Autor: dr Marta Gtz

Szczyt Gospodarczy Polska-Niemcy. Polskie inwestycje w Niemczech

Cho kapita polski lokowany w formie inwestycji bezporednich zainteresowanie w Niemczech stanowi na tle caoci odpywajcego do Europy kapitau zaledwie kilka procent, rynkiem niemieckim wrd potencjalnych polskich inwestorw jest bardzo due. Atrakcyjno tego rynku powinna by jednak wzmocniona odpowiednimi dziaaniami ze strony polskich instytucji wspierania inwestycji, a sam proces internacjonalizacji lepiej monitorowany nie tylko dla potrzeb bada naukowych, ale przed wszystkim w zwizku z waciwym jego kierowaniem dla samych zainteresowanych uczestnikw procesu i decydentw. 20 czerwca 2011 r. w Auli Gmachu Gwnego Politechniki Nr 63/ 2011 220611 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna Warszawskiej odby si Szczyt Gospodarczy Polska-Niemcy. Na zaproszenie prezydenta Pracodawcw RP A. Malinowskiego oraz prezydenta Polsko-Niemieckiej Izby Przemysowo-Handlowej P. M. liwickiego wydarzenie uwietnili polski wicepremier, Minister Gospodarki W. Pawlak oraz wicekanclerz, Minister Gospodarki i Technologii Republiki Federalnej Niemiec P. Rssler. Szczyt zaplanowano jako istotny czynnik w budowaniu relacji Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki polityczno-biznesowych Polski i Niemiec. Jego celem byo podsumowanie obowizujcego od 17 czerwca 1991 roku Traktatu, a take ocena stosunkw gospodarczych obydwu krajw oraz nakrelenie kierunkw wsppracy i wypracowanie

rekomendacji na wsplne posiedzenie rzdw1. Cho podczas szczytu specjalny panel dedykowany by wanie inwestycjom, rozwaania koncentroway si, jak wynika z doniesie medialnych, gwnie na niemieckich inwestycjach w Polsce, a nie co z racji skali zjawiska wydaje si oczywiste na inwestycjach polskich w Niemczech. Niemniej jednak warto im take powici chwil uwagi. Rozmiar polsko-niemieckich powiza gospodarczych jest rzeczywicie imponujcy. Oglnie mona zaoy, e od kontaktw handlowych z Niemcami zaley jakie 10% polskiego PKB ocenia J. Jerger, dyrektor Instytutu Bada nad Gospodarkami w Ratyzbonie2. Europy rodkowej na uniwersytecie W 2010 r. co czwarty (25%) polski produkt

eksportowy trafia do Niemiec. Z kolei jedna pita (21,6%) polskiego importu pochodzia z RFN. Niemcy od lat dominuj te polski pejza bezporednich inwestycji. Tylko w latach 2007-2009 byo to 6,7 mld euro z Niemiec, czyli prawie jedna pita wszystkich zagranicznych inwestycji na terenie RP. Jednak we wzajemnych polsko-niemieckich stosunkach wyrane jest zjawisko asymetrii i to nie tylko w zakresie handlu (polski eksport do Niemiec to okoo 25% caego wolumenu, co stanowi zaledwie 3% niemieckiego importu), ale take w sferze inwestycji bezporednich. Podczas gdy Niemcy s jednym z najwikszych inwestorw w Polsce, polskie inwestycje w Niemczech szacowane s na jedynie 0,5-0,7 mld euro3. Dlatego niwelowanie tej asymetrii powinno si odbywa poprzez zwikszenie obecnoci polskiego kapitau na tamtejszym rynku. Analizujc dokadniej tendencje odpywu kapitau z Polski do Niemiec, naley podkreli jego znaczne fluktuacje4. Skala
1

http://www.szczytgospodarczy.pl/?p=szczyt/. Niemiecka lokomotywa gospodarcza cignie do gry polski PKB, Dziennik.Gazeta Prawna z 10.12.2010. 3 B. B r o c k a P a l a c z, Ekonomiczne determinanty polskiej obecnoci gospodarczej na rynku niemieckim, w: J. Olszyski (red.), Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Gospodarki i przedsibiorstwa w procesie integracji, Warszawa 2010, s. 133. 4 Dane statystyczne NBP: Dane roczne - Polskie inwestycje bezporednie za granic. Opracowanie wasne.
2

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

inwestycji wahaa si bowiem od ponad 53 mln euro wycofanych w 2005 r. do ponad czterokrotnie wicej wysanych w dwa lata pniej (217 mln w 2007 r.). Udzia Niemiec w kapitale odpywajcym z Polski do Europy ulega w okresie 1996 -2009 znacznym wahaniom i oscylowa miedzy 1,18% w 2006 r. a 73,4% w 1997 r. (abstrahujc od sytuacji, gdy kapita by wycofywany z Niemiec i wraca do Polski). Jeli idzie o wartoci skumulowane kapitau polskiego za granic, to wyran cezur stanowi rok 2006, kiedy odnotowano zdecydowane odbicie stanu polskich inwestycji. Skumulowany kapita ulokowany w Niemczech stanowi jednak uamek caoci inwestycji polskich za granic. Co ciekawe, stan inwestycji polskich w Niemczech ze wzgldu na ich warto nie ulega systematycznemu przyrastaniu. Zmienia si on bowiem (nie tylko wzrasta), malejc midzy innymi w latach 1997, 1999, 2001, 2002, 2005. Biorc pod uwag stan kapitau polskiego ulokowanego za granic, to wartoci przypadajce na Niemcy wahay si od ok. 2,5% do 26% udziau. Najwiksze znaczenie, na tle kapitau ulokowanego w Europie, mia kapita skumulowany w Niemczech w 1997 r., najmniejsze w 2002 r.. W 2009 r. cao kapitau ulokowanego w Niemczech wyniosa niecae 5% inwestycji polskich w Europie. Tak znaczne fluktuacje w zakresie stanu inwestycji wiadcz zarwno o wielokierunkowych, dynamicznych przepywach Polska-Niemcy (kapita napywa i by wycofywany), jak i o duej aktywnoci na innych kierunkach geograficznych w Europie. Cho zjawisko inwestowania bezporedniego za granic jest wrd polskich firm nadal na etapie pocztkowym, to dotychczasowe badania przeprowadzone w tym wzgldzie wskazuj, e zagranicznych, wrd gwnych motyww podejmowania tego nisze jednostkowe koszty pracy, blisko rodzaju aktywnoci dominuj: wielko i potencja rynkw klientw, konsolidacja w ramach brany czy moliwo szerszej ekspansji eksportowej na nowe rynki. Wedug KPMG warto polskich BIZ w Niemczech na koniec 2008 r. wyniosa ponad 591 mln euro. Badanie orodka

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

z UMK5 spek z udziaem polskiego kapitau prowadzcych dziaalno na terenie RFN dowodzi, e najsilniej pozytywnie na rozwj przedsibiorstwa na rynku niemieckim wpywaj: wsppraca z sieci kooperantw, popyt na miejscowym rynku, kwalifikacje pracownikw technicznych, kompetencje kierownikw najwyszego szczebla oraz image (wizerunek) przedsibiorstwa. Zaskoczeniem moe by mae znaczenie przypisywane nowoczesnoci wyposaenia technicznego6. Gwnymi czynnikami ograniczajcymi rozwj s koszty pracy, regulacje w zakresie prawa pracy, system podatkowy. Inwestycje dokonywane przez polskie podmioty w Niemczech wi si z przejmowaniem ju istniejcych firm, co zapewnia odpowiedni pozycj pocztkow na trudnym rynku. Wiele firm dziaa w regionach przygranicznych Brandenburgii czy Berlinie i kooperuje z tamtejszymi podmiotami. W krajach zachodnich Niemiec Bawarii, ale przede wszystkim Nadrenii Pnocnej-Westfalii lokuj si z kolei dynamiczne, mode i konkurencyjne firmy. Zauwaalny od kilku lat trend wzrostowy wartoci polskich inwestycji zagranicznych pozwala sdzi, e w perspektywie dugookresowej zostanie on utrzymany. W opinii ekspertw inwestycje polskich firm za granic wynikaj te z waciwego wykorzystania moliwoci, jakie niesie kryzys gospodarczy na wiecie. Trudno jednak teraz wyrokowa, czy wzmoona
5

W. Karaszewski (red.), Bezporednie inwestycje zagraniczne polskich przedsibiorcw, Toru 2008. Autorzy wyranie zaznaczaj trudnoci zwiazanez pozyskaniem niezbdnych informacji w tym wzgldzie: Identyfikacja penej listy adresowej przedsibiorstw z udziaem kapitau polskiego okazaa si niezwykle trudna, eby nie powiedzie niemoliwa. Polskie agendy rzdowe, podobnie jak Ambasada w Berlinie, odmwiy udostpnienia posiadanych w tym zakresie informacji. Przeprowadzone rozeznanie pozwala przypuszcza, e adna z nich nie posiada penych informacji o dziaalnoci podmiotw z polskim kapitaem w tym kraju. rda niemieckie te nie podaj takich informacji. Bundesbank, jako jedyna instytucja monitorujca napyw kapitau, dysponuje danymi o najwikszych przedsibiorstwach z kapitaem polskim w RFN, jednak uznajc posiadane dane za poufne take nie udzieli zgody na ich udostpnienie. (...) jako, e podmioty gospodarcze prowadzce dziaalno na terenie RFN s zobowizane do czonkostwa w izbie przemysowo-handlowej, zwrcono si z prob do takich jednostek na terenie landu Nadrenia Pnocna Westfalia, s. 24, 25. 6 K. D u g o c k a, Rozwj polskich przedsibiorstw bezporedniego inwestowania w Republice Federalnej Niemiec, w: W. Karaszewski (red.), op. cit., s. 279-301.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

aktywno polskiego biznesu wynika tylko z epizodycznych, zewntrznych czynnikw, czy jest to ju stay trend7. Wyniki analiz KPMG z koca 2010 r. sugeruj znaczny wzrost zainteresowania inwestowaniem przez polskie firmy wanie w Niemczech. Z ankiet wynika, e Niemcy ze 158 wskazaniami s najlepszym miejscem do robienia biznesu i wyprzedzaj drug na licie Ukrain 49 wskaza8. Oprcz stricte inwestycji bezporednich, polegajcych gwnie na przejmowaniu nad Odr istniejcych rozpoczo byy firm, wielu gownie dziaalno polskich potrzeb gospodarcz Takie

przedsibiorcw, dokonujc w ten sposb internacjonalizacji. inwestycje motywowane (koniecznoci) obejcia istniejcych barier restrykcji na rynku usug i zamknitego dostpu do rynku pracy. W zasadzie mona przypuszcza, e nie doszoby do uruchomienia przedsibiorczoci na terenie RFN przez Polakw w tak znacznym stopniu, gdyby nie wspomniane ograniczenia zaostrzone warunki9. Podstaw internacjonalizacji stanowio de facto pewne negatywne bodcowanie. Jednoczenie, w opinii ekspertw, nie naley oczekiwa, e upywajcy w 2011 r. okres przejciowy na niemieckim rynku pracy i postpujca liberalizacja usug w UE bd miay rewolucyjny wpyw na dziaalno polskich podmiotw. Sztywny rynek pracy bdzie zniechca do jej podejmowania. Prawdopodobnie nie spadnie liczba aktualnie dziaajcych firm, cho mniej moe by nowo rejestrowanych; obroty przedsibiorstw powinny wzrosn10.

Polskie firmy inwestuj zagranic , wypowiedzi P. Rogowieckiego, eksperta Pracodawcw RP z 20.09.2010. 8 Polska szkoa inwestowania szturmuje niemieck twierdze, Dziennik.Gazeta Prawna z 07.11.2010, badanie rynek przyszoci wg polskich biznesmenw przeprowadzono wrd 100 przedsibiorcw, ktrzy mogli wskaza trzy rynki , przyznajc za pierwsze miejsce 3 pkt, za drugie 2 pkt, za trzecie jeden punkt. 9 J. W y s z k o w s k a - K u n a, Foreign Direct Investment in the Service Sector Flowing from Poland and into Poland in Light of Poland's Accession to the European Union, Comparative Economic Research vol. 11, no 4/2008, University of d, s. 30. 10 J. W y s z k o w s k a - K u n a, op.cit., s. 31.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

Wydaje si, e na obecnym etapie (Polska wci jest krajem na dorobku, rozwijajcym si) w relacji z dobrze rozwinitym, dojrzaym rynkiem Niemiec, raczej nie grozi Polsce proces delokalizacji O czasowym (przenoszenia braku takiego dziaalnoci zagroenia gospodarczej)11. dla gospodarek

transformacji systemowej mwi te inne badania dotyczce caego regionu Europy rodkowo-Wschodniej12. Nie wykluczaj go wszake w dalszej przyszoci, gdy kraje te bd traciy typowe przewagi konkurencyjne niskie koszty produkcji. Z pewnoci jednak w relacji z gospodark Niemiec tak scenariusz dla Polski jest mao prawdopodobny. Dotychczasowe badania wskazuj jednak, e inwestorzy dotychczasowe pastwowych wsparcie uznaj za ze strony polskich
13

instytucji jakiej

niewystarczajce .

Pomoc

oczekuj sprowadza si do: dostarczania informacji o warunkach inwestowania w wybranych krajach, pomocy w znalezieniu partnerw zapewniania biznesowych dobrego oraz klimatu w negocjowaniu dla inwestycji warunkw poprzez inwestowania z wadzami poszczeglnych krajw, a take utrzymywanie dobrych stosunkw politycznych. W polityce wspierania BIZ wrd krajowych podmiotw wyrni mona bowiem trzy etapy14. Pierwszy obejmuje dziaania zwizane z liberalizacj przepyww kapitaowych, drugi pasywnej promocji,
11

polega

na

zawieraniu

porozumie

unikaniu

Jak wskazuje przykad estoski, sytuacja negatywnego wpywu inwestycji na krajowe rozmiary produkcji i zatrudnienie moe mie miejsce, z tym e analizowane firmy kieroway inwestycje na zblione do siebie rynki otwy, czy Litwy: U. V a r b l a n e, R. T n u, E. R e i l j a n, R. J r i a d o , Estonian outward foreign direct investments, Tartu Univeristy Press 2001, Working paper series, s. 52. Badania woskie z kolei nie potwierdzaj takiego negatywnego wpywu: D. C a s t e l l a n i, I. M a r i o t t i, L.P i s c i t e l l o, The impact of outward investments on parent company's employment and skill composition, Evidence from the Italian case, Structural Change and Economic Dynamics 19 (2008), s. 81-94. 12 M. S v e t l i c i c, M. R o j e c, Facilitating transition by internationalization, Outward direct investment from Central European Economies in Transition, Ashgate 2003, s. XXII 13 W. K a r p i s k a - M i z i e l i s k a, T. S m u g a, Determinanty bezporednich inwestycji polskich przedsibiorstw na rynkach zagranicznych, Gospodarka Narodowa nr 9/ 2007, s. 43. 14 K. K a l o t a y, Outward FDI from Central and Eastern European Countries, Economics of Planning vol. 37, no 2, s. 141-172, DOI: 10.1007/s10644-0047506-z , s.166.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6

podwjnego opodatkowania i podpisywaniu umw o wzajemnej ochronie inwestycji, natomiast trzeci aktywnej promocji, obejmujcy np. granty, dotacje, pomoc na ekspansj za granic, funkcjonowanie agencji promocji, Polska ma, jak si wydaje, wci przed sob. Warto take rozway w przyszoci konstrukcj barometru (indeksu) umoliwiajcego systematyczny pomiar zachowa i nastrojw polskich przedsibiorcw dziaajcych lub/i planujcych podjcie inwestycji w Niemczech. Waciwy monitoring procesw gospodarczych na styku dwch krajw wydaje si jak najbardziej podany.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 7

Nr 63 / 2011 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

WYDAWNICTWO INSTYTUTU ZACHODNIEGO: J. Dobrowolska-Polak, Ludzie w cieniu wojny. Ludno cywilna podczas wspczesnych konfliktw zbrojnych, Pozna 2011; A. Sakson, Od Kajpedy do Olsztyna. Wspczeni mieszkacy byych Prus Wschodnich: Kraj Kajpedzki, Obwd Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Pozna 2011; M. Tomczak, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy metody finanse, Pozna 2010; P. Eberhardt, Migracje polityczne na ziemiach polskich (19391950), Pozna 2010; Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; T. Budnikowski, Bezrobocie wyzwaniem wspczesnoci, Pozna 2009; M. Goetz, Atrakcyjno klastra dla lokalizacji bezporednich inwestycji zagranicznych, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M. Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 8