Bezporednie inwestycje czasie kryzysu

zagraniczne

Bezporednie inwestycje zagraniczne (BIZ)i cho nie zyskay w trakcie kryzysu takiego rozgosu jak inne kategorie deficyty wymiaru ekonomiczne, np. przepywy kapitau portfelowego, niebagatelny wpyw. Dotyczy to zarwno

budetowe czy dugi publiczne, to jednak i na nie kryzys wywar wartociowego BIZ, jak i jakociowego. O powadze sytuacji najlepiej wiadczy czsto wystpowania sowa kryzys na amach cyklicznych raportw Konferencji Narodw Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju UNCTAD powiconych BIZ tzw. World Investment Reports. Ot o ile w roku 2008 sowo to pojawia si 46 razy, to w roku 2009 ju 319! W 2010 roku wspomniano o kryzysie 120 razy, a w 2011 ju tylko 119. Tegoroczny raport podejmuje kwestie gbszych zmian bdcych niejako pokosiem kryzysu. Pierwsz z nich jest Nr 73/ 2012 110112 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna zwikszajca si liczba i znaczenie pastwowych Korporacji Transnarodowych (KTN) bdca odbiciem procesw przejmowania przez rzdy wielu krajw firm narodowych, ktrym w wyniku kryzysu grozio bankructwo (650 takich podmiotw prowadzi okoo 8,5 tys. filii, cho stanowi one mniej ni 1% wiatowych KTN, to odpowiadaj za 11% przepyww BIZ i tworz 20% 100 najwikszych KTN, przy czym specjalizuj si nie tylko w sektorze rolniczym i przemysowym, Autor: Marta Gtz Redakcja: Marta Gtz Piotr Cichocki Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski nie kapitaowych ale take w usugach). czcych (licencje, BPO), ktre Drug handel s z rozpowszechnianie si nowych hybrydowych postaci BIZ tzw. form produkcji inwestycjami zakontraktowana bezporednimi produkcja, franszyzy, coraz

popularniejsze take w Polsce.

W ujciu wartociowym wpyw kryzysu na BIZ w skali globalnej jest ewidentny. Po rekordowym roku 2007 z przepywami wiatowymi sigajcymi 1,8 biliona dolarw zacz nastpowa progresywny, a wic rosncy z roku na rok, spadek. W 2008 r. wynis on 20% wobec roku 2007, przy czym w rozwinitych gospodarkach sign 33%. W 2009 r. nastpio dalsze zmniejszenie wiatowej wartoci BIZ o 40%. Spadek spowodowany by gwnie drastycznym zmniejszeniem fuzji i przej (o 2/3), w mniejszym stopniu projektw Greenfield (o 23%). Pocztek odbudowy mona byo zaobserwowa ju w 2010 r. ale powrt do rekordowego 2007 r. spodziewany jest okoo 2013 r. Po 2007 r. zaobserwowano spadek wszystkich rodzajw BIZ. Spado zainteresowanie inwestycjami poszukujcymi rynku, zwaszcza tymi Zmalay, kierowanymi do si krajw du cho wysokorozwinitych. take te charakteryzujce

zmiennoci, inwestycje poszukujce zasobw i zasadniczo poszukujce wzrostu efektywnoci, paradoksalnie sprzyja im moe, wmuszajcy restrukturyzacj i poszukiwanie efektywnych rozwiza, kryzys. Korporacje transnarodowe (KTN) bdce wehikuem dla BIZ coraz mniej chtnie angaoway si w przeprowadzanie nowych inwestycji. Wynikao to gwnie z ograniczonych zdolnoci finansowych, a wic brak rodkw, co przypisa mona zarwno gorszym warunkom kredytowym, jak i niszym zyskom. Ponadto, oglny spadek skonnoci do inwestycji transgranicznych odzwierciedla utrzymujce si nadal w globalnej gospodarce wysokie ryzyko i perspektywy zerowego / nikego wzrostu. W wielu krajach nastpio zahamowanie projektw prywatyzacyjnych (Szwecja, Kuwejt, Francja, Meksyk), a branami najbardziej dotknitymi okazay si produkcja dbr konsumpcyjnych, w tym samochodowa oraz finansowa. Doszo do masowych dezinwestycji, a wic wycofywania kapitau, repatriacji zyskw zamiast ich reinwestowania. W wielu przypadkach konieczna okazaa si restrukturyzacja

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

obejmujca

redukcje

personelu,

poprawy

bilansw,

czy

zamykanie czci fabryk. W Polsce kryzys, jak si wydaje, spowodowa

przyspieszenie przechodzenia gospodarki po ciece IDP (Investment Development Path), odzwierciedlajcej kolejne fazy, kiedy to kraj z biorcy kapitau zagranicznego staje si jego dawc. Stao si tak, z jednaj strony w wyniku spadku napywajcych BIZ, z drugiej rosncego wrd polskich przedsibiorstw apetytu na internacjonalizacj. Wedug bada Grant Thornton International dwie trzecie firm (wobec 23%w innych analizowanych krajach) planuje w najbliszych trzech latach przej inn firm, z tego prawie poowa rozwaa rynki zagraniczne. Decyzje takie motywowane byyby gwnie chci zdobycia nowych rynkw zbytu (60%), uzyskaniem dostpu do nowych technologii i atrakcyjnych marek (53%) oraz szans na rozszerzenie skali prowadzonej dziaalnoci (19%). Dalszemu rozwojowi polskich inwestycji dobrze wry te dodatkowe wsparcie stymulujc zagraniczn ekspansj oferowane zarwno przez instytucje pastwowe (Strategia MG, Inicjatywa PAIiIZ), jak i prywatne (Program Citygroup Emerging Market Champions). Take rozmowy z polskimi firmami, ktre zainwestoway w Niemczech (prowadzone w ramach projektu "Polacy w Niemczech") mog napawa optymizmem, jako e w wikszoci oczekuj oni poprawy sytuacji i planuj dalszy rozwj za granic. Zdecydowanie mniej korzystne zmiany w zakresie inwestycji bezporednich zanotoway wskutek kryzysu Niemcy. Szczeglnie ramach drastyczny by spadek kredytw BIZ wypywajcych. co Dezinwestycje przyjy gwnie form wycofywania kapitau w dugoterminowych korporacyjnych, stanowio 75% spadku. Na do wysokim poziomie, malejc o okoo 27%, utrzymay si natomiast przepywy tzw. kapitaw wasnych. Wedug bada ankietowych Izby PrzemysowoHandlowej (IHK) Experiences and Perspectives of German Companies in Business Abroad 2009, kryzys utrudnia realizacj planw inwestycyjnych. Przedsibiorstwa wyraaj

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

obawy o protekcjonizm, jednak tylko w ostatecznoci wycofuj si z zagranicznej dziaalnoci, starajc uprzednio wykorzysta nadwyki z wczeniejszych lat. Chtniej i czciej ograniczaj jej skal lub usprawniaj aktywno za granic - nawizuj kooperacj i dbaj o efekty synergii wprowadzajc odpowiednie metody zarzdzania kryzysowego. Szczegln aktywno inwestycyjn odnotowano natomiast w brany energetycznej, gdzie nowe projekty majce na celu zdobycie zagranicznych rynkw i popraw konkurencyjnoci, podjy midzy innymi RWE AG i E.on AG. Obserwowanym na wiecie zmianom wartociowym, a take przeobraeniom jakociowym zachodzcym w zakresie BIZ towarzysz take pewne procesy polityczne. Z jednej strony, s to kroki podejmowane niejako w oderwaniu od samych inwestycji bezporednich, a bdce jedynie reakcj na wewntrzne problemy makroekonomiczne kraju dotknitego kryzysem (bailouty, nowe regulacje bankowe, konsolidacja budetowa). Z drugiej strony, coraz powszechniejsze staj si dziaania o charakterze protekcjonistycznym. Cho w polityce pastw wobec BIZ nadal przewaaj posunicia liberalizacyjne nad protekcjonistycznymi przewaga ta ulega systematycznemu zmniejszaniu - od relacji 98% vs. 2% w roku 2000, do 69% vs. 32% w roku 2010. Mimo odbicia BIZ w 2010 r., ich poziom jest nadal o ok. 15% niszy wobec redniej wartoci sprzed kryzysu. Kontrastuje to z globaln produkcj przemysow i handlem, ktre szybko wrciy do przed-kryzysowego stanu. Cho UNCTAD kreli bardzo ostrone scenariusze, rokowania co do przyszego rozwoju BIZ na wiecie s mimo wszystko pozytywne. Po pierwsze wydaje si, e tego typu przepywom sprzyja powinny tanie aktywa (bargain prices, undervalued assets) stwarzajce okazje do przej. Niestety ubocznym skutkiem tego typu aktywnoci moe by coraz wiksza konsolidacja (too big to fail) i ryzyko monopolizacji. Po drugie, due zasoby finansowe w krajach sabiej rozwinitych i rozwijajcych si, o czym wiadczy mog miedzy innymi

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

zakupy przez Abu Dhabi Investment Authority udziaw w Citigroup (USA); czy przez KIC (Korea) i Kuwait Investment Authority w Merrill Lynch (USA), pozwalaj przypuszcza, e wolne rodki finansowe mogce pobudzi rynek BIZ s faktycznie dostpne. Ponadto, jako e inwestycje bezporednie to oprcz kapitau take napyw technologii, nowych metod produkcji i zarzdzania, istniejca w wielu krajach i przemysach pilna konieczno restrukturyzacji sugeruje, e istnieje potencja dla tego typu przepyww. Take ekspansja nowych aktywnoci produkcje przyjazne rodowisku, technologie niskoemisyjne, czy rozwj energetyki odnawialnej daj podstawy do optymizmu, sugerujc potrzeb wymiany wiedzy i kapitau midzy krajami wanie w postaci przepyww BIZ. W kocu, ze stricte biznesowego punktu widzenia, inwestycje takie s czci strategii internacjonalizacji warunkujcej kompleksowy rozwj firmy. Zobowizanie "go global" obowizuje wspczenie wikszo przedsibiorcw. Majc na uwadze obecny etap rozwoju BIZ w Polsce rekomendowa naley dalsze dziaania intensyfikujce napyw zagranicznych inwestorw wyranie promujc szczeglnie wartociowe dla gospodarki i, jak si okazuje ju teraz popularne, inwestycje zwizane z zaawansowanymi usugami biznesowymi. Dostpne dane sugeruj, e Polska ma realn szans sta si naprawd atrakcyjnym w regionie rynkiem dla tego typu usug. Dysponuje atutami w postaci wyksztaconej, ale wci, jak na warunki zachodnioeuropejskie, taniej i zdyscyplinowanej siy roboczej, coraz lepszym zapleczem naukowo badawczym. Nie bez znaczenia wydaje si proces powstawania klastrw, czy innych zalkw specjalizacji obserwowany w niektrych strefach ekonomicznych, czy aglomeracjach (Warszawa, Pozna i d to centra ksigowofinansowe, Trjmiasto i Krakw IT a Wrocaw B+R). Niezalenie, odpowiednie instytucje powinny wspiera plany ekspansji zagranicznej polskich przedsibiorstw, zwaszcza maych i rednich firm ktre, z racji swoich rozmiarw mog mie trudnoci z wchodzeniem na obce rynki. Starajc si

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

zatem sprzyja internacjonalizacji polskich firm i zachcajc kapita zagraniczny do napywu naley dba o zachowanie zrwnowaonej polityki wobec BIZ. Nic nie szkodzi bardziej gospodarce ni niepewno, czste zmiany, brak strategii dziaania czy przedkadanie krtkookresowych zyskw nad pojawiajce si w dugim okresie, ale znacznie stabilniejsze i bardziej wartociowe dla gospodarki, korzyci.

Publikacja

dofinansowana

przez

Ministerstwo

Nauki

Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

BIZ to jedna z podstawowych kategorii midzynarodowych stosunkw gospodarczych i pozycja bilansu patniczego kadego z krajw. Obejmuj one przejmowanie ju istniejcego podmiotu (fuzje i przejcia M&A) lub podejmowane od podstaw dziaalnoci za granic ( Greenfield). Za inwestora zagranicznego uwaa si jednostk, ktra dysponuje w tzw. przedsibiorstwie zagranicznym co najmniej 10% udziaw lub gosw, co daje mu moliwo wywierania trwaego wpywu na rozwj danego przedsibiorstwa.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6