Polsko-amerykaska wsppraca wojskowa: stan i perspektywy

Obecno Stanw Zjednoczonych w Europie upatrywana jest przez pastwa rodkowoeuropejskie jako gwarancja bezpieczestwa na kontynencie i podpora bezpieczestwa w ramach Sojuszu Pnocnoatlantyckiego. Z polskiego punktu widzenia jednym z kluczowych elementw, majcych na celu zwikszenie materialnych gwarancji bezpieczestwa, jest lokowanie w Polsce infrastruktury sojuszniczej, np. baz wojskowych, systemu zwiadu naziemnego, lub wejcie do takich projektw, jak system obrony przeciwrakietowej. W tym aspekcie kluczowe jest zaangaowanie polityczne i finansowe ze strony USA. Ju polskie wsparcie dla Stanw Zjednoczonych podczas wojny w Iraku dao Wojsku Polskiemu moliwo zdobycia wielkiego dowiadczenia bojowego i logistycznego. Byo to wane w kontekcie planw tworzenia profesjonalnej armii zawodowej. Profesjonalizacja armii oznaczaa jakociow i ilociow transformacj zasobw kadrowych i sprztowych. Cel Nr 114 / 2012 201212 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ten osignito m.in. przez wprowadzenie suby zawodowej i kontraktowej, dostosowanie liczebnoci, struktury i wyposaenia armii do nowych realiw. Pozwala to na przygotowanie wojska do reagowania na aktualne i potencjalne zagroenia militarne i niemilitarne oraz zwikszenie jego efektywnoci obronnej i popraw zdolnoci ekspedycyjnych, umoliwiajcych sprawny przerzut onierzy i uycie ich poza granicami kraju w operacjach sojuszniczych. Uzyskanie zdolnoci do tzw. ekspedycyjnoci byo istotnym elementem podniesienia pozycji Polski jako czonka NATO, ale te Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski potencjalnego uczestnika planowanych wsplnych europejskich si zbrojnych, ktre maj by zdolne do dziaa poza obszarem Unii Europejskiej.

Autor:

Radosaw Grodzki

Dziki tym dowiadczeniom rola Polski, jako partnera w debacie nad bezpieczestwem euroatlantyckim, ulega powanemu wzmocnieniu. Od misji w Iraku po zaangaowanie w Afganistanie bardzo zmienio si wyposaenie polskich jednostek. Oprcz rodzimego sprztu otrzymay one poyczone od Amerykanw lekko opancerzone pojazdy HMMWV (ok. 140) i uodpornione na miny i zasadzki pojazdy Cougar (ok. 40). Co prawda, na sprzt i wyposaenie onierzy tej misji resort obrony wyda w latach 2007-2011 prawie 2 mld z, ale dodatkowo w toku stopniowego dozbrajania kontyngentu korzystano z systemw i urzdze udostpnionych przez Amerykanw na mocy umowy ACSA (Acquisition and Cross Servicing Agreement), na ktre nie byoby go sta. Byy to: Blue Force Tracking, biometryczne rejestratory HIIDE, pojazdy oczyszczania drg, patrolowce MRAP, balony obserwacyjne, roboty Packbot Fastac. Dowiadczenia zdobyte przy ich obsudze powinny by wykorzystane do wdraania podobnych rozwiza w kraju. Do tego doda naley takie terminy, jak: sieciocentryczne pole walki, HUMINT ( Human Intelligence), JTAC (Joint Terminal Attack Controller), czno satelitarna i samoloty bezzaogowe, ktre polscy onierze mogli pozna w praktyce dziki pomocy amerykaskiej. Warto przy tym podkreli, e tylko Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Polska byy gotowe i przejy odpowiedzialno za prowincje w Iraku i w Afganistanie. W przypadku misji irackiej Polska spodziewaa si ewentualnych korzyci gospodarczych. Jednak nadzieje na wsparcie przez USA stara polskiego przemysu o irackie kontrakty byy nadmierne, ale duo waniejsza okazaa si odstraszajca dla polskich przedsibiorstw sytuacja wewntrzna w Iraku, przypominajca wojn domow. Niemniej Polska uzyskaa wiele kontraktw na eksport sprztu wojskowego, nie wszystkie zreszt zdoaa zrealizowa. Waniejsze jest jednak to, e nauczylimy si od Amerykanw, jak walczy w konfliktach nowego typu. To jest najwiksza korzy. Nauczyli nas jak walczy z wrogiem, ktry ksa z ukrycia. - Gdyby nie Irak i Afganistan, nigdy tak szybko nie udaoby nam si zdoby dowiadczenia w prowadzeniu nowych konfliktw. To przekada si bezporednio na bezpieczestwo Polski (gen. Waldemar Skrzypczak). Ponadto Amerykanie pomogli nam w budowie nowoczesnych si zbrojnych. To co si wydarzyo w tej dziedzinie w Polsce w cigu ostatnich 20 lat to prawdziwa rewolucja (gen. Bogusaw Pacek). Dnia 20 sierpnia 2008 r. zostaa zawarta amerykasko-polska umowa dotyczca umieszczenia na terytorium RP elementw amerykaskiego systemu obrony przeciwrakietowej. Po zawirowaniach zwizanych z taktycznym wstrzymaniem si przez USA z realizacj tego projektu, jest on dalej kontynuowany w ramach

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

szerszej wsppracy midzysojuszniczej w ramach NATO. 26 lipca 2012 r. Minister Obrony Narodowej Tomasz Siemoniak uzyska w Pentagonie potwierdzenie harmonogramu budowy systemu obrony antyrakietowej w Europie, ktrego elementy (antyrakiety SM-3) od 2018 r. znajd si w Polsce. Umowa o umieszczeniu w Polsce elementw tarczy antyrakietowej daa okazj do uzyskania od Waszyngtonu konkretnych zobowiza, zwizanych z obronnoci naszego kraju. Wartoci dodan bdzie ju sama obecno amerykaskich instalacji i uzyskane dodatkowe gwarancje bezpieczestwa. Stanowi one znaczne wzmocnienie ochrony, jak zapewnia nam NATO. Wsppraca w zakresie budowy natowskiego systemu obrony przeciwrakietowej i nowe moliwoci z niej wynikajce stay si take impulsem dla zgoszonej 15 sierpnia 2012 r. przez prezydenta Bronisawa Komorowskiego propozycji budowy polskiego systemu obrony antyrakietowej, jako uzupeniajcego wspomniany wczeniej projekt. W tym kontekcie wan kwesti jest moliwo pozyskiwania nowoczesnych technologii woskowych i sprztu w oparciu o wojskow i gospodarcz wspprac polsko-amerykask. Spord waniejszych decyzji inwestycyjnych USA w Polsce ostatnich lat naley wymieni inwestycj Sikorsky Aircraft Corporation w PZL Mielec, gdzie w 2007 r. koncern rozpocz produkcj migowca S-70i Black Hawk. Pierwsza kompletna maszyna tego typu zesza z tamy w marcu 2010 r. Z kolei w maju 2010 r. w Morgu, 70 km od granicy z Obwodem Kaliningradzkim, po raz pierwszy rozlokowano, stacjonujcy rotacyjnie, system obrony przeciwpowietrznej Patriot (PAC2). Razem z 6 wyrzutniami rakiet szkoleniowych, stacj radarow i stacj dowodzenia do Polski przyjechao ponad 100 amerykaskich onierzy. W 2012 r. dotara do Polski sma i dziewita rotacja baterii Patriot, ktre od grudnia 2010 r. przeniesione zostay do Torunia, z powodu protestw Rosji. To jeden z efektw podpisanej w Warszawie 20 sierpnia 2008 r. Deklaracji w sprawie wsppracy strategicznej midzy Rzeczpospolit Polsk a Stanami Zjednoczonymi Ameryki. Zakada ona ponadto dugofalow wspprac majc na celu zwikszenie bezpieczestwa Polski i USA oraz obszaru pnocnoatlantyckiego. W ramach wsppracy polityczno-wojskowej m.in. powoano Grup Konsultacyjn ds. Wsppracy Strategicznej, ale take zapowiedziano rozszerzenie wsppracy w zakresie obrony powietrznej i przeciwrakietowej, ustanowienie amerykaskich baz wojskowych w Polsce, pomoc w modernizacji polskich Si Zbrojnych. Deklaracja zakada te wspprac technologiczn, badawcz i przemysw obronnych. Wana jest przy tym pomylna realizacja umw offsetowych, bdcych konsekwencj zakupu amerykaskich samolotw wielozadaniowych F-16. Przetarg w

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

tej sprawie rozstrzygnity zosta w grudniu 2002 r. Polska tym samym wyrazia wol zakupy 48 samolotw za sum 3,5 mld USD. By to najwikszy kontrakt na zakup broni dla polskiej armii. Na ten cel uzyskano od Waszyngtonu nisko oprocentowan poyczk w wysokoci 3,8 mld USD. Oprcz samolotw wynegocjowalimy dodatkowo sprzt i technologie, ktre USA miay produkowa lub naprawia na terytorium Polski w ramach tzw. umowy offsetowej. Ostatnie dane w tej sprawie opublikowane zostay przez Ministerstwo Gospodarki w 2011 r. i pokazuj, e do koca 2010 r. zawarlimy 16 umw offsetowych z zagranicznymi kontrahentami, a ich warto wyniosa ponad 8 mld USD. W opinii wczesnego szefa resortu offset pomg wielu zakadom, zwaszcza brany obronnej, poprawi swoj kondycj ekonomiczno-finansow, umoliwi rwnie transfer technologii, dziki ktrym polskie podmioty gospodarcze mogy rozszerzy swoj ofert produktow (Waldemar Pawlak, Ministerstwo Gospodarki). Co wane, podczas kontroli przeprowadzonych w 2010 r. nie stwierdzono nieprawidowoci w realizacji zobowiza offsetowych. Zatem warto umowy offsetowej wynoszca 6,028 mld USD zostaa ju dawno przekroczona, a czas jej wykonania upywa dopiero w 2013 r. Z kolei w lipcu 2012 r. do 33. Bazy Lotnictwa Transportowego w Powidzu dotar ostatni z piciu samolotw transportowych C-130E Hercules, przekazanych Polsce nieodpatnie przez Stany Zjednoczone, jako bezzwrotna pomoc wojskowa. Obecnie s to najwiksze samoloty transportowe polskiego wojska. Lataj do Afganistanu oraz przewo ludzi i sprzt na wiczenia midzynarodowe. Ostatnim jak dotd elementem bilateralnej wsppracy wojskowej by przyjazd do Polski 9 listopada 2012 r. amerykaskich onierzy, ktrzy po raz pierwszy na stae bd stacjonowa we wschodniej czci Europy. Pododdzia lotniczy Si Powietrznych USA Aviation Detachment, 52. Grupy Operacyjnej lotniczego komponentu 52. Skrzyda Myliwskiego, nalecego do zgrupowania Si Powietrznych Stanw Zjednoczonych w Europie, rozlokowano w 32. Bazie Lotnictwa Taktycznego w asku. Amerykascy onierze bd uczestniczy we wsplnych szkoleniach z naszymi lotnikami i technikami. Pododdzia skada si z 10 onierzy, ale co kwarta na dwa tygodnie rotacyjnie bdzie ich przybywao 250 wraz z samolotami F-16 i Herkulesami (Rotational Detachment). Bd oni szkoli si wedug wasnych programw oraz wsplnie z polskimi pilotami i technikami. Celem powstania pododdziau jest wzajemna wymiana dowiadcze i wzmocnienie obronnoci pastw czonkowskich NATO. * Optymalnym sposobem na pozyskanie niezbdnego dla polskiej armii sprztu byoby zwikszenie finansowania ze rodkw programu FMF (Foreign Military

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Financing). Obecnie amerykaska pomoc wojskowa dla Polski w ramach programu FMF jest na poziomie 42 mln USD (2011 r.). Plasuje to Polsk wrd najwikszych beneficjentw tej pomocy w Europie i Euroazji. Nadal jednak nie odpowiada ona potrzebom polskiej armii, ale uzyskanie zwikszenia tej pomocy jest zadaniem trudnym. Polska ley bowiem na obszarze, ktry dla Amerykanw ma drugorzdne znaczenie strategiczne. Podobnie jak w przypadku rotacyjnej obecnoci baterii Patriot, gwnym celem pobytu amerykaskich onierzy w Polsce bd przedsiwzicia szkoleniowe. Zatem jak na razie perspektywy amerykaskiej obecnoci wojskowej w Polsce s raczej symboliczne i nie wpyn znaczco na ukad si w regionie. Pamita trzeba take, e Stany Zjednoczone s graczem o skali wiatowej i ich interesy wychodz daleko poza Europ rodkowo-Wschodni, ktr uznaj za region wzgldnie stabilny. Polska zabiega o zwikszenie amerykaskiej obecnoci wojskowej na swoim terytorium, ale ze strategicznego punktu widzenia bazy USA na naszym obszarze nie maj wikszego znaczenia. Uwaga Waszyngtonu w tej czci wiata skierowana jest gwnie na Kaukaz i Bliski Wschd. Z tego punktu widzenia naley si spodziewa silniejszego zainteresowania bazami w Rumunii i Bugarii. Mona zatem przypuszcza, i specjalne traktowanie Polski wynika w wikszym stopniu z naszego sojuszniczego zaangaowania po stronie USA ni z realnych potrzeb strategicznych. W zwizku z tym korzystniejsze dla Polski wydaje si pogbienie wsppracy na styku gospodarki i wojskowoci i pozyskiwanie amerykaskiego kapitau technologicznego, jako elementu modernizacyjnego. Niemniej jednak, wobec saboci Unii Europejskiej w dziedzinie

bezpieczestwa, utrzymanie czynnika amerykaskiego w zakresie dywersyfikacji bezpieczestwa Polski, jako uzupenienia gwarancji wynikajcych z czonkostwa w Sojuszu Pnocnoatlantyckim, wydaje si kluczowe.

Radosaw Grodzki dr, politolog specjalizujcy si w midzynarodowych stosunkach politycznych; pracownik naukowo - badawczy w Instytucie Zachodnim w Poznaniu i naukowo - dydaktyczny w Zakadzie Strategii i Bezpieczestwa Europejskiego w Instytucie Politologii i Europeistyki w Uniwersytecie Szczeciskim.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5