Autor: doc. dr hab.

Zbigniew Mazur

Widoczny Znak: projekt zmian ustawowych

Na pocztku lutego 2010 r. Bund der Vertriebenen wymusi na rzdzcej koalicji CDU/CSU i FDP szereg ustpstw dotyczcych orodka muzealnego znanego potocznie pod nazw Widocznego Znaku, formalnie za niesamodzielnej Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie (Stiftung Flucht, Vertreibung, Vershnung), powoanej na mocy ustawy Bundestagu z 21 grudnia 2008 r. o Niemieckim Muzeum Historycznym (Deutsches Historisches Museum). zapaci, bya rezygnacja przewodniczcej Cen, jak za to Eriki Steinbach

z kandydowania do Rady Fundacji. Niektre z ustpstw wymagay dokonania zmian w ustawie grudniowej, a wic akceptacji Bundestagu. W zwizku z tym frakcje CDU/CSU i FDP przedstawiy datowany 20 kwietnia 2010 r. projekt ustawy w sprawie: nowego trybu powoywania czonkw Rady Fundacji (dokonuje parlament, a nie rzd), zwikszenia skadu Rady Fundacji (21 zamiast 13 czonkw) oraz

Nr 37 / 2010 70510 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut NaukowoBadawczy, Pozna

naukowego koa doradcw (do 15 zamiast do 9). W dniu 22 kwietnia 2010 r. odbyo si pierwsze czytanie projektu w Bundestagu, po czym zosta on skierowany do zaopiniowania w dziewiciu komisjach parlamentarnych. Z debaty plenarnej zrezygnowano, ale do protokou zoono wystpienia posw: Thomas Strobl (CDU/CSU), Dorothee Br (CDU/CSU), Angelica Schwall-Dren (SPD), Patrick Kurth (FDP), Lukrezia Jochimsen (Die Linke), Claudia Roth (Bndnis 90/Die Grnen). Projekt ustawy zawiera nastpujce postanowienia o Radzie Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie: 1. Skad (21 osb): 4 posw Bundestagu, po 1 przedstawicielu ministerstwa wewntrznych, spraw zagranicznych, do spraw ministerstwa kultury i spraw mediw, penomocnika

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelna), Marta Gtz, Piotr Cichocki

6 wytypowanych przez Bund der Vertriebenen, po 2 z ramienia kocioa ewangelickiego, kocioa katolickiego, Centralnej Rady ydw w Niemczech oraz z urzdu prezydent Fundacji Dom Historii Republiki Federalnej (Bonn) 2. Wybr: list kandydatw przedstawia Bundestagowi penomocnik do spraw kultury i mediw; Bundestag gosuje nad list, a nie nad poszczeglnymi kandydatami (list moe w caoci przyj lub w caoci odrzuci); czonkowie Rady wybierani s na okres 5 lat. Rada wybiera spord swoich czonkw prezydenta, ale kandydata na to stanowisko wskazuje penomocnik do spraw kultury i mediw. 3. Decyzje: podejmuje Rada wikszoci gosw, z tym e prezydent ma prawo weta, jeli naruszone zostan przepisy prawne, statut lub gospodarno. W sprawach budetowych i personalnych decyzje mog by podejmowane tylko za zgod czonka Rady wyznaczonego przez penomocnika do spraw kultury i mediw. 4. Kompetencje: przygotowanie programu fundacji, okrelenie kierunkw jej dziaalnoci, rozdzia rodkw finansowych, powoanie czonkw naukowego koa doradczego (do 15 osb), mianowanie i odwoanie dyrektora, kontrola jego dziaalnoci. W wystpieniach zoonych do protokou posiedze Bundestagu deputowani partii opozycyjnych skrytykowali projekt ustawy autorstwa frakcji chadeckiej i liberalnej: 1. Krytyka rzdu. Angelica Schwall-Dren (SPD) nie krya oburzenia tym, e u podoa zmian w ustawie grudniowej leay naciski Bund der Vertriebenen (prolog skandalu): Erice Steinbach udao si wywrze presj na rzd. (...) Unia i FDP negocjoway z Erik Steinbach jako przewodniczc Bund der Vertriebenen tak, jakby BdV by frakcj Bundestagu. A tutaj chodzi przecie o publicznoprawn fundacj, a nie o instytucj BdV. Claudia Roth (Bndnis 90/Die Grnen) wyrazia si jeszcze ostrzej: Projekt ustawy o fundacji wypdzonych jest faktycznie deklaracj bankructwa koalicji rzdowej. Miesicami kanclerz pozwalaa wprawia w ruch konflikt z Bund der Vertriebenen i pani Steinbach, nie wypowiadajc si chociaby tylko o szantaujcych i niedemokratycznych roszczeniach pani Steinbach, nie mwic ju o podjciu decyzji politycznej. Zamiast wzi na siebie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

odpowiedzialno, uchylaa si od niej i ryzykowaa pogorszenie stosunkw z naszymi wschodnimi krajami ssiedzkimi. Przedstawiony teraz projekt ustawy, prbujcy bezskutecznie rozwiza konflikt, w rzeczywistoci jest wyrazem saboci i niezdolnoci dziaania rzdu Merkel. 2. Krytyka trybu wyborczego. Angelica Schwall-Dren (SPD) zwrcia uwag, e gosowanie na caociow list kandydatw do Rady Fundacji moe postawi socjaldemokratw w wysoce kopotliwej sytuacji: Przez gosowanie nad caociowym pakietem, ywic wtpliwoci, trzeba bdzie odrzuci wasnego reprezentanta, jeli inna zaproponowana osoba nie zasuguje na poparcie. Jest to dla SPD nie do zaakceptowania. Claudia Roth (Bndnis 90/Die Grnen) zarzucia rzdowi ucieczk do przodu przed kopotliw sytuacj i zrzucenie odpowiedzialnoci na Bundestag. Co na pierwszy rzut oka wyglda na demokratyzacj procedury, po wejrzeniu w szczegy okazuje si operacj do wtpliw. Tak, Bundestag ma decydowa, poniewa rzd federalny chce si w ten sposb pozby z gowy problemu. (...) Bundestag ma gosowa tylko nad caociow propozycj listy czonkw Rady Fundacji. Jeli na przykad Bund der Vertriebenen znowu zaproponuje kandydata nie do zaakceptowania, wtedy Bundestag moe odrzuci jedynie ca list. Znam t procedur bardzo dobrze z Parlamentu Europejskiego..... 3. Krytyka wpyww Bund der Vertriebenen. Angelica Schwall-Dren (SPD) przypomniaa o konfliktach w kole doradcw wywoanych przez osoby zwizane z Centrum przeciwko Wypdzeniom oraz nieufnoci do Bund der Vertriebenen spowodowanej zawyaniem jego liczebnoci oraz ujawnieniem brunatnej przeszoci niektrych jego zaoycieli. Historia BdV musi by wyjaniona, w przeciwnym razie trac na wiarygodnoci nie tylko jego funkcjonariusze, ale rwnie fundacja. Zwrcia ponadto uwag, e nie wszyscy przesiedlecy utosamiaj si z Bund der Vertriebenen. Wypdzeni musz by reprezentowani w fundacji, ale pytam si, dlaczego ze wzgldu na niewyjanione sprawy BdV nie wczy innych zwizkw wypdzonych (...). Istnieje dosy niemieckich organizacji wypdzonych, ktre swoim zaangaowaniem w pojednanie zasuyy na miejsce w Radzie Fundacji

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie. Schwall-Dren ostrzega przed nadmiernym wpywem Bund der Vertriebenen i osobicie przewodniczcej Steinbach na dziaalno fundacji. Musi by oczywiste, e w przypadku Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie chodzi o instytucj publiczn, ktra pracuje niezalenie i na podstawie aktualnej wiedzy naukowej, a nie jako przeduone rami przewodniczcej BdV. 4. Krytyka koa doradczego. Zastrzeenia do naukowego koa doradcw nie dotyczyy ani trybu jego powoania, ani te zwikszenia jego liczebnoci, lecz przede wszystkim sabo rozbudowanej wsppracy z historykami zagranicznymi. Ustawowo ta kwestia pozostaje nie uregulowana, ale wszystkie partie zgodnie opowiedziay si za tym, eby w naukowym kole doradcw znaleli si historycy z krajw ssiednich. Wspomniaa o tym nawet Dorothee Br, reprezentujca frakcj chadeck. Bardzo du wag przywizywaa do wsppracy midzynarodowej Angelica Schwall-Dren (SPD): Fundacja musi w kocu przystpi do powanego dialogu z naszymi europejskimi ssiadami. Pilnie potrzebujemy wikszej transparencji. Potrzebujemy otwartego dyskursu na temat ukierunkowania fundacji oraz wystawy i potrzebujemy powanie rozumianej dyskusji o otwartych i krytycznych sprawach. Claudia Roth (Bndnis 90/ Die Grnen) przypomniaa o ustpieniu z koa doradcw historykw polskiego i czeskiego, dodajc, e bez odpowiedniego udziau znanych naukowcw i fachowcw z krajw ssiedzkich fundacja nie moe funkcjonowa zgodnie ze swoimi wytyczonymi celami. Najbardziej radykalne stanowisko zaprezentowaa Die Linke, ktra konsekwentnie odrzucaa pomys Widocznego Znaku, a tym bardziej jakikolwiek udzia przedstawicieli Bund der Vertriebenen we wadzach muzealnych. Frakcje parlamentarne SPD i Bndnis 90/Die Grnen krytykoway rzd gwnie za ustpstwa wobec Bund der Vertriebenen. Zarzuty te byy o tyle uzasadnione, o ile zachowanie rzdu, a zwaszcza osobicie kanclerz Merkel, podczas konfliktu z Bund der Vertriebenen byo co najmniej dwuznaczne i niezbyt jasne. W kadym razie wiele wiadczy o tym, e kanclerz Merkel bya w gruncie rzeczy yczliwie nastawiona do Steinbach i e nacjonalistyczne skrzyda partii

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

chadeckich skonne byy poprze jeszcze dalej idce dania wypdzonych. Projekt ustawy faktycznie uwzgldnia cz postulatw, z jakimi wystpi Bund der Vertriebenen, ale trudno mwi o jakim bezapelacyjnym zwycistwie wypdzonych. Owszem, Bund der Vertriebenen upokorzy rzd, ale w sumie niewiele przeforsowa ze swoich pierwotnych da, zmierzajcych do przejcia penej kontroli nad Widocznym Znakiem. Projekt ustawy mimo wszystko nie przewidywa wyjcia orodka muzealnego spod kontroli rzdu, jak tego chcia Bund der Vertriebenen. Widoczny Znak pozostaje instytucj rzdow, zalen od Niemieckiego Muzeum Historycznego, a penomocnik do spraw kultury i mediw (Urzd Kanclerza Federalnego) zachowuje w praktyce rozlegy nadzr nad muzeum wypdzonych. Warto zwrci uwag, e to on wanie kompletuje list kandydatw do Rady Fundacji i nastpnie przekazuje j do Bundestagu, co stwarza mu moliwo dyskretnego przewietlenia proponowanych osb na wczesnym etapie pertraktacji; poza tym penomocnik posiada bardzo duy wpyw na wybr prezydenta Rady Fundacji. Nie zniesiono take wymogu akceptacji skadu Rady Fundacji przez organ pastwowy, z tym, e uprawnienia w tym zakresie zostay przeniesione z egzekutywy na legislatyw, z rzdu na parlament. W ten sposb wzmocniono legitymacj Rady Fundacji, uwalniajc zarazem rzd od kopotw zwizanych z doborem czonkw, ktre spady na Bundestag. Na tym zreszt polegaa gwna zmiana, jak wprowadzano do ustawy grudniowej. Jednake wpyw Bundestagu na skad Rady Fundacji w znacznej mierze ogranicza tryb gosowania na zblokowan list, a nie na poszczeglnych kandydatw. Nie tylko umoliwia to przeforsowanie najbardziej kontrowersyjnych postaci, ale rwnie wyklucza ich ocen indywidualn znajdujc wyraz w liczbie gosw popierajcych. Zablokowanie pojedynczego kandydata staje si praktycznie niemoliwe, a przypomnijmy, e dotd kady kandydat musia z osobna uzyska akceptacj wszystkich czonkw gabinetu i e korzystajc z tego, minister Guido Westerwelle mg skutecznie grozi niedopuszczeniem Steinbach do Rady Fundacji. Gdyby obowizyway

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

nowe zasady, to najprawdopodobniej przewodniczca Steinbach znalazaby si w Radzie Fundacji. Tego rodzaju sytuacja moe (cho nie musi) powtrzy si w przyszoci. Nie przypadkiem opozycja alarmowaa przed nadmiernymi wpywami Bund der Vertriebenen na dziaalno fundacji. Jest jednak faktem, e organizacja ta stanowi najpowaniejsz i wspieran przez rzd reprezentacj rodowiska przesiedlecw. Jeli wic akceptuje si jej dziaalno, to nie sposb pozbawia j przedstawicielstwa w Radzie Fundacji. Pozostae zmiany nie wydaj si mie wikszego znaczenia. Zwikszono liczb przedstawicieli Bund der Vertriebenen (z 3 do 6) w Radzie Fundacji, ale jednoczenie zwikszono rwnie liczb przedstawicieli innych gremiw i instytucji. W rezultacie proporcjonalny wzrost wpyww wypdzonych w najwaniejszym organie Widocznego Znaku jest stosunkowo nieznaczny. Wzrost liczby czonkw naukowego koa doradczego (do 15 zamiast do 9) moe si przyczyni do wzmocnienia merytorycznego tego grona, cho w tym wypadku decyduje nie ilo, lecz jako ekspertw. Pozyskanie do wsppracy historykw zagranicznych nie bdzie rzecz atw. Partie koalicji rzdowej tumaczyy swoje propozycje deniem do poszerzenia spektrum pogldw w obu wspomnianych gremiach, ale w jakim to pjdzie kierunku, okae si dopiero w praktyce. W istocie ksztat Widocznego Znaku bdzie zalea od orientacji politycznej osb, ktre zasid w Radzie Fundacji i nastpnie dobior koo doradcw naukowych oraz zadecyduj kto przejmie funkcj dyrektora po skompromitowanym Manfredzie Kittelu. Projekt zmian w ustawie grudniowej o Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie zamyka etap otwartego konfliktu midzy przewodniczc Steinbach a rzdem Merkel na tle instytucjonalnego umocowania muzeum wypdzonych, zwaszcza za zakresu formalnego wpywu Bund der Vertriebenen na dziaalno tej placwki. Jest natomiast bardzo wtpliwe, eby definitywnie zakoczy si spr wok tego, czym waciwie ma by i czemu ma suy nowy orodek muzealny. Wystpujce dotd rozbienoci stanowisk w Radzie Fundacji oraz wyrany kryzys w naukowym kole doradcw nie miay nic wsplnego z liczebnoci tych gremiw, natomiast

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

bardzo wiele z rnicami pogldw na tle koncepcji funkcjonowania Widocznego Znaku. Nadzieje na to, e sama kosmetyka instytucjonalna uruchomi nowy pocztek i nada rozpdu Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie s raczej zudne. Problemem jest przede wszystkim koncepcja caego przedsiwzicia zrodzona w gowach przywdcw Bund der Vertriebenen i w duej mierze przeniesiona z Centrum przeciwko Wypdzeniom do Widocznego Znaku. Istot sporw koncepcyjnych klarownie wyoy Salomon Korn1, czonek Rady Fundacji z ramienia Centralnej Rady ydw w Niemczech: Przedstawiciele polityki i wsplnot religijnych obstaj przy tym, eby pokaza wypdzenie Niemcw z terenw wschodnich w historycznym kontekcie. Przedstawiciele Bund der Vertriebenen chc natomiast udokumentowa przede wszystkim cierpienie i krzywd, ktre spowodowao wypdzenie. Ich punkt cikoci spoczywa na indywidualnym losie, a nie na historycznym kontekcie. Linia konfliktu przebiega midzy racjonalnoci i naukowoci po jednej stronie, a emocjonalnoci i empati po drugiej stronie (cierpienia wypdzonych trzeba pokaza, ale indywidualne losy to jeszcze nie historia). W pierwszym wypadku chodzi o pojednanie z ssiednimi narodami, ktre zostay napadnite i skazane na dowiadczenie okrutnych zbrodni, w drugim natomiast o pojednanie midzy samymi Niemcami, ktrzy wystawieni s na czciowe samoobezwadnienie przez nie-ydowskich Niemcw w sprawach moralnych. Korn z ironi da do zrozumienia, e ydzi nie przystawi tutaj koszernego stempla. Jego zdaniem obydwie koncepcje mog si okaza nie do pogodzenia. Opinia ta znalaza potwierdzenie w wystpieniach posw zoonych do protokou. Posowie koalicji chadecko-liberalnej wyranie opowiadali si za koncepcj Bund der Vertriebenen, cho trzeba przyzna, e czynili to w sposb ostrony, zabezpieczajc si na wszystkie strony przed ewentualnymi zarzutami opozycji. Thomas Strobl (frakcja CDU/CSU) powoa si na to, e celem fundacji jest podtrzymanie w duchu pojednania pamici o ucieczce i wypdzeniu w 20 stuleciu
1

Die Krise dauert an (wywiad z Salomonem Korn), Der Spiegel z 29 marca 2009.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

w historycznym kontekcie drugiej wojny wiatowej i narodowo socjalistycznej polityki ekspansji i eksterminacji oraz ich skutkw. Byo w tym zawarte wszystko: kontekst historyczny i polityka narodowosocjalistyczna oraz pielgnowanie pamici o wypdzeniu i dyskretna aluzja do wieku XX jako stulecia wypdze. Mona sobie z tego wybiera akcenty zgodnie z upodobaniem. Prawdziwy sens wystpienia Strobla ujawnia si dopiero w gwatownej i niezwykle emocjonalnej polemice ze stanowiskiem pozbawionej wikszego znaczenia politycznego frakcji Die Linke. Strobl nie odway si zaatakowa wprost Centralnej Rady ydw, wybra sobie atwiejszego przeciwnika, ktry skdind rzeczywicie od samego pocztku konsekwentnie protestowa przeciwko Widocznemu Znakowi oraz krytykowa martyrologiczn wizj przesiedle ludnoci niemieckiej upowszechnian przez Bund der Vertriebenen. Strobl zarzuci Die Linke denie do zawadnicia interpretacj wanej kwestii niemieckiej historii, przekrcanie faktw, manipulowanie dokumentami, sowem wszystkie grzechy propagandy komunistycznej. Kto nie zna synnych historycznych fotografii ze zjazdw partyjnych, na ktrych niemile widziani towarzysze partyjni, poprzednio sfotografowani, byli pniej retuszowani w ksikach do historii, poniewa stali si nagle niepodani i mieli by wymazani z pamici? Prawda jest dla komunistw zawsze zmienna, uwarunkowana sytuacj i tylko pod jednym wzgldem staa: jako sowna przykrywka w celach propagandowych (..) Mona nawet pj dalej i powiedzie: im wicej komunici mwi o prawdzie, tym bardziej mona by pewnym e kami. Co to wszystko miao wsplnego z meritum sporu o koncepcj Widocznego Znaku i nadmierne wpywy Bund der Vertriebenen Dokadnie w gremiach nic, poza zarzdzajcych orodkiem muzealnym?

nieeleganck form dyskredytowania kadego gosu krytyki pod adresem polityki historycznej koalicji chadecko-liberalnej. Naturalnie Strobl nie omieszka zapewni, i w przeciwiestwie do lewicy, frakcja parlamentarna CDU/CSU kieruje si w postrzeganiu przeszoci przykazaniem obiektywizmu liberalno-pluralistycznej proweniencji.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

Troch zaskakujce, ale bardzo w swojej treci wymowne byo wystpienie posa frakcji FDP, Patricka Kurtha, ktry zbrodnie niemieckie i przesiedlenie ludnoci niemieckiej ustawi w perspektywie niemal synchronicznej, zaczynajc jednak od rytualnego wyznania winy niemieckiej, chronicego przed zarzutem relatywizowania brunatnej przeszoci. Wiemy o niemieckiej winie. Wiemy, e Niemiecka Rzesza rozpocza straszliw wojn, w ktrej miay miejsce nieznane uprzednio w rozmiarach straszliwe zbrodnie i e Niemiecka Rzesza sprowadzia straszliwe cierpienie na Europ. Ale wiemy rwnie o okropnoci wypdzenia ze stron ojczystych, o okropnych skutkach, jakie niesie ze sob ucieczka. Z jednej strony straszliwa wojna, zbrodnie i cierpienia zadane przez Trzecia Rzesz oraz z drugiej okropno wypdzenia i okropne skutki masowej ucieczki; przesiedlenia nie jako skutek wojny wywoanej przez Niemcy, lecz co wobec tej wojny niejako rwnolegego, a moe nawet niezalenego, w kadym razie niezbyt z ni zwizanego. Przypomn, e propaganda wypdzonych gosi, e wojna wywoana przez Hitlera zadziaaa co najwyej jak katalizator uwalniajcy ze moce nacjonalizmu polskiego i czeskiego, dcego do utworzenia pastwa homogenicznego narodowo. I kolejna charakterystyczna teza: Zbrodnie Niemcw nie bd mniejsze przez zbrodnie na Niemcach. Zbrodnie Niemcw nie uzasadniaj zbrodni na Niemcach. Na pierwszy rzut oka brzmi to rozsdnie, ale przecie w podtekcie oznacza to nie tylko skandaliczne zrwnanie zbrodni, ale rwnie aroganckie ustawienie w tej samej paszczynie sprawcw, czyli niemieckich nazistw, i rzdy koalicji antyhitlerowskiej. Oczywicie towarzyszy temu zabieg antropologizacji, czyli ujmowania historii przez pryzmat losw indywidualnych (cierpienie i wina s zawsze indywidualne). Kurth nie posuwa z si do otwartego ludnoci zrwnania niemieckiej, zbrodni ale mimo holokaustu wszystko przesiedleniem

niedwuznacznie to podpowiada. Przyznaje oczywicie, e holokaust i zbrodnie dyktatury nazistowskiej zajmuj miejsce wyjtkowe, ale od razu, w nastpnym zdaniu dodaje, e wypdzenie caych warstw ludnoci z pierwotnych regionw ojczystych byo win, ktra nie

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

powinna by zapomniana i bagatelizowana. Fundacja powinna zatem upamitnia i uczula na wypdzenie, a zwaszcza pielgnowa w modym pokoleniu zdolno osdzania rzeczywistoci: Upamitniamy bowiem nie tylko po to, eby pamita, ale rwnie po to, eby zachowa zdolno osdzania. Suszne, ale czy to osdzanie musi si pokrywa z propagand Bund der Vertriebenen? Opozycja krytykowaa stanowisko rzdzcej koalicji chadeckoliberalnej, odwoujc si do sygnalizowanej w nazwie fundacji misji pojednania, przyzna trzeba, e wyjtkowo mtnej, wieloznacznej i na dobr spraw, nie bardzo wiadomo pod jaki adres kierowanej. Lukrezia Jochimsen (Die Linke) bardzo trafnie to skomentowaa: Zawsze zadawalimy pytanie, kto z kim zgodnie z definicj fundacji powinien si pojedna. Teraz dowiedzielimy si od dyrektorazaoyciela fundacji [Manfred Kittel], e bdzie chodzio przede wszystkim o pojednanie Niemcw midzy sob. Jest to nie do przyjcia dla instytucji pamici dotyczcej drugiej wojnie wiatowej i jej konsekwencji. Mona lubi lub nie lubi skrajnej lewicy, ale dziki temu, e znajduje si w izolowanej opozycji, zdarza si, e mwi gono i otwarcie to, co inni musz formuowa bardzo ogldnie. Gdyby wzi pod uwag sedno wystpienia Jochimsen, to niczym si ono nie rnio od tego, co mieli do powiedzenia przedstawiciele rodowisk ydowskich (Salomon Korn, Raphael Gross), a wczeniej niektrzy publicyci i politycy polscy. Czemu ma suy Widoczny Znak? Pojednaniu rzdu z Bund der Vertriebenen? Pojednaniu przesiedlecw z reszt spoeczestwa? pojednanie? Nie przypadkiem zatem frakcja Bndnis 90/Die Grnen domagaa si gruntownego przedyskutowania zaoe koncepcyjnych Widocznego Znaku. rozwiza Claudia Roth stwierdzia, e zamiast kulawych instytucjonalnych, trzeba na nowo przemyle pod Pojednaniu z Polsk i Czechami? Co w ogle w tych rnych kontekstach oznacza sowo

wzgldem treci ukierunkowanie fundacji, a zwaszcza zada sobie pytanie, czy po konflikcie sprowokowanym przez Steinbach ta fundacja w ogle jeszcze stanowi odpowiedni instytucj speniajc swj zaoony cel pojednania z krajami ssiedzkimi. Rwnie Angelica

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

10

Schwall-Dren w imieniu SPD apelowaa o uwolnienie fundacji spod wpyww koncepcji Bund der Vertriebenen i podjcie rzeczowego dialogu z historykami krajw ssiedzkich. Musimy postawi sobie pytanie, jak naley przedstawia relacje midzy holokaustem a wypdzeniami w kontekcie okolicznoci drugiej wojny wiatowej. Musimy wyjani jak ma si pojednanie w zwizku z tematem wypdze. Musimy przesta mwi o stuleciu wypdze, poniewa w przeciwnym razie relatywizujemy holokaust! Tak nie moe by ze wzgldu na respekt wobec ofiar narodowego socjalizmu, a poza tym jestemy to winni naszej historycznej odpowiedzialnoci. Socjaldemokraci i zieloni postulowali wic zastanowienie si nad problemami, ktre w gruncie rzeczy naleao wnikliwie przemyle na dugo przed utworzeniem Fundacji Ucieczka, Wypdzenie, Pojednanie. Przygldajc si projektowi zmian w ustawie grudniowej oraz ledzc pierwsze reakcje w Bundestagu, mona doj do wniosku, e co prawda rzd Merkel nie odda Widocznego Znaku w pene wadanie Bund der Vertriebenen, ale na zasadzie rekompensaty postanowi trzyma si koncepcji muzealnej wypracowanej w znacznej mierze przez rodowisko wypdzonych. A koncepcja ta budzi spore wtpliwoci, ju nie tylko czci publicystw i politykw polskich, ale rwnie rodowiska ydowskiego i co bardzo wane lewicowych politykw niemieckich. Masowych przesiedle ludnoci niemieckiej nie mona wyjmowa z historycznego kontekstu drugiej wojny wiatowej, a indywidualnych cierpie uciekinierw i przesiedlecw odrywa od tego, co wczeniej stao si za spraw narodu niemieckiego. adna anropologizacja i adne kunsztowne wywody nie s w stanie tego zmieni. W 1945 r. Emil Ludwig apelowa: We wszystkich szkoach i uniwersytetach, na scenie i w kinie, trzeba bdzie unaoczni dzieciom i rwnie dorosym, okruciestwa niemieckie w dwch wojnach, aeby sami ujrzeli przyczyny wasnych nieszcz i zrozumieli niedogodnoci, jakie wynikaj ze lepego posuszestwa wobec kadego rodzaju despoty2.

E. L u d w i g, La conqute morale de lAllemagne, Paris 1945, s. 263.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

11

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Moje Niemcy moi Niemcy. Odpominania polskie, red. H. Orowski, Pozna 2009; K. Malinowski, Przemiany niemieckiej polityki bezpieczestwa 1990-2005, Pozna 2009; M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; B. Koszel, Nowe otwarcie? Stosunki polsko-niemieckie w okresie rzdw koalicji PO-PSL (2007-2009) Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 57/2009; M.Wagiska-Marzec, Konflikt wok Widocznego Znaku w wietle prasy polskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 56/2009; Z. Mazur, Widoczny Znak (2005-2009), Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 55/2009; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009.

Nr 37 / 2009 INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut NaukowoBadawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

12