Dymisja prezydenta Wulffa i jej nastpstwa

17 lutego 2012 r. o godzinie 11:00 na specjalnie zwoanej konferencji prasowej prezydent Republiki Federalnej Niemiec Christian Wulff ogosi rezygnacj z zajmowanego stanowiska. W swym wystpieniu podkreli, e: Nasz kraj, Republika Federalna ogranicze Niemiec, moe potrzebuje powici prezydenta, si ktry bez i narodowym

midzynarodowym wyzwaniom. Prezydenta, ktry cieszy si zaufaniem nie tylko wikszoci, lecz zdecydowanej wikszoci obywatelek i obywateli. Wydarzenia ostatnich dni i tygodni pokazay, e to zaufanie, a wraz z nim moja moliwo dziaania, zostay trwale osabione. () Dlatego ustpuj dzi z urzdu prezydenta, aby jak najszybciej uczyni woln drog dla mojego nastpcy. Co zatem stao si przyczyn utraty zaufania spoecznego przez prezydenta C. Wulffa i byo rdem podjcia tak dramatycznej decyzji? Dzie wczeniej prokuratura w Hanowerze wystpia z wnioskiem o uchylenie prezydentowi immunitetu w zwizku z Nr 78/ 2012 090312 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna podejrzeniami o przyjcie korzyci majtkowych. Bezporedni tego przyczyn stay si doniesienia prasowe o bliskich kontaktach C. Wulffa ze wiatem biznesu. Pierwsze z nich ukazay si w grudniu 2011 r. w dzienniku Bild, ktry ujawni, e C. Wulff jeszcze jako premier Dolnej Saksonii (2003-2010) zatai na pocztku 2010 r. przed parlamentem krajowym fakt bliskiej znajomoci z biznesmenem Eugenem Geerkesem, od Autor: ktrego ony otrzyma w 2008 r. bardzo korzystn poyczk na zakup domu. Sam za Geerkes czsto towarzyszy Wulffowi w jego podrach zagranicznych jako przedstawiciel lokalnego biznesu.

Piotr Kubiak
Redakcja: Marta Gtz Piotr Cichocki Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

Urzdujcy

prezydent

popeni

wwczas

powany

bd,

groc

redaktorowi

naczelnemu Bilda konsekwencjami prawnymi w przypadku publikowania dalszych niewygodnych artykuw, co zostao przyjte w Niemczech jako atak na wolno prasy. Tymczasem w prasie pojawiay si kolejne informacje o korzyciach jakie C. Wulff odnosi dziki swym powizaniom ze wiatem biznesu. W efekcie zaufanie spoeczne do prezydenta zaczo gwatownie spada, a przed berliskim zamkiem Bellevue, siedzib prezydenta, pojawili si manifestanci domagajcy si ustpienia C. Wulffa. Podniesiony w gr but sta si symbolem tego ruchu. Mimo utraty zaufania spoecznego prezydent cieszy si nadal niesabncym poparciem kanclerz Angeli Merkel. Jednak w obliczu moliwoci pozbawienia go immunitetu i utraty resztek autorytetu C. Wulff zdecydowa si ustpi. Decyzja ta zostaa przyjta przez wikszo Niemcw ze zrozumieniem. Wedug sondau Politbarometru z 20 lutego 2012 r. przeprowadzonego na zlecenie telewizji ZDF a 77% ankietowanych uznao, e prezydent Wulff ustpujc z urzdu postpi susznie, 17% byo przeciwnego zdania, a 6% respondentw nie miao zdania w tej sprawie. Afera Wulffa odbia si negatywnie na prestiu instytucji prezydenta w Republice Federalnej Niemiec. Odzwierciedla to sonda Poritbarometru z 10 lutego 2012 r., w ktrym a 49% ankietowanych uznao, e w ostatnim okresie presti urzdu prezydenckiego obniy si, 40% uwaao, i nic si w tej materii nie zmienio, a zdaniem 9% respondentw urzd prezydenta zyska na znaczeniu. Christian Wulff by drugim w dziejach Republiki Federalnej Niemiec prezydentem, ktry ustpi z zajmowanego stanowiska. Pierwszym by jego poprzednik Horst Khler, ktry 31 maja 2010 r. zrezygnowa w zwizku z krytyk mediw jaka na niego spada z powodu kontrowersyjnej wypowiedzi na temat uycia Bundeswehry w Afganistanie jako gwaranta bezpieczestwa niemieckich interesw gospodarczych. Obaj prezydenci wywodzili si z CDU i cieszyli si poparciem kanclerz Angeli Merkel, a zatem ich rezygnacje byy osobistym ciosem rwnie dla niej. C. Wulff pozostawa na urzdzie jedynie 598 dni i by najkrcej urzdujcym prezydentem w dziejach RFN. Kady z jego poprzednikw wytrwa na stanowisku przynajmniej jedn picioletni kadencj. Prezydent w systemie politycznym Republiki Federalnej Niemiec odgrywa przede wszystkim rol arbitra i stranika konstytucji. Jest symbolem jednoczcym pastwo i stoi ponad podziaami partyjnymi. Cho pod wzgldem protokolarnym prezydentowi jako gowie pastwa przysuguje pierwsze miejsce, to w Ustawie Zasadniczej (konstytucji) zosta on wymieniony po Parlamencie Federalnym (Bundestag) i Radzie Federalnej (Bundesrat), a przed rzdem. W Republice Federalnej Niemiec prezydent peni przede wszystkim funkcje reprezentacyjne: reprezentuje RFN na zewntrz i w

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

imieniu

pastwa

zawiera

ukady

midzynarodowe,

akredytuje

przyjmuje

przedstawicieli dyplomatycznych, mianuje i zwalnia sdziw i wyszych urzdnikw federalnych, mianuje oficerw i podoficerw, ponadto przysuguje mu prawo aski (na szczeblu federacji). Prezydent mianuje czonkw rzdu, a po uwzgldnieniu ukadu si w parlamencie proponuje Bundestagowi kandydata na kanclerza. Przysuguje mu prawo promulgacji ustaw i cho konstytucja nie przewiduje prawa weta, to prezydent przed podpisaniem ustaw bada ich zgodno z konstytucj. Jego znaczenie wzrasta w sytuacjach kryzysowych, np. gdy urzdujcy kanclerz nie uzyska wotum zaufania Bundestagu, prezydent moe na wniosek kanclerza w cigu 21 dni rozwiza parlament (art. 68 Ustawy Zasadniczej) tak na przykad postpi w lipcu 2005 r. prezydent H. Khler, rozwizujc Bundestag na wniosek kanclerza Gerharda Schrdera. Specyfika urzdu prezydenckiego w Republice Federalnej Niemiec powodowaa, e wybierani na to stanowisko byli z reguy politycy dowiadczeni, cieszcy si duym zaufaniem spoecznym, potraficy swoim autorytetem integrowa spoeczestwo w obliczu najbardziej palcych problemw, mowie stanu umiejcy wznie si ponad podziay partyjne, jak: Theodor Heuss, Gustav Heinemann, Walter Scheel czy Richard von Weizscker. Czsto swoimi wystpieniami inaugurowali oni oglnonarodowe debaty, jak chociaby prezydent R. von Weizscker, ktry 8 maja 1985 r. w przemwieniu z okazji 40-lecia zakoczenia II wojny wiatowej nazwa dzie 8 maja 1945 r. dniem wyzwolenie od nieludzkiej tyranii nazistowskiej, przypominajc o umieszczeniu zbrodni Trzeciej Rzeszy w niemieckiej pamici zbiorowej. Po ustpieniu C. Wulffa tymczasowo obowizki prezydenta przej zgodnie z konstytucj (art. 57 Ustawy Zasadniczej) prezydent Bundesratu, ktrym obecnie jest premier Bawarii Horst Seehofer. Bdzie on peni obowizki gowy pastwa do mementu wyboru nowego prezydenta, ktry musi nastpi w terminie 30 dni od dnia zakoczenia kadencji poprzedniego prezydenta, czyli do 18 marca. Prezydent wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne skadajce si po poowie z posw Bundestagu (obecnie jest ich 620) oraz delegatw wybieranych przez parlamenty krajowe w proporcji do liczby mieszkacw kadego kraju federacji. W obecnym Zgromadzeniu Federalnym liczcym 1240 czonkw minimaln wikszo, tj. 622-624 (w zalenoci od rozstrzygni w Badenii-Wirtembergii i Nadrenii Pnocnej-Westfalii)) maj zwolennicy koalicji rzdzcej CDU/CSU-FDP, a 616-618 przedstawiciele partii opozycyjnych SPD, Zielonych i Die Linke. Zgodnie z procedur w dwch pierwszych gosowaniach kandydat na prezydenta musi uzyska bezwzgldn wikszo gosw, a jeli aden z kandydatw jej nie uzyska, to w trzecim gosowaniu wystarczy zwyka wikszo. Pomne dowiadcze z 2010 r., kiedy przy nieco wikszej przewadze partii

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

koalicyjnych C. Wulff dopiero w trzecim gosowaniu pokona kandydata opozycji Joachima Gaucka, niemieckie elity polityczne zwrciy si w stron rozwiza kompromisowych. Sama kanclerz A. Merkel zaapelowaa do partii opozycyjnych SPD i Zielonych o wsplny wybr kandydata, ktry cieszyby si powszechnym autorytetem i poparciem zdecydowanej wikszoci niemieckiej sceny politycznej (do rozmw nie zaproszono przedstawicieli Die Linke). Opozycja przystpia do rozmw z pewn nieufnoci, pocztkowo traktujc inicjatyw A. Merkel jako swego rodzaju wybieg. SPD oraz Zieloni ponownie opowiedzieli si za kandydatur J. Gaucka, a w obozie chadeckim lansowano kandydatur byego ministra ochrony rodowiska Klausa Tpfera (CDU). 19 lutego doszo do wielogodzinnych rozmw przywdcw najwikszych partii politycznych, ktre pokazay, e droga do znalezienia kompromisowej kandydatury nie bdzie atwa. Ostatecznie zadecydowao stanowisko kierownictwa FDP, ktre poparo kandydatur J. Gaucka. Kanclerz A. Merkel zagrozia nawet liberaom rozwizaniem koalicji w przypadku poparcia kandydatury Gaucka, co dla pogronej w gbokim kryzysie FDP (ok. 3% poparcia w sondaach) oznaczaoby katastrof, jednak liberaowie nie ulegli presji. Rwnie Horst Seehofer, stojcy na czele CSU, yczliwie odnis si do kandydatury J. Gaucka. Ostatecznie A. Merkel zgodzia si na to rozwizanie i wieczorem 19 lutego przewodniczcy CDU, CSU, FDP, SPD i Zielonych ogosili, e wsplnym kandydatem piciu partii na stanowisko kanclerza bdzie Joachim Gauck. Jeli nie wydarzy si nic nadzwyczajnego, zostanie on wybrany w marcu jedenastym prezydentem Republiki Federalnej Niemiec. Joachim Gauck wydaje si odpowiednim kandydatem na urzd prezydenta Republiki Federalnej Niemiec, a jego cechy charakteru i biografia polityczna przemawiaj za tym, e moe si on przyczyni do odbudowy autorytetu gowy pastwa. J. Gauck urodzi si 24 stycznia 1940 r. w Rostoku, gdzie dorasta i studiowa teologi. Po ukoczeniu studiw zosta pastorem. W Niemieckiej Republice Demokratycznej da si pozna jako obroca praw czowieka i dziaacz opozycyjny. W 1989 r. zaangaowa si w polityk jako jeden ze wspzaoycieli Nowego Forum (Neues Forum), ruchu obywatelskiego bdcego w opozycji wobec wadz komunistycznych NRD. 18 marca 1990 r. w jedynych wolnych wyborach do Izby Ludowej NRD uzyska mandat poselski. W latach 1990-2000 sta na czele Urzdu ds. Akt Stasi, zwanym od jego nazwiska urzdem Gaucka. W 2010 r. by kandydatem SPD i Zielonych na urzd prezydenta, lecz przegra z kandydatem koalicji CDU/CSU-FDP Christianem Wulffem. Joachim Gauck cieszy si sporym poparciem spoecznym, a w 2010 r. wok jego kandydatury skupio si szerokie spektrum spoeczne. Jest postrzegany jako czowiek uczciwy, prawy, niestrudzenie angaujcy si w krzewienie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

demokracji i ochron ludzi wykluczonych. W sondau Politbarometru dla telewizji ZDF (20 lutego br.) a 69% ankietowanych dobrze ocenia wybr J. Gaucka na prezydenta, 16% nie popiera tej kandydatury, a 15% nie ma zdania w tej sprawie. J. Gauck cieszy si najwikszym zaufaniem zwolennikw partii Zielonych (87%) i SPD (82%), ale take sporym wrd osb deklarujcych poparcie dla CDU/CSU 71%. Zamieszanie wok prezydenta Christiana Wulffa i jego bliskich zwizkw ze wiatem biznesu stanowi ostrzeenie dla niemieckich elit politycznych. Powizania midzy elitami politycznymi i krgami biznesu nie s w Republice Federalnej Niemiec niczym nowym i stay si tematem licznych afer, ktrych bohaterami byli politycy wywodzcy si waciwie ze wszystkich wikszych partii politycznych. Tym razem w krgu podejrze znalaza si osoba sprawujca urzd prezydenta. Afera Wulffa niewtpliwie wpyna na obnienie autorytetu urzdu prezydenckiego. Niemniej sami Niemcy dziki czujnoci mediw i protestom spoecznym, ktre unaoczniy elitom politycznym wag problemu, zdali egzamin z demokracji. Dla Christiana Wulffa caa afera oznacza odsunicie na boczne tory polityki i utrat autorytetu, nawet jeli nie zostan mu postawione zarzuty. To ju drugi wpywowy polityk niemieckiej chadecji, ktry w cigu roku w wyniku afery musia zrezygnowa z zajmowanego stanowiska. 1 marca 2011 r. w zwizku z ujawnieniem tzw. afery plagiatowej ustpi minister obrony Karl-Theodor zu Guttenberg (CSU). Obaj politycy uwaani byli w onie niemieckiej chadecji za potencjalnych nastpcw Angeli Merkel. Ustpienie C. Wulffa stanowi rwnie osobist porak kanclerz A. Merkel, ktra w 2010 r. przeforsowaa jego kandydatur i pomimo nagonki medialnej cay czas lojalnie go wspieraa. Joachm Gauck, jawicy si jako polityk niezaleny wobec gwnych partii politycznych, bdzie dla kanclerz A. Merkel o wiele trudniejszym partnerem anieli ulegy prezydent Christian Wulff. Wybr Joachima Gaucka na urzd prezydenta Republiki Federalnej Niemiec bdzie stanowi kolejny symboliczny krok w procesie jednoczenia spoeczestwa niemieckiego. Po raz pierwszy prezydentem zostanie czowiek uksztatowany w NRD. Na pocztku listopada 2005 r. Tina Hildebrandt zamiecia na amach tygodnika Die Zeit gony artyku pt. Jetzt regieren uns die Ossis [Teraz rzdz nami Ossi]. Bya to reakcja na wybr Matthiasa Platzecka na stanowisko przewodniczcego SPD. Wtedy po raz pierwszy w dziejach Republiki Federalnej Niemiec na czele obu najwikszych partii (CDU i SPD) stanli politycy urodzeni i wychowani w NRD A. Merkel i M. Platzeck, a A. Merkel stana na czele rzdu wielkiej koalicji. Jednak M. Platzeck po kilku miesicach zrezygnowa z kierowania SPD. Teraz, po wyborze J. Gaucka, dwa najwaniejsze urzdy w pastwie bd dziery osoby, ktre dorastay pod rzdami

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

komunistycznymi. I cho pocztki ich aktywnej dziaalnoci politycznej byy bardzo podobne, to ich drogi bardzo szybko si rozeszy. Joachim Gauck pozosta jednak dla Angeli Merkel nauczycielem demokracji. Z polskiej perspektywy wybr Joachima Gaucka na urzd prezydenta Republiki Federalnej Niemiec przedstawia si raczej korzystnie. Sam J. Gauck bardzo ceni Polsk i wielokrotnie pozytywnie wypowiada si o Polakach. W 2010 r. w przededniu wyborw zapowiedzia, e w wypadku zwycistwa jako cel pierwszej wizyty zagranicznej wybraby Polsk ze wzgldu na umiowanie wolnoci przez Polakw. Podkrela, e bardzo mu to imponowao. Nad Wis J. Gauck cieszy si duym uznaniem, gwnie ze wzgldu na swoje zaangaowanie w dziaalno antykomunistyczn oraz sprawne przeprowadzenie procesu lustracji funkcjonariuszy i wsppracownikw sub bezpieczestwa byej NRD. Z drugiej strony niepokj wielu rodowisk w Polsce budzi jego poparcie dla inicjatywy Centrum Przeciwko Wypdzeniom Eriki Steinbach (jego nazwisko znajduje si wrd osb popierajcych Centrum, http://www.z-g-v.de/aktuelles/?id=40 ).

Piotr Kubiak historyk, adiunkt w Instytucie Zachodnim, zainteresowania badawcze: dzieje Niemiec w XIX i XX wieku, ewolucja niemieckiego systemu partyjnego.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6