Autor: dr Maria Wagiska-Marzec

Jzyk niemiecki jzykiem dyplomacji w UE

Utworzenie Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych (ESDZ) Po raz pierwszy w historii Unia Europejska bdzie miaa wasn sub dyplomatyczn. Zabiegi o to trway ju od duszego czasu. Od dawna bowiem dyplomatom z Brukseli towarzyszyo przekonanie, i sprawy polityki zagranicznej i bezpieczestwa UE powinny by scalone w ramach jednej struktury: UE ma mwi jednym gosem. Realne podstawy ku temu stworzy dopiero traktat lizboski (art. 13a). W ten sposb kompetencje podzielone dotd midzy Rad Europejsk a Komisj Europejsk bd zintegrowane w ramach jednego zespou; jak to okrelono: Wszystko pod jednym dachem. Z ulg przyjto wic zawarte w dniu 26 kwietnia 2010 r. w Luksemburgu porozumienie unijnych szefw ministerstw spraw zagranicznych dotyczce powoania Europejskiej Suby Dziaa Zewntrznych (ESDZ) (External Action Service of the European Union)1. Szefow unijnej dyplomacji zostaa Catherine Ashton.

Nr 39 / 2010 20610 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna

Formalne zatwierdzenie przez szefw pastw i rzdw UE zawartego w Luksemburgu porozumienia nastpi w czerwcu 2010 r. na szczycie w Brukseli. W dalszej kolejnoci potrzebna bdzie jeszcze aprobata Parlamentu Europejskiego oraz Komisji Europejskiej. Zgodnie z przewidywaniami europejska suba dyplomatyczna pod kierownictwem Catherine Ashton rozpocznie dziaalno prawdopodobnie jesieni 2011 r. Ma ona zatrudnia ok. 8 tysicy osb w 130 pastwach. Poczwszy od 2013 r. 1/3 wsppracownikw ma pochodzi ze sub dyplomatycznych poszczeglnych pastw czonkowskich, natomiast pozostae

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Szerzej zob. R. Formuszewicz, Europejska Suba Dziaa Zewntrznych przysza organizacja i zasady funkcjonowania, BIULETYN Polskiego Instytutu Spraw Midzynarodowych, nr 58, 16. 04. 2010.

2/3 pracownikw bd si rekrutoway w poowie z Komisji Europejskiej i Rady Unii Europejskiej. Jzyk niemiecki w dyplomacji W zwizku z tworzeniem nowych unijnych sub dyplomatycznych Guido Westerwelle (FDP), minister spraw zagranicznych Niemiec, wystpi do Catherine Ashton z wnioskiem, aby jzyk niemiecki potraktowa jako rwnoprawny jzyk dyplomacji europejskiej obok jzyka angielskiego i francuskiego. Westerwelle domaga si rwnie, aby przy doborze personelu urzdniczego suby dyplomatycznej, znajomo niemieckiego bya jednym z kryteriw oceny kwalifikacji danego kandydata. Takie stanowisko rzdu federalnego byo podyktowane obaw, i nieuwzgldniony w nowych strukturach niemiecki mgby straci na znaczeniu w stosunku do obu pozostaych jzykw roboczych Unii. Junge Freiheit przytoczyo wypowied jednego z dyplomatw ktry stwierdzi: Gdybymy w europejskiej subie niemieckich,

zagranicznej zaakceptowali fakt, i Niemcy nie odgrywaj ju adnej roli, wwczas stworzylibymy precedens dla innych instytucji2. Optujc za usankcjonowaniem niemieckiego jako jzyka dyplomacji powoywano si przy tym na argument, i jest on jednym z najczciej uywanych jzykw ojczystych w Europie (posuguje si nim ok. 100 mln osb) i drugim, po jzyku angielskim, najczciej nauczanym jzykiem obcym3. Warto wspomnie, i strona niemiecka ju wczeniej podejmowaa prby nadania wikszego znaczenia jzykowi niemieckiemu na paszczynie europejskiej. Zabiegali o to zwaszcza politycy prawicowej CSU. Europa powinna w przyszoci wicej mwi po niemiecku brzmiao haso tej partii4. Gnther Bechstein, premier Bawarii (CSU) uwaa (2008), i jzyk niemiecki powinien mie na forum UE tak sam rang jako jzyk roboczy, jak angielski i francuski. Podobnie twierdzi Markus Sder (CSU), bawarski minister ds. ochrony rodowiska i zdrowia, ktry ju w maju 2008 r. domaga si od Komisji UE zapewnienia jzykowi niemieckiemu wikszej roli jako trzeciemu jzykowi urzdowemu Unii. M. Sder zapowiedzia 5-punktowy program wzmocnienia pozycji niemieckiego na forum unijnym, ktry przewidywa, i wszyscy urzdnicy
2 3

EU: Bundesregierung fordert mehr Deutsch, Junge Freiheit 26. 03. 2010, s. 6. Frderung von Deutsch als Fremdsprache, 25. 02. 2010, Auswrtiges Amt, http://www.auswaertiges-amt.de 4 Sprachen und Sprachenpolitik in der Europischen Union, 3. 05. 2008, http://ec.europa.eu/translation/index.de

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

unijni, najpniej po pierwszym awansie, powinni by zdolni do pracy we wszystkich trzech jzykach urzdowych, czyli posugiwa si swobodnie rwnie niemieckim. Sder dowodzi, i sabe wykorzystywanie niemieckiego jako jzyka urzdowego przynosi szkody niemieckiej gospodarce i oznacza bardzo konkretne straty dla niemieckich przedsibiorcw, spowodowane tym, e wikszo przetargw unijnych (rocznie ok. 240 tys.) rozpisywana jest niemal wycznie po angielsku i francusku. Uwaa, i taka sytuacja jest krzywdzca, gdy powinna tu obowizywa rwno szans. A ponadto dowodzi w Europie Wschodniej niemiecki wystpuje jako drugi jzyk obcy. I t korzystn okoliczno utracimy mwi jeli nasz jzyk bdzie w UE coraz bardziej traci na wartoci. Sder skierowa te apel do niemieckojzycznych przedstawicieli w Unii, aby sami wicej posugiwali si jzykiem ojczystym. Uwaa te, i rwnie inicjatywy dotyczce ustaw oraz Biae Ksigi powinny by tworzone po niemiecku. Politycy CSU skaryli si, i mimo e j. niemiecki zaliczany jest do trzech jzykw urzdowych Unii, to w praktyce nie odgrywa prawie adnej roli. Ubolewano, i zaledwie ok. 3% pism Komisji skierowanych do pastw czonkowskich jest redagowanych po niemiecku. Podobnie dzieje si w wewntrznym obiegu dokumentw unijnych. Twierdzono, i Hesja i Bawaria ju na pocztku 2008 r. bezskutecznie protestoway przeciwko zaniedbywaniu niemieckiego na forum unijnym. Politycy niemieccy mwili wrcz o dyskryminowaniu jzyka niemieckiego na korzy angielskiego, francuskiego i hiszpaskiego, mimo i jak argumentowano niemiecki jest najczciej mwionym jzykiem ojczystym w Europie. Krytyka ta bya reakcj na skarg dla ofiar niemieckiej przemocy) organizacji skadajc pozarzdowej, ktra zgosia swj udzia w przetargu jednego z projektw unijnych (dotyczcego rehabilitacji dokumentacj w jzyku niemieckim i domagano si od niej tumaczenia na angielski bd francuski, gdy taki by wymg przetargu. Europejski penomocnik spraw obywatelskich (Europischer Brgerbeauftragte), P. Nikiforos Diamandouros zaprotestowa przeciwko takim praktykom, zwracajc uwag, i komisja przetargowa jest zobowizana prawnie do przyjcia dokumentw we wszystkich obowizujcych jzykach urzdowych Unii, do ktrych zalicza si rwnie j. niemiecki. Odpowiadajc pod koniec kwietnia 2010 r. po niemiecku na list G. Westerwellego szefowa unijnej dyplomacji C. Ashton zapewnia, i jzyk

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Goethego bdzie odgrywa w ESDZ rol centraln. Niemiecki jest najczciej stosowanym jzykiem ojczystym Unii Europejskiej i chociaby z tego powodu bdzie prominentnie reprezentowany w Europejskiej Subie Dziaa Zewntrznych owiadczya5. W praktyce oznaczaoby to, e wszystkie oficjalne dokumenty ESD bd przekadane rwnie na niemiecki. Ashton odniosa si natomiast powcigliwie do propozycji szefa niemieckiego MSZ, by znajomo niemieckiego bya jednym z kryteriw przyjcia do suby dyplomatycznej i przyznaa, e sama nie wada biegle tym jzykiem. Sojusznika w staraniach o wzmocnienie rangi jzyka niemieckiego na arenie europejskiej znalazy Niemcy w Austriackiej Partii Wolnociowej (Freiheitliche Partei sterreichs, FP), ktra wezwaa austriackiego ministra spraw zagranicznych Michaela Spindeleggera (sterreichische Volkspartei, VP), aby popar dziaania Niemiec w deniu do usankcjonowania niemieckiego jako jzyka roboczego Jzyk w nowej Europejskiej Subie Dziaa Zewntrznych. niemiecki jest

najbardziej rozpowszechnionym jzykiem ojczystym w UE, tote jest zupenie niezrozumiae, e jzyk Goethego i Schillera jest traktowany po macoszemu mwi szef delegacji FP w Parlamencie Europejskim, Andreas Mlzer6. Kwestie jzykowe w UE W Unii Europejskiej, skupiajcej obecnie 27 pastw, niemiecki, zgodnie ze specjaln regulacj dotyczc jzyka urzdowego, jest jednym z 23 rwnoprawnie uywanych jzykw. Kade z pastw czonkowskich przystpujc do Unii deklaruje, jaki jzyk (lub jzyki) chciaoby uzna za urzdowy UE. W ten sposb w Unii uywa si jzykw narodowych wybranych przez rzdy pastw, a nie jzyka (lub jzykw) narzuconego przez Uni. Do jzykw urzdowych Unii nale zatem: angielski, niemiecki, francuski, woski, hiszpaski, portugalski, grecki, niderlandzki, duski, szwedzki, fiski, estoski, litewski, otewski, polski, sowacki, soweski, czeski, wgierski, bugarski, rumuski, maltaski i od 2007 r. rwnie gaelicki, narodowy jzyk irlandzki. Jedynie Luxemburg zrezygnowa ze swego jzyka narodowego, poniewa jest on bardzo zbliony do j. niemieckiego, a ponadto Luxemburczycy posuguj si
5

Westerwelle erringt Punktsieg fr Deutsche Sprache In Europa, WeltOnline 27. 04. 2010 6 EU: Kein Deutsch im diplomatischen Dienst?, Junge Freiheit 26. 03. 2010.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

znakomicie

francuskim,

ktry

jest

drugim

jzykiem

urzdowym

w Luxemburgu. Opowiedzenie si Unii za wielojzycznoci w prawodawstwie i administracji jest rzecz znamienn. Posiada rwnie due znaczenie w odniesieniu do zachowania wielorodnoci kulturowej i podnoszenia standardu ycia. O tym, jak wag przywizuje Unia do polityki jzykowej, wiadczy fakt, i w Komisji Europejskiej powoano nawet pierwszego w historii komisarza ds. wielojzycznoci. Zosta nim Leonard Orban (polityk rumuski), ktry obejmujc sw funkcj owiadczy: Aby wsppraca midzy Europejczykami bya moliwa, konieczna jest znajomo jzykw. Jest ona cile zwizana z przywiecajc Unii Europejskiej zasad jednoci w rnorodnoci. Musimy chroni i wspiera jzykowe dziedzictwo poszczeglnych pastw czonkowskich, lecz take, jako ssiedzi i partnerzy w UE, musimy rozumie siebie nawzajem. Znajomo jzykw obcych sprawia, e firmy s bardziej konkurencyjne, a obywatele bardziej mobilni. (). Wspieranie wielojzycznoci to doskonay sposb na to, aby obywatele Europy stali si sobie bardziej bliscy, aby korzystali z dostpu do informacji oraz by mogli wypowiedzie si na wane dla nich tematy. W opinii Orbana nauka jzykw obcych zwiksza moliwo rozumienia i porozumienia, za tumaczenia ustne i pisemne umoliwiaj obywatelom uczestnictwo w dziaaniach UE i zapewniaj im dostp do publikacji unijnych. Z tego te wzgldu zamierza on wspiera wielojzyczno w rnych obszarach dziaalnoci Unii, takich jak kultura, edukacja, komunikowanie oraz zatrudnienie. W praktyce regulacja dotyczca jzyka urzdowego Unii oznacza, i obowizujce w niej 23 jzyki urzdowe maj rwnoprawny status, co powoduje, e wszystkie rozporzdzenia prawne dotyczce UE (EU-Rechtsvorschriften) musz by opublikowane we wszystkich tych jzykach. Poza tym Unia porozumiewa si z wadzami i opini publiczn w pastwach czonkowskich w ich jzyku. Oznacza to take, i kady z obywateli UE moe si zwrci w formie pisemnej do kadego z organw bd instytucji unijnych w jednym z uznanych jzykw i musi otrzyma odpowied na swoje pismo w tym samym jzyku. W praktyce roboczej zainteresowani mog w celach pragmatycznych uzgodni odstpstwa od penego reimu jzykowego. Rnie wyglda to w pracy

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

wewntrznej w poszczeglnych organach Unii oraz w gremiach prowadzcych rokowania unijne7. W codziennej pracy biur Komisji przewaa jzyk angielski i francuski; praca przebiega bez tumaczenia. Niemiecki prawie nigdy nie by wykorzystywany jako jzyk roboczy, gdy jak uwaa strona niemiecka jego znajomo nie jest wrd unijnej kadry zbyt rozpowszechniona. Jeden z niemieckich urzdnikw Komisji (z dziau Generalnej Dyrekcji Handlu) skary si, i w przecigu jego 8-letniej dziaalnoci ani razu nie mia na biurku dokumentu roboczego sporzdzonego po niemiecku. Rzd federalny czyni zatem w ostatnim czasie usilne starania, aby ten stan rzeczy zmieni i aby znajomo tego jzyka staa si czynnikiem wspierajcym karier pracownikw Unii, wiadczcym o lepszych kwalifikacjach danego pracownika. Kolegium Komisarzy (Kollegium der Kommissare) prowadzc rokowania ma do dyspozycji dokumenty z penym tumaczeniem na niemiecki, angielski i francuski. Natomiast w gremiach unijnych prowadzcych rokowania obowizuje zasadniczo peen reim jzykowy (np. we wszystkich posiedzeniach Rady), o ile (ze wzgldu na koszty bd skuteczno) nie zostan uzgodnione w poszczeglnych dziedzinach (obszarach) jakie ograniczenia jzyka roboczego w formie: z lub bez tumaczenia, bd te od dawna obowizuje zwyczajowa praktyka, np. z tumaczeniem na jzyk niemiecki/angielski/francuski (praca w Komisji Staych Reprezentantw, Komisji Gospodarczej i Finansw, Komisji ds. polityki gospodarczej, Euro-11-Gremien, podczas rokowa przedakcesyjnych) lub jzyk angielski/francuski bez tumaczenia (to tymczasowa praktyka na paszczynie roboczej oraz w systemie COREU8 Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa9); niekiedy uywany jest tylko jzyk angielski. W wybranych grupach roboczych Rady UE od maja 2004 r. obowizuje tzw. model rynkowy. Pozwala on pastwom czonkowskim na
7

Die deutsche Sprache in der Europischen Union, 26. 01. 2006, Auswrtiges Amt, http://www.auswaertiges-amt.de 8 COREU (fr. Correspondace Europenne) sie komunikacyjna umoliwiajca szybkie porozumiewanie si pastwom czonkowskim UE i Komisji w sytuacjach kryzysowych i podejmowanie decyzji (w j. angielskim i francuskim) w sprawach polityki zagranicznej. Postanowienia (uchway) ministrw spraw zagranicznych musz by jednak bezzwocznie i w tym samym czasie przetumaczone na wszystkie 23 jzyki urzdowe, nawet jeli czas nagli. 9 W Owiadczeniu nr 29 traktatu z Maastricht odnonie do uywania jzyka Wsplnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczestwa uzgodniono, i obowizywa ma regulacja jzykowa Wsplnot Europejskich.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

podjcie decyzji o tumaczeniu ich wasnego jzyka urzdowego lub (w sporadycznych przypadkach) rezygnacj z tego. Niemcy we wszystkich odnonych grupach roboczych zdecydoway si na pene tumaczenie dokumentw na niemiecki. Mimo e pastwa czonkowskie partycypuj w kosztach tej regulacji, takie rozwizanie prowadzi do znacznych oszczdnoci w porwnaniu z alternatyw wsplnie finansowanego penego tumaczenia wszystkich 23 jzykw urzdowych. Jzyk niemiecki w wiecie Nauka jzyka niemieckiego za granic jest bardzo rozbudowana. Szacuje si, e na przeomie 2008/2009 uczyo si go jako jzyka obcego na wiecie ok. 17 mln osb, przewanie w szkoach (ok. 15 mln) i na uczelniach wyszych (ok. 2 mln). W 2008 r. ok. 280 tys. uczniw miao mono uczestniczy w intensywnej nauce tego jzyka w 610 szkoach z jzykiem niemieckim jako wykadowym oraz w 132 niemieckich szkoach za granic. Ponadto ok. 184 tys. osb brao udzia corocznie w kursach jzykowych, a ok. 160 tys. osb uczestniczyo w egzaminach prowadzonych przez Instytuty Goethego za granic. Niemal 15 500 uczniw na wiecie uzyskao w 2008 r. dyplom Deutsches Sprachdiplom der Kultusministerkonferenz I lub II stopnia, z tego 6 tys. w Europie rodkowo-Wschodniej, we Wsplnocie Niepodlegych Pastw i w Mongolii10. W przekonaniu rzdu krzewienie jzyka niemieckiego za granic ma szans powodzenia przede wszystkim w krajach, gdzie jest dobrze rozbudowany system nauczania jzykw obcych, jak chociaby w Polsce, w Rosji i we Francji. Poza Europ wzmoone zainteresowanie jzykiem niemieckim mona zauway m. in. w Chinach, Wietnamie, Brazylii oraz w krajach Afryki Zachodniej. W ostatnim czasie jednak liczba osb uczcych si niemieckiego na wiecie wykazuje wyranie tendencj spadkow (z 17 mln w 2005 r. spada do 14,5 mln na przeomie 2009/2010)11. Wedug politykw niemieckich u podoa takiego stanu rzeczy tkwiy: tendencja do koncentracji nauczania w wielu systemach edukacyjnych wycznie na jednym jzyku obcym (angielskim), wzrost zaangaowania polityki jzykowej poszczeglnych krajw takich, jak: Hiszpania i Chiny oraz czynniki demograficzne. Nadal nauka jzyka odbywa si gwnie
10

Unterrichtung durch die Bundesregierung. Bericht der Bundesregierung zur Auswrtigen Kulturpolitik 2008/2009, Deutscher Bundestag, 17. Wahlperiode, Drucksache 17/970, 4. 03. 2010, s. 18. 11 Frderung von Deutsch als Fremdsprache...

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

w szkoach (ok. 12,8 mln) i na uczelniach wyszych (ok. 1,45 mln) oraz na kursach dla dorosych (ok. 0,2 mln). Najwicej osb uczcych si tego jzyka notuje si w dalszym cigu w Polsce (ok. 2,35 mln), w Rosji (ok. 1,612 mln) oraz we Francji (ok. 1,037 mln). Najwiksza liczba uczcych si przypada na kraje UE (ok. 47%) oraz kraje Europy Wschodniej (ok. 30%). Dziaania rzdu federalnego O znaczeniu, jakie rzd Niemiec przywizuje do promowania jzyka niemieckiego za granic, moe wiadczy zawarte w sprawozdaniu rzdu dotyczcym zagranicznej polityki kulturalnej za rok 2008/2009 owiadczenie, w ktrym czytamy: Jzyk niemiecki jest naszym najwaniejszym dobrem edukacyjnym i kulturowym oraz trwaym spoiwem czcym z Niemcami12. W sprawozdaniu poruszono kwesti pozycji i upowszechniania jzyka niemieckiego w wiecie (rozdz. II 5a); bya te mowa o strukturach i celach wspierania jzyka niemieckiego (5b), o intensyfikowaniu stosunkw transatlantyckich w tym wzgldzie (5c) oraz o rozwoju jzyka niemieckiego na paszczynie europejskiej (5d). Wyranie zaznaczono przy tym, i rzd federalny dostrzega potrzeb wspierania jzyka niemieckiego poza granicami kraju z uwagi na to, e jego znajomo daje wan podstaw do gospodarczej, naukowej i kulturalnej wymiany Niemiec z partnerami na wiecie. Ministerstwo spraw zagranicznych Niemiec opowiada si w zwizku z tym za dugofalowym umacnianiem upowszechniania niemieckiego za granic oraz zachowaniem wielorodnoci jzykowej, zwaszcza w krajach europejskich. Za wany cel pielgnowania j. niemieckiego za granic uznaje si, poza przekazywaniem aktualnego i zrnicowanego obrazu Niemiec, take przyczynienie si do wzmocnienia pozycji Niemiec w wymianie gospodarczej i naukowej. Wspieranie jzyka ojczystego jest traktowane przez rzd federalny jako inwestycja na przyszo majca podnie rang pastwa jako uznanego i liczcego si na arenie midzynarodowej partnera w dziedzinie gospodarki i technologii. Chodzi zatem o to, aby dokadnie okreli midzynarodowe znaczenie jzyka niemieckiego i wzmocni agitacj na rzecz jego nauczania w Europie i w wiecie jako jzyka nowoczesnego i ukierunkowanego na przyszo.

12

Unterrichtung durch die Bundesregierung, s. 18.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Partnerzy i instrumenty wspierania jzyka niemieckiego w wiecie W i ramach zagranicznej polityki rnych kulturalnej instytucji nauczycieli i i edukacyjnej organizacji niemieckiego, Auswrtiges Amt wspiera (ze rodkw federacji) rozmaite programy pojedyncze przedsiwzicia poredniczcych prowadzone w wiecie. Wspiera m. in. bogat ofert projektw podnoszcych kwalifikacje udostpnia szerok palet nowoczesnych materiaw dydaktycznych, promuje rozwj planw nauczania, kursw jzykowych i programw stypendialnych dla uczniw zagranicznych pragncych kontynuowa nauk w Niemczech oraz absolwentw niemieckich szk za granic. Partnerami w zakresie promowania jzyka i kultury niemieckiej za granic s: Goethe-Institut, Deutscher Akademischer Austauschdienst, Zentralstelle Instytucje te, fr das swe Auslandsschulwesen, wielorakie Pdagogischer na z polu ich Austauschdienst, Institut fr Auslandsbeziehungen oraz Deutsche Welle. poprzez zaangaowanie si (wraz dydaktyczno-popularyzacyjnym, przyczyniaj

midzynarodowymi partnerami) do poszerzenia wiedzy o Niemczech i doskonalenia znajomoci jzyka niemieckiego poza granicami kraju. 1. Goethe-Institut (GI). Wspiera nauk niemieckiego poprzez kursy jzykowe i doksztacajce, pielgnuje midzynarodow wspprac kulturaln i upowszechnia wszechstronny obraz Niemiec w wiecie. W 2009 r. dziaao cznie 135 instytutw w 91 krajach oraz sie 905 poradni jzykowych w 128 krajach13. Prowadzonych byo prawie 2 tys. programw w ramach Bildungskooperation Deutsch, w ktrych uczestniczyo ok. 6,5 mln osb; zorganizowano 14 584 kursw jzykowych za granic z udziaem 184 438 uczestnikw14. 2. Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD). Jednym z zada DAAD jest (oprcz wspierania kontaktw niemieckich uczelni z uczelniami zagranicznymi poprzez wymian studentw i naukowcw oraz przez realizacj midzynarodowych programw i projektw) rwnie wspieranie nauczania jzyka niemieckiego za granic. Lektorzy DAAD prowadz zajcia na zagranicznych uczelniach z jzyka, literatury, krajoznawstwa i innych przedmiotw dotyczcych Niemiec. Oprcz tego DAAD jest organizacj poredniczc w zagranicznej polityce kulturalnej
13

Dane za: Auswrtiges Amt; rne rda podaj rne dane liczbowe dotyczce placwek dziaalnoci IG. Obecnie podaje si liczb 149 Instytutw funkcjonujcych w 92 krajach oraz 11 biur kontaktowych. http://www.goethe.de 14 Frderung von Deutsch als Fremdsprache...

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

i owiatowej RFN, wspiera pobyty studyjne i naukowe w niemieckich szkoach wyszych i oferuje kursy jzykowe celem przygotowania do studiw. W 2009 r. na 2 do 5-letnich kontraktach zatrudnionych byo za granic 543 lektorw niemieckich. Cakowity budet na ten cel wynosi 10,5 mln euro. W 2010 r. budet ten podniesiono do 21,5 mln euro. W 2009 r. przydzielono 1 500 stypendiw na kursy jzykowe w Niemczech; budet na ten cel wynosi 3,5 mln euro. 3. Zentralstelle fr Auslandschulwesen (ZfA). Instytucja ta sprawuje opiek pedagogiczn nad szkoami za granic, dba o zapewnienie wysokiego poziomu rozwoju tych szk oraz stara si, aby ich ukoczenie odbywao si wedug uznawanych na wiecie standardw midzynarodowych. W 2009 r. udzielaa wsparcia personalnego (wysyajc nauczycieli) i finansowego ponad 940 szkoom, w tym 135 szkoom niemieckim za granic oraz szkoom z certyfikatem dyplomowym (Sprachdiplomschulen) w 95 krajach. W tych placwkach zatrudnionych jest ok. 2 tys. nauczycieli, specjalistw w zakresie programw nauczania i fachowych doradcw. ZfA sprawuje nad nimi opiek organizacyjn, pedagogiczn i finansow. 4. Pdagogischer Austauschdienst (PAD) jest instytucj pastwow dziaajc na zlecenie krajw federacji wspierajc wymian midzynarodow i wspprac szk niemieckich ze szkoami za granic. Jej programy koncentruj si rwnie wok podnoszenia kwalifikacji pedagogicznych i s ukierunkowane generalnie na: a) szkoy dziaajce w ramach partnerstwa szk, b) pedagogw poszukujcych kursw doksztacajcych, hospitacji lub jednorocznych programw dalszego ksztacenia zawodowego c) studentw, ktrzy przez rok mog asystowa w zajciach szkolnych; a take d) uczniw z wybitn znajomoci jzyka niemieckiego, ktrzy zapraszani s na pobyt w Niemczech celem doskonalenia umiejtnoci jzykowych. 5. Institut fr Auslandsbeziehungen (ifa). Dziaalno instytutu suy wspieraniu jzyka i kultury niemieckiej za granic poprzez niemieckojzyczne media, programy wymiany, organizowanie kursw jzyka niemieckiego (150) i wiele innych przedsiwzi. W centrum uwagi Instytutu znajduj si te mniejszoci niemieckie w Europie rodkowoWschodniej oraz we Wsplnocie Niepodlegych Pastw. 6. Deutsche Welle (DW). Oferuje audycje w jzyku niemieckim w radio, telewizji i w Internecie oraz kursy jzykowe. Kursy te prowadzone

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

10

s w oparciu o multimedialn metod nauki niemieckiego dla pocztkujcych i zaawansowanych. Specjalne adnotacje dla lektorw maj motywowa do ich wykorzystania w zajciach jzykowych. Deutsche Welle oferuje te interaktywne kursy niemieckiego, przekazuje wiadomoci, etc. Dziaania na rzecz poprawy nauczania jzyka niemieckiego za granic W kwestii popularyzowania jzyka niemieckiego rzd federalny du wag przywizuje do intensyfikowania kontaktw transatlantyckich. Auswrtiges Amt wspiera zatem wszelkiego rodzaju projekty prowadzone w USA i Kanadzie, ktre agituj na rzecz nauki niemieckiego lub su dugofalowo nauczaniu tego jzyka w szkoach i na uczelniach. Ponadto amerykascy nauczyciele przedmiotu wiedzy o spoeczestwie, w ramach Transatlantic Outreach Program (TOP) wsplnego projektu ministerstwa, Deutscher Bank, fundacji Roberta Boscha oraz GoetheInstitut - maj moliwo zdobywania wiedzy na temat wspczesnych Niemiec i konfrontowania (zbierania) swych wrae podczas podry studyjnej po Niemczech. Jednoczenie rzd federalny dy do rozbudowy i poprawy nauczania jzyka niemieckiego w Europie, w krajach partnerskich oraz w potencjalnych krajach czonkowskich Unii. Zaangaowanie to dokonuje si zarwno na drodze bilateralnej, jak te multilateralnej i ma na celu ustabilizowanie liczby osb uczcych si niemieckiego w szkoach w Europie rodkowo-Wschodniej, umocnienie nauczania przynajmniej dwch obowizkowych jzykw obcych w systemie edukacyjnym pastw czonkowskich UE oraz wprowadzenie nauczania jzyka niemieckiego do systemu edukacyjnego w zachodniej czci Bakanw. W obliczu spadku liczby osb uczcych si niemieckiego w wiecie zagraniczna polityka kulturalna i edukacyjna RFN stana przed wielkimi wyzwaniami. Rzd federalny ma wiadomo, e projekty jzykowe potrzebuj kontynuacji i dugofalowych inwestycji. Tote dla wzmocnienia pozycji jzyka niemieckiego i uatrakcyjnienia jego nauczania podjto (bd kontynuuje si) w roku 2010 wiele interesujcych inicjatyw. 1. Centralnym punktem zagranicznej polityki kulturalnej i edukacyjnej w 2010 r. staa si kampania: Niemiecki jzyk idei (Deutsch Sprache der Ideen). Jej celem jest: a) wzbudzenie zainteresowania modych ludzi za granic jzykiem niemieckim i otwarcie przed nimi drzwi do niemieckiej nauki, gospodarki i kultury;

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

11

b) zachcenie decydentw w sferze polityki, edukacji, gospodarki i mediw w kraju i za granic do wspierania nauki niemieckiego jako jzyka obcego. Kampania ta ma si przyczyni do nawizywania partnerstwa w sferze edukacji w skali globalnej. Ma si to dokonywa w formie cyklu imprez i przedsiwzi organizowanych tak w kraju jak i za granic. 2. Inicjatywa Szkoy: partner przyszoci (Schulen: Partner der Zukunft). Dziki rozpocztej w 2008 r. przez Auswrtiges Amt inicjatywie tworzenia partnerstwa szk (Partnerschulinitiative, PASCH) nauczanie jzyka niemieckiego ma by rozszerzone rwnie na kraje rozwijajce si Azji, Bliskiego i Dalekiego Wschodu oraz Wsplnot Niepodlegych Pastw. W akcji tej uczestniczy do tej pory ok. 1 420 szk partnerskich na wiecie. 3. Kampania Deutsch-Wagen-Tour. Wielkie kampanie agitujce na rzecz nauki jzyka niemieckiego i programy wspierajce jego nauczanie s skoncentrowane przede wszystkim na krajach o wysokiej liczbie uczcych si tego jzyka, zwaszcza takich jak Polska oraz Francja. Realizowany obecnie w Polsce specjalny program pod nazw: Deutsch-WagenTour Polen, firmowany przez Instytut Goethego i ambasad niemieck, zosta zainaugurowany 24 kwietnia 2004 r. i by przewidziany pierwotnie na 3 lata; jest kontynuowany do chwili obecnej (2010). Jest to szeroko zakrojona akcja o zasigu oglnopolskim, majca na celu dziaanie na rzecz zwikszenia popularnoci jzyka niemieckiego i zainteresowania kultur niemieck w Polsce. Uczestnicz w niej lektorzy niemieccy oraz pi oznakowanych samochodw (z logo Deutsch-Wagen-Tour) wyposaonych w rnego rodzaju pomoce dydaktyczne (podrczniki, pyty z muzyk i filmami, materiay informacyjne o Niemczech) i nowoczesne rodki audiowizualne, a take drobne nagrody dla uczniw. Lektorzy DWT wsporganizuj na terenie placwek owiatowych (szk, uczelni wyszych), orodkw gminnych, centrw kulturalnych i innych tego typu miejsc, imprezy promujce jzyk, kultur i kraj naszych zachodnich ssiadw. Prezentuj przy tym wiele nowatorskich rozwiza w zakresie nauki jzyka oraz w sposb niekonwencjonalny (w formie gier, zabaw i konkursw) przekazuj informacje o Niemczech, zachcaj do podjcia studiw na uczelniach niemieckich i informuj o korzyciach pyncych ze znajomoci jzyka niemieckiego. Do staych punktw

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

12

postojowych nale: Pozna, Wrocaw, Kielce, Lublin i Olsztyn15. Oprcz tego samochody te poruszaj si praktycznie na terenie caego kraju docierajc do rnych, nawet najbardziej oddalonych miast i miasteczek. Istnieje te specjalna strona internetowa, na ktrej mona ledzi przebieg trasy oraz zgasza zamwienie na odwiedzenie danej placwki bd zaprasza do udziau w lokalnych imprezach16. 4. zabiegi o Jzyk niemiecki w instytucjach europejskich. jzyka Wanym elementem strategii dziaania rzdu w ostatnim czasie stay si usilne strukturalne podniesienie statusu niemieckiego w instytucjach europejskich, aby proklamowana przez Komisj Europejsk wielojzyczno odzwierciedlaa si rwnie w praktyce jzykowej na forum tyche instytucji. Instytut Goethego ju od 1994 r. prowadzi na zlecenie Auswrtiges Amt specjalne kursy jzykowe dla wyszych pracownikw unijnych i wyszych urzdnikw ministerialnych krajw czonkowskich UE (w ramach tzw. EU-Sprachkursprogramm Deutschland) oraz krajw partnerskich. Obok kursw jzykowych na terenie Niemiec oferowane s rwnie w stolicach wikszoci pastw czonkowskich fachowe (specjalistyczne) kursy jzyka niemieckiego dla urzdnikw ministerialnych wsppracujcych z placwkami unijnymi17. Program ten zosta w ostatnich latach znaczco rozbudowany. Podsumowanie Jest rzecz uderzajc, i rzd federalny i politycy niemieccy dostrzegaj wag i znaczenie jzyka nie tylko jako nonika myli, idei i kultury, ale te jako narzdzie przepywu informacji i przekazu treci istotnych dla rozwoju myli technicznej, gospodarki i handlu. S te wiadomi roli, jak odgrywa jzyk w kontaktach pastwowych, gospodarczo-handlowych i midzyludzkich, co sprawia, i czyni usilne zabiegi o nadanie jzykowi niemieckiemu odpowiedniej rangi rwnie na forum unijnym (m. in. poprzez uznanie go za trzeci jzyk roboczy Unii). Majc na uwadze powysze wzgldy rzd RFN prowadzi szeroko zakrojon polityk promowania jzyka niemieckiego w wiecie i wspiera
15

Deutsch-Wagen-Tour Nauka jzyka niemieckiego w Polsce O projekcie GoetheInstitut, http://www.goethe.de 16 Okazuje si, e w biecym roku szkolnym nie ma ju wolnych terminw na wizyt Deutsch-Wagen-Tour, ale mona ju zgasza (do czerwca 2010) zamwienie na rok szkolny 2010/2011. 17 W kursach takich brali udzia m. in. Vladimir pidla (wczesny komisarz UE ds. zatrudnienia i spraw socjalnych) oraz Danuta Hbner (wczesna komisarz UE ds. polityki regionalnej).

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

13

wszelkiego rodzaju dziaania majce na celu jego upowszechnianie za granic (m. in. nauk w szkoach, na uczelniach i wrd dorosych, kursy jzykowe, programy edukacyjne dla uczniw i nauczycieli, ksztacenie i doskonalenie zawodowe pedagogw, pobyty studyjne w Niemczech etc.). Projekt i ksztat ESDZ jest w tym wzgldzie duym wyzwaniem.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

14

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M.Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Nr 39 / 2009 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

15