Ambiwalentny obraz Polski w Niemczech

Dla wspczesnego obrazu Polski i Polakw w niemieckich mediach charakterystyczny jest jego wyrany dualizm. Polska postrzegana modernizujcy jest si z jednej kraj o strony jako dynamiczny, i stabilnej gospodarce

demokratycznych strukturach wadzy, co szczeglnie wida przy porwnaniu z innymi pastwami Unii Europejskiej znajdujcymi si w gbokim kryzysie gospodarczym. Taki wizerunek Polski stanowi zaprzeczenie negatywnych o niej wyobrae, ktrych przejawem by dotd stereotyp polnische Wirtschaft, symbolizujcy niead, baagan i niedbalstwo. Z drugiej strony niemiecka opinia publiczna poruszona jest narastajc fal kradziey gwnie samochodw, ktre maj miejsce na pograniczu polsko-niemieckim. Spektakularnym tego przykadem bya kradzie w czerwcu 2010 r. samochodu osobowego zaparkowanego na drezdeskiej ulicy, bdcego wasnoci Thomasa de Maizirea, federalnego ministra spraw Nr 101 / 2012 161112 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna wewntrznych. Po brawurowej akcji pocigowej policji niemieckiej, na autostradzie A4 zatrzymano uciekajcego w kierunku polskiej granicy 33-letniego Polaka, Mariusza J. Szerokim echem w niemieckich mediach odbia si sprawa kradziey w padzierniku 2012 r. busa w podberliskiej miejscowoci Hoppegarten. Zawiera on 12 trumien z ciaami, ktre przeznaczone byy do kremacji. Skradzione auto Autor: odnaleziono potem pod Jarocinem, a nieuszkodzone trumny w lesie niedaleko Konina. Po wielu biurokratycznych perturbacjach powrciy one do Niemiec. Polska policja uja trzech sprawcw, obywateli RP.

Andrzej Sakson
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Wedug statystyk policyjnych liczba kradziey samochodw w Niemczech wzrosa w latach 2007-2011 (czyli od czasu przystpienie m.in. Polski do strefy Schengen) o 22,5%, w graniczcej z Polsk Brandenburgii i Saksonii podwoia si (w Brandenburgii wzrosa a o 275%). W Berlinie odnotowano wzrost kradziey aut o 60%. Niewielkim pocieszeniem jest fakt, i zodziejami s nie tylko Polacy. Kolejnym przejawem ambiwalentnego postrzegania Polski w Niemczech jest pozytywne przedstawiany fakt, i Polacy widz swoje miejsce w Europie w coraz bardziej zacieniajcym si zwizku z Niemcami. wiadcz o tym najnowsze badania z wrzenia 2012 r. Wynika z nich, i wikszo, bo 57% polskiej opinii publicznej pozytywnie ocenia dziaania kanclerz A. Merkel zwizane z gaszeniem eurokryzysu. Ronie rwnie sympatia do Niemiec 74% Polakw ma pozytywn opini o zachodnim ssiedzie. Na tym korzystnym obrazie cieniem kadzie si jednak ideologia smoleska, ktrej wyznawcy okrelaj Polsk jako kondominium niemieckorosyjskie, a polski rzd oskaraj o wasalizm wobec Berlina czy te o wysugiwanie si Niemcom. Na tym tle rodzi si pytanie, w jakim kierunku bd nastpoway zmiany wyobrae o Polsce i Polakach wrd Niemcw? Jeeli staa okae si tendencja dugotrwaego rozwoju polskiej gospodarki oraz proniemieckiej polityki polskich wadz, wwczas naley si liczy z pozytywnym nastawieniem niemieckich elit i mediw. O wiele jednak bardziej zoona jest sytuacja wrd ogu spoeczestwa niemieckiego. Niemcy nadal chtnie podkrelaj i bd podkrela sw cywilizacyjn przewag nad Polakami. Utrwalone przez pokolenia negatywne stereotypy o Polsce i Polakach wykazuj zadziwiajc trwao. Wytumaczenie tego stanu rzeczy wynika z istoty stereotypu raz uksztatowany, niezwykle opornie ulega zmianie. Tymczasem z bada przeprowadzonych w 2011 r. wynika, i prawie poowa Niemcw (47%) nie ma adnego zdania o Polsce i Polakach. Prawie jedna trzecia (32%) stwierdzia, e lubi Polakw, a 21%, e nieszczeglnie ich lubi. Polska w Niemczech jest nadal sabo rozpoznawalna, czego nie zmieni polscy pikarze grajcy z sukcesem w niemieckiej Bundeslidze. Wspczesny stereotyp Polski i Polakw funkcjonujcy w spoeczestwie niemieckim ma swe gbokie historyczne podoe. Do dzisiejszego dnia swoj wiksz lub mniejsz ywotno zachoway cztery zabarwione emocjonalnie (z reguy negatywnie) wyobraenia o Polsce i Polakach. S to: - mit niemieckiego Wschodu, sugerujcy wyszo cywilizacyjn Niemcw; - polnische Wirtschaft symbol niegospodarnoci Polakw oraz

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

- dwa mity przypisujce Polakom cechy negatywne (Pole czy Polacke ?) i nisk pozycj spoeczn (polnische Putzfrau). Nale one do tzw. stereotypw dugiego trwania. Jak zauwaa Hubert Orowski: sedno stereotypw dugiego trwania polega nie tyle na tym, i trwaj one czy te funkcjonuj dugo i nieprzerwanie, ale e mog zaistnie w kadym dogodnym momencie, z chwil gdy paradygmat panujcy wyznaczy (po raz kolejny) normy ich nazwania i taksacji. Jest wielce prawdopodobne, e gdyby w Polsce nastpi kryzys gospodarczy na ksztat greckiego, wwczas z ca moc odyyby dawne uprzedzenia zwizane np. z polnische Wirtschaft. Genezy uksztatowania si wyrazistego i generalnie negatywnego stereotypu Polski i Polakw w nowoytnych Niemczech, badacze upatruj w XVIII w. Wiek XIX to pocztek okresu planowego i celowego znieksztacania wizerunku wschodniego ssiada. To wanie w tym czasie w wiadomoci wielu Niemcw zrodzi si negatywny stereotyp Polski i Polakw. wczesne pastwo polskie widziano przez pryzmat spoeczestwa szlacheckiego, pogronego w samowoli i anarchii, jako kraj, w ktrym panoszya si ciemnota i fanatyzm religijny, kraj zacofany w rozwoju kulturalnym, co znajdowao wyraz w okrutnym losie chopa paszczynianego. Polak reprezentowa najbardziej ujemne cechy charakteru. Byo to celowe znieksztacenie obrazu Polski przez wadze pruskie goszce, i Polacy niczego w historii nie stworzyli, niczego nie potrafi, a kultur, zamono i ad day im dopiero rzdy pruskie. Nard niezdolny do samodzielnego kierowania swymi losami winien przeto pozosta pod obcym panowaniem. Ten punkt widzenia dominowa w Niemczech, gdy w 1918 r. powstao niepodlege pastwo polskie. Widziano w nim twr intryg dyplomatycznych. Twierdzono uparcie, e jest to pastwo sezonowe, ktrego upadku naley si niedugo spodziewa. Powysze argumenty zostay skwapliwie wykorzystane i uzupenione przez ideologi i propagand narodowosocjalistyczn w III Rzeszy. W codziennym postrzeganiu Polakw przez przecitnego Niemca

szczeglnie widoczne s dwie negatywne cechy: pijacy i zodzieje. Ta druga cecha kojarzona jest gwnie z kradzieami samochodw. Swoist sublimacj negatywnych stereotypw s Polenwitze, czyli dowcipy o Polakach, upowszechniane zarwno przez niemieck pras, jak i telewizj. Stale obecne s one rwnie w Internecie. Zmiana negatywnych stereotypw Polski i Polakw w Niemczech naley do jednych z najistotniejszych wyzwa w stosunkach dwustronnych. O ile polskoniemieckie porozumienia i traktaty mona w sprzyjajcej atmosferze politycznej zadekretowa i moliwie szybko zrealizowa, to relacje pomidzy spoeczestwami s

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

oporne na zmiany, gdy w znacznej mierze opieraj si na stereotypach dugiego trwania. Stanowi one z reguy istotny element tosamoci zbiorowej. eby je zmieni, trzeba bardzo dugiego czasu oraz dogodnych uwarunkowa, ktre mogyby trwale oddziaywa na postawy spoeczne.

Andrzej Sakson profesor zwyczajny w Instytucie Zachodnim i WNPiD UAM, socjolog, specjalista z zakresu stosunkw polsko-niemieckich i problematyki mniejszoci narodowych i etnicznych.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4