Peryferyjno geograficzna a peryferyjno ekonomiczna regionu przygranicznego

Literatura przedmiotu z zakresu polityki rozwoju regionalnego, wzrostu gospodarczego czy te wsppracy transgranicznej i euroregionalnej ekonomicznie. wskazuje, Jednake nie i regiony wybranych w peni przygraniczne wskanikw potwierdzi z definiowane s jako regiony peryferyjne geograficznie i analiza pozwala makroekonomicznych automatyczne obszarami naduyciem.

stawianych w literaturze zaoe. Wydaje si wic, e utosamianie regionw przygranicznych jest peryferyjnymi ekonomicznie pewnym

Granica pastwowa i jej wpyw na region przygraniczny Podejmujc Nr 113 / 2012 181212 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna rozwaania na temat wpywu pooenia

geograficznego na poziom rozwoju regionw przygranicznych warto w pierwszej kolejnoci zwrci uwag na funkcj i typologi granic pastwowych. W tym kontekcie niezwykle istotne jest ujcie granicy pastwowej jako bariery przestrzennej o charakterze antecedentnym i subsekwentnym. Bariery antecedentne to granice ustalone pierwotnie w stosunku do zagospodarowania przestrzennego. Z kolei granice subsekwentne to granice o wtrnym charakterze. Jednoczenie granica pastwowa podlegajc zakorzenieniu w wiadomoci spoecznoci lokalnej, ogranicza aktywno spoeczno-gospodarcz.

Autor: ukasz Wrblewski Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Jednake proces ten moe dotyczy przede wszystkim obszarw stycznych do granic subsekwentnych, ktre wyznaczone z pominiciem zagospodarowania przestrzennego rozdzielaj spjny dotychczas obszar i determinuj konieczno odbudowy infrastruktury do stanu jej uytecznoci, czego przykadem jest podzia infrastruktury komunikacyjnej i technicznej na pograniczu polsko-niemieckim w wyniku ustalenia granicy na Odrze i Nysie uyckiej po II wojnie wiatowej. Oznacza to, i wpyw granic subsekwentnych na poziom rozwoju moe wystpowa, lecz nie musi mie on charakteru dugoterminowego. Z drugiej jednak strony mona zaoy, i poziom rozwoju spoecznogospodarczego nie zaley od przebiegu granicy, lecz od funkcji granicy wynikajcej ze stopnia jej sformalizowania i przenikalnoci. Jednake funkcje te rwnie mog ulec zmianie. W efekcie ich wpyw na poziom rozwoju spoeczno-gospodarczego take nie jest stay, czego przykadem jest zmiana funkcji granicy polsko -niemieckiej po wstpieniu Polski do Unii Europejskiej i Strefy Schengen. Warto rwnie zwrci uwag na fakt, i granica pastwowa okrela take zakres przestrzenny aktywnoci gospodarczej. Kady towar lub usuga ma bowiem ograniczony przestrzennie zakres rynkowy. Zakres ten jest cile okrelany na podstawie sieci rynkowych tworzonych przez granice pastwowe i ekonomiczne. Granice pastwowe utosamianie z granicami celnymi stanowi prawnoadministracyjne ograniczenie aktywnoci gospodarczej i jurysdykcji pastwa nad okrelonym terytorium. W sytuacji, gdy granica polityczna nie pokrywa si z granic ekonomiczn, sie obszarw rynkowych zostaje rozdzielona. W efekcie na okrelonym obszarze mog powsta regiony niezdolne do samodzielnego funkcjonowania.

Peryferyjno geograficzna a peryferyjno ekonomiczna Z pooeniem geograficznym regionw przygranicznych wie si rwnie pojcie ich dostpnoci i powiza z innymi regionami. W tym kontekcie warto zwrci uwag na unijny wskanik dostpnoci komunikacyjnej. Wskanik ten pozwala okreli szacunkowy czas potrzebny na dotarcie z jednego do drugiego regionu z uwzgldnieniem jego znaczenia ekonomicznego. Za region peryferyjny mona uzna region, ktrego wskanik dostpnoci komunikacyjnej wynosi poniej 40% redniej unijnej. Z kolei regionem centralnym jest region ze wskanikiem dostpnoci powyej 150% redniej UE. Oznacza to, i okrelenie wskanika dostpnoci poszczeglnych regionw pozwala na wskazanie cechy peryferyjnoci regionalnej pod wzgldem pooenia geograficznego, dostpnoci regionu i jego powiza

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

z innymi regionami. Peryferyjne pooenie regionu w wyniku znacznej odlegoci regionu od gwnych obszarw aktywnoci spoeczno-gospodarczej oraz niskiej jakoci infrastruktury komunikacyjnej moe wpyn na wzrost kosztw transportu i ograniczenie efektw skali dla przedsibiorstw z danego regionu. To z kolei warunkuje wzrost kosztw zaopatrzenia w usugi, ograniczony wpyw wadz lokalnych na decyzje wadz centralnych oraz niski udzia wiedzy i sektora badawczo-rozwojowego w gospodarce regionu. Warto rwnie zwrci uwag na znaczenie st osunkowo niskiej gstoci zaludnienia regionu peryferyjnego geograficznie, dominujc rol tradycyjnych czynnikw produkcji oraz niski stopie powiza regionu z otoczeniem zewntrznym. W efekcie region peryferyjny geograficznie w mniejszym stopniu jest w stanie wykorzysta endogeniczny potencja rozwojowy, co sprowadza si do koniecznoci adaptacji egzogenicznych czynnikw produkcji z pozostaych regionw. Konsekwencj tego jest drena czynnikw produkcji z regionu peryferyjnego geograficznie do regionu centralnego, czego efektem jest spadek poziomu rozwoju i wyksztacenie si cech peryferyjnoci ekonomicznej. Potwierdzeniem tych rozwaa jest analiza regionw UE wedug wskanika dostpnoci i PKB. Regiony centralne jako obszary o duej aktywnoci spoecznogospodarczej z silnie rozwinit infrastruktur techniczn i komunikacyjn zajmuj tylko 14% powierzchni UE, a generuj blisko 47% PKB Unii Europejskiej. Z kolei w regionach przygranicznych zamieszkiwanych przez blisko 40% ludnoci UE (z czego 36% zamieszkuje obszary pooone wzdu wewntrznych granic UE) przyrost PKB na jednego mieszkaca w latach 2000-2006 by relatywnie wyszy ni w regionach centralnych i wynosi rednio 1,1%. Jednake wskanik PKB per capita w tych regionach w 2007 r. wnosi 89%, a w 2009 r. 88,3% redniej dla UE-27 (65% redniej dla obszarw przy granicach zewntrznych i 92% redniej dla regionw przy granicach wewntrznych). Mona zatem wskaza na zwizek jakoci i gstoci infrastruktury komunikacyjnej ze znacznym zrnicowaniem wielkoci PKB w Unii Europejskiej. Z drugiej jednak strony zmiany zachodzce we wspczesnej gospodarce wskazuj na spadek znaczenia czynnikw przestrzennych, tj. pooenie geograficzne i dostpno komunikacyjna. Postp technologiczny w dziedzinie komunikacji i transportu powoduje bowiem zacienienie czasoprzestrzeni, uniezaleniajc tym samym wzrost gospodarczy od pooenia geograficznego. Obecnie gospodarka wiatowa w wikszym stopniu zalena jest od sektora usugowego i kreowania gospodarki opartej na wiedzy. Istotn rol w procesie ksztatowania relacji centroperyferyjnych odgrywa take kapita ludzki, lokalne powizania gospodarcze midzy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

przedsibiorstwami, poziom rozwoju spoeczestwa obywatelskiego, jako sieci instytucji regionalnych oraz powizania regionu z otoczeniem. W tym aspekcie region peryferyjny cechuje si sabo rozwinit infrastruktur spoeczestwa informacyjnego, niskimi umiejtnociami kapitau ludzkiego, fragmentarycznymi powizaniami lokalnych sieci gospodarczych, niskim poziomem rozwoju spoeczestwa obywatelskiego, nieefektywnymi instytucjami regionalnymi oraz ograniczonymi powizaniami z otoczeniem. W konsekwencji wzrost gospodarczy w mniejszym stopniu zaleny jest od czynnikw przestrzennych, a pooenie regionu i jego dostpno komunikacyjna nie wpywa bezporednio na ksztatowanie relacji centro-peryferyjnych. Rwnie analiza wskanikw makroekonomicznych regionw polsko-

niemieckiego pogranicza na poziomie NUTS3, tj. PKB per capita, dochody powiatw, przyrost naturalny na 1000 ludnoci, saldo migracji, dugo sie kanalizacyjnej i wodocigowej, stopa bezrobocia i liczby zarejestrowanych bezrobotnych, warto brutto rodkw trwaych, przecitne wynagrodzenie brutto, liczba zarejestrowanych przedsibiorstw w rejestrze REGON oraz dochody gospodarstw domowych, nie wskazuje jednoznacznie, i peryferyjno geograficzna regionw przyg ranicznych stanowi czynnik peryferyjnoci ekonomicznej. Co wicej, niektre z nich, tj. powiat policki w wojewdztwie zachodniopomorskim, subicki i gorzowski w wojewdztwie lubuskim cechuj si wyszym poziomem rozwoju ni pozostae powiaty regionu. Jednoczenie niektre powiaty lece w znacznej odlegoci od granicy pastwowej, tj. niemieckie powiaty Bad Doberan i Nordwestmecklenburg w Meklemburgii-Pomorzu Przednim, a take powiaty biaogardzki i sawieski w wojewdztwie zachodniopomorskim oraz nowosolski i wschowski w wojewdztwie lubuskim mog zosta okrelone nawet jako obszary o niskim poziomie rozwoju.

Podsumowanie Regionalny poziom rozwoju jest pojciem niezwykle zoonym oraz zalenym zarwno od endogenicznych, jak i egzogenicznych czynnikw wzrostu gospodarczego. W efekcie pojcie peryferyjnoci naley definiowa zarwno przez czynniki przestrzenne, lece u podstaw peryferyjnoci geograficznej, oraz przez czynniki nieprzestrzenne. Wydaje si wic, e automatyczne utosamianie regionw przygranicznych z obszarami peryferyjnymi ekonomicznie jest pewnym naduyciem. Wzrost gospodarczy na poziomie regionalnym zaley przede wszystkim od tego, czy i jak dany region wykorzysta czynniki wzrostu gospodarczego, a nie od samego pooenia geograficznego. W tym kontekcie istotne jest zatem

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

ukierunkowanie polityki rozwoju regionalnego na szczeblu centralnym i regionalnym na maksymalizacj korzyci z endogenicznych i egzogenicznych czynnikw wzrostu gospodarczego, tj. nakady na dziaalnoci badawczo-rozwojow i transfer wiedzy z sektora nauki do sektora biznesu, poziom wiedzy w gospodarce regionu i jako kapitau ludzkiego, jako i gsto infrastruktury komunikacyjnej, innowacyjno podmiotw gospodarczych, napyw kapitau, oraz transgraniczna wymiana handlowa i renta pooenia. W konsekwencji regiony przygraniczne, w zalenoci od stopnia wykorzystania czynnikw wzrostu gospodarczego, mog stanowi zarwno orodki wzrostu gospodarczego, jak i ukady peryferyjne.

ukasz Wrblewski - mgr, doktorant stacjonarny w Katedrze Europeistyki Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, problematyka badawcza obejmuje: problemy pogranicza polsko-niemieckiego, polityk spjnoci Unii Europejskiej, polityk konkurencji i wsplny rynek UE oraz teori i praktyk optymalnych obszarw walutowych.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5