Autor: prof. dr hab.

Jadwiga Kiwerska

11

wrzenia

2001

r.

Konsekwencje

dla

Ameryki
Nie byo wydarzenia w ostatniej dekadzie o wikszym wpywie na sytuacj midzynarodow ni atak terrorystyczny na Ameryk. Popularna jest nawet opinia, e wyznaczy on waciwy pocztek XXI wieku, zmuszajc burzc ukazujc rzdy do reguy do wiatu skal zagroenia, kolejnoci znalezienia i zasady silnych

szczeglnych rodkw zaradczych, a w dalszej ustalone wspdziaania, doprowadzajc

zawirowa na arenie midzynarodowej. Nie ma te wtpliwoci, e atak al Kaidy na Stany Zjednoczone przesdzi o kierunku i charakterze Nr 66/ 2011 070911 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut NaukowoBadawczy, Pozna zagranicznej. amerykaskiej Wynikao to z faktu, polityki e 11

wrzenia 2001 r. Amerykanie przeyli trudny do wyobraenia szok. Nie chodzio tylko o tragizm sytuacji: dramatyczn skal zniszcze, liczb tego ofiar, spektakularno wydarzenia.

Uderzenie na Nowy Jork i Waszyngton pogrzebao iluzj Amerykanw, e ich kraj to bezpieczna forteca, odgrodzona dwoma oceanami i chroniona bezprecedensow by w sensie potg militarn. Nawet atak o

Redakcja: Joanna DobrowolskaPolak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Japoczykw 7 grudnia 1941 r. na Pearl Harbor psychologicznym wydarzeniem znacznie mniejszej doniosoci, gdy stao si

to na peryferiach amerykaskiego terytorium de facto na obszarze zamorskim. Tym dlatego razem uderzono ktre na w serce Ameryki i Amerykanie stracili przez poczucie

bezpieczestwa, ale te

dziesiciolecia polityk

okrelao ich stosunek do wiata zewntrznego, wpywao W amerykask do ich zagraniczn. si zamian wiadomoci dla z Stanw walk z

wkroczy strach i spowodowa, e terroryzm sta najwikszym Tak tak To wyzwaniem jak teraz wojn Zjednoczonych. komunizmem, polityki. kiedy

terroryzmem w

uczyniono treci i priorytetem amerykaskiej polityka uksztatowana atmosferze publicznego gniewu, opierajca si na rozbudzonych przez zamachy lkach pisa pniej Zbigniew Brzeziski. Stany upokorzone. potga nie Zjednoczone Zamachowcy moe zostay atakujc ochroni te gboko Trade World

Center i Pentagon pokazali, e nawet najwiksza najbardziej niezwykle ale te ta si potrzeba wic spektakularnych symboli swej dominacji. By to cios w sensie psychologicznym bolesny, wywoujcy Georgea niemal zmuszajcy potrzeb Busha. do rewanu. I refleksji,

rewanu staa si motorem dziaa administracji W. Zdecydowano podj natychmiast si z walk. Ameryka

zostaa ugodzona przez islamskich terrorystw i postanowia nimi rozprawi. Doskonale wyczuwajc spoeczne nastroje uraonej dumy i utraty poczucia bezpieczestwa, niemal z dnia na dzie Bush sta si dowdc i wojennym prezydentem, podejmowania zdeterminowanym ryzyka, silnym i gotowym do politycznie.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

Zniszczenie i wyeliminowanie terroryzmu stao si dziejow misj administracji Busha, niemale wyznaczon mu przez Boga. Zreszt atak na Ameryk, jego charakter i spektakularno, wiata. wywoa take yw reakcj i Pocztkowo dominowao wspczucie

solidarno z Amerykanami. Uwiadomiono sobie skal zagroenia, ktremu nie opara si nawet najwiksza potga militarna. Mona bez przesady powiedzie, wrzeniu poparcia, powszechnego dziaa fundamentalnego e Stany r. Zjednoczone i zyskay we do byo oraz traktatu 2001 bezprecedensowy tego adunek niemale

zrozumienia Efektem odruchu

gotowoci

wspdziaania.

solidarnoci

uzyskanie przez Waszyngton akceptacji ONZ dla antyterrorystycznych art. 5 bezprecedensowe wprowadzenie w ycie przez NATO waszyngtoskiego mwicego o wzajemnej obronie (jeden za wszystkich, wszyscy za jednego). Do tworzonej (koalicji Europy, poczwszy aciskiej Pakistanie precedensu. Administracja ogromn sytuacji Utrzymanie przynajmniej paszczyzny szans dla tej Busha stana czego wic przed wykorzystania stworzenia wsplnoty dramatycznej dobrego, lub pewnej jednym z ad hoc koalicji si i poparcia inne dla USA antyterrorystycznej), take jej a od i Rosji obok caej

przyczyy

pastwa, republik,

byych na

poprzez Chiny, kraje arabskie, pastwa Ameryki Australi, Indiach zaiste i bez skoczywszy. Sytuacja

ksztatujcego nowy model stosunkw na wiecie. dziaania byo zagospodarowanie wsppracy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

najwikszych wyzwa dla Waszyngtonu. Chodzio nie tylko o umocnienie ale rwnie wizi o USA z sojusznikami, utwierdzenie czyli

skutecznego przywdztwa amerykaskiego,

takiego, ktre uwzgldnia wspprac i opiera si na zasadach akceptowanych przez wszystkie strony, potwierdzenie prymatu Ameryki, jako pastwa wzbudzajcego zaufanie i podziw, a nie przeraajcego i odrzucajcego. Z dzisiejszej perspektywy mona powiedzie, e administracja G. W. Busha tej szansy nie wykorzystaa. Co wicej, spowodowaa, e Stany na jak Zjednoczone sytuacj Ameryka zmarnoway wielki kapita zaufania i ogromne moliwoci oddziaywania Sia moralna, j midzynarodow. deprecjacji,

posiadaa we wrzeniu 2001 r., ulega ogromnej zastpiy do powszechne uczucia niechci i wrogoci. Dlaczego tak si stao? W duym stopniu dlatego, e ekipa i Busha, prowadzc kolosalne A wojn z terroryzmem, strategiczne popenia bdy przecie

taktyczne.

paradoksalnie dziaaa w jak najlepszej wierze. Jeszcze uderzenie w padzierniku 2001 r. wojsk amerykaskich na Afganistan, gdzie ukrywa si odpowiedzialny za atak na Ameryk czoowy terrorysta Osama bin Laden, zyskao powszechn akceptacj w wiecie. Z tej zwyciskiej jak si wwczas wydawao - fazy wojny z terroryzmem administracja potencjau Busha wycigna wniosek z o nieograniczonych moliwociach amerykaskiego tego

militarnego.

Wychodzc

zaoenia, a take z przekonania, e walka z terroryzmem, ktremu z powodu rewolucyjnej polityki zagranicznej wyrosej na fanatyzmie i

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

nienawici zupenie bowiem

obcy

jest

kompromis, dokonano doktryna realn

wymaga niemale Busha, opcj

nowej

strategii, miaa

rewolucji w stosunkach midzynarodowych. Taki charakter jako dopuszczajca bardzo

militarn w polityce, zakadajca odejcie w razie potrzeby od dziaa multilateralnych na rzecz jednostronnych oraz moliwo prowadzenia zbrojnych akcji prewencyjnych, a wszystko dla realizacji Nowa tak bya celu gwnego promowania stawiajc amaa siy i demokratycznych wartoci. amerykaska na zasady strategia adu wic wyranie te czynnik militarny

dotychczasowe arogancji. spoecznoci

midzynarodowego, ostr reakcj si

manifestacj Spowodowaa

amerykaskiej

midzynarodowej.

Obawiano

amerykaskiej hegemonii, wizji wiata, w ktrym Ameryka bdzie decydowaa, kto jest zagroeniem i jakie podj dziaania. Niezwykle krytycznie zareagowali Ameryki. W niektrzy tym europejscy ta sojusznicy niemale przypadku

konfrontacyjna wobec Waszyngtonu postawa bya wyrazem buntu Europy przeciwko amerykaskiemu przywdztwu, odreagowaniem utajonych urazw i kompleksw manifestacji byo wobec Ameryki, w wreszcie w prb Efektem ukadzie wany skutki Saddama autonomii dziaaniu.

bezprecedensowe

zaamanie

transatlantyckim, Dramatyczn zbrojna USA w

stanowicym i

przecie w na

czynnik amerykaskiej pozycji w wiecie. brzemienn Uderzajc manifestacj doktryny Busha bya interwencja Iraku. Husajna w marcu 2003 r. Ameryka dziaaa jednak w pewnym osamotnieniu, bez mandatu ONZ oraz

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

solidarnego

wsparcia

NATO,

przy

zdecydowanym

sprzeciwie np. Francji, Niemiec i Rosji. Bya te krytykowana przez wikszo europejskiej i wiatowej ktre dziaa z opinii w publicznej. arbitralny, Narastaa siowy i powszechna niech do Ameryki jako mocarstwa, sposb sprzeczny obowizujcymi zasadami. Irak

okaza si te jednym z najwikszych bdw administracji Busha, nawet zakadajc suszno niektrych Obnay motyww interwencji irackiej. i bowiem niekompetencj, nieudolno

nadmiar pobonego yczenia autorw operacji. Podwaona politykw, ulega spotgoway nasilajce Afganistanie. nie jest zostaa ale przede wiarygodno wszystkim w Ameryki, profesjonalizm jej sub specjalnych, szczero nadwereniu Wraenia te procesie w kolos pewn reputacja supermocarstwa.

niepowodzenia si ju tak walki e silny,

stabilizowania sytuacji w Iraku, a nastpnie rebeliantw amerykaski napawao Poczucie,

satysfakcj, ale i rodzio ch spoytkowania tego faktu. Inne mniejsze potgi oraz rne pastwa, pragnce dobijajce o si wikszego spraw swe w nowe udziau w decydowaniu porzdku wiecie lub

zademonstrowa

moliwoci,

otrzymay wany sygna: Ameryka nie jest ju tak potna, jak mylelimy. Dopenieniem byo obnienie tak to, wywoane zostao negatywnych Stanw moralnie konsekwencji Zjednoczonych sytuacjami, pastwa rang i prestiu

wtpliwymi co byo

jak Guantanamo i Abu Ghraib. Zakwestionowane wanym na atutem jego amerykaskiego, wpywajcym

autorytet w wiecie soft power, czyli pewne

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

wartoci Efektem

zasady si

charakteryzujce deprecjacja roli

Ameryk. USA w

staa

wiecie, ale te eskalacja terroryzmu i chaosu w rnych czciach globu. Dla peni obrazu trzeba jednak doda, e osabienie pozycji USA w wiecie byo rwnie wynikiem ostatniej nowej konstelacji zaszy geopolitycznej. zmiany w W dekadzie porzdku Busha,

midzynarodowym, komplikujce sytuacj Stanw Zjednoczonych. Administracja skoncentrowana na walce z terroryzmem, ktrej podporzdkowaa inne priorytety swej polityki, niezbyt skutecznie i bez potrzebnej determinacji na te zmiany reagowaa. A zatem byo to pojawienie si nowych potg, ktrych pozycj okrela przede wszystkim potencja gospodarczy Chiny, Indie, Unia Europejska. Wzmacniaa sw si polityczn (i militarn) Rosja, na swj sposb gronymi jawiy si Iran i Korea Pn. Z kolei Ameryka aciska stawaa si nie tylko coraz bardziej lewicowa, ale i antyamerykaska. zrnicowanych i swoje W potg tym Ameryka nowym tracia to wiecie rang koniec Coraz

hegemona, zdolnego narzuca swj punkt widzenia rozwizania, przychodzio oznaczao w Stanom saba jednobiegunowego trudniej ukadzie (problemy bezwzgldne si coraz porzdku wiecie.

Zjednoczonym ranga USA

sprawczo oddziaywa na bieg spraw. Nawet w transatlantyckim z przeforsowaniem wyznaczniki silniejsza, potgi miaa amerykaskiego amerykaskiej zwikszone

punktu widzenia w NATO). I to pomimo tego, e pozostay znaczce. Jednak konkurencja stawaa te ambicje polityczne.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7

Wnioski, rzeczywistej jednoznaczne zdolno rozwizywania umiejtno zdolno Stany moralnej

jakie sytuacji,

pyny wydaway si sytuacji

z si w

ogldu do

zmniejszya problemw,

amerykaska wiecie, skutecznego i wsplnej sobie. swej element

ksztatowania

przezwyciania wyzwa. Ameryka zatracia te tworzenia koalicji realizacji celw, natomiast zyskaa niebywa budowania siy, koalicji straciy stanowicej tosamoci skrywany sta Ekipa si Busha pod przeciw wiele wany ze Zjednoczone

amerykaskiej Antyamerykanizm antybushizm powszechnym.

politycznej. okreleniem niemal wic

zjawiskiem zmarnowaa

szans, przed jak stana po 11 wrzenia 2001 r., zbudowania czego dobrego i konstruktywnego na owym wielkim poparcia adunku oraz politycznego i ludzkiego wszystkim solidarnoci, aby jakie

wyzwoli atak terrorystyczny na Ameryk. Przede zmarnowaa okazj, umocni amerykaskie przywdztwo w wiecie. Smutne to konstatacje, jakie nasuwaj si przy okazji 10tej rocznicy zamachu na World Trade Center i Pentagon.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 8

Nr 66 / 2011 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut NaukowoBadawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyszego oraz Stowarzyszenie Instytut Zachodni.

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

WYDAWNICTWO INSTYTUTU ZACHODNIEGO: J. Dobrowolska-Polak, Ludzie w cieniu wojny. Ludno cywilna podczas wspczesnych konfliktw zbrojnych, Pozna 2011; A. Sakson, Od Kajpedy do Olsztyna. Wspczeni mieszkacy byych Prus Wschodnich: Kraj Kajpedzki, Obwd Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Pozna 2011; M. Tomczak, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy metody finanse, Pozna 2010; P. Eberhardt, Migracje polityczne na ziemiach polskich (1939-1950), Pozna 2010; Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; T. Budnikowski, Bezrobocie wyzwaniem wspczesnoci, Pozna 2009; M. Goetz, Atrakcyjno klastra dla lokalizacji bezporednich inwestycji zagranicznych, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polskoniemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M. Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 9

w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 10