Biuletyn specjalny nr 5 z okazji 20.

rocznicy podpisania polskoniemieckiego traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy

Autor: mgr Witold Ostant

Wsppraca regionalna w wietle traktatu o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy midzy Polsk a Niemcami z 1991 r.
Traktat polsko-niemiecki z 1991 r. sta si podstaw do rozwijania wsppracy midzy polskimi i niemieckimi regionami. Istotny wpyw na jego realizacj miay: reforma samorzdowa przeprowadzona w Polsce przez rzd Jerzego Buzka (stycze 1999 r.) i akcesja Polski do Unii Europejskiej (w maju 2004 r.). Wydarzenia te w duym stopniu wpyny na rozwj Polski, uwiarygodniy pozycj naszego kraju i wywoay daleko idce zmiany na rnych paszczyznach - szczeglnie prawnej, ktra Nr 62/ 2011 80611 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna determinuje niemal wszystkie pozostae dziedziny ycia. Zapisy traktatu zwizane ze wspprac samorzdow i regionaln zawarte s w artykuach 12-34. Zainteresowane strony zobowizay si m. in. do: partnerskiej wsppracy midzy regionami, wspierania Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki miastami, dziaalnoci gminami Komisji i innymi jednostkami do spraw terytorialnymi (w szczeglnoci na obszarach przygranicznych), midzyrzdowej wsppracy regionalnej oraz promowania idei tej wsppracy na forum odpowiednich gremiw europejskich, uzgadniania polityki w dziedzinie gospodarki przestrzennej poprzez wspprac transgraniczn na wszystkich szczeblach, pogbienia wzajemnych stosunkw na podstawie zawartych umw w sferze

zabezpieczenia spoecznego oraz w zakresie pracy i polityki socjalnej, wspierania wsppracy naukowej i i do technicznej, utrzymania zapobiegania zagroeniom rodowiska

naturalnych podstaw ycia rwnie w interesie przyszych pokole (pierwszoplanowe znaczenie w tej wsppracy naley nada ustaleniu i likwidacji obcie rodowiska na obszarach przygranicznych, w szczeglnoci w dorzeczu Odry oraz poprzez rozwijanie uzgodnionych strategii, dotyczcych regionalnej i midzynarodowej polityki ochrony rodowiska, rodowisku w celu zapewnienia trwaego, sprzyjajcego rozwoju

w Europie), wspdziaania w celu wzajemnego wiadczenia pomocy w razie klsk i cikich wypadkw, rozszerzenia pocze transportowych w ruchu powietrznym, kolejowym, drogowym oraz w egludze morskiej i rdldowej, usprawnienia i zharmonizowania pocze telekomunikacyjnych, wszelkich dziaa w celu popierania i uatwiania ruchu osobowego i turystyki, intensyfikowania i rozbudowywania wymiany kulturalnej we wszystkich dziedzinach i szczeblach (chciano np. urzeczywistnia i w peni wykorzystywa umow o utworzeniu i dziaalnoci instytutw kulturalnych), umoliwienia wszystkim zainteresowanym osobom penego dostpu do jzyka i kultury drugiego pastwa i popierania odpowiednich pastwowych oraz prywatnych inicjatyw i instytucji dziaajcych w tym zakresie, wsppracy i opieki nad europejskim dziedzictwem kulturowym (dbania o ochron zabytkw), wspierania wszechstronnych kontaktw osobistych midzy ich obywatelami (kwestia pojednania i poznania, szczeglnie osb modych - np. wymiana modziey), rozwijania wsplnych projektw ds. bezpieczestwa publicznego i opieki zdrowia. Realizacja ambitnych zaoe napotykaa powane problemy wynikajce z zapnienia cywilizacyjnego wschodnich landw (dawne NRD) oraz zachodnich wojewdztw Polski w stosunku do wysokorozwinitych pastw Europy Zachodniej. Realizacj ustalanych projektw komplikowaa koordynacja dziaa partnerw o rnych kompetencjach i potencjale (np.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 2

projekt

proponowany

przez

land

niemiecki

przyczyn

kompetencyjnych i finansowych nie by moliwy do realizacji przez polskie wadze wojewdzkie, czsto wymagao to od nich pozyskania dodatkowych rodkw z budetu pastwa). Rnice w potencjale finansowym wynikay z nadmiaru rodkw, jakimi dysponoway wschodnie kraje federacji wspierane przez rzd federalny w ramach wyrwnywania poziomu rozwoju. Od momentu zjednoczenia rzd federalny za pomoc rnych narzdzi finansowych, m. in. funduszy unijnych, przekaza na rzecz wschodnich landw ok. 1800-2000 mld euro, a do koca 2019 r., czyli tzw. drugiego pakietu solidarnociowego, kwota ta ma wzrosn do ok. 3000 mld euro). Strona Polska nie moga liczy na tak ogromny dopyw funduszy, co wykluczao udzia w duych projektach infrastrukturalnych, ktre proponowaa strona niemiecka. Dodatkowo pewne plany forsowane przez stron niemieck nie mogy by zrealizowane ze wzgldw politycznych, np. koncepcja budowy z terytorium RFN do Kaliningradu (w ramach wspierania infrastrukturalnych rozwiza euroregionu Pomerania) autostrady z obwodnic Szczecina i nowej linii kolejowej z pierwszej poowy lat dziewidziesitych XX w. Projekt mia by wspfinansowany przez stron niemieck z wykorzystaniem funduszy europejskich (500 mln ecu). Zacienienie wsppracy na poziome regionalnym utrudniaa rwnie konkurencja o inwestycje oraz wykwalifikowanego pracownika ssiadujcych ze sob po obu stronach granicy regionw - strona niemiecka (szczeglnie po wejciu Polski do UE) obawia si rwnie odpywu przedsibiorcw niemieckich do Polski, ktra jest atrakcyjniejszym pastwem dla inwestycji ni RFN ze wzgldu na rnice w opodatkowaniu osb cywilnych i prawnych oraz stosunkowo niskie koszty pracy. Przeszkod by niewtpliwie niewystarczajcy poziom wiedzy zwizany z brakiem znajomoci przepisw prawnych pastwa ssiedzkiego oraz funkcjonujce stereotypy, uprzedzenia oraz bariera jzykowa. Poowicznym sukcesem zakoczyy si nadgraniczne projekty zwizane z funkcjonowaniem Euroregionw (Nysa,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 3

Sprewa-Nysa-Bbr,

Pro

Europa

Viadrina

czy

Pomerania)

i projektw wspomagajcych koncepcje tzw. Euromiasta (GubenGubin, Frankfurt a. Oder-Subice czy Zgorzelec-Grlitz) na pograniczu polsko-niemieckim. W wikszoci przypadkw oczekiwania polskich mieszkacw regionw nadgranicznych zwizane z wykorzystaniem przez samorzd lokalny ssiedztwa bogatszego zaspokojone. nadgranicznych ssiada i Natomiast do rozwoju przezwycienia gospodarczego RFN z polskie zapnie nie zostay regionw nie jako infrastrukturalnych

mieszkacy

postrzegaj

pogranicze

interesujce miejsce do inwestycji i rozwijania biznesu, ale rdo taniej siy roboczej (sektor usug) czy weekendowych zakupw, ze szczeglnym uwzgldnieniem taszych paliw i wybranych produktw ywnociowych. Stosunkowo powoana na miarodajnym traktatu barometrem Polsko-Niemiecka sukcesw Komisja i poraek w dziedzinie wsppracy regionalnej moe by mocy Midzyrzdowa ds. Wsppracy Regionalnej i Przygranicznej. W ocenie Komisji pomimo upywu dwudziestu lat od podpisania traktatu nadal wiele powanych problemw czeka na rozwizanie, m.in.: usprawnienie transgranicznych pocze kolejowych (brak umowy o zasadach wsppracy w dziedzinie komunikacji kolejowej przez polsko-niemieck granic pastwow oraz modernizacji i elektryfikacji poczenia kolejowego BerlinSzczecin), rozszerzenie wsppracy polsko-niemieckiej w obszarze owiaty, szkolnej i pozaszkolnej wymiany modziey oraz szkolnictwa wyszego (np.: niewystarczajca pomoc instytucjom i organizacjom, w tym szczeglnie szkoom w Polsce i RFN, podejmujcym wysiki na rzecz wczania si w coroczne obchody Dnia Polsko-Niemieckiego), wprowadzenie uregulowa prawnych dotyczcych wymiany danych medycznych w ramach transgranicznej opieki nad pacjentami, polsko-niemieckiej umowy ramowej o wsppracy transgranicznej w dziedzinie ratownictwa medycznego, porozumienia midzy Komendantem Gwnym Stray Granicznej RP, Komendantem Gwnym Policji RP

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 4

a Dyrekcj Policji Federalnej o wsplnych patrolach, ktre bdzie obejmowa podmioty podejmujce dziaania transgraniczne w ramach wsppracy polsko-niemieckiej oraz umowy midzy Polsk a RFN o wsplnej poprawie sytuacji na wodach pogranicza polsko-niemieckiego przepywu i eglugi). Polska stojc przed ogromn szans skoku cywilizacyjnego powinna ze szczegln uwag podchodzi do najwaniejszego europejskiego partnera, jakim dla naszego kraju jest RFN. Pielgnowanie zapisw omawianego traktatu, poprzez dalsz jego realizacj moe przyczyni si w perspektywie rednio- i dugoterminowej do szybszego rozwoju obu pastw oraz przezwycienia czci problemw zarwno strukturalnych, jak i koniunkturalnych. Obserwujc wydarzenia ostatnich dwudziestu lat, mona zaoy, i blisze wspdziaanie oparte na dialogu i zrozumieniu, ktrego ramy wytyczy m. in. omawiany dokument, jest moliwe. Zblienia tego potrzebuj obaj partnerzy, istniejce szanse w tym przypadku s nieporwnywalnie wiksze ni zagroenia. Mona przypuszcza, i szczeglnie strona niemiecka (ktra posiada przewag technologiczn i kapitaow) wycignie wnioski z korzyci, jakie osigna Wielka Brytania i inne pastwa Europy Zachodniej, ktre np.: otwary swe rynki pracy dla spoeczestw nowo przyjtych do UE pastw z Europy rodkowo-Wschodniej. Naley rwnie mie nadziej, e w wymiarze regionalnym skutki wspdziaania zainteresowanych stron bd szczeglnie widoczne, stanowic przykad do naladowania przez innych partnerw europejskich. (ochrona przeciwpowodziowa, warunki

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 5

Nr 62 / 2011 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

WYDAWNICTWO INSTYTUTU ZACHODNIEGO: J. Dobrowolska-Polak, Ludzie w cieniu wojny. Ludno cywilna podczas wspczesnych konfliktw zbrojnych, Pozna 2011; A. Sakson, Od Kajpedy do Olsztyna. Wspczeni mieszkacy byych Prus Wschodnich: Kraj Kajpedzki, Obwd Kaliningradzki, Warmia i Mazury, Pozna 2011; M. Tomczak, Ewolucja terroryzmu. Sprawcy metody finanse, Pozna 2010; P. Eberhardt, Migracje polityczne na ziemiach polskich (19391950), Pozna 2010; Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; T. Budnikowski, Bezrobocie wyzwaniem wspczesnoci, Pozna 2009; M. Goetz, Atrakcyjno klastra dla lokalizacji bezporednich inwestycji zagranicznych, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M. Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl 6