Migracje zagraniczne a rozwj i regionalna polityka migracyjna

Po niemal dekadzie czonkostwa w Unii Europejskiej i otwarcia europejskich rynkw pracy dla Polakw wzroso znaczenie migracji zagranicznych i ich Przez skutkw dla rozwoju wadz poszczeglnych regionw. przedstawicieli

lokalnych (wszystkich gmin woj. opolskiego) i regionalnych (wszystkich wojewdztw w kraju) jednoznacznie deklarowana jest te potrzeba tworzenia sieci wsppracy instytucjonalnej w ramach zada zwizanych z migracjami zagranicznymi. Oznacza to, e istotnym wyzwaniem na poziomie regionw jest ksztatowanie polityki migracyjnej i identyfikacja instrumentw umoliwiajcych skuteczne wykorzystywanie szans i niwelowanie strat wynikajcych z midzynarodowej mobilnoci. Miejsce migracji zagranicznych w rozwoju lokalnym Przedstawiciele wadz lokalnych wikszoci gmin wojewdztwa Nr 109 / 2012 041212 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna opolskiego (66%) migracje uznaj za czynnik wpywajcy na ich rozwj (Znaczenie migracji zagranicznych w rozwoju regionalnym). Sia jego oddziaywania jest jednak zrnicowana. Najwicej jest gmin (41%), w ktrych migracje zostay ocenione jako czynnik determinujcy rozwj, jednak nie w stopniu zasadniczym. Z kolei na obszarze 25% opolskich gmin migracje istotnie implikuj rozwj, a jedynie w dwch Autor: gminach regionu nie dostrzeono zwizkw pomidzy

Brygida Solga
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

wyjazdami zagranicznymi mieszkacw a ich rozwojem. Oznacza to, e w regionie opolskim migracje zagraniczne naley uzna za wany czynnik rozwoju, ktry na 1/4 obszaru regionu wyranie okrela moliwoci i kierunki rozwojowe gmin oraz zamieszkujcych je spoecznoci lokalnych.

Rozkad przestrzenny powyszych ocen ma zwizek z tradycjami wyjazdw zagranicznych. Gminy, w ktrych dostrzeono tego typu silne zalenoci, przewaaj w rodkowej i wschodniej czci regionu, a zatem na obszarze tradycyjnego drenau emigracyjnego. Dokonywane dziki migracjom pozytywne zmiany spoeczno-ekonomiczne nie s oceniane przez wadze lokalne w kategoriach szerszego awansu cywilizacyjnego. Naley sdzi, e jakkolwiek emigracja znacznej czci mieszkacw wojewdztwa opolskiego ma swoje pozytywne konsekwencje (np. agodzi napicia na rynku pracy, ma miejsce transfer dochodw migrantw, wzrasta zamono spoeczestwa i popyt wewntrzny), to jednak nie jest ona postrzegana jako bodziec modernizacji. Dzieje si tak dlatego, e aktywno inwestycyjna (re)emigrantw nie posiada w regionie szerokiego wymiaru. Wprawdzie migranci nabywaj za granic nowe umiejtnoci i kompetencje jzykowe i zawodowe oraz prezentuj wysok przedsibiorczo i inicjatyw zwizan z poszukiwaniem i podejmowaniem pracy za granic, to ten ich kapita nie jest w znaczcym stopniu transferowany i wykorzystywany w regionie. Oznacza to, e mimo duego wpywu na funkcjonowanie spoecznoci lokalnych migracje zagraniczne w regionie opolskim nie s podstaw g eneralnych przemian i szerszego postpu spoeczno-gospodarczego. Jednoznaczna ocena migracji zagranicznych i ich skutkw w kategoriach szans i zagroe dla rozwoju nie jest atwa. Niemal 30% przedstawicieli wadz lokalnych ma due trudnoci z dokonaniem tego typu ewidentnej oceny. W dalszych 34% odpowiedzi migracje ocenia si w kategoriach szans, w 21% strat, a w 18% w kategorii tyle samo korzyci i strat. Mimo e de facto mamy do czynienia z opiniami pozytywnie oceniajcymi migracje, to jednak rnica ta jest relatywnie niedua. Oznacza to, e jakkolwiek w literaturze przedmiotu silniej potwierdza si obawy a mniej wspiera nadzieje, jakie z procesem emigracji wi regiony wysyajce, to badania nie potwierdzaj w peni tej hipotezy. Miejsce migracji zagranicznych w rozwoju regionalnym Ocena migracji zagranicznych dokonana przez przedstawicieli wadz regionalnych wskazuje, e migracje i ich skutki naley uzna za czynnik, ktry jest dostrzegany w rozwoju zdecydowanej wikszoci polskich regionw. Jedynie w 3 wojewdztwach stwierdzono, e migracje nie maj takiego oddziaywania, cho nie jest to ocena zdecydowana. W adnym natomiast regionie nie potwierdzono braku wystpowania takich zalenoci. Sia oddziaywania migracyjnego czynnika rozwoju jest zrnicowana. W 8 regionach wpyw migracji zosta oceniony jako istotnie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

okrelajcy rozwj caych regionw bd ich czci, natomiast w 5 jako oddziaujcy, lecz nie w stopniu zasadniczym. A zatem w 13 wojewdztwach migracje w rnym zakresie ujawniaj si w rozwoju terytorialnym. Przestrzenna analiza powyszych ocen wskazuje, e w wojewdztwach, w ktrych po 2004 r. gwatownie wzrosa skala emigracji, take sia oddziaywania migracji na rozwj terytorialny staa si wiksza (m.in. zachodniopomorskie, pomorskie, dolnolskie), natomiast osaba przynajmniej czciowo w wojewdztwach uznanych za tradycyjne regiony migracyjne (opolskie, podlaskie). Ocena migracji zagranicznych w kategoriach szans i zagroe dla rozwoju regionw mimo i niejednoznaczna waciwie stawia wspczesne wyjazdy i ich skutki w wietle zagroe rozwojowych. Pomimo e generalnie w ocenie tej dominuje dualna perspektywa mocnych i sabych stron migracji (7 wojewdztw), to a w 5 regionach kwestia ta zostaa potraktowana wycznie jako zagroenie, a w adnym jako szansa dla rozwoju. Oznacza to, e w szeregu rnorodnych skutkw dominuj te negatywnie ujawniajce si w rozwoju. Oddziaywaj zatem bardziej takie konsekwencje migracji, jak: utrata kapitau ludzkiego i spoecznego, s padek populacji i znieksztacenie struktury wieku, deficyty w zasobach pracy, osb wyksztaconych i pracownikw okrelonych bran oraz obnienie wielkoci budetw samorzdowych. Mimo dokonujcego si dziki migracjom transferu dochodw, podniesienia poziomu ycia i zamonoci rodzin migranckich, zmniejszenia skali bezrobocia oraz wzrostu kompetencji zawodowych migrantw, sia oddziaywania pozytywnych konsekwencji migracji jest wyranie mniejsza. Regionalna polityka migracyjna cele i obszary zainteresowa Mona zaoy, e skoro migracje zagraniczne i ich skutki w znacznym stopniu ujawniaj si w rozwoju terytorialnym, tym samym wzrasta zasadno tworzenia instytucjonalnych ram dla tego procesu. Do kwestii tej mona odnie si zarwno z perspektywy tworzenia zinstytucjonalizowanej sieci wsppracy ju istniejcych podmiotw rynku pracy, pomocy spoecznej, owiaty, organizacji pozarzdowych itp., jak i z perspektywy formowania od podstaw regionalnej polityki migracyjnej. W tym ostatnim przypadku w rzeczywistoci chodzi zatem o okrelenie zasad wyznaczajcych funkcjonowanie tego systemu, zwaszcza prawnych i finansowych oraz powoania dodatkowych podmiotw, realizujcych zadania z obszaru szeroko rozumianych zagadnie migracyjnych. Wyniki bada pozwalaj w tym zakresie na do jednoznaczne wnioski.

Wynika z nich, e gros przedstawicieli wadz lokalnych w regionie opolskim (82%)

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

widzi

potrzeb

wspierania

okrelonych

grup

migracyjnych

(tj.

emigrantw,

potencjalnych emigrantw, reemigrantw, imigrantw). Jeszcze wiksz wyrazisto pogldw w tej kwestii prezentuj przedstawiciele samorzdw regionalnych. Okazuje si bowiem, e po pierwsze we wszystkich regionach odniesiono si do analizowanej kwestii w sposb sprecyzowany, a po drugie w niemal wszystkich wojewdztwach (tj. w 15) uznano za zasadne tworzenie sieci wsppracy okrelonych instytucji i skoordynowania ich prac w ramach zada zwizanych z migracjami zagranicznymi. Zdecydowanie najwikszym zainteresowaniem naley przy tym obj osoby powracajce z zagranicy. Opinie co do pomocy wobec pozostaych grup cho rwnie s przewaajce to ju w mniejszym stopniu wskazuj na tak potrzeb, natomiast symptomatyczne, e najwiksze niezdecydowanie dotyczy potrzeby wspierania cudzoziemcw. Opinia wadz lokalnych co do zasadnoci tworzenia regionalnej polityki migracyjnej rwnie jest do jednoznaczna, lecz nie tak wyrana. Jednak a w 68% opolskich gmin uwaa si za celowe formuowanie polityki migracyjnej i nadanie jej zasad podobnych do tych, ktre na poziomie regionu ksztatuj polityki szczegowe (np. polityk pomocy spoecznej, rynku pracy). Nie pozostawiaj te wtpliwoci wyniki uzyskane z bada na poziomie regionalnym. W 13 wojewdztwach zauwaa si potrzeb tworzenia regionalnej polityki migracyjnej, a jedynie w 3 odniesiono si do tej idei w sposb negatywny, cho w stopniu umiarkowanym. Polityka migracyjna na poziomie regionu powinna by realizowana w sposb zintegrowany. Oznacza to, e kluczowymi obszarami kompleksowej regionalnej polityki migracyjnej powinny by: obszar emigracji, potencjalnej emigracji, reemigracji i imigracji. W jej ksztatowaniu wana jest identyfikacja instrumentw polityki spoeczno gospodarczej, ktre umoliwi skuteczne sterowanie procesami migracyjnymi na poziomie regionalnym i lokalnym. Niewtpliwie podstawowe znaczenie w tej polityce posiadaj tradycyjne czynniki z obszaru rynku pracy, zabezpiecze spoecznych, mieszkalnictwa itd. W tworzeniu tego systemu chodzioby jednak o wypracowanie instrumentw explicite skierowanych do emigrantw, migrantw powrotnych i imigrantw. W ostatnim czasie coraz wicej uwagi w obszarze utylitarnych rozwiza powica si problematyce migracji powrotnych. Propozycje rozwiza systemowych w stosunku do osb powracajcych z zagranicy maj zwizek z: likwidacj barier i jednoczenie tworzeniem uatwie dla reemigrantw, dziaaniami dla rodzin osb powracajcych z zagranicy, powstaniem systemu obsugi migranta powrotnego oraz dziaaniami skoncentrowanymi na administracji publicznej. Dobr egzemplifikacj tego rodzaju zainteresowa jest te opracowana analiza strategiczna SWOT (tj. sabych i

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

mocnych stron oraz zagroe i szans) reemigracji, a take wyznaczenie i opisanie priorytetw dziaa w obszarze instytucjonalnego wsparcia wobec osb powracajcych z zagranicy. W efekcie tych ostatnich powstaa propozycja szczegowych rozwiza systemowych. Poradnik dla osb powracajcych z zagranicy oraz instytucji z otoczenia reemigranta bo o nim mowa to dokument operacyjny, ktry zawiera rekomendacje okrelonych dziaa szczegowych (Wypracowanie metod zmniejszania emigracji zarobkowej i wspierania powrotu migrantw na polski rynek pracy). Skierowany jest do instytucji, ktre speniaj okrelon rol w procesie reintegracji spoeczno-zawodowej reemigrantw, a w sposb szczeglny do Powiatowych Urzdw Pracy oraz Urzdw Miast i Gmin, majcych najczstszy kontakt z t grup osb. Usprawnienie instytucjonalnego sytemu wsparcia jest wanym zadaniem. Mona bowiem zaoy, e od sposobu zaatwienia szeregu koniecznych czynnoci urzdowych i zobowiza majcych zwizek z powrotem z zagranicy w duym stopniu zaley proces aklimatyzacji reemigrantw. Im bdzie on sprawniejszy i relatywnie trwa krcej, tym ich adaptacja okae si bardziej efektywna, a tym samym prawdopodobiestwo ponownej emigracji za granic mniejsze.

Brygida Solga - adiunkt w PIN-Instytucie lskim w Opolu i na Politechnice Opolskiej, ekonomista, zajmuje si spoecznymi migracji i gospodarczymi w aspektami ujciu migracji midzynarodowych, procesem zagranicznych regionalnym,

zagadnieniami polityki regionalnej i lokalnej oraz polityki migracyjnej.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5