Polska wobec procesu europeizacji Bakanw Zachodnich

Konsekwencj Republiki caociowej dezintegracji bya Unii Socjalistycznej konieczno wobec Federacyjnej opracowania tej czci

Jugosawii polityki

Europejskiej

kontynentu. Unijna polityka przyja posta kompletnego pakietu dziaa wobec tak zwanych Bakanw Zachodnich, czyli pastw powstaych po rozpadzie b. Jugosawii (z wyjtkiem Sowenii) oraz Albanii. Strategia UE obejmuje konkretne instrumenty oddziaywania, a jednym z nich jest perspektywa akcesji. Powszechnie uznano bowiem perspektyw czonkostwa za silny bodziec stymulujcy pastwa Bakanw Zachodnich do wdraania reform politycznych, ekonomicznych, spoecznych, regionalnej, Wspierajc Nr 80/ 2012 120412 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ustabilizowania bakaskich. Analizujc rozwj unijnych inicjatyw na rzecz Bakanw Zachodnich a take czynnikw determinujcych proces ksztatowania polityki wobec regionu naley zwrci uwag na Autor: mobilizujcy implementacji przeobraenia sytuacji do zainicjowania wsppracy oraz oraz standardw wsplnotowych.

polityczno-ustrojowe i ekonomicznej

ekonomiczne Bakanw Zachodnich Unia Europejska dya do politycznej stworzenia warunkw do pokojowego wspistnienia narodw

Renata Podgrzaska
Redakcja: Marta Gtz Piotr Cichocki Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

stanowisko i rol Polski w procesie europeizacji Bakanw Zachodnich rozumianej w tym przypadku jako europeizacj typu ad extra (czyli proces przebiegajcy od instytucji europejskich w kierunku podmiotw spoza UE - na zewntrz UE).

Polska dziki akcesji do UE uzyskaa moliwo wspuczestniczenia nie tylko w procesach zachodzcych w ramach Unii, ale rwnie w mechanizmach transferu wartoci, standardw europejskich, idei i logiki integracyjnej poza unijne granice. Zauway jednak naley, i stanowisko Polski wobec unijnej polityki na rzecz Bakanw Zachodnich stanowio pochodn miejsca i roli tego regionu w polskiej polityce zagranicznej. Region Bakanw Zachodnich z uwagi na brak powiza geopolitycznych, historycznych, gospodarczych przez lata znajdowa si na marginesie polskiego zainteresowania. W zwizku z koncentracj wysikw na rzecz realizacji uznanych za strategiczne kierunkw i priorytetw polityki zagranicznej polska dyplomacja zmniejszya aktywno na innych obszarach. Przy czym drugoplanowe postrzeganie Bakanw Zachodnich nie oznaczao zarazem cakowitej marginalizacji tej czci Europy w polskiej polityce zagranicznej po 1989 r. Dowodzi tego udzia Polski w wielu inicjatywach podejmowanych przez pastwa oraz organizacje midzynarodowe i struktury wsppracy regionalnej na rzecz bezpieczestwa i stabilizacji w regionie wstrzsanym konfliktami etnicznymi. Formy i zakres zaangaowania Polski stanowiy pochodn posiadanych zasobw oraz zdefiniowanych priorytetw polskiej polityki zagranicznej i byy podporzdkowane ich realizacji. Polska nie miaa te aspiracji, aby rozwija aktywniejsz polityk na Bakanach. Dominujc rol odgryway mocarstwa zachodnie i Rosja oraz organizacje midzynarodowe, zdolne do kreowania rzeczywistoci politycznej, militarnej i ekonomicznej. Polska jedynie wczaa si w projekty inicjowane przez inne podmioty, a zakres n aszej aktywnoci by przez lata ograniczony Charakter przewartociowaniu polskiej polityki wobec Bakanw Zachodnich nie uleg

w momencie zrealizowania strategicznych celw polityki

zagranicznej, a mianowicie uzyskania czonkostwa w Pakcie Pnocnoatlantyckim i Unii Europejskiej. Region ten nie zosta zdefiniowany jako priorytet polityki zagranicznej i nadal pozostaje na jej marginesie. Wprawdzie Polska deklaruje wol intensyfikacji stosunkw dwustronnych oraz akcentuje poparcie dla procesw modernizacji i demokratyzacji Bakanw Zachodnich, a take wspiera euraotlantyckie aspiracje regionu, jednake jej uwaga i aktywno skierowane s na inne obszary. Do wniosku takiego prowadzi analiza dziaa polskiej dyplomacji zarwno w kontekcie stosunkw bilateralnych z pastwami regionu, jak rwnie w ramach aktywnoci na forum Unii Europejskiej. Relacje Polski z pastwami regionu nie nale do intensywnych ani w wymiarze politycznym, ani te gospodarczym. Rwnie z uwagi na priorytety polityki europejskiej aktywno Polski na forum Unii Europejskiej na rzecz Bakanw Zachodnich jest ograniczona. Polska dc do realizacji istotnych ze

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

swojego punktu widzenia celw zwizanych z poszerzeniem procesw integracyjnych o kraje objte Programem Partnerstwa Wschodniego, swoj aktywno koncentruje na obszarze Europy Wschodniej. Pomimo to z naturalnych wzgldw stara si te wspuczestniczy w kreowaniu unijnej polityki, tym bardziej e region Bakanw Zachodnich stanowi dla Unii szczeglne wyzwanie i wymaga staego zainteresowania i zaangaowania politycznego i gospodarczego. Udzia Polski w procesie rozszerzenia Unii Europejskiej o kraje Bakanw Zachodnich jest konsekwencj uznania stabilizacji politycznej i gospodarczej w tym regionie za warunek niezbdny dla zapewnienia bezpieczestwa europejskiego. Wci mimo upywu lat wystpuj na tym obszarze potencjalne punkty zapalne. Niestabilno sytuacji determinuje dziaania Unii Europejskiej, ktra dc do utrwalenia pokoju i bezpieczestwa inspiruje pastwa tego regionu do podjcia szeregu dziaa, ktre w przyszoci zaprocentuj czonkostwem w tej organizacji. Polska wpisuje si w realizowan strategi dziaania Unii Europejskiej wobec regionu i wcza w projekty adresowane do pastw bakaskich. Przykadem jest zaangaowanie w programy twinningowe (bliniacze) finansowane ze rodkw przedakcesyjnej pomocy IPA, a ukierunkowanych m.in. na przygotowanie administracji pastw bakaskich aspirujcych do czonkostwa w UE do procesu implementacji prawodawstwa unijnego, zapoznania si z procedurami i przebiegiem rozmw negocjacyjnych czy te szkolenia organizowane przez Stra Graniczn dla funkcjonariuszy Policji Granicznej Kosowa. Przy czym naley podkreli, i brak zdefiniowanych interesw politycznych i ekonomicznych w regionie powoduj rezygnacj z odgrywania roli kreatora unijnej polityki wobec Bakanw Zachodnich. Nie oznacza to cakowitego wycofania si Polski z tego fragmentu unijnej polityki. Wprawdzie nasz udzia odbiega znaczco od zaangaowania innych pastw, jednake polska dyplomacja deklaruje gotowo wspuczestniczenia w mechanizmach wsparcia Bakanw Zachodnich. Wspieranie procesw rozszerzeniowych Unii Europejskiej o kraje Bakanw Zachodnich wynika z wielu przesanek. Po pierwsze, Polska konsekwentnie od lat buduje budowy wizerunek pastwa angaujcego si na rzecz bezpieczestwa administracji midzynarodowego oraz inspirujcego innych do demokratyzacji ycia politycznego, spoeczestwa obywatelskiego, reformowania struktur pastwowej, budowy samorzdw lokalnych. Jest to szansa na zaprezentowanie si jako pastwo, ktre wcza si w dziaania spoecznoci midzynarodowej, inicjuje dziaania, jest gotowe do wzicia ciaru odpowiedzialnoci za sprawy europejskie. Swoistym kapitaem, ktrym posuguje si polska dyplomacja, s dowiadczenia przemian spoeczno-politycznych w Polsce, a take proces implementacji wymogw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

integracyjnych oraz skuteczny przebieg negocjacji akcesyjnych do Unii Europejskiej. Polska zachca do podobnych przedsiwzi pastwa regionu oferujc pomoc eksperck, przekazywanie wasnych dowiadcze oraz wsparcie aspiracji integracyjnych na forum instytucji unijnych. Po drugie, Polska jako pastwo, ktre przeszo dugi proces transformacji politycznej i gospodarczej oraz konsekwentnie realizowao strategiczne cele w polityce zagranicznej, wspiera podobne starania podejmowane przez inne pastwa, w tym pastwa regionu poudniowo-wschodniej Europy. Po trzecie, rozszerzenie UE o kraje bakaskie oznacza poszerzenie strefy bezpieczestwa i stabilnoci na region przez lata ogarnity kryzysami i konfliktami. Akcesja pastw bakaskich do UE przyczyni si do wzrostu bezpieczestwa w skali caej Europy. Bakany pozostajce poza Uni Europejsk mogyby w przyszoci sta si rdem kolejnych napi i niepokojw. Marginalizacja tego regionu prowadziaby rwnie do degradacji gospodarczej, destabilizacji politycznej i tym samym prawdopodobiestwo kolejnego konfliktu w Europie byoby nieuchronne. Po czwarte, zakada si, i wczenie Bakanw Zachodnich w struktury Unii pozwoli sfinalizowa kolejne rozszerzenie, tym razem o wschodnie ssiedztwo tak istotne z punktu widzenia polskiej polityki zagranicznej. Szczeglnym dowiadczeniem dla Polski, a rwnoczenie okazj do intensyfikacji polskiej aktywnoci wobec Bakanw Zachodnich, by okres polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej. Zadania i obowizki pastwa sprawujcego prezydencj spowodoway poszerzenie tradycyjnych sfer zainteresowania o te, ktre absorbuj uwag caej Unii Europejskiej a do takich naley kwestia rozszerzenia UE o kraje Bakanw Zachodnich. Wzrost zaangaowania Polski widoczny by zarwno w okresie poprzedzajcym polsk prezydencj, jak i podczas samej prezydencji. Odnotowa naley prby zdynamizowania polskiej polityki. wiadczya o tym swoista ofensywa dyplomatyczna Polski. Jako pastwo przygotowujce si do sprawowania przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej Polska propagowaa wasne koncepcje sprawowania tej funkcji, a take akcentowaa problemy, ktre miay znale si w centrum zainteresowania Unii w okresie polskiej prezydencji. Uwzgldniajc kompetencje formalnoprawne, jakie posiada pastwo sprawujce prezydencj, deklarowano gotowo wsparcia stara integracyjnych pastw bakaskich. W listopadzie 2010 r. Bakany Zachodnie odwiedzi minister spraw zagranicznych Radosaw Sikorski, ktry podczas spotkania w Serbii i Macedonii nakania oba pastwa do kontynuowania reform politycznych i ekonomicznych oraz wdraania unijnych procedur, ktre w przyszoci umoliwi integracj ze strukturami Unii Europejskiej. Zapowiada aktywne i ambitne dziaania Polski w okresie prezydencji,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

ktrej jednym z zaoe byo pomylne sfinalizowanie procesw integracyjnych Bakanw Zachodnich. W podobnym tonie p roku pniej wypowiada si w Czarnogrze, Serbii i Chorwacji premier Donald Tusk, ktry odwiedzi Bakany Zachodnie tu przed inauguracj polskiej prezydencji. Premier stwierdzi wwczas, i istotnym celem nadchodzcej polskiej prezydencji miao by rozszerzen ie Unii Europejskiej. Wzrost aktywnoci Polski wobec Bakanw Zachodnich wynika m.in. z ich roli w polityce zewntrznej i strategii rozszerzenia Unii Europejskiej, a nadto miejsca tego regionu w priorytetach wgierskiej prezydencji poprzedzajcej polskie przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej, co determinowao zadania i priorytety polskiej prezydencji. W jej programie wyranie podkrelono znaczenie, jakie Polska przywizywaa do rozszerzenia UE akcentujc, i ley ono zarwno w interesie samej Unii, jak rwnie pastw ubiegajcych si o akcesj. Z uwagi, i kade pastwo bakaskie znajdowao si na innym etapie procesw integracyjnych (kraje kandydujce i kraje potencjalnie kandydujce) Polska oferowaa rnego rodzaju wsparcie zalene od stadium integracji pastw bakaskich z Uni Europejsk i potrzeb jakie definiowano w tym zakresie. Upatrujc w procesie rozszerzenia moliwoci wzmocnienia stabilizacji w Europie oraz pozycji UE na arenie midzynarodowej, poszerzenia strefy dobrobytu, ksztatowania standardw i podobnych wartoci, Polska zamierzaa kontynuowa i wzmacnia ten proces. Impulsem do zintensyfikowania dziaa na rzecz integracji Bakanw Zachodnich z UE mg si sta pomylnie zakoczony w poowie 2011 r. proces negocjacji akcesyjnych Chorwacji. Podczas polskiej prezydencji nastpia finalizacja chorwackich stara o czonkostwo w Unii w postaci podpisania 9 grudnia 2011 r. Traktatu Akcesyjnego. Nie powid si natomiast inny cel polskich stara w kontekcie procesw integracyjnych Bakanw Zachodnich, a mianowicie uzyskanie przez Serbi statusu pastwa kandydujcego do UE. Mimo pozytywnej opinii Komisji Europejskiej z padziernika 2011 r., ktra uznaa postpy Serbii we wdraaniu kryteriw politycznych i gospodarczych oraz dorobku prawnego UE za dostateczne i satysfakcjonujce i rekomendowaa Serbi jako kraj kandydujcy, nie udao si jednak osign tego celu. Z uwagi na brak jednomylnoci wrd pastw czonkowskich decyzja w sprawie Serbii zostaa odoona do czasu spenienia przez ten kraj wszystkich warunkw. Dopiero ogoszone pod koniec lutego 2012 r. porozumienie midzy Serbi a Kosowem w sprawie wsppracy regionalnej i zarzdzania wspln granic pod auspicjami Komisji Europejskiej utorowao drog do zmiany decyzji w sprawie statusu Serbii.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

Polska prezydencja udzielia rwnie wsparcia dla procesw integracyjnych pozostaych pastw Bakanw Zachodnich. Podkrelano, i procesy integracyjne s silnym impulsem do pojednania i budowy dobrossiedzkich stosunkw na Bakanach Zachodnich oraz przeprowadzenia reform w pastwach aspirujcych i kandydujcych. Dalsze rozszerzenie zaley jednak nie tylko od wysikw samych zainteresowanych w wypenianiu kryteriw czonkowskich, ale rwnie od determinacji Unii w kontynuowaniu strategii rozszerzeniowej. W kontekcie kryzysu ekonomicznego szanse na dalsze rozszerzenie przedstawiaj si do wtpliwie. W niedugim jednak czasie pojawi si konieczno udzielenia odpowiedzi, czy Unia Europejska jest gotowa na dalsze rozszerzenie i kiedy. Pastwa regionu bakaskiego, a przynajmniej ich cz, wczeniej czy pniej speni wymagania. Trudno sobie wyobrazi, by Unia formuowaa kolejne surowe kryteria, nie dajc w zamian realnych szans na czonkostwo. Politycy unijni s wiadomi niebezpieczestwa jakie mogoby si zrodzi w sytuacji eskalowania wymaga wobec pastw bakaskich i nieuwzgldniania postpw w ich wdraaniu przez Uni Europejsk. Zapa modernizacyjny i akcesyjny jaki dzi towarzyszy czci pastw regionu szybko mgby zosta zastpiony zwtpieniem w sens przestrzegania rygorystycznych wymaga, jeli te nie procentuj jasn deklaracj ze strony Unii Europejskiej co do perspektywy kolejnego po Chorwacji rozszerzenia o pastwa regionu. Tymczasem ronie sceptycyzm w onie samej Unii co do sensu akcesji pastw, ktre w przyszoci stanowi bd jedynie obcienie dla niej samej. Argument o koniecznoci rozszerzenia jako gwarancji bezpieczestwa i stabilnoci w poudniowo-wschodniej Europie moe by niewystarczajcy. Jedynie suszne wydaje si precyzyjne zdefiniowanie przez Uni warunkw czonkostwa i rygorystyczne ich egzekwowanie z jasno okrelon perspektyw akcesji w sytuacji, gdy pastwa regionu podoaj wyzwaniom. Akcesja Chorwacji ma stanowi swoist zacht dla pozostaych pastw.

Wnioski Rola Polski w procesie europeizacji Bakanw Zachodnich i wpyw na tempo owych procesw bya i jest do ograniczona. Sprowadza si gwnie do deklaracji politycznych o woli wsppracy, chci dzielenia si dowiadczeniami, wsparcia dla podejmowanych dziaa na forum Unii Europejskiej oraz organizacji i struktur wsppracy regionalnej. Zarwno nasza polityczna rola na Bakanach, jak rwnie stopie zaangaowania w proces odbudowy gospodarczej odbiegaj znaczco od

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

skali zaangaowania innych pastw czonkowskich Unii Europejskiej. Odwoywanie si do obecnoci polskich onierzy, policjantw, pogranicznikw uczestniczcych w dziaaniach pokojowych i stabilizacyjnych czy te zaangaowanie humanitarne i pomoc zagraniczna nie stanowi dostatecznego uzasadnienia dla tezy o aktywnej roli Polski w regionie.

Renata Podgrzaska doktor w Instytucie Politologii i Europeistyki Uniwersytetu Szczeciskiego.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7