Ziomkostwo Sudeckie: zmiana poprzez zblienie

Ziomkostwo Sudeckie (Sudetendeutsche Landsmannschaft) naley do najlepiej zorganizowanych i najbardziej agresywnych organizacji tego rodzaju w Republice Federalnej Niemiec. Polityczne oparcie znajduje w Bawarii, gdzie szczeglnie licznie osiedlili si przesiedlecy z Czech, tworzc prn grup nacisku, mocno osadzon w miejscowych warunkach, czasami funkcjonujc jako czwarte plemi bawarskie. W ramach Bund der Vertriebenen ziomkostwo sudeckie wyrniao si radykalnymi przeciwne roszczeniami polityce pod adresem w najpierw latach Czechosowacji, a nastpnie Czech. Byo zdecydowanie wschodniej zainicjowanej szedziesitych przez koalicj rzdow socjaldemokratw i liberaw, potem krytykowao polityk kanclerza Helmuta Kohla za rzekomo ustpliwe stanowisko wobec wschodnich ssiadw w czasie rokowa o zjednoczenie Niemiec, a pod koniec lat Nr 87 / 2012 150612 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna dziewidziesitych energicznie domagao si uzalenienia przyjcia pastw wschodnich do Unii Europejskiej od spenienia warunkw stawianych przez Bund der Vertriebenen. Ulubionym przedmiotem atakw ziomkostwa byy i s nadal tzw. dekrety Benesza (1945 i r.) pozbawiajce w ludno niemieck obywatelstwa majtku; propagandzie

ziomkowskiej Benesz spenia rol jednego z najbardziej Autor: zasuonych zbrodniarzy minionego wieku. Niemcy sudeccy walnie przyczyniali si cieszc do si zaogniania a tym przy stosunkw nastpnie niezmiennie zachodnioniemiecko-czechosowackich, niemiecko-czeskich, poparciem chadeckich rzdw bawarskich.

Zbigniew Mazur
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Dopiero gdy agresywna postawa wobec Czech okazaa si nieskuteczna, ziomkostwo zaczo zmienia taktyk: gotowe jest wzi w nawias kwestie sporne, odsun je na przyszo, dy natomiast do rozbudowania kontaktw i zdobycia zaufania po stronie czeskiej. Zorganizowany ze rodkw finansowych rzdu bawarskiego zjazd Niemcw sudeckich w Norymberdze (27-28 maja 2012 r.) sygnalizowa przenikanie si starych i nowych wtkw w polityce ziomkostwa. Szacuje si, e zgromadzi okoo 20 tys. uczestnikw, a wic nieporwnanie mniej ni w przeszoci, kiedy przesiedlecy korzystali masowo z okazji, eby odnowi kontakty osobiste, wspomina wsplnie przeyte chwile, ale i manifestowa polityczn wol powrotu w strony ojczyste. Sala w ktrej odbyway si posiedzenia plenarne moga swobodnie pomieci znacznie wicej osb ni miao to miejsce (okoo tysica), w zdecydowanej wikszoci ludzi starszych, co zupenie zrozumiae, troch w wieku rednim i raczej niewiele w wieku dojrzewania. Wymiana generacyjna idzie w parze z naturalnym osabieniem spoecznego zaplecza poszczeglnych ziomkostw oraz caego Bund der Vertriebenen, o ktrym mwi si oficjalnie, e skupia 1,3 mln osb, a nie 2 mln, jak do niedawna utrzymywano. Do gosu dochodz pokolenia dzieci i wnukw rzeczywistych przesiedlecw, przed ktrymi stawia si zadanie przechowania grupowej tradycji oraz wypracowania nowych form dziaania. Motto zjazdu odwoywao si do pielgnowania pamici o miejscu pochodzenia oraz zapewnienia bezpiecznej przyszoci (Herkunft pflegen, Zukunft sichern). Logo zjazdu przedstawiao drogowskaz z ramionami wycignitymi w przeciwstawne strony: Heimat Jugend, Spurensuche Zukunft, Europa Geschichte, Erlebnis Nrnberg, Wiedersehen Kultur. Mona to odczyta jako apel o podanie w dwch kierunkach: na lewo strony ojczyste, poszukiwanie ladw, Europa, to, co zostao przeyte, ponowne spotkanie, na prawo modzie, przyszo, historia, Norymberga (czyli nowe strony ojczyste), kultura. Troch to dwuznaczne, ale przesanie byo czytelne: z myl o przeszoci ksztatowa przyszo. Odpowiednio interpretowana przeszo pojawia si w programowych wystpieniach przewodniczcego ziomkostwa Franza Pany i rzecznika ziomkostwa Bernda Posselta, nawiasem mwic chadeckiego posa do Parlamentu Europejskiego. Pany przypomnia o niemieckim wkadzie w kulturowy rozwj Czech i krzywdzie wypdzenia, domagajc si oczywicie potpienia przez rzd czeski wysiedlenia ludnoci niemieckiej. Posselt powiedzia to samo, dajc jak zawsze uniewanienia i potpienia tzw. dekretw Benesza. Rzecznikowi ziomkostwa nie przypad rwnie do

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

gustu obecnie urzdujcy prezydent Vaclav Klaus. W imieniu sudeckiej Volksgruppe zoy czeskiemu prezydentowi yczenia przejcia na emerytur po zakoczeniu urzdowania w przyszym roku (zebrani przyjli to oklaskami) i wyrazi przekonanie, e jego nastpca zajmie bardziej otwart, europejsk postaw. Ciekawe, jak si w tym momencie czuli gocie z Czech, ktrzy zdecydowali si przyj zaproszenie na zjazd ziomkostwa. W dodatku Posselt zaprezentowa dobrze znan paralel midzy Lidicami (wymordowanie przez Niemcw mieszkacw w odwet za zamach na Heydricha), Terezinem (niemiecki obz koncentracyjny dla ludnoci ydowskiej) i Aussig-st (zamordowanie co najmniej 43 Niemcw). Nie ma usprawiedliwienia dla tego, co si stao w Aussig, ale porwnanie z Lidicami i Terezinem stanowi jaskrawe naduycie historyczne i moralne. wiadome i celowe. W tym kontekcie przyznanie fundowanej przez ziomkostwo Europejskiej Nagrody Karola ydowskiemu dziaaczowi i byemu winiowi Auschwitz Maxowi Manneiheimerowi nabierao troch podejrzanego wydwiku. Z aprobat przyjto wystpienie premiera Bawarii, Horsta Seehofera (CSU), cieszcego si opini niestrudzonego poplecznika wypdzonych. Zoy on trzy wane obietnice. Po pierwsze, zapowiedzia bezporednie wsparcie finansowe rzdu bawarskiego na rzecz zbudowania w Monachium muzeum Niemcw sudeckich (20 mln euro, pozostaa cz z funduszu federalnego, planowane otwarcie muzeum w 2015 r.). Po drugie obieca, e podczas spotkania 4 czerwca 2012 r. przywdcw rzdzcej koalicji chadecko-liberalnej bdzie postulowa zrealizowania uchway Bundestagu o ustanowieniu w dniu 5 sierpnia wita narodowego na pamitk daty uchwalenia w 1950 r. karty wypdzonych. Pomys upamitnienia dnia uchwalenia karty, czego od wielu lat domaga si Bund der Vertriebenen, wprawdzie przeszed w Bundestagu gosami chadekw i liberaw, ale wyranie zwleka si z wprowadzeniem go w ycie. Karta zawiera treci z wczesnego i dzisiejszego punktu widzenia tak jawnie prowokacyjne, e uhonorowanie jej dniem witecznym budzi uzasadnione zastrzeenia zarwno w Niemczech, jak i w Polsce lub Czechach. Po trzecie, Seehofer poinformowa, e podczas spotkania 4 czerwca wystpi stanowczo o odszkodowania dla niemieckich robotnikw przymusowych, zagarnitych do pracy gwnie w Zwizku Sowieckim, rwnie w Polsce, Czechosowacji i Rumunii. Przewodniczca Bund der Vertriebenen Erika Steinbach rwnie zarczya: Jestem zdecydowana w tej sprawie nie ustpi. Jest to kwestia politycznej wiarygodnoci (Schmerzgeld fr Lagerhaft, Sddeutsche Zeitung 29. Mai 2012). Szacuje si, e odszkodowania mog obj okoo 40 tys. zainteresowanych, i wynosi 5 tys. euro na osob, a wic w sumie okoo

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

200 tys. euro. W zeszym roku minister spraw wewntrznych Hans-Peter Friedrich (CSU) odrzuci roszczenia odszkodowawcze z tytuu niemieckiej pracy przymusowej. Program Ziomkostwa Sudeckiego ukierunkowany na przyszo to rozwijanie stosunkw z rnego rodzaju instytucjami i organizacjami czeskimi, a zwaszcza nawizanie bezporednich kontaktw z rzdem czeskim. Posselt z ogromnym uznaniem i wdzicznoci mwi o tym, e premier Seehofer odwiedzajc Prag dwukrotnie wzi ze sob przedstawicieli ziomkostwa sudeckiego. Spenio si tym samym, co prawda tylko na szczeblu rzdu bawarskiego, wielokrotnie ponawiane danie Bund der Vertriebenen wczenia wypdzonych w proces ksztatowania oficjalnych stosunkw midzy Niemcami a Polsk i Czechami. Ziomkostwo wyranie profiluje si na wielkiego porednika w stosunkach z Czechami, aktywnego promotora dialogu niemiecko-czeskiego i oczywicie stranika wsplnego dziedzictwa kulturowego. Gernot Facius w artykule zamieszczonym w prawicowym dzienniku Die Welt podkreli, e ton wystpie premiera bawarskiego oraz przywdcw ziomkostwa by tym razem umiarkowany, e nie eksponowano przesadnie sprawy tzw. dekretw Benesza i e na czoo wysuwano raczej spraw rozbudowania wsppracy z Czechami (G. Facius, Seehofer fordert einen Gedenktag fr die Vertriebenen, Die Welt 29. April 2012). Corinna Nohn w liberalnym Sddeutsche Zeitung rwnie odnotowaa zagodzenie tonu oficjalnych wystpie, ale zwrcia uwag, e w obrocie propagandowym wci kr okrelenia wzite ze starego jzyka politycznego. Nadal mwi si o sprawie sudecko-niemieckiej, prawie do stron rodzinnych, o grupie etnicznej (pojcie Volksgruppe zostao dogbnie zdyskredytowane w okresie nazistowskim). Cz modziey zdaje si nie przywizywa do tego wikszej wagi, ale w statucie Sudetendeutsche Jugend nadal wspomina si o roszczeniach do utraconej wasnoci i odszkodowa, o karcie wypdzonych i prawie do stron rodzinnych (C. Nohn, Die Unbefangen. Die Enkelgeneration der Sudetendeutschen will Brcken bauen, hlt aber an Begriffen wie dem Recht auf Heimat fest, Sddeutsche Zeitung 29. Mai 2012). Pozostaje spraw otwart, czy wytarta frazeologia ma tylko osodzi wiecznie wczorajszym zmiany w polityce ziomkostwa, czy te przeciwnie stanowi rzeczywist, dalekosin wytyczn kursu na dialog ze stron czesk. Jeli wzi dosownie wypowiedzi Posselta i Panyego, to ich gwnym celem staje si zdobycie najpierw zaufania strony czeskiej, zwaszcza nawizanie bezporedniego kontaktu z rzdem czeskim, i dopiero w nastpnej fazie podjcie rozmw o gorcych tematach, czyli na pocztek o anulowaniu tzw. dekretw Benesza i potpieniu przez Czechw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

wysiedlenia ludnoci niemieckiej. Rysuje si wic nowa edycja polityki zmiany poprzez zblienie.

Zbigniew Mazur historyk, profesor w Instytucie Zachodnim; zainteresowania badawcze: niemieckie dziedzictwo kulturowe na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych, dzieje myli zachodniej.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5