Syryjski etap Arabskiej Wiosny Ludw

System wadzy w Syrii sprawowany przez rodzin Assadw pochodzcej z mniejszoci alawickiej naley do najbardziej brutalnych i represyjnych na Bliskim Wschodzie. Dotychczas pochon on kilkadziesit tysicy ofiar, a aktualne wydarzenia wskazuj, e nie waha si uy bezwzgldnej siy wobec obywateli. Dopiero pod naciskiem midzynarodowej opinii publicznej reim zgodzi si na zawieszenie broni po ponad rocznym tumieniu demonstracji. W tym wieloetnicznym i wielowyznaniowym kraju, stojcym na progu wojny domowej, budowa fundamentw demokracji przy ewentualnym wsparciu pastw zachodnich wydaje si w najbliszym czasie mao prawdopodobna. Przeduanie si konfliktu ogranicza moliwoci osignicia politycznego rozwizania. Naley zauway, e gdyby obecny reim syryjski, wycigajc Nr 82/ 2012 250412 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna wnioski z wydarze w Tunezji, Egipcie, Libii i Jemenie, podj profilaktycznie kroki zmierzajce do pewnej liberalizacji systemu, to rzdzcy prezydent Baszszar Al.-Assad mgby liczy na odzyskanie czci autorytetu wrd spoeczestwa i utrzymanie wadzy. Przyjby bowiem postaw dobrego ojca narodu, od ktrego wysza inicjatywa demokratyzacji pastwa. W ten sposb Syria drog ewolucji mogaby poda w kierunku zmian politycznych. Warunkiem takiego rozwizania Autorzy: byoby podjcie przez wadz rozmw z opozycj przy okrgym stole. Panujcy reim szans t zaprzepaci, wysyajc armi na ulic. Redakcja: Marta Gtz Piotr Cichocki Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Janusz Jarty Fuad Jomma

Eskalacja konfliktu doprowadzia do zaostrzenia podziaw spoecznych i umocnienia grup narodowociowych i religijnych popierajcych obz wadzy. Pogbianie si niechci pomidzy rnymi grupami etnicznymi i wyznaniowymi wytworzyo stan, w ktrym osignicie porozumienia jest niemoliwe. Wzrost napicia pomidzy alawitami popierajcymi Assada i sunnitami stojcymi po drugiej stronie barykady prowadzi do nasilenia wojny domowej; niewykluczone, e spotguj si uczucia nienawici wobec Kurdw, druzw i chrzecijan nie angaujcych si za bardzo w istniejcy konflikt zbrojny. S oni zwaszcza zaniepokojeni perspektyw radykalizacji nastrojw spoecznych i zwikszenia znaczenia grup religijnych, czego konsekwencj moe sta si objcie wadzy przez Bractwo Muzumaskie. Wwczas Syria byaby rzdzona przez kolejn dyktatur o podou teologicznym. Ponadto wikszo opozycji syryjskiej reprezentowana przez sunnitw nie gwarantuje przeprowadzenia przemian demokratycznych. Naley wobec tego liczy si z dalszym spadkiem poparcia dla antyprezydenckich dziaa ze strony innych mniejszoci etnicznych i religijnych. Wzrost znaczenia Bractwa Muzumaskiego moe mie powane reperkusje midzynarodowe. W tym prowadzi do ekspansji islamu sunnickiego, popieranego przez Arabi Saudyjsk, Turcj, Egipt, Tunezj i Libi. W interesie rzdzcej Turcj Partii Sprawiedliwoci i Rozwoju (AKP) jest wanie taki rozwj wydarze. Brak porozumienia sunnitw z pozostaymi odamami opozycji syryjskiej reprezentowanymi przez Kurdw niepokoi pastwa zachodnie i ssiadujcy z Syri Izrael. Syria oddala si bowiem w ten sposb od moliwoci wewntrznego porozumienia niezbdnego do budowy podstaw demokracji. Paradoksalnie misja byego Sekretarza Generalnego ONZ Kofiego Annana zmierzajca do rozwizania konfliktu moe doprowadzi do jego eskalacji. Bowiem zawieszenie broni bardziej omieli syryjskie grupy opozycyjne do dalszych demonstracji pokojowych. Wobec ewentualnych setek tysicy demonstrujcych obywateli Syrii reim Assada bdzie zmuszony do brutalniejszych dziaa, aby utrzyma si przy wadzy i unikn prawnej odpowiedzialnoci. Przywdca Syrii jednoczenie zdaje sobie spraw z faktu, e moe podzieli los Muammara Kaddafiego czy prezydenta Egiptu Hosniego Mubaraka. Wprowadzenie planu pokojowego zaproponowanego przez Kofiego Annana moe przynie korzy wycznie sunnickiej opozycji w Syrii, ktra uwaa, e Assad zawartych porozumie nie bdzie realizowa. Oznaczaoby to bowiem jego polityczny koniec. Wzmocnienie sunnickiej opozycji, do ktrego doszoby wskutek wprowadzenia w ycie planu zawieszenia broni, oddala Syri od budowy demokracji i prowadzi do

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

rzdw islamistw. Bowiem intencje kadej ze stron konfliktu nie s szczere. Reprezentujca zewntrzn opozycj Rada Narodowa Syrii formalnie stanowi zlepek rnych organizacji politycznych i odamw religijnych. W praktyce jednak dominujc si wewntrz opisywanej organizacji stanowi Bracia Muzumanie. W razie upadku reimu Assada nieuchronny wydaje si konflikt pomidzy rnymi odamami opozycji reprezentujcymi zupenie odmienne podoe ideologiczne. Nastpi konflikt o wadz, ktry moe mie rwnie charakter zbrojny. Naley zatem liczy si z dugotrwaym konfliktem wewntrznym. Rzd jest bowiem dobrze uzbrojony i wsparty licznymi subami o charakterze specjalnym. Poza tym rodzina Assadw nie ma nic do stracenia. Utrzymaniem obecnej ekipy rzdzcej w Syrii zainteresowany jest Iran i Rosja. Pastwa te w Syrii posiadaj swoje interesy strategiczne i nie naley liczy na zmian ich stanowiska. Wbrew pozorom utrzymaniem obecnego status quo zainteresowany jest Izrael. Naley przypuszcza, e nie podejmie on adnych dziaa na arenie midzynarodowej w kierunku obalenia reimu i moe mie poredni wpyw w tym zakresie na decyzj Stanw Zjednoczonych Ameryki. W Interesie Izraela jest bowiem utrzymanie sabego reimu Assada przy wadzy, ktry przez blisko czterdzieci lat zapewni przestrzeganie rozejmu. Osabiona Syria ze skompromitowanym i izolowanym systemem wadzy nie bdzie zagraa Izraelowi przez wiele kolejnych lat. Naley przypuszcza, e pozostajca w tym stanie Syria wyzbdzie si roli politycznego lidera wrd pastw arabskich, co mogoby by korzystne dla funkcjonowania pastwa ydowskiego i wzmocnienia jego wpyww w regionie. Z drugiej strony obalenie istniejcego w Syrii systemu wadzy osabi jej polityczne, gospodarcze i militarne zwizki z Iranem. Wwczas spadnie ponadto polityczne znaczenie Iranu w regionie. Taka sytuacja jest moliwa i teoretycznie korzystna dla Izraela i Stanw Zjednoczonych. Izrael zyska moe bowiem na osabieniu kraju, ktry od wielu lat neguje istnienie jego pastwowej egzystencji. Jednak wadze w Tel Awiwie obawiaj si dojcia do wadzy w Syrii si ekstremistycznych, tak samo jak w pozostaych pastwach, przez ktre przetoczya si Arabska Wiosna Ludw. Wwczas Izrael otoczony byby krajami zmierzajcymi do konfrontacji. Obalenie Assada w Syrii byoby z pewnoci na rk Stanom Zjednoczonym. W rezultacie bowiem doprowadzioby do politycznego osabienia Iranu w regionie. atwiejszy byby wwczas nacisk polityczny na Teheran. Natomiast trudno spodziewa

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

si amerykaskiej interwencji w Syrii z uwagi na kilka czynnikw: Po pierwsze, Stany Zjednoczone rzdzone przez prezydenta Baracka Obam, ubiegajcego si o reelekcj, nie chciayby wej na drog otwartego konfliktu politycznego z Rosj. Po drugie, naley pamita, e w Syrii Rosja posiada swoj wojskow baz morsk i konsekwencje amerykaskiej interwencji byyby trudne do przewidzenia. Po trzecie, Syria nie jest atrakcyjnym partnerem dla wsppracy gospodarczej. Nie naley ponadto wyklucza, e reim syryjski podejmie dziaania militarne wobec Izraela w przypadku amerykaskiej interwencji. Do akcji mogaby wej rwnie wwczas Partia Boga Hezbollah w poudniowym Libanie. Ponadto w przypadku dezorganizacji Syrii i nagego upadku rzdzcego ni reimu trzeba bra pod uwag ryzyko przepywu rnego rodzaju grup terrorystycznych na jej teren. Taki scenariusz nie byby z pewnoci w interesie pastw regionu. Perspektywy Upadek Assada moe wywoa dezorganizacj terytorialn Syrii i tendencje secesjonistyczne ze strony poszczeglnych grup narodowych i religijnych. W takim przypadku zaprowadzenie wzgldnego spokoju wymagaoby interwencji zewntrznej pastw zachodnich, a by moe podjcie kolejnej misji stabilizacyjnej na wzr irackiej. W obecnej sytuacji budowa zrbw syryjskiej demokracji na podstawie standardw zachodnich wydaje si niemoliwa. Szans na pogodzenie zwanionych stron konfliktu byoby powoanie rzdu ocalenia narodowego reprezentujcego pod wzgldem parytetu procentowego wszystkie grupy narodowe i religijne. Drugim wyjciem, sprzyjajcym by moe demokratyzacji byoby stworzenie pastwa federalnego z centraln wadz w Damaszku, w skad ktrego wchodziyby trzy okrgi alawicki, sunnici i kurdyjski. Rozwizaniem porednim mgby by model stosowany uprzednio w Iraku, oparty na parytetowym podziale uwzgldniajcym interesy poszczeglnych grup etnicznych i religijnych. Z uwagi na zaistnia sytuacj midzynarodow i wewntrzn w Syrii dalsze losy opisywanego rozwizania konfliktu zale od dugoci jego trwania i woli politycznej pastw zachodnich i Rosji na rzecz jego rozwizania.
dr Fuad Jomma - adiunkt w Instytucie Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczeciskiego. Zajmuje si problematyk Bliskiego Wschodu, sytuacj Kurdw w Syrii, Iraku, Iranu i Turcji. dr Janusz Jarty - adiunkt w Instytucie Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczeciskiego. W tematyce badawczej zajmuje si kwestiami zwizanymi z UE i ochron praw czowieka.

Publikacja

dofinansowana

przez

Ministerstwo

Nauki

Szkolnictwa

Wyszego

oraz

Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4