You are on page 1of 5

Puszka Pandory.

Niezamierzone konsekwencje reformy dewolucyjnej w Wielkiej Brytanii


Aktualne denia do czciowej lub cakowitej emancypacji politycznej Szkocji, Walii i Irlandii Pnocnej stanowi niezamierzony rezultat reformy dewolucyjnej zapocztkowanej w 1997 r. Przejcie wadzy przez koalicj konserwatywnoliberaln w 2010 r. osabio rozwj tych procesw. Rzd D. Camerona stan przed dylematem odrzucenia dorobku reformy dewolucyjnej lub dalszej decentralizacji Wielkiej Brytanii. Ostatnich 15 lat stanowio w dziejach Wielkiej Brytanii okres niezwykle dynamicznych przeksztace ustrojowych, wrd ktrych na szczegln uwag zasuguje zasadnicza zmiana relacji rzdu krajowego z wadzami regionalnymi. Wdroenie reformy dewolucyjnej w Szkocji, Walii, Irlandii Pnocnej i metropolii londyskiej, ktre zostao poprzedzone procesem regionalizacji tendencje Nr 102 / 2012 191112 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna Anglii, rozbudzio stare i wywoao nowe odrodkowe, a determinowane etnicznymi, nawet odrbnociami kulturowymi,

geograficznymi, ekonomicznymi,

historycznymi,

prawno-administracyjnymi.

Pozostajc formalnie krajem unitarnym, Wielka Brytania niemal niezauwaalnie przeobrazia si w struktur quasi-federaln, w ktrej stale nasilajce si denia emancypacyjne wsplnot regionalnych zagraaj spoistoci pastwa. Stanowic w wikszym stopniu rezultat walki prowadzonej w latach 90. przez gwne brytyjskie partie polityczne, anieli odzwierciedlenie rzeczywistych oczekiwa spoecznych, dewolucja okazaa si swoist puszk Pandory, ktrej otwarcie wywoao skutki daleko wykraczajce poza przewidywania zwolennikw koncepcji wzmocnienia pozycji ustrojowej regionw.

Autor:

Bartomiej H. Toszek
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Nie ulega wtpliwoci, e opracowany przez laburzystowski rzd Jamesa Callaghana pierwszy projekt reformy dewolucyjnej stanowi przede wszystkim prb pozyskania elektoratu szkockiego i walijskiego w sytuacji, w ktrej niezdolno wadz krajowych do przeamania dugotrwaej recesji gospodarczej bya szczeglnie odczuwalna na obszarach peryferyjnych o sabej infrastrukturze ekonomicznej. O tym, e propozycja rzdowa rozmijaa si z potrzebami wsplnot regionalnych, wiadczyo fiasko referendw dewolucyjnych przeprowadzonych w 1979 r. Kiedy zatem kolejne wybory parlamentarne wygraa Partia Konserwatywna, optujca za skupieniem uprawnie wadczych w rkach rzdu krajowego, mogo si wydawa, e laburzystowska koncepcja dewolucji zostaa ostatecznie pogrzebana. Jednake ogromne niezadowolenie spoeczne wywoane radykaln polityk gospodarcz prowadzon przez Margaret Thatcher i Johna Majora spowodowao stopniowe odwrcenie preferencji wyborczych. Silna polaryzacja brytyjskiej sceny politycznej umoliwia Partii Pracy wysunicie szeregu postulatw (w tym rwnie powrt do projektw dewolucyjnych), ktrych popularno wynikaa wycznie z pozostawania w sprzecznoci z programem rzdzcego ugrupowania. Pod naciskiem opinii publicznej konserwatyci zdecydowali si w 1994 r. na przeprowadzenie regionalizacji Anglii, lecz rwnoczenie zdecydowanie odrzucili moliwo realizacji reformy dewolucyjnej, widzc w niej rdo potencjalnego osabienia spoistoci struktury pastwowej. Polityka prodkw okazaa si jednak nieskuteczna, o czym wiadczya miadca przewaga gosw oddanych na laburzystw w wyborach parlamentarnych w 1997 r. Wysoki poziom poparcia spoecznego dla postulatw laburzystowskich uwidoczni si rwnie w referendach dewolucyjnych zorganizowanych w 1997 r. w Szkocji i Walii oraz w 1998 r. w Irlandii Pnocnej. Niewielu obserwatorw miao wwczas wiadomo, e puszka Pandory wanie zostaa otwarta. Reforma charakteryzuje si dewolucyjna przede zapocztkowana otwartym przez rzd Tonyego Blaira z

wszystkim

charakterem

wynikajcym

zamierzonego dostosowania ostatecznego efektu decentralizacji regionalnej do oczekiwa poszczeglnych wsplnot regionalnych. Z drugiej strony twrcy de wolucji silnie zrnicowali punkty wyjciowe procesw emancypacyjnych, opierajc je na uznaniowo okrelonych wizjach rozwoju Szkotw, Walijczykw i Irlandczykw. Szczeglna sytuacja polityczna Szkocji wyraajca si zachowaniem odrbnego systemu prawnego oraz aparatu administracji publicznej, wysoki poziom wiadomoci odrbnoci etnicznej i narodowej, a take silne lobby szkockie wewntrz Partii Pracy stanowiy waniejsze przesanki determinujce wyposaenie Parlamentu Szkockiego w szerokie kompetencje stanowice. Z kolei tradycje irlandzkiego Home Rule,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

utrzymujce si silne tendencje separatystyczne spoecznoci regionalnej stawiajce pod znakiem zapytania legitymacj brytyjskiej obecnoci w Ulsterze, a wreszcie powszechna wiadomo odrbnoci w aspekcie geograficznym, historycznym, etnicznym, narodowym, kulturowym i religijnym uzasadniay przyznanie Zgromadzeniu Irlandii Pnocnej uprawnie nieco tylko wszych od Parlamentu Szkockiego. Natomiast Walijczycy, ktrzy wprawdzie powszechnie manifestowali swoj tosamo etniczn i kulturow, lecz nie wyraali powaniejszych aspiracji emancypacyjnych na paszczynie politycznej, zostali ukarani za swoj bierno przyznaniem Walijskiemu Zgromadzeniu Narodowemu wycznie kompetencji wykonawczych w stosunku do aktw stanowionych na szczeblu centralnym. Paradoksem reformy dewolucyjnej byo pozostawienie w stanie zawieszenia Anglii, na obszarze ktrej (z wyjtkiem regionu Wielkiego Londynu) nadal funkcjonoway quasi-parlamentarne zgromadzenia regionalne penice rol organw doradczych i opiniodawczych wobec rzdu krajowego. Co wicej, kryteria zrnicowania punktw wyjciowych procesw dewolucyjnych (przekraczajca okazay si niemal zupenie chybione, o czym rozwoju wiadczya tendencji oczekiwania twrcw reformy) dynamika

separatystycznych w Szkocji, Walii i Anglii. Wydaje si bowiem wysoce prawdopodobne, e zapowiadane na jesie 2014 r. szkockie referendum niepodlegociowe spowoduje w najlepszym wypadku przeksztacenie Wielkiej Brytanii w konfederacj dwch pastw poczonych mniej lub bardziej lun formu wsppracy gospodarczej i politycznej. Rwnolegle gwatownej erozji ulegaj wielowiekowe powizania angielskowalijskie, poniewa w wyniku regionalnych reform ustrojowych przeprowadzonych w latach 2006 i 2011 Walijskie Zgromadzenie Narodowe uzyskao zakres kompetencji decyzyjnych porwnywalny z uprawnieniami Parlamentu Szkockiego. Przykad Szkocji i Walii skoni niektre ugrupowania polityczne do wprowadzenia do swoich programw postulatu utworzenia parlamentu angielskiego, a take wpyn na oywienie ruchw separatystycznych w pnocnej Anglii i Kornwalii. Natomiast przewidywana przez twrcw dewolucji szybka emancypacja Irlandii Pnocnej ulega spowolnieniu w wyniku pogbiajcej si obecnie rnicy midzy stabiln gospodark ulstersk i niepewn sytuacj ekonomiczn Republiki Irlandii. Poczenie bdnej identyfikacji podstaw reformy dewolucyjnej z jej otwartym (a wic nieprzewidywalnym) charakterem stworzyo wybuchow mieszank, ktrej efektem moe by nieodwracalny rozpad pastwowoci brytyjskiej. Nie ulega wtpliwoci, e postulat utworzenia regionalnych zgromadze parlamentarnych zapewniajcych wsplnotom zamieszkujcym obszary peryferyjne moliwo samodzielnego podejmowania decyzji w wikszoci spraw dotyczcych ich

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

rozwoju politycznego, gospodarczego i spoecznego oraz zwikszajcych zakres oddziaywania tych wsplnot na procesy decyzyjne na szczeblu centralnym zosta wiadomie wczony do programu politycznego Partii Pracy z powodw pozamerytorycznych, tj. w celu pozyskania gosw elektoratu celtyckiego. Wbrew opiniom niektrych politologw wskazujcych, e laburzyci zmierzali do demontau imperium wewntrznego w taki sam sposb, w jaki imperium zewntrzne zostao przeksztacone w Commonwealth of Nations naley stwierdzi, e rzdy T. Blaira i G. Browna nie zakaday osabienia powiza istniejcych pomidzy poszczeglnymi komponentami Wielkiej Brytanii. Dopuszczano wprawdzie moliwo zastpienia unitarnej formuy struktury pastwowej przez federacj angielsko-szkock, a take przyznanie Irlandii Pnocnej szerokiej autonomii wewntrznej, jednake twrcy dewolucji nie przewidywali pojawienia si powaniejszych tendencji odrodkowych wrd ludnoci walijskiej ani angielskiej. Wydawao si rwnie, e ogromna przewaga potencjau demograficznego i ekonomicznego Anglii nad pozostaymi czciami kraju, stanowi dostateczn gwarancj panowania wrd mieszkacw Szkocji, Walii i Irlandii Pnocnej powszechnego przekonania o nieopacalnoci funkcjonowania poza siln politycznie, militarnie i gospodarczo Wielk Brytani. Tempo rozwoju procesw dewolucyjnych stanowio zatem due zaskoczenie dla wadz krajowych, ktre zdecydoway si na szereg dziaa zmierzajcych do powstrzymania dalszego postpu reformy. wiadczyy o tym prby utrzymania administracyjnego modelu dewolucji w Walii, zawieszanie dziaalnoci legislatywy ulsterskiej w latach 2000, 2001 i 2002-2007 oraz indywidualny udzia parlamentarzystw laburzystowskich w projektach ukierunkowanych na przekonanie mieszkacw Szkocji o zasadnoci odstpienia od da niepodlegociowych na rzecz rozszerzenia autonomii fiskalnej Parlamentu Szkockiego. W rzeczywistoci dopiero przejcie wadzy przez konserwatywno-liberaln koalicj w 2010 r. spowodowao osabienie rozwoju lub zatrzymanie wikszoci procesw dewolucyjnych. Dokonane przez nowy rzd cicia wydatkw na cele publiczne ograniczyy moliwoci prowadzenia przez wadze walijskie i ulsterskie dziaa finansowanych z budetu pastwa. Utrzymywanie si tego stanu rzeczy wskazuje, e osignity przez oba regiony w okresie rzdw T. Blaira i G. Browna stopie autonomii decyzyjnej stanowi szczytowe osignicie na drodze do penej emancypacji politycznej, przynajmniej do czasu ponownego objcia wadzy przez Parti Pracy. Natomiast poziom zaawansowania reformy dewolucyjnej w Szkocji, ktry wymusi na wadzach krajowych realizacj przyrzeczonego przez laburzystw przygotowania referendum niepodlegociowego wskazuje, e wbrew prowadzonej

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

przez konserwatystw i liberaw polityce recentralizacyjnej, region ten moe istotnie uzyska suwerenno. W rezultacie rzd Davida Camerona stoi obecnie przed dramatycznym dylematem odrzucenia spucizny pozostawionej przez gabinety T. Blaira i G. Browna wbrew ywotnym interesom wsplnot regionalnych lub wypenienia zacignitych przez swoich poprzednikw zobowiza prowadzcych do faktycznego rozmontowania imperium wewntrznego.

Bartomiej H. Toszek - prawnik, doktor nauk politycznych, adiunkt w Instytucie Politologii i Europeistyki US, w swoich badaniach naukowych koncentruje si na problemach rozwoju regionalnego oraz emancypacji politycznej wsplnot regionalnych w Wielkiej Brytanii i Europie Pnocnej.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

You might also like