Integracja uchodcw czeczeskich w Polsce

Od wejcia do Unii Europejskiej w 2004 r. Polska stopniowo przestaje by dla uchodcw i nielegalnych imigrantw zarobkowych krajem tranzytowym w drodze na Zachd. Coraz czciej osiedlaj si tu oni na stae. Nawet jeli chc wyjecha dalej to w przypadku osb starajcych si o azyl dopeni stosownych procedur. Wikszo uchodcw w Polsce to Czeczeni, ktrzy s obywatelami Federacji Rosyjskiej. Wielu z nich ma za sob traum wojny. Niektrzy nie chodzili nigdy do szkoy, cho maj po kilkanacie lat. Nawizanie z nimi kontaktu, m.in. z powodu duych rnic kulturowych, bywa trudne. Na przykadzie spoecznoci Czeczenw chciabym przedstawi specyfik procesu integracji w Polsce. W dokumentach polskiego Ministerstwa Spraw Wewntrznych i Administracji integracj okrela si jako: Proces, podczas ktrego osiedlajca si osoba Nr 67/ 2011 051011 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna przystosowuje j si do samodzielnego ycia w si przyjmujcym spoeczestwie, podporzdkowujc musz przebywa w specjalnych orodkach przynajmniej rok, by

miejscowym prawom, szanujc wartoci uznawane i chronione przez kraj przyjmujcy w jego konstytucji i ustawodawstwie. Zdaniem polskich badaczy integracja nie jest tosama z procesem asymilacji, czyli stopniowej utraty przez imigrantw wasnych wartoci i upodobnienia si do dominujcej wikszoci. Integracja jest z reguy procesem dwustronnym,

Autor: Andrzej Sakson Redakcja: Marta Gtz Piotr Cichocki Radosaw Grodzki Krzysztof Malinowski

obejmujcym take spoeczestwo przyjmujce. Ma ona stworzy w nim zarwno miejsce dla odmiennych tosamoci imigrantw, jak i mechanizmy ich zgodnego wspistnienia z kultur kraju przyjmujcego.

Integracja jest procesem spoecznym i oznacza gwnie sposb i dynamik adaptacji imigrantw do spoeczestwa gospodarzy w poczeniu z ich deniem do zachowania swojej odrbnoci i tosamoci czy nie chc kulturowej. harmonijnie oraz Przeciwiestwem jako ze wspy integracji jest grup marginalizacja, przyjmujcym izolacja ktre gettoizacja imigrantw, odrbnych z

mniejszociowych,

spoeczestwem instytucjami

(wikszociowym)

wsppracowa

pastwowymi. Przez integracj rozumiemy proces wkomponowania (inkluzji) imigranta do istniejcego systemu spoecznego. Owo wrastanie w now spoeczno powinno odbywa si w sposb w miar bezkonfliktowy, scalajcy - tak aby rozszerzony system w dalszym cigu funkcjonowa harmonijnie i skutecznie. Integracja oznacza rne fazy i formy tego procesu. Zjawisko to regulowane jest za pomoc zoonego ukadu norm prawnych. Kluczowymi wyznacznikami udanej integracji imigranta ze spoeczestwem przyjmujcym jest osignicie sprawnoci jzykowej i zatrudnienie w zawodach odpowiadajcych kwalifikacjom imigranta, uzyskanie samodzielnoci finansowej i staego miejsca zamieszkania, udzia w yciu politycznym oraz brak konfliktw z prawem. Poniewa nie istniej midzynarodowe regulacje prawne dotyczce integracji, poszczeglne kraje wypracoway odmienne polityki integracyjne. Niemniej prawo midzynarodowe chroni zasady rwnoci praw ekonomicznych, spoecznych i kulturowych oraz gwarantuje imigrantom takie same prawa cywilne i polityczne jak obywatelom kraju przyjmujcego, a take wolno od dyskryminacji i ksenofobii. Kraje przyjmujce winny dysponowa wystarczajc do przyjcia migrantw instytucjami: infrastruktur mieszkaniow, opiek zdrowotn, wiadczeniami socjalnymi, orodkami edukacyjnymi i systemem ochrony prawnej. Polska nie ma wystarczajco rozbudowanej i konsekwentnie realizowanej polityki integracyjnej. Kwestiami tymi zajmuje si Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej. Najwaniejsze problemy w procesie integracji imigrantw stanowi kwestie znalezienia mieszkania i pracy, a take nauczenia si jzyka polskiego. W Polsce yje liczna spoeczno Czeczenw. Wyrniaj si oni stylem bycia, wygldem. Mode kobiety nosz chusty na gowach i dugie skromne spdnice. Mczyni o ciemnej karnacji skry nie kojarz si ze sowiask urod. Z uwagi na jzyk rosyjski, ktrym si posuguj, potocznie nazywani s Ruskimi. Prawie wszyscy Czeczeni deklaruj si jako muzumanie sunnici. Czeczeni do Polski przyjedaj od ponad 10 lat pierwsi pojawili si wraz z rozpoczciem wojny rosyjsko-czeczeskiej w grudniu 1994 r. Pocztkowo napywao

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

ich do Polski niewielu. Poczynajc jednak od eskalacji wojny, ich liczba znaczco wzrosa. Czeczeni najczciej przyjedaj pocigiem z Kaukazu do polskobiaoruskiego przejcia granicznego w Brzeciu nad Bugiem na Biaorusi (okoo 92%). Po przybyciu do Polski, w przygranicznej miejscowoci Terespol, skadaj wnioski o azyl. Kierowani s wwczas przez funkcjonariuszy stray granicznej do orodka recepcyjnego dla uchodcw w Dbaku pod Warszaw, a pniej po dokonaniu wstpnych procedur azylowych, kierowani s do jednego z orodkw m.in. w Lublinie, omy, Biaymstoku, ukowie czy Czerwonym Borze. W 2007 r. Czeczeni zoyli ponad 9 tys. wnioskw o azyl polityczny w Polsce. Bya to najwiksza grupa wrd ogu azylantw w naszym kraju. Podobna sytuacja wystpia w 2009 r. , kiedy to okoo 5 tys. Czeczenw starao si o azyl. W tym roku wadze przyznay status jedynie 98 obywatelom Federacji Rosyjskiej. W tej grupie dominowali Czeczenii. Wedug danych Urzdu ds. Uchodcw i Cudzoziemcw w Warszawie w latach 20082010 4212 obywateli Rosji uzyskao zezwolenie na zamieszkanie w Polsce na czas okrelony (w 2010 r. 1379). Ogem w Polsce yje okoo 20 tys. uchodcw, tj. osb, ktre zoyy wniosek azylowy i uzyskay status uchodcy lub status osoby tolerowanej. Osobom tym pastwo gwarantuje prawo do legalnego pobytu w Polsce oraz otrzymywania pomocy. Status uchodcy otrzymuje jedynie okoo 3% starajcych si o azyl (w skali roku to okoo 2 tys. osb). Wikszo Czeczenw yjcych w Polsce posiada prawo do tzw. pobytu tolerowanego. Nie uprawnia on do zasiku, ale umoliwia legaln prac. Sytuacja taka powoduje, e wikszo Czeczenw dy do wyjazdu na Zachd Europy. Od samego pocztku wikszo z nich traktuje Polsk jako kraj tranzytowy. Wrd Czeczenw - obok osb, ktre uzna naley za ofiary wojny i jej nastpstw wielu jest takich, ktrzy wraz z caymi rodzinami opuszczaj z uwagi na due bezrobocie i bied swj zniszczony przez wojn kraj. Z tego wzgldu status uchodcy politycznego otrzymuje niewielki odsetek z nich. Czeczeni, ktrzy uzyskali status prawny uchodcy bd zezwolenie na pobyt tolerowany w Polsce, natrafiaj na szereg barier w procesie integracji. Po okresie ycia w warunkach wojennych i trudach ucieczki do Polski pojawia si u nich syndrom wyuczonej bezradnoci. Zdaniem Magorzaty Klepackiej, prezesa Centrum Inicjatyw Midzykulturowych z Warszawy: Oni rzeczywicie walcz, dopki mog. Tylko, e po przyjedzie do Polski zostaj zamknici w gettach, jakimi s orodki. Latami czekaj na urzdow decyzj o nadaniu statusu uchodcy lub ochrony uzupeniajcej, ktre

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

pozwalaj zacz normalne ycie. Bez niego nie maj prawa do pracy i s skazani na bezczynno. pi do poudnia, snuj si po orodku i nawet nie wiedz, jaki jest dzie. Popadaj w marazm i depresj. Przyzwyczajaj si, e nic ju od nich nie zaley. Nie wiedz, co i jak zaatwi, a do tego nie znaj polskiego. Musz opiera si na pomocy pastwa i takich organizacji jak nasza. Wycigaj rk po t pomoc raz, drugi, a potem ju nie potrafi inaczej. Prawdziwy problem rozpoczyna si jednak wwczas, gdy nadejdzie szczliwy dzie, kiedy Czeczeni otrzymaj status uchodcy. Wedug polskich przepisw d opiero wtedy zaczyna si program integracyjny. W takich sytuacjach najczciej jest ju za pno, eby co zmieni. Czeczeni s nieprzygotowani do tego, eby opuci orodek i zacz normalne ycie. Musz to jednak zrobi z dnia na dzie. Trudno polega na tym, e w orodku uchodca dostaje wszystko co jest mu niezbdne do przeycia. Po jego opuszczeniu nadchodzi katastrofa. Zostaj bez niczego. Teoretycznie na decyzj polskiego urzdu uchodcy powinni czeka p roku, ale czekaj i dwa -trzy lata. Sabo lub wcale nie mwic po polsku, nie mog znale pracy, wic nie sta ich na mieszkanie, nawet jeli po wielu trudnociach je znajduj. Wielu z nich ponownie wraca do orodka dla uchodcw i wynajmuje tam pokj. W tej sytuacji bez odpowiedniego programu integracji szanse na wyrwanie si z bdnego koa s niewielkie. W tym konkretnym przypadku naleaoby zmieni w sposb zasadniczy program integracyjny. Winien on zaczyna si od razu po przybyciu do orodka. Pomoc naleaoby uzaleni od tego, czy dana osoba faktycznie podejmie starania w celu poprawy swojej sytuacji. W innym przypadku wsparcie jest pozorne i z reguy nieefektywne. Przebywajcym w obozach Czeczenom potrzebna jest intensywna nauka jzyka polskiego i staa terapia psychologiczna. Zdaniem dziaaczy organizacji pozarzdowych, ktrzy zajmuj si pomoc dla uchodcw w Polsce, naley dy do tego, by uchodcy nie mieszkali w orodkach zamknitych. Winni oni by kierowani do samodzielnych mieszka w tanich blokach, tak jak jest to np. w Szwecji. W kraju tym nie ma zamknitych orodkw. To wane, by uchodca i jego rodzina mogli prowadzi samodzielne gospodarstwo domowe, wwczas musz dba o swoje mieszkanie, a nie y w kochozie, ktry jest wszystkich, czyli niczyj. Brakuje rodkw i wysikw na rzecz integracji uchodcw. T luk wypeniaj gwnie organizacje pozarzdowe finansowane na podstawie konkretnych projektw. Cz z nich si koczy, cz zaczyna. Nie ma gwarancji stabilizacji finansowej, kontynuacji pomocy i cigoci takiej pracy dla dziaaczy tych organizacji. Domagaj si oni take

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

abolicji dla uchodcw i cudzoziemcw przebywajcych nielegalnie w Polsce. Padaj liczby od 40 do 400 tys. osb. 26 czerwca 2011 r. prezydent podpisa ustaw o zalegalizowaniu pobytu niektrych nielegalnych imigrantw w Polsce. Abolicja skierowana jest do tych, ktrzy przebywaj w kraju nieprzerwanie od 20 grudnia 2007 r. Przy poprzednich dwch abolicjach (w latach 2003 i 2007) obowizywaa bardzo skomplikowana procedura legalizacyjna, obecnie natomiast powinien wystarczy paszport z piecztk wjazdow do Polski. Wedug szacunkw MSWiA skorzysta z tej procedury kilkanacie tysicy imigrantw. W szczeglnej sytuacji s dzieci czeczeskie, ktre winny rozpocz bd kontynuowa nauk w polskich szkoach. W 2010 r. uczyo si 8 tys. obcokrajowcw. 650 z nich to mali uchodcy, w wikszoci Czeczeni. Bez dobrego programu integracji szanse na wyrwanie si z bdnego koa s niewielkie. Polska niejako na wasne yczenie produkuje sobie margines spoeczny. Czeczeni, jeli nie powrc do swych ojczystych stron lub nie wyjad nielegalnie na Zachd, uzalenieni bd na og w sposb trway od pomocy spoecznej. Taki stan rzeczy jest niezgodny z istot procesu integracji.

Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5