Autor: doc.

Piotr Kalka

Unia Europejska wobec kryzysu finansw publicznych w Grecji

Grecja boryka si ju od wielu lat z kryzysem finansw publicznych. U podstaw tego kryzysu le dwie przyczyny. Pierwsza wyraa si w powstaniu w Grecji jednego z najbardziej kosztownych systemw emerytalnych w Europie, o czym decyduj stosunkowo niski wiek, w ktrym przechodzi si na emerytur, oraz do dugi okres ycia Grekw. Staj si oni emerytami w wieku 61,4 lat, przy czym kobiety doywaj rednio 82,6 roku, a mczyni osoby zatrudnione w
_

przecitnie 77,4 roku. Druga publicznym) z licznych

przyczyna to korzystanie przez pracownikw (zwaszcza przez sektorze przywilejw. Pracownicy sektora publicznego, obejmujcego
Nr 43 / 2010 240910 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna

siy roboczej, otrzymywali bonusy za punktualne przychodzenie do pracy, zwrot kosztw dojazdw i dodatkowe wolne dni od pracy. Faktycznie niemoliwe byo rozwizanie stosunku pracy z tymi pracownikami. Bonusy otrzymywali rwnie pracownicy i emeryci na Boe Narodzenie i Wielkanoc1. Unia Europejska zdaa sobie spraw z wystpowania kryzysu finansw publicznych w Grecji po raz pierwszy w 2004 r., gdy

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki

odkrya, e przekazywane jej przez wadze greckie dane statystyczne s systematycznie faszowane. Za te faszerstwa
1

Por. Grecy znowu strajkuj, bo rzd zmusza ich do duszej pracy, Gazeta Wyborcza z 16 VII 2010, s. 26; Chocholi taniec Greka Zorby, Dziennik. Gazeta Prawna z 2-4 VII 2010, s. A19.

Grecja winna by ukarana wysok grzywn, z czego jednak w Unii zrezygnowano, wychodzc z zaoenia, e naoenie grzywny zwikszy i tak wysokie wydatki budetowe tego pastwa. Politycy unijni uwaali jednoczenie, e uczestnictwo Grecji w strefie euro pozwoli jej zaoszczdzi na kosztach spaty dugu wielkoci 2-3% PKB, a tym samym wpynie na spadek wydatkw publicznych i deficytu budetowego. Tymczasem Grecy przeznaczali oszczdnoci na konsumpcj, a wic i dug publiczny si nie zmniejsza. Rwnoczenie Komisja Europejska wszcza w 2004 r. ze wzgldu na podawanie przez Grecj faszywych danych statystycznych postpowanie o naruszenie przez ten kraj traktatu o Wsplnocie Europejskiej2. Zostao ono po pewnym czasie przerwane, a wic Komisja okazaa si w swych dziaaniach mao konsekwentna. Faszerstwa danych statystycznych nie ustay jednak po 2004 r. Z czasem deficyt budetowy i dug publiczny przyjy takie rozmiary, e rzd grecki nie mg nie poinformowa o rzeczywistym stanie finansw publicznych swego kraju. W 2009 r. deficyt budetowy mia siga (wg wstpnych informacji) 12,7% produktu krajowego brutto, a dug publiczny _ 120%. Tylko w pierwszej poowie 2010 r. Grecja musiaaby zacign w celu obsugi swego zaduenia 40 mld euro nowych poyczek. Byoby to bardzo trudnym zadaniem, gdy greckie papiery dune oceniano bardzo nisko3. Procedury przewidziane w traktacie z Maastricht oraz w Pakcie Stabilizacji i Wzrostu, a majce na celu przeciwdziaanie powstawaniu nadmiernego deficytu budetowego, nie okazay si zatem skuteczne.

Por. Banken halfen bei Verschleierung von Schulden, http://www.faz.net; Grecka tragedia, europejscy widzowie, Gazeta Wyborcza z 6-7 III 2010, s. 18; H.-J. A x t, Odyssee einer Eigendynamik Wie aus dem GriechenlandSchock eine Euro-Krise wurde, Sdeuropa- Mitteilungen nr 3/2010, s. 15. 3 Por. Banken halfen...; Pi krajw, ktre mog pogry Europ, Dziennik. Gazeta Prawna z 12-14 II 2010, s. A9.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Wobec wystpienia w Grecji powanego kryzysu budetowego Unia Europejska zdecydowaa si na podjcie na pocztku 2010 r. pewnych do ostrych krokw wobec tego kraju. Zobowizaa ona rzd grecki do skadania Komisji Europejskiej co najmniej raz na trzy miesice sprawozdania ze swej polityki oszczdnociowej. Zacza analizowa plany antykryzysowe tego rzdu. Pierwszy z nich, stawiajcy sobie za cel doprowadzenie deficytu budetowego do poziomu 8,7% w 2010 r. oraz do 2,8% PKB w 2012 r., zosta zatwierdzony przez ministrw finansw strefy euro w lutym 2010 r. Przewidywa on podwyki podatkw, cicia w wydatkach budetowych, zamroenie zatrudnienia urzdnikw pastwowych oraz wprowadzenie grnych limitw uposae dla duo zarabiajcych4. W lutym 2010 r. Komisja Europejska, jak i niektre kraje czonkowskie (np. Francja), prboway wpyn na osignicie porozumienia w Radzie Europejskiej w sprawie pomocy finansowej dla Grecji5. Konsensu nie zdoano jednak uzyska zwaszcza na skutek postawy Niemiec. Staray si one rwnie przeciwdziaa, aby kwesti tej pomocy zaja si Rada Europejska na swym posiedzeniu w marcu 2010 r. Na takim stanowisku Republiki Federalnej zawayo kilka czynnikw. Kanclerz Merkel obawiaa si, e w przypadku pozytywnej dla Grecji decyzji rwnie i inne kraje bd chciay uzyska pomoc finansow. Zamierzaa take sprawdzi, czy pastwo to faktycznie realizuje plan oszczdnociowy. Dalszy czynnik to due zaniepokojenie sytuacj gospodarcz swego kraju, jakie wykazywaa wwczas niemiecka opinia publiczna. Sytuacja ta jest nieatwa, co stanowi konsekwencj midzynarodowego kryzysu finansowego. Tempo wzrostu gospodarczego sigao w 2009 r.
4

Por. EU kontrolliert Griechenlands Finanzen, Kieler Nachrichte z 4 II 2010, s. 1. Banken halfen...; Greece faces EU grilling over catastrophic deficit, http://www.dw-world.de; Grek financial crisis causes euro to hit fiveyear low, http://www.dw--world.de 5 Por. H.-J. A x t, op.cit., s. 15.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

-5%, a deficyt budetowy i zaduenie:

3,% i 72,7% PKB.

Niemiecka opinia publiczna uwaaa zatem (w swej wikszoci), e Niemcy nie mog udzieli pomocy gospodarczej Grecji. Kolejny istotny czynnik to zbliajce si wybory w jednym z najwikszych krajw RFN, tzn. w Nadrenii Pnocnej-Westfalii, majce nastpi w maju br.6 Pod wpywem naciskw Francji i Hiszpanii Niemcy zrezygnoway z oporu przed omawianiem na marcowym posiedzeniu Rady Europejskiej sprawy pomocy finansowej dla Grecji. Obydwa te kraje byy same w nieatwej sytuacji finansowej. Deficyt budetowy wynis tam w 2009 r. odpowiednio 7,5 i 11,2% PKB. Przedoony przez Niemcy plan wpyn w decydujcej mierze na ksztat postanowie przyjtych przez Rad. Stosownie do tego planu w pomocy finansowej dla Grecji mia uczestniczy rwnie Midzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), a kredytw udzielaaby nie Unia, a pastwa czonkowskie strefy i to w ostatecznoci i za zgod ich wszystkich7. Wydaje si, e postanowienia Rady Europejskiej oznaczay pewne odejcie od regu dotyczcych polityki gospodarczej, a sformuowanych w traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Art. 25 traktatu wprowadza zasad no bail out, czyli odpowiedzialnoci pastw czonkowskich za swe zobowizania. Za te zobowizania nie odpowiada ani Unia Europejska, ani inne kraje czonkowskie. Niemcy chciay najprawdopodobniej, aby odejcie od regu traktatu byo jak najmniejsze. Std te postuloway, aby Grecja otrzymywaa kredyty od pastw czonkowskich strefy jedynie w ostatecznoci.

Por. Od Frau Europa do Madame Non, Gazeta Wyborcza z 27-28 III 2010, s. 2; Weltkonjunktur und deutsche Konjunktur im Winter 2009, Kieler Diskussionsbeitrge nr 470/471, Institut fr Weltwirtschaft an der Universitt Kiel 2010, s. 62. 7 Por. Rettungsplan fr Athen steht, http://www.faz,net; Mistrzw w paceniu zalewa, Dziennik Gazeta Prawna z 2-5 IV 2010, s. .M8.
6

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Postanowienia Rady Europejskiej zostay skonkretyzowane (11 IV 2010 r.) podczas konferencji ministrw finansw strefy euro. Okrelili oni wielko kredytw, jakie Grecja moga otrzyma w 2010 r. od pastw czonkowskich strefy, na 30 mld euro. Z Niemiec miaoby przy tym pochodzi 8,4 mld euro, a z Francji 6,3 mld. Oprocentowanie kredytw wynosioby 5%, a wic byoby duo nisze ni normalnie na rynku8. Od koca kwietnia br. nastpowao w Grecji zaostrzenie kryzysu finansw publicznych. Tamtejszy rzd przyzna, e jeli nie otrzyma ona w cigu najbliszych trzech tygodni midzynarodowych kredytw, to nie bdzie w stanie spaca swego zaduenia. Greckie obligacje spady do poziomu mieciowego9. W tych warunkach pastwa strefy euro i MFW zdecydoway si 4 maja 2010 r. zwikszy przyrzeczon Grecji pomoc finansow do 110 mld euro, z czego 80 mld przypadaoby na te pastwa, a 30 mld lata . Kraje strefy i Midzynarodowy Fundusz Walutowy mogy podj tak decyzj, gdy reprezentanci Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego oraz specjalici z Funduszu wynegocjowali ze stron greck dugookresowy program reform i oszczdnoci. Jego gwnym celem bya konsolidacja finansw publicznych w Grecji, polegajca na obnieniu deficytu budetowego z 13,6% PKB w 2009 r. do poniej 3% w 2014 r. Program przewidywa obnienie dodatkw do pac pracownikw sektora publicznego, zniesienie dodatkw do emerytur,
10 _

na Fundusz. Grecja korzystaaby z kredytw przez trzy

Por. Pakiet unijnej pomocy uskrzydli rynki, Dziennik Gazeta Prawna z 13 IV 2010, s. A15; Za dugi Grecji zapac Niemcy i Francja, Dziennik Gazeta Prawna z 14 IV 2010, s. A2. 9 Por. Grecja nad przepaci, Gazeta Wyborcza z 28 IV 2010, s. 26. 10 Por. H.-J. A x t, op. cit., s.17.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

przeprowadzenie reform o charakterze strukturalnym (np. na rynku pracy) oraz dalsze podwyki podatkw konsumpcyjnych11 Na pocztku maja 2010 r. kryzys finansowy zacz obejmowa rwnie Hiszpani, Portugali i Irlandi. Z rynkw poyczkowych tych krajw, jak i rynku greckiego wycofywali si inwestorzy. Banki ograniczay wzajemne finansowanie, a z USA trafiao do bankw europejskich co raz mniej dolarw. Spada kurs euro (m.in. w stosunku do amerykaskiego dolara)12. Kraje czonkowskie strefy euro oraz Midzynarodowy Fundusz Walutowy zareagoway na t sytuacj przyjciem (9 V 2010 r.) porozumienia co do pomocy finansowej dla jej czonkw, nadmiernie zaduonych. Pomoc ta miaaby siga do 750 mld euro, z czego 440 mld pochodzioby od poszczeglnych czonkw strefy (w tym 122,8 mld z RFN i 92,3 mld z Francji), 60 mld z budetu UE oraz 250 mld z MFW. W przyjtym porozumieniu zosta sprecyzowany nadmiernie mld euro), a tryb uzyskiwania gwarancjami Europejskiemu Funduszowi kredytw. na Zaduone 440 pastwo spka

skadaoby wniosek o kredyty do spki celowej (dysponujcej wysoko przekazywaaby wniosek do zbadania Komisji Europejskiej, Bankowi Centralnemu, i pastwom Midzynarodowemu strefy euro. W Walutowemu

gosowaniach w tych instytucjach nie uczestniczyoby zaduone nadmiernie pastwo. Jeli zgodziyby si one na przyznanie kredytu, spka zacigaaby go na rynkach kapitaowych, a nastpnie przekazywaaby wnioskodawcy13. Mona sdzi, e rwnie i to porozumienie pozostawao w sprzecznoci z zasadami dotyczcymi polityki gospodarczej, a
11

Por. Internationaler Rettungsplan fr Griechenland beschlossen, Frankfurter Allgemeine Zeitung z 3 V 2010, s. 1; Nach Einbindung der Finanzwirtschaft ist Paket fr Athen so gut wie geschnrt. Frankfurter Allgemeine Zeitung z 3 V 2010, s. 11. 12 Por. H.-J. A x t, op. cit., s. 21. 13 Tame, s. 7, 20 i 21.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

wyraonymi w traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i to ze wzgldw ju wyej okrelonych. Omwione tu rozwizania finansowe przyjte na pocztku maja b.r. s jedynie instrumentami o charakterze doranym, majcym na celu zlikwidowanie istniejcego ju znacznego zaduenia czci pastw strefy euro. Niezbdne stao si zatem rozszerzenie gamy rodkw przeciwdziaajcych powstawaniu duego dugu publicznego. Nowe rodki dotychczas jeszcze nie powstay, niemniej wysunito ju okrelone propozycje. W marcu 2010 r. niemiecki minister finansw W. Schuble zaproponowa utworzenie Europejskiego Funduszu Walutowego (EFW), nie konkretyzujc jednak bliej swej propozycji. Postulowa on take zawieszenie dotacji z funduszu spjnoci dla krajw wpywajcych negatywnie na kurs wsplnej waluty, zawieszenie tym krajom prawa gosu w sprawach obszaru euro oraz opuszczenie przez pastwa nie mogce uzdrowi swego budetu strefy euro. Kraje te pozostawayby nadal czonkami Unii Europejskiej14. Z kolei w maju 2010 r. swoje propozycje zaprezentowaa Komisja Europejska. Przewiduj one m.in. silniejsz interwencj ze strony Unii Europejskiej w procedury budetowe krajw czonkowskich. Ju od 2011 r. rzdy pastw czonkowskich musiayby przedkada Unii projekty swych budetw, co pozwalaoby Komisji w przypadku zaistnienia zagroe dla strefy euro na odpowiedni interwencj15. Przeciw postulowanemu rozwizaniu wypowiada si minister G. Westerwelle, podkrelajcy, e to Bundestag i narodowe parlamenty uchwalaj budet, a nie Komisja i ta kompetencja
14

Por. Berlin lansuje pomys europejskiej wersji MFW, Dziennik Gazeta Prawna z 8 III 2010, s. A9; Unia wymylia, jak wspomc finansowo Grecj, Gazeta Wyborcza z 13-14 III 2010, s. 10. 15 Por. Diese Krise ist existentiell, http://www.faz.net; Brssel will Staatshaushalte strker kontrollieren. http://www.faz.net.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

parlamentu stanowi kluczowy element suwerennoci pastw. Odmienne stanowisko zajmuje kanclerz A. Merkel, argumentujca, e Komisja Europejska mogaby w odpowiednim czasie ostrzec, i budet danego pastwa nie spenia kryteriw z zakresu paktu stabilnoci i wzrostu, poniewa plany budetu nie byyby ju tajne16. Wprowadzenie w ycie tej propozycji bdzie bardzo trudne nie tylko ze wzgldu na rozbienoci pogldw w rzdzie niemieckim, ale rwnie dlatego, e krytycznie odnosi si do niej rzd francuski.

16

Por. Brssel will Staatshaushalte strker kontrollieren...

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Nr 43 / 2010 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

WYDAWNICTWO INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M.Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl