You are on page 1of 6

Niemiecka polityka wobec Rosji: kontynuacja mimo wszystko

Od duszego czasu w niemieckich mediach dominuj komentarze, mwice nie tylko o znacznym ochodzeniu w relacjach midzy Berlinem a Moskw, lecz sugerujce wrcz konieczno gruntownego przewartociowania zaoe polityki Republiki Federalnej wobec Rosji. Publicystom wtruj niektrzy analitycy i eksperci. Ju wiosn tego roku mwio si o epoce lodowcowej (Der Spiegel) w tradycyjnie bardzo dobrych stosunkach niemieckorosyjskich. listopada Ostatni, 2012 r.), czternast konsultacji poprzedziy ju rund cyklicznych (16 o dalszych niemiecko-rosyjskich midzyrzdowych doniesienia

powanych nieporozumieniach w stosunkach midzy dwoma Nr 104 / 2012 241112 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna strategicznymi partnerami. Pojawiy si nawet twierdzenia, jakoby stosunki te byy najgorsze od wierwiecza, a wic od incydentu z 1986 r., gdy wczesny kanclerz Helmut Kohl do umiejtnoci Goebbelsa porwna medialne talenty nowo wybranego na stanowisko szefa radzieckiej partii Michaia Gorbaczowa. Wydaje si jednak, i mimo pojawiajcych si w RFN apeli o redefinicj zaoe caej niemieckiej polityki wschodniej, w polityce Berlina wobec Moskwy przewaa bdzie kontynuacja. Objcie przez Angel Merkel urzdu kanclerskiego jesieni 2005 r. nie przynioso powaniejszych korekt w niemieckiej Russlandpolitik.

Autor:

Stanisaw erko
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

O ile jednak pierwszy gabinet Merkel by rzdem Wielkiej Koalicji (SPD i CDU/CSU), a na czele dyplomacji sta jeszcze do 2009 r. przewodniczcy SPD Frank -Walter Steinmeier, wczeniej jeden z najbliszych wsppracownikw zaprzyjanionego z Wadimirem Putinem kanclerza Gerharda Schrdera, to take kolejny rzd Merkel (tym razem CDU/CSU-FDP) generalnie utrzymuje Russlandpolitik w dotychczasowych koleinach. Trzeba przy tym pamita, e zaoenia tej polityki wytyczyli przed dwudziestoma z gr laty Helmut Kohl i Hans-Dietrich Genscher, przywdcy tej samej koalicji, ktra obecnie rzdzi nad Szprew. Nie ulega wtpliwoci, e atmosfera w stosunkach midzy Berlinem a Moskw jest daleka od tej, jaka panowaa za czasw kanclerza Schrdera. Dawno rozwiay si ywione pocztkowo przez cz niemieckich elit nadzieje, e w osobie Putina na Kremlu pojawi si m stanu profilujcy si jako zwolennik orientacji prozachodniej i proeuropejskiej w polityce zagranicznej (oferta zawarta w przemwieniu w Bundestagu z wrzenia 2001 r.), a w polityce wewntrznej deklarujcy konieczno gruntownej i wszechstronnej modernizacji pastwa rosyjskiego. Pniej nadzieje te przerzucono w Niemczech na prezydenta Dmitrija Miedwiediewa, ktry przez dugi czas jawi si jako polityk reformatorski i bardziej otwarty od swego poprzednika. Efekt by podobny, a przebieg wyborw do Dumy, wyborw prezydenckich i powrt Putina na urzd prezydenta Rosji pozbawiy zudze najwikszych optymistw. Do rozczarowanych naleaa kanclerz Merkel, ktra niemal do koca chciaa wierzy, e Miedwiediew mimo wszystko nie jest zwyk marionetk w rkach Putina. Rozczarowanie Niemcw byo tym wiksze, e roszadzie na stanowiskach prezydenta i premiera Rosji towarzyszya kolejna seria posuni o charakterze represyjnym wobec opozycji i decyzji wiadczcych o woli dalszego ograniczania w tym kraju swobd demokratycznych. O tym, e obecny rosyjski prezydent przed dziesicioma laty jawi si jako polityk prozachodni, mao ju kto pamita. Swej niechci wobec Putina nie kryje urzdujcy od niedawna prezydent RFN Joachim Gauck, cokolwiek demonstracyjnie odkadajcy termin swej oficjalnej wizyty w Moskwie. Najbardziej wymownym wiadectwem frustracji narastajcych w niemieckich elitach politycznych bya przyjta przez Bundestag specjalna rezolucja, krytykujca autorytarn polityk Kremla. Autor projektu rezolucji, wiceprzewodniczcy frakcji CDU/CSU w Bundestagu i penomocnik rzdu federalnego ds. niemiecko-rosyjskich kontaktw spoecznych Andreas Schockenhoff zosta nazwany przez rosyjski MSZ oszczerc, a podczas ostatnich midzyrzdowych rozmw w Moskwie by przez Rosjan traktowany niemal jak persona non grata.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Krytyczne wobec sytuacji w Rosji tony pojawiay si jednak w Niemczech od duszego czasu. Sama Angela Merkel od dawna w rozmowach zarwno z Putinem, jak i Miedwiediewem wyraaa zaniepokojenie polityk Kremla. Niemieckie media s wobec wadz rosyjskich krytyczne od dawna. W okresie najwikszej zayoci midzy Schrderem a Putinem niemiecki kanclerz by z powodu bezkrytycznych uwag o rosyjskim prezydencie mocno atakowany nie tylko przez pras konserwatywn i sympatyzujc z chadeck opozycj, ale take przez tytuy lewicowe. Mitem jest take opinia o powszechnej jakoby w Niemczech swoistej fascynacji Rosj. Od dawna badania niemieckiej opinii publicznej wykazuj, e w spoeczestwie niemieckim (take w niemieckich elitach) przewaa negatywny obraz wspczesnej Rosji oraz krytyczna ocena zarwno sytuacji w tym kraju, jak i rosyjskiej polityki zagranicznej. Co wicej, wyniki tych bada wskazuj, e to wanie Niemcy s spord narodw europejskich najbardziej zaniepokojone saboci rosyjskiej demokracji. Jednym ze rde tego zaniepokojenia byy te agresywne tony Moskwy wobec niektrych pastw ssiadujcych z Rosj. Od pewnego czasu kwestionowany jest te sens ostatniej niemieckiej inicjatywy, jak bya przedstawiona w maju 2008 r. przez ministra Steinmeiera oferta wszechstronnej niemieckiej pomocy w modernizowaniu Rosji (Modernisierungspartnerschaft). Cz niemieckich analitykw podwaa obecnie zaoenia tego projektu, podkrelajc i wadzom rosyjskim zaley jedynie na uzyskaniu niemieckiego wsparcia technologicznego i niemieckich inwestycji. W RFN sdzono tymczasem, e modernizacja bdzie przez stron rosyjsk rozumiana szeroko i doprowadzi do oparcia zasad funkcjonowania pastwa rosyjskiego na wzorach sprawdzonych w wiecie zachodnim. Okazao si to iluzj. Niemniej przebieg moskiewskich konsultacji, a wczeniej prby rzdu federalnego, by stpi ostro niektrych sformuowa w projekcie rezolucji Bundestagu, wyranie potwierdzaj, i Berlin mimo wszystko nie porzuci realizowanego dotd kursu. Powody, ktre to uniemoliwiaj, wymieniano w niemieckich koach politycznych ju w latach dziewidziesitych. Ju wwczas dochodzono bowiem do wniosku, e polityka mozolnego wizania Rosji z Zachodem w myl koncepcji zmiana przez zblienie (nawizanie do Ostpolitik w koncepcji Egona Bahra z lat socjaldemokratycznej koalicji rzdw Brandta i Schmidta) w zasadzie nie ma alternatywy. Kilkanacie lat pniej, podczas interwencji rosyjskiej w Gruzji take kanclerz Merkel zdaa sobie spraw, e izolowanie Rosji i ostra konfrontacja byyby rozwizaniem nader ryzykownym.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Denie kolejnych niemieckich rzdw do utrzymywania dobrych stosunkw z Rosj stanowio i nadal stanowi wyraz skrajnego pragmatyzmu. Jako jedna z czoowych potg gospodarczych i pastwo, ktrego dobrobyt uzaleniony jest w znacznym stopniu od eksportu, s wspczesne Niemcy (Zivilmacht, mocarstwo cywilne) z przyczyn wewntrznych ywotnie zainteresowane stabilizowaniem stosunkw midzynarodowych i agodzeniem sytuacji kryzysowych. W Berlinie panuje przy tym podzielany w innych stolicach pogld, e wci warto prbowa wywiera wpyw na stanowisko Moskwy w konkretnych kwestiach midzynarodowych (kwestie bliskowschodnie, Iran, Afganistan, Korea Pnocna etc.). Przedkadanie negocjacji nad konfrontacj, dialogu nad izolowanie oraz wywieranie mikkiego wpywu na trudnego partnera ma mot ywy polityczne, ekonomiczne, ale te psychologiczne. Wyrana jest bowiem nie tylko swoista wyrozumiao wobec Rosji w nadziei na moliwo promowania w tym kraju polityki proreformatorskiej, ale i swego rodzaju poczucie winy w zwizku z agresj w czerwcu 1941 r. oraz wdziczno w zwizku z nieoczekiwan zgod Gorbaczowa na zjednoczenie Niemiec w 1990 r. Potnym lobby, wystpujcym na rzecz zacienienia wsppracy z Rosj bez wzgldu na charakter systemu politycznego w tym kraju, byy i s w Niemczech koa gospodarcze, ktrych interesy reprezentuje zwaszcza niezwykle wpywowa Komisja Wschodnia Gospodarki Niemieckiej. Gospodarki obu krajw maj charakter komplementarny, co szczeglnie sprzyja zacienianiu kooperacji. Interesy z Rosj wane s dla Niemiec szczeglnie w dobie kryzysu finansowego, ktry od kilku lat zaprzta uwag europejskich przywdcw. Troska o lukratywne kontrakty niemieckich firm z ich partnerami rosyjskimi nadal jest wana dla niemieckich politykw wszystkich orientacji (z okazji moskiewskich konsultacji 16 listopada podpisano m.in. szacowany na kwot 2,5 mld euro kontrakt o dostawie do Rosji 675 niemieckich lokomotyw). W Rosji dziaa okoo szeciu tysicy niemieckich firm. Wymiana handlowa midzy Niemcami a Rosj zwiksza si w ostatnich latach powanie; w ostatnim roku znaczco wzrs zarwno eksport do Rosji, jak i import z tego kraju do Niemiec. Symbolem wsppracy gospodarczej midzy dwoma krajami stay si dostawy rosyjskiego gazu do Niemiec i Gazocig Pnocny. Liczcy si niem ieccy eksperci (np. Roland Gtz) wskazuj, ze nie moe by mowy o jednostronnym uzalenianiu si Niemiec i Europy Zachodniej od rosyjskiego gazu, a mwi mona najwyej o wspzalenoci (jedynym wchodzcym w gr odbiorc gazu ze z pnocnorosyjskich s kraje europejskie). W przypadku pastw Unii Europejskiej wystpuje znaczna dywersyfikacja rde importu nonikw energii, podczas gdy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Rosja ze swej strony nie jest w stanie dokona znaczcej dywersyfikacji, jeli chodzi o kierunki eksportu (ponad 70% rosyjskiego gazu odbieraj kraje Unii Europejskiej oraz zwizana z Zachodem Turcja). Poniewa za zapotrzebowanie Europy i zwaszcza Niemiec na gaz wzrasta, Gazocig Pnocny sta si projektem uzasadnionym pod wzgldem ekonomicznym. Niemieccy politycy licz si te z faktem, e Putin nadal cieszy si w Rosji bardzo duym poparciem, cho nie jest ono ju tak silne, jak jeszcze kilka lat temu. Nadal jest on najpopularniejszym w Rosji politykiem, do tego z du przewag nad pozostaymi. W przeciwiestwie do czasw Jelcyna, sytuacja w Rosji jest stabilna. Bardzo podniosa si stopa yciowa obywateli, czego wiadectwem jest kilkunastokrotny wzrost realnej wartoci rednich poborw miesicznych z 62 (w 1999 r.) do 844 dolarw (2012 r.). Korzystajca ze wzrostu cen na noniki energii putinowska Rosja staa si pastwem zamoniejszym, ale te znacznie bardziej pewnym siebie na midzynarodowej arenie. Trzeba harmonizowaa przy z tym pamita, e niemiecka Zachodu polityka wobec Rosji. Moskwy Mianem

generaln

strategi

wzgldem

strategicznego partnerstwa okrela si bowiem nie tylko relacje niemiecko-rosyjskie; termin ten stosowany jest rwnie dla scharakteryzowania oficjalnych stosunkw midzy Federacj Rosyjsk a Uni Europejsk jako caoci. Co wicej, Berlin odgrywa od lat centraln rol w ksztatowaniu strategii caej Unii Europejskiej wobec Rosji i innych krajw postradzieckich. Przewanie te szukanie przez Niemcy moliwoci jak najlepszego uoenia stosunkw z Rosj w ostatnim dwudziestoleciu szo w parze z poszukiwaniem modus vivendi z Moskw przez Stany Zjednoczone. W tym ujciu stosunki niemiecko-rosyjskie maj charakter specjalny jedynie ze wzgldu na bliskie pooenie geograficzne i potencja gospodarczy Republiki Federalnej. Elementem wsplnym kalkulacji niemieckich oraz ich sojusznikw byo przekonanie, e Rosja jednak nie stanowi rda zagroenia dla bezpieczestwa pastw czonkowskich Unii Europejskiej i NATO. Perspektywy Dowiadczenia ostatnich kilkunastu lat oraz analiza motyww, jakimi kieruje si kierownictwo niemieckiej polityki zagranicznej, pozwala na sformuowanie do jednoznacznej prognozy w odniesieniu do niemieckiej polityki wobec Rosji. O ile Moskwa nie zradykalizuje swej polityki wobec ssiadw (co wydaje si obecnie nader mao prawdopodobne), niemiecka Russlandpolitik generalnie stanowi bdzie prost kontynuacj dotychczasowej linii. Nie wydaje si przy tym, by wzgld na stopie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

przestrzegania praw czowieka przez rosyjskie wadze stanowi czynnik decydujcy o ksztacie polityki Republiki Federalnej wobec Moskwy, chocia tendencje do promowania systemu zachodnich wartoci bd nadal odgrywa pewn rol. Wizerunek prezydenta Putina jako cynicznego autokraty bdzie wpywa znaczco na ksztatowanie polityki Berlina wobec Moskwy, ale wpyw ten bdzie mia swoje granice. Zdecydowanej krytyce stosunkw wewntrznych w Rosji towarzyszy bdzie bowiem zastrzeenie, e zadaniem niemieckiej polityki zagranicznej nie moe by demokratyzowanie tego kraju. Co wicej, mona si liczy z pewn skonnoci Niemiec do akceptowania aspiracji Rosji do odgrywania dominujcej roli na obszarze poradzieckim (i to nie tylko w ramach lansowanego przez Kreml projektu Unii Euroazjatyckiej). Oprcz k gospodarczych za utrzymaniem jak najlepszych stosunkw z Moskw opowiada si bdzie tradycyjnie ju niemieckie Ministerstwo Spraw Zagranicznych. Z drugiej jednak strony naley pamita, e polityka wschodnia od pewnego czasu nie jest ju priorytetem niemieckiej polityki zagranicznej. Na zakoczenie uwaga dotyczca aspektu polskiego niemieckiej

Russlandpolitik. W umowie koalicyjnej CDU, CSU i FDP z 2009 r. zapisano: Przy ksztatowaniu naszych dwustronnych stosunkw z Rosj bdziemy uwzgldnia uzasadnione interesy (die berechtigten Interessen) naszych ssiadw. Deklaracj t powtarzaj politycy obecnej rzdzcej w Niemczech koalicji ju od wielu lat. Pamita jednak trzeba, e posuenie si terminem die berechtigten Interessen oznacza, e cz polskich dezyderatw uwaa si w Berlinie za nieuzasadnione.

Stanisaw erko - Prof. dr hab. historyk, pracownik Instytutu Zachodniego w Poznaniu i Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

You might also like