You are on page 1of 6

Rola przemysu zbrojeniowego w gospodarce RFN

Rozwj niemieckiego przemysu zbrojeniowego od momentu zjednoczenia pastwa w 1990 r. by powizany z polityk obronn RFN i rol si zbrojnych w systemie bezpieczestwa narodowego. Ze wzgldu na pami o militaryzmie pruskim i hitlerowskim, ktry by jedn z przyczyn wybuchu obu wojen wiatowych, rzd w Berlinie ostronie angaowa si w sprawy promowania przemysu zbrojeniowego, a rola Bundeswehry bya ograniczona. Podstaw tego podejcia byy zapisy konstytucyjne artyku 87a Ustawy Zasadniczej stwierdza, e siy zbrojne RFN mog by uyte tylko w dziaaniach obronnych. Defensywny charakter Bundeswehry wzmacnia artyku 24.2, ktry stwierdza, e udzia armii w operacjach Nr 86/ 2012 280512 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna militarnych moe by prowadzony jedynie w ramach systemu bezpieczestwa zbiorowego lub systemu obrony kolektywnej. Dopiero wyrok niemieckiego Trybunau Konstytucyjnego w 1994 r. da siom zbrojnym RFN formaln moliwo udziau w operacjach poza granicami pastwa, ale jedynie w ramach systemw kolektywnych (ONZ, NATO i UE). Decyzja Trybunau Konstytucyjnego, ktra pozwolia na dokonanie w cigu niecaej Autor: dekady emancypacji polityki bezpieczestwa RFN, wpyna take na rozwj gazi przemysu zajmujcej si uzbrojeniem.

Dominik P. Jankowski
Redakcja: Marta Gtz Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Pierwszym punktem zwrotnym dla niemieckiego przemysu zbrojeniowego staa si zmiana w postrzeganiu przez rzd w Berlinie znaczenia tego sektora zarwno dla polityki bezpieczestwa pastwa, jak i jego roli w rozwoju gospodarczym i wytwarzaniu PKB. Bezporednio wizao si to ze zwikszeniem zaangaowania ekspedycyjnego Bundeswehry, w szczeglnoci za z udziaem w misji NATO w Afganistanie. Uczestnictwo niemieckich si zbrojnych w operacji ISAF obnayo braki w ich wyposaeniu, co otworzyo szanse dla sektora zbrojeniowego RFN. Drugim punktem zwrotnym dla niemieckiego sektora zbrojeniowego by wzrost wiatowego popytu na uzbrojenie i sprzt wojskowy (UiSW) w pierwszej dekadzie XXI wieku. Z jednej strony by on skutkiem atakw terrorystycznych na Stany Zjednoczone i wynikych w ich nastpstwie konfliktw w Afganistanie i Iraku. Z drugiej strony wiza si on z rozwojem i modernizacj si zbrojnych wschodzcych potg globalnych (m.in. Chin, Brazylii, Indii) oraz regionalnych (m.in. Arabii Saudyjskiej, Indonezji, Korei Pd., Malezji, Republiki Poudniowej Afryki). W latach 2002-2011 niemal wszystkie regiony wiata odnotoway znaczcy wzrost wydatkw obronnych: Afryka Pnocna o 110%, Europa Wschodnia o 86%, Azja Wschodnia o 69%, za Ameryka Pnocna o 59%. Niemiecki przemys zbrojeniowy wykorzysta ten trend i zwikszy eksport swoich produktw. W 2009 r. a 70% zyskw sektora zbrojeniowego RFN byo wypracowane wanie dziki eksportowi UiSW. Ponadto mierniki gospodarcze wskazuj, e naley spodziewa si utrzymania tego trendu take w drugiej dekadzie XXI wieku. Pierwszym z miernikw znaczenia przemysu zbrojeniowego w gospodarce Niemiec jest liczba przedsibiorstw sektora na licie 100 najwikszych firm zbrojeniowych wiata, publikowanej przez Sztokholmski Midzynarodowy Instytut Bada nad Pokojem (Stockholm International Peace Research Institute SIPRI). W 2010 r. znalazy si na niej: Rheinmetall (31. pozycja), Krauss-Maffei Wegmann (52.), ThyssenKrupp (56.), Diehl (63.) oraz MTU Aero Engines (100.). Obecno piciu niemieckich firm sektora zbrojeniowego w rankingu wiadczy o stabilnej pozycji przemysu RFN na arenie midzynarodowej. Drugim miernikiem jest eksport UiSW przez firmy sektora zbrojeniowego. W prowadzonych w latach 2007-2011 przez SIPRI badaniach Niemcy znalazy si na trzecim miejscu, za USA i Rosj, wrd najwikszych eksporterw UiSW na wiecie z 9-procentowym udziaem w rynku. W latach 2007-2011, w porwnaniu do lat 20022006, eksport UiSW z Niemiec wzrs o 37%, za udzia w wiatowym rynku uzbrojenia z 6 do 9%. Najwikszymi odbiorcami uzbrojenia z RFN w latach 2005-2009 byy Turcja (14%), Grecja (13%) i Republika Poudniowej Afryki (12%). W tych latach 27% niemieckiego eksportu UiSW stanowiy wozy bojowe, ktrych 1700 sztuk

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

sprzedano w sumie do 21 pastw wiata. Gwni odbiorcy niemieckiego UiSW w latach 2006-2010 pozostali niezmienni Grecja (15%), RPA (11%) i Turcja (10%). W tych latach 44% eksportu niemieckiego UiSW stanowiy okrty RFN sprzeday m.in. cztery fregaty MEKO-A200 do RPA, sze fregat MEKO-A100 do Malezji, trzy okrty podwodne typu 214 do Korei Pd. oraz dwa okrty podwodne typu 209 do Turcji. Dziki tym transakcjom w latach 2007-2011 do najwaniejszych odbiorcw niemieckiego UiSW doczya Korea Pd. (10%). W kolejnych latach naley spodziewa si, e wrd odbiorcw niemieckiego UiSW na znaczeniu zyskaj Algieria i Arabia Saudyjska. W pierwszym przypadku RFN zatwierdzio w 2011 r. sprzeda 54 transporterw opancerzonych TPz-1 oraz wyrazio gotowo sprzeday okrtw i systemw cznoci. Z kolei w drugim przypadku wydano w 2011 r. pozytywn decyzj o sprzeday 200 czogw Leopard-2A7+. Naley jednak podkreli, e do tej pory kontrakt z Arabi Saudyjsk nie zosta podpisany. Niemniej obie transakcje wzbudziy protesty zarwno spoeczestwa niemieckiego, jak i opozycji politycznej, gdy powszechnie uwaa si, e sprzedane UiSW mog posuy do tumienia ewentualnych protestw politycznych w tych pastwach. Jednoczenie naley podkreli, e w 2010 r. eksport niemieckiego UiSW po raz pierwszy od chwili zjednoczenia przekroczy warto 2 mld euro. Tabela 1 zawiera szacowan przez Federalne Ministerstwo Gospodarki i Technologii Niemiec warto niemieckiego eksportu UiSW w latach 2000-2010.

Tabela 1. Warto niemieckiego eksportu UiSW w latach 2000-2010 (w mld euro) Rok 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

Warto 0,68 0,367 0,318 1,332 1,129 1,629 1,374 1,51 1,427 1,338 2,119 eksportu
Opracowanie wasne na podstawie Bericht der Bundesregierung ber ihre Exportpolitik fr konventionelle Rstungsgter im Jahre 2010, Berlin 2011.

W tym kontekcie warto rwnie zwrci uwag na systematycznie pogbiajc si wspprac wojskow midzy Niemcami i Rosj, obejmujc transfer zaawansowanych technologii militarnych do pastwa spoza NATO. 17 czerwca 2011 r. Niemcy i Rosja podpisay porozumienie o budowie centrum szkolenia bojowego nowej generacji dla rosyjskich si zbrojnych. Centrum bdzie zlokalizowane na poligonie armii rosyjskiej w podmoskiewskim Mulino. Jego utworzenie we wsppracy z Niemcami stanowi jeden z najwaniejszych elementw procesu modernizacji armii rosyjskiej.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Centrum ma umoliwi wszechstronne szkolenie na symulatorach 3D i w warunkach poligonowych rozwinitego zwizku taktycznego (brygady), z wiczebnym starciem dwch brygad wcznie. Jako pierwszy tego typu obiekt w armii rosyjskiej w sposb zasadniczy zmieni tryb i charakter szkolenia jednostek ldowych, a take wspdziaajcego z nimi lotnictwa i wojsk powietrznodesantowych. Przygotowania do uruchomienia centrum postpuj niezwykle szybko decyzj o jego utworzeniu Rosja i Niemcy podjy w grudniu 2010 r., za w lutym 2011 r. resort obrony Rosji i niemiecki koncern Rheinmetall podpisay kontrakt na zaprojektowanie centrum. W czerwcu 2011 r. zawarto porozumienie o jego wybudowaniu i rozpoczciu dziaalnoci szkoleniowej do 2013 r. Warto kontraktu oceniana jest na 280 mln euro. Uwzgldnia on take zamwione przez armi rosyjsk w Niemczech symulatory, analogiczne do wykorzystywanych w centrach szkolenia Bundeswehry. Wsppraca nie nosi jednak charakteru wycznie komercyjnego realizacji projektu budowy centrum towarzyszy intensyfikacja wsppracy rosyjskich si zbrojnych z armi niemieck, np. w lutym 2011 r. Niemcy i Rosja podpisay memorandum o wsppracy w szkoleniu kadry oficerskiej i podoficerskiej. Trzecim miernikiem znaczenia przemysu zbrojeniowego w gospodarce Niemiec jest proces konsolidacji sektora. Do tej pory nie spowodowa on stworzenia jednego dominujcego podmiotu na rynku, tak jak to uczyniono w Wielkiej Brytanii (BAE Systems), Woszech (Finmeccanica) czy Francji (Thales, Dassault). Niemniej globalny kryzys gospodarczy w latach 2008-2010 przyczyni si do zacienienia wsppracy midzy niemieckimi przedsibiorstwami zbrojeniowymi. W padziernik u 2009 r. wiodce firmy sektora (Rheinmetall, Krauss-Maffei Wegmann, Diehl, ThyssenKrupp, Lrssen) utworzyy Federalny Zwizek Przemysu Obronnego RFN (Bundesverband der Deutschen Sicherheits- und Verteidigungsindustrie e.V. BDSV), w skad ktrego wchodzi obecnie 115 przedsibiorstw, w tym take maych i rednich. Celem powstania BDSV byo utworzenie zaplecza lobbingowego, ktre mogoby lepiej koordynowa wspprac sektora z niemieckim rzdem, parlamentem oraz innymi przedsibiorstwami na poziomie europejskim. Dotychczasowy poziom kooperacji zarwno w ramach sektora, jak i z instytucjami znajdujcymi si poza nim zosta uznany za niewystarczajcy. Naley spodziewa si, e wpyw BDSV na sektor zbrojeniowy bdzie systematycznie rs.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

Wnioski Powyszy przegld ewolucji przemysu zbrojeniowego RFN wskazuje na nastpujce elementy: Pierwsza dekada XXI wieku potwierdzia, e przemys zbrojeniowy

zacz odgrywa istotn rol w gospodarce pastwa i peni kluczow funkcj w ekonomice bezpieczestwa RFN. Przemys zbrojeniowy nadal wypenia cztery podstawowe zadania: zaspokaja biece potrzeby si zbrojnych w zakresie UiSW, zapewnia odpowiedni gotowo bazy mobilizacyjnej, prowadzi prace badawczorozwojowe w dziedzinie nowych typw UiSW oraz podnosi presti pastwa na arenie midzynarodowej. wiatowy kryzys gospodarczy w latach 2008-2010 spowodowa jednak, e w myleniu o przemyle zbrojeniowym coraz wiksz rol odgrywa logika ekonomiczna, za logika militarna stopniowo j traci. W pierwszej dekadzie XXI wieku najwaniejszymi czynnikami

wpywajcymi na sektor zbrojeniowy w Europie byy procesy umidzynarodowienia i konsolidacji, wzrost popytu na UiSW na wiecie, zwikszenie ekspedycyjnoci si zbrojnych pastw europejskich oraz ich udzia w konfliktach w Afganistanie i Iraku. Czynniki te oddziayway take na dziaajcy na sfragmentaryzowanym rynku europejskim niemiecki przemys zbrojeniowy. Znaczenie niemieckiego przemysu zbrojeniowego dla gospodarki RFN

w pierwszej dekadzie XXI wieku systematycznie roso. Zwikszy si zarwno wpyw sektora na administracj centraln, poprzez utworzenie BDSV, jak i udzia eksportu UiSW w cakowitym eksporcie RFN (z 0,11% w 2000 r. do 0,20% w 2010 r.). Ponadto cakowita warto niemieckiego eksportu UiSW wzrosa z 680 mln euro w 2000 r. do 2,119 mld euro w 2010 r., co wiadczy o stabilnej pozycji przemysu zbrojeniowego RFN na arenie midzynarodowej. W wyniku kryzysu gospodarczego przedsibiorstwa sektora

zbrojeniowego stany w obliczu problemw finansowych, gwnie z powodu redukcji zamwie oraz zmniejszenia rodkw na remonty i modernizacj uzbrojenia. Obecnie niemiecki rzd federalny i Ministerstwo Obrony chc zminimalizowa negatywne konsekwencje zmniejszania si budetw na obronno w RFN i w pozostaych pastwach NATO i UE dla niemieckiego sektora zbrojeniowego. Z jednej strony naley spodziewa si, e rzd bdzie upraszcza procedury wydawania zezwole na eksport UiSW za granic. Z drugiej strony Ministerstwo Obrony bdzie w coraz wikszym stopniu wystpowa w roli adwokata interesw niemieckich firm zbrojeniowych za

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

granic oraz wspiera zawieranie kontraktw biznesowych poprzez oferowanie wsppracy wojskowo-technicznej. W ywotnym interesie Polski ley wzmacnianie mechanizmw kontroli

eksportu UiSW zarwno w UE (Stanowisko Rady UE 2008/944 z 8 grudnia 2008 r. okrelajce wsplne zasady kontroli wywozu technologii wojskowych i sprztu wojskowego), jak i w Sojuszu Pnocnoatlantyckim. Celem RP powinno by denie do stworzenia w NATO skutecznego mechanizmu wymiany informacji i dyskusji o eksporcie technologii rzutujcym na bezpieczestwo sojusznikw. Jednym z rozwiza moe by poddanie pod uprzednie konsultacje sojusznicze transferw technologii militarnych poza NATO (poprzez analiz uwarunkowa) np. w ramach przegldu polityki obronnej i odstraszania NATO (Defence and Deterrence Posture Review DDPR).

Dominik P. Jankowski analityk Biura Bezpieczestwa Narodowego oraz doktorant Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie. W 2012 r. zosta czonkiem Young Atlanticist Working Group przy Atlantic Council oraz stypendyst German Marshall Fund (Marshall Memorial Fellowship).

Tezy i opinie zawarte w tekcie nie s oficjalnym stanowiskiem BBN, wyraaj jedynie opinie autora.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

You might also like