Po wyborach bd mia wiksz elastyczno

Nie przeznaczona dla opinii publicznej krtka i prawdziwie szczera wymiana zda midzy Barackiem Obam a Wadimirem Miedwiediewem, w ktrej amerykaski prezydent pgosem informowa, e po zwyciskiej reelekcji bdzie mia wiksz swobod manewru w sprawie tarczy antyrakietowej, skania do rnych refleksji, oraz dotyczcych moliwych stanu relacji ich amerykasko-rosyjskich scenariuszy

ewolucji. Najbardziej smutna refleksja, niemal natychmiast przychodzca na myl, dotyczy wiarygodnoci amerykaskiego prezydenta, ktry swoje rzeczywiste intencje skrywa przed sojusznikami, a ujawnia Rosji cokolwiek by mwi bdcej raczej rywalem ni sprzymierzecem Stanw Zjednoczonych. Z zasyszanego fragmentu rozmowy obu przywdcw wynikao Nr 79/ 2012 050412 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna bowiem, e po reelekcji stary/nowy prezydent Obama znajdzie rozwizanie spornej kwestii instalowania w Europie systemu obrony przeciwrakietowej: Co do wszystkich tych zagadnie, ale zwaszcza tarczy antyrakietowej, to moe by rozwizane, ale wane jest, eby on [Wadimir Putin] da mi na to czas powiedzia Obama. Trudno nie odnie wraenia, e bd to rozwizania odpowiadajce przede wszystkim Moskwie, a Autor: niekoniecznie niektrym europejskim sojusznikom, w tym Polsce, ktrej terytorium ma by miejscem instalowania elementw tarczy (dokadnie od 2018 r. w Polsce ma dziaa bateria wyrzutni Aegis).

Jadwiga Kiwerska
Redakcja: Marta Gtz Piotr Cichocki Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Nikt nie odbiera Stanom Zjednoczonym prawa dogadywania si z Rosj. Co wicej, w interesie bezpieczestwa europejskiego jest to, aby Waszyngton zyska jeli nie przychylno, to przynajmniej akceptacj Moskwy dla tarczy antyrakietowej w Europie. Rola Stanw Zjednoczonych w tym procesie jest najwaniejsza i tego rwnie nie mona kwestionowa. Waga takich zabiegw jest tym wiksza, im bardziej Moskwa eksponuje swoje groby w przypadku realizacji systemu obrony przeciwrakietowej. Wszak nie dalej jak w listopadzie 2011 r. Miedwiediew ostrzeg, e na budow tarczy antyrakietowej Rosja odpowie skutecznym i tanim programem zbroje, m.in. instalujc rakiety Iskander w rejonie Kaliningradu, a take tworzc systemy gwarantujce zniszczenie rodkw informowania i kierowania tarcz w Europie. Wprawdzie nie mona wykluczy, e wczesne groby prezydenta Rosji podyktowane byy czynnikami wewntrznymi pady na kilka dni przed wyborami do Dumy, w ktrych urzdujcy prezydent przewodzi partii wadzy Jedna Rosja, to jednak ich midzynarodowy rezonans by faktem bezspornym. Zwaszcza z perspektywy Waszyngtonu, gdzie resetowanie stosunkw z Rosj administracja Obamy traktowaa nie tylko jako zgrabne haso, ale realny kierunek amerykaskiej polityki. Jej efektem dotkliwym dla Polski byo odstpienie we wrzeniu 2009 r. od pierwotnych planw budowy tarczy antyrakietowej, w ktrych nasz kraj odgrywa mia znacznie wiksz rol i ktre to plany znacznie bardziej irytoway Rosj ni nowa wersja tarczy antyrakietowej. Z drugiej strony reset w stosunkach z Rosj doprowadzi do podpisania pod koniec 2009 r. nowego traktatu START, powanie zmniejszajcego limit amerykaskich i rosyjskich gowic jdrowych. Interesy Stanw Zjednoczonych zwizane z Rosj to take moliwo dalszego wykorzystania terytorium tego pastwa do transportu dostaw przeznaczonych dla zachodnich si sojuszniczych w Afganistanie. Do agendy trudnych do rozwizania spraw bez udziau Rosji zaliczy naley rwnie choby kwesti iraskiego programu nuklearnego i problem Syrii. Wobec obu tych wyzwa postawa Rosji ma znaczenie niemale kluczowe i jej twarde weto w Radzie Bezpieczestwa moe zablokowa wysiki Stanw Zjednoczonych i pastw zachodnich, jak stao si to w przypadku Syrii i potpienia reimu Baszara al-Asada. W odniesieniu do tarczy antyrakietowej nie mona zaprzeczy, e administracja Obamy woya wiele wysiku w przekonanie przywdcw rosyjskich, e nie jest ona wymierzona w Rosj. Powsta nawet plan utworzenia dwch centrw, w ktrych specjalici z Rosji, USA i innych pastw czonkowskich NATO mogliby wsplnie analizowa zagroenie atakiem rakietowym i systematycznie wymienia si informacjami. Take amerykaskim pomysem byo zaproszenie rosyjskich ekspertw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

na bardzo szczegowe spotkanie o strukturze i zasadach funkcjonowania systemu antyrakietowego. Innymi sowy, pewna transparentno tworzonego systemu obrony przeciwrakietowej ma stanowi czynnik sprzyjajcy pozyskaniu rosyjskiej akceptacji. Zakadajc nawet, e determinacja administracji Obamy do zrealizowania planw budowy tarczy antyrakietowej w Europie jest autentyczna, to trudno jednak abstrahowa od pewnych faktw. Wielkie cicia w amerykaskim budecie obronnym w najbliszych latach (zakada si zmniejszenie nakadw na obronno o co najmniej 500 mld dol. w cigu najbliszej dekady) mog postawi tarcz antyrakietow pod powanym znakiem zapytania. Jakkolwiek jest to sytuacja mocno hipotetyczna, to trudno j wykluczy, a przynajmniej trzeba j bra pod uwag. Miaoby to bowiem wpyw choby na ukad transatlantycki, gdy bdzie oznaczao, e w dobie kryzysu Stany Zjednoczone nie chc ju oy na obron Europy w stopniu dotychczasowym. Z pewnoci Rosja i ten czynnik bierze pod uwag w swoich kalkulacjach, zakadajc e naciski z jej strony oraz amerykaskie trudnoci budetowe mog w efekcie zachwia caym planem budowy tarczy antyrakietowej. W tej sytuacji konfidencjonalna rozmowa Obamy z Miedwiediewem moe naprawd niepokoi. Ale te warto rozway zupenie inn okoliczno. Czy ujawnienie wypowiedzianych przez amerykaskiego prezydenta sw nie okae si wydarzeniem summa summarum korzystnym? Wszak na wypowied Obamy ostro zareagowaa Partia Republikaska, sugerujc, e prezydent jest gotw do bliej nieokrelonych ustpstw wobec Rosji. Nie tylko zadano wyjanie od Obamy, ale zapowiedziano, e Kongres zablokuje wszelkie prby przehandlowania z Rosj systemu obrony przeciwrakietowej. Reakcja administracji moga by tylko jedna zapewnienie, e jest ona zdeterminowana zrealizowa tarcz antyrakietow, a z Rosj prowadzone bd prace, ktre umoliwi lepsze zrozumienie naszych stanowisk tak owiadczy Ben Rhodes, czonek Rady Bezpieczestwa Narodowego. Bez wzgldu na to, czy da si wiar tumaczeniom prezydenta Obamy i przedstawicielom jego administracji, to z pewnoci prezydent znajdzie si pod czujn kontrol opozycji, mediw, last but not least niektrych europejskich sojusznikw, co w jaki sposb ograniczy jego pole manewru w relacjach z Rosj, w odniesieniu do tarczy antyrakietowej. Pozostaje zatem do rozwaenia zagadnienie perspektyw relacji amerykaskorosyjskich. Tym bardziej e pojawiaj si tutaj nowe okolicznoci, zwizane choby z powrotem Putina na najwyszy urzd w pastwie. Z pewnoci nie naley si spodziewa fundamentalnej zmiany w strategicznym podejciu Rosji do Stanw Zjednoczonych. By moe co si zmieni w stylu i tonie, tak jak inny jest Miedwiediew i

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Putin. Ale nie mona wykluczy, e stary/nowy wadca na Kremlu bdzie mia wiksze pole manewru i tym samym determinacj w dziaaniu. Inaczej ni Miedwiediew, dla ktrego wanie Putin by wszechwadnym cieniem. Amerykanie bior to wszystko pod uwag. We wzajemnych relacjach bd problemy dzielce oba pastwa, ale bdzie te pole do wsplnego dziaania. Zasadnicz cech dyplomacji amerykaskiej wobec Rosji pozostanie determinacja, aby wcign j do wsppracy na arenie midzynarodowej i w odniesieniu do wielu kluczowych problemw. Wrd najwaniejszych pozostan negocjacje rozbrojeniowe, wobec ktrych Rosja na razie nie wykazuje wikszego entuzjazmu. Bliskie temu zagadnieniu bdzie bardzo ju realne zagroenie iraskim programem nuklearnym, wobec ktrego nie ma alternatywy dla wspdziaania Waszyngtonu i Moskwy. Amerykascy eksperci nie bez racji zakadaj, e Rosja cho nie popiera iraskich ambicji nuklearnych, ktre rwnie dla niej mog mie negatywny skutek to jednak sdzi, e mona bdzie z tym y, podobnie jak Amerykanie zaakceptowali pakistaski arsena nuklearny. Tym bardziej wic Waszyngton bdzie musia woy wiele wysiku, aby przekona Putina do wsppracy w procesie rozbrojenia Iranu. Trzeba te zaoy, e administracja amerykaska, bez wzgldu na to, czy bdzie na jej czele sta Obama, czy nie, skutecznie zrealizuje plan budowy systemu obrony przeciwrakietowej. Oznacza to konsekwentne przekonywanie Rosji, e tarcza jest elementem bezpieczestwa Europy w obliczu potencjalnego zagroenia ze strony Iranu lub Korei, a nie Rosji. Transparentno systemu jest argumentem na rzecz pozyskania akceptacji Moskwy, ale to nie znaczy, e cel zostanie osignity. Trudno bowiem wykluczy, e Rosja dalej traktowa bdzie budow tarczy antyrakietowej jako co, czym mona gra, aby zyska wicej i na zupenie innym polu. Trzeba mie nadziej, e ustpstwa amerykaskie bd uzgodnione z sojusznikami, a przynajmniej nie zostan dokonane ich kosztem. Nawet jeli Barack Obama ponownie wygra wybory prezydenckie i uzyska szerokie pole dziaania.

Jadwiga Kiwerska - prof. dr hab., pracownik Instytut Zachodniego i WSNHiD w Poznaniu, historyk i politolog, specjalista w zakresie stosunkw midzynarodowych, zwaszcza polityki amerykaskiej.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4