRS.
8
101
W obliczu rozpocztej wojny, okupacji i niszczcych dziaa nowej wadzy kadra lwowskich uczelni musiaa podejmowa nieatwe decyzje, wpywajce nieraz wprost na ycie swoje, rodzin, wsppracownikw. Nie kady znalaz wtedy do rozeznania; byli jednak tacy, ktrzy nie stracili zimnej krwi, a wrd nich profesor Wodzimierz Burzyski, ktry sta si nieocjalnym kierownikiem i jednym z gwnych doradcw dla kolegw profesorw, jak naley postpowa wobec zarzdze nowych wadz. Z biegiem czasu zostay nawizane kontakty z legalnymi wadzami emigracyjnymi (Delegatur Rzdu11 ). Po latach o wydarzeniach tego okresu profesor W. Burzyski pisa w licie z 9 marca 1948 r., do prof. M.T. Hubera: Gdy sowieci wkroczyli do Lwowa, grono profesorskie Politechniki ogarn widoczny popoch. Nie widziaem nigdy w yciu, by co mogo tak szybko si wywrci. Wszyscy si cofnli, mnie najmodszego wysunli na czoo. Oczywicie byli i inni dziekani, zatrzymani przez nowe wadze na swoich stanowiskach; nie byo jednake najmniejszego drobiazgu, o ktrym wpierw ja nie musiabym decydowa. Prosz pyta Geislera, ukasiewicza, Polaka12 , itp. By ocjalny rektor sowiecki; byem ja. Przekonaem si, e rzdzi to adna sztuka. Poznaem te, jakie s gorycze rzdzenia, zrozumiaem, e naprawd rzdzi, to znaczy przej odpowiedzialno. Skad narodowociowy studentw w roku 1939 na Politechnice Lwowskiej zmieni si drastycznie. Modzie polska posza (wyjechaa), by walczy, jej miejsce na studiach zaja komunizujca modzie przewanie ydowska z miast okupowanych przez Niemcw i na og nacjonalistyczna modzie ukraiska. Wkroczenie hitlerowcw do Lwowa i okupacja niemiecka w roku 1941 przyniosy nowe problemy. Nasta czas zagady przede wszystkim dla ydw; ale rwnie dla Polakw tylko na Woyniu z map zniko ponad tysic wymordowanych wsi polskich. W lipcu 1941 roku doszo do szczeglnie bolesnego wydarzenia w historii polskiego narodu i polskiej nauki. Okupanci pojmali cz profesorw lwowskich uczelni, czonkw ich rodzin oraz osoby, ktre w tym czasie miay nieszczcie znale si w ich domach; winiw zamordowano. W tym czasie we Lwowie nie tylko uczelnie, ale rwnie polskie gimnazja zostay zamknite. Z pocztku okupacji niemieckiej profesor W. Burzyski pracowa jako majster budowlany w dzielnicowym biurze budowlanym miasta Lwowa, trudni si rwnie chaupniczo produkcj myda i zapaek. Po kilku miesicach Niemcy zgodzili si na zorganizowanie szkoy zawodowej pn. Staatliche Technische Fachkurse13 . W. Burzyski, za zgod Delegatury Rzdu, przyj zaproponowan mu funkcj wicedyrektora nowo powstajcej szkoy i dba o wysoki poziom nauczania. Za ilustracj wydarze i atmosfery tamtego czasu niech posuy cytat z listu Marka Zakrzewskiego, wtedy studenta, a po latach (po wojnie) profesora mechaniki na Politechnice Wrocawskiej: Studia w Staatliche Technische Fachkurse rozpoczlimy w marcu 1942 w grupie 130 studentw, z tego 30 Polakw, a reszta Ukraicy. Sytuacja bya niejasna, takie niby studia wysze dla untermenschw ukon w stron Ukraicw. Prosz pamita, e obowizywa nas przymus pracy wic, jest to praca, czy nie. Formalnie kierownictwo Fachkursw byo niemieckie, z naszej perspektywy i w naszym rozumieniu prof. Burzyski prowadzi, przynajmniej nas mechanikw, jako dziekan Wydziau Mechanicznego Politechniki Lwowskiej pod przykrywk
Delegatura Rzdu Rzeczpospolitej Polskiej na Kraj konspiracyjne krajowe przedstawicielstwo rzdu RP na uchodstwie, utworzone w 1940 roku, dziaajce do 1945 roku. Delegatura organizowaa administracj cywiln i przygotowywaa rzdowi warunki do objcia wadzy w wyzwolonej Polsce. 12 S to nazwiska pracownikw Politechniki Lwowskiej, ktrzy podobnie jak M.T. Huber znaleli si po wojnie na Politechnice Gdaskiej i oddali due zasugi dla uczelni oraz odradzajcego si przemysu maszynowego i okrtowego. 13 Staatliche Technische Fachkurse Lemberg po polsku Pastwowe Techniczne Kursy Zawodowe. Pocztkowo kursy funkcjonoway pod niemieck nazw Staatliche Technische Institut. By to rodzaj wyszych kursw zawodowych, 4-letnich, bez prawa nadawania dyplomw ukoczenia wyszych studiw i stopni naukowych, prowadzonych na Politechnice Lwowskiej w okresie okupacji niemieckiej, od marca 1942 do maja 1944 roku.
11
102
Fachkursw. Sprawa szczliwie si wyklarowaa, gdy w r. 1943 wszyscy (z wyjtkiem dwu inwalidw) koledzy ukraiscy wywdrowali do SS-Hayczyna. Nasz kontakt z prof. Burzyskim by cisy dziki wykadom (1 rok mechanika, 2 wytrzymao). Trudno jest odda nastrj i klimat tych studiw. Przykadowo: po jednym z wykadw prof. Burzyski dyskretnie zgarn mnie z korytarza, proszc o rozeznanie, czy jedna ze studentek nie ma kontaktw z Gestapo. Do dzi nie wiem, dlaczego zwrci si do mnie, ani ja Jego nie znaem poza kontaktami ocjalnymi, ani tym bardziej On mnie a ryzyko takiego pytania mogo by ogromne. Przypadkowo tra dobrze robiem wtedy nadprogramowo podchorwk AK atwo mogem speni Jego prob. Przytaczam to zdarzenie jako przykad klimatu penego obustronnego zaufania, przykad, i czyy nas wizi silniejsze ni ucze-mistrz, wizi jedynie moliwe w tamtych, niepowtarzalnych, strasznych, ale i penych niezwykych treci, czasach. Jak to si udao prof. Burzyskiemu, e powoano nas do Baudienstu jedynie na jeden miesic i to wakacyjny w r. 1943; jak, e nie zgarnito nas w czasie wiosennej branki w r. 1944 nie wiem; Jemu jednak przypisywalimy zasug. W czasie okupacji niemieckiej wspomniany M. Zakrzewski (pseud. Trzaska) prowadzi jeden z kursw podchorwki, byem uczestnikiem tego kursu, rwnoczenie uczszczajc na komplety maturalne (kier. dr Jadwiga Hallaunbrenner). Zarwno komplety maturalne, jak i podchorwka byy organizowane przez struktury Polskiego Pastwa Podziemnego. W drugiej poowie lipca 1944 roku, przy znaczcym udziale zgrupowania AK w ramach akcji Burza, trway walki z Niemcami o Lww. W czasie tych walk przez kilka dni panowao polskosowieckie prawie braterstwo broni. Po zajciu miasta nawet sowiecki genera na wiecu przed Teatrem Wielkim, w ktrym uczestniczy prof. W. Burzyski, wyrazi uznanie lokalnym oddziaom, ktre pomogy opanowa miasto. Po paru dniach dowdztwo AK z gen. W. Filipkowskim na czele zostao poproszone o udanie si w okolic ytomierza na rozmowy z gen. Michaem ymierskim. Po przybyciu na miejsce i rozpoczciu rozmw wszystkich przybyych AK-owcw uwiziono (w nocy oczywicie) na wiele lat. W roku 1944 uczelnie we Lwowie rozpoczy swoj dziaalno zapisami i egzaminami wstpnymi w padzierniku oraz rozpoczciem zaj od pocztku listopada. Dyrektorem Lwiwkogo Politechnicznogo Instytuta zosta mianowany przybyy z Odessy docent I.N. Jampolskij. Jego zastpc do spraw naukowych zosta prof. W. Burzyski. Misja profesora na tym stanowisku trwaa do 4 stycznia 1945 r. W dniu tym ukaza si duy artyku w Czerwonym Sztandarze14 chwalcy osignicia uczonych Politechniki. Rwnoczenie nastpiy aresztowania wikszoci wymienionych w artykule profesorw. Dla cisoci podam, e przygotowujc wydanie dzie W. Burzyskiego w latach osiemdziesitych, otrzymaem pismo od dr. in. Lesawa Gubrynowicza, w ktrym stwierdzi, e w nocy z 5 na 6 stycznia 1945 by dowdc warty studenckiej w gwnym budynku Politechniki Lwowskiej. Okoo pnocy pojawili si funkcjonariusze NKWD celem, z upowanienia dyrektora Jampolskiego, dokonania rewizji gmachu. W trakcie tego, w gabinecie dyrektora, przebywajcemu tam zastpcy dyrektora prof. Burzyskiemu przedstawili nakaz aresztowania, a nastpnie zabrali Go z sob. Na pytanie, czy naley zawiadomi rodzin, prof. Burzyski odpowiedzia, e nie potrzeba, bo jest ju poinformowana. Inne rda podaj dat aresztowania 4 stycznia 1945 r. Profesor W. Burzyski by przetrzymywany i przesuchiwany w wizieniu przy ul. ckiego we Lwowie do 10 lipca 1945 r. Z wizienia wyszed tak, jak zosta zabrany w styczniu, czyli w kouchu, odprowadzony z powrotem do domu przez wonego Katedry Mechaniki Technicznej. Pobyt w wizieniu wpyn fatalnie na jego zdrowie.
Czerwony Sztandar dziennik wydawany we Lwowie od wrzenia 1939 do czerwca 1941 roku, w czasie sowieckiej okupacji Maopolski Wsch. Ponownie ukazywa si po okupacji niemieckiej od sierpnia 1944 do czerwca 1950 roku. Gazeta bya wydawanym w jzyku polskim organem okupacyjnym, ktry realizowa polityk sowietyzacji spoeczestwa. Zesp autorw liczy ok. 100 osb, w tym wielu znanych dziennikarzy i literatw.
14
103
W listach do prof. M.T. Hubera stwierdza, e w wizieniu spa na mokrym betonie; po wyjciu z wizienia chodzi z duym trudem i musia co chwil odpoczywa. Po powrocie z wizienia profesor Burzyski postanowi jednak mimo wszystko, przynajmniej na jaki czas, pozosta we Lwowie. Naciski na personel nauczajcy do opuszczenia Lwowa byy wtedy ogromne. W listopadzie 1945 roku Lwowski Instytut Politechniczny obchodzi setn rocznic zaoenia uczelni (fot. 12). Uroczystoci jubileuszowe trway od 15 do 18 listopada 1945 r. Poczone byy z uroczystym zebraniem w gmachu Opery i Baletu, naukowymi konferencjami na wydziaach oraz zwiedzaniem Lwowa, Dublan, Stanisawowa (miasta Iwana Franko15 ) i koncertem-balem dla studentw. 12 sierpnia 1946 r. w licie do profesora M.T. Hubera W. Burzyski napisa: W Rosji nazwisko Pana Profesora jest powszechnie znane. Kady wytrzymaociowiec mi nieodmiennie pyta, czy znaem prof. Gubera. Wszystko im oczywicie o dziaalnoci Pana opowiedziaem; publicznie miao to miejsce na jubileuszu politechniki.
Fot. 12. Oryginalny program obchodw 100-lecia Politechniki Lwowskiej
Ekspatriacja Politechnika lska W styczniu 1946 roku Pastwo Burzyscy zadeklarowali ch przyjazdu na Politechnik lsk. O powodach trudno tu nie powiedzie: represje, deportacje, kamliwa propaganda, wreszcie postanowienia konferencji w Jacie. Transport pracownikw Politechniki Lwowskiej wyjecha ze Lwowa 9 lipca (podawane s rwnie inne daty) i dobi do Gliwic 13 lipca 1946 r. Profesor W. Burzyski zosta powitany przez delegacj Politechniki lskiej z honorami ju na granicy. W Gliwicach, po akademii powitalnej z udziaem rektora, jego wsppracownikw i modziey, profesorowie zostali przeniesieni na ramionach do przydzielonych im mieszka. Profesor W. Burzyski obj kierownictwo Katedry Mechaniki Technicznej na Wydziale Mechanicznym oraz Katedry Mechaniki i Wytrzymaoci Materiaw na Wydziale Inynieryjno Budowlanym (fot. 13). Zorganizowa rwnie przy Katedrze Metaloznawstwa Zakad Badania Materiaw i Poradni Racjonalizatorsk. Profesor Burzyski nosi si z zamiarem zorganizowania we Lwowie, jeszcze przed wojn, laboratorium elastooptycznego przy Katedrze Mechaniki Technicznej.
Iwan Jakowycz Franko wac. Johannes Frank, ur. 27 sierpnia 1856 r. w Nahujowicach, zm. 28 maja 1916 r. we Lwowie. Ukraiski poeta i pisarz, slawista, tumacz, dziaacz spoeczny i polityczny (propagator marksizmu); obok Tarasa Szewczenki uwaany jest za jednego z najwybitniejszych przedstawicieli ukraiskiej myli politycznej i literatury. Badacz stosunkw literackich ukraisko-polskich, tumacz m.in. utworw Adama Mickiewicza, pisa take po polsku. Od jego imienia i nazwiska pochodzi nazwa miasta Iwano-Frakowsk (uprzednio Stanisaww).
15
104
Zamwione urzdzenia Zeissa, kilka skrzy z unikaln aparatur do badania duych modeli, zostay przysane w ramach bezgotwkowych rozlicze midzy Polsk a Niemcami i dotary na adres Profesora na Politechnice Lwowskiej 30 sierpnia 1939 r. Profesor postanowi je ukry, a laboratorium uruchomi w bardziej sprzyjajcych okolicznociach. awy (prowadnice) przetrway za szafami bibliotecznymi w budynku poklasztornym, urzdzenia pomiarowe w mieszkaniu pp. Burzyskich. Aparatura przechowana przez prawie siedem lat zostaa przywieziona jako rzeczy osobiste pp. Burzyskich na Politechnik lsk. Po pewnym czasie laboratorium zostao uruchomione.
Fot. 13. Prof. Burzyski podczas zebrania ze wsppracownikami z kierowanych przez siebie Katedr na Politechnice lskiej. Od prawej: (siedz) Wodzimierz Burzyski, Witold Legieyski, Stanisaw Bodaszewski, Marian Janusz, (stoj) Zbigniew Oro, Maksymilian Lawina, Feliks Jeowicki, Tadeusz Lamber, Roman Kluz
W licie do prof. M.T. Hubera z dnia 12 sierpnia 1946 r. Burzyski pisa: W poowie lipca przyjechaem do Gliwic. Wprost z pocigu wpadem w wir najrozmaitszych spraw, z ktrych niektre wymagay kilku wyjazdw poza Gliwice. (...) Niczego ciekawego o sobie nie potra za okres wojenny napisa. Zmarnowaem si w moich najlepszych latach na siedmioletnie dziekanowanie, dyrektorowanie, areszt i tym podobne sprawy. Nie lepiej mi si poszczcio na wstpie w Gliwicach (...) gorsze i mimo moich kategorycznych sprzeciww wybrano mi tu na rektora. Ostatnia nadzieja w tym, i moe wyboru nie zatwierdz w Warszawie. Syn Profesora dr in. Maciej Burzyski zanotowa we wspomnieniach: W 1946 r. Ojciec mj zosta wybrany na stanowisko Rektora Politechniki lskiej w Gliwicach. Wobec sprzeciwu PPR16 nigdy nie obj tego Urzdu. By to wic pierwszy wybr profesora Burzyskiego na rektora Politechniki lskiej. Przyjecha do Gliwic na fali uzasadnionej popularnoci po wykazaniu swoich talentw organizacyjnych i charakteru w czasie pierwszego sowieta, okupacji niemieckiej i drugiego sowieta. Modzie, profesorowie ufali mu nie bez podstaw. A on mia tego wszystkiego po prostu do. W. Burzyski nie chcia ju rektorowania, PPR rwnie nie chciaa rektora Burzyskiego, domaga si tego natomiast vox populi. Drugie podejcie do propozycji objcia stanowiska rektora przez Burzyskiego byo inne. Profesor zdania co prawda nie zmieni, natomiast PPR dosza najwidoczniej do wniosku, e dobrze by byo mie rektora o takim poparciu spoecznym. By jednak warunek musia to by nasz, czyli osoba naleca do partii. Najprawdopodobniej odbyy si wtedy jakie powane rozmowy midzy Komitetem Uczelnianym [PPR od red.] i W. Burzyskim. Nie przyniosy
16
PPR Polska Parta Robotnicza, partia komunistyczna utworzona w styczniu 1942 roku.
105
Fot. 14. Na zdjciu (wykonanym prawdopodobnie na jesieni 1947 lub w 1948 roku) profesor W. Burzyski siedzi drugi z lewej, w grupie pracownikw i studentw Politechniki lskiej. Profesor nosi charakterystyczne irchowe rkawiczki
one jednak, bo nie mogy przynie, oczekiwanego przez wadze rezultatu Burzyski by nie do kupienia. Pisze on o tym w licie do prof. M.T. Hubera z dnia 9 marca 1948 r.: Gorzkie rozmylania doprowadziy mi do przekonania, e odsunicie si od dziaalnoci politycznej jest uomnoci. Niestety niektrzy ludzie s uomni. S nimi midzy innymi profesorowie w penym znaczeniu; nadaj si albo na katedry, albo do szpitala dla wariatw. Godzc si z t swoj uomnoci, nie zapisaem si ani do PPR, ani do PPS17 i nie widz moliwoci zmiany tego stanu. Pogoska pochodzi std, e usiowano naprawi pewne bdy popenione w stosunku do mojej osoby; mogem by ostatnio przej urzd rektora tutaj; nie bawi mi tego rodzaju rzeczy, mam za sob siedem lat rzdzenia z odpowiedzialnoci. Siedz cicho, obserwuj, dziwi si no i czekam na nominacj profesorsk. Z tego, co okazao si pniej, sprawa zostaa zaatwiona chyba na szczeblu uczelnianym (moe KW18 ) pod hasem: nie bdzie nam tu jaki Burzyski stawia warunkw. Pod koniec padziernika 1949 roku kariera profesora zostaa gwatownie przerwana na skutek choroby neurologicznej, ktra wyczya go z wszelkiej dziaalnoci naukowej a do koca ycia. Profesor Burzyski chcia przez pewien okres leczy si za granic, jednak komunistyczne wadze konsekwentnie odmawiay mu wydania paszportu. Mona tylko snu gorzk reeksj, e gdyby Profesor zgodzi si zosta rektorem, to moe natychmiastowa fachowa pomoc lekarska byaby moliwa i uratowaaby zdrowie, ale: towarzysza rektora. Ju po tragicznej utracie zdrowia, w roku 1950, profesor Burzyski zosta wybrany czonkiem i wsppracownikiem Komisji Nauk Technicznych Polskiej Akademii Umiejtnoci w Krakowie (wkrtce potem wcielonej do Polskiej Akademii Nauk). Na skutek stara rodowiska kolegw z Politechniki lskiej zostaa mu przyznana pastwowa nagroda naukowa III stopnia za rok 1951 (fot. 15). Na dyplomie podpisa si wczesny premier Jzef Cyrankiewicz. W tym samym 1951 roku Warszawskie Towarzystwo Naukowe wybrao go czonkiem zwyczajnym (fot. 16). Prezesem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego by wtedy profesor Wacaw Sierpiski, a sekretarzem generalnym profesor Kazimierz Michaowski.
PPS Polska Parta Socjalistyczna, partia polityczna o charakterze niepodlegociowym, socjalistycznym i pracowniczym. Zaoona w listopadzie 1892 roku na zjedzie socjalistw w Paryu. W grudniu 1948 roku zostaa poczona z PPR (na warunkach PPR) i zostaa stworzona Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, czyli PZPR. 18 Komitet Wojewdzki PPR.
17
106
Fot. 15. Dyplom przyznania pastwowej nagrody naukowej III stopnia za rok 1951
Fot. 16. Dyplom powiadczajcy wybr W. Burzyskiego na czonka zwyczajnego Warszawskiego Towarzystwa Naukowego, wersja polskojzyczna i aciska (22 listopada 1951 r.)
107
Dalsze lata przynosz kolejne dowody uznania dla osoby, dziaalnoci i dorobku naukowego W. Burzyskiego. W roku 1958 Profesor zosta wpisany w poczet czonkw zaoycieli Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej, a w roku 1966 jako pierwszy otrzyma godno czonka honorowego PTMTS (fot. 17).
Fot. 17. Dyplom z okazji nadania W. Burzyskiego godnoci czonka honorowego PTMTS (1966)
Jak byo wspomniane, choroba uniemoliwia profesorowi prac naukow, za ktr bardzo tskni. Ostatnia ze znaczcych rozpraw pira W. Burzyskiego pt. O niektrych niedomaganiach i koniecznych uzupenieniach de Saint-Venantowskiej teorii prtw prostych zostaa przygotowana przez Niego jeszcze w 1949 roku, za opublikowana przez Wrocawskie Towarzystwo Naukowe w 1951 roku [10]. Z okazji 20-lecia istnienia PTMTS (staraniem Oddziau Gliwickiego PTMTS) ukazaa si, na podstawie rkopisu z 1949 roku, monograa W. Burzyskiego zatytuowana Mechanika ukadw odksztacalnych [11]. Profesor Wodzimierz Burzyski zmar 17 lipca 1970 r. w Gliwicach, tam take zosta pochowany.
Rne wydarzenia; o Profesorze czowieku i nauczycielu Trudno uj pen posta, charakter czowieka na kilku zaledwie stronach yciorysu. Nie tylko wielkie wydarzenia wypeniaj przecie biograe, a ludzi poznajemy przez spotkania i przebywanie z nimi. Niech wic na koniec tego rozdziau dopenieniem zarysu sylwetki i namiastk obcowania z niezwyk osob profesora Burzyskiego bd mae, a przecie znaczce, czsto niezwyke mieszne, zaskakujce, budzce reeksj okruchy codziennoci pozostae w pamici jego bliskich, kolegw, studentw.
108 Codzienno akademicka
Kiedy przyszy profesor by jeszcze studentem, na drugim semestrze pierwszego roku, na wiczeniach ze statyki, zademonstrowa pomysow metod wyznaczania si w prtach kratownicy. W uznaniu dla pomysowoci studenta prof. Huber zaproponowa mu tego samego dnia prac od zaraz w swojej Katedrze. Po latach na Politechnice Gdaskiej profesor Huber w podobny sposb dobiera asystentw. Po Politechnice Lwowskiej krya anegdota nawizujca do modzieczego wygldu dr. W. Burzyskiego. Na egzamin, na umwion godzin przyszed student, ktry wczeniej nie uczszcza na wykady. W oczekiwaniu na egzaminatora stan na korytarzu przed gablot, zacz czyta ogoszenia katedralne. Niedugo obok niego pojawi si inny mody czowiek, otworzy drzwi i wszed do Katedry. Po kilku minutach oczekiwania zniecierpliwiony student wszed do pokoju z pretensjami, e dr Burzyski mia przyj i nie przychodzi. Jestem Burzyski, prosz o indeks, zacznijmy egzamin zwrci si wwczas Profesor do zaskoczonego studenta. Na wykadach profesor Burzyski posugiwa si suwakiem logarytmicznym. Na jednych z zaj, przy obliczaniu kocowego wyniku naleao pomnoy 2 razy 2. Profesor przez chwil si zastanowi, odwrci do sali i zakomunikowa ku oglnej radoci: Tak, jest cztery. Z kolei student (pniej profesor) M. Zakrzewski zapamita z czasw niemieckich w Staatliche Technische Fachkurse dobrotliwe, wyraane szczeglnym jzykiem, pytania profesora do studenta: pan zla, czy pan leje?, za na marginesie obliczenia parcia wiatru: to pan tak chce, ale czy wiatr bdzie chcia?. Zapewne wiele moglibymy si dowiedzie od profesora o konspiracyjnej dziaalnoci na Politechnice Lwowskiej w czasie II wojny wiatowej, o spotkaniach z przedstawicielami Delegatury Rzdu. Niestety wszystko to musiao pj w niepami. Ze strzpw informacji z tamtych lat moemy dowiedzie si, e oprcz profesora w spotkaniach z Delegatur Rzdu uczestniczyli profesorowie Politechniki Lwowskiej: Marian Kamiski, Edward Sucharda, Janusz Groszkowski (by moe inni). Czas aresztowania i uwizienia Po zatrzymaniu profesora W. Burzyskiego w styczniu 1945 roku snuto domysy, e zosta aresztowany za usilne starania, aby polskiej modziey nie wcielano do wojska, gdy polskie straty, zwaszcza wrd inteligencji byy ogromne. Ju po rozpoczciu zaj, w listopadzie 1944 roku, sycha byo kroki onierzy Armii Czerwonej po korytarzach gmachu gwnego Politechniki eskortujcych poszczeglnych studentw zabieranych z uczelni na przesuchania i/lub wcielanych do wojska. Trudno powiedzie, jakie byy wtedy reguy zwalniania studentw Politechniki ze suby wojskowej (przedpoborowi, zwolnieni ze suby wojskowej na skutek odniesionych ran, onierze Armii Czerwonej, inni). Jak wyej cytowaem, M. Zakrzewski wspomina, e zasug zwolnienia studenci przypisywali prof. Burzyskiemu. Jako drugi domniemany powd aresztowania Profesora podawano jego uczestnictwo w wiecu przed Teatrem Wielkim z okazji wyzwolenia miasta, ktre wskazywaoby na powizania z AK. Sowieci mieli szczeglny sposb aresztowa; regu byo jak kamie w wod, czyli pojmowanie winiw bez pniejszego informowania o tym ich rodzin, aresztowani po prostu znikali ze swojego dotychczasowego ycia. Skutkiem tego pojmani uczyli si na pami adresw wspwiniw z celi, by mc, w przypadku swojego wczeniejszego zwolnienia, powiadomi rodziny aresztowanych o losie towarzyszy niedoli. W. Burzyski przez cay czas aresztowania nie opuszcza celi, z wyjtkiem przesucha i karceru. Z przesyanych paczek ywnociowych otrzymywa wycznie chleb, cebul i czosnek, inne
109
produkty nie dochodziy. W czasie przegldu celi w dniu 8 maja 1945 profesor Burzyski wyrazi zadowolenie do ocera towarzyszcego rewizji, e Niemcy skapituloway. Zdaniem ocera by to dowd, e Profesor ma kontakty poza wizieniem. W. Burzyski odpowiedzia wwczas: kontaktw nie mam, ale to wiem, bo ja profesor. Dalszych indagacji nie byo. Po 8 maja 1945 r. rodzina Profesora przychodzia do naronika ul. L. Sapiehy i ul. ckiego, gdzie znajdowao si wizienie, by zobaczy ojca cho przez kilka sekund w oknie, do ktrego wspwiniowie go podnosili (jedno z okien w pobliu naronika na II pitrze). Rodzina nie moga doczeka si wypuszczenia Profesora, jednego razu plotki o terminie jego wyjcia wydaway si tak prawdopodobne, e czeka na niego w domu tort z fasoli. Przewidywania si nie sprawdziy, a tort po paru dniach zjad pies. Wreszcie 10 lipca 1945 r. Profesora zwolniono z aresztu. Do domu przyprowadzi go p. Miziorko wony w Katedrze Mechaniki Technicznej. Profesor by w bardzo zym stanie zdrowia, mia zaropiae rce; by ubrany w kouch (tak jak aresztowano go w styczniu). Po wojnie, w Gliwicach W czasie okupacji niemieckiej ucze profesora in. Stanisaw Szczepaski zaoy rm budowlan, ktra penia rol zakamuowanej komrki wywiadu AK. In. Szczepaski zosta aresztowany dopiero przez NKGB19 , wrci do Polski w roku 1948 i przez pewien czas mieszka u pp. Burzyskich w Gliwicach. O uczynnoci i serdecznoci Profesora byo wiadomo. W rozmowie ze Zbigniewem Orosiem dowiedziaem si, e przed laty, gdy by on starszym asystentem prof. W. Burzyskiego na Politechnice lskiej, Profesor zorientowa si, e jego modszy wsppracownik nie ma w czym zaprezentowa si na lubie. Zaproponowa wwczas Z. Orosiowi wypoyczenie swojego prawie nowego (przedwojennego) fraka. Pastwo Orosiowie pobrali si w roku 1949, na miesic przed chorob Profesora (fot. 18). Niedawno, w 2009 roku, obchodzili 60. rocznic lubu.
Fot. 18. Zdjcie lubne pp. Orosiw; pan mody w wypoyczonym od W. Burzyskiego fraku (1949) NKGB Ludowy Komisariat Bezpieczestwa Pastwowego, ros. Narodnyj komissariat gosudarstwiennoj biezopasnosti. Bya to sowiecka policja polityczna, wyodrbniona z NKWD, istniejca od lutego do lipca 1941 roku, oraz od kwietnia 1943 do marca 1946 roku. Zajmowaa si bezpieczestwem w obrbie ZSRS i wywiadem. W 1946 roku zostaa przeksztacona w Ministerstwo Bezpieczestwa Pastwowego ZSRS.
19
110
Wrd pamitek powojennych zachowaa si interesujca karykatura (rys. 2). Ten ciekawy portret ocalaych z poogi wojennej matematykw polskich, ktrzy wzili udzia w IV Polskim Zjedzie Matematycznym we Wrocawiu w roku 1946 sporzdzi L. Jemanowicz. Burzyski stoi tam w pierwszym rzdzie, czwarty od lewej.
Rys. 2. Karykatura matematykw polskich, ktrzy wzili udzia w IV Polskim Zjedzie Matematycznym we Wrocawiu w roku 1946. Rysowa: L. Jemanowicz
2. Wkad Wodzimierza Burzyskiego w dziedzin wytenia materiaw Wytenie materiau Nauka o wyteniu materiaw, ktrej pocztki znajdujemy w studiach Leonarda da Vinci oraz Galileusza, osigna swj najwikszy rozwj w pierwszej poowie XX wieku [39]. Przykadem dojrzaego podsumowania tej dziedziny wiedzy, z jednoczesn dyskusj jej ogranicze i moliwoci przyszych bada jest dzieo Wodzimierza Burzyskiego z 1928 [4]. W nastpujcy sposb ujmuje on subtelny zwizek sprystoci, wytrzymaoci i wytenia materiau: Oglne zagadnienie teorji sprystoci zmierza do matematycznego okrelenia stanu odksztacenia wzgldnie napicia ciaa, znajdujcego si w warunkach oznaczonych dziaaniem ukadu si zewntrznych, jego ksztatem i wasnociami sprystoci. Na rozwizaniu tego problemu koczy si rola teorji sprystoci, a w gr wchodzi teorja wytrzymaoci, ktrej rwnie wanem zadaniem jest podanie wymiarw badanego ciaa z oznaczon dokadnoci przeciwko stanom niepodanym dla bezpieczestwa tego z jednej strony, a umiejtnem wyzyskaniem warunkw ekonomicznych z drugiej. Zagadnienie to niezwykle proste w przypadku jednoosiowego stanu napicia komplikuje
111
si w przypadku oglnym tak dalece, e od pocztkw istnienia obu teoryj musiano mu powici baczn uwag, a midzy obu naukami umieci pewien rozdzia przejciowy, stanowicy niejako zakoczenie teorji sprystoci a wstp do teorji wytrzymaoci, ustp traktujcy o tzw. wyteniu materiau i zwizanych z tem pojciem najrnorodniejszych hipotezach, ktrych studjum jest wanie treci niniejszej pracy [str. 4, [4], podkrelenie wasne]. Na pocztku XX w. znaczcy wkad do nauki o wyteniu materiaw wnis polski uczony Maksymilian Tytus Huber, nauczyciel i mistrz Burzyskiego. Huber sformuowa w 1904 roku energetyczne kryterium wytenia dla cia izotropowych zachowujcych symetri zakresu sprystego, czyli takich, ktre maj tak sam wytrzymao przy ciskaniu i rozciganiu [19] (por. take [29]), gdzie przytoczono reprint oryginalnej pracy M.T. Hubera z 1904 roku). Proponowana oryginalnie hipoteza kracowej energii odksztacenia postaciowego odnosi si do granicy sprystoci, ale jak zauway to Huber odpowiada take bardziej lub mniej dokadnie dowiadczalnej granicy plastycznoci. Jak si pniej okazao, pomys wykorzystania gstoci sprystej energii odksztacenia postaciowego jako miary wytenia zosta sformuowany oryginalnie przez Jamesa Clarka Maxwella w prywatnym licie do Wiliama Thomsona z 18 grudnia 1856 r. [39]. Cakowit energi spryst jako miar wytenia proponowa Eugene Beltrami [2], cytowany przez Hubera; natomiast list z propozycj Jamesa Maxwella ujrza wiato dzienne dopiero po publikacji w 1936 roku [26]. Wodzimierz Burzyski rozwin i uoglni energetyczne sformuowanie kryterium wytenia swojego mistrza profesora Hubera dla szerokiej klasy materiaw wykazujcych asymetri zakresu sprystego, tj. rnic wytrzymaoci przy ciskaniu i rozciganiu. We wspomnianym dziele Wodzimierz Burzyski podj take pierwsz prb okrelenia energetycznego kryterium wytenia dla materiaw anizotropowych [4]. W. Burzyski okrela pojcie wytenia nastpujco: Oglnie pod wyteniem rozumie bdziemy stan zyczny ciaa, pojty w znaczeniu sprystem, plastycznem, wzgldnie wytrzymaociowem, a wywoany powstaniem wewntrz ciaa ukadu napre i zwizanych z niem odksztace str. 40, [4]). Aby uj pojcie wytenia oraz abstrakcyjne pojcie stanu naprenia w okrelon formu analityczn, przyjmuje si hipotez o istnieniu miary wytenia jako pewnej funkcji skalarnej wsprzdnych tensora naprenia lub odksztacenia, np. F (ij ) lub G(ij ), ktrej warto dla danego stanu naprenia (odksztacenia) jest miar odlegoci od przyjtego stanu granicznego. Czsto miar wytenia okrela si za pomoc funkcji napre gwnych (1 , 2 , 3 ). Tak przyjta hipoteza podlega nastpnie werykacji dowiadczalnej. Z miar wytenia wie si pojcie naprenia zredukowanego red . Jest to naprenie w stanie jednoosiowego rozcigania, ktry jest wyteniowo rwnowany danemu zoonemu stanowi naprenia. Rwno miary wytenia w zoonym stanie naprenia i w stanie jednoosiowego rozcigania F (ij ) = F (red ) (1)
pozwala okreli formu dla naprenia zredukowanego w funkcji wsprzdnych tensora naprenia red = f (ij ) (2)
W. Burzyski [4] przyj klasykacj hipotez wytenia, zaproponowan po raz pierwszy przypuszczalnie przez K. von Sandena [36], poddajc istniejce hipotezy gruntownej i krytycznej analizie: A. Hipotezy kracowych napre. A1. Hipoteza kracowego naprenia rozcigajcego. A2. Hipoteza kracowego naprenia normalnego.
112 A3. Hipoteza staego kracowego naprenia stycznego. A4. Hipoteza kracowego tarcia wewntrznego. A5. Hipoteza zmiennego kracowego naprenia stycznego. B. Hipotezy kracowych odksztace. B1. Hipoteza kracowego wyduenia. B2. Hipoteza kracowego odksztacenia normalnego. B3. Hipoteza kracowego odksztacenia i naprenia. B4. Hipoteza kracowego odksztacenia postaciowego. C. Hipotezy kracowych energii. C1. Hipoteza staej kracowej energii odksztacenia.
C2. Hipoteza staej kracowej energii objtociowo-postaciowej. C3. Hipoteza kracowej energii odksztacenia postaciowego. C4. Hipoteza zmiennej kracowej energii odksztacenia. C5. Hipoteza zmiennej kracowej energii odksztacenia objtociowo-postaciowego. Hipotezy wytenia typu A i B maj obecnie znaczenie historyczne. Zostay one poddane gruntownej analizie i krytyce w dziele W. Burzyskiego [4], gdzie zawarto take szczegowe dane bibliograczne klasycznych prac powiconych tym hipotezom. Wiksze znaczenie maj hipotezy energetyczne typu C, w szczeglnoci (C3) i (C5), ktre znajduj powszechne zastosowanie w modelowaniu deformacji niesprystych i zniszczenia wspczenie stosowanych materiaw. Hipoteza staej kracowej energii odksztacenia (C1) zostaa zaproponowana po raz pierwszy przez E. Beltramiego [2], natomiast hipotezy (C2) oraz (C3) sformuowa M.T. Huber. Najbardziej rozpowszechniona hipoteza kracowej energii odksztacenia postaciowego (C3) jest przedstawiona w pracy M.T. Hubera [19]. Zgodnie z informacj podan w pracy W. Burzyskiego [4], hipotez staej kracowej energii objtociowo-postaciowej M.T. Huber przedstawi w licie do A. F oppla. Geneza hipotez M.T. Hubera i jego korespondencja z A. F opplem zostaa omwiona bardziej szczegowo w pracy [28]. O hipotezie zmiennej kracowej energii odksztacenia (C4) W. Burzyski pisze: Tak mona by nazwa hipotez wygoszon podobno w jednym z odczytw przez Misesa w roku 1925, a ogoszon drukiem przez Schleichera w roku 1925/6. Wedug teorii Schleichera jest naprenie porwnawcze oznaczmy je krtko vf = 2E w stanie granicznym wielkoci zmienn zalen od stanu napicia, a mianowicie od: p= x + y + z 1 + 2 + 3 = 3 3
Inaczej mwic, rwnanie vf = f (p) jest matematyczn form hipotezy zmiennej energii odksztacenia. str. 106, [4]). Genez tej hipotezy, dyskusj R. von Misesa z F. Schleicherem oraz porwnanie kryteriw stanu granicznego (plastycznoci) wynikajcych z hipotezy (C4) oraz hipotezy Burzyskiego (C5) omwiono dokadniej w pracy [31]. Hipoteza Burzyskiego zmiennej kracowej energii odksztacenia objtociowo-postaciowego Wnikliwa analiza wymienionych kryteriw doprowadzia W. Burzyskiego [4] do sformuowania energetycznej hipotezy wytenia dla materiaw o asymetrii zakresu sprystego okrelonej powyej jako (C5). Dla porwnania i werykacji dowiadczalnej wymienionych kryteriw
113
W. Burzyski ustali specjalne stany naprenia wyraone za pomoc napre gwnych o ustalonej sekwencji 1 > 2 > 3 , ktre mona zrealizowa, z wiksz lub mniejsz dokadnoci, wykonujc odpowiednie prby laboratoryjne. S to zatem: I jednoosiowe rozciganie: 1 = kr , 2 = 0, 3 = 0, II jednoosiowe ciskanie: 1 = 0, 2 = 0, 3 = kc , III czyste cinanie (np. skrcanie cienkociennej rurki): 1 = ks , 2 = 0, 3 = ks , IV dwuosiowe rwnomierne rozciganie: 1 = krr , 2 = krr , 3 = 0, V dwuosiowe rwnomierne ciskanie: 1 = 0, 2 = kcc , 3 = kcc , VI trjosiowe rwnomierne rozciganie: 1 = krrr , 2 = krrr , 3 = krrr , VII trjosiowe rwnomierne ciskanie: 1 = kccc , 2 = kccc , 3 = kccc . Stae k z odpowiednim indeksem odpowiadaj zmierzonym dowiadczalnie w poszczeglnych prbach wielkociom granicznym: kresowi liniowej sprystoci (proporcjonalnoci), plastycznoci lub wytrzymaoci. Dowiadczenie wykazuje, e tylko dla niektrych materiaw metalicznych zachodzi rwno kr = kc = k, zazwyczaj dla wikszoci materiaw jest kr < kc . Moe take zachodzi nierwno kr > kc . Ma to miejsce na przykad wtedy, gdy w procesie ciskania uplastycznienie materiau spowodowane jest bliniakowaniem [1]. Zgodnie z oryginalnym sformuowaniem podanym w [4], str. 112 hipoteza Burzyskiego ma posta: Miar wytenia lokalnego w obszarach sprystych i plastycznych stanowi suma gstoci quasi-energji odksztacenia postaciowego i pewnej, zalenej od stanu napicia i wasnoci indywidualnych ciaa, czci gstoci pseudo-energji odksztacenia objtociowego. Matematycznie mona to sformuowa nastpujco: f + (p)v = K 1 + 2 + 3 p= =+ 3p 3 gdzie f = 1 [(1 2 )2 + (1 3 )2 + (2 3 )2 ] 12G 1 2 1 2 (1 + 2 + 3 )2 = (1 + 2 + 3 )2 6E 12G(1 + ) (3)
jest gstoci sprystej energii odksztacenia postaciowego, a: v =
odpowiada gstoci sprystej energii zmian objtociowych. Staa K oznacza kracow warto gstoci energii sprystej w stanie granicznym, symbol oznacza wspczynnik Poissona, podczas gdy , s parametrami materiaowymi okrelajcymi wpyw redniego naprenia p na udzia energii objtociowej w wyteniu materiau. Wprowadzajc funkcj wpywu Burzyski uwzgldni obserwowane dowiadczalnie spostrzeenie, e: wpyw energji v maleje ze wzrostem algebraicznym redniego naprenia p [4], str. 113. Podane w (3) sformuowanie dla energetycznej miary wytenia jest cise dla stanw granicznych oznaczajcych kres liniowej teorii sprystoci. Kiedy stan graniczny jest zwizany z utrat spjnoci materiau poprzedzon pewnym odksztaceniem niesprystym, wtedy rozwaana miara wytenia traci swoje podstawy w liniowej teorii sprystoci. Z tego powodu Burzyski sugeruje traktowanie funkcji f i v wystpujcych w (3) jako oglnych funkcji odksztacenia i nazywa je quasi-energiami lub pseudoenergiami. Naley jednak podkreli, e uzyskane formuy dla kryterium sprystych stanw granicznych mog stanowi cenn wskazwk przy okrelaniu kryteriw wytenia dla granicznych stanw plastycznoci czy wytrzymaoci.
114
Sformuowana powyej hipoteza wytenia zawiera trzy stae materiaowe: , , K . Aby uzyska posta, ktr mona atwo wyspecykowa z uyciem powszechnie stosowanych prb laboratoryjnych realizujcych specjalne stany naprenia I, II i III, Burzyski zaproponowa zamian trjki staych materiaowych (, , K ) (kr , kc , ks ), gdzie kr jest granic sprystoci (plastycznoci) dla rozcigania przy realizacji stanu I, kc granic sprystoci (plastycznoci) dla ciskania przy realizacji stanu II, a ks granic sprystoci (plastycznoci) dla cinania przy realizacji stanu III. Rozwizujc ukad trzech rwna otrzymanych z (3) dla wymienionych trzech stanw naprenia, mona otrzyma nastpujce podstawienia:
2 k k ) 1 2 2(3ks c r = 1+ kc kr
1 2 6k2 (kc kr ) = s 1+ kc kr
K=
2 ks 2G
dziki ktrym hipotez wytenia (3) mona przeksztaci do postaci: kc kr 2 3kc kr 2 red + 9 p + 3(kc kr )p kc kr = 0 2 2 3ks ks (4)
2 = 6G (W. Burzyski wprowadzi oryginalnie naprenie zredukowane porwnawgdzie red f 2 cze f = 12Gf ). Zgodnie z dyskusj przeprowadzon w [4] oraz bardziej wspczenie w pracy M. yczkowskiego [47], rwnanie (4) przedstawia w przestrzeni napre gwnych powierzchnie, ktre zalenie od wzajemnych relacji midzy staymi materiaowymi (kr , kc , ks ) przedstawiaj: 2 > k k lub hiperboloid dla 3k 2 < k k . Jeeli powysze trzy staelipsoid obrotow dla 3ks r c r c s e powizane s tak, e mona dla ich zalenoci przyj, przynajmniej w przyblieniu, formu dla redniej geometrycznej: 3ks = kr kc
wtedy (4) przyjmuje posta rwnania:

2 red + 3(kc kr )p kc kr = 0
(5)
ktre opisuje w przestrzeni napre gwnych paraboloid obrotow. Jej osi symetrii jest prosta 1 = 2 = 3 zwana osi hydrostatyczn. W szczeglnym wypadku, kiedy kr = kc = k, 3ks = k warunek (5) sprowadza si do kryterium Hubera-Misesa, czyli hipotezy (C3), a reprezentacja graczna w ukadzie osi gwnych naprenia przyjmuje znan posta osiowosymetrycznego walca rwno nachylonego do osi ukadu napre gwnych. Jeeli natomiast stae graniczne (kr , kc , ks ) powizane s tak, e mona przynajmniej w przyblieniu ich zaleno aproksymowa formu dla redniej harmonicznej: 3ks = 2kr kc kc + kr
wtedy (5) przeksztaca si do rwnania:

2 red +3
kc kr kc kr p2 =0 kc + kr kc kr
(6)
ktre reprezentuje w przestrzeni napre gwnych stoek obrotowy. Jego osi symetrii jest prosta 1 = 2 = 3 . Warunek graniczny (6) jest znany w literaturze jako kryterium Druckera-Pragera opublikowane w 1952 roku [14] i znalaz zastosowanie gwnie do analizy stanw granicznych w gruntach, w skaach oraz w betonie. Warto podkreli, e niektrzy zagraniczni autorzy powouj si
115
w tym kontekcie take na wczeniejszy wynik Burzyskiego (6) z 1928 roku (por. np.: Sendeckyj G.P. [37], Pisarenko G.S., Lebedev A.A. [32], Jira sek J., Ba zant Z.P. [20], Nardin A., Zavarise G., Schreer B.A. [27], Yu M.-H. [42], Yu M.-H., Ma G.-W., Qiang H.-F., Zhang Y.-Q. [43]). Omawiane powyej kryteria plastycznoci czy wytrzymaoci, ktre otrzymuje si cile z energetycznej hipotezy wytenia zaproponowanej oryginalnie w 1928 roku przez Burzyskiego [4], byy odkrywane na nowo i proponowane, dla rnych zakresw wanoci swych empirycznych parametrw, wielokrotnie w pniejszych latach niezalenie przez wielu autorw. Cz tych prac omawiana jest przez M. yczkowskiego [45-47] oraz J.J. Skrzypka [38], ktrzy jednoczenie przedstawiaj oryginalne rezultaty Burzyskiego. Warunek plastycznoci Burzyskiego na tle bada innych autorw by rwnie omawiany niedawno w pracy [31].
Ewolucja koncepcji miary wytenia Burzyskiego i jej wspczesne znaczenie Wodzimierz Burzyski rozwija swoj koncepcj miary wytenia oraz odpowiednich kryteriw okrelajcych stany graniczne: sprystoci, plastycznoci bd wytrzymaoci w piciu pracach. W rozprawie doktorskiej, stanowicej monogra dziedziny wytenia materiaw [4], W. Burzyski wyjania przesanki zyczne oraz dowiadczalne i przedstawia szczegowo swoj koncepcj miary wytenia. W pierwszym rzdzie miara wytenia Burzyskiego jest opracowana dla szerokiej klasy materiaw izotropowych cechujcych si w oglnoci asymetri zakresu sprystego i mogcych osiga, zalenie od obcienia, stany kruche, plastyczne lub wszelkie moliwe stany porednie. Nowa miara wytenia ma charakter energetyczny i odzwierciedla w oryginalny i trafny sposb zmieniajce si w czasie procesu deformacji ciaa udziay gstoci energii odksztacenia postaciowego i objtociowego w wyteniu materiau. Koncepcja zmiennej energii objtociowo-postaciowej W. Burzyskiego bya nowatorska i wyprzedzaa epok prowadzonych wwczas na wiecie bada wytrzymaoci materiaw, ktre w przewaajcej mierze miay charakter empiryczny. Dlatego zapewne nie tylko bariera jzykowa bya powodem, e pozostawaa dugo niezauwaona i nie bya waciwie doceniona i stosowana. Mona to zauway z perspektywy ponad osiemdziesiciu lat, kiedy znane s inne prace podkrelajce znaczenie energii jako miary przydatnej dla opisu stanw granicznych materiau, np. A.M. Freudenthal stwierdza: Correlation of behaviour of the dierent levels is possible only in terms of concept which on all levels has the same meaning in both Newtonian and statistical mechanics, the same dimension, and the same tensorial rank. This concept is energy. Being a scalar, that is, a tensor of rank zero, it is an algebraically additive quantity and has the same meaning on all levels of group of formation. str. 20 [16]). Na potrzeb waciwego uwzgldnienia wspdziaania gstoci energii odksztacenia postaciowego i objtociowego przy formuowaniu kryterium stanu granicznego wskazywa R.M. Christensen [12], [13], podkrelajc jednoczenie nowatorstwo takiego ujcia zagadnienia. Take prace [22]-[24] powicone s wspczesnym zastosowaniom koncepcji gstoci energii odksztacenia do formuowania lokalnych kryteriw stanw granicznych (wytrzymaoci) oraz analizy procesw uszkodzenia materiau. W tym kontekcie zastosowanie koncepcji W. Burzyskiego zmiennej kracowej energii odksztacenia objtociowo-postaciowego moe rzuci nowe wiato na analiz wytrzymaoci i procesw zniszczenia nowych materiaw. T oryginaln koncepcj W. Burzyski przedstawi w obszernej dyskusji moliwych kryteriw, ktre wynikaj z hipotezy wytenia (1) w [4] na str. 114-136. W drugiej pracy opublikowanej w jzyku niemieckim [5], W. Burzyski podda m.in. gruntownej analizie i krytyce propozycje wspczesnych jemu badaczy niemieckich: O. Mohra, G.D. Sandela i F. Schleichera, por. [31], gdzie opisano take yw polemik z G.D. Sandelem na amach Schweizerische Bauzeitung po ukazaniu si pracy [5]. Na tle krytycznej analizy kryteriw wytenia proponowanych przez wymienionych autorw W. Burzyski przedstawi syntetycznie swoj koncepcj; moe w sposb zbyt hermetyczny co zapewne rzutowao na percepcj tej
116
pracy. Nowym elementem pracy, w porwnaniu z rozpraw doktorsk oraz wczesn literatur przedmiotu, byo przedstawienie oglnej postaci hipotezy wytenia dla cia izotropowych jako skalarnej funkcji trzech niezmiennikw naprenia: f1 (1 , 2 , 3 ) = K gdzie odpowiednio dla napre gwnych mamy: 1 1 = p = (1 + 2 + 3 ) 3 2 (1 2 )2 + (1 3 )2 + (2 3 )2 2 = red = 2 3 = 3 1 2 3 Warto podkreli, e bya to pierwsza w wiatowej literaturze praca, w ktrej przeanalizowano wnikliwie i wyczerpujco, z wykorzystaniem dostpnych wwczas danych dowiadczalnych, porwnanie dwch koncepcji zwizanych z energetyczn miar wytenia: hipotez (C4) zmiennej kracowej energii odksztacenia F. Schleichera [4] oraz hipotez (C5) zmiennej kracowej energii odksztacenia objtociowo-postaciowego W. Burzyskiego. Jest to zapewne najczciej cytowana, zwaszcza przez autorw obcych, publikacja W. Burzyskiego. Gruntowne omwienie przedstawionych w niej wynikw przedstawiono take w pracach [32], [37], w ktrych autorzy wyranie rozrniaj oba kryteria i przytaczaj krytyczne argumenty W. Burzyskiego o maej przydatnoci kryterium F. Schleichera ze wzgldu na brak dobrej zgodnoci z danymi dowiadczalnymi. Czsto rwnanie dla paraboloidalnego kryterium plastycznoci lub wytrzymaoci, identyczne z tym, ktre wywodzi si z hipotezy (C5) W. Burzyskiego i podane jest w (5), przypisuje si R. von Misesowi oraz F. Schleicherowi. W literaturze pojawiaj si dla kryterium (5) okrelenia Mises-Schleicher criterion lub Mises-Schleicher plasticity condition (por. np. [17], [25], [44]). Nawet pobiene sprawdzenie oryginalnych prac R. von Misesa oraz F. Schleichera wykazuje, e aden z tych autorw nie przedstawi kryterium w postaci rwnania (5). Mgby to by interesujcy temat dla historyka nauki ilustrujcy ewolucj i rozprzestrzenianie si nieprawdziwych informacji w nauce. W nastpnej pracy opublikowanej po polsku, [6] na str. 22, Burzyski przedstawia wrd omiu, w zasadzie rwnowanych sformuowa kryterium wytenia, kryterium wyraone za pomoc niezmiennikw, rozwijajc propozycj ze swej niemieckiej pracy [5] w sposb nastpujcy: W wysowieniach powyszych podajemy poza now bardzo ogln hipotez, nowy te sposb przedstawiania wszystkich hipotez w prostoktnym ukadzie odniesienia (1 , 2 , 3 ) [dla niezmiennikw tensora odksztacenia] wzgldnie (1 , 2 , 3 ). Wszelkim krytycznym stanom np. paskim odpowiadaj punkty pooone w paszczynie (1 , 2 ) wzgldnie (1 , 2 ); rwnomierne wszechstronne stany znajduj tu swe odwzorowania w punktach, pooonych w paszczynie (1 , 3 ) wzgldnie (1 , 3 ). Hipoteza Hubera-Henkyego zilustrowana tu jest paszczyzn rwnoleg do paszczyzny (1 , 3 ) wzgldnie (1 , 3 ). Jeli poszczeglne punkty (1 , 2 , 3 ) lub (1 , 2 , 3 ) konkretnej serii dowiadczalnej utworz powierzchni o dwch skoczonych krzywiznach, to tem samym hipotez naley pozostawi i przyj w jej formie oglnej. Formuujc kryterium wytenia za pomoc niezmiennikw, W. Burzyski stara si zapewne nawiza do wspczesnych mu pogldw znacznie bardziej zachowawczych o empirycznej naturze kryteriw wytenia. Od pojawienia si omawianej powyej publikacji przyja si w literaturze dla hipotezy W. Burzyskiego nazwa hipoteza niezmiennikw, a wielu autorw (7)
117
przedstawiao j, sprowadzajc do powszechnie rozumianego nawczas stanu rzeczy, jako empiryczn formu typu:
2 Ae + Bp2 + Cp + 1 = 0
(8)
gdzie stae A, B i C naley wyznaczy z prby jednoosiowego rozcigania, ciskania i skrcania. W ten sposb zatracono nowatorski sens oryginalnej energetycznej koncepcji W. Burzyskiego i strywializowano j, upodobniajc do wielu empirycznych sformuowa, ktre pojawiay si wtedy w literaturze. Praktycznym zastosowaniom hipotezy Burzyskiego powicono prac [7]. Wnioski kocowe Znane powszechnie z podrcznikw energetyczne kryterium plastycznoci Hubera dla materiaw izotropowych o symetrycznym zakresie sprystym uzyskao niepodwaalne potwierdzenie dowiadczalne. Jest ono nazywane czsto kryterium Hubera-Misesa-Henckyego, gdy opracowane oryginalnie przez M.T. Hubera jako warunek osignicia kresu liniowej sprystoci zostao take wprowadzone niezalenie przez R. von Misesa i H. Henckyego do teorii plastycznoci i obecnie jest szeroko stosowane (por. np. Hill R. [18]). atwo dostpu do programw wykorzystujcych metod elementw skoczonych z zakodowanymi procedurami obliczeniowymi opartymi na kryterium plastycznoci Hubera-Misesa dla materiaw sprysto-plastycznych powoduje, e programy te stosowane s take bdnie do obliczania zagadnie wykraczajcych poza zakres zaoenia o symetrii zakresu sprystego. W wypadku, kiedy efekt rnicy wytrzymaoci przy ciskaniu i rozciganiu jest niewielki, wyniki oblicze nie powinny by obarczone zbyt duym bdem. W sytuacji jednak, kiedy efekt rnicy wytrzymaoci jest znaczny, na przykad w wypadku kompozytw metaliczno-ceramicznych lub kiedy rozpatrywane s procesy, ktrym towarzysz due wartoci hydrostatycznej czci tensora naprenia (rzdu 1 GPa, na przykad w wyniku koncentracji naprenia w karbie lub w obszarze strefy skrawania), pojawia si konieczno uwzgldnienia modykacji opisu deformacji niesprystej materiaw przez wprowadzenie nowego kryterium plastycznoci o powierzchni elipsoidalnej lub paraboloidy (Vadillo G. et al. [40], Fr T. et al. [15]). W literaturze pojawia si coraz wicej prac, w ktrych podkrela si konieczno uwzgldnienia wspomnianych efektw, por. np. [41], [44]. Wydaje si, e przypomnienie oryginalnych i nowatorskich w swoim czasie, ale take i wspczenie, wynikw W. Burzyskiego moe okaza si poyteczne dla nowych zastosowa. Bibliograa
1. Ball E.A., Prangnell P.B., Tensile-compression yield asymmetries in high strength wrought magnesium alloys, Scripta Metall. Mater., 31, 111-116, 1994. 2. Beltrami E., Sulla condizioni di resistenzadei corpi elastici, Rend. Ist. Lomb., II, 18-27, 1885; take: opere matem., t. IV, Milano, 180-189, 1920. 3. Burzyski W., Dziea Wybrane, w 2 tomach, Polska Akademia Nauk, PWN, Warszawa, 1982. 4. Burzyski W., Studium nad hipotezami wytenia, Nakadem Akademii Nauk Technicznych, 1-192, Lww 1928; take: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom I, 67-258, PWN, Warszawa, 1982, por. take angielskie tumaczenie obszernych fragmentw pracy doktorskiej: Selected passages from Wodzimierz Burzyskis doctoral dissertation Study on Material Eort Hypotheses, Engineering Transactions, 57, 3/4, 185-215, 2009. 5. Burzyski W., Ueber die Anstrengungshypothesen, Schweizerische Bauzeitung, 94, 21, 259-262, 1929; take: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom I, 259-262, PWN, Warszawa, 1982.
118
Cz III Polska mechanika 6. Burzyski W., Teoretyczne podstawy hipotez wytenia, Czasopismo Techniczne, 47, 1-41, 1929, Lww; take: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom I, 265-303, PWN, Warszawa, 1982; por. take angielskie tumaczenie: Theoretical foundations of the hypotheses of material eort, Engineering Transactions, 56, 3, 269-305, 2008. 7. Burzyski W., Oglna formua wytrzymaociowa dla zginanych i skrcanych przekrojw koowych, Przegld Techniczny, 67, 8, 253-259 oraz nr 9, 278-281, 1929; take: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom II, 335-345, PWN, Warszawa, 1982. 8. Burzyski failure criteria. Translation of the original paper, Engineering Transactions, 56, Special Issue, 2008: Z.S. Olesiak, Wodzimierz Stanisaw Trzywdar Burzyski, 3-8, W. Burzyski, Theoretical foundations of the hypotheses of material eort, 9-45, R.B. Pcherski, Burzyski yield condition vis-a-vis the related studies in the literature, 47-55. 9. Burzyski W., O rozwiniciu potencjau sprystoci i zastosowaniach, Akademia Nauk Technicznych, Gebethner i Wolf, Warszawa, 1932; take: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom II, 7-140, PWN, Warszawa, 1982. 10. Burzyski W., O niektrych niedomaganiach i koniecznych uzupenieniach de SaintVenantowskiej teorii prtw prostych, Wrocawskie Towarzystwo Naukowe, ser. B, 42, 1-75, Wrocaw, 1951; take: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom II, 213-283, PWN, Warszawa, 1982. 11. Burzyski W., Mechanika ukadw odksztacalnych, Politechnika lska, Zeszyty Naukowe, 542, wydano w XX-lecie PTMTS, Gliwice, 1978. 12. Christensen R.M., A two-property yield, failure (fracture) criterion for homogeneous, isotropic materials, J. Eng. Mater. Technol., 126, 45-52, 2004. 13. Christensen R.M., A comparative evaluation of three isiotropic, two property failure theories, J. Appl. Mech., 73, 852-859, September 2006. 14. Drucker D.C., Prager W., Soil mechanics and plastic analysis or limit design, Quart. Appl. Math., 10, 157, 1952. 15. Fr T., Kowalewski Z., Pcherski R.B., Rusinek A., Applications of Burzyski failure criteria I. Isotropic materials with asymmetry of elastic range, Engineering Transactions, 58, 1/2, 2010. 16. Freudenthal A.M., The Inelastic Behavior of Engineering Materials and Structures, Wiley, New York, 1950. 17. Fung Y.C., Tong P., Classical and Computational Solid Mechanics, World Scientic, Singapore, 2001. 18. Hill R., Mathematical Theory of Plasticity, Oxford, Clarendon Press, 1950. 19. Huber M.T., Waciwa praca odksztacenia jako miara wytenia materjau, Czasopismo Techniczne, XXII, No. 3, February 10, 80-81; No. 4, February 25, 49-50; No. 5, March 10, 61-62; No. 6, March 25, 80-81, Lww, 1904; take: M.T. Huber, Pisma, tom II, 3-20, PWN, Warszawa, 1956; por. take angielskie tumaczenie w setn rocznic oryginalnej polskiej publikacji: Specic work of strain as a measure of material eort, Arch. Mech., 56, 173-190, 2004. 20. Jira sek M., Ba zant Z.P., Inelastic Analysis of Structures, J. Wiley, Chichester, 2002. 21. Leszczyc Z., Herby Szlachty Polskiej z przedmow W. Gsiorowskiego, Pozna, A. Fielder, Warszawa, E. Wende & S-ka (T. Hi i A. Turku), Lww, H. Altenberg, 1908, zawarte w Herby Rodw Polskich, wydanie w opracowaniu M. Paszkiewicza i J. Kulczyckiego. Spis rodw szlacheckich sporzdzony przy wspudziale T. Korzeniowskiej, Orbis Books (London) Ltd., 1990. 22. Li Q.M., Energy correlation between a damaged macroscopic continuum and its sub-scale, Int. J. Solids Structures, 37, 4539-4556, 2000. 23. Li Q.M., Strain energy density function criterion, Int. J. Solids Structures, 38, 6997-7013, 2001.
2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw 24. Liu G.-L., A novel limiting strain energy strength theory, Trans. Nonferrous Met. Soc. China, 19, 1651-1662, 2009. 25. Lubliner J., Plasticity Theory, Dover Publications, 2008. 26. Maxwell C., Origins of Clerk Maxwells electric ideas as described in familiar letter to William Thompson, Cambridge at the University Press, 1937 (in the letter from 1856), Proc. Cambridge Phil. Soc., 32, 1936. 27. Nardin, A., Zawarise, G., Schrefler, B.A., Modelling of cutting tool soil interaction Part I: contact behaviour, Computational Mechanics, 31, 327-339, 2003. 28. Olesiak Z., Hipotezy M.T. Hubera a hipoteza R. von Misesa, Sesja Jubileuszowa z okazji 70lecia Urodzin Profesora Gwidona Szefera, Rozprawy z Mechaniki Konstrukcji i Materiaw, Seria Inynieria Ldowa, Monograa 302, Krakw, 205-209, 2004. 29. Olesiak Z.S., Engel Z., Maksymilian Tytus Huber. Biograa i reprinty dzie naukowych, Wyd. ITE-PIB, 2006. 30. Olesiak Z.S., Wodzimierz Stanisaw Trzywdar Burzyski, Engineering Transactions, 56, 377-382, 2008. 31. Pcherski R.B., Burzyski yield condition vis--vis the related studies reported in the literature, Engineering Transactions, 56, 311-324, 2008. 32. Pisarenko G.S., Lebedev A.A., The Deformation and Strength of Materials under Complex State of Stress, Naukowa Dumka, Kiev, 1973 (po rosyjsku). 33. Politechnika Lwowska 1844-1945, Wydawnictwo Politechniki Wrocawskiej, 1993. 34. Politechnika Lwowska Macierz Polskich Politechnik, w dwch tomach, Konferencja Naukowa, 25-26 wrzenia 1995, Wrocawskie Towarzystwo Naukowe. 35. Popawski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844-1945, Ossolineum, 1992. 36. Sanden K. von, Die Energiegrenze der Elastizitt nach Huber u. Haigh ihr Vergleich zu den alteren Dehnungs-nu. Schubspannungs-Theorien, Zft. Werft u. Rederei, Heft 8, 1921. 37. Sendeckyj G.P., Empirical Strength Theories, Testing for Prediction of Material Performance in Structures and Components, ASTM STP 515, 171-179, American Society for Testing and Materials, 1972. 38. Skrzypek J.J., Plasticity and Creep. Theory, Examples, and Problems, R.B. Hetnarski (English Edition Editor), CRC Press, Boca Raton, 1993. 39. Timoszenko S., Historia wytrzymaoci materiaw, Arkady, 1962. 40. Vadillo G., Fernandez-Saez J., Pcherski R.B., Some applications of Burzyski yield condition in metal plasticity, Materials & Design, 32, 628-635, 2011. 41. Wilson C.D., A critical reexamination of classical metal plasticity, J. Appl. Mech., 69, 63-68, 2002. 42. Yu M.-H., Unied Strength Theory and its Applications, Springer-Verlag, Berlin, Heilderberg, 2004. 43. Yu M.-H., Ma G.-W., Qiang H.-F., Zhang Y.-Q., Generalized Plasticity, Springer-Verlag, Berlin, Heilderberg, 2006. 44. Zhang H., Ramesh K.T., Chin E.S.C., A multi-axial constitutive model for metal matrix composites, J. Mech. Phys. Solids, 56, 2972-2983, 2008. 45. yczkowski M., Obcienia zoone w teorii plastycznoci, PWN, Warszawa, 1973. 46. yczkowski M., Combined Loadings in the Theory of Plasticity, PWN-Polish Scientic Publishers, Warszawa, 1981. 47. yczkowski M,, Discontinuous bifurcation in the case of the Burzynski Torre yield condition, Acta Mechanica, 132, 1999.
119

Włodzimierz Burzyński Biografia I Dzieło o Wytężeniu Materiałów

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Włodzimierz Burzyński Biografia I Dzieło o Wytężeniu Materiałów

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BIULETYN

POLSKIEGO TOWARZYSTWA MECHANIKI TEORETYCZNEJ I STOSOWANEJ ROK 2012

Redaktor wydania: Ryszard Pcherski

Copyright by Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej Warszawa 2013

Redakcja techniczna i skad: Ewa Koisar Elbieta Wilanowska

Zdjcia zbiory wasne czonkw PTMTS

2. WODZIMIERZ BURZYSKI BIOGRAFIA I DZIEO O WYTENIU MATERIAW

Zbigniew S. Olesiak Ryszard B. Pcherski

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Fot. 1. Przedwojenne zdjcie portretowe

Cz III Polska mechanika

Rys. 1. Trzywdar (ac. Tria in donum) [28]

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

Fot. 3. Zdjcie Wodzimierza Burzyskiego w mundurze z karty immatrykulacyjnej

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Fot. 4. W. Burzyski z on Iren

Fot. 5. Z synami na spacerze na placu Mariackim we Lwowie (ok. 1937 r)

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Fot. 12. Oryginalny program obchodw 100-lecia Politechniki Lwowskiej

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

108 Codzienno akademicka

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

jest gstoci sprystej energii odksztacenia postaciowego, a: v =

Cz III Polska mechanika

wtedy (4) przyjmuje posta rwnania:

wtedy (5) przeksztaca si do rwnania:

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

Cz III Polska mechanika

2. Wodzimierz Burzyski Biograa i dzieo o wyteniu materiaw

You might also like